Reynerius Bontius: Beleg en ontzet der stad Leiden.
Amsterdam, Erven Jacob Lescailje en Dirk Rank, 1729.
Uitgegeven door Rutger Ebskamp.
Redactie dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton B1092
Zie voor andere teksten met betrekking tot Bontius en het beleg van Leiden: de Bontius-pagina.
Zie voor facsimiles: Ursicula/Ceneton
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue

[fol. A1r, p. 1]

R. BONTIUS

BELEG EN ONTZET

DER STAD

LEIDEN,

BLYEINDEND TREURSPEL.

Gespeeld op de Amsterdamsche Schouwburg.

Den laatsten Druk.

[Vignet: Perseveranter].

TE AMSTELDAM,
By de Erfg: van J: LESCAILJE, en DIRK RANK,
op de Beurssluis, 1729.



[fol. A1v, p. 2: blanco]
[fol. A2r, p. 3]

INHOUD.

MEt het openen van het Tooneel verschynt Andries Allertsz. Oud Gouverneur der stad Leiden, die alle mogelyke vlyt aanwend, om dezelve voor ’t aankomen der Spaansche magten te verhoeden, die in aantocht zyn; onderwyl doet hy de poorten sluiten, en hem komt ter ooren, dat Eduard Chester, Engelsch Commandeur, niet wel handeld, houd hem en zyn volk buiten, die te onvreden vertrekt. Mits komt daar een gedeelte van ’t leger aan, en zyn bezig hun dapper te verschanssen. Hy valt dan, met zyn byhebbend volk, daar op uit, om een aanslag te doen, maar mislukt; raakt doodelyk gekwetst, laat van zyn volk, en sterft: Klaas Keth, zyn Luitenant, met eenige verstrooide, vinden en draagen hem binnen. Hier op naderd de Veldoverste Fr. Baldeo, Carion, Allonso, Sichem, met de rest van het leger, maaken hun dapper vast, roemen op gepleegde moorderijen, zweeren (zo de Stad niet gewillig in haar handen komt) zulks aan haar mede te plegen. Die van binnen, niet als alle onheil beöogende, verkiezen tot nieuw Gouverneur, den wel edelen Johan van der Does, Heer tot Noordwyk, enz. die yder aanmoedigd, en de gelegentheid voorsteld. Mits komt Kees Louwen, een Boer van Zoetermeer, (ter nood) de stad in vlugten, die de buiten ellenden bekend maakt: dit ontroerd Duivenvoorde, die zich hier over beklaagd: dies komt van der Werf, Raaphorst en Broekhoven by hem, en overwegen de zaak, doen een eed. Daar werd een vyandlyke [fol. A2v, p. 4] Brief gevonden. Men raakt oneens. Leiden, deerlyk zuchtende over den staat der Burgery, en komste van Carion en zyn Trompetter, die de stad opeischt, dan werd afgeslagen: dit aangediend zweerd men het te vergelden. Die van binnen doen een uitval, krygen een Schans in, vinden buit: dit geeft wel wat moeds, maar den honger neemt toe, zo dat men genoodzaakt is, Honden, Katten, Ratten, Muizen, en diergelyke onnuttigheden te eeten: daar komt tyding van ontzet, maar raakt ’t hert niet: men muitineert, het troosten helpt niet. Leiden beoogd hoe langer hoe meer de ellende, niet alleen Honger, maar, daar by, geslaagen met Pest, Tweedracht, en diergelyke plaagen, als ’t zinneloos geloop der Burgeren door de straaten, die vander Werf met een ongemeene troost te moed stapt, en yder weer doet na huis en wacht keeren. Carion weder met zyn Trompetter voor de wal, wachtende (op ’t voorgaande verzoek) bescheid, dan moet vertrekken. Hier op Baldeus, Allonso verbaasd uit, Carion met drie of vier Boeren, ’t wassende water te stutten. Men roept de Oversten van ’t leger by een, met last een ieder in zyn quartier, om de stad te bestormen. Dit komt (door een byzondere beschikking) ter ooren een edele Jonkvrouw (ten huuwelyk verzocht van den voorsz. Baldeus, en namaals met hem wettelyk getrouwd) hier Amelia genaamd, van grooten huize, die, zo deugdelyk als schoon, uit liefde tot het Vaderland, in der yl uit ’s Gravenhage by hem in ’t leger reist, brengt te weeg, dat hy ’t stormen staakt, ende last yder in zyn oude [fol. A3r, p. 5] form te trekken, beloofd haar met eeden de stad geen leed te doen, neemt afscheid, en doet haar gelei tot de Horenbrugge. Een Soldaat binnen, schiet een van buiten ter neêr, hier op Van der Does, van der Werf, met een gevolg van Burgeren op de wal, bespeuren een ontzet teken; een Duive brengt de brieven; de Stadt raakt vol moeds. Dit klinkt Baldeus, ende de zyne, wonderlyk in het oor: het water ryst, de stad werd verlaaten: Boysot met zyn magt naderd: een Weesjongen (op iets gezien te hebben) uit, komt weder in, verzien met Haring en Brood, als een teeken van des Stads ontzetting, werd van van der Werf, Duivenvoorde, Raaphorst en Broekhoven, blydelyk ontfangen: men doet poorten en sluizen open. Boysot raakt binnen. Leiden verblyd, hier op uit, van der Does, van der Werf, Raaphorst, met een gevolg van Burgeren, ontfangen Boysot, vereeren hem met een goude keten. Prins Willem de eerste komt op dit gerugt in de Stad, en werd aldaar heerlyk ontfangen, en begiftigd de Burgery met veel Privilegien.


[fol. A3v, p. 6]

VERTOONERS.

Andries Allertsz., Oud Gouverneur van Leiden.
Klaas Keth, Luitenant
Dirk van Poel, Dienaar
}van Andries Allertsz.
Eduard Chester, Engelsch Commandeur.
Richard Pen, Bode van Eduard Chester.
Johan van der Does, nieuw Gouverneur van Leiden.
Stads Capiteinen.
Duivenvoorde,
Vander Werf,
Raaphorst,
Broekhoven,
}Burgemeesters van Leiden.
Kees Louwen, een gevlugte Boer.
Leiden, een Maagd.
Drie Leidsche Burgers.
Leidsche Vrybuiters.
Amelia, Edele Juffrouw.
Weesjongen.
Louis Boysot.
Wilhelmus den eerste, Prins van Oranjen.
Leidsche Soldaaten.

                            Spaansche.

Franciscus Baldeus, Spaansch Veldoverste.
Carion Lopes Gallio,
Alonso dell’ Viaz,
Sichem de Lara,
}Spaansche Bevelhebbers.
Spaansche Soldaaten.
Trompetter.
Boeren.

Het Tooneel is Leiden; en zyne Belegering begint den
    27. May, en eindigd den 3. en 4. October 1574.

Continue

[fol. A4r, p. 7]

BELEG EN ONTZET

DER STAD

LEIDEN.
________________________

EERSTE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

Andies Allertsz. alleen.

    HEt schynt dat deze Stad tot Oorlog is gesticht,
    Eerst vocht ze voor den Reus, nu voor het waare Licht,
    En heilige Gemeent. Men heeft in twintig weeken
    (Door felle kryg) niet als een bloetvlag op zien steeken,
    (5) Voor dit bemuurde rond. Wat schrikkelyk geweld
    En bloeddorst zag men hier geschieden in het veld!
    En in hoe men’gen storm heb ik, by nacht en dagen,
    Den vyand van de wal manhaftig afgeslagen;
    Tot dat Graaf Lodewyk, dien vroom Nassousen Held,
    (10) Bragt, tot des Neêrlands dienst, een leger in het veld.
    Den Spanjaard dit bewust, verbrande voort al zyn hutten,
    En trok van Leiden af, om dezen Graaf te stutten,
    Die met zyn heir alreê dicht aan de Maaskant lag:
    Waar in schier yder een veel zwarigheden zag,
    (15) Voornamentlyk den Prins, die uit byzondre vreezen,
    Zyn Broeder heeft gewenscht toen ver van daar ter weezen,
    Om dat hy kundschap had, door ’t melden van de Faam,
    Van ’s vyands groot magt; en wist, hoe onbekwaam
    Het leger van den Graaf kon door het ys passeeren.
    (20) Toen nu den Spanjaard kwam om deze magt te keeren,
[fol. A4v, p. 8]
    Bezag Graaf Lodewyk zyn nieuwgeworven heir,
    ’t Geen hy slagordsgewys herstelde in ’t geweer:
    Maar, als dit laffe volk den Spanjaard zagen draaven,
    Zy hun gezamentlyk tot muitery begaven,
    (25) En riepen: geeft eerst geld, maer laas! ’t en was ’er niet,
    Het welk dien vroomen Held zeer zwaar aan ’t herte stiet:
    Derhalven moest hy toen den vyand weêrstand bieden,
    Met een zeer kleine schaar, en meest al Edellieden,
    Dat gantsch niet doenlyk was, door dien des vyands magt
    (30) Had een gedeelte alreê van ’s Graven heir verkragt.
    Des is hy jammerlyk met meest al zyn Soldaaten,
    Gesneuveld op het veld, en moest den vyand laaten
    Ten roof, zyn oorlogstrein en alle ’t krygsgeweer;
    Daar lag toen Hollands hoop ter aarde plotzig neêr!
    (35) Dit heeft den Spanjaard nu een groote moed gegeven,
    Die, met veel oorlogsvolk, weêr komt om Leiden streeven,
    En roofd vast op den boer; ’t is niet als rook en brand
    Het geen men blinken ziet omtrent de Heulsche kant.
    Men hoord hier ook gerugt, hoe de Engelsche Soldaaten
    (40) Hun Schanssen hebben in des vyands hand gelaaten.
    Dit is een groot verlies, en ’t zal zeer schaadlyk zyn
    Voor ’t heele Nederland, en ’t is de rechte lyn,
    Om al de watervaard en landweg af te sluiten.
    Men ziet hier op de Burgt, hoe dat den vyand buiten
    (45) Met duizenden van volk, geharnasd en gehelmd,
    Leid romdom deze stad; de Quakel schynt bedwelmd
    Van al de overtogt, ons Burgers angst en vreezen
    Is, dat de hongersnood het felste zwaard zal weezen:
    Wy zyn te snel berend, des Princen broeders dood,
    (50) En neêrlaag van het heir, is voor de Stad heel groot.
    Dan, doch men moet geen vrees hier binnens muuren maaken,
    Op dat geen angst het hert der Burgery doet blaaken:
    Want yder is vol moed, voorzichtig in den nood,
[fol. A5r, p. 9]
    Beschermers van ’t geloof, volharders tot ’er dood.
    (55) Zo wy belegert zyn, ’t zal aan geen moet ontbreeken,
    Veel minder aan geweer’ of honger moest ons steeken,
    En schoon die ons al drong, wy zullen eer de Stad
    Verwoesten tot een puin, en werpen onze schat
    In ’t diepste van den Ryn, als Leeuwen aangedreeven
    (60) Op al het Spaansch geweld, tot dat de laast het leeven
    Verlaat in trouwe dienst, eer dat ’er huys of wal
    Van ons, tot ’s Vyants roem, ten nutte komen zal:
    Eer laat ik lyf en bloed vermorselen en verslenschen,
    Eer ’k my bewegen laat van deez’ vervloekte menschen.
    (65) Myn leven staat voor ’t land. Ik vrees voor geen gevaar,
    Ik stont wel eer beklemd, verlaaten van mijn schaar,
    In drommen yzere liêns, en voelde ’t moedig ryden
    Van Paarden op mijn helm en harnas, dat door ’t stryden
    Gebuld was en gescheurd, ’k behiel nog al het lyf,
    (70) En voor myn vaderland noch trouw en wakend blyf.


TWEEDE TOONEEL.

Dirk van Poel, Andries Allertsz.

Dirk. MYn Heer, daar komt een Boô verbaasd de Stad in treeden,
    Die u eens gaarne sprak.
Andries.                                Hoe zidderen myn leeden!
    Hier komt de droeve maar die ’k lange heb gespelt:
    Zeg dat hy voor my komt, en my hier wat verzeld.


DERDE TOONEEL.

Richard Pen, Andries Allertsz.

Rich. (75) MYn Heere, met verlof, vergun dat ik mag spreeken,
    Maar wil het ongeluk dan over my niet wreeken.
    Ik kom uit Chesters last.
Andries.                            ’k Bevry u dezemaal.
    Van waar is uwe komst? kom, doet my voort ’t verhaal.
Rich. Van Gouts en Alphse Schans, die Eduards Soldaaten
[fol. A5v, p. 10]
    (80) In ’s Vyands wreede hand daar hebben bei gelaaten.
Andries. Hoe! door geweld?
Richard.                                Ja, de een: maar de ander zonder slag
    Verlaaten, eer het volk den vyand komen zag.
    Nu in den morgenstond, zo zag men dapper branden
    Een groote myl van ons het scheen de vyand landen
    (85) In ’t dorp van Swammerdam, en trok zo op ons aan,
    Met zestien troupen volks, om alles te verslaan.
    Wy, van haar komst bewust, die hebben haar geslaagen
    Wel driemaal van ons af. Als die in Alphen zagen
    Dit schrikkelyk gevegt, die lieten alles staan,
    (90) Verlieten haare Schans, en vlooden daar van daan.
    Als dit de vyand zag, zo liet hy dapper brallen,
    Met donderend geschut, en viel op onze wallen,
    Met zo een groot geweld, dat, na een dappre slag,
    Men van des vyands volk ons overwonnen zag.
Andries. (95) O groote nederlaag! en is het volk verslaagen
    Meed in de Schans?
Richard.                        O neen! ’t en zal geen uur aandragen
    Of ’t heele Regiment is hier voor uwe wal.
Andries. Zo diend my goeden raad Vertrek gy, en ik zal,
    Naar ondervinding van uw moeite, u wel beloonen.


VIERDE TOONEEL.

Andries Allertsz. alleen.

    (100) HOe zal ik voor den Raad deez’ moetwil best verschoonen?
    Want nu waar ’t Engelsch volk van doen in dezen staat,
    Indien dit werk niet is besteeken met verraad.
    Maar meest is, waar ook twist hier over is gereezen,
    Dat, naar een korten tyd, de mondkost op zal weezen,
    (105) Dan waar men meêr bevreesd voor ’t volk hier binnens Wal,
    Als ’t grootst geweld, het geen den Vyand maaken zal.
    Ik doe de poort niet op, ik wil haar buiten laaten,
    En, met een looze schyn, een dag of twee bepraaten,
    En ondertasten eens wat in haar boezem steekt:
[fol. A6r, p. 11]
    (110) Licht komt het voor den dag dat door haar word gekweekt.
    Daar hoor ik al gerucht. Ik voeg my naar de muuren,
    Op dat ik deze zaak ten goeden mag bestuuren.


VIJFDE TOONEEL.

Eduard, met zijn Volk voor de Poort, Andries
Allertsz. op de muur.

Eduard. MYn Heer, wat zal dit zyn? dit ’s wel een groote hoon;
    Zal ik voor mynen dienst genieten zo een loon?
    (115) Gy sluit voor my de poort, de vyand my de wegen,
    Wie heeft voor trouwe dienst ooit zo een loon gekreegen?
    Hoe hebt gy ’t met ons voor? Wie blaast u de ooren vol?
    Of maakt u dit verlies heel zinneloos en dol?
Andries. Neen, Eduardus, neen, ’t is niet in ons vermoogen
    (120) U met het gantsche volk hier binnen te gedoogen;
    Dus houd het my ten goê, alzo nu hier ’t gemeen
    Is tegen uwe magt zeer dapper op de been.
Eduard. Is ’t onverstandig grauw dan meester van de wetten?
Andries. Niet, of het heeft zyn reên; men kan haar wil verpletten.
Edu. (125) Zo fnuikt haar moetwil dan indien gy zyt haar heer.
And. Geen rechter tegens recht mag wetten zyn geweer.
Edu. Het recht dat krygt de stoel om haar party te breken.
    Maar dit ’s uw werk alleen, gy zoekt op ons te wreeken
    Deez’ droeve nederlaag. ’t Ontbrak aan geen geweld,
    (130) Hoewel ik door haar magt verlaaten moest het veld.
    Dus dunkt het my een droom, dat gy de poort doet sluiten,
    En laat my met dit volk, gelyk den vyand buiten.
    Hoe zal het met ons zyn, waar wilt gy dat wy gaan?
Andries. Gy zult uw leger hier om deze muuren slaan?
    (135) Steld uwe tenten op, men zal u mondkost langen,
    Tot gy ten vollen hier bescheid af zult ontfangen,
    Waar dat gy trekken zult
Eduard.                              Hier onder deze muur?
[fol. A6v, p. 12]
    En wachten slag op slag des vyands staal en vuur?
    Dat is de mening niet.
Andries.                          Hoe! hebt gy vrees voor slagen?
    (140) Zo is ’t geen wonder dan dat gy u liet verjaagen
    Uit een bemuurde Schans.
Eduard.                                Gy groote Lasteraar!
    Die magt te wederstaan was voor ons veel te zwaar
    Met zo een hand vol volk; dan deze harde reeden
    Zyn hier te spâ gebruikt, en met de voet getreeden.
    (145) Sa volk! neem op ’t geweer: trek na de vyand toe,
    ’k Ontsla u van den Eed, ik ben dit last’ren moê,
    En yder ga zyns weegs. Ik kom hier, door dit hoonen,
    Te merken, hoe ’t geval een yder weet te loonen;
    Dies ga ik onvernoegd. Ondankb’re Stad, die my,
    (150) Voor myn trouwe dienst, loond met bedriegery.


ZESDE TOONEEL.

Andries Allertsz., Klaas Keth, Dirk van Poel, Burgers.

Andries. MYn trouwe Burgery, wy zyn nu buitens Wallen
    Gekomen om met list op ’s vyands macht te vallen.
    Niet dat wy met geweld ons voegen tot den slag,
    Maar door een Oorlogstoon, of schrikkelyk gewag,
    (155) Haar zien te jaagen weg daar zy de pas besluiten;
    Het is nu in der nagt, dies willen wy hier buiten
    Verdeelen ons in tween; gy, myne Luitenant,
    Zult aan de Papenbrug, dicht by de waterkant,
    Verheffen groot rumoer, en dapper op hun schieten,
    (160) En ik zal, op ’t gerucht, van achter ’t Huis te Swieten
    Gaat stichten grooten brand, en zien met listigheid
    Te ontsluiten weêr de pas, daar ’s Vyands macht hun spreid.
    Dan hier niet lang getoeft, de nacht die zal verloopen,
    Dan zouden wy dit werk met lyf en bloed bekoopen,
    (165) Dus neem ik ’t halve volk, en trek deez’ weegen in.
Klaas. En ik het ander deel, en zal deez’ goede zin,
    Met alle vlytigheid, zo ’t moog’lyk is, volbringen.
[fol. A7r, p. 13]
Dirk. Al zouden wy ons bloed voor ’s vyands macht verplengen.


ZEVENDE TOONEEL.

Andries Allertsz. doodelyk gewond.

    MYn aanslag is gemist: myn ad’ren zyn doorsneên,
    (170) Den Vyand was te sterk, te dapper op de been:
    Myn volk is, laas! gevlugt, verstrooit, en weggedreeven,
    En ik, elendig mensch, moet laten hier myn leven!
    Myn adem die verzwakt, het bloed bestelpt myn hart,
    Myn krachten zyn vergaan, en meerderen myn smart.
    (175) O Leiden! O Leiden! hoor! uw val is al beschooren,
    Uw Stad, uw goed, en bloed, is al gelyk verlooren;
    U baat geen tegenstand, maar hoope tot Ontzet:
    Want gy zyt overmand, zo ’t niet en wierd belet.
    ’k Ontval uit uwen dienst, myn krachten zyn verdweenen.
    (180) O Leiden! ’k roep u aan, al hoord my niemand steenen.
    Ik leg voor uwe Wal. Ach! hoord my niemand niet?
    Zo my de ziel verlaat, en dit den Vyand ziet,
    Hoe zal hy zyn verheugd, en straks myn rif vervoeren?
    Helaas! myn spraak vergaat, myn lyf kan zig niet roeren.
    (185) Vaar wel, ô Rynlands Hoofd! hou stand! ik reis nu voort.


ACHTSTE TOONEEL.
Klaas Keth, Burgers, Dirk van Poel.

Klaas. HIer den Mavors van ons aller macht vermoord,
    De styl van Rynland, en, de schrik der wreê Spanjaarden;
    Dat bleek wel in ’t Beleg, hoe trouw’lyk hy bewaarden
    Deez’ droef benauwde Stad, ja tot den lesten dag,
    (190) Hoewel den vyand daar wel twintig weeken lag.
I Burg. Wy stonden heel beklemd omringd in ysre lieden,
    Die wy, met dapper slaan, sterk moesten weêrstand bieden,
    Indien men vrije pas wou hebben door ’t geweer.
    Maar in den eersten storm viel dezen Held ter neêr.
    (195) Men hielp hem weder op, maar, door het dapper schieten,
[fol. A7v, p. 14]
    Is ’t dat wy hem, en noch vier Burgers daar verlieten.
Dirk. Komt, Burgers, neemt hem op, en draagd hem in de Stad,
    Eer men verraaden word op dit ontveile pad.


NEGENDE TOONEEL.

Baldeus, Carion, Allonso, Sichem.

Baldeus. EN treed nu verder niet, wy staan nu recht voor Leiden,
    (200) Voltrek uw ronde kring, en laat geen tyd verbeiden,
    Voor Haarlem was ik ’t moê; maar zo my dit gelukt,
    Zo zyn de grendels van heel Nederland gerukt.
    Het koste my veel volks door stormen en door slaagen,
    Dus zal ik voor deez’ Stad geweld noch mannen waagen:
    (205) Maar graaven my in ’t rond met Schanssen, zonder tal.
    Ik weet dat hongersnood de Stad bevechten zal,
    Het welk my heel verblyd; en’k zal myn zwaard zo wetten,
    Dat ik daar meê den grond der Ketters zal verpletten.
    Zo raakt het Nederland weêr aan des Konings Kroon,
    (210) Weer in zyn Wapenschild en zetel aan zyn Troon.
    ’k Heb de hertnekkigheid van zo veel Steên gebroken,
    Dat Leidens moetwil al is door de schrik gedooken.
    En nu, in schyn van liefd’, zal ik, door veinzery,
    En valsch doorschreeven schrift, doen slaan in slaverny,
    (215) Al wat ’er adem heeft; de Stad moet in myn handen,
    Ik dorst naar Burgers bloed, en haak naar Vrouwe schanden.
    Het is Soldaats genot wanneer men ’t Leger plant,
    En naar gewoone vreugd, naar lusten roofd en brand.
    Ik groei in ’t bloedig spel, en lach in ’t leed der Vrouwen,
    (220) Dit alverwinnend zwaard is nooit in toom te houwen,
    Zo moet deez’ scherpe roê nu dempen ’t Kettersrot,
    Dat met haar wettig Vorst zo schendig dryft den spot.
Carion. En ik, door ’s Koning last, laat ook de bloedvlag roeren,
    En liet den Suigeling wel aan myn lanse snoeren:
[fol. A8r, p. 15]
    (225) Ja, rukten ’t van de Moêr, en kneusden ’t midden deur
    Voor ’s Moeders droevig oog, en lachten om ’t getreur.
    ’k Heb ook in men’gen storm de zwangerige Wyven,
    Tot Arbeidsnood gelaân, in ’t water laaten dryven.
    Laatst binnen Naarden noch, daar ik een zwanger Wyf,
    (230) In ’t aanzien van den Man, de Vrucht sneê uit het lyf,
    En sleurden ’t by een been met myn bebloede handen,
    En worp het in een vuur, en liet het zo verbranden.
    En na deez’ kloeken daad den Man terstond vermoord,
    Die in zyn eigen bloed doen pynlyk wierd versmoord.
    (235) De onteerde Maagden wy als doen in ’t water worpen,
    Die tot haar levenseind het zelve moesten slorpen.
    Wat brak ’er menig kling en helm op ’t Heldenhoofd,
    Die vaak in fellen storm zyn midden doorgekloofd?
    Wat dreef daar niet al bloed en harssens by de straaten,
    (240) Het geen de honden dan zeer gieriglyken vraaten?
    Myn overtrouwe Volk heeft, door myn volle last,
    Te vuur, en ook te zwaard, het alles aangetast,
    Tot dat zy, moê en mat, door ’t moorden, moesten rusten,
    En tot een dankbaarheid haar eigen wapens kusten,
    (245) Als oorzaak van haar vreugd, en voedzel van haar moed,
    Als teeken van haar kracht, waar meê zy ’t roode bloed
    Noch toonden op haar zwaard, en roemden op haar daaden.
Allonso. Ik heb deez’ scherpe Kling zo menigmaal doen baden
    In ’t Ketters roode bloed, die van my zyn vermoord.
    (250) Wat riep de Burgery tot Zutphen in de Poort?
    Ik ben een Catholyk, ach! wilt myn lyf verschoonen.
    Ik sprak, dat ’s goed voor u, en ging haar daad’lyk loonen
    Met dit gewette staal, en vulde zo de Poort
    Met doodgebloede liên: veel mannen met de koord
    (255) Heb ik aldaar gewurgd, en veel gelaaden schuiten
    Met lyken vol gepropt, doen voeren dan naar buiten:
    En wagenen vervuld met hoofden, zonder tal.
[fol. A8v, p. 16]
    Wie weet wat Leiden dan noch overkomen zal,
    Dat naar een lang Beleg, door uitgeteerde maagen,
    (260) Moet vallen in ons hand, en voorbereide lagen?
    De Hertog, en gy Vorst, geeft last tot zulk verraad.
Sichem. De Leidsche Burgery hier van niet vry en gaat
    ’k Ontzie geen Man of Vrouw, wat om genâ kom smeeken,
    Die zal ik met dit zwaard vermorzelen en breken;
    (265) En moorden dapper aan, tot dat myn wakkerheid,
    Vermoeid van ’t zwaeijend zwaard, zich tot de rust leid.
    ’k Meen ’t Haarlem noch gedenkt, doen zy van my gevangen
    De vrouwen by de borst zo pynlyk zagen hangen,
    De Mannen aan de strop, de voeten bloot gemaakt
    (270) Heb ik door brandend pik het leeven uitgebraakt.
    Of met een zwaar gewicht liet haar toonen trekken,
    Dat haar haar ’s leevens draân schier pieken lang de rekken.
    De Moeder nam ik ’t Kind, zeer wreed’lyk, uit de hand,
    En heb het dood getrapt, en in een vuur verbrand.
    (275) Veel Maagden, hoop aan hoop, te zamen vast gebonden,
    Zyn van myn volk tot proi my in myn Tent gezonden,
    Het welk het meeste was, daar ik myn geile lust
    Met vreugd meê heb gepleegd, en dan myn moed geblust
    Met deze myne Kling.
Baldeus.                          Manhafte strydb’re Helden,
    (280) Gy zyt myn onderstand, die uwe leeven stelden
    Voor myn onsterflykheid, en hoog befaamde naam,
    Uw daaden die zyn my ten vollen aangenaam.
    Volvoerd uw hertewensch en deze Oorlogzaaken,
    Op dat de vreugdegalm in Spanjens Hof mag raaken:
    (285) Het baard onsterflykheid, en nooit vergeete lof,
    Dat u omhelzen zal tot in des Konings Hof.
    Maar nu is ’t raadzaam hier om veinzery te pleegen;
    Licht zullen wy hier door haar tot gehoor beweegen,
    En lokken haar alzo tot in ons looze net;
[fol. B1r, p. 17]
    (290) En dan zo volgt vry weêr ons oude wys en wet.
    Ik zal ten vollen uit haar goede zaaken looven,
    En zeggen goed noch bloed van haar te zullen rooven:
    Ja schryven brief op brief, met vriendelyk onthaal,
    En krygt men dan de Stadt, zo loont ze met het staal.
    (295) Maar nu voor ’t eerst begin, zo moet men onze werken
    Met graften, spietsen diep, en dyken hoog versterken:
    Voor eerste, aan Valkenburg, den onvolmaakten Schans
    Trencheen die tot den Rhyn, zo is ’t geene kans
    Voor ’s vyands vlugge Vloot; dus moet men pas en dyken
    (300) Doorgraven om de Stadt, om dat haar snoô practyken
    Ons niet te licht verraân tot onzer groote schand,
    Dan lag ons roem en eer bespottelyk in ’t zand.
    Boshuizen, Leiderdorp, ter Does en Zoeterwoude,
    Poelgeest en Kouderkerk, en ’t Huis van Hazerswoude,
    (305) Bewaar het alles wel, op dat geen eetb’re waar
    Te water of te land tot Leiden binnen vaar’.
Allon. Uw wille zal geschiên: aan ons zal niet ontbreeken,
    De Boeren staan gereed om alles af te steeken,
    Tot stutting voor geweld.
Baldeus.                              Wel, vaart dan alle voort,
    (310) En klampt de Stadt met list en vleijery aan boord.

                        Einde van het eerste Bedryf.

Continue

[fol. B1v, p. 18]

TWEEDE BEDRIJF.

EERSTE TOONEEL.

Johan van der Does, Stads Kapiteinen.

Johan. MYn trouwe Bataviers, den Vyand met zyn magten
    Die staan wy uur op uur voor onzen Wal te wachten,
    En u is wel bekent zyn groote tieranny,
    Zyn wreê moordadigheid, en snoô verradery;
    (315) Die nimmer is verzaad van menschenbloed te gieten.
    Al waar ’t wy met verdrag hem binnen Leiden lieten,
    Zo zou hy evenwel met moorden en verraân,
    En vreesselyke dood ons Burgeren verslaan.
    Maar om dit ongeval voorzichtig te vermyden,
    (320) Dat nooit ons Burgery een Spaansche moord moet lyden,
    Zo vinden wy geraân dat wy met alleman
    Hem keeren van ons muur, zo lang men weeren kan.
    Ik waag myn lyf en bloed voor Burgers en voor Vrouwen.
    Wil ook uw schuld’ge pligt voor Holland bondig houwen,
    (325) En stryden tegens hem; weêrstaat zyn wreede hand,
    Al ringt hy y om ’t lyf met strop met zwaard en brand,
    Weest daar niet af verzaagd, maar keertze van uw wallen,
    Al zou ons Muur en Wal door storm ter aarde vallen.
    Ik hoop des Hemels gunst met ons ten stryd zal gaan,
    (330) Als hy te vooren met deez’ Burgers heeft gedaan.
Stads Kapt. O! steunzel van ons magt, wy schroomen geen tierannen.
    Wy steunen op uw moed, en trouwe strydb’re mannen,
    En sterk bemuurde Stad, die schier onwinbaar lykt,
    Zo maar de zege niet van onze wapens wykt.
    (335) Wy gaan nu, vol moed, naar al de Ravelynen,
    Bezetten Oostenryk, en ’t huis van Sint Katryne,
    Bourgonje ’t hooge huis, en Urfels sterke Slot,
    Tot aan het huis te Berm, bezetten met het Rot.
[fol. B2r, p. 19]
    En of het noodlot viel dat hier kwam hongers plaagen,
    (340) Zo zal men te ons behoef veel liever honden knaagen,
    En, tot des vyands spyt, ons eigen linkerhand,
    En houden deze vuist ten dienste van het land,
    Daar meê wy in den nood ons dapper zullen weeren.
    Zo zal zyn wreede balg nooit burgers bloed verteeren.
Johan. (345) Hoe sterk zyn wy gemand?
Kapit.                                          Omtrent zes duizend man,
    Bekwaam en strydbaar volk, dat wapens voeren kan,
    En jongens zonder tal, die alle de Aarde werken,
    Dicht by het Schuttershuis, en Ravelyns versterken:
    Een yder is vol moed, en dapper in de weer.
    (350) En zoeken, door haar werk, te haalen krygsmans eer.


TWEEDE TOONEEL.

Johan van der Does, Kees Louwen, Stads Kapiteinen.

Johan. STa, Huisman; wat is dit? Van waar komt gy zo loopen?
Kees. Uit ’t waeter, sleyck, morasch, daar ’k schier in had verzoopen,
    En uit het Spaansch geweld; tot aan myn keel toe nat.
Johan. Waar werd gy hem gewaar?
Kees.                                               Dicht aan’t Benthuizer gat.
    (355) En ’t volk van Zoetermeer word alle weggedreeven.
    De Vyand woed en brand, en brengt het al om ’t leeven
    De schuuren zyn verbrand; het vee verstrooid gedood.
    Zy breeken huis en hof, ’t laid alles veur haar bloot.
    De vrouweschenders staan in doode liêns omlommert,
    (360)Met sabels, scherp gewet, met drabbig bloed beslommert.
Johan. Waar naar neemt hy zyn weg?
Kees.                                                  Recht aen naer deze Stad:
    Want hy ’t Noordaasche Vlaek al ingenomen had,
    En met een vleugel volks verwoeste al de huizen.
    Zy maekten heur terstont doen miester van de sluizen.
    (365) Daar wierd het al vermoort, tot ’t eerstgebooren kint,
    De Moeders zaegen ’t aen, en wierden als ontzint.
[fol. B2v, p. 20]
    De Maegden over al die wierden vastgebonden,
    En door het woedent volk van ’s vyands magt geschonden,
    Geworpen in heur hut, en jammerlyk verbrant.
    (370) Zo dat er zeer veul volks verslagen lait in ’t zant:
    Een droevig ding om zien; ja, ’t raekte aen myne zinnen,
    ’k Heb alles laeten staen om by jou schuil te vinnen
    Waer ’k vluchte, ’t was gedaen; ’k kwam binnen Zoeterwouw,
    Op hoop dat ik aldaer vry veilder weezen zou:
    (375) Maer ’t was ’er ook in roer: de Vyand kwam marcheeren
    Om zyn gewette zwaerd met Christen bloet te smeren,
    Maar ’t volk heur domme vee naar ander plaatzen dreef
    Zo dat ’er niet veul volk tot Zoeterwoude bleef;
    Maer voegden hun te hoop omtrent de Papenbrugge,
    (380) Verzien met halve lans, met vork en vlasserplugge;
    En trokken wederom met grammelyk gemoet,
    En sloegen eenen trop Krygslieden onder voet;
    En kreegen groote buit in ’t plond’ren der Soldaeten,
    Maer moesten door de nood het alles weêr verlaeten.
    (385) De Vyand kwam weêr aen, en dreef dit volk van kant,
    En heeft de bloedvlag by het Papenmeir geplant.
    Zyn volk by hem gerukt, de wat’ren ingenomen,
    Tot dat daar meerder volk van hem is by gekomen:
    Doen wierd een Schipbrug, voor ’t geheel, op ’t Meer geleid:
    (390) Aldaer dit woedent volk heur in het land verspreit.
Johan. Waar maaken zy haer vast?
Kees.                                            Dat weet ik niet te zeggen:
    My dunkt zy Kroonestein voor ’t eerste gaen beleggen.
    Ik hoorde groot gekryt; en ’t roepen was, loop an,
    Slae doot wat adem heeft, en spaar geen vrouw noch man.
    (395) En weêr aen de ander zy was zo een schermutseeren,
    Met kost aen ’t ander ent hem niet te rugge keeren.
Johan. Op, Leidsche Burgery! op, op, en slaatde trom,
    En voegt het volk by een, op dat het spoedig kom
[fol. B3r, p. 21]
    Met volle krygsgeweer: ’t geschut voert op de wallen
    (400) Op dat wy schielyk niet en worden overvallen:
    De tyd eischt geen verloop.
Kapit.                                    Vaar wel. Ik spoed me voort.
Johan. Stel u slagordsgewys voor Muuren, Brug, en Poort.
Kapit. Uw wille zal geschiên; en zo zy ons bespringen,
    Zo zal ’t deez’ staale kling haar in het herte dringen.
Johan. (405) En gy, vervolg uw weg, ik dank u voor ’t bescheit,
    Dat gy my hebt gedaan in deez’ gelegenheid.
Kees Wel, Heerschop, ik vertrek: gy moet verwinner blyven,
    En ’s Vyands felle magt van uwe Wallen dryven.


DERDE TOONEEL.

Johan van der Does alleen.

O Droef benaauwde Stad! ik vrees voor ongeval,
    (410) En zorg dat hongersnoot u onderdrukken zal.
    Doch echter hoe ik moed, en zal niets laaten blyken,
    Op dat geen kwaade moed de Burgers doe bezwyken,
    Op hoope van Ontzet: maar zo het word belet,
    Zo is het heele Lant in ’s Vyands hand gezet.


VIERDE TOONEEL.

Duivenvoorde alleen.

(415) DE aanstaande droeve slaat die doet my innig zuchten
    En weenen, ach! hoe zal myn volk deez’ ramp ontvluchten;
    Ik speur veel ongeval, met recht een tyd die lyd,
    Een Burgerlyk geschrei verspreid zich wyd en zyd:
    Ik zie een groot ellende in Leidens Kamer schynen,
    (420) En in een tranenvloed myn Burgers schier verdwynen.
    O Leiden! hoe zyt gy met weê en ramp belaân?
    Wie zal uw helper zyn, en uwen Vyand slaan?
    Helaas! wie zal het doen? wy kunnen ’s vyands magten
    Door zwakheid niet weêrstaan, maar moeten door de krachten
[fol. B3v, p. 22]
    (425) Van ’t hongerzwaard vergaan. O grouwelyke dood!
    Zult gy ons knaager zyn in oorlogs barsse nood?
    Wy zyn nu weêr omringd van Albaas wreede honden,
    Die snakken naar ons bloed met goddelooze vonden,
    Geblaazen in het oor door Satans booze list,
    (430) Die naar des menschen heil gestadig haakt, en vist.
    O wreede Tieranny! wat zal men nu hier kiezen,
    Het langzaam hongerszwaard! of goed en bloed verliezen?
    Wy hebben noch een hoop, een hulp, een toeverlaat,
    Waar op men bouwen mag, en eeuwig vast op staat,
    (435) Die Pharoos harde hert, en zal zyn strydb’re Knechten
    In ’t roode Meir verwon, toen hy de stromen slechten
    En Ameleek bevocht, en sloeg hem gantsch ter neer
    Dat is ons een’ge troost, ons schild en scherp geweer.


VYFDE TOONEEL.

Van der Werf, Duivenvoorde, Raaphorst, Broekhoven.

V. Werf. OP dat het hongers zwaard ’s Lands hoop niet kom doorbreeken,
    (440) Is ’t noodig dat wy van ’t getal der mesnchen spreeken,
    En hoe lang dat het graen, met scharp en schaars gedeel
    ’s Lands oorbaar strekken zal, terwyl het in ’t geheel
    In ons bewaaring is? men laat ook Os en Schaapen
    Ja al wat eetbaar is, doen zoeken door ons knaapen,
    (445) Tot voorraad in den nood, en voegen ’t hier by een,
    Op dat men al het volk kan Spyze in ’t gemeen.
Duivenv. ’t Is al gelyk bestelt, en ook by een gedraagen
    Maar ’t Burgers droef geschrei had schier myn moed verslaagen,
    In ’t aanzien van ’t gesmeek om zo haar eetb’re waar
    (450) Te houden: maar ’t most voort: en na het by malkaâr
    Op ’t Raadhuis was gebragt, zo heb ik daar bevonden
    By d’honderd zeven last, tot veertien duizend monden.
    Helaas! te weinig graan, om een omringde Stad
    Te voên in oorlogsramp, en wachten ’t open pad
    (455) Op hoope van ontzet: men moet van honger sterven.
[fol. B4r, p. 23]
    Of Leiden tot een puin van Spanjaards zien bederven.
    Want ’t is onmoogelyk, dat die vervloekte magt
    Door onze Burgery nu onder werd gebragt.
Raaph. Zo is het slegt gesteld: wy staan in groote vreezen,
    (460) Indien wy weêrstand doen, daar geen genaâ zal wezen:
    ’t Waar (naar myn oordeel) goet te smeeken om genaê,
    Want zo hy meester word, komt bidden al te spaê.
Broekh. Spreekt hier van geen genade, pm Leiden op te geeven;
    Des Spanjaards eed is wind: hy zal in ’t moordig leeven
    (465) Al even dapper gaan. Hoe deê hy Rotterdam,
    Daar hy door goed verdrag met ’t Leger binnen kwam?
    En al zo ras de markt van hem was ingenomen,
    Is haar deez’ zotte hoop wel jammerlyk bekoomen,
    Hy dood de Burgery met ’t zwaard, met vuur, en touw.
    (470) Zyn moordlust groeide op nieuw, en spaarde Maagd noch Vrouw.
    Te Haarlem desgelyks veel Burgers zyn verdronken,
    Zo dat ’er wel ontrent zes honderd zyn gezonken:
    Ook tot Ouwater, en tot Naarden in de Stad,
    Daar deze Vaderbeuls deên stichten bad by bad
    (475) Van Burgers traan en Bloed; en Zutphen niet verschoonde:
    Zyn woord was al, sla dood, gelyk hy daag’lyks toonde
    Met ’t godloos moordgeweer; zyn woord is nu, Accoord:
    Maar zyn vervalschte schrift houd al van zwaard en koord.
    Al blinkt het yzer schoon, het laat niet zyn verroesten;
    (480) Al loost de Vyand veel, hy laat geen moord noch woesten.
    Hier dient een Eed gedaan, dat elk in zyn kwartier
    De Stad getrouw zal zyn, tot dat het alles hier
    Het uitterst heeft heeft verwagt, en dat geen hoop van magten
    Hier ooit te wachten is: zo moet men dan verwachten
    (485) ’t Genaê en ongenaê dat ons de Vyand toont:
    Wy worden even niet, ’t zy nu of dan verschoont.
[fol. B4v, p. 24]
    Deez’ raad bevalt me wel: laat ook de Burgers zweeren,
    Dat zy van Muur en Wal den Vyand zullen keeren.
    Volvoeren wy het stuk, tot op de laatste man,
    (490) Verzwakt door ’t hongerszwaart, hem niet meêr weeren kan.
    V. Werf. ’t Verbond moet zyn volbragt: komt laat ons hier te zaamen,
    Op hoope van Ontzet, dit onder ons beraamen.
    Geen vreezelyker straf heeft Leiden ooit verwacht,
    Als dat men door het staal of hongerszwaard versmacht.
    (495) Duiv. Tot welstand van ons Land, en waare Kerk ter eeren,
    Zo voegt u by ’t geweer, op dat wy zaamen zweeren.

EED.

    WY zweeren goed en bloed te wagen voor het Land,
    En voor ’t geheiligd Woord, en Staaten onderstand,
    De Spaansche Tieranny van onze Muur te keeren,
    (500) Tot dat de laatste man, na lange tegenweeren,
    Heel magt’loos afgesloofd, zyn krachten en geweld,
    Door ’t zwaard of hongersnood, ter aarden is geveld.
    Zo straf de Hemel ons, zo wy ’t niet naar en komen,
    En doet een zee van rampop onze hoofden stroomen.

Raaph. (505) ’t Besluit dat is nu vast en bondig hier gemaakt;
    En yder draag nu zorg dat Leiden wordt bewaakt.
    Indien de Hemel ons bewaart voor storm, voor loopen,
    Voor aanslag of verraad, staan wy op goede hoope,
    Dat, na een lang Beleg, wy krygen hulp en magt.
    (510) Haar baat geweld nog list, als God haar heir verkracht:
    Want zo het Hoofd bezwykt, en laat den moed vervallen,
    Het lyf verzucht hem ook, en smelt tot niet met allen.


[fol. B5r, p. 25]

ZESDE TOONEEL.

Soldaat, Duivenvoorde, Raaphorst, Broekhoven, Vander Werf.

Sold. MYn Heer, ’k vrees voor verraad. Hier heb ik op de Wal
    Gevonden deze Brief.
Duiv.                             Wat of dit weezen zal?
Raaph. (515) Kom, breek ze spoedig op, en wilt den inhoud leezen.
Broekh. ’t Is Vyands zegelmerk, ’t zal uit het Leger weezen.

                    Duivenvoorde leest.
    IK Franciscus Baldeus, eische, uit last van zyn Koninklyke Majesteit
    van Spanjen, Leiden met den aankleven van dien, op genade en
    ongenade in onze handen, en dat in ’t korte te resolveren, zonder meer
    als drie dagen uitstel te nemen: ende zo uwe hartnekkigheid deze
    voorstelling verwerpt, zal ik, na uw veroveringen, al uw Burgers door
    het scherpe Mes van Justitie laaten passeeren: want zo onmogelyk als
    de Sterren aan den Hemel zyn te bereiken, zo onmogelyk is de Stad door
    menschen handen te ontzetten. Dus laat uw hartnekkigheid geen
    oorzaak van uw bederf zyn.

                                                        Beraad u by tyds.

    O vreesselyke Brief, waar voor een yder schrikt!
    Waar over Holland schreid, en schier in ’t bloed verstikt!
    O dichtomringde Stadt! uw druk was licht te ramen
    (520) Toen deze Vaderbeuls voor uwe Wallen kwamen:
    Die, als het ongediert, steeds zwieren over al,
    En zoeken ’t laauwe bloed te tappen uit uw Wal;
    Ja hongeren naar ’t nat van burgers bloed’ge traanen
    Om haar bloedgierig hert met lust daar in te baanen.
    (525) Maar neen: zo lang deez’ arm aan’t lichaam is gevest,
[fol. B5v, p. 26]
    En ons maar soberlyk de honger word gelest,
    Zo zal hy nimmermeer, zo lang wy blyven leeven,
    Ons dwingen met geweld, om Leiden op te geeven.
    Wy zullen nooit verstaan tot overgaan der Stadt,
    (530) Voor ons het zweet en bloed ’t zwaard is afgemat.
Broekh. Wat dunkt u, Heeren dan, hoe lang het graan zal strekken?
    Want sober uitgedeelt, zal zoet en zuur verwekken:
    Das tast in uw gemoed, terwyl men schryven zal
    Aan ons Grootmogend Vorst, op dat ons ongeval,
    (535) met hulp van ’s Hemels hand, brengt wederom verblijen.
V. Werf. Vier maanden staan nu vast, en meerder mag ’t niet lijen.
    Zo stapt men merkelyk de bitt’re dood te moet.
Raaph. O Haarlem! door uw val smaakt Leiden zo een roet:
    Dien dag dat uwe Wal en Burgers nedervielen
    (540) Voor ’t Spaansch vervloekte volk, dat alles gaat vernielen,
    Betreuren wy nu noch: had nu de Oranjevaan,
    Tot Spanjaards spyt, ons vreugd, op uwe Wal gestaan,
    Wat aangenaame hulp waar dan voor ons gebooren?
    Maar die ’t al hoeden wou, heeft nu het meest verlooren.
    (545) Dan noch, zo dit besluit ten besten ons gelukt,
    Zo hoop ik den Tieran van ons zal zyn gerukt,
    Gy, Heeren, dit besluit nu daad’lyk aan de Staaten
    De weet moet zyn gedaan, op dat zy niet en laaten
    Te naderen de Stad; en zoeken met geweld
    (550) Een onbetoomden Draak te dryven uit het Veld.
Duiv. Men prest de Brieven voort, op dat zy ook beginnen:
    Men wint een groote stryd, zo men deez’ tyd mag winnen:
    Een yder hoed zyn muur en wacht op goed bescheit,
    En zo met hoop van troost, een blijen uitkomst beid.


[fol. B6r, p. 27]

ZEVENDE TOONEEL.

Leiden alleen.

    (555) WAt lyd myn ingewand? wat kruip ’r door myn leeden?
    Elk lid dat klopt en beeft van boven tot beneeden,
    En ’t bloed bedroeft myn ziel, zo dat myn bange hart
    Naar adem haakt en trekt in ’t midden van myn smart.
    Maar ach! een binnenstryd van ’s avonds tot den morgen,
    (560) Houd zich met eigen stryd in ’t lichaamvast verborgen:
    Hoe word ik weer Ontzet? wie helpt my uit den druk?
    Wie vecht ’er voor myn krans, en stut myn ongeluk?
    Helaas! ons tegenweer dat mag heel weinig baaten,
    Zy zyn te vast bepaald, en willen niet verlaaten
    (565) Het geen zy voor een proy bezetten over al,
    Maar zoeken ’t door haar list te vangen in den val.
    Daar hoor ik oorlogstoon, dat zal my naarder koomen:
    Het ysselyk geklank komt ruissen door de boomen:
    Wat of te wezen zal? het schatert in myn oor,
    (570) Ik beeve voor de klank, doch neig my tot gehoor.


ACHTSTE TOONEEL.

Carion, met een Trompetter, Johan van der Does,
antwoord op de Wal.

Johan. WAt is ’t dat gy begeert?
Carion .                            Ik eisch van ’s Konings weegen
    De Stad in myne hand.
Johan.                              Uw eisch komt niet geleegen.
    Wy geeven Stad noch Land in moordenaars geweld.
Carion. Daar is genaê voor u, zo gy uw reedlyk stelt.
Johan. (575) Genaê! Gelyk gy ’t Land hier over al vereerde.
Carion. Om dat zy haar streng met goed verraad verweerden:
    En zo gy ook niet wil, het jonggebooren Kind
[fol. B6v, p. 28]
    Dan ook niet leeven zal, indien men u verwint.
Johan. Eer dat men het, op hoop van uw genaê, zouw geeven
    (580) Zo zwaijen wy het zwaard tot ’t einde van ons leeven:
    Ja zullen, vol moed, zo lang u wederstaan,
    Tot dat de laatste man zyn leeven is vergaan.
    Dan doch, wy hebben hoop om uitkomst te verwachten;
    De prinse zal men haast hier binnen zien vernachten.
Carion. (585) Wat uitkomst wacht gy toch? het leger is ter neer
    Geslaagen en verwoest, en ’t kan onmooglyk weêr
    Verzamelen by een: haar Vaandels zyn gewonnen,
    En ’t meeste volk gevaan
Johan.                                 Dat hebt gy, Guit, verzonnen.
    Wat meent gy day wy hier voor logens zyn vervaard?
    (590) Ik weet des Prinsen magt is niet by een vergaard.
    Gy, Heihont, voort van hier: ga naar uw moordenaren,
    En zegt den Opperbeul met al zyn booze schaaren,
    Dat hier noch kruid en lood voor hem ten besten is,
    Verterk hier ook van daan, eer ik myn gramschap slis.
Carion. (595) Ach, Burgers dit gehoon dat zult gy u beklaagen.
Johan. Ik zeg dat gy vertrekt, met uw vervloekte laagen,
    Of dit past op uw komst.
Carion .                            Dat breekt u namaals op.
    Dit zwaard dat eischt door wraak te klooven door uw kop.
Johan. Ik zeg dat gy vertrekt: ik raad u nu ten besten;
    (600) Want zo gy langer toefd, zo zullen deze Vesten
    Uw galg en doodkist zyn. Daarom ziet wat gy doet.
Carion. Blyft hart, en stapt uw dood tot uwen hoon te moet.


[fol. B7r, p. 29]

NEGENDE TOONEEL.

Baldeus, Carion, Allonso, Sichem.

Baldeus. HOe wreek ik deze spyt ten vollen naam myn wenschen?
    Hoe zal dit gruuw’lyk hiin door wraak deez’ Stad versleschen?
    (605) Hoe zal ik met myn zwaard, door deze vlugge hand,
    Den hoonder sneuv’len doen, en worgen met de band.
    Hoe durft gy, boos Gedrogt, zo smadelyk hier spreeken,
    Daar ik u heb omringd, en gy niet uit kunt breekend,
    Of worst’len uit myn hand? O grouweluk bestaan!
    (610) Maar deez’ gewette kling die zal het effen slaan.
    Doch ’t schynt zu zyn bewust, hoe listig wy eens schreeven,
    Om zo de Wet en ’t Land de steek des doods te geeven,
    ’t Was ondergoedheids schyn, het geen wy riepen zoet;
    Ons Vorst dorst naar de Vreê; maar niet naar menschenbloed.
Carion. (615) Ik sprak, ziet wat zy doet, gy zult het u beklaagen,
    En scheld de Vorsten niet, maar wilt met hun verdraagen,
    En ondertast de zaak: doch ’t antwoord was; gy Fielt,
    Vertrekt terstond van hier eer u myn hand vernielt.
Baldeus. Verzet uw ongeval; want naar verloop van weeken
    (620) Zult gy zo grooten hoon ten vollen konnen wreeken.
    Ik geef u volle magt, brouwt aanslag en verraad,
    En past de ziel uit ’t lyf, die u naar ’t leeven staat.
    Ze zal men, tot onze eer, om ’t hoogste lied te zingen,
    Het Ketters hard gemoed met de Inquisicy dwingen:
    (625) Zo word haar moed gestut, en druk verteerd haar Stad.
    Wy zullen haar in ’t kort doen beeven, als een blad
[fol. B7v, p. 30]
Allonso. Om naar ’t gewenschte heil in ’t korte te geraaken,
    Zo laat aan deze weg een vaste Schanse maaken:
    Want ’k hebbe hier verspied, hoe dat ’er veele liên
    (630) Van warmoes, kool, en graan, en wort’len zich verzien.
    Al sluipend’ by de nacht bekruipen zy de weegen,
    En plukken al ’t gewas van ’t graan daar is geleegen:
    Zo word de Stad verzien met nieugewasse fruit.
    ’t Schynt dat het in ’t gemeen gegeeven is tot buit,
    (635) Het welk on schaad’lyk is: wy moeten daar op letten
    En stadig in het Land Soldaaten neder zetten.
    Op dat daar niemand meêr zich zelven zo verstout
    Die hem hy dag of nacht meer op het Land onthout.
    Wat dunkt u van het stuk?
Baldeus.                             ’t Is van u wel verzonnen;
    (640) Ik wil dat aan de Schans zal daadlyk zyn begonnen.
    Zo zal men met geweld betoomen haaren loop,
    En brengen, by het groen, geschut en loot te koop.
    Ga, voert gy hier het volk. Ik zal u hier vertoeven.


TIENDE TOONEEL.

Baldeus, Allonso, Sichem.

Bald. HEt maaken van dit werk zal Leiden zo bedroeven,
    (645) Dat zy door grooten angst, en zo een ongeval,
    Niet weeten zullen hoe men ons noch keeren zal.
    Ik zal hoe lang hoe meêr haar Wallen zo benaauwen,
    Dat zy haar vleesch en bloed door honger zullen knaauwen,
    Ja, worden zo verzwakt, dat zy in haare nood
    (650) Noch roepen zullen, geef de Stad, of schaf ons brood.
Sich. Daar komt de Krygsheld aan, die met zyn Mavors handen
    Zo dapper heeft gekampt in ’t rooven van de Landen,
    Het schynt voor ’s Konings eer loopt yder in de vlam,
    En maakt den Adeldom onsterffelyk van stam.


[fol. B8r, p. 31]

ELFDE TOONEEL.

Baldeus, Carion, Allonso, Sichem, Soldaaten.

Bald. (655) SA! Treed in deze schans, en stryd als wreede gieren,
    En dwingt uw Vyand zo, dat hy in geen manieren
    Kan komen op dit Land. Loopt dapper op hun an.
    Maakt dat hier een van hun uw zwaard ontkomen kan.
    En tot verzekering zult gy dit gouverneeren.
    (660) Een bende zonder hoofd en kan geen aanval keeren.
Carion. Ik voegme naar uw wil, laat dit maar op myn staan,
    Gy moogt naar uwe Tent gerustig henen gaan.


TWAALFDE TOONEEL.

Carion , Leidsche Burgers, Soldaaten.

Carion. WAakt op, ik hoor geluid: het is hier slecht geschapen.
    Op Mannen, in ’t geweer, op, wapen! wapen! wapen!
Lei. Sol. (665) Sla dood! sla dood! sla dood!
Sp. Sol.                                             Och mannen geeft genaê!
Car. Een yder hoed zyn lyf.
1 Leid. Burg.                      Uw smeeken komt te spaê.
    Sa! Burgers, weert u nu, en laat de moed niet zakken.
Spa. Sol. O schandelyk gevecht! uit ons gemaakte brakken
    Zo schandelyk verjaagd?
2. Lei. Burg.                       Sla dood! wie in de Schans
    (670) Hem in de wapen houd: verdient is deze krans:
    Deez’ t’zaamgerotte Guits zyn, t’haarer schand , gevlooden,
    En laaten in haar vlucht wel by de vyftig dooden.
3. Lei. Burg. Nu is het vruchtb’re Land een roof voor alle man,
    Een yder haald zo veel als hy maar draagen kan.

                                Einde van het tweede Bedryf.

Continue

[fol. B8v, p. 32]

DERDE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

Van der Werf alleen.

(675) DE Hemel hielp ons klaar, wiens daaden elk moet looven,
    Dat hy, tot zynen roem, den Spanjaard heeft verschooven,
    Geslaagen op de vlucht, vermorzelt met het staal,
    De rest noch in de vlucht verdreeven altemaal
    Tot in haar trenchement, en opgegraafde Wallen,
    (680) Alwaar zy heel verschrikt ter neder zyn gevallen.
    Zo ging ’t met dit Gedrocht; maar, Hemel, mogt ik zien,
    Dat zy door uwe hulp van Leiden moesten vliên!
    Zo was ons angst, en nood, en kommer afgenoomen:
    Zo kwam uit uwe rots ’s Lands Vryheid weder stroomen:
    (685) De welstand rees weêr op, de Stad die baarde vreugd,
    De Kinders slap en flaauw, die smaakten weder jeugd.
    Maar ’t voedsel van de borst nu droevig weg moet droogen
    Door zwaare hongers nood, zo dat men ’s Moeders oogen
    Ziet zinken in het hoofd, door traantjes die zy laat,
    (690) Om dat haar zuigeling in zulken droefheid staat.
    Veel maagden uitgeteerd, die ziet men loopen dwaalen
    Vermomd hier aan de vest, om een’ge spys te haalen,
    En schaamen zich dit werk; maar dit is geenzins schand.
    Een hooger magt bewaar ons voort van moord en brand.
    (695) Wie of daar komen zal?


[fol. C1r, p. 33]

TWEEDE TOONEEL.

Burgers, Vander Werf.

1 Burg.                     O Hoofd der Leidsche Staaten!
    Hoe lange zult gy ons in deze ellenden laaten?
    Hoord naar uw Onderdaan, en zyn te zwaaren kruis
    Die door den hongersnood zyn Vrouw nu dood in huis
    Ellendig liggen vind: myn Kind’ren, voor de deure,
    (700) Die lekken uit de goot, met een zwaarmoedig treuren.
    Ach! mogt ik eens met haar, als den verlooren Zoon,
    Myn leeven voen met draf! maar laas! ’t is ons verboôn
    Van Spanjaards, die ons nu naar ziel en leeven putten,
    Wie zal ons nu voortaan voor meerder ramp beschutten?
    (705) O hoopelooze tyd, die hart op hart vervoerd,
    En daar het Spaansche juk zo listiglyk op loerd!
2 Burg. Ach! trouwe Burgers heul! laat uw doorzichtige oogen
    Op onze ellendigheid doch eenmaal zyn getoogen:
    Myn al te droeve Vrouw, die eerst bevallen was,
    (710) Lag in een groote ellend, maar na een dag, zo ras
    Zy maar begon te staan, zo is zy heen gekroopen,
    En zocht haar voedzel doen in vuile vulnishoopen,
    En liet alleenig t’huis haar jonge zuigeling,
    Dat door ellendigheid de zeis des doods ontfing.
    (715) Ik kom met haar in huis; zy wierd door schrik bevangen,
    En braakt de ziel uit ’t lyf met traanen op de wangen,
    En roept: ô man ik sterf! zy geeft een snak of twee,
    En roerd haar verder niet, en leid noch op de stee.
    Ik stond door rouw verbaasd, en wist niet wat te maaken,
    (720) Ik kon in lange tyd myn Vrouwe niet genaaken.
    Dus kom ik nu om hulp, uw reed’lijkheid is groot,
    Ei balzem myne wond, in myn bedroefde nood.
3 Burg. En ik, na dat ik ook was van de wacht gekomen,
[fol. C1v, p. 34]
    Heb meê aan Pankrâs Kerk een droef gezigt vernomen,
    (725) Myn kind’ren alle drie die laagen voor een deur,
    En lekten ’t drabbig bloed, gedreeven voor de scheur,
    Dat slachters binnens huis van paarden lieten loopen,
    En schepten ’t in haar hoed, dat zy door honger zoopen:
    Helaas, na dit gezicht, zo vond ik zwaarder krusi*
    (730) Myn allerwaardste Vrouw die vond ik dood in huis:
    Zy zat op eenen stoel, haar handen styf gelaaden
    Met vellen van een paert. O zwaard van ongenaaden!
    Wat brogt gy my verdriet! ô Man! ziet ons ellend,
    Hebt gy een Christen hart, dat Christen hart erkend,
    (735) Erbarm u over ons, aanziet ons droevig lijen.
V.Werf. O droeve Burgery! hoe kan ik u verblijen
    Daar vreugd noch hoop meer is, wat wilt gy toch van my?
    Wat kan ik hier in doen, dat u tot vreugd gedy?
    Is uw ellende groot? de Hemel zal ’t verzachten,
    (740) Gy moet na tegenspoed, een zoet verblijen wachten,
    Ons kwaad word nu gestraft.
3 Burg.                         Ons druk is laas! te groot.
v. Werf. Maar onze misdaân zyn noch zwaarder, klaar en bloot,
    De straf die is wel zwaar, maar groot is Gods genaaden,
    Noch grooter is de deugd van zyne vroome daaden
    (745) Die hy beweezen heeft. Wanneer het hem behaagd,
    Zo is des Vyands magt wel haastig weggejaagd.
1 Burg. Den tyd valt ons te lang, men ziet de nood vermeêren,
    En ’t lang gevoede bloed door hongers nood verteeren.
    Men loopt nu by den weg, en zoekt voor spys op straat
    (750) Dat lang vertreeden is: ’t is over al, wat raad?
    De kaffen die zyn leeg, het maagschap is vergeeten;
    De brouwerijen leeg, den bakker heeft niet te eeten,
    Den adelyken staat, die eer in volheid had,
    Die zoekt, door hongersnood, haar kost aan hond en kat.
    (755) Den arm gemeene man, die vind men by de weegen
[fol. C2r, p. 35]
    Met kind’ren dood ter aard, door Pest ter neêr geslegen:
    De Burgers zyn te zwak, om al de doode liên,
    Gelyk ’t behoorlyk is, met aarde te verzien.
V.Werf. Helaas! wat zal ik doen ? ô ramp! wat zal ik maaken?
    (760) Hoe zal hier noch een eind van deze droefheid raaken?
    Wat middel is hier toe?
2 Burg.                             Dat men de Stad op gaf.
V. Werf. De Stad, ô kwaad bescheid! en spreek my daar niet af:
    Zo leed gy meêr ellend. In plaats van zonder eeten
    Zaagt gy uw vleesch en bloed moorddaadig neêr gesmeeten.
    (765) ’k Heb daar een gruuwel af: ik staa het nimmer toe;
    Tot kwyting van myn eer, ik Leiden nu behoê
    Voor ’t raauwe Spaansche juk: ’k zal nooit doen uw begeeren
    Maar tot mijn laatste bloed hen van ons Wallen keeren.
    Ach, Burgers! weest getroost, en steld u toch te vreên;
    (770) Erbarmt u over ’t volk van Leiden in ’t gemeen;
    Want, valt gy hen te voet, hun juk zal u verdelgen,
    Hun nooit ontroerde bloed zouw u door ’t zwaard verzwelgen.
    Dus ziet wel wat gy doet; de plaag die valt op u;
    Een plaag daar de aard voor schrikt: een plaag waar voor ik gruuw.
3 Burg. (775) O Zuil der Leidsche Staat ! gy hoed ons voor de kuilen
    Die voor ons zyn bereid. Maar, laas! gy doet ons huilen,
    Door droeve hongersnood Ik acht het zwaarder pyn,
    Als in het Spaansch geweld haars klaauwen vast te zyn.



[fol. C2v, p. 36]

DERDE TOONEEL.

Vander Werf, Dirk van Poel, Burgers.

V. Werf. Daar komt de Bode. Zeg, wat is ’er goeds geschapen?
Dirk. (780) Myn Heer, het Prinsen volk is dapper in de wapen,
    En leggen al gereed met scheepen, zonder tal,
    Recht op ’t Noordaasche Vlak.
V. Werf.                                         Hoe staat het over al
    Door ’t water van de Maas?
Dirk.                                         Het water is geloopen
    Wel zeven palmen hoog, daar is nu goede hoope
    (785) Te worden haast Ontzet, zo zich de wind maar rept.
    Ik hoop gy binnen ’s weeks hier hulp en leeftocht hebt.
1 Burg. O overvreugde maar! die Leiden komt begroeten,
    En breekt de Spaansche kling aan stukken voor haar voeten.
V. Werf. Brengt deze tyding straks met vreugden aan den dag,
    (790) Op dat het al het volk tot vreugd verwekken mag.


VIERDE TOONEEL.

Vander Werf alleen.

    HOe is de Stad in roer door mannen en door vrouwen?
    En hitst de felle twist? hoe zal ik ’t werk noch brouwen,
    Dat yder zich vernoegd? men scheld al steeds op my
    Dat ik al de oorzaak hier van deze ellenden zy.
    (795) Zy volgen kwaaden raad, en muiten langs de straaten,
    En dreigen my, en ook myn huis, als uitgelaaten.
    ’k Houw echter even stand, en roep; wel mannen! hoe!
    En brouwt geen binnenkryg. Hoe benje dus te moe?
    Daar hoor ik weêr gerucht. Wat tyding zal dit weezen?



[fol. C3r, p. 37]

VYFDE TOONEEL.

Leidsche Vrybuiters, Vander Werf.

Vryb. (800) WY Oorlogslieden t’zaam verzoeken hier, by dezen,
    Verlof, om uit de Stadt te trekken met malkaâr:
    Daar leid ons krygsgeweer, deez’ last is ons te zwaar;
    Den honger is te groot; men kan geen wapen voeren,
    Dus geeft ons vry gelei.
V. Werf.                             Gy komt myn bloed ontroeren
    (805) In deez’ bedroefde staat: hoe wilt gy zo verkeerd?
Vryb. Wy hebben voor de Stadt ons mannelyk geweerd
    Tot nu op dezer uur: maar als men zonder te eeten
    Zyn wacht bezetten moet, zo kunt gy ook wel weeten
    Dat ’t niet lang duuren kan. De maag diend eens gevuld:
    (810) Want hongersnood in kryg is ’t hoofd van ongeduld.
    Dan, wilt gy naar den tyd ons spys en drank verleenen,
    Zo zullen wy ons met de Wapens weêr verëenen,
    Ter eeren van het Land: hoe heeft men ’s vyands magt
    Op ’t Haarelemmer Meir, manhaftig te onderbragt,
    (815) En groote leeftocht door het vechten afgenoomen?
    Hoe stonden wy beklemd in ’t midden op de stroomen,
    Doe men hun stormen stutte, op weerzegs spitze top?
    Geharnast in het staal, daar nooit een ysren kop
    Kost breeken onze magt, en met bebloede leeden,
    (820) Daar’na hier voor de Poort zo dapperlyk gestreeden
    Op ’s vyands felle magt? dies men na grooten slag
    De Vyand van den roof met schande vlugten zag.
V. Werf. Wat roemd gy op uw dienst? wat pocht gy op uw daaden?
    ’t Was uw beloofde schuld, en yder een geraaden
    (825) Voor ’t land zyn dienst te doen, hoe menig Oorlogsheld
    Die midden in den slag is tot ’er dood geveld?
[fol. C3v, p. 38]
    Ja, die door tegenweer schier met de dood belaaden,
    Hier koomen, roemen dus niet op hun oorlogsdaaden,
    Als gy met snorken doet. ’k Stond ook wel eer in ’t veld,
    (830) En midden in ’t gekerf van ’s vyands wreed geweld,
    Dat helm en harnas wel van ’t lyf wierd weg geslaagen;
    Maar nooit ik zulk een roem heb door de Stad gedraagen:
    Wat meend gy, blaffers, dat men u noch smeeken zal,
    Op dat na uw vertrek, gy Leiden doemt ten val?
    (835) Neen, toomelooze schaar; al is de Stad vol plaagen,
    Gy zult in uw vertrek het onluk met u draagen:
    Want ik hier niemand niet beloof het daag’lyks brood.
    De proviant is kleen, ’t getal van ’t volk is groot.
Vryb. Zo gunt ons vry gelei.
V. Werf.                             Wel aan, vertrekt te zaamen,
    (840) Belhamels van de Stad, die hier zich niet en schamen
    Te schelden haare Raad, wykt voort uit deze zaal,
    Eer ik door grimmigheid met ’t zwaard u achterhaal.


ZESDE TOONEEL.

Vander Werf alleen.

    ZAl ik dan nimmermeêr, na ’t lijen, rust genieten?
    Hoe lange zal de twist hier noch in volheid vlieten?
    (845) Hoe lang zal ’t slangespog gestaadig zyn op my?
    Ondank’bren onderdaan, die ik van ’t juk bevry.
    Ach, waar myn ziel gestort, zo had ik deze ellenden,
    En droefheid niet gezien! maar waar ik my nu wende
    Ik vinde nimmer troost. Hy kwyt zich, als een man,
    (850) Die ’t raazende gemeen in stilte brengen kan.
[fol. C4r, p. 39]

ZEVENDE TOONEEL.

Leiden alleen.

    O Droevig noodgeval! wat ramp komt my bestrijen,
    Nu my het hongerszwaard en pest zo veel doet lijen,
    Myn ingewand verteerd, myn harte klopt en slaat,
    Dat door den hongersnood hoe langs hoe meêr vergaat.
    (855) Helaas! ’k ben buiten hoop, nu ik de doode lyken,
    Zie leggen op de straat: geen Pest verschoond de ryken,
    Noch wyzen, hoog van moed; maar sterven over al
    Ontelbaar van myn volk, zo dat ’er binnens wal
    Meêr sterven van de Pest, als hongers zwaare plaagen,
    (860) Zo veel dat nu het volk de lyken niet kan draagen
    Of voeren onder de aard: ja blyven op de straat
    Door zwakheid leggen neêr, en sterven op der daat,
    Deez’ plaagen zyn wel groot, maar nu komt daar noch boven
    Uw overfelle twist, en zoekt my te berooven
    (865) Van ’t loffelyk Staaten dienst, en hitst de goê gemeent
    Gestaadig op de loop, al zyn ze vast vereend.
    Het slaat ze weder los door een bedrog van schryven,
    Zo dat men nacht op nacht gewapend diend te blyven.
    O eindelooze druk! hoe parst gy nu myn kroon?
    (870) O Pest! ô hongerszwaard! wat brouwd gy al veel doôn?
    Wel eer ging ruiterwacht ’s nachts binnens walle draaven,
    En stutte ’t rottend volk, dat zich op straat begaaven,
    En dwong haar op der daad te zeggen, wat zy daar
    Dus eenig in de nacht beslooten met malkaar:
    (875) Zy dan met kwaad gelaat en wederspannig spreeken,
    En willen haar geleên niet voor de Ruiters breeken,
    Maar willen ’t valsch pardon aanneemen met geweld,
    Dat ook Baldeüs, hier zo vaak heeft voorgesteld.
    De ruiters, vol van moed, die tegen straks aan ’t ryden,
[fol. C4v, p. 40]
    (880) Bezetten over al het volk aan alle zyden,
    En hielden ze alle staan, en spraaken; mannen, hoe!
    Gy zoekt uw ongeval, gy zoekt uw eigen roê
    Te haaien op uw lyf. Ach, steld u toch te vreeden,
    Laat uw vergaâren staan, en wilt naar huis toe treeden.
    (885) Het muiteneerend volk voor haar geen kans en zag,
    Die schaamden haare daad; en zonder meêr gewag
    Te maaken op de Straat, is elk naar huis gevlooden.
    Maar laas! het paerdevleesch wierd ons zo wel van nooden,
    Dat wy de ruiterwacht heel hebben afgeschaft,
    (890) En maaken ’t paerdevleesch ons lichaam tot een graft.
    Dan ach! de Glippers valsch, die ’t Vaderland verzaakten,
    Die bieden vreden aan, daarze eertyds oproer maakten;
    Maar de eerb’re Magistraat haar voor de Vrede wacht:
    Deez’ Vreê, deez’ valschen Vreê, die werd hier niet geacht.
    (895) Men neemt een spiegel klaar aan Haarlem, Zutphen, Naarden,
    Hoe dat een bloed’ge Vreê deez’ vrome liêns bezwaarden.
    Dus schreeven wy terstond, het fluitje gaat zeer zoet,
    Wanneer de Vogelaar het vinkje komen doet.
    Men acht geen valsche tong, wanneer hy komt tot vleijen,
    (900) Of eene Crocodil, wanneer hy staat te schreijen;
    Want beide is ’t klaar bedrog, de Crocodil of tong
    Die nooit uit droeffenis, maar uit een loosheid zong.


ACHTSTE TOONEEL.

Burgers.

1 Burg. De Stad is heel in roer: het volk met groote hoopen
    Begint nu op de straat, als raazende, te loopen
    (905) Met zonderling krakeel: de een vecht, en de ander schreid,
[fol. C5r, p. 41]
    En hebben zich te hoop recht voor ’t Stadhuis verspreid.
    De een wil de Magistraat in ’t laauwe bloed verdomp’len;
    De aâr wil de Haagsche Poort met aanslag overromp’len;
    Men hoord een weegeschrei, door onderling gevecht,
    (910) ’t Verraad komt voor den dag, en weêr tot niet geslegt:
    Dan laas! wat baat ons toch dit muiten, twisten, schelden,
    ’t Is beter dat wy t’zaam de ellend en droefheid melden
    Die ’t Burgermeesterschap bediend, dien Vander Werf,
    Op dat hy middel zoekt te stutten het verderf
    (915) Van onze Burgery. Daar komt den trouwen Herder.


NEGENDE TOONEEL.

Vander Werf, Burgers.

1 Burg. Hou stand! ô waarden Heer! en treê toch nu niet verder.
    Zie met meêdogendheid ons rei van Burgerliên:
    Wilt ons in deeze ellend toch eens uw bystand biên.
    Erbarm u over ons: ach! zie deez’ maag’re leeden,
    (920) Die steeds om laaffenis u hebben aangebeden,
    Maar wierden nooit vertroost. Wy bidden andermaal,
    Troost ons in onze ellend, en doet ons bly onthaal.
V. Werf. Wat hulp zal ik u doen? die zelve moet gaan dwaalen,
    Om een’ge laaffenis tot myn behoef te haalen?
    (925) Hoort, Burgers, eens voor ’t lest: ik weet geen andren raad,
    Als dat gy met geweer my daatelyk verslaat,
    En kapt myn romp van een, en deeld malkaâr de stukken,
    Zo wyt het strekken kan: kom, wilt my ’t hart ontrukken,
    Ik ben ter dood bereid: myn lyf zy u een roof,
    (930) Op dat ik daar uw nood en honger meê verdoof.
[fol. C5v, p. 42]
    Ik acht het minder pyn dat ik voor u moet sterven,
    Als ik in ’t leeven dan de Stad zou zien verderven.
    Komt, Burgers, tast nu toe: voldoet uws Heeren eisch,
    Voldoet de laatsten dienst, in ’t snyden van myn vleisch.
2 Burg. (935) Nu, noch ook nimmermeer, ô trouwe Held der Helden!
    Die zelf uw lyf en bloed zo menigmaale stelden
    Voor ons in doodsgevaar.
3 Burg.                     Ik sta het nimmer toe,
    Uw lyf, en moedig bloed, sturf Leiden tot een roê:
    Wy zoeken niemands bloed, maar om ons lyf te houwen,
    (940) Gelyk Baldeus schryft.
V. Werf.                     Gy moogt hem niet vertrouwen,
    Zyn laagen die zyn valsch, zyn weegen zyn gestrikt,
    Gelyk een vogelaar die op den vogel mikt:
    Of als een honigaas dat in de waterstroomen
    De vis door gragigheid heeft in de bek genoomen,
    (945) En het bedrog niet weet, maar schiet zo na den grond,
    Doch word op versche daad fenyniglyk gewond;
    Een wond, een droeve wond, die niet is om geneezen,
    En moet door gragigheid eens anders proije weezen,
    Aldus is ’s Vyands aas; want zo gy eenmaal byt,
    (950) Zyt gy, door loos bedrog van ’t aas, uw leeven kwyt.
1 Burg. En is dan hier geen troost?
V. Werf.                         Niet als in ’s Hemels handen.
1 Burg. Hoop heeft ons lang vertroost, maar komt ons nimmer landen.
V. Werf. Wanneer ons troost hier land, zal ’t luk ook eindloos zyn.
2 Burg. Die komst duurd lang, en voed ons doodelyke pyn.
V. Werf. (955) Hier geld geen morren meer. Ik kan uw wond niet heelen,
Ziet daar, daar is myn zwaard; wilt gy myn lichaam deelen,
Zo helpt my uit de pyn.
[fol. C6r, p. 43]
1 Burg.                             Wy gingen al tot niet
Indien men ’t moedig lyf zo jammerlyk doorstiet


TIENDE TOONEEL.

Vander Werf alleen.

O Eindelooze druk! ô schamperlistig schryven!
    (960) Wat laagen zult gy noch voor onze wallen dryven?
    Hoe duikt die slang in ’t gras, die ’t gift nu op ons draagd,
    Terwyl ’t verhongerd volk door pest werd opgeknaagd!
    De Burger roept, maakt Vreê: maar ’k heb den eed gezwooren
    Voor ’t lieve Vaderland: dies wil ik nimmer hooren
    (965) Naar Spaansche logentaal. O Hemel! zie toch neêr,
    En slaa de kwaâ met vrees, uw hand is ons geweer;
    Gy zyt die magtige, die Pharoos Heirkracht smoorde,
    Senacherib versloeg, en ’t booze volk verstoorde.
    Kom, help de Leidsche Stad; zy bidden om genaad’,
    (970) Aanschouw haar droeve ellend, en hongerigen staat.

                        Einde van het darde Bedryf.

Continue

[fol. C6v, p. 44]

VIERDE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

Kees Louwen, draagende een Korf met Duiven.

    HOewel de Spanjaards nu deez’ wal zo sterk besluiten
    Dat niemand in de Stad, en ook zo weinig buiten
    Door ’t Leger komen kan; noch heb ik hart en moed
    Om deze Duiven, zelf ten koste van mijn bloed,
    (975) In ’s Prinsen Leger, by Louis Boysot te brengen:
    Van waar zy, (by aldien ’t den Hemel wil gehengen)
    Als boode zullen zyn; door dien zy zyn gewend
    Van ’t slag te vliegen, om, heel over ’s vyands tent,
    Hun aas voor hen en voor hun jongen, te gaan haalen.
    (980) Dies kan men, als men wil, hun weêr op ’t slag doen daalen
    Met briefjes aan ’er poot, waar in deez’ droeve wal
    Kan leezen, hoe men haar wel haast ontzetten zal.
    ’k Hoop dat my deze taak ten besten zal gelukken,
    En dat het Spaans geweld noit Leiden zal verdrukken,
    (985) Ik waag myn leeven dan, en doe myn pligt getrouw,
    Ten dienst van ’t Land, en ook ter eeren van Nassouw.


TWEEDE TOONEEL.

Carion, Trompetter.

    DIt toeven duurd te lang: zy achten boô noch brieven,
    Of vriendelyke gunst. Zal ’t hen dan niet gelieven
    Te komen op de Wal, zo trek ik weder heen:
    (990) Sa, blaas noch eens voor ’t lest, op dat myns Heere reên
    Hen breng tot hunnen pligt. Daar komt een rei van mannen.
[fol. C7r, p. 45]

DERDE TOONEEL.

Stads Kapiteinen, Carion, Trompetter.

Kapt. O Blaffer, schoon voor ’t oog! wat leggen uw Tirannen
    Al listen in het werk? Wat wilt gy wederom
    Dat gy dus staadig blaast?
Car.                                 De reden dat ik kom,
    (995) Is op myn’s Heeren brief bescheid van u te krygen:
    Dus is ’er iets bestemd, en wilt voor my niet zwygen.
Kapt. Wat is het voor een volk dat staag, naar snoode drift,
    Ons Offeren met mond, of met haar valsche schrift?
Car. ’t Zijn Burgers, die wel eer zyn uit de Stad geweeken.
    (1000) Kapt. Zo zoeken zy met list hen over ons te wreeken.
Car. Nooit is ’t by hen gedacht, maar zoeken de oorlogsvlam
    Te blusschen voor uw wal.
Kapt.                             Hoe Naarden dat bekwam
    Is ons noch wel bekend: Deez’ Glippers die verzaaken
    Hun lieve Vaderland, en ’t geen zy voor ons maaken
    (1005) Schuild, onder schyn van vriend, de grootste schelmery;
    Dus, daar gy nu om komt, en vind gy niet by my,
    Want aan dit trouwloos volk is ons niet veel geleegen.
Car. Ziet, Burgers, wat gy doet, gy hebt van ’s Konings weegen
    Indien gy ’t overgeeft, verkreegen goed pardon.
    (1010) Dus luisterd naar myn woord, eer dat de gulde Zon
    Eens driemaal onder gaat: men zal u niet bezwaaren
    Met sterke guarnisoen: maar slechs de Stad bewaaren
    Met twee drie Vend’len volks.
Kapt.                     Vertrek hier voort van daan,
    Wy zyn dit niet gezind.
Car.                         Ach! wilt u toch beraân.
Kapt. (1015) Wy neemen kort beraad: het loopt ons meê of tegen.
Car. My jammert ’s Heeren gunst, die ’t wel zal overweegen.
    Wanneer hy hooren zal uw snoô hartnekkigheid.
[fol. C7v, p. 46]
Kapt. Dit marren duurd te lang: gy zult, als ’t is gezeid,
    Nooit krygen de overhand: dus gaat gy uwe weegen.
    (1020) Uw vorst is niet gewend als moordery te pleegen.


VIERDE TOONEEL.

Baldeus, Allonso, Sichem.

Bald. DE schrik verbaasd myn hart; wie is ’t die my bestryd?
    Waar is hy die my jaagd, of die myn eer benyd?
    ’t Zie niet als gulle stroom, deez’ raad my te verlaaten
    De Stad. O neene! al zou ’k myn eigen leeven laaten
    (1025) Zo ik blyf noch bepaald, ja tot de laatste man;
    Hoewel men door de vloed het veld niet gronden kan:
    Den vyand leid gereed! maar zo ’t geen storm wil waaijen,
    Zo zal haar groote hoop in grooter angst verdraaijen:
    Doch zo d wind zich rept Zuydwestlyk naar de Stad,
    (1030) Zo moet ik op de vlucht, en zoeken ’t haazepad;
    Maar eer ’t zo verre komt zo hoop ik haar te winnen,
    En zal de aanstaande nagt zo grooten storm beginnen,
    Dat Neêrland dreunen zal van ’t donderend geweld,
    En Leiden, tot een roof, zyn in myn hand gesteld.


VYFDE TOONEEL.

Carion, Baldeus, Allonso, Sichem, Boeren.

    (1035) Carion. MYn Heer, waakt op, ’t is tyd, het water komt hem spoeijen,
    Gelyk de wilde zee; zo dat men nu moet roeijen
    Met schuiten op den weg; alzo het platte land
    Leid, als een gulle zee, met water overmand
    De Vyand, op Noor A, die komt met al zyn scheepen
    (1040) Zeer wonderbaar op ’t Land recht aan naar Leiden sleepen.
Bald. Beschut het overal met dyken dik en breed,
    Den vyand kom maar aan, ’t banket leid al gereed.
Car. ’k Trok na de Landscheid toe, en ’t meende de Aardewerken,
    Tot stutting voorde vloed, met zoomen te versterken,
[fol. C8r, p. 47]
    (1045) Dan ’t is ons mislukt; den dyk leid onder voet,
    Het water ruist in ’t land, en baard my kwaade moet.
Bald. Wy moeten ’t evenwel met magt zien te bedyken,
    Want of wy door den nood van water moeste wyken,
    Zo diend ons drooge weg van de eene Schans in de aâr.
    (1050) Car. Ik heb tot zo een werk deez’ Boeren by malkaâr
    Gevoert van ’t platte lant, die zullen voort gaan voeren
    De ryzen op de Land. Gaat heen, gy steege Boeren,
    Ik wil gy in der yl ons voerd hier rys en zoom,
    Met schuiten vol gelaân; en is daar iemand loom
    (1055) Die is den knuppel troef: dan, zo gy vreê wilt houwen
    Zo zult gy op der daat deez’ werken voort herbouwen.
    Boeren. Maar Heer, tot zo een werk, moet loon voor zyn gepast.
Car. Een zwaard door uwen nek, of om uw hals een bast.
    Vertrekt, en snoer uw mond, of ’k zal ’t aan u vergelden.
    (1060) Boer. De vloed is uwe straf, en zal uw dwaasheid melden.
Carion. En tergd niet myn geduld, doet dat ik u gebiê,
    Op dat uw onbescheid geen zwaare straf geschiê.


ZESDE TOONEEL.

Allonso, Baldeus, Carion, Sichem.

Allon. HOe krygel is den Boer, om dat zy hunne landen
    Na ’t plond’ren van myn volk, noch echter zagen branden;
    (1065) Men dwong hen met geweld te brengen aan den dag
    Geld, goed, en al haar vee, ’t zy op wat plaats het lag.
Bald. Ten schaad de Boeren niet, want die ze wil verschoonen
    Die doet zyn zelven leed.
Carion.         De vriendschap die ’t haar toone
    Zyn slagen zonder tal: geen boer word hier verschoond;
    (1070) Hoe gy hem meer ontziet, hoe ’t slimmer wordt beloond.
Bald. Maar weêr eens tot de zaak; wat hebt gy toch gekreegen
    Voor antwoord uit de Stad?
Carion.         Zy zyn daar niet geneegen
[fol. C8v, p. 48]
    Te hooren naar uw woord: zy zyn te bitterlyk,
    En schroomen staal noch vuur; maar zyn gezamentlyk
    (1075) Verdraagen om de Stad tot ’t uiterste te houwen.
    Zy zyn zo hard, als steen; ja schynen schier te grouwen
    Wanneer men meld uw naam: haar ooren zyn gestopt,
    Het vleijen is daar voor een doofmans deur geklopt.
Bald. Hoogmoedig kettervolk! verwagt nu de eerste proeve
    (1080) Van deez’ aanstaande storm; hoe zult gy u bedroeve
    Als ik beverwen zal myn handen met uw bloed?
    O! snood hartnekkig Schuim, veel bitterder, als roet;
    Gy doet u zelven leed, dat gy uw zwaard doet wetten,
    Om op uw ’s Konings magt tot tegenweer te zetten.
    (1085) Carion. Men zal, na dit gehoon, wraak neemen t’zyner tyd,
    Want zo het water zakt zo zyn zy ’t alles kwyt.
    Kom, daan wy eens het werk bezien aan allen enden,
    Op dat men mag de vloed bezyden van ons wenden.
Bald. Ik wacht naar ’t water niet. Ik heb wat anders voor.
    (1090) Daar is een ander werk beslooten in myn koor:
    Myn zin is van de nacht de Stad te gaan bestormen,
    Al zou ’k myn meeste magt in lyken zien vervormen.
    Allonso, voer het volk alom stuks op de been,
    Om met een felle moed naar Leiden toe te treên.


ZEVENDE TOONEEL.

Baldeus, Carion, Sichem.

    (1095) Baldeus. MAar eerst is ’t noodig dat wy t’zaamen overweegen,
    En laaten eens verspiên hoe dat het is geleegen
    Met muuren en de graft, en peilen eens den gronden;
    Op dat in ’t moedig volk geen lyfsgevaar ontstond.
Car. Myn hart tuigd van geluk: ’t verlang naar ;t bloedig vechten
    (1100) Om een gewenschte wraak met dit geweer te slechten.
[fol. D1r, p. 49]
    Wanneer zal dit geschiên?
Baldeus.                     Nu voor de aanstaande nacht.
Sich. Ik wed ’er uwe komst zo ras niet word verwacht.
Bald. ’t Waar moogelyk: maar of zy ’t echter alles wisten,
    Dit voorgenoomen werk zy met haar magt niet slisten:
    (1105) En zo ons dit gelukt, zal Leiden zyn beroofd,
    En die in wapen blyft, word voort ter neer gekloofd.
    De tyd gemaakt nu al, de donker is gevallen.
    O Leiden! gy zyt ons, wat baat uw strydb’re wallen,
    En Kerken, hoog van kap? het sterkste ravelyn
    (1110) Zal, eer het morgen is, tot eenen molhoop zyn.


ACHSTE TOONEEL.

Allonso, Baldeus, Carion, Sichem, Soldaten.

Alonso. MYn Heer, wy zyn bereid, en staan om voort te trekken,
    Op de aanslag heel gereed: den dag zal ’t licht ontdekken
    Indien men langer toeft.
Baldeus.                    Wel aan, wy zullen voort
    Gaan trekken in ’t gezigt der Marenburger Poort!
    (1115) Gy, naar de Haagsche Poort: Allonso, naar de Zyle:
    En in ons ronde kring zal Sichem onderwyle
    Zich stellen op de wacht: zo word het wel bewaakt,
    Op dat de Vyand ook geen aanslag op ons maakt.
    En als de klok heeft twee, zult gy niet langer dreigen,
    (1120) Maar vallen kloeklyk aan, zo raakt de Stad ons eigen.
    Dus kampt voor ’s Konings lof, en voor uw eigen eer.
Alonso. Eer morgen is de Stad gewonnen door ’t geweer.


NEGENDE TOONEEL.

Amelia, Baldeus, Carion, Allonso, Sichem, Soldaaten.

Bald. WEl aan, komt, gaan wy voort. O neen! hoe stant! staa stille.
    Wat of deze Eed’le Vrouw aan ons zal zegeen willen?
    (1125) Zy is in rouwgewaad; ’t moet vragen wat ’er is,
    En of daar eenig vriend van haar gestorven is;
[fol. D1v, p. 50]
    Het lykt Amelia! wat zal het weezen,
    Myn ingewand verschrikt, en staat in duizend vreezen:
    Waar toe dit brak getraan! de rouw benaauwd haar hart.
    (1130) Haar spraaklid schynt verstomt! Mevrouw, ontdek uw smart,
    En zwygt geen ding voor my. Ik zal voor u wreecken.
    Of is ’er eenig werk door dit myn volk besteeken?
    Ik zal het doen tot niet. Verwittig maar het stuk.
Amel. Ach, Heer! Mogt dat toch zyn, zo zou myn zwaare druk
    (1035) Verzinken van myn hart.
Bald.                         Zeg eens, wat zyn ’t voor zaaken?
    Ik zweer, is ’t niet geschied, ik zal het onheil staaken.
Amelia. Van dezen avond laat, als ik te rust zou gaan,
    Zag ik eens ’t venster uit; en hoorde droevig aan,
    Hoe gy deez’ Leidsche Dtad, met ruiters en soldaaten,
    (1040) Terstond bestormen zou; toen heb ik al verlaaten
    Wat in myn Huizing was, en trok dit rouwgewaad
    Al beevende aan het lyf. Ik bid, uw oogen slaat
    Op my, hierom bedroeft, en ’t harte vol van rouwe;
    Verhoor myn droef gesmeek, myn Heer, ai! wil aanschouwe
    (1045) De bleekheid myns gedaant’. Destorm eerst recht bezind,
    Myn overwaarde Heer, eer dat gy die begint:
    Weet dat ’er binnens wal veel van myn maagschap woonen,
    Dus bidde ik dat gy toch dezelve wilt verschoonen,
    En neffens haar de Stad. Wees trouw en houd uw eed.
    (1050) Bald. Wel aan, ik heb ’t beloofd, ik zal ook doen de weet
    ’t Geheele Leger door, op dat zy weder trekken
    Naar de oude Legerplaats.
Alonso.                    Het zal uw val verwekken
    Zo gy dit woede staakt: gedenkt een vrouwen oog
    Zo menig braaven Vorst met valsch gesmeek bedroog.
    (1155) Bald. Dit vonnis is geveld, hier baat geen tegenstreeven,
    Of ’k zal met dit geweer u ander antwoord geeven.
Car. Myn Heer, om eene Vrouw verdrukt gy ’s Konings eer,
    En schend uw goede naam, en stompt uw scherp geweer.
    O hart verstaalde hart! die in het staale wapen
[fol. D2r, p. 51]
    (1160) Is opgevoed, gegroeid, en in gevecht geschapen!
    En laat u nu zo valsch vervoeren van een Vrouw?
    Zie toe: Ik weet gy krygt, maar al te laat, berouw.
Bald. Hier baat geen wederspalt, gy zult den aanslag breeken,
    Of ’k zal met dit geweer u te gelyk doorsteecken.
    (1165) Ik wil al wat ik zeg, en ’t moet ook zyn volbragt.
Allonso. Wy staan in uw gebied.
Baldeus.                        Dat gy dan niet meêr wacht,
    Maar trekt zo daatlyk heen, en doet haar wederkeeren,
    Elk in zyn oude form. Ziet, dat is myn begeeren.
    Vertrekt, tot nader last: ik laat het daar op staan.


TIENDE TOONEEL.

Baldeus, Amelia

    (1170) Bald. MEvrouw, op ’t heuschverzoek van u, is dit gedaan.
    Daar zal geen leed geschiên, stel vry uw hart te vreden
    ’k Zie ze is ter dood bedroefd om myn geswoorden eeden.
    Ai! droog de traanen af, gy weet wat’k i laatst zei,
    En schreef door brief op brief. Ik doe u voort gelei,
    (1175) Tot aan den Horenbrug, zo zyt gy buiten hinder;
    En ik blyf onderwyl uw trouwe hartsbezinder.
    Al wat ik hier besluit, en zeg, dat hou zyn stand.
    Mevrouw, ik zweer het u, vertrouw u op myn hand.


ELFDE TOONEEL.

Leidsche Soldaat op de muur, Spaansche Soldaat voor de poort.

Lei. Sol. De duistre nacht die valt, ik zet myn slappe leên
    (1180) Te rusten op de muur; op dat ik zie waar heen
    Den Vyand nu zich wend.
Sp Soldaat.        Wat hoor ik daar voor raazen?
    Het schynt uw hoog gemoed ons Leger wil verbaazen.
Lei. Sol. Wie daar? is ’t vriend of niet? geef’t woord; of ’k schiet u neêr.
Sp. Soldaat. Ik koom door last myns Vorst.
Lei. Sol.            Wel, wat is uw begeer?
[fol. D2v, p. 52]
    (1185) Sp. Soldaat. En schiet uw vriend dan niet: ik heb met u te spreecken
Lei. Sol. Maakt dan uw reden kort, of ’k zal ’t als vyand wreeken.
Sp. Soldaat. Hoe kont gy, zwakke liêns, dus lang hartnekkig zyn,
    En stappen ’t onheil toe? gy wart u in de lyn.
    Ziet toe en leeft niet meer op zulke zotte hoopen.
    (1190) Meent gy dat wy door nood van ’t water zullen loopen?
    O neen! ’t is verr’van daar: laat weg uw schampre hoon.
    Ontfang het vreêbanket uws Konings tot een loon:
    Genaâ is u vergunt, geen hoon en zal men straffen.
Lei. Sol. Hoe geestig kan de vos om ’t boerenäas staan blaffen
    (1195) Met zyn vergifte tong! gy zoekt ons door bedrog
    Te voeren naar ons graf, gelyk in Naarden noch
    Door u gebleeken is; dus zal men nooit vertrouwen
    Op uw bloeddorst’ge Vorst! maar vaste hoope bouwen
    Op een die sterker is, dan al uw Spaansche magt:
    (1200) En met zyne element uw wapens heeft verkracht.
Spa. Soldaat. Uw woorden zyn te wreed, en brengen u in lijen;
    Uw magt en kan op ons in ’t minste niet bedijen:
    Gy eet, door zotte hoop, het vuile honden vleesch,
    Ja, kat, en muis, en rat, en acht u buiten vrees.
    (1205) Dus zo gy niet bekeerd, zo hebt gy niet te wachten
    Als ’t allerzwaarste leed: dan zo gy ’s Konings magten
    Wilt neemen in uw Stad, zo is de wraak verzaad,
    Uw moetwil dan verschoont, en in een vrijen staat.
Lei. Sol. Wat schempt gy, Wreede Guit, op onze onnutte spyzen?
    (1210) Wy worden wel gevoed, en konnen noch wel wyzen
    Eetwaaren voor een jaar; wy zyn noch wel verzien
    Van leevendige vis, voor veertien duizend liên
    Dan, of ons brood ontbrak, zo zal men te onzer eeren
    En vryheid van het land, de linker arm verteeren,
    (1215) En met de rechterhand volvoeren onzen eed,
    Die elk voor Stad en Land, en Vryheid, heeft besteed:
    En zo uw wreed geweld ons snel kwam te overvallen,
    Zo willen wy de Stad met haar bemuurde wallen
    Verwoesten met de brand, eer dat ’er huis of wal
[fol. D3r, p. 53]
    (1220) Voor uw bloedgier’gen hoop tot nutte komen zal:
    Dus pakt u voort van hier, of’k zal myn gramschap blussen.
Sp. Sol. Gy zult, na korten tyd, myn gramschap ook wel kussen.
    Blyft vry al even hard tot dat men u verrast,
    En in het Ketters bloed zyn ahnden doopt en wast.
    (1225) Lei. Sol. Hou daar, gy wreede Guit, uw moetwil is benoomen.
    Gaa heen, vertel het leed dat u is overkomen
    Zo zal ik ze alle doen, die, door een hooge pracht
    Met moordery ons dreigd in ’t opzien van myn wacht.


TWAALFDE TOONEEL.

Johan van der Does, Ven der Werf op de muur, Burgers.

Johan. DIt geeft den Burgers moed, terwyl de waterstroomen
    (1230) Bedekken dyk en weg; men ziet de wat’ren komen
    Tot boven op de wal, en geen meêr weg noch land,
V Werf. Maar ziet in Zoeterwou, hoe vreeslyk dat het brand
    Door zonderling gevecht. Ik hoor wel dapper schieten;
    Ik hoop de ontzettingvreugd nu Leiden zal genieten.
    (1235) Johan. Daar leid Louis Boysot; ik zie het aan de Vlag
    Ach! waar hy door de Schans, zo lag het droef geklag
    Van Leiden al ter neêr; komt, Burgers, wilt nu komen,
    Ziet hier, voor Zoeterwouw en Lammen, op de stroomen
    Een vloot van groote magt, met graanen voorde Stad,
    (1240) Zy leggen al gereed, om door het booze gat
    Van Lammen heen te slaan. Wat wilt gy dapp’re mannen
    Nu doen? wilt gy de Schans ten eersten aan gaan rannen,
    Of laaten deze Vloot verderven van de Schans?
Burg. Veel liever willen wy, met hulp van meerder mans
    (1245) Verkrabbelen dit Fort, als dat wy deze scheepen.
    Den Vyand tot een roof, in zyn geweld zien sleepen.
V Werf. Daar vliegt een Duive neêr: komt zien wy op der daad,
    Wat dat in zyne brief voor nieuws geschreven staat.
[fol. D3v, p. 54]
    Myn hart getuigd wat goeds: ô overtrouwe bode!
    (1250) Gy troost ons door de locht, is ons den weg verboden.
    2. Burg. Ach! dat het vreugde was!
V. Werf.                             Leest dat men ’t alles hoord.

Johan.        Myn Heer van NOORTWYK,
DE goede hoope die ik hebbe tot de verlossinge, kan ik niet naarlaaten om te adviseren, alzo wy met onze Vloote alhier voor Lammen gekomen zyn; maar beveelende u op den eersten October deze voornoemde Schans te bevechten: wy twyfelen niet of zullen deze Schansse verwinnen: waarschouwende u ook, dat gy tusschen deze tyd geen Scheepen in laat, zonder een merkteken van my ontfangen te hebben.
Actum in onze Galeije aan de Schans van
Lammen, den 28. September 1574.
                    Louis Boysot.

Johan. Het Duifke heeft gedwaalt: het was by naar versmoord
    Toen ’t op der aarde viel; ’t is iewers opgehouwen,
    En de aanslag evenwel ook in den asch gebrouwen.
    (1255) V. Werf. Het is nu zo als ’t is: is de aanslag nu mislukt,
    Den Vyand word zyn moed door ’t water afgerukt:
    Zyn val is voor de hand.
    2. Burger.                     O Hemel! met wat vreugde
    Begroet gy nu de Stad door overgroote deugde!
    ’t Moet eeuwig zyn geloofd, zo lang de waereld staat,
    (1260) De Ontzetting van het Land niet ui het harte gaat.


DERTIENDE TOONEEL.

Baldeus, Carion, Allonso.

Bald. WIe jaagd myn bange ziel, wie wil myn eer neschempen?
    En ging ik niet het volk in eigen bloed bedempen
    Te Naarden in de Stad? wat heb ik nu ter hand,
    Dat ik, na langen stryd, behaal zo grooten schand?
    (1265) Heb ik niet Rotterdam met aanslag ingenomen?
    Ben ik te Oudewater niet met groot geweld gekomen?
[fol. D4r, p. 55]
    En Haarlem ik door kragt van myn metaal verwon,
    Ja! ’t heele Neêrland door, waar dat ik eens begon
    Myn leger om te staan, ’t moest alles in myn handen:
    (1270) En nu voor deze Stad behaal ik groote schanden.
    Ik ben als Phaëton, die door den hoogmoed viel
    Van’s Hemels Kapitool, en storte zyne ziel
    En de alverslin’bre zee. Noch vrees ik voor myn knechten,
    Die in deez’ felle vlugt noch zullen moeten vechten;
    (1275) Een yder berg zyn lyf, men slaa den aftogt vry;
    En ik wil op de daad met al de ruitery
    My geeven op de vlugt. Maar laas! Waar zal ik vlugten?
Car. Myn heer, ’t is nu gedaan: u baat gekerm noch zuchten.
    Had gy de storm gedaan, de Stad waar in uw hand.
    (1280) Maar Vrouwen tovertaal die heeft u overmand.
    Uw hoogmoed was te groot; nu zult gy al de laagen
    Die Leiden was bereid, zeer schandig met u draagen.
    Myn hart getuigde ’t wel: ook ’t koomen van de vloed,
    Dat nu deez’ Konings stoel al deizend schudden doet.
    (1285) Hoe zal ons ’t Leidsche volk, met opgespalkte kaaken,
    Nu wyzen met gespot, wanneer zy zullen smaaken
    Haar langgewenschte vreugd, die wy, tot onzer schand,
    Noch hebben in de Vloot zien zeilen op het land?
Bald. ’t Beken, het is myn schuld. Ik heb naar Vrouwe klaagen
    (1290) Te veel gehoort, helaas! doch nu zal ’s Gravenhaage
    Myn eerste woonplaats zyn; zo word ik niet verraân.
Car. Ja, ja, zo komt hy weêr by die ’t hem heeft gedaan.
    Dat zal nog erger zyn, ik vrees de tweede dwaaling
    Zal slimmer zyn dan de eerste, of lust vereischte bepaling.
    (1195) Allonso. Naar ’s Gravenhaage, Heer, dat is geen vaste plaats,
    Men muitineert daar hard door hitzing des Soldaats.
    De boeren komen ook, en zoeken weer te vissen,
[fol. D4v, p. 56]
    Dat zy, door ons geweld, langn hebben moeten missen.
    Neen, kom aan die kant niet, maar kies een vaste Stad;
    (1300) Het volk is niet betaalt, zy zetten ons in ’t gat.
Bald. Daar is geen beter weg om droogvoets heen te reizen
    Het is daar zo het is, ik zal haar wel doen deizen.
Car. Voor my ’t en scheelt my niet, laat ons maar trekken heen.


VEERTIENDE TOONEEL.

Sichem, Baldeus, Carion, Allonso.

Sich. MYn Heer, die van de Stad zyn dapper op de been.
    (1305) Men hoorde groot gedruis, en ploffen aan de wallen.
    Zy trekken op ons aan om in ’t quartier te vallen.
Bald. Hier baat nu wachten niet: een yder rep hem dan,
    En neemt maar in den arm het geen hu dragen kan:
    ’t Geschut laat maar ten roof. Wy gaan, vervloekte wallen,
    (1310) Uw naam zal te onzer schand tot aan den hemel brallen.


VYFTIENDE TOONEEL.

Johan van der Does, Van der Werf, Stads Kapiteinen,

Joh. DE vreezelyke val, en neêrgestorte muur,
    Die maakt my ongerust: het valt de Burgers zuur.
    Om met een leege maag zo zwaaren werk te bouwen.
    Dan, ’t moet nu zyn volbragt. Den vyand zal zich houwen
    (1315) Als of hy ’t niet wist: het diend in tyds verhoed,
    Eer zyn ontsteeken brein deez’ wal bestoremen doet.
V. Werf. Men vreest in nood geen dood: deez’ rampspeod moet men draagen,
    En rechten ’t weder op; want storm of groote slaagen
    Was niet wederstaan: dus moet het zyn bewaard.
[fol. D5r, p. 57]
    (1320) St. Kapit. Wy Hopliên, die tot dienst van Leiden zyn vergaard,
    Staan willig en bereid, om naar ons zwak vermoogen,
    Tot hoeding van de Stad, de wal weêr op te hoogen.
V. Werf. Uw dienst is hier van doen, en zonder lang beraad,
    Is ’t noodig dat men ’t voort met lust bewerken laat.


ZESTIENDE TOONEEL.

Weesjongen, Johan vander Does, vender Werf, Stads Kapiteinen.

Weesj. (1325) ONtslaat dien zwaaren last vry van uw onderzaaten,
    De Vyand heeft de Schans van Lammen al verlaaten.
Johan. Wat raast de Jongen daar?
Jonge.                        Ik heb het zelf gezien
    Dat zy, geheel bevreest, uit Lammen moesten vliên.
Johan. Door ’t vallen van de muur zou ’t lichlyk konnen weezen.
V. Werf. (1330) Gelooft niet al te ligt: wy zyn nog niet geneezen.
    Ik vreeze voor verraad.
Jonge.            Kom, laat my maar alleen
    Ter poort uitgaan. Ik zal naar Lammen heenen treên.
    Myn hart dat tuigd het nu. Ik moet het onderzoeken,
    Zo gy ’t geraaden vind.
Johan.             Zo gaat naar alle hoeken,
    (1335) En ziet wel dapper toe, ze krygt gy goeden loon:
    En of gy wierd verrast, dat u de Vyand schoon
    Als zyn gevangen nam, zo zeg, gy zyt geweeken
    Om ’t Leeger eens te zien. Maar wilt voor al niet spreeken
    Hoe ’t hier geleegen is. Dus geeve u op den weg.
Jonge. (1340) ’k Zal uwen wille doen. Maar ’t meen van ’t zwaar Beleg
    Wy na al zyn Ontzet.
Johan.             De tyd die zal ’t ons leeren,
    Ik hoop gy zult de Stad met groote vreugd vermeêren.

Einde van het vierde Bedryf.


Continue

[fol. D5v, p. 58]

VYFDE BEDRYF.

    EERSTE TOONEEL.

Weesjongen, alleen.

    OP Leiden! zie nu op! voort! op! gy zyt Ontzet!
    De Spaansch’ vervloekte magt is te eenemaal verplet,
    (1345) Deez’ Haring en dit brood is my van ’t Volk gegeeven,
    Die met een heele Vloot op ’t Land zyn ingedreeven,
    En naderen de Stad: het water heeft verjaagd
    Den Vyand uit het veld. Komt, burgers, onverzaagd,
    Die voor uw Stad streê, als Romeinen, voor elks oogen:
    (1350) Komt, proeft deez spyze hier: des vyands vreeslyk pogen
    Is al te niet gebragt. Op! Leiden is Ontzet!


TWEEDE TOONEEL.

Johan van der Does, Vander Werf, Weesjongen.

Joh. WAt heeft den vyand toch zyn moedigheid verplet?
Jonge. Dat deê het water, en Boysot kwam aangevaaren:
    Ze wierden heel verschrikt toen deze dapp’re schaaren
    (1355) Fluks zeilden over ’t land; ’t geschut dat bleef te pand,
    Zy vielen over hoop, gelyk het dorre zand,
    Dat voor de wind verstuifd; veel wap’nen en soldaaten
    Zyn door het sterk gevlugt in ’s vyands heir verlaaten.
    Veel leggen hoopeloos, met afgematte leên,
    (1360) Ten halven in de vloed, men hoord een naar gesteen
    Te Lammen in de Schans. ’k Heb nooit Baldeus gevreest,
    Dies heb ik onbeschroomd tot Leiderdorp geweest,
    Ja zelfs in ’s Veldheers tent, en doende daar de ronden,
    Heb ik ’er dit geschrift en teek’ning in gevonden,
    (1365) Waarin men zien kan hoe het alles is gesteld,
    En wie den vyand heeft geslaagen uit het veld.
V, Werf. Die tekening vertoond dit streng belegerd Leiden;
    Deez’ lett’ren, hoe ’t geweld moest van ons vesten scheiden.
[fol. D6r, p. 59]
                Hy leest:
Wy gaan, ô Stad! vaar wel, gy kleene Schanskens, die door ’t geweld
der waters, en niet door de krachten der vyanden verlaaten werden.

    Dit ’s troost voor ’t arme volk; zy mogen wel verlangen
    (1370) Naar haare leste brood, het welk zy haast ontfangen,
    In ’t komen van de Vloot. Gaa gy voort in de Stad,
    Roep: Leiden is ontzet! en toont het volk, doe dat
    Gy aan de Lammen Schans de Vloote hebt ontfangen.
Joh. Vertrekken wy de post, en doen de steutels langen,
    (1375) Om Gaten, Sluis, en Poort, te op’nen met der vaart,
    Op dat de heele vloot, met mannen wel bewaard,
    Mag onverhindelijk de graften innedryven.


DERDE TOONEEL.

Leiden alleen.

    GEen tong, of radde pen, kan nu de vreugd beschryven,
    Die thans verkreegen is. Hoe ziet men nu de jeugd
    (1380) Weêr bloeijen in het hof der langgewenschte vreugd!
    De ramp is weggevlucht, die eertyds neêr kwam draaven
    Om al dat adem had te maaken tot zyn slaaven;
    Of om zyn moordery te pleegen aan myn bloed,
    De maagden om haar eer, de ryken om haar goed.
    (1385) Maar nu is ’t al verzoet: nu sneuv’len alle rampen;
    Nu komt een hooger magt voor zyne kinders kampen.


VIERDE TOONEEL.

Johan van der Does, Louis Boysot, Van der Werf,
Raaphorst, Burgers, Matroosen, Soldaaten.

Johan. WEest welkom, Heer, ik heb naar u, en uwe Vloote
    Gedorst als vis op ’t land: geen tyd heeft my verdrooten,
    Om Burgers in ’t gemeen te troosten zo ik kon,
    (1390) Tot dat ik in de Stad verstond, dat gy begon
    Met uwe sterke Vloot door ’s vyands Heir te breeken.
[fol. D6v, p. 60]
    De vreeze was zeer groot, de ellend niet uit de spreecken.
    De dood stond yder een geprent in ’t aangezicht;
    Maar gy door ’s Hemels hulp, hebt ons al t’zaam verligt
    (1395) Van deez’ bedroefden staat: uw naam moet zyn verheeven
    Zo lang de waereld staat.
Louis.                                  Myn Heer, uw lydzaam leeven
    Kwam my heel schielyk voor. Ik was ook zeer belaân,
    Toen u de wreede hond zo moedig had omvaân
    Met zyn vervloekte Heir, dies heb ik myne magten
    (1400) Op ’t vlytigste aangewend, om zyn gebrooken kragten,
    Met hulp van ’s Hemels hand, met magt te wederstaan,
    En zocht met alle vlyt Baldeus uit ’t veld te slaan,
    Hoewel ’t onmog’lyk scheen; zo vast lag hy omgraven
    Met schanssen, zonder tal: dan God maakte ons een Haven,
    (1405) En houd ons zyne hand door zyn ongrondig Heir;
    Hy joeg hun zonder zwaard, of eenig Krygsgeweir:
    Het water was ’t alleen, dat hen de moed deê vallen,
    En dreef ’er op de vlugt, en brak hun aarde wallen.
    Myn Zeeuwen kloek van moed die vochten altemaal
    (1410) Op ’s vyands wreede magt, en schroomden vuur nog staal:
    Zo dat men Zoeterwou zag als een toortse branden.
    Baldeus heel verschrikt, die vlood de drooge landen
    Met alle magten in, dus raakten wy in ’t meir,
    Dicht aan de Lammen Schans, daar alle haar geweir
    (1415) Most blyven tot een pand: de schrik had haar verwonnen,
    ’t Welk wonder was om zien, alzo zy ons wel konnen
    Met kleine magt weêrstaan: dus kreeg men open pas;
    De vyand was verjaagd, hoewel daar niemand was
    Die hem tot stryden dwong: dus trok Matroos de zeilen
    (1420) Tot in den hoogsten top, om in de stad te deilen
    De lang gewenschte spys: dus roept aan alle zyd,
    Naar honger, pest, beleg, is Leiden weêr verblyd.
[fol. D7r, p. 61]
V. Werf. Manhaftige Oorlogsheld, uw glorie zal vermeêren
    Tot in de volgende eeuw: dan zal men te uwer eeren
    (1425) Noch zeggen, ’t was Boysot, die ’s vyands wreede magt
    Van Leiden heeft vejaagd, en al zyn Volk verkracht,
    En met een heel Vloot dorst over dam en dyken
    Zig wenden naar de Stad, en ’s vyands wreê practyken.
    Dus neemt deez’ kleine gaaf in danke van my aan;
    (1430) Het is uit goede gunst, ’k heb de uwe reeds ontsaân,
    Maar doch van meerder schat, als ik u kan vergelden.
Boysot. Uw trouwheid voor het land kan ons genoegzaam melden
    Dit uitgeteerde volk, dat, als de maagre dood,
    Verteerd is en verdord, door deze hongersnood.
Johan. (1435) Onze eed en schuld’ge plicht had zyne plaats genoomen
    Door trouwheid by het hart, dus moest men ’t valk betoomen,
    In een gehoopte moed, op dat de ellende niet
    Zou krygen de overhand: maar op het lest zo stiet
    De ramp ons op de borst: want twist en hongers plaagen
    (1440) Met vieriglyke pest, door zwaare kryg kwam daagen,
    En sloeg veel volk, ja tot tien duizend in ’t getal,
    En hiel toen noch niet op in dit ons ongeval.
Boysot. Geeft God alleenig de eer, en laat in alle Kerken
    Hem danken voor zyn gunst en wonderlyke werken:
    (1445) Want hy heeft u ontzet door zyne watervloed,
    En zyn verhongerd volk met Manna weêr gevoed.
    Ik yver tot het werk, een yder volg myn stappen.
Raaph. ik volg het zelve spoor, tot aan de hoogste trappen
    Van uwe heldendaad: komt, volgt, gy strydb’re liên,
    (1450) Weest dankbaar aan uw God, en wilt hem eere biên.



[fol. D7v, p. 62]

VYFDE TOONEEL.

Wilhelmus de eerste, Prinse van Oranje, Vander Does,
Vander Werf, Leidsche Burgers.

Wilh. O Hoog beroemde volk! Romeinen in het wapen!
    O Helden voor het Land, in ’t harrenas geschapen,
    Nooit was ’er uws gelyk te Troijen binnens wal,
    Noch nooit de Atheense roem uw daaden trotsen zal.
    (1455) O roos van ’t heele Land! die ’s vyands staale wapen
    Gedoodverfd hebt weêrstaan, en in het bloed geschapen;
    En hebt de Spaansche kling geheelyk stomp gemaakt,
    Zo dat zy heel versmaad zyn uit het veld geraakt;
    Gedankt zy uwe daad, men zal het ook gedenken,
    (1460) Aan uw kindskinderen, men zal u nimmer krenken
    Aan deez’ gewonne lof: dus zult gy zyn verëerd
    Met de Universiteit, en worden steeds vermeerd
    Met Wyzen in uw Stad, uw Schoolen zullen krielen
    Van ’t opgehoopt verstand, daar zo veel honderd zielen
    (1465) Meê zullen zyn begaafd, en doen het glinst’rend licht
    Bestraalen ’t heele Land, daar zaaken van gewicht
    Verheven zullen zyn, zo dat uit and’re Steeden
    Gy zien zult met gedrang uw hooge School betreeden,
    En voeren u ten top, in nooit besturven faam,
    (1470) In hoogvolgroeide deugd, en verberoemde naam.
    De Persiaan, Polak, en wydberuchte Grieken,
    De Moscou, met zyn veerbepaalde taaije wieken,
    De Hongaaren, en Room’; ja geen zo verren Land,
    Of ’t zal in uwe School noch toetzen zyn verstand:
    (1475) Dus zult gy zyn geacht de toetsteen van de waereld,
    De schatkist van ’t geheim, uw naam zal zyn bepaereld
    By Turken en Barbaar, en straalen als de Zon,
    Ja, vloeijen als de vloed des Oceaansche Bron.
Johan. Manhaftige Oorlogsheld! hoe zal ik deze gaaven
    (1480) Vergelden naar waardy? gy hebt ons arme slaven
    Verlost van ongeval, en ook uw goed en bloed
    Gewaagd voor ’t heele Land, en ’t Spaansche bitt’re roet
[fol. D8r, p. 63]
    Met magt vernietigd, en haar wreede list gebroken.
Wilh. Haar magt is evenwel niet alle weg gedoken.
    (1485) Dus wil ik op der daad, met alle myne magt
    Haar jaagen op de vlucht; terwyl zy onverwacht
    Zyn van ons Legers komst; ’k zal voort myn Kapiteinen
    Vast stellen in haar form; wy moeten ons desseinen
    Volvoeren in der yl.
V. Werf.                        Indien de Prinse dan,
    (1490) Gelyk een grooten Held, die niemand weêrstaan kan,
    Zig op de reis begeeft, zo wensch ik dan zyn werken
    Met vreugden eindigen, en dat des vyands vlerken
    Dus mogen zyn gefnuikt, en groeijen nimmer an,
    Op dat zyn wreeden aard ons niet meêr deeren kan.
    (1495) Keer weder als eens Held, gezegend van hier boven,
    Zo krygd men meerder stof om ’s hemels gunst te looven.
    Gy zyt ons Opperhoofd, ô waarde Vorst en Heer!
Wilh. De tyd lyd geen verloop, wy moeten in ’t geweer.
Al t’ zaamen. Oranje luk en heil, blyft winnaar in victory!
(1500) Wilh. Den Heerscher van ’t Heel-al die zy alleen de glory,
    En spaar my ’t lyf zo lang tot Neêrland is hersteld,
    Ontlast van ’t lastg juk en al het Spaansch geweld.

            Einde van het vyfde en laatste Bedryf.

[fol. D8v, p. 64: blanco]


Continue