Joost van den Vondel: Samson of heilige wraeck. Amsterdam, 1660.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton094650 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue
[fol. *1r]

J. V. VONDELS

SAMSON

OF

HEILIGE WRAECK.

TREURSPEL.

[Vignet: Elck zyn beurt; putje met emmer rechts van het touw]

t’AMSTERDAM,
Voor de weduwe van ABRAHAM de WEES, op den
Middeldam, M. DC. LX.


[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

Den weledelen en gestrengen heere,

CORNELIS van OUTSHOREN,

Ridder, heere van Outshoren en Gnephoeck, Bur-
germeester en raet van Amsterdam.

HOewel Godt niet dan louter Godt en wezen is, nochtans bespiegelen de Godtgeleerden dit eenigh wezen in verscheide eigenschappen, hem toege-eigent. Onder deze eigenschappen blijcken zijne wijsheit, goetheit, en mogenheit, die zich in Samson levendigh openbaeren: want hy is van Godts wijsheit geschickt om eenen grooten verlosser door zijn geboorte leven en sterven uit te beelden. Godts goetheit blijckt in hem, als hy door dien stercken zijne uitgekoornen van het veertighjaerige juck der Heidensche slavernye verlost, en hen twintigh jaeren onder zijn rechterschap en wethouderye beschermt: maer Godts mogenheit ontdeckt zich allermeest in de sterckheit van dezen helt, bestaende in zijne haerlocken. Het [fol. *2v] haer is niet anders dan een uitworpsel, om het hooft te decken, en tot cieraet te dienen, gelijck het loof de boomen verciert, en het ooft beschut. maer wat is’er onstercker dan het haer? evenwel wert Godts kracht te meer in deze onsterckheit geopenbaert, toen het hem beliefde dit tot een heilzaem eindt te gebruicken: en wanneer de menschen Godts gaven misbruiken en verwaerloozen, dan ontruckt d’allerhooghste hun zijne genade, en laetze onderdrucken, om hen te leeren hoe los zy buiten Godt en zijne invloeiende kracht staen. In de doot van Samson blijckt zijne wraeckzucht, zich wreeckende, door eene heilige aendrift van Godts geest, aen de Filistijnen, Godts erfvyanden en afgodisten, over het uitsteecken van zijne oogen. Hy overwint de vyanden door zijn doot, tot een voorbeelt van den beloofden verlosser, en wetgever der menschen, die door het voorschrift van de wet der liefde, in het eenige woort Bemin begrepen, alle voorgaende wetgevers en wijsheit [fol. *3r] der wijzen overtreft, en de wraeckgierigheit met wortel met al uit de harten zijner leerlingen ruckende, deze nieuwe en volkome wet plant, waer tegens alle die op zijnen naem ydel roemen zich ten hooghste bevlecken, zoo menighmael zy hun leedt en ongelijck met gedachten, woorden, of wercken wreecken, en niet liever door weldaedigheit hunne haeters overtuigen, om te toonen dat zy van den geest der liefde gedreven worden, naer het onbevleckte voorbeelt, hun in dien hemelschen wetgever voorgestelt. De helt Samson, van den allerhooghsten met zulck eene onoverwinbaere kracht en sterckheit gewapent, wert endelijck ontwapent door de loosheit en bekoorlijckheit van zijne boelschap, om de reuckeloze jongkheit te waerschuwen zich van de bekoorlijcke streecken der lichtvaerdige schoonheden te hoeden, waer door zoo veele dappere mannen ten val geraeckten. Ick oordeelde niet ondienstigh Samson in zijne versmaetheit ten tooneele te voeren, om [fol. *3v] wulpsche zinnen in te tomen van alle ongeregeltheit, en hen te leeren de natuurgaven Gode, den oirsprongk van alle goet, ter eere te gebruicken. Om dezen grootdaedigen helt in zijne vernederinge heerlijcker te voorschijn te brengen, ontleene ick denglans van uwen Ridderlijken naem en stam, wiens overouden luister nu al omtrent dryhondert en vijftigh jaren gebloncken heeft, in den heere Willem van Outshoren, en zijnen broeder Jakob, tot de hoogheit en eer des bisdoms van Uitrecht verheven; een stam die sedert eene lange ry van brave mannen uitleverde, waeronder uwe voorouders, grootvader en vader met lof gestelt worden, naerdien zy het vaderlant en deze stadt door getrouwe diensten aen hunne nakomelingen eeuwigh verbonden: dat my te hooger verplicht altijt te blijven,

                Weledele en gestrenge heer,

                            Uwe weled. en gestr. dienstwillige

                                        J. V. VONDEL.


[fol. *4r]

INHOUDT.

MAnoë, uit den stamme van Dan, en zijne huisvrou woonden te Saraä, lange kinderloos. Godts engel verscheen haer eerst in ’t byzonder, daer na hun beide, en spelde dat hun een zoon te teelen stont, die, van moeders lichaem aen Gode toegeheilight, wijn nochte stercken dranck zoude drincken, geene onreine spijs proeven, nochte zijn haer laeten scheeren, en de twalef stammen beginnen te verlossen uit de veertighjaerige slavernye der Filistijnen: na welcke openbaringe de hemelsche gezant in de vlamme des altaers ten hemel voer. Hierna baerde de huisvrou den beloofden zoon, noemde hem Samson, dat de zon betekent. Hy, van Godts Geest gezalft en gedreven, zette zich neder tusschen Saraä, en Esthol. Eerst verscheurde hy te Thamnata eenen jongen brullenden leeu, en vont in het wederkeeren eenen byenzwarm in het leeuwenaes. Hy troude door Godts ingeven eene Filistijnsche vrou, en gaf op de bruiloft dit dubbelzinnige raetzel uit:

                            Een eeter spijst. het stercke jong
                            Schaft zoeticheit voor mont en tong.

Samsons bruit, van de bruiloftsgasten (die by gebreck van het raetsel te raden den prijs, daer op gezet, verliezen zouden,) schrickelijck gedreight, perste den bruidegom met veele traenen den zin des raetsels uit, en melde het den gasten, die hiermede dertigh hemden en vierkleeders wonnen, hun van Samson gelevert, toen hy by Askalon dertigh mannen versloegh, en stroopte. De helt ving dryhondert vossen, koppeldeze staert aen staert, met vierwerck daer in gevlochten, dreefze in het korenlant der vyanden en verbrande hun koren, wijnbergen, en olijfboomen. Hy brack den Filistijnen, by menighten, armen en beenen. Toen de stam van Juda, om der Filistijnen gramschap te stillen, hem gebonden in hunne handen leverde, ruckte hy stricken en banden in stucken, sloegh duizent mannen met een ezels kinnebacken, waeruit, op zijn gebedt in noodt gestort, eene levendige bron sprong, die zijnen dorst leschte. Te Gaza, van zijne vyanden bezet en besloten, rees hy by midnacht uit den bedde, ruckte stadts poorte, met beide de posten, uit haere krammen en pannen, en droeghze op zijnen hals te Hebron op den bergh. Endelijck verliefde hy by Soreck op de schoone Dalila, die, lichtvaerdigh en geltgierigh, van den vyant omgekocht, hem verscheide reizen listigh ondertaste waer zijne kracht in bestont. Drymael paeide hy haer met beuzelingen. Drymael gebonden ruckte de helt zijne banden los, en stelde haer en de vyanden te leur: doch ten vierden maele, door het vleien en schreien van zijne boelschap afgemat, openbaerde hy heur hoe Godts kracht in zijne haerlocken school. Zy, nu haer ooghmerck bereickende, liet hem, in haeren schoot slaepende, de zeven locken afscheeren, waerop de Filistijnen, haer eerst den beloofden prijs toetellende, den maghtelozen overvielen, d’oogen uitstaecken, en, met twee ketenen gebonden, naer Gaze voerden, daer hy in gevanckenisse most maelen, tot dat, zijn haer weder aen ’t wassen, de Filistijnsche vorsten op Dagons feest vergaderden, over hem triomfeerden, en, onder d’offermaeltijt vrolijck, den gevangen dwongen voor hun te speelen. De helt tijt en gelegenheit waernemende beval den tuchtknaep, die hem leide te brengen by de twee hooftpylaeren, waerop het gansche gebou van Dagons kerck steunde. Toen vatte hy beide de pylaeren in zijne armen, riep Godt om sterckheit aen, op dat hy zich over zijne blintheit aen den vyant moght wreecken, en boogh de pylaeren met volle kracht te zaemen, waer op het gansche kerckgebou instorte op [fol. *4v] de vorsten, en eenige duizenden van mannen en vrouwen, zulx dat Samson in zijne doot meer vyanden met zich vernielde, dan hy oit in zijn gansche leven verslagen hadde. Op dit gerucht quamen zijne broeders en vaders bloetvrienden, alreede op wegh naer Gaze, in de stadt zijne uitvaert bekleeden, om het lijck in het vaderlijcke graf, tusschen Saraä en Esthol, te begraven, na het twintighste jaer van zijne lantvooghdye en rechterschap.
    Het treurspel is getrocken uit het boeck der Rechteren, en Josefus vijfde boeck der Joodtsche geschiedenissen. Het tooneel is te Gaze, op Dagons kerckhof, by het hof. Hetspel begint voor den opgangk, en endight met den ondergangk der zonne. De Jodinnen bekleeden den rey.


                                DE TREURSPEELDERS.

                DAGON. De vorst des afgronts, en allergrootste afgodt der Filistijnen.
                De Tuchtknaep van Samson.
                SAMSON. De lantvooght, en rechter van Israël.
                De Rey van Iodinnen.
                De Vorst van Gaze.
                De Vorstin van Gaze.
                De Aertspriester der Filistijnen.
                De Waerzeggerin van Akkaron.
                De Kooraelen.
                De Bode.
                Samsons bloetvrienden.
                FADAËL. Samsons geboortengel.

Continue
[p. 1]

SAMSON

OF

HEILIGE WRAECK.

TREURSPEL.

HET EERSTE BEDRYF.

Dagon.

    ICk, die den ysren staf, van roest half opgegeten,
    Beneden zwaeie, en, in den helschen raet gezeten,
    Voorstelle, en sluite wat ten dienst van ’t zwarte rijck
    Wort goet gekent, koom hier te Gaza, d’oude wijck
    (5) Der geesten, wien het luste in ope lucht te zwieren
    Met vleermuisvleuglen, en dit feest te helpen vieren,
    Den grooten ommegangk te volgen met mijn’ stoet,
    Die naer den zwavel stinckt, en morssigh, vuil van roet,
    Met kromme krauwels kemt mijn pruick, en ruige locken,
    (10) Al giftige adders, boos en afgerecht op wrocken,
    Gelijckze ’t gloeiend nest, den diepen zwavelpoel,
    Ontruckt zijn, my tot pracht; het zy ick uit den stoel
    Beneden spreecke, of hier in ’t heiligh kerckbeelt waere,
    Daer Dagons priesterdom, eerbiedigh ten altaere
    (15) Getreên, ter eere van mijn godtheit stieren slaght,
    Spijsoffers inwijt, en den grootvorst van den nacht
    Met juichen en triomf verwelkomt, en gezangen,
    En offerspelen, daer wy spoocken naer verlangen.
[p. 2]
    Wat wil ’t een vreught zijn, als voor onze majesteit
    (20) d’Aertsvyant Samson in triomf wort omgeleit,
    Zoo blint gelijck hy is, aen eene dubble keten
    Gesloten, en op straet getout, en dicht gesmeeten
    Met eene bolpees van den tuchtknaep, die hem stiert,
    De schakels van den toom, de keten, ruimer viert,
    (25) Of aenhaelt, dat hy rijst, of neêrstort van vermoeien,
    En ’t zweet by druppels langs het aenzicht drupt. hier groeien
    Ons dienaers by, terwijl die lantplaegh zucht, en steent,
    De voorhuitloze Jood, de vloeck van mijn gemeent’.
    Wat heeftze twintigh jaer, en langer al geleden
    (30) Van dezen rechter, daer alom de Joodsche steden
    Om vierden, toen hy haer verlichte van ons juck,
    Een juck wel veertigh jaer bezuurt met smerte en druck.
    Zoo veel vermoght de kracht, hem heiloos aengeboren,
    Die met de locken nu zoo gladt is afgeschoren.
    (35) De leeuwentemmer, kort getemt van eene vrou,
    Leght mack, gelijck een lam, gesloten in zijn kou,
    Bestoven van het meel, kan naulijx adem haelen,
    Eet brocken, als een hont. hy grimbeckt onder ’t maelen,
    En knarssetant van spijt. wat plaeghde hy ons vroegh,
    (40) Die stout voor Askalon wel dertigh mannen sloegh,
    Hun kleeders stroopte, en ging met al dien vrybuit strijcken.
    Noch slimmer ging ’t toen hy, tot afbreuck van vijf rijcken,
    Dryhondert vossen ving, hen knoopte staert aen staert,
    Met vierwerck, hars, en vlas, en zwavel. hier op vaert
    (45) De vlam in ’t koren, waer zy voor zijn geessel streven.
    De hongerige vlam, in ’t voortslaen noch gedreven
    Van eenen stercken wint, zet al het korenlant,
    Veel mijlen wijt en breet, in eene zee van brant,
    Zoo veele duizenden van Dagons onderdaenen,
    (50) Vijf hooftsteên, langs de zee, en al ’t gebiet in traenen.
    De wijnbergh mist zijn druif, d’olijfboom zijne vrucht,
    De korenbloem haer eer. de zeekust kermt, en zucht,
[p. 3]
    Van Gaza tot aen Geth, daer onze tempelheeren
    Spijsoffers, inkomste, en kerckschattingen ontbeeren.
    (55) Toen een Thamnijt dees plaegh verstack van zijne vrou,
    Bezuurde ’t gansche lant dien smaet met zulck een’ rou:
    En schoon de Filisteen dit straften, en den vader
    Met zijne dochter in een zelve vier te gader
    Verbrandden, noch sloegh hy uit wraecklust echter voort,
    (60) En brackze hals en been. de Filistijns, gestoort
    Met reden, quamen fel de Joôn beoorelogen,
    Die zich onschuldighden, en zelfs, tot recht bewogen,
    Den rechter leverden in zijn dootvyants maght:
    Toen brack hy koorde en bant, als vlas, door zijne kracht,
    (65) Sloegh duizent helden met een ezels kinnebacken.
    Ten leste kwam hy hier in Gaza nederzacken.
    Men sloot de poorten toe. de booswicht, loos en valsch,
    Rijst ’s nachts, en neemt stadts poort op zijnen* stercken hals,
    Stapt recht naer Hebron toe, als met een lichte veder,
    (70) En leght stepoort en post op bergh en steenrots neder.
    Men bond hem reis op reis vergeefs met tou en snoer,
    Tot dat zijn boelschap loos de zeven locken schoer,
    Het broeinest van zijn kracht. wy, meester door haer treken,
    Verzuimen niet hem bey d’ooghappels uit te steecken,
    (75) Te tuchtigen. nu zit hy hier te Gaze vast,
    Jerusalem ten schimp. de maght van Dagon wast,
    En groeit geweldigh aen. wy gaen de Joden stooren,
    Brantschatten, om de scha te boeten van ons koren.
    Het hof van Dagon is met reden voor den geest
    (80) Van onze erfvyanden, het Jodendom, bevreest,
    Dat met de Godtsdraght en zijn kistspel, heet op wreecken,
    Ons godtheit noch eens dreight met kracht den hals te breecken,
    Te bonzen van ’t altaer, waerom ick, schalck en stil,
    Als in slaghorde, my hier tegens kanten wil.
    (85) Gy allen zult van daegh, vermomt, vernist met glimpen,
    En schijn van heiligheit, het Jodendom beschimpen
[p. 4]
    In Samson, die zoo lang mijn heirkracht onder hiel,
    Het voorhuitloos gebroet, dat in ons erfdeel viel,
    Zoo veel geweldenaers, die goôn en menschen plaegen,
    (90) En onder schijn van recht en godtsdienst, moorden, jaegen,
    Beeltstormen, branden, en schoffeeren, zullen zien
    Dat Dagons maght, en kracht den stercksten kan gebiên,
    Die ’t hooft der vreeselijcke en hooghgewasse reuzen
    Durf met een kaeckebeen, zijn knods, te mortel kneuzen.
    (95) Een ieder vaer’ daer hy zijn personaedje speelt:
    Wy gaen ons zetten in ’t helheiligh outerbeelt.
Tuchtknaep.    Samson.
    Verblinde Jood, ga voort. nu is ’t geen tijt van treuren.
    Het is genade, die u heden zal gebeuren,
    Dat gy wat adems schept. de vorsten, alle steên
    (100) Vergaderen op ’s lants triomffeest hier by een.
    Gy zult nu blindeling den ommegang bekleeden,
    En voor ons heilighdom geketent heenetreden,
    Bestoven van het meel. verdraegh het met gedult.
    Al schimpt het volck: genoegh dat gy niet maelen zult,
    (105) Dewijl het vierdagh is. komt iemant u belachen,
    En wiltge danssen, ’t zal u vry staen gelt te prachen,
    Of vleesch, of tarwe korst. verneemtge wat geschals,
    Gerucht van menschen, klinck de bel om uwen hals.
    Uit mededoogen kunt gy noch een gaef genieten,
    (110) Tot nootdruft in dien stant, vol onlust en verdrieten.
    De tuchtvooght heeft u dit om ’t hooghtijt toegestaen.
Sam. Nu schep ick lucht. is ’t nacht? of schijnt de halve maen?
Tuc. De zon schijnt uit de kim in velden en landouwen,
    Voor menschen, waerdiger het hemelsch licht t’aenschouwen
    (115) Dan Samson, die zich zelf’ verstack van ’s levens troost.
Sam. Waer stappe ick by den tast, ten zuiden, of in ’t oost?
Tuc. Op Dagons kerckhof, by het princenhof, daer d’eicken
    Den gront beschaduwen, en met hunne armen reicken
[p. 5]
    Tot boven aen de lucht. nu volghme by den tast.
    (120) Ick sluite u met den ring van uw halsketen vast
    Aen dezen hollen eick, een hol om in te schuilen,
    Wanneerge, moe beschimpt, belust wort uit te pruilen.
    Gy mooght hier uit en in, en prachen met de schel;
    Terwijl ick in het hof uw tuchtvooghts streng bevel
    (125) Uitvoere, zoo ’t behoort. gy moet u zedigh draegen,
    Of deze bolpees zou u met de huit vol slagen
    Begroeten: want de straf houdt bozen aert in tucht.
    Misbruick de gunst niet van den tuchtvooght. zoo gy vlught,
    En niet ontvlught, gelijck ’t onmogelijck is t’ontsluipen,
    (130) Dat zou u schrickelijck en fel in d’oogen druipen.
    Men zou, na’et geeslen met een taeie bondel roên,
    Uw taeck en arbeit noch verzwaeren, en u voên
    Met haverkorsten, of gemaelen bry van schorssen.
    Gy zoudt na’et maelen noch het branthout moeten torssen,
    (135) En kloven, tot een boet van uw moedtwilligheit.
    Ick ga ten hove, daer de tuchtvooght my verbeit.
    Gy tuchtwacht, hou u hier om ’t kerckhof. sla hem gade.
    De wacht is u betrout, op ’s vorsten ongenade.
    Het yzer wort door gout en list by wijl gekrenckt.
    (140) Een arm gevangen vorst bedenckt dat niemant denckt.

REY VAN JODINNEN.

ZANG

        WY dienen ons wat in te toomen,
            Beschroomt aen eene zijde heen
        In schaduw van dees kerckhofboomen
            Te duicken. vrouwen van Hebreen
        (145) Zijn al te kenbaer by Gazanen.
            Wat ’s dit een heerelijcke kerck!
        Hoe krielt de stadt van onderdaenen,
            En burgeryen! wat een werck
[p. 6]
        Is ’t hof, ten hemel opgetogen.
            (150) Wat galeryen zienwe hier!
        De marmerpijlers draegen boogen
            Ten trots gewelft. wat staet het dier
        Zoo groot een kerck in top te bouwen
            Tot aen de starren. reuzekracht
        (155) Heeft uit de rots arduin gehouwen,
            Dit uitgevoert met volle pracht.
        Och, kende Godt hen voor zijn vrienden!
        Och, ofze Belzebub niet dienden,
            Noch Dagons beelt, noch Astaroth,
            (160) Maer ’t eenigh wezen, Jakobs Godt!

TEGENZANG.

        Dat lot is ons ten deel gevallen,
            En niet den blinden Filisteen.
        Wat baeten hoven, stercke wallen,
            Geweer, en wapens? Godt alleen,
        (165) By ons bekent, is erfbeschermer
            Van zijn verkoornen. geen gesticht,
        Hoe hoogh gebout, noch gout, noch marmer,
            Behaegen hem, die zijn gezicht
        Van afgoôn keert, en hunne klancken,
            (170) En kerckgezangen. wieroockvat,
        En geur van afgoôn acht hy stancken.
            Spijsofferhanden, pracht en schat
        Van afgodisten, ongetrouwen
            Mishaegen hem. wat zal men niet
        (175) Al gruwelen van daegh aenschouwen!
            Hoe zullen wy, tot ons verdriet,
        De priesterdommen en lantsheeren
        Zien over Samson triomfeeren,
            In Dagons ketenen beknelt!
            (180) Helaes, waer toe verviel Godts helt!

Continue
[p. 7]

HET TWEEDE BEDRYF.

Rey.    Samson.

    WAt schel magh ’t wezen, die wy ginder hoorden klincken?
    Wie schijnt van verre ons uit dien hollen boom te wincken,
    Te roepen? gaenwe eens al te zamen derwaert heen.
    Wat mensch zit in dien eick dus eenzaem, en alleen?
    (185) Het schijnt hy bid ons om een aelmos, gansch verlegen
    Van bittere armoede.  Sam. Och, ontferm u toch. Godt zegen,
    Godt hoede u allen: wie gy zijt, of niet mooght zijn,
    Vertroost en helpme toch, in dezen droeven schijn,
    Een’ armen blinden man, op zijnen hals gevangen,
    (190) Geboeit, geketent, met een ruwe py behangen,
    Versuft, en afgeslaeft van arbeit, van het stof
    En zweet en bozen stanck bekrozen. dit ’s het hof
    Van Samson, onlangs noch een lantvooght, vorst, en rechter
    Van duizent duizenden, van zoo veel lants, en echter,
    (195) Te jammerlijck, helaes, vervallen van zijn’ staet.
Rey. Godt hoede ons allen. wat verschijnt ons? och, wat raet?
    Och, och, hoe kunnen wy dit schicken? dit verduwen?
Sam. Ay staet. gy hoeft u niet te schaemen, my te schuwen
    Misschien uw’ lantsman: want het schijnt aen uwe reên,
    (200) Dat gy u rekent uit den stamme der Hebreen,
    En mogelijck uit Dan gesproten. treet wat nader.
    Zoo ick aen ’t ruisschen hoor springt hier omtrent eene ader,
    Een levendige bron. heeft iemant kroes of schael,
    Zoo bid ick laef mijn hart, op dat het adem hael’.
    (205) ’K heb veele maenden lang, gesloten aen dees keten,
    In ’t molentuchthuis hier mijn tijt bedroeft gesleten,
    Zoo blint, gelijckge ziet, geslagen, en begraeut.
Rey. Nu drinck eens. vat de schael.  Sam. wat was mijn hart benaeut,
    Versmacht van grooten dorst! in duizent ongevallen
    (210) En pijnen is de dorst het bitterste van allen.
[p. 8]
    Toen door Godts kracht een bron uit ezelstanden sprongk,
    En ick, verhit van slaen, het hart verkoelde, en dronck,
    Bequam die wonderbron my dus in mijne smerte.
    De hemel zegene u, voor uw medoogend harte.
Rey. Prins Samson, vroome prins, wat is het ons een pijn
    U hier te vinden, in dien jammerlijcken schijn!
    Wy zijn Jodinnen, hier vergaêrt van west en oosten,
    En komen op dit feest u zoecken, u vertroosten,
    Naer tijts gelegenheit, maer niet naer onzen wensch.
    (220) Geen onbeschaemder dier dan een ondanckbaer mensch:
    Dat weeten wy, u dienst, en hulp, en eere schuldigh.
    Verdaediger des volx, och, draegh uw smert geduldigh,
    Tot dat het Godt voorzie. ô hartewee! ô smert!
    Al weigert u de zon haar licht: Godt kan uw hart
    (225) Verlichten met een’ glans inwendigh, die de straelen
    Van duizent zonnen dooft. wie kan de maght bepaelen
    Des alleroppersten? die u zoo wonderbaer
    Begaefde met een kracht, verborgen in uw haer,
    Is maghtigh, als het hem belieft, in u te wercken,
    (230) Oock zonder haerlock u te wapenen, te stercken,
    Te rucken uit den klaeu des tigers, die u druckt.
    Verhael ons toch, hoe komt gy dus verongeluckt,
    Verlaeten van uw kracht? wy hoorden ’t slechts in ’t hondert.
    Al ’t lant heeft van uw’ val gewaeght. dat heeft gedondert
    (235) Van Dan tot Berseba. wat oude, kunne, en staet
    Zat niet in rouwe om u, en uw bederf, en smaet.
Sam. Och, waer ick schuw geweest van Filistijnsche vrouwen,
    Bedrieghlijck in den aert. my magh de dagh wel rouwen,
    Dat ick by Sorek lest verliefde op Dalila,
    (240) Lichtvaerdigh, liefdeloos, en gierigh. op gena
    En ongenade van een boelschap los te drijven,
    Is op een stille zee, in noot van eens te blijven,
    Zich reuckloos waegen. zy, die op beloften zagh,
    Door ’s vyants gelt bekoort, hiel aen my nacht en dagh
[p. 9]
    (245) Te vergen het geheim van mijne kracht te melden,
    In ’t heetste van den gloet der minne; een zielstorm, zelden
    Van mannen wederstaen. had toen, helaes, mijn geest
    Zoo sterck van krachten en gewelt als ’t lijf geweest,
    ’k Had dicht gebleven, my gehoedt dit klaer te zeggen.
    (250) Noch wist ick ’t drywerf haer met eenen schijn t’ontleggen,
    Van groene basten; van de zeven zeelen, noit
    Gebezight; van mijn haer gevlochten, en getoit,
    De zeven locken in een snoer, en vast geslagen,
    Genagelt aen den muur. Gods vyant, uit zijn laegen
    (255) Gesprongen, schoot drywerf in zijne kracht te kort.
    Toen klampteze my dus aen boort, als uitgestort:
        Meineedige aert, hoe zoude ick u een hart toedraegen,
    Die my uw hart ontveinst, en nimmer op mijn vraegen
    Waerachtigh antwoort geeft? zijt gy aen Godt verlooft,
    (260) Van moeders lichaem; schoer noit scheermes ’t ruige hooft,
    En locken; spaentge uw lust van wijn en dronckenschappen;
    Zijt gy besneên, en volghtge uw grootvaêrs op hun stappen,
    En uwe strenge wet, die ’t jonge kint besnijt;
    Ontzietge onreyne spijs te proeven: ’k schel ’t u quijt:
    (265) Ick vorder niet dat gy veraert van Moses zeden.
    Volhardt by die gewoonte, en offer uw gebeden
    Aen uwe godtheit, die, alleen in uwe hut
    Besloten, op een kist haer priesterdom beschut:
    Maer toonme waer uw wet leert liegen, en bedriegen,
    (270) Een schoonheit, die u mint en eert, in slaep te wiegen
    Met woorden, zonder kracht, en nadruck. is dat trou
    Bewijzen aen uw bruit, en d’allerschoonste vrou
    Van Palestijne, zelf geweigert aen de grooten?
    Wat hebtge al weelde, wat al vrientschap korts genooten
    (275) By mijnen ommegangk! hoe pluckte gy met vreught
    De bloem van mijnen tijt, de rozen van mijn jeught,
    En levens dageraet! hoe offerde ick mijn leden,
    Dit zuiver marmerbeelt, van boven tot beneden,
[p. 10]
    Dit lichaem (waerdiger geheilight aen het bedt
    (280) Der groote koningen van Askalon, of Geth,
    Azothus, Akkaron, of Gaze,) aen uw behaegen.
    Elck roept: zy heeft een’ Jode, ons lantplaegh aengeslagen,
    Haer jeught verydeltuit aen eenen Joodschen hont.
    Hoe schoon staet nu mijn zaeck! ô weiflaer, zonder gront,
    (285) En dubbelhartigh, zal men dus de liefste onthaelen,
    Een rijck beloven, al beloven, noit betaelen?
    Gy die ’s lants rechter zijt, ’s volx ongelijck beslecht,
    Ga nu ter vierschaere in u zelven. is dit recht?
    Verongelijcktge dus uw allerliefste, uw trouwe?
    (290) Hoe zoudtge een vreemde dan bejegenen, een vrouwe
    Wiens schoonheit by de mijne een schaduwe is, en schim?
    Waer vontge oit mijns gelijcke in Dan, of Efraïm?
    Ben ick het waerdigh dat de keurighste om my hengel,
    Zoo houme in waerde. durft gy roemen dat een engel
    (295) Uwe oudren spelde van een’ godtgewijden zoon,
    Die hun te teelen stont; zoo laet uw mont de kroon
    Van heiligheit, u vroegh tot een cieraet gegeven,
    Niet schenden. wortge van een’ hoogen geest gedreven,
    Tot voorstant van uw volck, leg af dien valschen schijn.
    (300) Laet rechter Samsons woort gelijck een zegel zijn.
Rey. Die vleister zou een hart, zoo hardt als steen, beweegen.
Sam. Noch stont ick nacht en dagh die stormen moedigh tegen,
    En weeck noch zwichte noit. toen borstze in tranen uit,
    Gelijck een krokodil, en sloegh een loos geluit.
    (305) Zy zaghme ’s morgens vroegh van gloênde minne blaecken,
    Verzwoerme haer gena: de traenen op de kaecken:
    Dat gaf het blozen van de wang een’ eedler gloet,
    Gelijck de lenteroos, verdroncken in een’ vloet,
    Ons aengloeit met een kracht, geen bloemen ingeschapen.
    (310) Het schreien van een vrouwe, een schoone, is ’t reedtste wapen,
    Wanneerze wanhoopt van het ooghmerck, daerze op mickt.
    Zy dreight zich zelve met een korte doot, verschrickt
[p. 11]
    Mijn hart, om haer in last. zy houdt niet op van kermen.
    Ga heene, wreedaert, val een liever bruit in d’armen,
    (315) Naerdien mijn wellust niet zoo veel op u vermagh,
    Dat gy uwe ooren naer mijn zuchten en beklagh
    Eens neigen zoudt, uw hart my rustigh openbaeren.
    Gezwore vyant van ons goden, en altaeren,
    En kercken, repme niet. voortaen zal geen Hebreeu
    (320) Dit poezeligh albast, dit blaeu dooradert sneeu,
    Dees bloemen op mijn wang, dees bloetroos, versch ontloocken
    Voor Filistijnschen dau, meer reppen ongewroken,
    Indien ick ’t niet besterf. keer elders uw gezicht.
    Gy zijt niet waerdigh dat dit diamantenlicht
    (325) Der oogen u beschijn’. vergeefs hebt gy de voncken
    Van my, niet meer uw lief, zoo gulzigh ingedroncken,
    U telckens veinzende van mijne min verruckt,
    Als gy de rozen op mijn wangen kreuckt, en druckt,
    Mijn borst en lippen kuste, en ick u wederkuste,
    (330) U streelde, nippelde, en uw dolle vlammen bluschte.
    Dat hebtge wech, gy zijt des waerdigh, ofte niet.
    Vertreck uit mijn gezicht, ô joffereverdriet.
Rey. Och, hadge, noch was ’t tijt, u van haer minne onttrocken!
Sam. Mijn hart was blint van liefde, en dat geduurigh nocken
    (335) Bedroefde my ter doot. haer jammerklaght in top
    Vermurwde ’t hart, als was. zoo wint de waterdrop
    Op eenen harden steen. ick laetme in ’t endt beweegen,
    Ontvouwe hoe mijn kracht, door ’s allerhooghsten zegen,
    In ’t noit geschoren haer bestaet. zy zweert vooral
    (340) By Dagon, dat de mont dit niemant melden zal:
    En echter regent’er in haeren schoot een regen
    Van ’s vyants zilvre munt, die scherper dan een degen
    Door ’s boelschaps boezem dringt, en ’t gierigh hart bekoort.
    De wraeckzucht by der hant, verlaet zich op haer woort.
    (345) Toen gundeze ons volop van wellust, lietme roncken
    In haer’ verzaden schoot, naer lijf en ziel verdroncken
[p. 12]
    Van minne. midlerwijl (dat Godt de schenster straff’,)
    Scheert my het scheermes stil de zeven locken af.
    ’k Ontwaeck, maer och te spa. de vyant, heet van toren,
    (350) Berst in, ontziet zich niet mijne oogen uit te booren.
    Hy ketent my, en sleeptme in Gaza, daer ick krimp,
    Gedoemt ten arbeit in het tuchthuis, elck ten schimp.
Rey. O prins van Israël, hanthaver van de vroomen,
    Hoe is uw staet verkeert! waer zijtge toe gekomen!
    (355) Wat eischtge in dezen schijn van ons? wy staen hier ree
    U noch te dienen. och, ontdeck uw hartewee.
Sam. De tuchtknaep keert terstont. hy zal geen tijt verzuimen.
    Mijn locken groeien weêr. ick legge op mijne luimen
    Om my te wreecken aen dit Heidensche geslacht,
    (360) En vroeger dan men waent. de Geest wees my te nacht
    Een middel, om mijn ziel te slaecken van dees banden.
    Getroost u. schreit niet meer: mijn afscheit is voorhanden.
    Een triomfante doot, daer ’t aerdtrijck van gewaeght,
    Hangt Samson over ’t hooft. hy zal niet lang geplaeght,
    (365) Beschimpt van alle kunne en oude, koren maelen.
    Zy zullen met den hals dien arbeit dier betaelen.
    Dit bidde ick, dat men my na mijnen sterrefdagh
    Eene uitvaert gunn’, begrave in ’t vaderlijcke graf.
    Belooftme, elck met uw hant, dit heiligh uit te wercken.
Rey. Bedroefde prins, helaes, de hemel wil u stercken.
    Wy hoopen immers niet, noch durven het vermoên,
    Dat gy u zelven zoudt met uwe hant verdoen.
Sam. Ick zweer mijn handen aen dit lichaem niet te schenden,
    Maer wil, gelijck Godts helt, mijn leven heerlijck enden,
    (375) Dat teffens aerde en zee hier van gewaegen zal.
    Verschrickt niet, hoort gy hoe de vyant quam ten val.
Rey. Indienge heerlijck sterft, ten spiegel van de braven,
    Wy zullen uw gebeent by Manoë begraven,
    En vaders asschen noch verheugen met uw lijck;
    (380) Is ’t anders in ons maght. ontfang, tot eene blijck
[p. 13]
    En zegel van ons trou, de hant van al de vrouwen.
    De hemel strafze, wie ontbreeckt haer woort te houwen.
    Ontfang, ô prins des lants, dees zilverlingen toch,
    Om u te dienen in uwe armoede, och, och, och.
Sam. (385) Behoudt die gaef voor u. ’k verwachte blijder uuren.
    Al ben ick arm, wil ’t Godt, het zal niet lange duuren.
Rey. Gebie ons vry: wy staen tot uwen dienst alleen.
Sam. Draeght zorge, waer gy komt, en gaet, dat geen Hebreen
    Zich heden in de kerck van Dagon vinden laeten.
    (390) Zy zullen u misschien gemoeten langs de straeten,
    Of merckten, op de maer van dit afgodisch feest,
    Geschickt tot een triomf, om, trots en bly van geest,
    Gevangen Samson uit te lachen met hun reyen,
    En in den ommegangk, hun godtsdraght, om te leien.
Rey. Uw lantsliên zijn belust noch eens den prins te zien,
    In dezen droeven schijn.  Sam. zeer wel. dat kan geschiên
    Door eene trali, uit een venster, of van daecken.
    Het voeght den stammen niet, die zuiver offer blaecken,
    En branden, Godt ten prijs, zich in afgodendom
    (400) Te mengen, daer men danst op hun geloey, en bom,
    Voor Dagons zwart altaer, en, onder ’t bancketteeren,
    Hem geile spelen wijdt. gy moet dien laster keeren.
    Gebiet uit onzen naem, wy yvren voor de wet,
    Dat niemant zijnen voet op Dagons drempel zett’,
    (405) Of Godt zich openbaerde, als eertijts, door een wonder,
    En klonck ’t gevloeckt gebou de kruin in met den donder.
    Ick zegh het nu niet al wat mijn geboortegeest
    En wachter my te nacht voorspelde van dit feest.
Tuchtknaep.    Rey.
    Jodinnen, hebt gy hier zoo vroegh den prins gevonden?
Rey. Een’ prins om zijnen hals met ketenen gebonden,
    Van zijn gezicht berooft, gedoemt ten arrebeit,
    In ’t molentuchthuis. och, wat’s dit een onbescheit,
[p. 14]
    Een’ overwonnen helt te ketenen, te treden,
    Te laeten maelen! gy volght billijckheit noch reden.
Tucht. (415) Wy slachten Samson, die met kaeckebeenen sloegh,
    De vossen, staert aen staert geknoopt, in ’t koren joegh;
    Zoo schoone landen, als de zon oit moght beschijnen,
    Misschepte in wildernisse, en heiden, en woestijnen.
    Uw vaders zoncken zelfs hun’ broeder in den put,
    (420) Verkochten hem voor slaef, beroofden van zijn’ stut
    Den ouden vader, die zoo lang te deerlijck treurde,
    Door ’t overdencken dat een ondier hem verscheurde.
Rey. Het diende Josef tot eene opkomst, na een wijl
    Gekoren tot een’ vorst en rijxvooght aen den Nijl.
Tucht. (425) Dat ’s waer, het diende hem tot eer, zoo hoogh gezeten:
    Maer dit behoefde hy zijn broêrs geen’ danck te weeten.
Rey. In welck een jammer heeft de boelschap hem gebroght,
    In zijnen diepen slaep verraeden, en verkocht!
    Hy is niet voor de vuist getemt, en overwonnen.
Tucht. (430) Zoo vaerenze met recht, die zich niet spaenen konnen
    Van schoone boelen, valsch en trouweloos van aert.
    Nu wort het tijt te gaen, eer ’t volck op straet vergaêrt.
    Gy kunt zijn droefheit niet verminderen met schreien.
    Het hof belast hem noch in hechtenis te leien,
    (435) Tot nader overleg. ick bondt op ’s meesters last
    Den blinden aen dien boom met zijne keten vast:
    Nu worde ick wederom met hem naer huis gezonden.
    Zoo staet mijn wacht aen hem, hy aen mijn wacht gebonden.
    Wat is de hofdienst oock een jammerlijck bedwangk!
    (440) Daer hapert altijt iet. dan valt het snoer te langk,
    En dan te kort: zoo draeit de weerhaen van de zinnen.
    Ick broght hem daetlijck uit, nu drijft men ons naer binnen.
Rey. Wy bidden u, verschoon den armen blinden man.
Tucht. Wat eischtge dit van my? daer komt de vorst, die kan,
    (445) Behaeght het hem, dit juck verlichten, of bezwaeren.
    Ick volgh mijn’ last: my wort bevolen voort te vaeren.
[p. 15]
    Gaet heene, spreeckt den vorst: misschien wat gy verwerft.
Rey. O prins, Godt stercke uw hart, eer gy van droefheit sterft.
De Vorst.    Rey.
    De groote toevloet der rondomgelege volcken
    (450) In deze hooftstadt zagh de zon, met droeve wolcken
    Behangen, opgaen uit den oosten, dies men vreest
    Of eenigh onweêr en stortregen Dagons feest
    Moght stooren op zijn schoonste, en blussen d’outervieren,
    t’Ontsteecken met triomf voor hondert witte stieren,
    (455) Zijn godtheit toegewijt, tot eene danckbre pracht,
    Dewijl de lantplaegh van gansch Palestijne ons maght
    In ketenen gevoelt: doch ’t weder kan verkeeren,
    De lucht opklaeren. wie komt hier het hooghtijt eeren?
    Dit schijnen altemael Jodinnen, niet te bly.
    (460) Zy zien versuft, en bloo. het hooft hangt op een zy.
    De moedt is haer vergaen, ontzoncken. ’t is geen wonder.
    Wy kreegen endelijck den grooten vyant onder
    De klaeuwen. hoe of heur die maer in d’ooren klinckt,
    En nu de ketenklank, daer hy vergaet, verstinckt
    (465) In zijn gevangkenis! zy komen herwaert treden.
Rey. Genadighste, gedoogh dat wy u met gebeden
    Genaecken, en vergeef ons dees vrymoedigheit.
Vorst. Hebreeusche joffers, wat is d’oirzaeck dat gy schreit?
    Verkorte u iemant? hier is ’t hof, dat elck verdaedight,
    (470) En hanthaeft by zijn recht, weldoenders begenadight,
    De boozen straft. dit hof ziet geen persoonen aen.
Rey. Genadighste, dat’s recht. zoo kan een rijck bestaen.
    Maer evenwel waerdeert een vorst gelede schade
    Zoo dier niet, of hy mengt gestrengheit en genade
    (475) In eenen, die naer recht verdient de hooghste straf.
    Wy quamen op den roep van dit triomffeest af
    Naer Gaze, met die hoop, of wy de strenge maghten
    Van Palestijne noch met onze jammerklaghten
[p. 16]
    Beweegen moghten acht te neemen op den staet
    (480) Van onzen prins, te droef vervallen in dien haet,
    Helaes, by hoogh en laegh, en geensins zonder reden.
    De schade, alom geleên by Filistijnsche steden,
    Is onvergoebaer, quetst vijf hooftsteên in haer ziel.
    Maer ’t ongenadigh lot, dat hem ten deele viel,
    (485) Het licht t’ontbeeren, in een’ nacht van duisternissen,
    Wat is dit anders dan het halve leven missen?
    Hy leedt een halve doot, toen hem, van kracht berooft,
    De vyant boorde bey zijne oogen uit het hooft,
    Geketent door ’t gejuich der straeten heenevoerde,
    (490) Dat zelfs de harten der beledighden beroerde
    Tot mededoogen. meng ten minste (al is het spa
    Nu wy u smeecken,) noch een’ druppel van gena
    Met uw rechtvaerdigheit. laet uwe wraeck bedaeren,
    Zoo volght u d’eer dat gy uw’ vyant noch kunt spaeren.
Vorst. (495) Gelijck uw hooftstam, die den leeu voert in zijn vaen,
    Zoo dra niet overtreckt de kil van ons Jordaen,
    En Adonibezeck den koning ’t velt leert ruimen,
    Of houwt hem, in de vlught gegrepen, flux de duimen
    Van hant en voeten af. toen most hy, als een hont,
    (500) De kruimen, van den disch gevallen, met den mont
    Van d’aerde zamelen, op handen en op voeten
    Gekropen, in het stof zich wentelen, en wroeten,
    En, naer Jerusalem vervoert met veel geschals,
    In banden sterven, en het boeten met den hals.
Rey. Zoo hy geen zeventigh erfkoningen moordadigh
    Mishandelde op die wijs, men had dus ongenadigh
    Hem zijne tiranny niet weêr betaelt gezet.
    Men streeck het vonnis naer zijne ingestelde wet.
Vorst. Zoo kan dan Samson met geen reden zich beklaegen.
    (510) Wie andren plaegen wil verdient de zelve plaegen.
Rey. Is Samson losbaer, stel hem op een’ hoogen prijs.
Vorst. Men koopt hier ’t recht niet om, dat strijt met onze wijs.
[p. 17]
    Men geeft geen’ vyant maght en vryheit zich te wreecken.
Rey. De prins zit blint, van licht en zijn gezicht versteecken.
    (515) Een blinde is maghteloos, en droomt van geene wraeck.
Vorst. Hy slijte dus den tijt, den bozen tot een baeck.
Rey. Het missen van ’t gezicht dient andren tot een voorbeelt.
Vorst. Men heeft hem eeuwigh ter gevangkenis veroordeelt:
    En beter eeuwigh dan voor een gezette tijt.
Rey.* (520) Een zelve maght verwijst: een zelve schelt hem quijt.
Vorst. Een vonnis krencken, noch niet lang geleên gestreecken?
Rey. Het vonnis blijve: geef hem lucht om uit te breecken.
Vorst. Uitbreecken? hoe kan dit, behoudens recht, geschiên?
Rey. Men kan ontveinzende, wel door de vingers zien.
Vorst. (525) De menschen zijn te loos, en lozen zouden ’t mercken:
    En waer toe dient het, als om boze in ’t quaet te stercken,
    Den ouden gangk te gaen, gebuuren tot verdriet.
Rey. Zoo Samson dit bequam gelust het niemant niet:
Vorst. Gy zult den nadruck eerst gevoelen van ons kusten.
    (530) Wy laeten ’t by de straf van Samson niet berusten.
    Het is besloten dat men ’t gansche Jodenlant
    Zal overtrecken, en tot aen den waterkant
    Der stroomende Jordaen brantschatten alle stammen,
    Of zetten voor de vuist al ’t lant in bloet en vlammen.
    (535) Wy willen boven dat hereischen achterstel
    Van schattingen, ons hof door Samsons trots bevel
    En sterckheit, twintigh jaer, te wreveligh onthouwen.
Rey. Zoo wreet bejegenen Godts erfdeel, en getrouwen?
Vorst. Wat erfdeel?  Rey. Kanaän is lang van Abraham,
    (540) Achthondert jaer geleên, bezeten. dit’s de stam
    Van Godt gezegent, in Egypten aengewassen.
Vorst. Gy onbeschaemden wilt met roemen elck verbassen.
    Gy putte Egypten uit, beroofde ’t van zijn’ schat.
    Een acker lants was’t al, dat een Chaldeeu bezat
    (545) Te Mamre, daer hy vreemt van ’t zuiden quam getogen.
Rey. Aertsvader Abraham heeft dappere oorelogen
[p. 18]
    Met koningen gevoert, zijn’ broeder Loth ontzet,
    De neef van Abraham Egyptenlant geredt,
    Gespijst uit zijnen schoot. zy dancken ’t vreemdelingen,
    (550) Datze al van hongersnoot niet storven, en vergingen.
    De Godt der vadren schonck ons ’t vruchtbre Kanaän.
Vorst. Hy schonck het u? aen wien? een heiloos moortgespan,
    Erfvyanden van Goôn, en kercken, en altaeren,
    Beeltstormers, die noch koor noch heilighdommen spaeren.
    (555) Gy quaemt van buiten in, verhongert, en verwoet,
    En stiet gewettighden, erfvorsten uit hun goet,
    En overout bezit, en, van dien geest bezeten,
    Voert nieuwe wetten in, en pijnight het geweeten.
    Men loop’ niet wijdt: uw prins, voor wien gy spreeckt en pleit,
    (560) Heeft gruwzaemer dan oit al ’t lant in d’asch geleit.
Rey. Vergeef het naer uw maght. ons past geen tegenspreecken.
    Wy quamen hier, om slechts te bidden, en te smeecken.
Vorst. Dit smeecken is vergeefs: vergeefs gena geverght.
    Zoo wort geen straf verzacht, maer ’t vonnis eer geterght.
    (565) Men kan naer billijckheit niet tweemael vonnis strijcken.
Rey. Ten minste laet een’ strael van uw genade blijcken,
    In deze strengheit, en behou uw recht geheel.
Vorst. Kan ’t voeghelijck geschiên, betoont ons in wat deel.
Rey. Dees ongeluckige, verkloeckt, verrascht, gegrepen,
    (570) Berooft van ’t hemelsch licht, met ketenen genepen,
    Gedoemt ten arbeit, op ’s aenklaegers straffen eisch,
    Gevoelt, in luttel tijts, de krachten, en het vleisch
    Zoo wechgesmolten, dat hy wanckelt op zijn beenen,
    Allengs aen ’t quijnen slaet, den tijt verslijt met steenen,
    (575) En zuchten. dus geperst door ’t nijpen van den noot,
    Verwacht dees onlangs stercke een’ onverwachten doot.
    Dat ’s d’eenige uitkomste, en zijn uiterste verlangen.
    Moght hy tot zijnen troost de blyde maer ontfangen,
    Dat hem vergunt wort, na deze uitgestaene straf,
    (580) Te rusten in den schoot van ’t vaderlijcke graf,
[p. 19]
    d’Elendige zou dit de hooghste weldaet achten.
    Dat ’s buiten lantgevaer ’s gevangens smert verzachten.
    Het toestaen van een graf en uitvaert is het al
    Waerop hy hoopt. helaes, verwerven wy ’t, het zal
    (585) U tot onsterflijcke eer, en eenen naem gedyen
    By alle staeten, zelfs die uwe kroon benyen.
    Genadighste, och vergun dat vrouwen, luttel kloeck,
    En bloode, en schaemroot, in haer mondeling verzoeck,
    Zoo veel genade hier ten hove in u gemoeten.
    (590) Wy worpen met dees hoope, aen ’t outer van uw voeten,
    Ons met eerbiedigheit in ’t stof ter aerde neêr.
    De titel van genade ontsta u nimmermeer.
Vorst. Hebreeusche joffers, rijst: schept moet: hout op van treuren.
    Wischt af uw traenen. wat gy bidt zal u gebeuren.
    (595) Ick zweer by Dagon, by mijn hooft, en ’t hoogh altaer,
    Zoo Samson sterft, men zal de vorstelijcke baer,
    De rosbaer van het hof zijn lichaem niet ontzeggen.
    Vervoert het. laet het lijck in vaders grafstê leggen.
    Is ergens stercker Godt, waer by men zweeren magh,
    (600) Hy rucke ’t kerckgewelf van Dagon dezen dagh,
    In ’t midden van de vreught, op ’t hooft der Filistijnen,
    Begrave en overstulpe al die te feest verschijnen:
    En kunt gy ’t vinden by uw vaderlijcke wet,
    Vergast te middagh ons op Dagons kerckbancket.

REY VAN JODINNEN.

ZANG.

                (605) BEstaen hier alle dingen
                    In ’t groot heelal by treck
            En tegenheit, en houdt Godts maght
                    Het al in zijn besteck
                Door eenigheit, en tegendringen,
                    (610) Als een gewelf met kracht
[p. 20]
                Gebonden hangt te gader;
            Wat wonder is ’t, dat bloet naer bloet
            Getrocken wort met zulck een’ gloet,
                Als eigen aen eene ader!
            (615) Na’et overlijden zoeckt het kint
            De moeder, vrolijck als ’t haer vint.
                De zoon zoeckt rust by vader.

I. TEGENZANG.

                Zoo schijnt het hier gelegen
                    Met Samson in zijn smert,
            (620) In zulck een’ jammerlijcken staet
                    Treckt noch zijn treurigh hart
                Naer vaders asch, als naer een’ zegen,
                    En troost, in zoo veel smaet:
                Als of hy dan wou klaegen
            (625) Het onheil, dat hem wedervoer;
            Hoe ’t scheermes al de kracht afschoer;
                d’Erfvyant uit zijn laegen
            Den weerelozen overviel,
            En pijnighde een bedroefde ziel.
                (630) Wat baert de min al plaegen!

II. ZANG.

                d’Aertsvaders door die reden
                    Bewogen in ’t gemoedt,
                Zoo menige eeuw geleên,
                    Gaen op dien zelven voet
                (635) Begraven elck zijn overleden
                Te Hebron al by een,
                Op eene zelve stede,
            Hier toe gewijt van Abraham.
            Daer raeckt de telgh by haeren stam.
                (640) ’t Gebeent van Josef mede
[p. 21]
            Wort derwaert, naer der stammen stijl,
            Gevoert van Memfis, en den Nijl.
                Zoo rustenze alle in vrede.

II. TEGENZANG.

                De vorst heeft hoogh gezworen
                    (645) By Dagon met een’ eedt.
            Best datwe naer den kercker gaen
                    En in zijn harteleet
                Den droeven prins, by Godt verkoren,
            Dit melden, om het hart t’ontslaen
                (650) Van zijn bekommeringen
            Voor graf, en uitvaert, of hy snel
            Ons quaem t’ontvallen door gequel
                En druck, die hem omringen,
            Daer d’arme blinde in duisternis
            (655) Van menschentroost versteecken is,
                Hy zal van blyschap springen.

Continue

HET DERDE BEDRYF.

Vorstin.    Vorst.

    DE triomfeerende vijf hoven, hier by een,
    En elck op ’t prachtighste, vergaêrt uit alle steên,
    Om ’t heiligh offerfeest, waerop gy hun liet nooden,
    (660) Te vieren, tot eene eer der Filistijnsche Goden,
    Begeeren ernstigh dat gevange Samson speel’,
    Het Godtsbancket verheuge, en op een kercktooneel
    Zijn kunst vertoone, voor ’s lants vorsten, en vorstinnen.
    Zoo kuntge Dagons gunst, en ’t hart der heeren winnen.
    (665) Al ’t joffrentimmer dringt eendraghtigh hier op aen
    Van allen kanten. kan de vorst dit zoo verstaen,
    Hy toone heden watwe op zijn gena vermogen.
Vorst. Tooneelspel heeft voorheene ons meer dan eens bedrogen
[p. 22]
    Met schijn van waerheit, en niet ongeluckigh: want
    (670) Zoo wort de deught met vreught den vorsten ingeplant,
    Al ’t weereltlijck beloop naer ’t leven afgeschildert,
    Door spreeckende schildry. men ziet een hof verwildert,
    Verwart, en overendt, geverft met prinssenmoort.
    Daer wort van schennisse en wraeckgierigheit gehoort.
    (675) Men ruckt gekroonden, en gezalfden, van hun stoelen.
    Hartstoghten, onderlinge aen ’t barrenen, aen ’t woelen,
    Ontvouwen zich, gelijck de verwen, met de naelt
    Of schietspoel net geleght, en daer geen meester dwaelt
    Van wel te schicken, zijn tapijtwerck geestigh tekent,
    (680) Dat wie ’t bespiegelt dit een overeenkomst rekent
    Van hemelsch ooghmuzijck. hier geeft de bloem van spreuck
    En hemelval een’ geur, een’ liefelijcken reuck,
    Die meer dan wieroockgeur, den Goden opgedraegen
    Met gouden wierroockvat, en schaelen, hun behaegen.
    (685) Tooneelspel sticht een’ staet, verschoont geen lastervleck,
    En smet in heiligh, noch onheiligh. elx gebreck
    Wort, zonder iemants naem te quetsen, aengewezen.
    Tooneelspel wort alleen van dommekracht misprezen,
    Die recht noch reden volght. tooneelspel leent een’ schat
    (690) Van wijsheit by de naelt van Memfis, Zonnestadt,
    De hooge rijxschool der befaemde Egyptenaeren,
    Die op de wolcken treên, en kost noch arbeit spaeren,
    Om vrou natuur, van lidt tot lidt, geheel t’ontleên.
    Zoo zamelden zy al wat kenbaer is by een,
    (695) Een’ schat van wijsheit, opgestapelt van veele eeuwen.
    Het snaterbecken van alle aexteren en spreeuwen
    Verbluft geen speeltooneel. is eenigh vorst belust
    Op spel; wie meer dan wy? dit ’s u, mevrou, bewust.
Vor. Zoo stemt de vorst met ons, en hun, die dit begeeren?
Vorst. (700) Betrou ons toe, de kunst zou heden triomfeeren,
    Indien men vroeger op dien voorslagh had gelet.
    Nu schiet ons tijt te kort. het kerckelijck bancket
[p. 23]
    Wort reede al toegestelt.  Vor. wiltge ons die blyschap gunnen
    Dan wil het blijcken wat wy noch uitwercken kunnen.
    (705) De rol van Samson zal afloopen, als een draet.
Vorst. Hier valt een zwaericheit. het priesterdom verstaet
    Niet licht tot nieuwicheit, en steunt op oude zeden.
Vor. In alle hoven wort tooneelspel wel geleden.
Vorst. Tooneelspel in een kercke, en van een’ blinden Jood?
Vor. (710) Of Dagonist, of Jode, is dit geschil zoo groot,
    Wie speelt, of waer men speelt?  Vorst. men magh geen kerck ontwijden,
    Geloof het priesterdom van Dagon zal ’t niet lijden,
    En minst van een’ Hebreeu, die door zijn nieuwe wet
    Den ouden godtsdienst van den Filistijn besmet.
    (715) Doch lust den vorsten spel, dit hof staet voor hun open.
Vor. Van d’offermaeltijt uit de kerck in ’t hof te loopen,
    Zou luttel voegen: maer al zittende aen den disch
    Der Goden by den wijn, terwijl men vrolijck is,
    De kelcken ommegaen, te zien op een stellaedje,
    (720) Den onlangs stercken, hoe hy zijne personaedje,
    Het feest ter eere, speelt, dat waer de tafelvreught
    Verdubbelen. indien godtvruchtigheit een deught,
    Oock d’allerhooghste deught, geschat wort, kan men laecken
    Altaergenooten, die van grooten yver blaecken
    (725) Om Godt te dancken, dus t’onthaelen op een’ dagh,
    Tot blyschap ingestelt: naerdien men, zonder slagh,
    En stortinge van bloet, geraeckte aen eenen zegen,
    In twintigh jaeren noit met wapenen gekregen.
Vorst. Ick love uw ooghmerck, maer de wijs is ongeraên.
Vor. (730) Verstaet de vorst dit, al de weerelt zal ’t verstaen.
Vorst. De menschen zijn gedeelt in aert en zinlijckheden.
Vor. Hoe kan een reedlijck dier zich kanten tegens reden?
Vorst. Wat ’s reden by het volck?  Vor. dat redenmatigh is.
Vorst. Nu stel de maet van reên eens zeker, en gewis.
Vor. (735) Dat by de wijzen magh de maet van reden heeten.
Vorst. Der wijzen reden zelf valt ongelijck in ’t meeten.
[p. 24]
Vor. Hoe kan dit zijn?  Vorst. dees schiet te verre, en die te kort.
Vor. Is reden niet den mensch natuurlijck ingestort?
Vorst. Z’is elck natuurelijck, doch ongelijck, gegeven.
Vor. (740) Hoe waer ’t dan mogelijck op eenen voet te leven?
Vorst. Dat is onmogelijck. dit houdt het volck gedeelt,
    Het volck, dat hooft voor hooft, in ’t oordeel wijt verscheelt.
Vor. Om dan gelijck te gaen, wert maght vereischt in ’t stieren
    Van menschen.  Vorst. Een geslacht van heele en halve dieren.
    (745) Deze ongelijckheit heeft de maghten ingezet.
    De weereltwijsheit smede uit noot een wijze wet,
    Om al wat afdwaelt van de middenlijn te toomen.
    Noch konze tot haer wit en ooghmerck geensins komen,
    Door hoop van loon, en vrees voor straffe van het quaet:
    (750) Daer wert noch iet vereischt, dat vry wat verder gaet:
    Want weereltsche overheit kon slechts de leên regeeren,
    Zoo wijt haer maght reickt, maer de harten niet grondeeren:
    Dies quam de vreeze voor de goôn, (een hooger maght,
    Die elx gedachten kent, en, als een zwaert, met kracht
    (755) Door ’s menschen boezem dringt, ontrust het valsch geweeten,
    Het vroome rust bestelt, en uit en in kan meeten
    Wat elck verdient,) ten steun der overheên, den staet,
    Door ’t innevoeren van den Godtsdienst, noch te baet.
    Zoo dienen dan, om ’t volck geschickt en recht te leiden,
    (760) Het outerboeck en ’t zwaert in geener wijs gescheiden.
    De tweederhande maght is noodigh, en ’t gemeen
    Leeft zaligh, stemmen deze eenstemmigh overeen,
    Als snaeren op een luit. men schuw’ dan valsche klancken
    Van toonen, op dit feest: wy zullen ’t ons bedancken.
    (765) Het hooft van Dagons kerck, wien d’eer van ’t godendom
    Bevolen blijft en uit zijn’ hoogen stoel alom,
    Van Gaze tot aen Dor, de wacht houdt over tempels,
    Bewaert de hantvest van ’t gebiên. men magh Godts drempels
    Niet bezigen, ten zy de kerckstoel wort gekent.
    (770) Kan hy ’t verstaen: ’t is tijt dat gy een’ bode zent,
[p. 25]
    En eerst verneemt, of hem uw voorslagh zou behaegen.
    Wy vraegen ’t niet, zoo wort het ons niet afgeslagen,
    En gaen ten hove, daer een drang van heeren beit.
Vor. Hofmeester, ’k wensche dat ’s aertspriesters heiligheit
    (775) Zich zelf gewaerdighde ons verzoeck terstont te hooren.
    Ga heene. ’k zou hem noode in bezigheden stooren.
    De plechtigheden van den godtsdienst geven hem
    Geduurigh werck. hy hoeft zijn wettigheit en stem
    Alom te leenen, tot een blijck en heiligh zegel.
    (780) Zoo dwaelt geen amptenaer van zijn gewoonte en regel.
    Daer komt d’aertspriester juist ter kercke uit naer ons toe.
Aertspriester.    Vorstin.
    Genadighste vorstin, dat Dagon u behoe.
Vor. Eerwaertste vader, die, ter eere van de Goden,
    Geduurigh waeckt, en met den toom van uw geboden
    (785) Zoo veele volcken stiert, langs ’t Palestijnsche strant;
    De Goden leverden dien vyant in ons hant,
    Door kracht van uw gebeên. nu wenschten al de heeren
    Dat Samson, onder dit zeeghaftigh bancketteeren,
    Die vyant, onlangs noch onoverwinbaer sterck,
    (790) Op een triomftooneel, moght speelen in de kerck,
    Ten prijs van Dagon, en tot blyschap van hun allen.
    Gevalt die voorslagh u, wy laeten ’t ons gevallen.
Aert. Tooneelspel was van outs verdienstigh by de Goôn.
    Zoo wort hun naem ge-eert, een hoogen draf en toon
    (795) Gezet op stoffen, die, met weetenschap te schicken,
    Toehoorders wonderlijck verrucken, en verquicken:
    Want als de personaedje in ’t ende binnen stapt,
    Dan hoort men hoe al ’t volck in zijne handen klapt,
    Den Goden toejuicht, lacht, en met een luit geschater
    (800) De schouburgh uitberst, dat het, over wal en water
    En merckt en hoftin, klinckt, en weêrgalmt langs de kust.
    Zijn nu de vorsten en vorstinnen met een’ lust
[p. 26]
    Van speelen aengedaen; men volge wijze en wetten.
    Laet Samson inkleên. laet den schouburgh open zetten.
    (805) Wy zegenen het spel, Godt Dagons naem ten lof.
Vor. De vorst van Gaze biet tot Samsons spel zijn hof
    Te leenen: maer men wenscht dit in de kerck t’aenschouwen.
Aert. Daer staet geen speeltooneel.  Vor. wy zullen ’t daetlijk bouwen.
    Het hof heeft bouwers en gereetschap by der hant.
    (810) De bouheer van het hof ontbreeckt geen snel verstant,
    Om zonder kerckgerucht, het houtwerck, als gewassen
    Tot een tooneel, terstont met kunst in een te passen.
    De kerckkapel, die zoo veel heilighdoms bewaert,
    En, tot der Goden dienst, gewaet noch speeltuigh spaert,
    (815) Maer gaeren uitreickt, zal, tot een godtvruchtigh teicken,
    Niet weigren Samson op uw’ last de hant te reicken.
Aert. Is blinde Samson dus op speelen afgerecht?
Vor. Wat speelde Samson niet! hy worstelt, schermt, en vecht,
    En plagh den harnasdans te danssen, eer ’t vermogen
    (820) Hem door de schoone wert al vleiende uitgetogen.
    De godtshut van de Joôn stont stom, zoo menighmael
    Hy voor de godtskist diende, als zanger, en koorael,
    Met eene harpe of fluite alle ooren wist te streelen.
    Wy zullen in de kercke een spel van zinnen speelen,
    (825) Hoe Wellust Sterckheit leght al slaepende aen een’ bant
    Van rozen, en den helt ontwapent, met haer hant
    Ten toon voert, macker dan een lam, hem, blint van minne,
    Leert luistren naer den mont der vleiende boelinne,
    Die in zijn blintheit zich godtvruchtigh aen hem wreeckt,
    (830) Ten dienst van haeren Godt.  Aert. hoe gaet dit toe?  Vor. zy steekt
    Het gouden wierroockvat, eer ’t wierroock wort geroken,
    Hem in de hant, en zwaeit, en helpt den blinden smoocken,
    Voor Dagons outerbeelt. zoo geeft hy Dagon d’eer.
    Dan zal op ’t schateren des volx het Doode Meer,
    (835) De stroomende Jordaen verbaest te rugge vaeren,
    En Silo, doodtsch van schrick en boosheit, al de haeren
[p. 27]
    Te berge zetten, als de vorst van ’t Jootsche lant
    De godtskist schantvleckt met deze onafwischbre schant.
    De blinde midlerwijl, zal, onder al de deelen
    (840) Van ’t stichtigh zinnespel, met danssen, zingen, speelen,
    Uw priesters, hant aen hant, omvoeren op dien toon.
    Wat Godtheit heet, zal uit de wolcken, haeren troon,
    Van boven neêrzien, en, gelijck uit schouburghstoelen,
    Met duizenden om laegh ’t genoegen zelf gevoelen.
    (845) De godtsdienst des Hebreeus, wien ’t noit aen roem gebrack,
    Krijght dus door Samsons spel een’ vreesselijcken krack.
Aert. Wy wenschten dat het alle ons priesters eerst verstonden.
    De naugezetten staen, als aen een stroo, gebonden.
Vor. Men zal ’t afkundigen, eer iemant zich ontstell’:
    (850) Eer Samson wort gehaelt uit uwe kerckkapel,
    Om, vorstelijck gekleet, te treên ter kerckstellaedje.
Aert. Dat ’s wel. maer noem my nu oock d’andre personaedje.
Vor. Noëma heetze, in wie de Wellust haere rol
    Zal speelen.  Aert. is zy loos?  Vor. een die den rijxten pol
    (855) Van Palestijne zoo betoverde, en beroofde
    Van zinnen, onder ’t spel, dat hy zijn trou beloofde
    Aen die lichtvaerdige bekoorster, zonder trou.
Aert. Dat ’s een naer Samsons lijf, indien hy speelen zou:
    Want naer uw voorstel schijnt de kunst hem aengeboren.
Vor. (860) Hy wert ’s lants rechter voor zijn twintigh jaer gekoren:
    Want toen de sterckheit noch by zijne wijsheit quam,
    Gaf dit hem zulck een’ glans.  Aert. en eene vleister nam
    Dien helt de wijsheit, en de kracht, toen min hem griefde?
Vor. Zoo een in dwaelingh valt, uit kracht van vrouwenliefde,
    (865) Dat is verschoonbaer, en in princen allermeest.
Aert. Hoewel ick schuw ben van Hebreen, noch wort mijn geest
    Door uwe rede ontvonckt. wy stemmen uw begeeren,
    Naerdien gy met dit spel Godt Dagon wilt vereeren.
Vor. Gy zult de vorsten en dees vorstelijcke poort
    (870) Verplichten door dit spel.  Aert. wy stemmen ’t. vaer vry voort.
[p. 28]
    Kerckmeester, rep u. laet den blinden hier verschijnen.
    Bestel het kercktoneel te bouwen. leen gordijnen,
    Tapijten, speeltuigh en gewaet in Godts kapel,
    En al wat dienen kan tot dit godtvruchtigh spel.
Vor. (875) Ons zal verlangen hoe dit Samson wil behaegen.
    Men dient hem door belofte, en allerhande laegen
    Een hart te steecken in den boezem, op dat hy
    Gewilliger den hove en ons te wille zy.
    Zijn last verlichten dient om hem in slaep te wiegen.
    (880) Daer komt hy. kon men slechts dien Joodt met hoop bedriegen.
Samson.     Tuchtknaep.     Vorstin.
Sam. Waerheene leit men my?  Tucht. gy staet voor ’s lants vorstin.
Sam. Zegh liever voor mijn grootste en wreetste vyandin.
Tucht. Wie overheert is, leer’ by tijts het juck verdraegen.
Sam. Och, bitter leeren, uitgehongert, blaeu geslagen,
    (885) Van maelen afgemat, berooft van ’t hemelsch licht,
    Ontbloot van hulp en troost.  Tucht. zoo moet het gaen. zo sticht
    Een Joodt geen’ korenbrant met opgevange vossen.
Vor. Schep moedt, gevangen vorst. gy kunt u zelf verlossen,
    Of uwen zwaeren last verlichten. laet u raên.
    (890) Men wint genade en gunst met aen de hant te gaen.
Sam. Geen mensch, geen vorst kan my mijne oogen wedergeven.
    Ick mis mijne oogen, och, dat ’s meer dan ’t halve leven.
    De dagh ging onder eens voor eeuwigh. ick verwacht
    Den opgang nimmermeer. het is hier eeuwigh nacht:
    (895) Noch mogen in der nacht alle andre dieren slaepen,
    En rusten: Samson ziet geen rust voor hem geschapen.
Vor. Gy ziet zoo deerlijck, dat my zelve uw droefheit deert.
Sam. Bezie dit krancke lijf. hoe is mijn vleesch verteert!
    De beenen wanckelen, en waggelen alreede.
    (900) ’k Verandere in een schim. tot noch heeft mijne bede
    Den tuchtvooght noit verzacht. hy valt ons even straf,
    Hoewel de kracht bezwijckt. men roept: uw werck moet af.
[p. 29]
    Het hof hoeft meel. voort voort te molen: voort te molen.
    Het hof beschuldight my. de wacht staet my bevolen.
    (905) Men rijdt een’ ezel zoo den hals af. is ’er dan
    Geen mededoogen? och, de kunst van menschen kan
    Een’ harden diamant vermurwen, en verzachten:
    Al zweet ick bloet voor zweet, geen traenen, geene klaghten
    Vermurwen ’s vyants hart: dat is en blijft verstockt.
    (910) Verzaet u ’t meel niet, dat ick maele; hacktme, en brockt
    Dit mager lichaem, vel en beenders, in uw potten:
    Aen ’t vleesch is geen belang: het stinckt, en moet verrotten.
    Verrot het in uw mage, en smaeckt het uwen mont,
    ’t Gedye u tot een spijs. tast aen: tast aen: zoo kont
    (915) Gy roemen overal hoe Samson, doot van slaven,
    En opgegeeten, in uw maege leght begraven,
    Min vreesselijcker dan of tiger, of griffoen
    My opvrat voor een aes. ’t is toch om my te doen:
    Om Samson juicht dit feest. gy mooght hem vry beschimpen:
    (920) Zijn levens spil loopt af: het lijf begint te krimpen:
    De geest is ’t lijf te groot, en zoeckt een ruimer lucht.
    Een snixke, dan niet meer. een zucht, de leste zucht.
Vor. Bedaer wat, brave helt: bedaer wat. al dit quellen,
    Dit jammeren kan u maer quetsen, en ontstellen.
    (925) Wy wenschten, (woudt gy ’t van uw vyandin verstaen,
    Zoo heet gy ons,) u noch in uw verdriet te raên,
    Verlossen wy u niet, ten minste uw’ last te minderen:
    En, och, of gy ’t beproefde: een proef kan u niet hinderen.
Sam. Is noch mevrou belust, dus schots, op Dagons dagh,
    (930) Te schimpen met een’ slaef, een’ dien zy over magh,
    Een’ armen blinden man, op zijnen hals gevangen,
    En meer dan op den hals. mijn zuchten, mijn verlangen,
    Mijn roepen, nacht en dagh, is om een korte doot,
    Voor duizent doôn. ô Godt, gy ziet, en kent mijn’ noodt.
Vor. (935) Zoo gy ’t betrouwen kunt: wy komen u ten beste.
Sam. Zoo gy ’t geloven kunt, het loopt met my op ’t leste.
[p. 30]
Vor. Neen, neen, men sterft zoo niet: al is uw staet belast,
    Een al te taeie bant houdt ziel en lichaem vast.
    De draet van ’s levens webbe is al te sterck gesponnen.
    (940) Men ziet zieltoogenden, en watze al lijden konnen,
    Eer ’t web wort afgeknipt. schoon ’t leven endtlijck stuit,
    Dees vaert’er lichter, die bezwaerelijcker uit.
Sam. Wat middel zietge tot verlichting van ons quaele?
    Durf Samson hoopen, heet dat hy niet langer maele.
    (945) Betoon datge eenen vorst van slaven onderscheit.
Vor. Daer is mijn hant.  Sam. ô hant, wat hebtge lang gebeit!
Vor. Gy zult na dezen dagh niet meer den molen trecken.
Sam. Wat is’er nu, dat my genade kan verwecken,
    Verwerven by den vorst?  Vor. dit pleghtigh offerfeest
    (950) Vereischt wat zonderlings. wy weeten hoe uw geest
    Begaeft is met de kunst van worstelen, en springen,
    En schermen. Samson weet van danssen, speelen, zingen,
    Oock van tooneelspel: want de wijsheit van den Nijl
    Had Moses opgequeeckt, die zijn Hebreen dien stijl
    (955) Hiet volgen. kunt gy nu uw hoogheit eens verneêren,
    En met een stichtigh spel van zinnen triomfeeren,
    In Dagons kerck, wanneer de vorsten zijn vergaêrt;
    Wy zien het juck verlicht, dat uwen hals bezwaert.
Sam. Kan ick met spel en zang den vryen staet herwinnen,
    (960) Wy willen, op die hoop, een heiligh spel beginnen,
    Dat Gaze en al het lant wel eeuwigh heugen zal.
Vor. Gy kunt in Dagons kerck veel duizent in getal
    Verheugen op het feest.  Sam. zoo zy ’t gehengen konnen.
Vor. Wy hebben lastigh zelf ’s aertspriesters hart gewonnen.
    (965) Hy heeft het toegestemt. men zocht een, die op ’t feest
    Moght speelen tegens u, Noëma, rijck van geest,
    En wonderlijck begaeft.  Sam. laet haer de stof verzieren,
    Een spel van zinnen, dat den wulpschen aert leert stieren,
    Zal teffens stichten, en verquicken; en ick rijck,
    (970) Met zingen, danssen, en een hemelsche muzijck,
[p. 31]
    Het speelgerecht, als met een edel sap, begieten,
    Dat dit d’aenschouwers na dien dagh niet zal verdrieten.
    Hoewel ick luttel danx by Silo kan begaen,
    ’k Zoecke uitkomste in mijn ramp. wat reên zou dit ontraên?
Vor. (975) Ga rustigh heene. laet u heerlijck innekleeden.
    Alleen getroost u in den ommegangk te treden
    Voor ’t heilighdom. dan wacht in onze kerckkapel.
    Men zal u nooden, om het stichtelijcke spel
    Te speelen naer den eisch, als gy geraên zult vinden.
Sam. (980) Het rechte middel om my van dees boey t’ontbinden.
Vor. Geley den lantsvorst ter kapelle. hou u reedt.
    Verklee hem naer zijn’ staet: verander mede uw kleet.
    Hoe snel veranderde de Joodt, zoo ras hy hoorde
    Van zijne ontlastinge, en de vryheit hem bekoorde.
    (985) Dees heerlijcke ommegang, en kercktriomf, en faem
    Van Samsons wieroock, en tooneelspel zal den naem
    Der Filistijnsche Goôn tot aen de lucht verheffen,
    d’Aenpaelende Hebreen vernederen, en treffen,
    Dat hun gezantschap, hier te Gaze in ons palais,
    (990) Met kracht aenhouden zal om rust, en vasten pais.


REY VAN JODINNEN.

I. ZANG.

        WOrt ’s lichaems blintheit onvermogen
            En arremoe gerekent, wat
        Is ’t missen der inwendige oogen
            Een grooter armoe: zoo men schat
        (995) De ziel en ’t lichaem naer heur waerde.
        Het lichaem is slechts asch, en aerde,
            De ziel al geest, en niet dan geest,
        Het lichaem in der tijdt bederflijck;
        De ziel leeft eeuwigh, en onsterflijck.
            (1000) Zy schoeit op eene hooger leest,
[p. 32]
        En zoeckt den oirsprongk aller vroomen,
        Dat ’s Godt, van wienze is afgekomen.

I. TEGENZANG.

        Gevangen Samson, nu aen ’t quijnen,
            Voelt blint deze armoede in den druck:
        (1005) Noch armer staen de Filistijnen,
            In ’t midden van hun staetgeluck.
        Zy missen hun gezicht inwendigh,
        Gevoelen niet dat zij t’elendigh
            Versteecken zijn van ’t hooghste goet,
        (1010) Dat ’s Godt te kennen, en aenschouwen,
        Hem aen te hangen met betrouwen,
        Ontvonckt van ’s hemels Geest, en gloet.
        Den reênloze is ’t gezicht gegeven:
        De reden leert ons hooger zweven.

II. ZANG.

        (1015) Zoo d’onbesnede Dagonisten
            Hun blintheit kenden, zouden zy,
        Misleit door ’s afgronts loze listen,
            Den afgodt op zijn jaergety
        Met offerhande en omgang eeren,
        (1020) Op d’offermaeltijt bancketteeren,
            Verzaecken Godt, der dingen bron,
        Waeruit zy lijf en ziel ontfangen?
        Nu houdt hen Dagons nacht gevangen:
            Dat ’s meer te missen dan de zon,
        (1025) Het eenigh en onendigh wezen.
        O licht der Godtheit, noit volprezen!

II. TEGENZANG.

        Geluckiger staen wy Hebreeuwen,
            Wien Godt die glanssen openbaert,
[p. 33]
        Eerst vader Abram voor veele eeuwen,
            (1030) Daer na aen Moses zich verklaert,
        In zijne wetten, en beveelen.
        Een eenigh wezen, Godt, te deelen,
            Is af te gaen van ’t eenigh een,
        Een gruwelijcke afgoderye.
        (1035) O Godt, bewaer in slavernye
            Helt Samson, nu beschimpt, getreên
        Van Dagons razende offerknaepen.
        Gy zijt alleen zijn sterckte en wapen.

Continue

HET VIERDE BEDRYF.

Tuchtknaep.    Samson.

    DE Joodtsche rechter, by ’t Gazaensch gerecht verwezen,
    (1040) Gedoemt ten schimp, en smaet, begint alree te vrezen,
    Nu hy voor ’t heilighdom, in Dagons ommegang,
    Zal worden omgeleit, door aller volcken drang
    En toevloet: nu hy moet, getreên ter kerckstellaedje,
    Bekleên op ’t offerfeest zijn eige personaedje,
    (1045) De Sterckheit, in den strick der Wellust, van haer kracht,
    En scherp gezicht berooft, in eenen langen nacht
    Geketent, als een slaef, van arrebeit gebroken,
    Om vryheit prachen, en voor Dagons outer smoocken.
    Dat leght hem op de leên. nu ziedt het bloedt, van spijt,
    (1050) En wraeck, doch al vergeefs, de locken is hy quijt,
    Het broeinest van zijn kracht, en kan zich naulijx reppen.
    Ga hael hem. ziet hy komt, en zoeckt wat luchts te scheppen,
    En schijnt te twijflen aen den vrydom, hem belooft.
    Hy schuimbeckt, knarstant, brult. d’ooghwinckels in zijn hooft
    (1055) Broên wraeck, en gruwelen. de wraeck begint t’ontsteecken.
    Hy schudt het hooft. hy trapt, en stampt, en kan niet spreecken.
    De leeuwentemmer, een lantstroopende Hebreeu,
    Gelijckt zich zelven niet, durf nu geen’ jongen leeu
[p. 34]
    Aenranden, scheuren, van den muil en bey zijne ooren,
    (1060) Tot achter aen den staert; geen lant noch lieden stooren
    Met vossekoppelen, en zetten ’t korenlant,
    Zoo wijt men af kan zien, in eenen lichten brant;
    Daer arme bouliên, van den oogst, hun hoop, versteecken,
    Ten hemel schreien, dat een steenen hart moet breecken;
    (1065) Hy, koel op eenen bergh gezeten, dit belacht,
    En groeit in ’s volx verdriet. ô stoockebrant! maer zacht:
    Best zwijge ick, eer hy ’t hoor’. best luistre ick aen een zijde
    Waer hem de wraeck vervoert. hy klaeght, maer al t’ontijde.
Sam. Zie eenmael neêr, ô groote Godt
    (1070) Van Abraham: zie eenmael neder.
    Herstel mijn eerste sterckheit weder.
        Wat lijdt uw naem al schimp en spot,
    By deze blinde Filistijnen,
        Afgodendienaers, die uw wet
        (1075) Ontheiligen met Dagons smet!
    Dat smert my meer dan alle pijnen.
        ’k Heb mijne blintheit, mijn verdriet
    Verwonnen. wiltge, sla my stijver.
    Nu blaeckt mijn hart alleen van yver.
        (1080) Het hart zoeckt Godt, en anders niet.
    Uwe eer, ô vader in den hoogen,
        Was ’t eenigh ooghmerck van den stam,
        Den onverwinbren Abraham.
    Uwe eer ga boven bey mijne oogen.
        (1085) Zy voeren vry mijne oogen om,
    Geregen aen de zeven locken.
    Zy slaen dit lichaem blaeu met stocken,
        Voor Dagons beelt, op pijp, en bom:
    Zy mogen schimpen, en braveeren
        (1090) Met Samson, armen blindeman,
        Zoo lang hy zich niet weeren kan:
    Laet Palestijne triomfeeren:
[p. 35]
        Als, midden onder ’t zegefeest
    Der Heidenen, noch wort bevonden
    (1095) Dat d’almaght geensins staet gebonden
        Aen ’t haer, een vuilnis, lang gevreest.
    Mijn engel Fadaël quam heden
        My noch vertroosten, daer ick zat,
        En op de knien om sterckheit badt.
    (1100) Toen steef een nieuwe kracht mijn leden.
        Godts Geest, die my, van kintsbeen af,
    Tot hooge daeden heeft gedreven,
    Gebietme rustigh door te streven.
        Bereitme een heerlijck vorstengraf:
    (1105) Een lijckgraf, daer geen Memfis naelden,
        Zoo hoogh gesteigert door de lucht,
        Zoo wijt en zijt alom berucht,
    Noch voor noch na my, prijs by haelden.
        Als Godt my sterckt zal kaeckebeen,
    (1110) De reuzeneêrlaegh, korenvelden
    In asch, noch Gazaes poort niet gelden,
        Noch wat Godts vyant schricklijck scheen.
Tucht. Doorluchtste prins, ick hoore uw jammerklaegen.
    ’k Heb my, door last van ons vorstin, gedraegen
    (1115) Beneffens u, gelijck uw hooge staet
    Vereischt. men heeft u ’t vorstelijck gewaet,
    Den staetsirock eerbiedigh aengetogen,
    Uw hooft, op dat gy praelt voor ieders oogen,
    Beschaduwt met een’ rijcken tullebant,
    (1120) Daer een pluimaedje, aen eenen diamant
    Gehecht, om zwaeit. waertoe u zelven langer
    Geterght, en dus, gelijck van wraeckzucht zwanger,
    Dien vloeck gebaert, dit schandelijck verwijt?
    Gy zijt, ’t is waer, ’k beklaegh ’t, uwe oogen quijt.
    (1125) Geen heer, geen vorst, geen koning in dit leven
    Is maghtigh u uwe oogen weêr te geven,
[p. 36]
    Als Dagon, daer dees hooftstadt in gelooft,
    By zweert, en teert. ay lantvooght, schudt uw hooft
    Van belghzucht niet: ick spreeck naer onze zede,
    (1130) En lantgebruick. de godtsdienst brengt dit mede
    In ons gebiet: en kont gy ’t zoo verstaen,
    Om naer ’t gebruick aen ’s priesters hant te gaen;
    Gy zoudt eene eer inleggen by Gazanen,
    En, aengebeên van volck en onderdaenen,
    (1135) Den rechterstoel des Filistijns bekleên,
    Met grooter eer dan oit in Jakobs steên.
Sam. Laet Samson zich braveeren van een’ jongen!
        Dat leedt hy van geen’ jongen leeu, die, dol*
        Van hongersnoodt, al brullende uit zijn hol,
    (1140) Met open muil hem quam op ’t lijf gesprongen.
        Wat vraege ick na een knods, of kaeckebeen!
    De strantreus moet zich met geweer beschermen:
    Helt Samson hoeft geen wapens. bey deze armen
        Zijn stercker dan metael, en stael, en steen.
    (1145) Dit ’s noch de man: dit zijn de zelve klaeuwen,
        Van reuzelant, en zeestrant, en geberght
        Noit, zonder wraeck te voelen, aengeterght.
    Geen tuchtknaep zal, wil ’t Godt, my lang begraeuwen.
        Mijn kracht, die, nu geknackt, het koren maelt,
    (1150) Indienze noch haer kracht eens magh herhaelen,
    Zal harssenpan, gebeente, en schenckels maelen.
        Zoo zetze rijck haer achterstel betaelt.
    Dees voeten staen noch vaster dan pylaeren
        In Dagons kerck, van donderslagh geschockt.
        (1155) Mijn wraeck, wat rustge? al lang genoegh gewrockt.
    Berst uit: berst uit. ’t is tijt u t’openbaeren.
        Hoe ziedt mijn bloet, op een gepackt, verrot!
    De zwarte gal loopt in alle aders over.
    Hereisch, hereisch uwe oogen van dien rover.
        (1160) Verdraegh, verdraegh niet langer schimp, en spot.
[p. 37]
    Gelijck een gloet, aen ’t broên, en lang besloten,
        Ten leste berst uit eene zwangre wolck,
        Vertsaeghtheit baert, en schrick in ’t dootsche volck,
    Van donderkloot en blixemstrael beschoten:
        (1165) Dan zwicht het al wat met een trotse kruin
    De godtheit dreighde, en terghde met zijn’ horen:
    De donderslagh, en blixem zien geen’ toren
        Noch transsen aen, noch kerck, noch rots, noch duin:
    Zoo zal mijn wraeck, getrotst, getrapt, in ’t ende,
        (1170) Al schijntze nu te slaepen in een graf,
        Verrijzen, tot der Dagonisten straf,
    Dat lant en strant Gode aenschreie uit d’elende.
        Mijn haer, gewoon te zwaeien om den neck,
    Gelijck een kroon van gout om ’t hooft te krullen,
    (1175) Kan ick niet meer opschudden, onder ’t brullen.
        Noch houdt mijn kracht zich binnen haer besteck.
    Dan steecke ick eerst mijn duimen in dees holen
        Van d’oogen, uit haer winckelen geboort,
        En weck de wraeck voor ’t aengaen van dien moort.
    (1180) Wat wraeck? Godts wraeck, my van Godts Geest bevolen.
        Dan roepe ick Godt, mijn’ Godt, om sterckheit aen:
    Mijn Godt, mijn Godt, zie neêr van ’s hemels boogen.
    Wat eischtge? ick eisch den Filistijn mijne oogen:
        Dan kraeckt het, of de weerelt wou vergaen.
    (1185) Al ’t aerdtrijck beeft, en davert, als getroffen
        Van zulck een’ krack, gevolght van zulck een’ slagh.
        Maer maghtelooze en blinde man, wat magh,
    Die niets vermagh, op zijne sterckheit stoffen!
Tucht. Ick wenschte dat gy Dagon glori gaeft,
    (1190) Een godtheit, die zoo sterck veel hooger draeft.
Sam. Zwijgh jongen, zwijgh. hou op van Godt te lasteren.
    Wy willen niet veraerden, noch verbasteren
    Van Moses stijl, al raest gy noch zoo fel.
    Geleime naer uw afgodts kerckkapel.
[p. 38]
    (1195) Wy zullen, vroegh verlooft, Godts maght betuigen,
    Wanneer de kerck van Dagon spat aen duigen.
Tucht. Spat Dagons kerck aen duigen dezen dagh,
    Gewis uw hooft zal draeien van dien slagh.
Aertspriester.    Koorwaerzeggerin.
    De koorwaerzeggerin van Akkaron, gedraegen
    (1200) Op haere rosbaer, daer de straeten van gewaegen,
    Geeft groot bedencken dat den Dagonisten stof
    Van opspraeck wort bereit. laet Dagons kerreckhof
    Bezetten. voort staffiers. ’k heb hondert offerstieren
    Al ingewijt. men slaght, ontsteeckt alle outervieren.
    (1205) Geen priesters rusten. elck bewaert zijn ampt, en beurt.
    Zoo deze ontzaghbre non den grooten omgangk steurt,
    Wat raet? wat gaet ons aen? dit raeckt ons in ’t gebeente,
    Verdort van ouderdom. de wacht voor dees gemeente
    En alle zeesteên staet onze opzicht toebetrout.
    (1210) Dat hier het Jodendom geen oproer onder brouwt,
    Om alle altaeren door een rottery te splissen.
    Help Dagon, wat zoudt gy al eer en offer missen!
    Hoe zou de nieuwe rot aenwinnen, en dit strant,
    Met Moses boeck in d’eene, en ’t zwaert in d’andre hant,
    (1215) Afloopen regelrecht, en tegens recht, en reden.
    Daer komt die grijze non ten kerckhove opgetreden.
    Twee joffers schorten haer eerbiedigh van weêrzy.
    Hooghwaertste vrou, verschijnt gy mede op ’t jaergety?
    Zijt welkom met uw’ sleep gewijde en zuivre nonnen.
Koor. (1220) Wy komen in der yl van Akkaron geronnen.
    Eerwaertste vader, ’k zou u zoecken in de kerck,
    En vinden wy u hier? dat Godt uw’ yver sterck’.
Aert. Wat yver, moeder, drijft u herwaert aen, en heden
    Op dit gezegent feest? gewis dit steunt op reden.
Koor. (1225) Wel degelijck. geloof wy zouden niet zoo licht
    U komen steuren, in het midden van uw’ plicht,
[p. 39]
    En pleghtigheden, die Godt Dagons eer bewaeren.
    O heilighdom, ô kerck, ô kooren, ô altaeren,
    O offeryveraers, ô zielen, zonder tal,
    (1230) Op deze Godtstriomf vergaêrt van overal,
    Wat donckre wolcken zien wy boven Gaza hangen!
Aert. Laet hooren wat gy ziet. wy luistren met verlangen.
Koor. De vorst van Akkaron reedt nau met zijn vorstin
    Te wagen herwaert aen, bestuwt van hofgezin
    (1235) En adel, of men ging het offer toebereiden,
    Met wenschen, en gebeên hun godevaert geleiden:
    Maer al wat in den dienst der goden ons gemoet
    Loopt op quaet voorspoock uit. d’altaervlam, root als bloet,
    Ontzeght te rijzen. ’t vee heeft mangel. d’ingewanden
    (1240) Zien blaeu, vol sprengklen bloets. het ongel wil niet branden.
    De lever is verrot. alle offervinders staen
    Verbaest, zien merck by merck met schreiende oogen aen.
    De kerck is vol gespoox. men hoort geschrey van vrouwen,
    En mans, en kinderen, instorten van gebouwen.
    (1245) De kerckpylaeren staen en schudden. ’s avonts spa
    Wort eene stem gehoort. de kerckgalm baeut het na,
    En antwoort zeven mael uit heilighdom, en kooren.
    Hy scheen te roepen: och, nu gaet het al verloren.
    De kerckwacht tuight het zelf. de kopre kerckdeur kraeckt,
    (1250) En slaet een schor geluit, van niemants hant geraeckt.
    De dierewichlaers zien een veltslang den vrybuiter
    Aenranden op den wegh, zoo ras het paert den ruiter
    Bezwijckt, daer zy den hiel gevat houdt met den tant.
    De starrekijckers, zoo verheven van verstant,
    (1255) Zien ’s hemels Reus om hoogh een leger overrompelen.
    Al ’t priesterdom verbaest, nu dees geruchten mompelen
    En morren, drijven ons ten heilighdomme om raet.
    Ick schiete op hun gebeên ’t gewijde koorgewaet
    Godtvruchtigh aen, bekrans het hooft, als Godts gewijde,
    (1260) Met lauwer, deck het met sneeuwitte sluierzijde,
[p. 40]
    Valle in de koorkapel op ’t aenzicht drymael neêr,
    En roepe ons godtheit aen. ô Godt, indienwe d’eer
    Van offren en gebeên u naer den eisch opdraegen,
    En gy uw antwoort niet onwaerdight die u vraegen,
    (1265) Gewaerdigh heden ons, in een’ verlegen staet,
    t’Ontvouwen op wat ramp dit heiloos voorspoock slaet,
    Wat naeckende ongeval zoo veele tekens spellen.
    Och, hanthaef uw kapel, alleen uit veel kapellen
    Behantvest voor den tijt te melden van wat vrucht
    (1270) De tijt in arbeit gaet. op dat gebedt verzucht
    En steent het koor; gelijck een zwangre, die verlegen
    In baerens noot zit. ick verwacht, en leg verslegen
    Op ’t aenzicht, luistre wat op ’t zuchten volgen zal.
    Ten leste berst dees stem ten koore uit met geschal,
    (1275) Dat alle priesters in de kerck het hooren meugen:
    Het Joodtsche treurspel zal gansch Palestijne heugen.
    Wy roepen: Godt bewaer’ den vorst en zijn vorstin.
    Zoo roept de gansche kerck, verbaest van hart en zin.
    De priesters drijven ons naer Gaze, en onderwegen
    (1280) Loopt ons een lantgeschrey van* alle kanten tegen
    Dat Samson in de kerck van Dagon speelen zal.
Aert. Is dit uw zwaericheit? dit spelt geen ongeval.
Koor. Waer hier geen zwaericheit voor ’t gansche lant geschapen,
    Geloof het Akkaronsche orakel liet ons slaepen.
Aert. (1285) Wy eeren heiligh Godts orakels, en Godts tolck,
Koor. Wanneerze u dienen, zijtge een wachter over ’t volck.
Aert. Indien gy ’t ons betrout, men sloft hier niet te waecken.
Koor. Betoon het dan dat Godts waerschuwingen u raecken.
Aert. Hoe waerschuwt Godt, dat wy elckandre recht verstaen?
Koor. (1290) Hy waerschuwt dat dit spel u qualijck zal vergaen.
Aert. Verhael ’t orakel, dat wy ’t klaerder kennen meugen.
Koor. Het Joodtsche treurspel zal gansch Palestijne heugen.
Aert. Wat ’s dit gezeght? hy dreight ons met geen ongeval.
Koor. Hy spelt dat ons dit spel tot ramp gedyen zal.
[p. 41]
Aert. (1295) Hy spelt dat ons dit spel tot blyschap zal gedyen.
Koor. Zijt gy Godts tolck alleen, zoo valt’er niet te stryen.
Aert. Wy meeten reuckloos ons uw wettigheit niet aen.
Koor. Zoo luister naer Godts mont, daer mooghtge vast op staen.
Aert. Een dubbelzinnigheit geeft vryen keur in ’t kiezen.
Koor. (1300) En keur baert hoop en angst van winnen of verliezen.
    Het veilighste is dat gy de koornon dit betrout,
    Gedreven van een’ geest, die haer Godts zin ontvout.
Aert. Belieft het u, laet ons met reên ter zaecke komen.
Koor. Welaen. wy hoeven voor de reden niet te schroomen.
Aert. (1305) Wat misdaet steeckt ons in eene onverzoenbre schult?
Koor. Dat gy door ’t Joodtsche spel een kerck ontwijden zult.
Aert. De kerck ontwijden? neen, dit spel zal Dagon eeren.
Koor. Dit Joodtsche treurspel zal Godts kerck en Godt schoffeeren.
Aert. De vorsten drijven ’t zelfs, tot zinrijck spel gezint.
Koor. (1310) De weereltwijzen zijn in ’t heiligh steecke blint.
Aert. Getrou aen Astaroth, en zuivre Dagonisten.
Koor. Verzaeckt gy onzen Godt, en rockent tempeltwisten?
Aert. Wy zonden menighmael naer Akkaron om raet.
Koor. Nu antwoort u Godts mont, en d’antwoort wort versmaet.
Aert. (1315) Men moet wel dagelijx verkeeren met de Joden.
Koor. In ’t heilige wort hun gemeenschap ons verboden.
Aert. Om een tooneelspel, drijft gy dit zoo stip, en straf.
Koor. Zy roeien kercken uit. zy houwen ’t kerckwoudt af.
    Zy branden beelden, en de Goôn, die ’t lant beschermen,
    (1320) En durven juichende zich by de koolen wermen.
Aert. Indien hun rechter voor Godt Dagons outer speelt,
    En ’t gouden wieroockvat hem toezwaeit, en zijn beelt,
    Het zal in ’t heilighdom voor Siloos Godtskist schreeuwen,
    En overtuigen al de nijdige Hebreeuwen.
Koor. (1325) Gy zoeckt uw drift een verf te geven, en een’ glans.
    Vaer echter voort. men zal uit geenen torentrans
    Al ’t onheil over zien, uit zulck een spel te spruiten.
Aert. Wat raet? wat zullen wy vast stellen? wat besluiten?
[p. 42]
    Dit spel is toegestemt met onzen vryen wil.
    (1330) Men heeft ons raet gevraeght: en nu een kerckgeschil
    Verwecken? d’ongena der vorsten en vorstinnen
    Ons haelen op den hals? geen tijt kan dit herwinnen.
    ’t Aertspriesterlijck gezagh te krencken om een woort,
    Dat twijfelachtigh luidt?  Koor. gy hebt gelijck: vaer voort,
    (1335) Behaeght het u: vaer voort: wy hebben ons gequeten.
    Wat zijtge met den geest van ’t Jodendom bezeten!
    Die groote stoockebrant zal op een kercktooneel
    Beschimpen in zijn hart den godtsdisch. een bordeel
    Behaeghde hem doorgaens veel meer dan Dagons tempels.
    (1340) Hy zette noit een’ voet op ons gewijde drempels:
    En trouwen ’t is een aert van dit besneên geslacht,
    Dat, onbesneên van geest, noch Godt noch godtsdienst acht,
    Dan dien een vondeling van Faro heeft gevonden,
    Alle ouden wetten door zijn nieuwe wet geschonden,
    (1345) De vorsten uit hun erf met vier en zwaert gezet.
    Waer Samson omgebroght, toen hy in ’t geile bedt,
    En in den gloênden schoot van zijn boelinne ontslaepen,
    Gesmoort lagh in dien droom; het stont hier niet geschapen
    Al ’t Filistijnsch gebiet te geven eenen krack,
    (1350) Die eeuwigh heugen zal.  Aert. een blindeman, zoo mack
    Gelijck een jaerigh lam? ô hoorde gy zijn schinckelen,
    Zijn mergeloos gebeent, van maelen dor, eens rinckelen,
    En rammelen, gy zoudt niet reppen, zonder gront,
    Dat ons een lantbederf van hem te wachten stont.
Koor. (1355) Van hem, of anders, wil men onzen Godt betrouwen.
    De dubbelzinnigheit staet ons met recht t’ontvouwen,
    Het gansche priesterdom te luistren hoe het luidt.
Aert. Zijt gy onfaelbaer in uw oordeel en besluit?
Koor. Wilt gy d’orakels nu afschaffen, of bedillen?
Aert. (1360) In geenerhande wijs. wie kan dit onweêr stillen?
    Mevrou, gaf al te spa zich herwaert aen op wegh.
    Wanneer men tijdigh spreeckt, en raet met overlegh
[p. 43]
    Van een vergaderinge uit alle priesterdommen,
    Dan kan men tegenspraeck door kerckgezagh verstommen,
    (1365) En rijp besluiten wat men volgen moet, of niet.
Koor. Wy quamen op zijn tijt, gelijck Godts inspraeck riedt.
    Laet gy u door zoo veel voorspoocken niet beweegen,
    Alle elementen, Goôn en menschen staen u tegen.
Aert. Dees lantstriomf moet voort, al hoorde men gewagh
    (1370) Van voorspoock.  Koor. staeck het spel.  Aert. dat
                                                        krenckt het hooftgezagh,
    Te hoogh ons toebetrout. om stem, gespoock, noch maeren,
    Om offervinders, noch om vogelwichelaeren,
    Om starrekijckers, noch om hantbekijckers droom,
    En drift is ’t niet geraên den kerckelijcken toom
    (1375) Te laeten glijden. ’k zou my anders voor u buigen.
Koor. Wy zullen t’Akkaron voor al de kerck betuigen
    Hoe wy ons queten om dit dreigende ongeval
    Te schutten, daer men reed zoo verre een lantgeschal,
    Een lantgedruisch van hoort. ô droeve aenstaende tijden!
    (1380) Gelt Godts orakel niet, en durf men dat bestrijden,
    Zoo heeft die Godtsdienst uit: zoo hoeft de kerck geen tolck:
    Zoo zit ons Godtheit stom. het yverende volck,
    Dat raet wil vraegen, zal veranderen, met hoopen,
    By menighten van hier om raet naer Silo loopen.
    (1385) Zoo wort de Godtskist van de Joden aengebeên.
Aert. Hier wort nu Akkarons orakel niet bestreên,
    Maer zachter uitgeleit. wy strijden in ’t verklaeren.
Koor. Span in de rosbaer: ’t is hoogh tijt dat wy vervaeren.
Aert. Belieft het u, beklee den grooten ommegang.
Koor. (1390) Span in de rosbaer. voort, wy blyven hier te lang.
    Gehoorzaeme aerdt plagh flux te volgen op ons wincken:
    Hier gelt geen wijze raet. de schouburgh moet verzincken,
    Met Dagons kercke, en al wat aen dien gruwel vast,
    Op koorwaerzeggery, noch ons waerschuwing past.
Aert. (1395) Ontschuldigh ons, mevrou: wy hoeven tijt te winnen.
    De priesters wachten vast: het hooghtijt roept ons binnen.
[p. 44]
    En Samson ingekleet, staet vaerdigh en bereit
    Te volgen in triomf den tuchtknaep, die hem leit.
Aertspriester.    Kooraelen.
        Nu den grooten ommegangk
        (1400) Eens geviert met spel en zangk,
    En in Dagons naem begonnen,
    Die den vyant heeft verwonnen.
        Laet de schuttery vooruit
        Heenetreên op bom, en fluit,
    (1405) Feestbazuinen, en trompetten.
    Laet zich Godts gewijden zetten
        In hunne orde, paer en paer,
        Met een staetigh kerckgebaer,
    En, gekranst met eickeblaêren,
    (1410) d’Eer van ’t hooge feest bewaeren.
        Laet kooraelen hunne keel
        Mengen met schalmeie, en veêl.
    Samson trede op hun gezangen,
    Met een’ braven stoet behangen,
        (1415) Dan de torts, dan ’t wierroockvat.
        Dagon, ’t heilighdom der stadt,
    Volge, op eenen stoel gedraegen.
    Wy, gereet op zijn behaegen,
        Volgen hem, en op dien trant
        (1420) Al de vorsten van het lant,
    En vorstinnen, en de Grooten,
    Met den stoet van ’t hof gesloten.
        Gy kooraelen, zingt ons voor
        Op dit zegenrijcke spoor.
Koor. (1425) Groot is Dagon, ’t hooft der Goden,
        Die Godts vyant onverwacht
        Heeft gelevert in ons maght,
    Voor wiens kracht de reuzen vloden;
[p. 45]
        Die alleen zoo veel vermoght,
    (1430) Zonder zwaert op zy te gorden,
    Als een heirkracht in slaghorden,
        Op een’ vorstelijcken toght.
    Groot is Dagon, ’t hooft der Goden,
        Die Godts vyant leide aen bant,
        (1435) En hem leverde in ons hant,
    Tot een schimp der blinde Joden.
        Ziet hoe is hy nu verneêrt,
    Tegens wien noit Filisteenen
    Ongequetst in ’t velt verscheenen.
        (1440) Ziet hoe Gaza triomfeert.
    Groot is Dagon, ’t hooft der Goden,
        Die Godts vyant, overal
        Zoo ontzaghlijck, broght ten val.
    Haelt uw hart op, gy genooden,
        (1445) Die ten offermaeltijt zult
    Samson zelf op treurtooneelen
    Zien zijne eige treurrol speelen.
        Schrickt niet, zoo hy briescht en brult.


REY VAN JODINNEN.

ZANG

        WAnneer de zon, aen ’t nedervaeren
            (1450) En daelen, uit den Leeu met kracht
            Haer straelen schiet op ’t aerdtsch geslacht,
        De Leeu zijn kracht begint te baeren
            Dan valt haer gloet te sterck:
            Gelijck in ’t dierenperck
        (1455) De koning van de dieren,
        Van zenuwen en spieren,
            Gebit en klaeu voorzien,
            Verslint wat weer wil biên.
[p. 46]
        De zon wint kracht in ’t leeuwenbloet.
        (1460) Dan zwicht het al voor haeren gloet.

TEGENZANG.

        Zoo moght het hier den Filistijnen
            Wel gaen, in ’t endt van ’t lantgeschil,
            Als Godt helt Samson stercken wil,
        Die, nu aen ’t afgaen, schijnt te quijnen.
            (1465) Men schoer hem, tot zijn straf,
            De lange haerlock af,
        Maer Godt, te geene stonden,
        Staet aen een haer gebonden,
            Noch vuilnis, als hy werckt,
            (1470) En zijne helden sterckt.
        Al slaept Godts kracht voor eene poos,
        Zy slaept niet eeuwigh en altoos:

TOEZANG.

            Zoo Samson Godts getijde raem,
            Met een doorluchte daet zijn’ naem
            (1475) Bezegle, en wecke een lantgeschreeu:
            De zon zal gloeien uit den Leeu.
        Dan zal men alle Filisteenen
        Zien heenesmilten, dootgescheenen:
            Dan smilt Godts zon een’ bergh van sneeu.
   
Continue

HET VYFDE BEDRYF.

Rey. Bode.

    GEnade, ô Godt, genade. ô help ons. help ons heden.
    Vertroost ons in dien noodt. wy schreien van beneden
    Naer uwen hoogen troon. wat ’s dit een overval!
    Waer zijn, waer staenwe? dit afgrijsselijck geschal
[p. 47]
    Verdooft onze ooren. al dit stof verblint onze oogen.
    (1485) Wy sticken. wy vergaen van stof. het puin gevlogen,
    Gestoven door de stadt, vervult de ruime lucht.
    De stadt is vol geschreis, vol jammers. het gerucht,
    Het huilen, het gekerm verspreit zich door de straeten.
    De stadt zit overstulpt van droefheit, zit verlaeten.
    (1490) Elck zoeckt zijn dooden, en noch weet men niet hoe ’t leit.
    Wy durven, en ’t is best, niet uitzien naer bescheit.
    Wy duicken stil een wijl in deze kerckhofhaegen.
    Hier komt’er een, verbaest, verbijstert, en verslagen.
    Laet ons verneemen hoe het staet, hoe ’t is vergaen.
    (1495) Ay hoveling, belieft het u, ay blijf wat staen.
    Verhael ons toch hoe ’t leght geschapen, en geschoren,
Bo. Hebreeusche joffers, och, heel Gaze is nu verloren,
    Al ’t Filistijnsche lant in zijnen hooghsten noodt.
Rey. Hoe ging ’t met Samson, is hy levendigh of doot?
Bo. (1500) Al doot, en koudt. och, waer hy tijdigh doot gesmeten,
    In stê van bundeling, gebonden aen een keten,
    Mishandelt, omgevoert, verbittert, en verstockt.
    Nu heeft hy in zijn wraeck zich zelven ingebrockt.
Rey. Zoo missen wy Hebreen voor eeuwigh onzen rechter,
    (1505) En lantbeschermer. och, dit’s jammerlijck. maer echter
    Verhael ons, stuck voor stuck, al wat gy hoorde en zaeght.
Bo. Ick zagh een wraeck, daer al de weerelt van gewaeght.
    De koorwaerzeggerin wist dit zoo klaer te spellen,
    Als zaghze Dagons kerck bouvalligh overhellen.
    (1510) Dat komt van speelen en tooneelspel in Godts kerck,
    Ontwijt om eenen Jode, alleen al ’t lant te sterck.
    Wy zagen Samson eerst den ommegangk geleien,
    Voor Dagons heilighdom ten toon treên op schalmeien,
    Op snaer, en zegezang, en vrolijck feestgeluit.
    (1515) Hy stont den schimp en smaet des volx geduldigh uit,
    En mack, gelijck een lam, en hiel zich ingetrocken,
    Maer kaeude midlerwijl de heimelijcke wrocken.
[p. 48]
    Zoo raeckte d’ommegangk van Dagon aen zijn endt.
    Het offermael begon, gelijck men is gewent,
    (1520) Doch heerlijcker dan oit, uit blyschap dat de landen
    Den grootsten vyant, nu gevangen in hun handen,
    Vast ringeloorden, in zijn blintheit en verdriet.
    Men gaf hem honighraet te proeven, ofze niet
    Zoo lecker was, gelijck de honig, en de raten
    (1525) Der byen, die in ’t aes van zijnen leeusromp zaten,
    Van hem voorheen verscheurt, toen, in zijn volle kracht,
    Hy noit om ’t kerckbancket van Gaza had gedacht.
    Men noode hem, hy zou zich toeven, en verzaden.
    Men vraeghde of hier nu niet een raetsel viel te raeden,
    (1530) Dat dubbelzinnigh was: wie hem de sterckste scheen:
    Of nu een leger volx niet stercker was dan een.
    De priesters kroonden hem het hooft met eicke kranssen,
    En nooden hunnen gast, en porden hem te danssen
    Voor Dagons hoogh altaer. hy zweegh, als doof, en stom.
    (1535) Terwijl ging op ’t bancket de berckemeier om,
    Op Samsons rechterschap. men dronck met groote toogen.
    Zy wenschten hem geluck, en twee paer andere oogen.
    Dat schimpen nam geen endt. ten leste quam een vrou
    Noëma voor den dagh, die ’t mael besluiten zou
    (1540) Met geen onstichtigh spel, een zedigh spel van zinnen.
    Zy klommen ten tooneele, en zouden werck beginnen.
    Hy speelde eerst op een harp, zong vrolijck onder ’t spel.
    De toon ging middelbaer, dan langkzaem, dan weêr snel.
    De kerckgenootschap juicht. zy lachen datze schateren.
    (1545) De kerckgalm baeut hen na. men hoort de galmen klateren,
    Die groeien by den wijn. de groote kelck ging om,
    Op d’eer van Dagon, en het gansche Godendom.
    Men zou, tot slot van ’t feest, ten speele zich bereiden.
    De blinde Samson zeght: ay tuchtknaep, wilme leiden
    (1550) Daer dit tooneel aen bey de hooftpylaeren leunt,
    En ’t schrickelijck gevaert van al de kerck op steunt,
[p. 49]
    Op datwe, moê van spel en dans, wat rusten mogen,
    En dan met volle kracht aenheffen voor elx oogen.
    Verpoozen sterckt den geest met eenen nieuwen lust.
    (1555) Hy, van zijn opzet en wraeckgierigheit bewust,
    Die afgeterght in ’t licht zou komen uitgeborsten,
    Ten ondergangk van al de Filistijnsche vorsten,
    Betast van wederzy de hooftpylaeren vast,
    Die Dagons kerckgebou, van duizenden vermast,
    (1560) En zulck een werckstuck van de reuzen onderschraegen:
    Terwijl d’aenschouwers door het dack van boven zagen,
    Behalve duizenden om galeryen heen,
    Dry hoogh gebouwt, en een ontelbaerheit beneên
    In ’t koor, en in den buick der kercke, en ommegangen,
    (1565) Die opgespannen al naer Samsons spel verlangen.
    Het schijnt hy roock het hoe Noëma, luttel trou,
    Hem door het wieroockvat in ’t spel verschalcken wou,
    Wanneerze, hant aen hant, den blinden om zou draeien,
    En hy den wieroockgeur met haer den Godt toezwaeien,
    (1570) Ten schimp van Arons dienst, waerop de maght van ’t lant
    De feest besluiten door het klappen in de hant:
    Maer anders ging het, en dat blyspel voor de grooten
    Wert met hun treurspel al t’afgrijsselijck besloten.
Rey. Wy schricken voor het endt des treurspels, nu ’t genaeckt.
Bo. (1575) Hy staet in ’t midden der pylaeren, brant en blaeckt
    Van eenen hoogen geest, een godtheit, een vermogen,
    Een grooter sterckte dan hem korts was uitgetogen.
    De blinde vorst vertreckt zijn winckbraeu, knarssetant,
    Schijnt zelf een fiere leeu, die eene wijl aen bant,
    (1580) En ongenezen van zijn korts ontfange wonden,
    Het hooft schudt, los ruckt wat hem terghde, en hiel gebonden,
    En zoo vervaerlijck brult, dat al wat daer omtrent
    Zich houdt zijn dootverf zet, en ’t haer zet overendt.
    Het haer om Samsons hooft scheen haestigh aen te wassen.
    (1585) Hy hief zijn hooft heel trots om hoogh naer ’s hemels assen,
[p. 50]
    En riep: mijn Godt, mijn Godt, vaer neder: ruck beneên.
    Nu hanthaef uwen naem. hereisch den Filisteen
    Onze oogen. nu is ’t tijt uw kracht in ons te baeren.
    Zoo ruckt hy kruisgewys de beide hooftpylaeren
    (1590) Met bey zijne armen datze buigen overeen.
    Hy roept: mijn ziel, nu sterf met al de Filisteen.
    Zoo ras houvasten, balck, en dack, en galeryen
    Hun steunsel wort ontruckt, ontzet van alle zyen,
    Verkiezen zwaerte en last van menschen en gesticht
    (1595) Het middelpunt om laegh. de zon schijnt met haer licht
    Te rug te vaeren. dat geschrey van doode volcken
    En hallef levenden vaert op in dicke wolcken
    Van stof, en assche, en puin. de gront der aerde loeit,
    En davert van dien smack. ’t gerucht slaet voort, en groeit
    (1600) Door dal en duinen aen. gansch Gaze raeckt aen ’t hollen.
    De reuzen in ’t geberght zien uit, en wat gezwollen
    Van hovaerdye op dees triomffeest roemt en stoft
    Ontzinckt de moedt, zoo laegh als Dagon nederploft,
    Begraven onder puin met beckeneel en schedel.
    (1605) Een zelve graf bestulpt hier edel, en onedel.
    De staet des Filistijns, die ’t hooft ten hemel stack,
    Kreegh nu door Samsons val zoo schrickelijck een’ krack,
    En nederlaegh, als noit voorheene in al zijn leven.
    Het is’er teffens al met eenen slagh gebleven.
    (1610) De wreecker, afgemat van ’t jammer, dat hy leê,
    Nam al de vyanden op zijne tanden meê.
Rey. Gy zijt geluckigh, die ontglipt dit mooght vertellen.
Bo. Ick hing aen een’ pylaer, alreede aen ’t overhellen,
    En zagh van boven al dit deerlijck schouspel aen,
    (1615) Bescheidelijcker toen het stuiven was vergaen;
    Geplet, en half geplet, en hals en been gebroken,
    Het bloet en puin gemengt, de bleecke geesten spoocken
    En waeren om den romp, of doot, of hallef doot.
    Dees rept den arm noch, die vertreckt zijn been in noodt:
[p. 51]
    (1620) Een ander zieltooght vast: een ander onder ’t kermen
    Komt onder uit het puin opdondren. schenckels, darmen,
    En hooft, en ingewant, een misselijck beslagh,
    Door een gemengt, en vleesch, en been, en brein den dagh
    Bezwalcken met een lucht, die haest een pest zal baeren.
    (1625) Het volck, van overal toeschietende op dees maeren,
    Geraeckt in oorlogh, elck om zijn verwant, en bloet.
    Het bloedigh puin wort om en wederom gewroet.
    De doôn begruist, gekneust, zijn naulijx t’onderscheien.
    Dat handenwringen, dat gekerm, dat deerlijck schreien
    (1630) Is onverdraeghelijck. zy kennenze aen ’t gewaet,
    Zoo ’t aenzicht is geschent, of heel, of half. men slaet
    Lidtekens gade, of let op ieders kunne, of jaeren.
Rey. En weet noch zaeghtge niet hoe Samson is gevaeren?
Bo. Het schijnt een zwaere steen heeft hem het hart geplet,
    (1635) En van verdriet verlost. men heeft het lijck gezet
    In eene rosbaer, uit ontzagh voor uw Hebreeuwen:
    Want om een’ dooden leeu zoo menigh duizent leeuwen
    Te tergen vint de stadt, in rouw, nu ongeraên.
    Men weet de vorst had u zijne uitvaert toegestaen.
    (1640) Men zal de rosbaer nu hier brengen, zonder beiden.
    Gy mooght, belieft het u, het doode lijck geleiden
    Ter hofpoort achter uit, om zoo d’onstelde straet
    Te mijden, en ’t gerucht des volx, verkropt van haet.

Bloetvrienden.    Rey.    Fadaël.
    Wy wensten noch voor ’t lest den dooden helt t’aenschouwen:
    (1645) Maer zienwe ginder niet een schaer Hebreeusche vrouwen?
Rey. Ter goeder uure komt gy hier met ons by een,
    Om d’uitvaert van uw bloet met uwen rou te kleên.
    Daer komt de rosbaer. zetze een wijl op ’t kerckhof neder,
    By deze haege. och, och, hoe keert de lantvooght weder,
    (1650) Heel anders dan hy korts te velde ging om roof
    Te haelen voor de vuist op ’t Heidensch ongeloof!
[p. 52]
    Wy trocken herwaert aen, of wy hem spreecken moghten,
    En hoerende hoe vroom hy zich had vry gevochten,
    Door zulck een schoone wraeck, zoo komen wy in stê
    (1655) Ter uitvaert van zijn lijck. nu laet ons eene bê
    Uitstorten, op dat Godt het lijck en ons bewaere,
    Terwijl al ’t volck zich geeft naer Gaze op deze maere.
Fadaël. Gy zoons en dochters van aertsvader Abraham,
    Verschrickt niet: ’t is om u dat ick van boven quam.
    (1660) Gy ziet hier Fadaël, gedaelt uit ’s hemels poorte.
    ’k Heb Samsons ouderen gespelt van zijn geboorte,
    En hoe d’onvruchtbre noch zou baeren eenen zoon,
    Van moeders lichaem af verlooft aen ’s hemels kroon,
    Hoe nimmer scheermes zou zijn hooft en haer ontwijden,
    (1665) Geen wijn zijn tong; hy sterck al ’t stamhuis trou bevrijden
    Voor ’t Filistijnsch gewelt. nu heeft de helt Godts wraeck
    Stantvastigh uitgevoert, uit yver voor Godts zaeck.
    Zijn doodt bedroeve u niet. de geest, bevrijt van kommer
    En ’s lichaems blintheit, waert gerust in koele en zoete lommer
    (1670) By d’oude helden, hem grootdaedigh voorgetreên.
    Na twalefhondert jaer, door alle starren heen
    Om hoogh gevoert, zal hy zijn faem hier op den wagen
    Gezeten, onder al Godts Heiligen zien draegen,
    Omvoeren in triomf, wanneer men klaer verstaet
    (1675) Hoe ’t voorbeelt van zijn doot en leven doorgaens slaet
    Op een’ verlosser, van Godts Geest, als hy gedreven,
    Die stervende den Doot den dootsteeck noch zal geven,
    En door een zachter wet elx hart van wraecke ontlast,
    Een wet van liefde, daer de hooghste kroon op past.
    (1680) Gy zult by ’s vaders lijck zijn grafstê heerlijck bouwen,
    En op den zerck des zoons dit grafschrift laeten houwen:
    Hier rust helt Samson, die Godts volck beschutten kon.
    Wat helt? die stervende den Filistijn verwon.
    Staet op, en volght mijn spoor terstont met deze bare.
    (1685) Ick decke u met een wolck, dat niemant u bezwaere.
[p. 53]
    De muilen aen de poort staen reede, en by der hant.
    Voort voort. ’t is tijt dat gy hen in de lijckbaer spant.
Rey. Och gave Godt dat een verlosser moght verschijnen,
    Die grooter vyanden dan alle Filistijnen
    (1690) Verdelghde door de maght en nadruck van zijn doot.
    Wy brengen op dien wensch dit lijck in ’s vaders schoot.
   
Continue
[p. 54]

SAMSONS GRAFSCHRIFT.

SAmson, door duizent wonderdaden befaemt, en zelf niet dan een enckele wonderdaet, rust gesloten in dezen marmersteen: want hy wort van zijnen geboorte-engel, als een wonderwerck voorspelt, van eene onvruchtbaere moeder ontfangen, en geboren tot ’s volx verlossinge, door eenen wonderbaeren geest des heeren in wonderdaeden gesterckt, scheurt eenen brullenden leeu in stucken, verslaet alleen dertigh Askalonners met zijne handen, knoopt de vossen, staert aen staert, met vierwerck aen een, steeckt den brant in het koren der Filistijnen, treft den vyant met geweldige nederlaegen, breeckt zijne stercke banden, gebruickt een ezels kinnebacken, als eene knods, verslaet’er duizent mannen mede, en benaut van dorst, laet hier een versche bronader uit springen, leght de poorten van Gaza op zijne schouders, en draeghtze te Hebron op den bergh, breeckt zeven taeie zeelen, als spinnewebben, en die wijze en stercke helt wort ten leste van een weerloze vrouwe bedrogen, en gevangen van zijne vyanden te Gaza gevoert, daer hy, ten speele en schimp misbruickt, de kolommen van Dagons kercke ommeruckt, en veele duizent vyanden met zich in het puin overstulpt.


[p. 55 en 56: blanco]
   
Continue

Tekstkritiek:

vs. 68 zijnen er staat: zjnen
voor vs. 520: de sprekersaanduiding staat abusievelijk voor vs. 519
vs. 1138-1140: de slepende verzen zijn abusievelijk ingesprongen en de staande niet (hetzelfde geldt voor vs. 1423 en 1424)
vs. 1280 van er staat: voor