Vondel: Salmoneus. Amsterdam, 1657.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton094510Ursicula
Met de vertoningen in De Hollantsche Parnas (1660)
Ceneton094521Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue
[fol. *1r]

J. V. VONDELS

SALMONEUS.

TREURSPEL.

Discite Iustitiam moniti, & non temnere Divos.

[Vignet: Putje met emmer rechts van het touw]

t’AMSTERDAM,

Voor de Weduwe van ABRAHAM de WEES, op den Mid-
deldam, in ’t jaer M D C LVII.



[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

BERECHT

Aen alle kunstgenooten en voorstanders
van den Schouburgh.

HEt nadeel, geleden by het Wees- en oudemannenhuis, door het sluiten van den kostelijcken en kunstigen tooneelhemel, na twee reizen speelens, beweeghde my, nu dry jaeren geleden, Salmoneus treurspel te dichten, om ten minste toen d’onkosten eenighzins te vergoeden, en dien toestel te passen op d’overoude fabel des verwaeten Konings, van wien Virgilius in Eneas hellevaert aldus zingt:

                        ’K zagh’er oock Salmoneus, Eols zoon,
        Afgrijslijck pijnigen, die, als een allersnootste,
        Godts weêrlicht donderkloot en blixemstrael nabootste.
        Dees liet in Grieckenlant, en midden door de stadt
        Van Elis, daer hy trots op zijnen wagen zat,
        Zich met vier paerden door den drang der Griecken voeren,
        En, zwaejende eene torts, braveerde met rumoeren
        Den Goden in de lucht, en stackze naer hun kroon.
        Dees zinnelooze durf de koopre brugh uit hoon
        Oprennen met zijn paert, en weet met razen ruischen
        En storm den blixem en den donder na te kuischen,
        Dat niemant oit vermoght: maer Godts almogentheit,
        Om fackel roockrigh licht noch zulck een onbescheit
        Verlegen, schoot met kracht en uit de dicke wolcken,
        Dreef met een’ dwarrelwint, ten spiegel aller volcken,
        Hem neder, dat hij plofte.

    Homeer noemt Salmoneus den degelijcken vader, het welck d’ uitlegger Didymus verstaet schimpswijze gezeght te zijn: want Virgilius en alle andere poëten gedencken hem ter oneere. Ick neeme met Eustathius gaerne aen dat hy een natuurkundige en wiskunstigh toesteller van stormgevaerten was, die (gelijck de bussekruitvinder, zoo men zeght, met verlies van zijn eigen leven) donder en blixem nabootsende, stof beschafte aen dit gedichtzel van het staen naer de vergodinge, by de Griecken ἀποθέωσις genoemt: en hierom moght men dit lasterstuck wel eene dolheit naer de reden en zeden, [fol. *2v] hem den dollen Salmoneus heeten, en het tooneel weigeren: maer d’overoude Griecken en Latijnen stoffeeren oock hunne tooneelen zelfs met natuurlijcke dollen, en komen met den zinneloozen Ajax, Orestes, Pentheus, de Razernyen, de razende Bacchanten, den droncken Polyfemus, een’ menscheeter, en den dollen Herkules opdonderen. De ridder en drost Hooft, loflijcker gedachtenisse, verhaelde my, veele jaeren geleden, hoe een fluitenist in het dolhuis op zijn Duitsche fluit begon te blazen, waerop terstont elck kranckzinnigh hooft eenen byzonderen toon en grimmas zette, naer den ongelijcken temper en inbeeldinge der ontstelde herssenen. d’ een begon te lachen, d’ ander te schrejen, te zitten, te klauteren, te springen, te zingen, de handen te wringen, te kermen, te schermen. men hoorde en zagh den haenekraey, geblaet van schaepen, greepen van aepen, gebas van honden, gehuil van weerwolven, en het loejen van stieren. men hoorde aexters, papegaejen, en kraejen, uilen, zeemeeuwen, en spreeuwen, en wiltzangk, een oubollige muzijck van dolle muzikanten, zonder maet, onder een gemengt, en zoo menigh dolhuis, zoo menigen weêrgalm. Toen nu mijn leerachtigh treurspel van Lucifer zoo veel spels maeckte, docht my het verhael van den Heere Drossaert hier niet qualijck op te sluiten, en dat ick mede onder diergelijck gezelschap vervallen was. Indien wy den tooneeltoon op bybelstof zetten; men schreeuwt dat Godts naem gelastert, het heilighdom des Heiligen Geests ontheilight wort. Speelen wy Heidensche fabelen, en kloecke verzieringen, men beschuldight ons van ydelheit en lichtvaerdigheit: Brengt men zinnespeelen te voorschyn, om goede zeden te planten, dat waenen zommigen hun alleen aenbesteet te zyn: waerom de gemelde Heer Drost wel magh zeggen:

            ’t Is quaet iet aen te slaen met naugezette liên.

Een rymer van den ouden tyt vraeght:

                        Wie kan ’t maken, zegh het my,
                        Dat het alle man te passe zy?

Waerop in rym van outs geantwoort wert:

            Hy kan ’t passen, die het koren laet wassen:

Maer de Griecksche poët Theognis zeght hier tegen, dat Iupiter zelf een iegelyck niet behaeght, het zy dat het regene, of de zon schyne. Het is dan geen wonder dat de zonneschyn der tooneelen en spelen een iegelyck niet behaeght. In het berecht voor Lucifers treurspel, waeruit de kunstgenooten veel lichts [fol. *3r] kunnen scheppen, wort breeder aengewezen het stichtelijck gebruick der heilige spelen, en de goede vruchten, hieruit gesprooten: maer d’ ervaerenheit leert ons dat een zelve zaeck naer de luimen des tijts aengenomen of verworpen wort. My gedenckt dat mijn zuster binnen Keulen, by eenen schoolmeester van de Geneefsche gezintheit, Moses geboorte met haere medeschoolieren, als Moses zuster, holp speelen, en toen Iochebeds moederlijck hart van droefheit bezweeck, daer zy het rieten kistje, waerin het kint lagh, den stroom en Godts genade zoude beveelen, ontlaste de dochter haer van dien last, zette het kistje in den nagebootsten Nyl, sloegh het van verre gade, en bestelde dat haer onnozele broeder, in den schoot van Faroos dochter geborgen, by de rechte moeder ter minne besteedt wiert. My heught oock dat ick zelf t’ Uitrecht voor het Stadthuis, door last der Heeren Burgermeesteren, ten dienst der Latijnsche schoolieren, een tooneel gebouwt zagh, met eene opgaende brugge hieraen geslagen, waer langs de reus Goliath met de heirkracht der Filistynen tegens Sauls leger aen quam opdonderen, en, van Davids slinger met eenen kay in het voorhooft getroffen, nederplofte, dat de stellaedje kraeckte. Toen de Wethouders van Haerlem geraden vonden het oudemannenhuis met eene loterye te bouwen, beriepen en noodighden zy de rederijckkamers, uit steden en dorpen door het gansche lant, om, op het cierlijckste en onkostelijckste uitgestreecken, den grooten Intre om prijs te vieren; en men speelde eenighe weecken voor het stadthuis, in het gezicht der kercke, zonder belet van de kercke. De Brabantsche kameristen van Amsterdam traden toen mede ter poorte in, onder den triomfboogh door, met den bermhartigen Samaritaen, die den gewonden en half naeckten mensch geleide, terwijl dees, op zyn paert leggende, vast klippertande, en schier doot van koude was. De Ioodsche tooneeldichter Ezechiël verloste al van outs door zynen Moses de Hebreen uit de duisternisse van Egypten. De Schotse Buchanaen, leermeester van Koning Iacob Stuard, heeft Iephtha en Sint Ian den Dooper ten tooneele gevoert; Schoneus, de Latijnsche schoolvooght te Haerlem, ons zyne bybelsche histori-spelen nagelaeten, en naerdien hy de tedere herssens der jongkheit met het zout der wijsheit en eerlijcke zeden voor bederf zocht te bewaeren, zoo wert hem, met eene gemeine bestemminge der braefste vernuften, de titel van Christenschen Terentius vereert. De groote Cezar Scaliger, die te Leiden, als een orakel van wijsheit, te prijck zat, en door den mont van zijnen dapperen leerling Heinsius uitgeroepen wort voor een kerck van alle kunsten en wee- [fol. *3v] tenschappen, stelde uit Aristoteles en den goddelijcken Plato eene wijze op blyde en droeve spelen, en toestel van schouburgen, tooneelen en personaedjen. De zelve Daniel Heinsius, die welspreeckende Professor, een vermaert poët, oock by de Heeren Staeten tot hunnen geheimschrijver in het Synode van Dordrecht gebruickt, ontvouwt geleerdelijck Aristoteles onderwijs van het treurspel, om den schouburgh met de fackel van zijn oordeel voor te lichten, en opent het treurtooneel van Herodes kindermoort. Hy prijst den tooneelyver en de spelen der Griecken, zoo hoogh by hen geschat, dat d’ onkosten der zelve, naer zyne getuighenis, niet min dan hunne oorlogen bedroegen. De doorluchtige Professor der Historien, Gerardus Vossius, houdt rijckelijck de hant aen dichtkunst en tooneelpoëzy, den Heeren Staeten der vrye Nederlanden opgedraegen, en vereerde my met dat boeck, oock den schouburgh en mijn treurspel met zijne tegenwoordigheit. Hy getuight dat Godt zelf een groot gedeelte der Heilige Schrift in poëzye vervatte, en de Doctoren der oude Kercke uit hunne poëzye een groote eer bereickten, en de Kercke vruchten toebroghten. De wijze Hugo de Groot, de fenix van zyne eeuwe, vertoonde ons, gelijck voorheene de heilige outvader Gregoor Nazianzeener, JESUS CHRISTUS, die, op het kruisaltaer, tot eene zoenofferhande voor alle menschen, zijnen geest in de handen van zijnen hemelschen Vader beveelende, den bitteren doot storf: en de godtvruchtige rol van zijnen Iosef, voor Koning Iacob Stuards dochter hier in den schouburgh gespeelt, leerde het ongelijck door de Broeders hem aengedaen, vergeven en vergeten. De grootachtbaere Raetsheer van den Honert, verheerlijckt zijnen tooneelstijl met Moses den tafelbreecker, en de schennis van Thamar. Maer wat most ick niet vergeeten? De poët Theodorus Beza, wiens yver den Staet en de kerck van Geneve zoo zuiver bewaerde, als die door Kalvyn hervormt was, heeft zyn treurspel van Abrahams offerhande nagelaeten: En Blondel, namaels Professor der historien, quam met allen den vaderen van dat groote Synode, te Castres in Languedocq, in het schouperck het spel der Latynsche scholieren zien en hooren. Het oordeel en beleit van zoo veele grootachtbaere Heeren en hooghgeleerde mannen behoorde dan billijck deze onweetende menschen t’ overtuigen: want wat reden is wettigh genoegh om eerlijcke en staetnutte kunsten en oefeningen dus haetelijck en onbeschaemt door te strijcken? De tooneelkunst den menschelijcken handel, gelijck de schilderkunst en beelthouwery de natuur, nabootsende, mengt het eerlijck en het nut onder een, gelijck Horatius zeght:

[fol. *4r]
        Omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci.

            Hy heeft op ’t rechte wit gemickt,
            Die stichtende oock den geest verquickt.

De tooneelkunst wyst aen wat eerlyck wat schandelyck luit. De treurstyl, die allerhooghst op geluck en ongeluck der Grooten draeft, arbeit om de menschen weeck in den boezem te maecken, schildert de hartstoghten naer het leven af, leert naer voorvallende gelegenheit den toom des Staets vieren of aenhaelen, en elck zich zacht aen een anders ongeluck spiegelen. Zy beelt levendigh de wysheit uit, die in deftige voorbeelden, uit de historien getrocken, bestaet: want in de historien ziet men geduurigh het radt van avontuure draejen, en hoe de menschen hier met elckanderen omspringen, waerom Plutarchus, die befaemde zedevormer, uit den mont van Gorgias zeght: Het treurspel is eenerhande slagh van bedrogh, waer door hy, die een ander bedrogen hadde rechtvaerdiger,* en de geen, die bedrogen was, wijzer kon worden dan een die onbedrogen is: want het treurspel bedrieght of verkloeckt, naerdien het een verziersel verhandelt: maer het bedrieght zoo geestigh, dat het verzierde geheel waerachtigh schijnt: doch hy schijnt rechtvaerdiger te handelen, die de menschen bedriegende of verkloeckende, hun eenigh nut aenbrengt: en hy is wijzer, die door gedichte fabelen leert kennen wat schandelijck of eerlijck luit. Het vaers, in het voorhooft des schouburghs uitgehouwen, magh wel zeggen:

            De weerelt is een speeltooneel.
            Elck speelt zijn rol, en krijght zijn deel.

Hoewel het tooneelspel zulck eene ry van eeuwen in eere gehouden, gehanthaeft, en oock gehanteert van Keizeren, Koningen, Vorsten, Veltoversten, Staeten en letterwyzen, voor geen gewelt van eenen hoop dringeren en dommekrachten zwicht, nochtans past het den voorstanderen der tooneelen niet altijt stomme honden te zyn, maer hunne loflijcke kunst tegens dwersdryvers en tooneelvlegels te verdaedigen, op dat het stichtelijck gebruick des Schouburghs in aenzien en eere blyve, terwyl Salmoneus allen aenschouweren, gelyck de verdoemde Fleggas uit den jammerpoel, toeschreeuwt:

            Discite justitiam moniti, & non temnere Divos.
                                            Dat is:
                        Leert rechtvaerdigheit betrachten,
                        En geen Godtheit te verachten.



[fol. *4v]

INHOUDT.

SAlmoneus, Koning van Elis, (door de staetzuchtige verwaentheit zijner gemaelinne Filotimie aengedreven, om zich boven den top der koningklijcke tot de goddelijcke Majesteit te verheffen, en Jupijn, den Koning der Goden en menschen, gelijck te schijnen, zich offerhanden en tienden toe te eigenen, en een eigen Priesterdom door Hierofant, zijnen wulpschen hofpriester, op te rechten, tegens den wettigen godtsdienst door Cekrops van outs in Griecken ingevoert, en in de drie deelen der weerelt uitgespreit;) bouwt in de hooftstadt Elis, op den vliet Peneius, een metaele brugh, waerop zijn beelt in schijn van Godt Jupiter ten toon staet. De verwaende Koning, hier mede niet genoeght, laet het mercktvelt, hof, en tempel, en de hofstraet, tot de brugge toe, van buiten, als een lucht en hemel, met wolcken en starren bekleeden, en toestellen. Boven dit beveelt hy zijn marmerbeelt uit het hof in den tempel op het altaer te voeren, maer wort van Theofrastus, den aertspriester van Jupijn, gestuit. Ondertusschen ontvonckt de burgertwist in de stadt, en berst tot opoer uit, dat door Bazilides, den veltheer, die listigh weifelt, en op de kroon vlamt, voor een poos geslist wort. Theofrastus, aengemaent om het Koningsbeelt op het altaer te planten, kant zich met alle het priesterdom hier heftigh tegen; maer de Koning voert het door zijne trouwanten met gewelt uit, en na eenen triomfdans van Goden en Godinnen, uit den toegestelden hemel nedergedaelt, treet met eene prachtige hemelstaetsie van Goden en den hofsleip naer de brugh, daer het nieuwe priesterdom gereet stont om op zijne aenkomste een brantoffer van hondert stieren t’ontsteecken. De Koning, gelijck een Jupiter, met den blixem in de hant ten toon gevoert, wort van d’aengedronge schaeren op het geluit der trompetten aengebeden, en toegejuicht. In dezen schijn draeft hy de brugh op, om een brandende fackel, als eenen blixem, onder het volck te slingeren: maer de lucht berst terstont met donder, blixem, en weêrlicht uit, waer door de paerden aen het hollen geraecken, hy doot uit den wagen, de wagen aen stucken gesmeeten wort, en de paerden verstroien. De gemeente, hier over aen ’t woeden, wil zich over deze godeloosheit aen het doode lijck des Konings wreecken, en haeren moedt koelen, maer Bazilides behindert dit, en verbrant het lichaem des Konings op het offerhout tot assche, om het volck te stillen. Filotimie, op het geluit des donders uit den hove komende, om haeren gemael met danssen en triomfzangen te verwelkomen, hoort uit de Pizaners de droeve maren, en, na een rouwklaghte aen ’t razen geslagen, vlieght naer binnen. Middelerwijl brengt Bazilides de dootbus met ’s Konings asschen aen Theofrastus, en geeft de dootbus over ter begraefenisse. Hierop bootschappen de Pizaners hoe de Koningin zich zelve uit wanhoope verhing, het hof van het hofgezin vast uitgeplondert wort, en zy brengen het Rijxcieraet van kroon en scepter en het koningklijck gewaet, by hen geborgen, aen Theofrastus, die, om het Rijck in orden te houden, Bazilides den aelouden godtsdienst en de wetten laet bezweeren, en Koning van Elis kroont.
Het tooneel is op Godtsvelt, voor het hof van Elis. De Rey bestaet uit priesteren. Het treurspel begint na den ondergang en eindight na den opgang der zonne.


Spreeckende personaedjen.

PIZANERS. Nagebuuren van Elis.
DIODOOR. Kerckwachter.
REY van PRIESTEREN.
THEOFRASTUS. Aertspriester van Jupijn in Elis.
BAZILIDES. Veltheer, en hooft der hofbenden.
HIEROFANT. ’s Konings Hofpriester.
SALMONEUS. Koning van Elis.
FILOTIMIE. Koningin van Elis.

Continue

[
p. 1]

SALMONEUS.

TREURSPEL.

HET EERSTE BEDRYF.

Pizaners. Diodoor.

    DE volle maen komt op, en volleght d’Avontstar.
    Wy hebben Pize, daer de mont van Jupiter
    Den vraeger antwoort geeft, ter goeder tijt verlaeten,
    Om Elis, en het hof, en kerck, en merckt, en straeten
    (5) t’Aenschouwen op ’t gerucht, dit lantschap door gespreit,
    Dat deze stadt te nacht al Pizaes majesteit
    En glans verdoven zal, en Herkles feest en spelen,
    Door toestel van wat groots, en hemelsche tooneelen:
    En zeker ’t geen wy zien vermindert niet de Faem,
    (10) Die doorgaens is gewoon op eenen hollen naem
    Te stoffen, en met klanck van ydele trompetten
    De kleene dingen breet en heerlijck uit te zetten:
    Want wat Pizaner oit verkeerde hier omtrent,
    Niet een heeft Elis oit in dezen schijn gekent.
    (15) Zelf d’ingezeten dwaelt, en gaept, als opgetoogen.
    De Goden schijnen hier in starrelichte boogen
    Te drijven, of te treên op wolcken door de lucht,
    Langs d’aerde in lucht verkeert. geen loopende gerucht
    Bedroogh ons, nu wy hier verbaest, als ziende blinden,
    (20) Noch twijflen waer wy staen, en om den wegh te vinden
    Een leitsman hoeven, die den nabuur met bescheit
    Berechte, en wijze en toone al stadts gelegenheit.
    Hier komen twee gewijde in witte koorgewaeden,
    d’Een met een offerkruick, en d’ander overladen
    (25) Met eicke kranssen. wat of dit bedieden wil?
    Zy hebben ons in ’t oogh, en staen nu beide stil.
[p. 2]
Dio. Wat mannen komen hier van buiten opgedondert
    By avont naer dit feest? ay zie, zy staan verwondert
    Om dees verandering, en heel verbaest, en stom.
Piza. (30) Het zy gy Priester zijt, of een, die ’t Priesterdom
    De hant reickt, laet u niet verdrieten, noch mishaegen
    Dat wy Pizaners u een luttel ondervraegen
    Naer deze nieuwigheên, voorheene noit gezien.
    Wat wil de toestel van dees staetsi toch bediên?
    (35) En dat dees stadt, de merckt der omgelege volcken,
    Een lucht vol starren schijnt, en met tapijt van wolcken
    Behangen om en om, waer door een uitheemsch man,
    Of lantzaet naulix kerck en hofstraet kennen kan,
    Noch ’t hof, hoewel hy hier gewoon is alle jaeren
    (40) Te trecken om gewin, te wisselen zijn waeren
    Aen munt of koopmanschap? hoe scherp men haer beziet,
    De hooftstadt Elis schijnt noch lijckt zich zelve niet,
    Maer lucht en hemel, daer Jupijn de hemelraeden
    Verdaghvaert door de lucht en starrelichte paden.
    (45) Zoo dit een schouburgh is; Athene, Pallas stadt,
    Heeft zulck een speeltooneel noch glori noit gehadt.
    Ay, staet een poos: gy zult den Goden niet mishaegen
    Dat gy verdwaelden dient, en antwoort op hun vraegen.
Dio. Mijn kerckgenoot, ay breng dees offerkruick der Goôn
    (50) In ’t offerkoor: gy weet ick ben ten hove ontboôn,
    En kan, al loopt de tijt, niet laeten ons gebuuren
    Te dienen op hun vraegh, en wat te recht te stuuren.
    Mijn naem is Diodoor, aen d’oostzy van de kerck
    Mijn wooning, nu vermomt met dit geschildert zwerck,
    (55) Daer duizent kunstenaers en geesten over zweetten.
    Dees kerck, recht voor u, wort nu Donderkerck geheeten,
    Dees ruimte Godtsvelt, als geheilight aen Godts zorgh;
    En ginder rijst het slot, men heet het Godenborgh:
    Daer houdt Salmoneus hof met onze Koninginne
    (60) Filotimie, zijn bekoorende Godinne,
[p. 3]
    Die meer op hem vermagh dan Juno by Jupijn.
Piza. Wat heeft Salmoneus voor? hy mickt in allen schijn
    Op een byzondert wit: want hoe men ’t keere of wende,
    Zoo groot een toestel ooght op een doorluchtigh ende.
Dio. (65) Hy heeft verandering van godtsdienst in den zin.
Piza. Een aenslagh vol gevaers.  Dio. Indien de Koningin
    Hier zwaerigheit in vont, hy zou dees snaer niet roeren.
    Zy pooght den Koning, als een’ Godt, in top te voeren,
    Gelijck Godt Jupiter te heffen op ’t altaer,
    (70) Door offerhande, en tiende, en kerckelijck gebaer,
    En wieroock, en triomf, en beelden, en gezangen;
    Als eenen, uit wiens schoot en boezem wy ontfangen
    De zegeningen, daer dit Rijck van overvloeit.
    Dat d’aerde vruchten draeght, geboomte en acker bloeit;
    (75) De hemel beemden laeft met dau en vruchtbren regen;
    De zon ’t gewas beschijnt, bestraelt met vollen zegen;
    Dat lucht en aerde, en zee, van wiltzang, tiereliert,
    Van visschen krielt, en vee, en tam, en wilt gediert;
    De man en vrou, in d’ echt gezegent, kinders teelen;
    (80) Het gansche Rijck in rust, voor bloedige krackeelen,
    Gewelt, en overlast, en sterfte, en zwaerigheên
    Beschut zit, eigent hy zijn wijsheit toe alleen.
    Geen’ anderen Jupijn, noch mindre Godtgenooten.
Piza. d’ Aeloude godtsdienst wort te schendigh dus verstooten,
    (85) En in zijn plaets een nieuw gedichtsel aengebeên.
    Zich Godt te noemen is een laster, daer voorheen
    Zoo menige eeuwen, noch onze ouders oit van hoorden.
Dio. Gebruick bescheidenheit in yver, en in woorden.
Piza. Wat roept men van zijn beelt, en trotse wagenprael?
Dio. (90) Zoo gy Penejus brugh gezien had, uit metael
    Gegooten, en met een den goddelijcken wagen
    Op goude raders, en vier paerden, hecht beslagen
    Met blinckend stael, gereet langs ’t brommende gewelf
    Der brugge, en over stroom te rennen; gy zoudt zelf
[p. 4]
    (95) Gelooven dat Jupijn dees toestel best zou passen.
Piza. De trotsheit kent geen peil: zy wil al hooger wassen:
    Zoo wort door overdaet ’s Rijcks schatkist uitgeput,
    De zenuw van den Staet. geen burgers trecken nut
    Uit lasterlijcke pracht, gewoon de lucht te tergen,
    (100) Gelijck weleer de rot der Reuzen, niet dan dwergen
    Gerekent by de maght der Godtheit, die het al
    Wat zich te trots verheft verwezen heeft ten val,
    En elcke maght haer peil, van niemant t’ overschrijden,
    Door nootlot toegekeurt, heel stip, voor alle tijden.
Dio. (105) Het is niet veiligh hier te waeren dezen nacht,
    Omtrent het hof, ten zy men geen gevaeren acht;
    Eene oirzaeck dat dees wijck, nu dootsch, en schier verlaeten,
    Niet grimmelt van een’ drang, gevloeit uit alle straeten,
    Nieusgierigh om te zien wat onweêr van geschil
    (110) Hier tusschen hof en kerck misschien oprijzen wil.
    Men heeft, om min het volck t’ ontrusten, en te stooren,
    De nacht en duisternis voor dees triomf gekooren:
    Want wat zich schaemt by daegh, en draeit op veel gevaers,
    Wort liever ’s nachts gezien, als schooner by de kaers.
    (115) De burgery gedeelt, en al een wijl aen ’t mompelen,
    Wort naulijx ingetoomt. men vreest voor overrompelen.
    d’ Een droomt van nieuwigheên, door eige baet gestijft,
    En d’ ander eert al wat den ouden godtsdienst drijft.
    De hemel blussch’ by tijts dit smeulend vier, dees voncken;
    (120) Zoo niet, wy zien den Staet in asch en puin verzoncken.
    Wat zeght’er Pize toe?   Piza. Die Godtstadt houdt de zy
    Van Jupiter, en viert ’t Olympisch jaergety,
    Om ’t vijfde jaer, heel stip, en zonder t’ overtreden.
    Pizaners volgen ’t oude, en haeten nieuwicheden.
    (125) Gansch Elis loopt gevaer van Staet- en kerckkrackeel.
    Dees stadt gelijckt bykans een schouburgh, en tooneel.
    De Goden treden hier te voorschijn met hun rollen.
    Zoo raeckt Jupijn ten schimp, en zijn gemeente aen ’t hollen.
[p. 5]
    Godtslasterlijcke vont! de godtsdienst raest en suft,
    (130) Wanneerze dient tot spel van menschelijck vernuft.
    Men moet de weeligheit der herssenen besnoejen.
    Het brein verdicht niet goets. de Staet vergeet te bloejen,
    Daer nevels van misbruick en ongetoomde drift
    De telgen van de jeught besmetten met vergift
    (135) Van eigenzinnigheit, en dertle hoovaerdyen.
    De Goden hoeden ons voor zulcke guighleryen;
    Een ongebondenheit, te Pize lang getemt,
    Dat stemt geen spelen, als de Kerck het tegenstemt.
Dio. Wy willen ons gespreck bespaeren tegens morgen:
    (140) Ick ben ten hove ontboôn, en ga, niet zonder zorgen,
    Naer Bazilides, om te spreecken met dien heer,
    Te hooren ’s Konings wil. der Goden Koning keer’
    d’ Oneenigheden van den Staet ten goeden ende:
    Want tweedraght is de bron en springaêr van ellende.
Piza. (145) De vader Jupiter bestraele ons met gena,
    Dat niet dees tempelvlam in zijnen tempel sla
    Te Pize: want die slagh kon Grieck en ongrieck treffen,
    Indien de Koningen zich tegens Godt verheffen,
    En ’t grijze hooftgezagh van ’t eeuwigh priesterdom
    (150) Verdrucken ongestraft. wy zien d’ orakels stom
    En elck den vorsten naer den mont zien, en gelooven,
    Geraeckt Salmoneus en het hof dien hoeck te boven.
    Hier hangen wieroockvat en kroon in eene schael.
    Maer gaenwe naer de brugh en trotse wagenprael,
    (155) Bezien waer ’t veiligst is voor oploop ons te bergen.
    Men magh ’t gevaer wel zien, maer wacht u dat te tergen.



REY van PRIESTEREN.

ZANG.
                    JUpijn, die alles naer uw’ wensch
                    Beschickt, waerom is toch den mensch
[p. 6]
                Door ’s hemels wijsheit in dit leven
                (160) Den nabootseerlust ingegeven,
                    Naerdien hy dezen treck misbruickt,
                    En niet alleen al wat’er duickt
                Beneden u wil nabootseeren;
                Maer hooger vliegen op de veêren
                    (165) Van zijn vernuft, en al den schat,
                    Dien d’ endlooze eeuwigheit bevat
                In haeren schoot, in ’t licht durf brengen;
                Al zou hy oock zijn vleugels zengen
                    In ’t eeuwigh vier, dat boven hangt,
                    (170) En ’t hof der starren ommevangt.
                d’ Ondanckbre staet naer hooger waerde.
                De mensch was gaerne een Godt op d’aerde.
TEGENZANG.
                    De redenloosheit zoo genoemt,
                    Oock ’t allerminste dier verdoemt
                (175) Dees reuckeloosheit in het dwaelen
                En overspringen van haer paelen.
                    De dieren volgen het bestuur
                    Van hunne leitsvrou, vrou Natuur,
                Onnozel, zonder kreuck en rimpel,
                (180) Oprecht, en slecht, en stil, en simpel,
                    Genoeght aen ’t lot, dat op hun viel;
                    Oock ’t onbezielde en met een ziel
                Van groeizaemheit alleen gezegent.
                Al wat des menschen oogh bejegent
                    (185) Dat roept hem toe: wy zijn verzaet,
                    Gerust, vernoeght met onzen staet.
                Natuur verneemt noch klaght, noch bede.
                Het mindre als ’t meerder rust in vrede.
[p. 7]
ZANG.
                    De Hooghmoedt schept voor ons gezicht
                    (190) Een’ hemel uit een stadt; het licht
                Uit duisternisse, en nacht, en dampen;
                Het aerdtrijck tot een lucht, vol lampen,
                    Gestarnte, en glans, die ’t oogh verblint.
                    Men durf hier regen, hagel, wint,
                (195) En weêrlicht, blixems, vier, en donder,
                Oock zelf den Godt Jupijn, van onder,
                    Braveeren op zijn’ hoogen stoel.
                    Zoo schijnt de kickvorsch, uit een’ poel
                Vol modder, ’s Konings rol te speelen.
                (200) De tempel moet voor speeltooneelen
                    Den vinger leggen op den mont,
                    Om zulck een’ godeloozen vont
                Van mommerye op haer stellaedje.
                Een worrem speelt Godts personaedje.
TEGENZANG.
                    (205) De Hoovaerdy houdt streeck noch maet.
                    Men kentze aen mijnen en gelaet,
                De tong en tekens der gepeinzen;
                Al wouze een poos haer wit ontveinzen,
                    Vernissen met wat glimps en schijns;
                    (210) De Wijze zietze door de grijns.
                De Priesters speelen nu voor stommen,
                En zien dit lofgetuit, dit mommen,
                    Met hun weemoedige oogen aen.
                    De huichlaers poogen wel te staen
                (215) Ten hove, en oogen slechts op voordeel.
                De glimp van staet verblint het oordeel*
                    Der Hovelingen, en dien staert.
                    Een Godtsdienst, daer men wel by vaert,
                Wort van de menighte aengebeden.
                (220) Hier duickt de Waerheit en de Reden.

Continue
[
p. 8]

HET TWEEDE BEDRYF.

Diodoor. Theofrastus. Rey van Priesteren.

TRouwanten, zet dit beelt wat neder op den drempel
    Van Donderkerck. nu toeft een luttel voor den tempel:
    d’ Aertspriester Theofrast met al het Priesterdom
    Komt bevende uit het koor, zoo grijs hy is, en krom
    (225) Geboogen door den last der opgehoopte jaeren,
    Gesleeten op de wacht voor kercken en altaeren:
    Al is het lichaem zwack, noch flaeut zijn yver niet.
Theo. Wat of dit marmerbeelt in ’t kerckpoortael bediet?
    Dit schijnt Salmoneus zelf, of naer Jupijn te zweemen.
Dio. (230) De Vorst belast u dit in ’t heilighdom te neemen,
    Te planten op ’t altaer, in ’t allerhooghste koor,
    Met alle pleghtigheên. Theo. Wat zeghtge, Diodoor?
    Aenvaertge dezen last?  Dio. d’ Aertspriester houme onschuldig:
    Ik spreek in ’s Konings naem.  The. Wie kan dien trots geduldig?
Dio. (235) Getroost d’ Aertspriester zich des Konings ongena
    Te laden op den hals, zoo kan men my de scha
    Den krack des Priesterdoms in eeuwigheit niet wijten.
Theo. O Priesters, het is tijt u voor Jupijn te quijten.
Dio. Eerwaertste vader, hou gemack. gy Priesters houdt
    (240) Uw handen van dit beelt, mijn zorge toebetrouwt.
    De Koning gaf geen’ last my tegens u te kanten
    Met openbaer gewelt; dus keert, gy hoftrouwanten,
    Ten hove, en zeght hoe ick den wil en last van ’t hof
    De Kerck hebbe aengedient.  Theo. Wat wort de Kercke al stof
    (245) Gegeven om met maght hier tegens aen te wercken!
    O schennis! ô Jupijn! ô gruwel voor Godts kercken!
    Geeft nu een sterflijck mensch zich uit voor eenen Godt?
    d’ Aeloude godtsdienst wort den ongrieck tot een’ spot
    Door zulcke vreemdicheên, te godtloos, en verwaten
    (250) Ten toon gestelt. hoe nu, godtvruchtige onderzaeten
[p. 9]
    Van Elis, kuntge dit met lijdtzaeme oogen zien?
    De Juno van dit hof wil ’t Priesterdom gebiên:
    Zy heerscht door haeren heer, en durf ons wetten stellen.
    Nu zietge eerst klaer wat quaet onze offervinders spellen
    (255) Uit vezelen van vee en offeringewant.
    Hier draeit dit nachtfeest op. dit wort door Hierofant
    Beyvert, om zijn’ klaeu te slaen in al ’t gewijde,
    En hierom weifelt hy, en trouwt des Konings zijde:
    Maer niemant onder u zal zoo lichtvaerdigh zijn
    (260) Dat hy om aertsch genot den godtsdienst van Jupijn
    Verzaecke. ick zweere by mijn heilige offerbanden
    En hooft, geen’ witten stier noch smoockende offerhanden
    Te wijden aen dit beelt, noch geur noch wieroockvat
    Te zwaejen voor ’t altaer, al zouden hof en stadt
    (265) Met koningkrijck met al in vier en bloet verzincken.
Rey. Eerwaertste vader, zacht.  The. Ick meen mijn bloet te drinken
    Om dees verwatenheên.  Rey. Gewis uw Heiligheit
    Wort op de proef gestelt door zulck een onbescheit.
    Het hof, dat in de kerck noch spreecken magh, noch stemmen,
    (270) Belaeght de myterkroon, en waent haer maght te temmen:
    Maer ’t Priesterdom, dat u tot hooft heeft ingewijt,
    Zal ’t heiligh tempelrecht, aen eeuwen noch aen tijt
    Noch weereltsch hooftgezagh gebonden, kloeck verweeren,
    Al zou de weerelt in haer’ ouden baiert keeren:
    (275) Maer aengezien dees storm, zoo snel, en onverwacht,
    Dus opsteeckt, en het hof zijn opzet dezen nacht
    Voltrecken wil, en zich om hoogh noch laegh laet hinderen,
    Valt dit bedencken, of ghy met wat zeils te minderen
    Niet veiliger door zee zult vaeren, voor een poos,
    (280) Dan laeten volstaen, en den godtsdienst reuckeloos
    Beveelen aen ’t gevaer van gijpen of van stranden,
    In zulck een dwarrelinge en buy van misverstanden.
    Men ga met overlegh: het hangt aen uw besluit.
The. Hier valt geen middelen: hier heeft de godtsdienst uit,
[p. 10]
    (285) Indien wy weifelen, en ’t hof naer ’t aenzicht doecken.
Rey. Men kon behendiger de schalckheit dus verkloecken
    Om beters wil. de scha gaet zomtijts voor de baet.
The. Ick prijze uw ooghmerck, maer ’t gevollegh is te quaet.
    Het hof, doortrapt en loos, verleert niet licht zijn luimen.
    (290) Begintme om beters wil dien afgodt in te ruimen,
    Zoo wort de voet geleght tot ongebondenheên.
Rey. Men ruimt, met eenen voet of twee te rugh te treên,
    Het velt niet, maer verliest wat velts om ’t velt te winnen.
The. Zoo wint het hof op ons. waertoe den vyant binnen
    (295) Gelaeten, die zoo licht gekeert wort voor de poort?
Rey. Niet licht, maer met gevaer. het hof vaert echter voort.
Dio. De Vorst heeft by zijn hooft en kroon te hoogh gezworen.
The. En ick by Jupiter, geen afgodt zal zijn kooren*
    Ontheiligen; geen maght van Vorsten onze maght
    (300) Verdrucken: liever hier gestorven op de wacht
    Des tempels dan den toom van ’t kerckgezagh te missen.
    Wie zou dees lastervleck uit onze altaerkleên wissen?
Rey. Salmoneus heeft de maght der hofbende op zijn hant.
The. De kerck onteeren zet een Rijck in lichten brant.
Rey. (305) Hy acht zich sterk genoegh dien brant des Rijcks te blussen.
The. Gansch Grieken stemt met ons in godsdienst.  Rey. ondertussen
    Verliezen wy ’t genot des godtsdiensts, en zijn vrucht.
    Wy bouwen, zonder ’t zwaert, kasteelen in de lucht,
    Indien we ons op den arm van ’t Priesterdom verlaeten.
    (310) Hy kan de maghtigen en hoofden der soldaeten
    Betaelen met uw erf, en zettenze in ’t bezit.
The. Wie hoorde oit onbescheit wanschapener dan dit,*
    Der geestelijcken erf aen ’t weereltsdom te brengen!
Rey. Gehengt het Jupiter, wy moeten het gehengen.
The. (315) Ick stel mijn toeverlaet op Bazilides trou.
Rey. Een’ hoveling? helaes, een zwack een kranck gebou.
The. Geen hoveling zoo kleen, hy vlamt op hooger Staeten.
Rey. Gy mooght het hoopen, doch de hoop zal luttel baeten.
[p. 11]
The. Wat brouwt de hoovaerdy van eenen Vorst al ramps!
    (320) Een vrouw, vol ydelheên, vol spoocks, vol roocks, vol damps,
    Kan zijn verstant zoo wijdt misleiden, en vervoeren,
    Dat hy zich niet ontzie zijn Rijcken te beroeren,
    Te stellen in gevaer: men laete ’t beelt hier staen.
Dio. Gy moet u op dit stuck al daetelijck beraên.



Bazilides.

    (325) Het schijnt of deze tijt de weerelt om wil wroeten,
    Die uit haer assen rolt. hoe raecktze eens op haer voeten?
    Zy twijfelt ofze dwers of achter gaet, of voor;*
    Zoo zwindelt haer ’t hooft: zy houdt noch streeck, noch spoor.
    De Koning, zonder zoon en manlijcke erfgenaemen,
    (330) Wort van de spil beheerscht, die rockent werck te zamen,
    Rust nimmer nacht noch dagh, en spint het werck zoo grof
    Dat zy den Staet verwert, en terght; de kerck en ’t hof
    Als in slaghorden zet, door ’t broên van vyantschappen,
    Verhit om onderling elckanders hart te trappen.
    (335) Mijn zwaert, aen ’s Konings eedt gebonden, suft en dut
    Wat zy te kiezen sta, het eerlijck, of het nut.
    De weereltwijsheit raedme op eige nut te letten,
    En my en mijn geslacht en afkomst hoogh te zetten,
    By dees gelegenheit: want uit den burgertwist
    (340) En kerckkrackeelen weet de loffelijcke list,
    In schijn van heelzaemheit, als ’t evel is aen ’t rijpen,
    Met glimp een sluierkroon en purpren rock te grijpen,
    Die Bazilides past, des Rijcks vertrouweling,*
    En opperveltheer. ick verlaetme op deze kling,
    (345) Daer mijn geluck aen hangt, en wilze aen weêrzy leenen,
    En kunstigh weifelen, doch geen party vereenen.
    Zoo stuurt men best ’t gezagh des Konings naer ’t bederf
    Te bersten op de rots van tweedraght. heeft de verf
    Van een verniste grijns oit iemants oogh bedrogen,
    (350) Zy dienme nu: zoo wort een’ vos in ’t net getogen,
[p. 12]
    En valt de loosheit van den jaeger tot een’ buit:
    Want gaet de Konings Stam met ’s levens uurglas uit,*
    Dit Koningkrijck is mijn, al had een nader voordeel.
    De scepter hangt aen ’t zwaert: de stomme spreeckt het oordeel,
    (355) In spijt van Hierofant, hofpriester van mijn’ heer.
    De Koningin misbruickt zijn wulpsheit, om haer eer
    Oock boven Junoos troon op spinneweb te bouwen.
    Zy zet den aert ten toon, en ydelheit der vrouwen,
    Die spieglen ’t aenschijn, en mistrouwen zelf den schijn,
    (360) Uit dwaeze hoovaerdy. zy willen grooter zijn
    Dan haer Vulkanus eerst bootseerde om stof te spaeren.
    De deught is slecht bewaert, daer zy de doos bewaeren,
    Vol deught en ondeught, haer nieusgierigheit betrout,
    En opgeblazenheit, die ’t Rijck dien nevel brout,
    (365) Waer uit alree mijn zon en glorie is aen ’t rijzen.
    Maer zie hoe Hierofant (ick zal zijn’ yver prijzen,
    En aenvoên,) zich vergramt met mijnen, en gelaet,
    Om ’t beelt, dat noch ten schimp voor onze hooftkerck staet.



Hierofant. Bazilides.

DAer pronckt het marmerbeelt des Konings, voor den drempel
    (370) Van Donderkerck. ô trots! men weigert het den tempel,
    De schaduw van ’t gewelf en godtgewijde dack.
    Magh dit bestaen, zoo heeft het hofgezagh een’ krack;
    Zoo leght ons eerste ontwerp van godtsdienst plat in d’assen.
    Magh dit bestaen; wie zal op ’s Vorsten kerckwet passen?
    (375) Wy moeten hier met maght en yver in verzien.*
Ba. Dat staet alleen aen hem, die magh en moet gebiên,
Hie. Die last was u betrout: wat had gy hun geboden?
Ba. Zy zouden, in den naem des Konings van de Goden,
    Dit heiligh beelt in ’t koor verheffen op ’t altaer,
    (380) Met Priesterlijck geleide, en kerckelijck gebaer.
    Heeft Diodoor, die flus den last heeft aengenomen,
    Dit aengedient, en is ’t bevel niet nagekomen,
[p. 13]
    Zoo loopt de Kerck gevaer van ’s Vorsten ongena.
    De tijt verloopt, en lijt geen uitstel.  Hie. ick versta
    (385) De zaeck als gy. men magh op zulck een stuck niet slaepen.
    Schoon Theofrastus trots en hoogh is in zijn wapen,
    Hy moet’er echter aen, hoe stout men dit belett’.
    Een grijs gerimpelt hooft, als hy, wort traegh verzet.
    Het afgesleeten kleet verleert niet licht zijn plojen.
    (390) Wat hooren we onder ’t volck al lasteringen strojen!
    Hoe wort het hof betight van wetteloozen dwang!
    Dit kan niet langer staen, en stilstaen spoet geen’ gang.
Ba. Hoe ’t ga of niet, ick sta beknelt van wederzijden.
    De Koning dringtme hier, en daer de Kerckgewijden.
    (395) Ick volghde ’s Vorsten last, zoo ras ick dien ontfing;
    Noch roept men: dit ’s de drift van zijn’ vertrouweling,
    En Bazilides wort gelastert voor vermeeten,
    Voor kerreckschender en loftuiter uitgekreeten,
    Die ’t hof naer d’ oogen ziet, en Godt noch afgodt acht;
    (400) Doch ’t moet’er eens op staen. ick heb het hof met wacht
    By tijts bezorght: al sloegh de stadt en ’t volck aen ’t muiten,
    Men vreeze geen gevaer, van binnen, noch van buiten:
    En schieten wy te kort in deze razerny,
    Zoo schen ick den soldaet op stadt, en burgery,
    (405) En d’ oude Priesters aen. zy paejen dan die tanden,
    Dat yzeren gebit met loeiende offerhanden.
    Ick ken geen Godtheit dan den Koning, en Mevrou:
    Laet weifelen wie wil; ick blijf de kroon getrou,
    En hanthaef ’t hoogh bevel.  Hie. Zoo spreecken al de braven,
    (410) Die op een’ zelven draf en heirbaen heenedraeven,
    Hoe steil zy opwaert rijs’. de deught is niet gewoon
    Te streven op een bed van roozen naer de kroon,
    Maer langs een’ steilen wegh. zy wil op ’s volcks behaegen
    Den prijs niet zoecken, noch den helm en ’t harnas draegen
    (415) Den meesten hoop ten dienst. zy weeght waerdeert en schat
    De dingen op hun waerde, en toetst voorzichtigh wat
[p. 14]
    Haer voorgestelt wort, dan besluitze, en wraeckt ten leste,
    En kiest, en voert het uit, en geeft zich zelf ten beste
    Voor vaderlant, en vorst, en tempel, en altaer.
    (420) Dus vallen haer, hoe ’t loop’, geen zwaericheên te zwaer.
Ba. Geheilighde, gy spreeckt niet wulpsch, maer wel ervaeren,
    En uw godtvruchtigheit en wijsheit zijn uw jaeren
    Gansch ongelijck, en treên het grijze hair voorby.
    De Koning, zonder u, laegh onder en in ly.
    (425) d’ Aertspriester Theofrast, een onverzetbaer drijver,
    Staet stom voor uw vernuft, verschrickt voor uwen yver,
    En openbaeringen. gy rieckt in kerckgeschil
    Geheimenisse en droom den goddelijcken wil,
    Als had gy mont aen mont de Goden zelfs gesproken.
Hie. (430) Het heeft ons noit aen moedt noch aen den lust ontbroken,
    Om diep te gronden waer de wijsheit in bestaet,
    En wat de godtsdienst eischt te reeglen op zijn maet.
    Ick weet de vlecken van de dwaeling uit te schuuren,
    Te vaegen van den roest. ick raegh de tempelmuuren
    (435) Van spinnewebbe, en ragh, en kleeze in zuiver wit.
    Ick kies geen’ dop of bast voor kerne en voedzaem pit.
    Wat overtolligh is besnoei ick van zijn telgen.
    Geen Wijze, die mijn wit kan vatten, zal zich belgen
    Dat ick den ouden stijl des tempeliers verzet.
Ba. (440) Zie Theofrastus schijnt met yverigen tredt
    Te naecken: spreeck hem aen: de tijt is nu geboren.
    Wy willen uw gespreck van wederzijde hooren.



Theofrastus. Hierofant. Bazilides.

Theo. Wat brengt ons Hierofant al weder uit het hof?
    Is ’t vrede, en eenigheit, of moeite, en twistens stof?
Hie. (445) Wie met den Koning stemt, bestelt geen stof tot twisten,
    Als Theofrasten.  Theo. zegh, gelijck de Salmonisten,
    De Hierofanten, die het hof naer d’ oogen zien,
    En traegh beseffen wat de Goden ons gebiên.
[p. 15]
Hie. Gy meent de Koningen? verstaetge zulcke Goden,
    (450) Ick stel my onder hen, en eere hun geboden.
Theo. Gy eertze, wyliên me, doch boven al Jupijn.
Hie. Gy eert de Koningen, als ’t pas geeft, met een’ schijn
    Van eere, en andersins onteertze in hunne wetten;
    Wanneerge, in ste van ’t beelt op ’t hoogh altaer te zetten,
    (455) Zijn Godtheit voor de kerck en al het volck onteert.
Theo. De Godtsdienst heeft van oudts dit Elis noit geleert,
    Dat d’ eens van hant tot hant ontfange kerckbevelen
    Gevolght heeft, en Jupijn met goddelijcke spelen,
    Altaeren, tempelen, en tempelwoudt geviert.
    (460) De wijde weerelt wort van Jupiter bestiert.
    Hy is de lucht, en ’t vier. hy leeft in alle dingen.
    Zijn wezen kan alleen door alle wezens dringen.
    Zijn Godtheit is de geest, die ’t al vervult in al,
    Wat uit den mengelklomp; niet by een wilt geval,
    (465) Maer naer heur vast besluit zijn’ leest en vorm ontleende.
    Wie deze Godtheit oit ontheilighde of verkleende,
    Ontsloop niet straffeloos zoo reuckeloos een daet.
    Die Majesteit verschoont veel boosheit, doch geen smaet,
    Noch outerschendery, noch geen godtslasteringen.
    (470) Hy is verwaent, die Godt den blixem waent t’ ontwringen.
Hie. Hoe nu? heeft Krete niet uw Godtheit uitgebroet?
    De Koribas dat kint met geitemelck gevoedt?
    Geborgen in een hol voor ’s vaders haet en toren?
    Heeft Jupiter dat Rijck, waerin hy was geboren,
    (475) Als Koning, niet beheerscht met zijnen grooten staf?
    Gewaeght al ’t eilant niet noch heden van zijn graf?
    Of is ’t een bloote naem, waer van zich elck verwondert?
    Aenbidtge slechts den naem? ick reken wel driehondert
    Jupijns, de weerelt door gedient, gevreest, geducht.
Theo. (480) Hoort Jupiter dit aen, en straft hy uit de lucht
    Die lastermonden niet? waer ickme wende, of draeie,
    Men dient dien Godt in Krete, op Ide, en in Achaie.
[p. 16]
    Pyrrêus, Homole, en ons Piza dienen hem.
    Gansch Libye is gewoon naer zijne orakelstem
    (485) En raet te luisteren. wat wil ons hier gebeuren!
Hie. Gy moght u liever om gedroomde fablen steuren,
    En dolle poëzy, gespeelt op snaer, en lier;
    Hoe hy zich zelven kan vermommen, als een stier,
    Om schoone Europe, in spijt van Sidons kroon, te schaecken;
    (490) Hoe hy om Danaë door hof en koopre daken
    Aen goude druppels smolt in haeren zuivren schoot;
    Of Ledaes minne in schijn van eene zwaen genoot;
    Of Semele in den gloet des blixemstraels verteerde;
    Of Ganimedes met het schenckersdom vereerde,
    (495) Hem kuste en wederkuste, als hy met eenen lonck
    Hem aenloegh, en de schael vol klaeren nektar schonck.
    Zit deze Godtheit noch vooraen, in ’s hemels orden,
    Wat deert Salmoneus, dat hy geen Jupijn zou worden?
The. O Salmonist, die Godt zijn wettige eer ontsteelt!
Hie. (500) Indien Lykaon lang uw Godtheit had gekeelt,
    Men moght, tot ’s anders nut, veel zouts en wieroock spaeren.
    De geur is niet besteet, dien wy voor haer bewaeren.
    Men had veel offervees verschoont, dat hemelhoogh
    En wijdt vergeefs in roock en smoock en asch vervloogh.
    (505) De hondertvoudigheit van entlooze offerstieren
    Is jammerlijck besteet met zulck een’ droom te vieren.
The. Zo smeedtghe, ons hof ten dienst, een’ nieuwen Dondergodt.
Hie. Gy stut den ouden, slechts om ’t aenzien en genot.
The. Het wettige gebruick, bevestight door de tijden,
    (510) En alle Rijcken, kan ons decken en bevrijden
    Voor zoo veel lasterschuts. zal elck wat hy verdicht
    Verbloemen met den naem van godtsdienst, en zoo licht
    Een erfgewoonte, lang geviert, en aengebeden,
    Gesterckt met wonderen, van outs, in alle steden
    (515) En koningkrijcken, oock zoo wijt men menschen vint,
    Verandren naer zijn brein, dan dus dan zoo gezint?
[p. 17]
    Zoo moet de godtsdienst flux ten schimp des volcks gedijen,
    Gelijck een weêrhaen zich naer ’s vollecks razernijen
    En driften draeien: ja de wispeltuurigheit,
    (520) Aen geen gezagh verknocht, noch wet, noch regel, leit
    Een’ voet, en baent den wegh tot alle godeloosheit,
    En ongebondenheên. ga heene, en vier de boosheit
    Der weerelt vry dien toom, en toon ons eenen man,
    Die zonder ’t out gebit de weerelt mennen kan.
    (525) Wat volght hier op? wy staen aen God noch kerck gebonden.
    Schept Goden by de mijl. elck wieroocke aen zijn vonden.
    Helaes, ick schricke en ys: mijn haeren staen te bergh.
    Indien men dezen poel, vol razernijen, tergh’,
    Ick zie den weereltkloot gedrongen uit zijne assen,
    (530) Een’ Oceaen van bloet tot aen de starren wassen,
    Om zulck een lastersmet, die niemant zuivren kon,
    Te wassen, als in d’eeuw van een’ Deukalion.
Bazi. Gy Heeren, matight u, en spreeckt met koele zinnen.
    Men kan met ondergaen elckandre beter winnen.
Hie. (535) Een schrander vogel schrickt zoo licht niet voor den schijn
    En molock van uw kerck, den slaependen Jupijn,
    Misschien in d’armen van zijn boel, met kracht gedwongen,
    Daer Juno vast om pruilt. wat dultze al geile sprongen!
    En zietze om laegh ’t gewelf des heldren hemels aen,
    (540) Zy ziet zijn bastert zoons en schoone boelen staen,
    (Quansuis een eeuwige eer,) in ’t heir der starren prijcken,
    En in den hemel zelf Godt Bacchus hem gelijcken,
    Gelijck zijn eigen kroost. zy ziet Alkmenes zoon,
    En kropt haer stiefmoerschap en onverzoenbren hoon.
    (545) Ick zwijgh zijn snoepen en ontelbre zijdegangen,
    Van geen’ Vulkaen betrapt, noch in zijn net gevangen.
    Dit is uw Jupiter, die zulcke rollen speelt:
    Dies yver dat gy zweet, en keer Salmoneus beelt:
    Ick ga ten hove, en wil den Koning zoo belezen,
    (550) Salmoneus zal’er staen, of Godt noch Koning wezen.



[p. 18]

Bazilides. Theofrastus.

AErtspriester, kan men dit aenhooren, zonder schult?
    Jupijn verschoonme: ick ben ten ende van gedult.
    Mijn eedt verplicht dit zwaert voor ’t hofgezagh te bucken;
    Maer zonder dat, het hieuw hem ’t beckeneel in stucken,
    (555) En schonck de stucken van dat godtverwaten lidt
    Den disch van mijnen Heer, die nu ter tafel zit,
    En bancketeert, en drinckt den wijn uit nektarschaelen,
    Om in zijn majesteit, gelijck een Godt, te praelen
    Met al den Adeldom, een’ trots vermomden stoet
    (560) Van Goden. moet men ’t hof ten dienst staen op dien voet;
    Wy waren nutter, och veel nutter, ongeboren.
    Al heeft de hofbende ons, haer’ Overste, gezworen,
    Wy staen gereet dit ampt te weigren, en deze eer.
    Behaeght het u, in ernst, daer leght de degen neêr,
    (565) Om geenen valschen dienst van Godtheên te beschutten.
The. Heer Overste, om de kerck en Godtsdienst t’ onderstutten,
    Bewaer uw ampt, en waeck ten minste dezen nacht,
    Ten dienst van Jupiter, en ’t Priesterlijck geslacht.
Ba. Hoe kan ick Jupiter en ’s Konings gruwel eeren?
The. (570) Met dezen dollen slagh van onzen hals te keeren.
Ba. Twee Godtheên dienen, d’een waerachtigh, d’andre valsch?
The. Ontzietge ’s Konings vloeck te haelen op den hals?
Ba. Geensins. ick sta bereit voor Godts altaer te sterven.
The. Volhardt: gy zult de gunst van Godt en ons niet derven.
Ba. (575) Wie kan een sterflijck mensch verheffen, als een’ Godt?
The. Beveel dien last aen ons.  Ba. Het koningklijck gebodt
    Niet uit te voeren stelt ons voort in ongenade.
The. Wy zwichten niet: wy gaen met Jupiter te rade.
Ba. Oock zwicht Salmoneus niet. het hof braveert de kerck.
The. (580) Geen weereltlijcke maght valt ’s hemels maght te sterck.
Ba. De Koning eigent zich het opperste vermogen.
The. Der Goden Koning ziet dit schouspel uit den hoogen.
[p. 19]
Ba. Hy ziet het, maer de straf komt overlangsaem by.
The. De hemel weet zijn’ tijt, en ruim zoo wel als wy.
Ba. (585) De nadruck van de straf leert wetten onderhouden.
The. Door uitstel van den eisch geen schult wort quijt geschouden.
Ba. Hoe draeght zich midlerwijl een amptenaer van ’t hof?
The. Vermomt.  Ba. Hoe magh dit deur?   The. Wy geven u verlof.
Ba. Terwijl verloopt de kans om dit schandael te stooren.
The. (590) Zoo dra niet. toom u in: de tijt is niet geboren.
Ba. En stuit gy dit; ick zie uw’ kercker al bereit.
The. En vangtge my, dat dient tot mijn verzekerheit.
Ba. Ick schen mijn handen niet aen ’t hooft der godtgewijden.
The. Om beters wil: die wil zal met Jupijn niet strijden.
Ba. (595) De Koningin verruckt den Koning: is ’t geen scha?
The. Der vrouwen hooghmoedt sleipt een’ staert van rampen na.
Ba. Der vrouwen hovaerdy heeft menigh heer bedorven.
The. Die buiten ’t vaderlant in ballingschappen storven.
Ba. Geen zorgelijcker punt dan dat op godtsdienst slaet.
The. (600) De kercktwist baert doorgaens de scheuring in den staet;
Ba. En staetbederf, niet licht te beetren, noch te boeten.
The. De rechte godtsdienst stelt een’ staet op vaste voeten.
Ba. De Koningin misbruickt dien wulpschen Hierofant:*
The. Die brout dees nieuwicheên, en broeit een pest in ’t lant.
Ba. (605) Zijn wulpscheit waent den wegh te baenen naer de starren.
The. Dat brein is recht gespitst op Staeten te verwarren
    Door dubbelzinnicheên. zoo breit de spin haer net.
    Zoo weeftze een spinneweb, daer vint zich ’t aes bezet.
    Zoo raeckt de simple vliegh, oock eer zy ’t merckt, gevangen:
    (610) Een vogel streeft’er door, en zal zich niet verhangen
    Aen zulck een’ strick.  Ba. De Vorst blijft evenwel verstrickt.
The. De Vorst is wijzer, maer zijn overdwaelsheit mickt
    Op ’t onbeschietbaer, van zijn bedtgenoot gesteven,
    Die weet door Hierofant dien droom een’ glimp te geven.
Ba. (615) Zijn aenhang is noch kleen, waer op hy zich betrout.
The. Is d’aenhang kleen, hy is wel loos, en boos, en stout,
[p. 20]
Ba. Om wat te dorven?   The. dat heel Griecken door zou donderen,
    Den tempel van Jupijn, altaer, en beelt te plonderen;
    Het grijze Priesterdom te zetten uit zijn erf,
    (620) En voort al ’t overschot te deelen by versterf.
Ba. Men eischt alleen dit beelt ten tempel in te voeren.
The. Al ’t ander smoortmen, om dat hooftpunt niet te roeren:
    Het luidt te haetelijck. waer eerst de gront geleit,
    Gy zoudt den nadruck zien van deze nieuwicheit:
Ba. (625) Misschien hoe Hierofant bekleede uw kerckgestoelte.
The. Met reden, daer geen zon op ’t hooft steeckt in de koelte
    En schaduw van ’t gewelf. hy vlamt op ’t kerckgenot.
    Wie zou Salmoneus beelt voor dien beroockten Godt
    Jupijn niet kiezen, en met offerhanden paeien?
    (630) Het voorspoock van dien storm wort ree gehoort aen ’t kraeien*
    Des weêrhaens van dit hof, die zijnen trotsen kam
    Vast opsteeckt tegens ons.  Ba. Met welck een trotsheit nam
    Hy afscheit, en beloofde u weder op te komen!
The. Laet suffers, zonder hart, voor dreigementen schroomen:
    (635) Ick wijck niet eenen voet voor doot, noch dreigement.
Ba. Wie twijfelt, die den moedt van Theofrastus kent?
    Ick ga ten hove om hun geen achterdocht te geven.
    Eerwaerdighste, volhardt. mijn staet en eer en leven
    Te waegen, is niet veel, indien het u behoe.
    (640) Ick blijf mijn’ Vorst getrou, maer tot het outer toe.
The. Ga heene: hier op moet gy Jupiter behaegen,
    Die waerdigh zijt om ’t hooft een sluierkroon te draegen.
    Een weiflaer houdt ten hove alleen zijn’ heer te vrient
    Om ’t voordeel, en zoo lang ’t geluck den meester dient;
    (645) Doch Bazilides ooght op Godtsdienst meer dan Staeten.
    Op zulck een kerckhelt magh Godts volck zich vast verlaten.



[p. 21]

REY van PRIESTEREN.

ZANG.

                        GEluckigh is de heer,
                        Die wel begrijpt hoe teêr
                d’ Aeloude godtsdienst en Godts wetten
                        (650) Uit hun natuure zijn;
                        Zoo datze oock zelfs geen’ schijn
                Geen lucht noch glimpen van verzetten
                        Verdraegen, min verwatenheit
                        Van laster, dat de majesteit
                (655) Des Dondergodts geheel verduistert.
                De louterheit des godtsdiensts luistert
                        Noch scherper dan de fixte tong
                Van Themis weeghschael, die rechtvaerdigh,
                        Terwijl ’t geschil in twijfel hong,
                (660) Het vonnis velde, en scheide ’t waerdigh
                        En minder waerdigh juist en net.
                        Oprechte godtsdienst lijdt geen smet.
TEGENZANG.
                        Den Priestren is de wacht
                        Des godtsdiensts dagh en nacht
                (665) Op ’t hooghst bevolen te bewaeren.
                        De tempel rust alleen
                        Op geenen marmersteen,
                Maer meer op levende pylaeren,
                        Op ’t onbeweeghbre Priesterdom,
                        (670) Dat met zijn schouderen alom
                De feesten stut, en pleghtigheden,
                Zoo wijdt de zon komt aengereden,
                        Van d’ ooster- naar de westerkim.
                Jupijn, de Koning van de Goden,
[p. 22]
                        (675) Munt uit, als ’t licht by eene schim.
                Wy staen getrou voor zijn geboden.
                        Wie boven hem een Godtheit stell’,
                        Wy houden Jupiters bevel.
SLOTZANG.
                Wanneer de tempels en de hoven
                        (680) Verwarren hun gezagh,
                        Dan gaet het niet als ’t plagh,
                Dan wort de deught verschoven,
                        De schaduw schijnt het licht
                        Te steuren in zijn’ plicht.
                (685) Een ieder moet zijn beurt bekleeden.
                        d’ Eenstemmigheit van bey
                        Gaet lieflijck, als een rey
                Van zang en dans, op maet van reden.
                        Zy onderhoudt den Staet,
                (690) Als ’t zout der burgerijen,
                        En stelt het volck een maet.
                Geluckigh zijn die tijen.

Continue

HET DERDE BEDRYF.

Pizaners. Bazilides. Salmoneus.

IS dit een stadt van Rechte, of woestheit en gewelt?
Ba. Wat jaeght u herwaert aen? Hoe hijghtge dus ontstelt?
    (695) Hoe dus verbaest?   Piza. Jupijn, ô vader van de Goden
    En menschen, help och help. waerheene best gevloden?
    Waer bergen wy het lijf? waer vinden wy een wijck?
Ba. Daer komt de Koning aen, de toevlught van dit Rijck,
    En alle vroomen. zijt goedsmoeds, en wilt niet schroomen.
Sa. (700) Wie zijtge? van wat oort?   Pi. Van Pize eerst aengekomen,
    In ’t vallen van den dagh.  Sal. wat deert u dat gy klaeght?
Piza. Wy zoecken heul ten hove, en worden voorgejaeght
[
p. 23]
    Van ’t opgehitste graeu. heer Koning, bergh ons leven.
    Jupijn heeft Koningen op zijnen troon geheven.
    (705) d’ Onsterfelijcke maght, die klaer op ’t voorhooft straelt
    Der sterfelijcken, heeft alle aertsche maght bepaelt,
    Uit stof in top gebeurt, met last aen zijn vertrouden
    Dat zy rechtvaerdighlijck het Recht hanthaven zouden.
    Wy, onderzaeten van uw leenrijck en gebiet
    (710) Te Pize, twijfelen aen uw genade niet,
    Als aen een zelve wet verbonden en altaeren.
    ’t Is Godtheên eigen den ootmoedigen te spaeren.
Sal. Wie heul zoeckt aen Jupijn, betrouw’ hy is niet verr’.
    Hier is de majesteit van Koning Jupiter,
    (715) Tot voorstant van oprechte en onderdaene zielen,
    Die wieroock offren, en voor zijne altaeren knielen.
    Maer hoe verstaenwe dit? wat gloeit’er in uw hant,
    Dat als een roode gloet van slingerstraelen brant?
Piza. De gloende blixem, uit de vuist van ’t beelt gesmeeten,
    (720) Omtrent de kopre sluis, door ’t vinnigh graeu, bezeten
    Van helscheit, en verhit op beeldestormery.
    Wy berghden dit op straet.  Sal. Geef hier, ô razerny!
    Hoe ving het oproer aen? verhaelt uw wedervaeren.
Piza. Terwijlwe bij de maen verwondert staen en staeren
    (725) Op ’t wonderwerck der brugge, uit erts en klaer metael,
    Zoo levendigh als oit Korinthus tot een prael
    Aen eenigh Koning schonck, en meesterlijck gegooten;
    Terwijlwe ’t heiligh beelt, verbaest en onverdroten,
    Den Godtheit van Jupijn den gouden adelaer
    (730) Beschrijden zien om hoogh, en op den booghpylaer
    Den blixem voeren, die de boosheit schijnt te dreigen;
    Waerop de burgers uit ontzagh hun hoofden neigen,
    En buigen voor dien Godt; zoo wort ’er, van de poort,
    In ’t noorden, langs den vliet, een mompeling gehoort,
    (735) Een oproer. het gerucht, van verre, allengs wat nader,
    Wint aen, en heldert op, als beeck by beeck te gader,
[p. 24]
    Naer eenen boezem bruischt, en, van de steenrots neêr
    Gestort, ten leste groeit, en aenwast tot een meer.
    Zoo groeide oock ’t oproer aen, in menighte en geluiden,
    (740) Eer iemant vatte wat dit onweêr wou beduiden.
    Ten leste dondrenze op, een toomeloos gespuis
    Van allerhanden slagh, omtrent de Godensluis,
    Daer schreeuwenze overluit: waer zijtge, ô Salmonisten,
    Met uwen Jupiter? gy zuivere godisten,
    (745) Wy brengen wieroock aen. ô yverige rot,
    Wy brengen wieroock aen: bewieroock uwen Godt:
    Maer neen, wy zoecken hem. dees afgodt moet’er onder.
    Heeft nu zijn blixem vier, en kan hy met dien donder
    Zijn eer verdaedigen, het is verweerens tijt,
    (750) Het hagelt kaien. noch gewijt noch ongewijt
    Wort aengezien: en wie deze onrust ondertusschen
    Wil stillen loopt gevaer: dit vier is niet te blusschen.
    De kaien klincken vast op ’s Konings bruggeprael,
    Tot dat een straetgerucht uit schrick hen altemael
    (755) Een wijl te rugge drijft. toen rustten al de steenen.
    Een roep ging op: vertreckt, het hof is op de beenen.
    Wy naderen, en zien het heiligh beelt geschent.
    De hemel schenn’ dien schelm, van niemant noch bekent.
    Wy vinden dit geweer der Godtheit, en vertoonen
    (760) Dees schennis zommigen, die by de godtsbrugh woonen.
    Het graeu omcingelt ons. een woest baldadigh gast
    Vlieght toe in al dien hoop, en schuift zijn schelmstuck vast,
    Helaes, op onzen hals. dit baert een strijt van monden.
    Geen onschult baet, men schreeuwt: gy zijt op ’t stuk bevonden,
    (765) Op ’t plonderen betrapt. in zulck een straetgeschrey
    Roept een: houdt stil: dit zijn Pizaners alle bey.
    Houdt stil: verschoontze toch; het zijn ons ledemaeten.
    Zoo worden wy geberght, en naulijx vrygelaeten,
    Ontslippen ’s doots gevaer, eer iemant ons verrass’.
    (770) Heer Koning, bergh ons lijf.  Sal. voort Bazilides, pas
[p. 25]
    Gewelt te keeren met een’ drommel hofsoldaeten.
    Treck heene: stil dien twist. men zal u niet verlaeten:
    Pizaners, volght hem. nu zal ’t blijcken dat men schent
    Een Godtheit, die geen aerdtsch noch bluschbaer element
    (775) Tot haeren scepter voert, maer eenen staf, die reuzen,
    Bestormers van de lucht, het beckeneel kan kneuzen,
    Bestulpen, onder klip, en steenrots, en geberght,
    De radelooze maght, die onzen donder terght:
    Men dient nochtans wel rijp dit opzet t’overweegen.
    (780) In zwaere zaecken staet den wijsten raet te pleegen.
    Vertreckt, trouwanten, daer verschijnt de Koningin,
    Ons Juno met haer sleip. zy treet als een Godin.



Filotimie. Salmoneus.

Fil. WAt onraet hooren wy? wie wederstreeft ons wetten?
Sal. Men gaet d’ oploopenheit van ’t graeu wat nederzetten.
Fil. (785) Het is geraden dat zich ieder hou gerust.
Sal. De brant van oproer wort in ’t opgaen licht geblust,
    Maer zwaerlijck als de vlam ten daecke is uitgeslagen.
    Dat dit geen voorspel zy van ongemack en plaegen.
Fil. Hoe nu toe? zwicht een Godt, zoo trots en groot als gy?
    (790) Wat vrees ontstelt uw brein? dit schijnt wel suffery.
Sal. Getrouwe bedtgenoot, gy zoudt bedachtzaem spreecken,
    Indien uw wijsheit lette op dit rampzaligh teken.
Fil. Wat teken?   Sal. Wist men wie ons beelt heeft aengerant.
    Jupijn, mijn brughbeelt, is de blixem uit de hant
    (795) Gekloncken met een’ steen. ons Godtheid mist haer wapen.
    Daer zietge Godts geweer. hoe is ’t met ons geschapen,
    En ’t Rijck? wat brommen wy met dezen hemel hier!
    Mijn donder heeft geen kracht, mijn blixem vlam noch vier.
Fil. Wy kennen deze nuck. dit spelen ons die gasten.
    (800) Dit oproer wort gestoockt van ’t schuim der Theofrasten,
    Op dat men ’t hooghtijt steure, ons opzet overschreeuw’.
    Maer laetze toezien: want zy tergen geenen leeuw,
[p. 26]
    Noch brullende leeuwin, door ’t steuren van haer nesten,
    Maer onze almogentheên, die rechte burgerpesten!
    (805) Zy dienen uitgevaeght, als vloecken van den Staet.
Sal. Pizaners raepten by geval dit op van straet.
    Men leght de schult op hen. wat zullen wy gelooven?
    De schult wort dickwijl op onschuldigen geschoven,
    In zulck een dwarreling van zinnen en verstant.
Fil. (810) Die stout zich tegens d’ eer van uwe Godtheit kant,
    Heeft, zonder twijfel, dit door iemant loos besteecken,
    Op dat het u aen hart en yver zou gebreecken
    Om ’t godtgeheilight beelt te voeren op ’t altaer,
    Uit schrick en angst voor moeite, en oploop, en gevaer.
    (815) Wort dit gestuit, zoo legh den scepter uit de handen,
    Met een den blixemschicht. zy wetten vast hun tanden
    Op uw lafhartigheit, die bouwt de stercke brugh,
    Waer langs de Wraeck u dreight. men lacht u achter rugh
    Wel schimpigh na. zie om: zy schuifelen, zy schimpen
    (820) Met dezen Jupiter, om straetgerucht aen ’t krimpen.
    Een Vorst, die ’t spel begint, en ’t spel ten halve staeckt,
    Wat wonder is ’t zoo hy om have en hals geraeckt?
Sal. In groote zaecken draeft een wijs regeerder zachter.
Fil. Zoo raeckt men niet den stroom te boven. hy raeckt achter,
    (825) Die niet zijne armen rept, daer ’t water voor de boegh
    Geweldigh bruischt, en ruischt. dan kan men niet genoegh
    Zijn krachten spannen, en zich reppen in het roeien.
Sal. Liet Theofrastus na zich met dit stuck te moeien,
    Het gansche Priesterdom ging willigh aen de hant.
Fil. (830) Geloof dit onweêr komt ons op van dezen kant.
    Men ziet hem naer den mont alleen, en niemant anders.
    Een lastertong ontsteeckt zoo veele stokebranders.
    d’ Orakels staen verstomt voor zijne orakelstem.
Sal. Wat raet in dit geschil? hoe wint, hoe stilt men hem?
    (835) De Tempelier wil noo voor Majesteiten duicken.
Fil. Volhardt dit hooft, zoo moet gy flux uw maght gebruicken.
[p. 27]
Sal. Gebruicken? dat ziet verre: en zoo het ons misluckt?
    Een ingewortelde aert wort langsaem onderdruckt.
Fil. Hier gelt geen langsaemheit: wy zijn te hoogh geloopen.
Sal. (840) Hier gelt beleit, dat zet de heirbaen voor ons open.
Fil. Indienge deist uit schrick, zoo wint uw vyant velt.
Sal. Men wint door tusschenspraeck dat met geen aertsgewelt
    En volle krachten wort gewonnen en verkregen.
Fil. Door tusschenspreecken krijght hy maght op uwen degen.
    (845) Hy vlamt op uw geweer, de Godtheit van uw kroon.
    Dat winnende, zoo voert hy uw gezagh ten toon,
    En speelt met eenen Godt, gelijck met een’ gevangen.
Sal. Daer zouden wy ons kroon en ’t gansche Rijck aen hangen.
Fil. Wat Rijck? wat kroon? dan zijtge een Koning, zonder Rijck.
Sal. (850) Dan stelt rechtvaerdigheit party in ’t ongelijck.
Fil. En zoo Rechtvaerdigheit voor ’t ongelijck moet bucken?
Sal. Dan staen de wetten stom: dan springht die draet in stucken.
Fil. En echter blijft de heer vermeestert van den knecht.
Sal. Wat heet dan Recht?   Fil. al wat de Koning wil is Recht:
    (855) Dat lijdt geen tegenspraeck, besnoeien, noch bedillen.
    Gezagh kan met een’ slagh den knoop van hooftgeschillen
    Ontwarren, en zoo leght de weerelt. neem vry acht
    Op ’t geen ick zegh: gebruick uwe onbepaelde maght.
    Mijn trou is uit, (indien gy ’t vat, en kunt beseffen,)
    (860) Om u tot zulck een’ Staet van glori te verheffen,
    Daer noit geen Koning, geen Monarch toe steigren kon,
    Terwijl hy leefde, schoon hy al de weerelt won.
    Wat glans van eere sta te winnen na dit leven,
    Dat is van geen belang. wat lust ons hier te streven
    (865) Naer een onzekere eer? en wat vernuft verstaet
    De zekerheit, hoe ’t met de ziel ten leste gaet,
    Wanneerze eens uit de schors des lichaems is gevaeren?
    Of zy aen lucht verdwijne, of in een dier loop’ waeren,
    Terwijl het lichaem vast in asch verteert, of rot?
    (870) De Grooten scheppen hier hunn’ hemel, hunnen Godt.
[p. 28]
    Dit ’s d’ eerste wijsheit: dit ’s de hooftdeught van de Wijzen.
    Laet ooren jeucken om hun deught te hooren prijzen;
    Terwijl de dootbus rust, begraeven in een naelt,
    Of marmeren gewelf, ten hemel opgehaelt:
    (875) Laet dwazen deze pracht en ydelheên bevolen,
    En volgh mijn rechtsnoer: dit ’s de streeck om niet te doolen.
    Mistroutge dit, bera u vry met Hierofant.
    Natuur beschonck zijn jeught met goddelijck verstant.
    De Weetenschap is niet in ’t grijze hair gelegen:
    (880) Want ouden suffen, door een stuck te zwaer te weegen.
    Spreeck ’t hoforakel aen, daer komt hy, juist van pas.



Hierofant. Filotimie. Salmoneus.

ICk twijfelde waer Godt Jupijn en Juno was,
    Om hunne Godtheên met gedienstigheên te volgen.
    Een storm van oploop stack zoo heftigh en verbolgen
    (885) Omtrent Penejus op, van waer allengs ’t gerucht,
    Dan luit dan flauwer, quam gebuldert door de lucht,
    Dat d’ oude torenwacht, om onheil te beletten,
    Geraên vont uit den trans te wapen te trompetten,
    Daer hy zijn wacht bewaerde, om hoogh in top van ’t hof:
    (890) Wie brant wil stichten is beholpen met dees stof,
    Een klein begin, om dus wat grooters uit te wercken.
    Men kan hier aen den aert van Theofrastus mercken,
    En zien naer welck een wit hy dus by doncker schiet.
    Heer Koning, het wort tijt dat gy hier in verziet.
Fil. (895) Hofpriester, zie dien gloet van negen blixemstraelen.
    Jupijn, ten spot gestelt, zal moedeloos zijn praelen
    Vergeeten; magh men zoo in ’t beelt de Majesteit
    Ontwapenen: daer dient niet langer op gebeit.
Hie. De plonderaer zal dit voor geen godtschennis neemen,
    (900) Om dat hy ’t gulden beelt ziet naer Salmoneus zweemen.
    Wanneer een Godtheit wort dus ongestraft veracht,
    Dan valtze met haere eer. de glori volght de maght:
[p. 29]
    Waer deze blijckt, daer wortze ontzien, en aengebeden.
Sal. Men wint een hooghte allengs, by trappen en by treden,
    (905) En raeckt al stil op stoel, terwijl het niemant merckt.
    Hoe kan men zeggen dat hy rust, die doorgaens werckt?
    De waterdrop wint traegh, noch wintze op steen, en yzer.
    De schaduw gaet haer’ gang ront om den zonnewijzer:
    De starren spoeden wegh, en niemant merckt de vaert.
Hie. (910) Het oogh bedrieght wanneer de torens achterwaert,
    En onder ’t vaeren bergh en oever zich beweegen,
    En deizen: dan is schijn van reden reden tegen:
    Doch een halfziende merckt wat zich beweeght of niet,
    Die gaslaet welck van beide uit zijne plaets verschiet.
    (915) Indien de Majesteit, na dat wy dit begonnen,
    Door toeven in gezagh en aenzien had gewonnen,
    Het most nu blijcken: en wy zien het tegendeel.
    Uwe eer lijdt afbreuck, en zy blijft niet in ’t geheel.
    De tempel weigert noch ’t geheilight beelt t’ ontfangen.
    (920) Het brughbeelt staet geschent. de meeste burgers hangen
    Aen Theofrastus: en zoo veele u gunstigh zijn
    Zien om naer hun fortuin. zy speelen met den schijn,
    En weifelen, vermomt al stil van wederzijden,
    Om naer de beste kans, de kerck of ’t hof, te glijden.
    (925) Men dreef dit stuck in ’t eerst met kracht en yver aen.
    Nu schijnen wy verbaest (wat zegh ick stil te staen?)
    Te deizen. laet de vorst zijn’ scepter dus verguizen,
    Zoo wort het tijt dat wy verhoven, en verhuizen,
    En naer een vaster wijck en vryburgh ommezien:
    (930) Want durf men Theofrast niet eens de tanden biên;
    Zijn hoovaerdy, gewoon op geene maght te passen,
    Zal u met heiligh en onheiligh haest verbassen,
    En zetten uit den troon. ick breng mijn inzicht in.
    Indien mijn oordeel dwaelt, laet vry de Koningin
    (935) Verbeteren, waerin my kennis moght ontbreecken.
Fil. De Koning antwoorde u, dan is ’t mijn beurt te spreecken.
[p. 30]
Sal. Dit stuck, gelijck gy zeght, wert heftigh aengevat.
    Penejus koopre brugh, en ’t brughbeelt, om de stadt
    En ’t Rijck een heerlijckheit en glori te verleenen,
    (940) Behaeghden elck in ’t eerste, en al de Priesters scheenen
    Vernoeght, zoo lang ons wit hun noch verholen bleef.
    Maer toen gy quaemt ten hove, uw aenzien boven dreef,
    En Theofrastus glans in ’t licht stont aen ons zijde;
    Viel elck aen ’t mompelen, gewijde, en ongewijde,
    (945) Noch heftiger, naerdien wy, Theofrast ten trots,
    Ons zetten wouden in den troon des Dondergodts,
    Het wieroock voor ons beelt, de pleghtige offerhanden
    Ontsteecken, dien men plagh voor Jupiter te branden.
    Dit liep gelijck een vier. wat bleef’er ongeroert!
    (950) Nu berst het teffens uit, terwijl men dit volvoert,
    En wil volvoeren, en wy zien de donckre wolcken
    Ons hangen boven ’t hooft. wat raet om alle volcken,
    Die Jupiter zijn eer ophouden, met gewelt
    Den mont te stoppen? wat dees blixemstrael ons spelt
    (955) Of niet; dit voorspoock kan gewis geen heil bedieden.
    Men vondt wel Wijzen, die wat nader zich berieden.
    Wie tijt wint, is noch van zijn ooghmerck niet verdwaelt.
Fil. De Koning heeft ons met deze antwoort niet betaelt,
    Noch in het minst vernoeght. wie wijs is en voorzichtigh
    (960) Heff’ geensins aen een zaeck zoo zwaer, en zoo gewightigh,
    ’t En zy hy eerst doorzie en inzie dan en dan
    Wat tegenspartelen hier over vallen kan.
    Het is een klein bescheit te sluiten met gedachten:
    Wie zou uit dezen hoeck dien zwaeren storm verwachten?
    (965) De Wijze weet op ’t naeust, voor ’t ende, en voor het slot,
    Wat op dien terling loopt. o licht verblufte Godt!
Hie. De maen rijst hooger uit de kim, gelijck de starren:
    Wy dienen nacht en dagh niet onder een te warren
    In dees verwarringen van raet en daet. de spoet
    (970) Is noodigh, zal de Staet op eenen vasten voet
[p. 31]
    Geraecken. laet de zaeck berusten, of besluiten.
Fil. Indien dit stuit, het wil op onze borst afstuiten,
    En allereerst op u. wy staen al even schoon,
    En deelen in ’t gemeen wat vast hangt aen de kroon.
Sal. (975) Heer Bazilides komt: laet hooren wat die wachter
    Van ’t oproer brengt, en of wy voorwaert gaen, of achter.



Bazilides. Salmoneus. Filotimie.

GElooft zy Jupiter, dat onweêr is bedaert.
    Gy hoftrouwanten, treckt nu weder slotewaert,
    En past op uw geweer: het is geen tijt te slapen.
    (980) Een ieder hou zich reede, en vaerdigh in zijn wapen.
Sal. Wel Bazilides, leght de razerny aen bant?
Baz. Zoo vast niet, of men vreest van eenen andren kant.
    De wacht bezet de brugh.  Sal. verhael uw wedervaeren.
Baz. De gansche stadt gewaeght en dreunt van nieuwe maeren,
    (985) Gestroit tot laster of tot glori van het hof.
    De logentael ontbreeckt geen voedtsel noch geen stof
    Met waerheit ondermengt. dit oproer was besteecken
    (Gelooven wy de Faem,) door een’ der woeste leken,
    En wies zoo maghtigh aen, in stoutheit, en getal,
    (990) Dat, zonder mijn ontzet, het heilighdom lagh al
    In onzen stroom geplompt. alreê zat een geklommen
    Den boogh op by het beelt. ontsteecke fackels glommen
    Uit alle tralien, en lichtten ’t oproer toe,
    Als een godtsdienstigh stuck. wanneer het volck de roe
    (995) Der straffe ontwassen schijnt, valt schennis noch godtloosheit
    Noch geen verwatenheit te snoode voor zijn boosheit.
    Mijn bende broght den schrick in dien verleiden hoop.
    De schrick verstroitze flux. de beeldestormer sloop
    Behendigh door den drang, die naer ons toe quam dringen.
    (1000) Dit voorspook dreigt uw vuist den blixemschicht t’ ontwringen:
    En blijft dit haperen, ick zweer u by Jupijn,
    Gy zult noch Jupiter, noch t’ Elis Koning zijn.
[p. 32]
Filo. Heer Bazilides heeft de zaeck op ’t hooft getroffen.
Hie. Hy treft het op een hair: men magh niet langer sloffen.
Bazi. (1005) De hofaltaeren staen al vaerdigh by de brugh,
    En hondert stieren, wit als sneeuw, de witte rugh
    Met eickenloof bekranst. het gout vergult den horen.
    d’ Altaerbijl is gewet, en zout noch offerkoren
    Noch offerbant ontbreeckt uw’ Priester, die vast wacht
    (1010) Op d’ aenkomst van Jupijn, om datelijck met pracht
    Van Goden uit het hof, en reien van Godinnen,
    Op uw beveelen dit triomfspel te beginnen,
    Zoo ras ’t gestarrente uit de kimme ons hooftpunt raeckt.
    ’t Is noodigh dat men spoe: de middernacht genaeckt.
Sal. (1015) Is d’ offerstaetsie in ’t geheel noch ongeschonden?
Bazi. Uwe amptenaers, die blanck gewapent om haer stonden,
    Beschermden het gewijde, en weecken niet een’ voet.
    Zy zien uw Godtheit vast met yver te gemoet.
    En wachten Hierofant, die tot een heerlijck teken
    (1020) Van uwe Godtheit zelf den offer aen zal steecken,
    Zoo dra men het geluit des donderwagens hoort.
Hie. Wy stonden lang gereet, alleen ontbreeckt’er ’t woort.
Fil. Kan u dees reden niet, laet u de noot beweegen
    Om voort te vaeren, of de terling loopt ons tegen.
Sal. (1025) Heer Bazilides, ga, spreeck Theofrastus aen,
    Terwijl we op ’t hof voor ’t lest noch eens te rade gaen.
    Hy zal op uw verzoeck misschien van zellef strijcken.
Fil. ’t Is hem geraeden: want het past ons niet te wijcken.



Theofrastus. Bazilides.

WAt brouwt men al ten hoof? het Priesterdom verlangt
    (1030) Naer d’ uitkomst van dit pleit, dat in de weeghschael hangt,
    Die twijfelt naer wat kant zy noch wil overhellen.
    Het schijnt haer tong bezwijckt, en durf geen vonnis vellen.
    Gewislijck d’ overslagh wil treffen, door ’t gewight
    Van zulck een hooftzaeck. valt de Majesteit te licht,
[p. 33]
    (1035) De Heiligheit zal haer dien hoogen sprong verleeren.
    Wy zien den ganschen Staet het onderst boven keeren.
    Bedrieght ons ’t oogh niet, by den heldren maeneschijn
    En schemering, dit zal een van de Grooten zijn,
    Die heene en weder hier, met wolcken overlommert,
    (1040) Om dezen Jupiter zich zelven vast bekommert.
    Gewisselijck het is heer Bazilides zelf.*
    Het schijnt hy zoecktme, en treet eerbiedigh naer ’t gewelf
    Des tempels herwaert aen.  Baz. Veel heils, eerwaertste vader,
    Gy zijt het dien ick zocht.  The. wel zoon, ay tre wat nader.
    (1045) Wat port u hier dus spa te mijmeren voor ’t hof?
Baz. O vader, is dit vreemt? wat levert men al stof
    Aen een godtsdienstigh hart tot zuchten, en tot treuren,
    Om deze nieuwigheên! wat wil ’er noch gebeuren,
    Zoo dit gebeure, daer heel Griecken van gewaeght!
    (1050) Misschien wort heel Europe om zulck een stuck geplaeght.
    Het hof te dienen, daer de Godtsdienst heeft te lijden,
    Valt lastigh, hoe men ’t stelle en schick’, van wederzijden:
    Doch hoe het ga of niet in hof- en kerckgeschil,
    Mijn raetslot is gesmeedt. ick draegh mijn hart en wil
    (1055) Geheel den godtsdienst op, die, zonder eindt van jaeren,
    Jupijn by eere hielt, met kercken, en altaeren.
    Nu koom ick hier door last en wil der Majesteit,
    Om Theofrastus, die den Vorst zijn’ eisch ontzeit,
    Te troonen dat hy schick’ den Koning te believen,
    (1060) En met dien afgodt d’ eer des Dondergodts te grieven:
    Maer ’k wensche eer duizentwerf dat my de donder sla,
    Eer ’t grijze Priesterdom de Godtheit koom’ te na.
    Vergeefme, ô vader, dat ick uw godtvruchtige ooren
    Ontheilige, nu zy dees lasterbootschap hooren
    (1065) Uit Bazilides mont. o kerckschandael! o smart!
    Ick uite ’s Konings wil: de vader kent mijn hart.
The. Zoo doenwe, zoon. gy strijt voor Jupiter stantvastigh.
    Men kent den stijl van ’t hof, dat valt zijn dienaers lastigh,
[p. 34]
    En leertze weifelen tot zoo vervloeckt een stuck.
    (1070) Jupijn heeft uit by alle aenbidders van ’t Geluck.
    Wie hem den neck toekeer’, wy zullen niet bezwijcken.
    Men drijft zoo licht geen’ Godt den troon uit van zijn Rijcken,
    Dat zal Salmoneus zien, en dit hoovaerdigh bloet,
    Zijn Juno, die verblint een nieuw tooneelspel broet,
    (1075) Om op den hoogsten trans langs dezen trap te steigeren.
    Al stont Jupijn dit toe, noch durven wy het weigeren.
    Dat’s ’t antwoort. eisch niet meer: belief hun, schoon ’t u smert,
    Wy zijn gerust, gy draeght de kerck met al uw hart.



REY van PRIESTEREN.

                    WAer zullen wy belanden,
                        (1080) Zoo scheuring van de kerck gedijt
                            Tot tweedraght in den staet?
                    Zoo tweedraght haere handen
                        In ’t bloet der burgren verft uit spijt
                            En onverzoenbren haet?
                    (1085) De braefste stylen wancken,
                        En waggelen van wederzy.
                            De suffers vallen af.
                    Wat leggen’er al krancken
                        Op hun verscheiden, als in ly,
                            (1090) En op den kant van ’t graf!
                    Hoe barnen ons gepeinzen!
                    Hoe leert het voordeel veinzen!
TEGENZANG.
                    Noch heiligh noch onheiligh
                        Wert van de Staetzucht oit ontzien,
                            (1095) En nimmer min dan nu.
                    Ons Godtheit staet niet veiligh.
                        Men durfze trots den rugge biên,
                            Van wieroock wars en schuw.
[p. 35]
                    Haer deught en weldaên worden
                        (1100) Vergeeten, en de gunst van ’t hof
                            Nu boven Godt gestelt.
                    De noot verdeelt onze orden,
                        En geeft den wuften weiflaer stof.
                            Godtvruchtigheit versmelt:
                    (1105) Schijnheiligheit staet boven.
                        Gevoelen heet gelooven.
ZANG.
                    De godtsdienst wort geprezen,
                        Als d’ eerste hooftdeught, waert by Godt.
                            Zoo lang dees ampten geeft,
                    (1110) Aenbidt elck een dat wezen:
                        Maer geeft het staeten, noch genot,
                            Daer ’t weeligh lijf by leeft;
                    Vaert wel, godtsdienstigheden.
                        Jupijn moet duicken voor ’t geluck;
                            (1115) Die tempel valt te kleen,
                    Te naeu in alle steden.
                        ’t Geweten viert den toom in druck.
                            De mensch is stael, noch steen.
                    Wien viert men dan ten leste?
                        (1120) De miltste is d’ allerbeste.
TEGENZANG.
                    Al valt het hof ons lastigh,
                        Godts Priesters dienen evenwel
                            Te streven voor ’t altaer,
                    Geduldigh, en stantvastigh.
                        (1125) Al valt de Koning Godt rebel,
                            Men vreeze geen gevaer.
                    Jupijn den blixemstrael t’ ontwringen,
                        Heeft endeloozen arbeit in,
[p. 36]
                            Eischt meer dan reuzekracht.
                    (1130) Den hemel uit zijn as te dringen,
                        Te wricken naer zijn’ eigen zin,
                            Bestaet in niemants maght.
                    De trotse mensch moet buigen.
                        Laet d’uitkomst dit getuigen.

Continue

HET VIERDE BEDRYF.

Hierofant. Filotimie.

(1135) NU Bazilides niets op Theofrastus wint,
    Die zijn hardtneckigheit, te krachtigh boos en blint,
    Verdadight, staet ons eens het uiterste aen te vatten.
    Een werck, zoo zwaer als dit, loopt groot gevaer van spatten,
    Indien men ’t ondermijne, en ramme slagh op slagh.
Fil. (1140) Wat middel dunckt u dan het uiterste.  Hie. Uw gezagh
    In ’t werck te stellen.  Fil. Och, hoe ick den Vorst bejegen,
    Hy zwicht van achterdocht, en stemtme t’elckens tegen.
Hie. Gebruick zijn mogentheit. hy volge u met zijn stem
    En scepter eenen nacht.  Fil. Hoe overstem ick hem?
Hie. (1145) U past het hem, die niet wil luisteren, te dwingen.
Fil. Zoo most ick verder dan mijn staet en paelen springen.
Hie. Ia sleip hem, wil hy u niet volgen met gemack.
Fil. Dan gaef ick zijn gezagh en Godtheit eerst een’ krack.
Hie. Wat tusschen u en hem gesmoort wort, blijft verholen.
Fil. (1150) De kroon is eerst aen hem, en lest aen my bevolen.
Hie. En of hy suffen blijft, en geen gevaer beseft?
Fil. Hy zal ’t beseffen, maer te spade, als ’t onheil treft.
Hie. Dat treffen zult gy zwaerst bezuuren, en gevoelen.
Fil. Rechtschapenheit zal aen een vrou haer moedt niet koelen.
Hie. (1155) Gy zijt by Theofrast te schendigh in den haet.
Fil. Die slijt wel, wort hy slechts gehanthaeft by zijn’ Staet.
Hie. Hy dreight het lasterstuck der Godtheit fel te wreecken.
Fil. Zijn grimmigheit bedaert, indien het werck blijf steecken:
[
p. 37]
Hie. Men zoent het Priesterdom met afstant niet zoo licht.
Fil. (1160) Het springt niet verder dan ’t besteck van zijnen plicht.
Hie. Dees eischt vergoeding van geleden schimp en schade.
Fil. De Priesters drijven op der Koningen genade.
Hie. Zy stellen wetten zelfs den Vorsten, en hun Rijck.
Fil. In ’t punt van godtsdienst is de Vorst hun naeste wijck.
Hie. (1165) Hier over kraeit men, dat het hair te berge rijze.
Fil. De Godtsdienst blijft de zelve, al scheelt het in de wijze.
Hie. Zagh Theofrastus dit ick zagh den Staet geredt.
Fil. Geen tong verzet hem, wort hy door geen maght verzet.
Hie. Dat is het eenigh punt, waer op deze as moet draeien.
Fil. (1170) Ons dreight een felle storm.  Hie. Die zal wel overwaeien.
    Men steeck’ maer rustigh af in deze bare zee.
Fil. En waer in ’t endt belant?   Hie. Op een geruste ree.
    Ick zie van verr’ den mont van een behoude haven.
Fil. Behouden, of te gronde, en levendigh begraven.
    (1175) Ick toetste u slechts, getroost al wat my wedervaert.
    Wie omziet, en noch vreest, is zulck eene eer niet waert.
    Een hemel hier op aerde, een Godtheit verre ons leven
    Opweegen: maer al wat ick naer mijn oogh besteven
    Bezeilt mijn moedt, die zwicht voor wederspoet, noch last,
    (1180) Noch dreigementen van Jupijn, noch Theofrast.
    Dees weerelt valt te klein: men sta naer hooger percken.
    Nu middelen beraemt om ’t opzet uit te wercken.
    Salmoneus moet ’er aen, oock tegens wil en zin,
    Hy aengebeên als Godt, en ick als een Godin.



Salmoneus. Filotimie.

    (1185) Men draeft en woelt vergeefs. geen middel van verdragen,
    Nu Theofrast zoo los heeft in den wint geslagen
    Wat Bazilides riedt, en t’ zamenhaelen kost.
    d’ Aertspriester onverwrickt, als een metaelen post,
    Door gunst noch ongunst van zijn opzet is te brengen.
    (1190) Wy moeten voor een poos wat dulden en gehengen,
[p. 38]
    En stellen ’t nachtfeest uit, tot op een zachter luim.
    Schoon Bazilides dringt om al dit tempelschuim
    Te vaegen uit mijn Rijck, en moedigh voort te vaeren.
    Een verreziende heer weet zijn gezagh te spaeren,
    (1195) Gebruickt het op zijn tijt, en waeght het zonder noot
    Zoo licht niet: neen gewis. een tegenstant, een stoot
    Helpt al ’t gezagh in d’ asch. de Majesteit is teder.
    Zy lijd geen’ schimp, stortze eens in d’asch, wie brengze weder
    Tot haeren ouden glans, zoo luisterschoon al oit?
    (1200) Dat kon Athene zelf met al zijn Wijzen noit.
    Het Koningklijck gezagh wast op, als heilige eicken,
    Die hoeven jaeren om hun hooghte te bereicken;
    Dies laet ons ’t zekere om ’t onzekere eergenot
    Niet waegen zonder kans. Mevrou, dit is het slot,
    (1205) En hier op afgetreên, eer wy dit paert berijden,
    Eer ’t schichtigh wort, en ons den breidel koom’ t’ ontglijden.
Fil. Een schoone wijsheit: waer heeft die zoo langh geschuilt?
    Het eene beelt staet hier in ’t kerckpoortael en pruilt;
    Het andere op de brugh. de paerden voor den wagen
    (1210) Staen reede, om in triomf uw Godtheit om te draegen.
    De Priesters, ’t offervee, zoo groot een toestel wacht
    En reckhalst, van verdriet, om met den middernacht,
    Den Melckwegh langs, (zo heet die straet met starre en wolken
    Van wederzy bekleet,) in ’t oogh van alle volcken,
    (1215) U endelijck te zien braveeren, en ’t besluit
    Van al dien toestel komt ten leste op uitstel uit.
    Is dat de Majesteit verzeekeren, en bewaeren?
    ’t Geberghte zweet van last, in arbeit om te baeren,
    En na dien arbeit komt een veltmuis voor den dagh.
    (1220) Dat heet voorzichtigheit, en ’t Koningklijck gezagh
    Verzekeren. ’t gaet wel. waer blijven d’ offervieren?
    Brengt wieroockvaten, flux: men slaghte hondert stieren,
    Ter eere van den Godt, die dus den blixem voert.
    O liever duizentwerf dees koorde noit geroert
[p. 39]
    (1225) Dan zich en zijnen stam in zoo veel smaets gedompelt.
    Indien dit haepren blijf, wy worden overrompelt
    Van rampen, zonder ende, en plotsling met een’ slagh
    Getroffen, dat men noit om opstaen dencken magh.
Sal. Mevrou, gy kunt hier aen mijn oprecht hart bespeuren,
    (1230) En hoe ick u in top der Godtheit zocht te beuren,
    Te heffen aen mijn zijde, indien ’t gelucken wou.
    Nu ’t weiflende geluck der weerelt, luttel trou,
    Ons aenziet met den neck, en komt dit spel te hinderen
    Door tegenspartlen, raet ons ’t voorspoock zeil te minderen,
    (1235) Te strijcken, geenen storm te loopen in den mont.
    Dat’s veiliger dan ’t schip te jaegen in den gront,
    En, tegens wint en stroom, door al die blinde rotsen
    Het uiterste gevaer te tergen, en te trotsen.
    Vergeef het uwen heer, dat hy uw leven berght,
    (1240) En eer, en staet, en kroon.  Fil. Gy berghtze niet, maer terght
    Een’ grondeloozen poel, vol helsche Razernijen,
    Brengt teffens my en u en duizenden in lijen.
Sal. Uw oordeel en het mijn staen tegens een gekant.
    Wanneer ons glori zit, gelijck een schip, gestrant:
    (1245) Dan zal het blijcken wie best oordeelt van ons beide,
    Helaes, maer al te spade. ick waeckte, en overleide
    Te nacht het heele stuck, terwijl ’t gestarrent doock,
    Tot dat de Slaepgodt quam, en bey mijne oogen loock.
    De Droomen volghden hem, die zijne vleugels spreide
    (1250) En om mijne ooren sloot. ick droomde, en zat en schreide
    Op ’t achterschip alleen, als ’t voorschip, schier te gront
    Geslingert, hulp noch troost aen stuur noch stuurman vondt,
    Waer na een noortsche buy met kracht haer vinnen roerde,
    De hulck aen lager wal door klip en steenrots voerde:
    (1255) Toen stietze op eene plaet, die stroom en baren stuit.
    De golven gingen hol, en ’t zagh’er byster uit.
Fil. Dit voorspoock hoop ick zal in ydelheit verdwijnen.
Sal. Elenden naecken, eer de zon beginn’ te schijnen.
[p. 40]
    Mijn geest getuight geen heil: het onheil is naby.
Fil. (1260) Laet vaeren uwen droom.  Sal. Wat eischt Mevrou van my?
Fil. Dat gy dees godtstriomf uitvoeren wilt met orden.
    Beveel de zaeck aen ons: laet ons hier mee geworden.
Sal. Wat raet om Theofrast te zetten naer uw hant?
    Noch Bazilides, noch de kloecke Hierofant,
    (1265) Noch mijn gezagh heeft hem het alderminst bewogen.
Fil. Wie niet gewilligh buight wort met gewelt gebogen.
Sal. En buight hy niet?   Fil. Zoo gaet de handel echter voort.
    Men klamp’ dien Amirael met al ons maght aen boort.
    Laet kraecken al wat kan: men zal hem zien verstommen,
    (1270) Ons tegenwoordigheit aen uwe zijde brommen.
    Bezat de stoutheit oit des weerelts derde deel;
    Wy laeten zijnen Godt den hemel niet geheel.
Sal. Ick ben het stuck getroost.  Fil. welaen, om tijt te winnen,
    Is ’t meer dan tijt dat wy dit heerlijck stuck beginnen,
    (1275) En ’s Rijcks geheimraet eerst verspreecken in het hof,
    Om met een majesteit op d’ aengevange stof
    Te wercken, en uw beelt, gestuit voor dezen drempel,
    Gewilligh of door dwang te voeren in den tempel:
    Dan, na een dans van eere op Godts velt, met de pracht
    (1280) Der Goden voort getreên, daer d’ offerhande u wacht.



Rey van Priesteren. Theofrastus.

    Wy treden naer het hof, en bleven nutter buiten.
The. Gaef Jupiter dat wy dien afgodt moghten stuiten.
    Het waer een parel aen de kroon van ’t Priesterdom.
Rey. De Koningin, te trots, te moedigh, ziet niet om
    (1285) Naer Godt noch Priesterschap, om Junoos rol te speelen.
The. En zou men luisteren naer ’t hof en zijn bevelen;
    Zou een verwaende vrou haer wetten in de kerck
    Bekrachtigen? waerom verscheuren wy dit zwerck,
    Dees hemelschildery en wolcken niet aen sleters?
Rey. (1290) Verschoon het dezen nacht, met hoope van wat beters.*
[p. 41]
    Wat deert ons spinnewebbe en kranck tooneeltapijt
    Van dezen Jupiter, die met den hemel strijt,
    Zijn Juno te geval? hoe laet hy zich misleien!
    Men moght zijn dolheit eer beklaegen en beschreien
    (1295) Dan lasteren. wanneer een vrou de Kerck regeert
    Dan draeit de weerelt om, dan staet haer hooft verkeert.
The. De vrouwen midlerwijl beschicken groote zaecken.
    Zy spoocken door de lucht, gelijck Medeas draecken.
Rey. Een heer hou best de hand aen ’t roer van zijnen staet.
The. (1300) By wijlen heeft de heer den naem, mevrou de daet.
Rey. Zoo gaet het hier: zoo raeckt het heele Rijck op hollen.
The. Dees donderkloot moght hun wel voor de scheenen rollen.
Rey. Kan Hierofant dien storm, dat onweêr niet voorzien?
The. By wisseling van Staet zal hy de Kerck gebiên.
Rey. (1305) Die wulp de Kerck gebiên? hy moght zich billijck schaemen.
The. De wulpen weeten minst wat zeden hun betaemen.
Rey. Zy willen dat men hen gelijck orakels hoor’.
The. Zy vangen simpelen, en hangenze op by ’t oor.
Rey. Noch vintmen deftigen, die voor die wulpscheit duicken.
The. (1310) In schijn. zy weeten loos hun wulpscheit te gebruicken.
Rey. Misbruicken, zeit gy liefst, als in een mommery.
The. Gebruick of misbruick, ’t hof zoeckt zijn fortuin hier by.
Rey. Oprechten worden dus aen laeger wal geschoven.
The. Wie met dees grijns niet speelt raeckt kommerlijk te boven.
Rey. (1315) Het Hof ziet uit, om u te troonen door genot.
The. Wy wislen Godts altaer om geenen aerdtschen Godt.
Rey. d’ Aertspriester sta maer vast: wy zullen niet bezwijcken.
The. Voor ’t outer van Jupijn, en zonder ommekijcken.
Rey. Met wat bewijzen zal het hof dit spel bekleên?
The. (1320) Met vonden, zonder gront.  Rey. die zacken ginder heen.
The. Een reden, lang erkaut, bevestight door de tijden,
    Die op elckandre slaen, en die de proef kan lijden,
    Behout haer waerde, als munt van ’t louterste metael,
    Ontziet noch vier, noch toets, noch klank, gewigt, noch schael,
[p. 42]
    (1325) Dat zult gy hooren, nu ick, Godt Jupijn ter eere,
    Dien valschen Godt ten schimp, ons zaek voor ’t hof verweere.
    Daer treet het gansche hof ons tegen. houdt u vast
    Aen Godt, en zijn altaer: de Godtsdienst lijdt geen’ last,
    Al ramdenze met kracht ons godtgewijde muuren.
Rey. (1330) Wy zullen hun gewelt door lijden best verduuren.



Salmoneus. Theofrastus. Filotimie. Hierofant. Rey.

EErwaertste vader, hoe? wat drift, wat onbescheit
    Is dit? zal ’t Priesterdom Salmoneus majesteit
    In ’t licht staen? kan men u met reden niet beweegen?
    Gy staet alleen geen’ Vorst, maer Godt op aerde tegen.
    (1335) Een wijze hoedt zich wel dat hy geen Godtheit steurt.
The. Zoo wort onnozelheit, die nergens in verbeurt,
    Beschuldight, zonder blijck en merck van schult te noemen.
Filo. Een onbeschaemde durf zijn schande noch verbloemen.
The. Verbloemen? niemant wijst ons schande of misdaet aen.
Hie. (1340) Ziet gy ’t geheilight beelt niet voor den tempel staen?
The. Zoo ’t beelt een misdaet heet, ick heb het niet gehouwen.
Sal. Gy keert het uit de kerck, The. men magh geen godtsgebouwen
    Ontwijden door een beelt, dat Jupiter ontwijt,
    Een Godtheit, aen wiens eer gy zelf verbonden zijt,
    (1345) Dies wacht u zijn altaer en tempel te bestormen.
Hie. De minste Koning giet een’ Godt in zulcke vormen,
    Daer zijne zinlijckheên op speelen. is ’t niet waer?
    Scheep over naer den Nijl: de schrandre Egyptenaer
    Schept Goden, zonder endt, uit zijn gedroomde vonden,
    (1350) Bidt koey, en kalvers aen, en krokodil, en honden,
    Griffoen, en gans, en haen, oock zelf ajuin, en loock,
    Gedient door offervee, en geur, en offersmoock.
    Dat leert hem Zonnestadt, in zijn befaemde schoolen,
    Aen Isis Priesterdom van overouts bevolen.
The. (1355) Wy keeren ons geensins aen ongrieck, nochte Nijl.
    Het wijze Griecken volght en houdt den ouden stijl,
[p. 43]
    Door Cekrops ingevoert t’ Athene, en streng geboden.
    Hy leerde ons eerst Jupijn, den Koning aller Goden
    En menschen te gelijck, aenbidden; vee, en stier,
    (1360) Brandtoffer, wieroockgeur, en zuiver offervier
    Opdraegen, en dien Godt in marmerbeelden eeren.
    Wie dezen godtsdienst nu in Elis om wil keeren,
    En ’t beelt van Koningen op ’t heiligh outer plant;
    ’t Gebruick der ouderen, getrou van hant tot hant
    (1365) Hunn’ kindren toegereickt, verandert in de steden,
    Wort geensins ingevolght met d’ allergrootste reden.
    Wat wijs en wet een Vorst in zijne Rijcken zet,
    d’ Aeloutste godtsdienst is en blijft de hooghste wet,
    En hierom keeren wy dien nieuwen afgodt buiten.
Fil. (1370) Laet Cekrops Heiligheên in zijne kercken sluiten,
    En buiten keeren wat hy raedzaem vint of niet:
    Salmoneus is een Godt en heer in zijn gebiet.
    De lantzaet hou zich stil: men vint en stelt geen wetten.
    Wie dit mishaeght vertreck’ (men zal ’t hem niet beletten,)
    (1375) Naer Cekrops stadt, en zoecke alleen by Cekrops prijs.
The. Geweldigh heerschen, en met dwang, is geen bewijs
    Van wettigheit in ’t stuck van godtsdienst en Godts kercken,
    By duizentduizenden gezaeit op ’t aerdtrijck, wercken
    Van menschenhanden niet, maer Goden opgebout.
    (1380) d’ Almaghtige Jupijn heeft ons zijn’ dienst betrout,
    Met dit beding van trou voor Godts altaer te waecken.
    Dit wettige beroep verbiet dien dienst te staecken,
    Verbiet een’ sterflijck mensch t’ aenbidden voor een’ Godt.
Hie. Eert Herkles Priesterdom dan, tegens ’t hoogh gebodt
    (1385) Van Jupiter, zijn’ zoon gewonnen by Alkmene?
    Waer is de wijsheit nu van Cekrops, en Athene?
    Was Herkules geen mensch met sterflijckheit bekleet,
    Toen dat venijnigh hemd, zoo schrickelijck en wreet,
    Hem naer het lijckvier dreef, daer hy tot asch verteerde?
    (1390) Wat plaets leedt opspraeck, die dien Helt met offer eerde?
[p. 44]
    De zoon van Actor slaght den allereersten stier,
    Ter eere van dien Godt. de krans van popelier
    Bekranst zijn Priesterdom. Thebaner en Arkader,
    Tyrinte, Tybur, en de Gades dezen vader
    (1395) Gezangen zingen. hem ontbreeckt noch kerck, noch feest.
    Nu lochen dat hy is een sterflijck mensch geweest.
    Zijn daeden dienen u tot onschult, noch verschooning,
    Te min dewijl hy noit een Rijck beheerschte als Koning.
The. Alcides heeft men eerst geoffert na zijn doot,
    (1400) En, als een Godt, geviert.  Hie. dat onderscheit is groot,
    Het scheelt den lesten snick en dootsnick tusschen beiden,
    Dat kan hier Godendom en menschdom onderscheiden.
The. Ons Godtgeleertheit leert ons klaer hoe veel dit scheelt,
    Als zy de Godtheit in drie ordens heeft gedeelt,
    (1405) Het hooghste Wezen stelde in d’ eerste hemelsche orden;
    Het tweede in zielen, die van menschen Goden worden,
    Geheilight om hun deught, hoedanigh Herkles was;
    Het derde in Deught en Eer. hoe komt nu dit te pas,
    Dat wy altaer, en kerck, en beelt, en offer schencken
    (1410) Aen sterffelijcken (’t is een gruwel om te dencken,)
    Al waren ’t Koningen? hier hapert uw bewijs.
    Keer om dit speeltooneel: gy haelt noch eer noch prijs
    By mannen van verstant, by geenerhande volcken,
    Met schilderhemelen, gemaelde lucht, en wolcken,
    (1415) En starren, zonder vier: men voer’ dit beelt in ’t hof.
    Wie glimpigh mommen wil, die momme niet zoo grof.
Fil. Wert niemant by zijn tijt een godtheit toegeschreven,
    Salmoneus zal dan eerst naer dezen pallem streven.
The. Mevrou, al waren wy den Koning onderdaen,
    (1420) Dees tempelschennis kan niet ongestraft vergaen.
    Geen Goden lieten oit zich ongestraft beschimpen.
    Verbloemen baet hier niet, noch verf, noch schijn, noch glimpen
    Geen grooter schennis dan die Godt zijn eer ontsteelt,
    Het zy door offersmaet, of een onheiligh beelt.
[p. 45]
    (1425) Wie zich wil spiegelen, geen spiegels hem ontbreecken.
    De nacht verloopt te snel, om breet hier af te spreecken.
    Waer bleef de Reuzerot, die, staende naer den stoel
    Des Dondergodts, zoo diep in Plutoos jammerpoel
    In eeuwigheit verzonck, van boven neêr gekloncken?
    (1430) Prometheus, die de zon haer levendige voncken
    En straelen steelt, om ’t beelt t’ontvoncken, streckt helaes,
    Geketent aen zijn rots, den Arent tot een aes.
    Geen Flegias vergeefs Apolloos tempel blaeckte.
    Geen Pentheus Bachus feest vergeefs beschimpte, en laeckte,
    (1435) Noch Glaukus Venus; dees verbeten en gesleurt
    Van ’t paert, en d’ ander door zijn moeders hant verscheurt.
    De bijl, die Ceres woudt vermeeten aen dorst randen,
    Zagh hoe haer heer zijn spier most knaegen met de tanden,
    Uit dollen honger. och, indien hier raden gelt,
    (1440) Och, schen uw handen aen geen tempels door gewelt.
Hie. Zoo wort een lichte pluim, een’ roock, een’ damp verblazen.
    Hy pooght den Koning dus met dreigen te verbaezen,
    Vergeefs: wy troosten ons deze ydele ongena.
The. Verleider van ons hof, de felle donder sla
    (1445) Uw boosheit, het bederf, de pest der vroome heeren.
Hie. De Vloecken zijn gewoon in hunnen hoeck te keeren,
    Van waerze quamen.  The. wacht, de Vloecken zijn niet wijdt.
Sal. Krackeelen vordert niet. men staecke dezen strijt.
The. Indien het u behaegh’, men stell’ den strijt ter zijden.
    (1450) Niet een der Priesteren zal ’s Konings beelt ontwijden:
    Het ruste dezen nacht alleen voor ’s tempels poort.
    De Koning vaer’ terwijl met dees triomffeest voort,
    Getroost hy zich den slagh van boven te verwachten.
    Wy zullen midlerwijl ons Godtheit offer slaghten,
    (1455) En wieroocken. zy zal gewis dien hoon en smaet
    Haest wreecken aen dit hooft, een’ stokebrant van ’t quaet!
Hie. Aen my? de donder kan my hinderen noch deeren:
    Maer mooght gy in dit beelt des Konings wil onteeren,
[p. 46]
    En Koningklijck gezagh, zoo blijckt het al te wis
    (1460) Waer toe de mogentheit des Rijcks vervallen is.
Fil. Dan waer de gront geleit tot wederspannigheden.
The. Ziet toe, gy haelt den vloeck van alle Griecksche steden
    En alle ongriecken u te schendigh op den hals:
    Zoo staen d’ orakels stom: de wichlery is valsch.
    (1465) Waertoe Jupijn gedient in hondertduizent kercken?
    Waertoe zijn beelt, de kroon van zeven wonderwercken,
    Zoo heerlijck opgerecht? waertoe ’t Olympisch feest
    Van Herkles ingevoert, daer zich vernuft en geest
    En pracht van Koningen en Vorsten vinden laeten,
    (1470) Als Pize, en Elis, elck om ’t vijfde jaer, heur straeten
    Van toeloop zien gepropt, en woelen naer heur’ wensch?
    Nu wijdt deze eer eens toe een kranck een sterflijck mensch,
    En ziet wat opspraeck wat al laster dit zal draegen.
Hie. Zoo dit Salmoneus en zijn Juno kan behaegen,
    (1475) Wy keeren ons aen ’s volcks oploopentheit, noch haet.
Fil. In ’t minste niet.  The. Jupijn, hoe wort uwe eer versmaet!
Fil. Hier gelt geen weigeren. als ’t hof het volck moet schroomen
    En naer den mont zien, dan is ’t verr’ genoegh gekomen.
Sal. Zoo doet het. zet dit beelt op ’t outer: haest u, voort.
The. (1480) Gy opent uw bederf in eeuwigheit de poort,
    Waer door Godts plaegen vast van alsins innetrecken.
Fil. Trouwanten, by der hant.  The. Geen water kan de vlecken
    Van tempelschendery afwasschen, geene zee
    U zuiveren. helaes, o wee, o wee, o wee.
    (1485) Stijgh op, o Rey: bezet den godtgewijden drempel.
Fil. Trouwanten, rept u: voert dit godtsbeelt in den tempel.
The. Om Godts wil, Koningin, hou stil, verhaest u niet,
    In tegenwoordigheit van ’t oogh, dat alles ziet,
    Van ’t oor, dat alles hoort, en zonder aenzien oordeelt.
    (1490) Ten minste spiegel u by tijts, aen ’t eeuwigh voorbeelt
    Van Niobe, de trotse en stoute Koningin,
    Die niet ontzagh, verwaent en met een’ dollen zin,
[p. 47]
    Latonaes offerfeest t’ ontwijden en te stooren,
    Op ’t spoor van Tantalus, haer’ vader, die den toren
    (1495) Der Goden had geterght, met hun geheimenis
    Te brengen aen den dagh, waerom hy eeuwigh is
    Ter helsche straff’ gedoemt. Latone, aldus ontsteecken,
    Beweeght Diane en Godt Apollo met haer smeecken
    Te straffen ’s moeders hoon, van Niobe geleên,
    (1500) Wiens kinders niet zoo haest vergaderen by een
    Voor Thebe, om in het perck hun paerden te berijden,
    Of ’t hagelt pijlen uit de lucht, van alle zijden.
    De trotse Niobe, half doot, aenschout dees plaegh,
    Bezuurt in al haer bloet, een droeve nederlaegh.
    (1505) Een dochter wenschtze alleen, in ’t midden van het treuren,
    Te bergen in haer’ schoot, maer ’t magh haer niet gebeuren:
    En zy, die flus verwaent de Godtheit terght zoo trots,
    Besterft zoo kil als ys, verandert in een rots,
    En leert u wat het is zich tegens Godt te kanten.
Sal. (1510) Nu Bazilides, voort, vaert voort, gy hoftrouwanten.
Rey. Jupijn, aenschoutge dit? aenschou wie u onteert.
    Gewelt, gewelt. Godts kerck wort schendigh geschoffeert.
The. Godtvruchte Priesters, rust: treet binnen om, in ’t midden
    Der zwaericheên te koor, den Dondergodt te bidden,
    (1515) Dat hy zijn heilighdom beschutte in dit gevaer.
Hie. Het stuck is uitgevoert, het godtsbeelt op ’t altaer.
Sal. Nu ’t hooghtijt met triomfe en danssen en gezangen,
    Ter eere van ons Rijck en Godtheit, aengevangen.
    Laet volstaen al wat kan. mijn Ganimedes, fier
    (1520) Op uw dischschenckersdom, en gy, o kamenier
    Van Iuno, Iris, brengt ons nu de godtsgewaeden.
    My past die mantel, rijck van licht, en overladen
    Van starren. reick Mevrouw den mantel van azuur.
    Alree verandren wy van wezen. de natuur
    (1525) Der sterflijckheit begint de Godtheid aen te neemen,
    De leest der menscheit naer d’ onsterflijckheit te zweemen.
[p. 48]
    Nu heeft de Godtheit haer voltoisel en beslagh.
    Wy zien de weerelt aen uit eenen andren dagh,
    En uit een ander oogh. de velden, en waeranden,
    (1530) Geberghte en zee en stroom staen reede om offerhanden
    t’ Ontsteecken op ’t altaer. mijn bedgenoote, aenvaert
    Dien scepter, u alleen, u past die pauwestaert,
    Zoo rijck en dicht bezaeit met Argus blinckende oogen.
    De hemel daelt alreede, en opent zijne boogen.
Fil.* (1535) Apollo, die het al verlicht met uwen glans,
    Verschijn nu op dit feest: verheerlijck onzen dans
    En staetsi. Vader Mars, die bloedige oorelogen
    Bestiert, verzelschap ons: dael neder uit den hoogen.
    Merkuur, die op de pen van hoedt en hielen zweeft,
    (1540) Met uwe slangeroe verdaghvaert al wat leeft,
    En niet en leeft, verschijn, en help den dans beginnen.
    O dochter van Jupijn, en moeder van het minnen,
    Verschijn op deze feest met uwen vluggen zoon.
    O strijtbre Pallas, dael om laegh uit ’s hemels troon
    (1545) Met helm, en beuckelaer, en speere. dat Diane
    Met haeren jaghtspriet daele in ’t schijnen van de maene.
Sal. De rey der Goden stijght uit ’s hemels gouden troon.
    Men zweefze te gemoet. zy buigen voor ons kroon,
    En eeren ons van verre, als eerste en opper goden.
        (1550) O Godtheên, wellekom. die, reede op ons geboden,
    Dit Godtsfeest eeren wilt, en elck uit zijnen trans
    En onzen hemel daelde, om dezen Godendans
    Eendraghtigh te bekleên op schuiftrompet, op veêlen,
    Schalmejen, en muzijck van goddelijcke keelen.
    (1555) Wy zullen uit den troon van wolcken, aen de zy
    Van onze gemalin gezeten, beide bly
    Bestraelen uwen zwier, en letten op de zwaejen
    Van deezen dans en trant, waerop de starren draejen.
Hie. Genoegh gedanst: uw dans vernoeght de majesteit
    (1560) Van onzen Jupiter. de Priesters staen bereit
[p. 49]
    Met facklen, offertuigh, en geur van wieroockvaten
    U door den Melleckwegh en starrelichte straeten
    Op ’t staetighst’ voor te treên, te leiden met de pracht
    Van Goôn en hofsleip naer de brugh, daer ’t offer wacht
    (1565) Op d’aenkomst van Jupijn.  Sal. Mijn Juno, tre naer binnen,
    Verwacht ons in het hof met deze feestgodinnen,
    Terwijl ons priesterdom zijn offerschult betaelt:
    Dan met triomfe ’t hooft der Goden ingehaelt,
    Dan mooght gy en uw sleip ons triomfant ontmoeten.
Fil. (1570) Het zal ons lusten u, zoo groot een’ Godt, te groeten.



Theofrastus. Rey van Priesteren.

            O Priesterlijcke Rey,
                    Hef aen een droef geschrey,
            En pas de jammerzangen,
                    Rontom den tempel heen,
                    (1575) Op uw bedruckte treên,
            En deerlijcke ommegangen.
                    O wee, o druck, o strijt,
                    Ons outer is ontwijt.
            Rey. Aertsvader, wou Jupijn u spaeren,
            (1580) En uwe grijze hairen,
            Om out en stram te lijen
            De tempelschenderyen?
            Om deze gruwellasteren
            Te hooren? dit verbasteren
            (1585) t’Aenschouwen voor uwe oogen,
            Met nevelen betogen,
            Terwijl uw beenen beven,
            De krachten u begeven?
            Wat baeten offerhanden?
            (1590) Wat helpt het wieroock branden?
            Wat vorderen gebeden?
            De tempelpleghtigheden
[p. 50]
            Zijn ydel en verloren.
            Och, liever noit geboren,
            (1595) Zoo droegen wy geen kennis
            Van dees gevloeckte schennis.
            De hemel blijft gesloten.
            Hy hoort geen kerckgenooten.
                    The. O Priesterlijcke Rey
                    (1600) Vervolgh dit nachtgeschrey.
            Vervolgh uw jammerklaghten,
                    En klaegh uw droefheit uit,
                    Op hoop of dit geluit
            Den hemel moght verzachten.
                    (1605) O wee, o druck, o strijt,
                    Ons outer is ontwijt.
            Rey. Aertsvader, och, wat helpt dit kermen,
            Daer ons geen Goôn beschermen?
            Zy vlieden dieze haeten.
            (1610) De tempel treurt, verlaeten
            Van zijne heilighdommen.
            De schennis zit geklommen
            In ’t hooge koor der kooren.
            ’t Orakel heeft geene ooren.
            (1615) Wy klaegen de pylaeren,
            Gewelf, en doove altaeren,
            Daer torts, noch eicke kranssen,
            Noch kerckbancket, noch danssen
            Den Goden meer behaegen.
            (1620) Men past op donderslagen,
            Noch blixemvier, noch schichten.
            Men hoeft geen kerck te stichten
            Den opperste ten prijze.
            ’t Is uit met d’ oude wijze.
            (1625) De hemel blijft geslooten.
            Hy hoort geen kerckgenooten.
[p. 51]
                    The. O Priesterlijcke Rey,
                    Hou aan met nachtgeschrey,
            Volhardt al stil, in ’t midden
                    (1630) Van ’t binnenkoor met my,
                    En zet u zy aen zy.
            Bestorm de lucht met bidden.
                    O wee, o druck, o strijt,
                    Ons outer is ontwijt.

Continue

HET VYFDE BEDRYF.


Filotimie. Pizaners.

(1635) JUpijn Salmoneus, nu gekent in zijne waerde,
    En volle majesteit door d’offerhande op aerde,
    Zoo past het Juno mede aen dit Godinnendom
    De heerschappyen van haer koningkrijcken om
    Te deelen naer den eisch. getrouwe feestgenooten,
    (1640) Die nu de rijckste kroon der Godtheit ziet geslooten
    Om mijn alwaerdigh hooft, hoe zoude ick, in dien schijn
    Van eere zonder gade, u niet gedachtigh zijn!
    Den grootsten voeght het eerst gedienstigheên t’ erkennen.
    Gy Venus zult de duif en uwen wagen mennen
    (1645) In Cyprus, uw gebiet, daer elck uw tortsen voelt.
    Idalie, Amathunte, en Pafos zal ’t gestoelt
    Van uwe Godtheit zijn: het priesterdom, met huiven
    En roozen om het hooft, u musch, en zwaen, en duiven
    Toewijden op ’t altaer, oock maght van wieroockgeur.
    (1650) Uw Godtheit wort geviert de gansche weerelt deur.
    Gy zult geslachten door hunne afkomst onderstutten.
    Gy Pallas zult de steên met speere en schilt beschutten,
    Waerin Medusaes hooft van zwarte slangen krielt.
    Athene, door gewelt noch vyantschap vernielt,
    (1655) Zal u in kercke en koor met blonde olijven eeren,
    En onder uw gezagh veele eeuwen triomfeeren.
[
p. 52]
    Diane, ontfang te leen bosschaedje, en wildernis,
    En bergh, en dal, en ’t Wilt, dat u geheilight is.
    Men zal het wufte Wilt, met pijl of net gevangen,
    (1660) Of winthont in uw kerck aen ’t hoogh gewelfslot hangen,
    En wijden hart en hinde en zwijn uw Godtheit toe.
    Maer wie komt ginder, uit zijn’ adem mat en moe
    Geronnen, en verbaest het feest der Goden stooren?
Piz. Och, Elis Elis, och, nu is uw ramp geboren.
Fil. (1665) Het zijn Pizaners. hoort, wat jaeght u herwaert aen?
Piz. Och, Elis Elis, och, hoe wil dit feest vergaen?
    Jupijn behoe de stadt, en ’t Rijck, en alle vroomen.
    De Goden hoeden ons, of ’t is hier omgekomen.
Fil. Wie zijt gy, die de vreught der groote Goden steurt?
Piz. (1670) Wy boodtschappen het hof wat daetlijck is gebeurt.
Fil. De Godtheit triomfeert op haeren zegewagen.
Piz. Salmoneus is, helaes, van Godt Jupijn verslagen.
    De Koning is een lijck. Salmoneus leght’ er al.
Fil. Wat stroit de Faem niet uit, de boosheit te geval!
Piz. (1675) Wy wachtten by de sluis of godtsbrugh met verlangen,
    Daer Elis borgery, om hunnen Heer t’ontfangen
    Gereet stont, en het volck krioelde en t’zamendrong,
    d’ Een ingetogener, en d’ ander los van tong.
    Zy duiden vast dit feest ten slimsten, of ten goede,
    (1680) Daer zomtijts muitery en oproer onder broedde.
    Ontzagh hielt evenwel de menighten in toom.
    De midnacht quam vast aen, en koesterde den schroom,
    En naerheit: het gestarnte aen ’t hooftpunt stont gesteegen,
    Wanneer een straetgerucht luids keels, van alle wegen,
    (1685) En wijcken opstack: wijckt, ruim baen: de Koning komt:
    Hy treckt den Melckwegh door. de meesten staen verstomt
    Van angst, en vreezen vast voor onheil onder ’t hoopen.
    Verbaesde wijven voort aen ’t schreeuwen, voort aen ’t loopen.
    Ten lange leste komt de sleip en staetsi voort.
    (1690) De hofbende is hier d’ eerste om door de hemelpoort
[p. 53]
    Te trecken, en zy bralt met haeren blixemstandert,
    Gevolght van Hierofant; toen ’t hooge hof, verandert
    In Goden. ieder voert zijn teken, en zijn draght.
    Salmoneus treet, gelijck Jupijn, na deze pracht,
    (1695) Verdooftze in majesteit, en eere, en glans, en luister.
    De blixem is zijn staf, die schooner straelt by duister,
    En Bazilides volght op ’t koninglijcke spoor.
    De hoftrouwant bestuwtze. een ieder geeft gehoor,
    En luistert in de stilte, om op ’t gevolgh te letten.
Fil. (1700) Wy letten op ’t gevolgh.  Piz. De zilvere trompetten
    Verhieven een geluit, dat aen den hemel klonck,
    Zoo dra Salmoneus trots te wagen steegh, en blonck
    Om hoogh, gelijck een Godt, daer duizenden van zielen,
    By ’t heerlijck sluisgewelf voor hem ter aerde vielen.
    (1705) De Priesters zwaeiden hem voor ’t outer, wieroock toe.
    De gansche hofsleip wert geroep noch juichen moe.
    De fackels bloncken klaer, en gaven een geflonker
    In ’t goddelijck gewaet, dat schooner scheen by donker.
    De dertle paerden staen en knabbelen het gout
    (1710) Van ’t knarssende gebit, en brieschen, trots en stout
    En moedigh op dien Godt, als die zijn godtheit kennen.
    Zy trappen van verdriet, om eenmaal voort te rennen.
    De nieuwe Goôn bekleên in orden van weêrzy
    Salmoneus wagenpracht.  Fil. dat voeght dien Godt, en my.
Piz. (1715) De Koning, by Jupijn in Majesteit geleecken,
    Gebiet ten derdemael de feesttrompet te steecken.
    Men hoort een stem: valt neêr: valt neêr: aenbidt Jupijn.
    Een ieder knielt in ’t stof, de huichlaer met een’ schijn*
    Van rechte eerbiedigheit. kornetten en schalmeien
    (1720) Bestemmen ’t maetgezang van uitgeleze reien.
    De paerden op dien toom aen ’t draven op de sluis.
    Men hoort een knarssende en een klinckende gedruis,
    De paerdehoeven op ’t metael, de goude raeden,
    Met dien vermomden Godt in zijn triomf geladen,
[p. 54]
    (1725) Vermengen hun geknars in al dit ongeluit.
    De Godtheit van Jupijn ziet hem ten oogen uit.
    Hy weet met zijne vuist en gloeiendige vingeren
    Den blixem in den drang en ’s volx gewoel te slingeren,
    Dat al de stadt verschrickt, en siddert om hem heen.
    (1730) Maer wat gebeurt’er flux? de Godtheit komt beneên
    Gedondert uit een wolck, recht aen op ’s Konings wagen,
    Die schrickt, in zijn triomf gedootverft en verslagen.
    Zoo dra wy Godt Jupijn op zijnen Arent zien
    Verschijnen, vallen wy op ’t aenzicht, op ons knien
    (1735) Ter aerde. daetlijck berst een onvoorziene donder
    Vervaerlijck uit de wolcke, en treft afgrijslijck onder
    De paerden, en hunn’ heer, die schiet op zijnen rugh
    Gezwint ten wagen uit. de paerden, op de brugh
    Aen ’t hollen, rucken voort. de wagen, door dit rucken
    (1740) Dit schocken langs de straet, gebroken, en in stucken,
    Berooft van wagenaer en toom, vergeet zijn vaert,
    Verstroit zijn ysren raên. de paerden, trots van aert,
    Die vier en vlam en gloet noch strax ten beck uitspoogen,
    En blixems schooten uit het blickren van hunne oogen,
    (1745) Aen ’t sneuvelen, met kracht uit hun garreel gespat.
    De Koning geeft den geest, geplet van ’t gloejend radt.
Fil. Och och, Pizaners, och, waer bleef mijn uitverkooren?
Piz. Het volck geraeckte voort aen ’t hollen, heet van toren.
    Apollo, Mars, Merkuur, het nieuwe Godendom,
    (1750) De hofsleip, elck verbaest zagh naer zijn hielen om,
    Geborgen in dien drang, of hallef doot gedrongen,
    Gelastert, en gevloeckt, van overal besprongen.
    De wraeck des oploops rande om strijt den dooden aen.
    Had Bazilides niet het lijck den onderdaen
    (1755) Ontruckt, de Koning waer, als Hierofant, gereeten.
    Verscheurt van lidt tot lidt, en in den stroom gesmeeten.
    Hy stilde ’t oproer met zijn benden, hier gereet,
    En wondt het warme lijck in ’t pluimaluine kleet,
[p. 55]
    Dat Etnaes gloet verduurt, en liet het, onder ’t krijten
    (1760) Der woelende gemeente, op d’ offerstapels smijten.
    Toen stack de lijcktorts voort den brant in ’t hout, gewijt
    Voor d’ offerstieren: maer de hemel scheurt en splijt,
    En schiet den blixem in de lijckvlamme uit den hoogen.
    Wie kent den blixem niet, wiens gloet, van groot vermogen,
    (1765) De schee des zwaerts verschoont, door ’t leder heenedringt,
    En ’t fijnste lemmer, daer de vlam en vonck uit springt,
    Tot stof en gruis verteert? de lang geterghde vader
    Verslont geraemte, been, en zenuw, vleesch, en ader;
    Zoo dat’er van het lijck niet anders overschoot
    (1770) Dan d’ assche, die men ras in eene dootbus sloot.
    Door zulck een offer raeckte al d’ oploop aen ’t bedaeren.
    Zoo liep dees treurrol af. Jupijn wil u bewaeren.
Fil. Waer bergh ick ’t leven nu? Salmoneus, och, mijn Heer,
    De hoop is uit met my; mijn kroon, mijn staet, mijne eer,
    (1775) Mijn troost in eenen storm al teffens dus verloren.
    Och, beter noit tot staet en majesteit geboren.
    Salmoneus, och, ick heb u reuckeloos verraên,
    Vervoert om naer de kroon van Jupiter te staen.
    Men wijte my uw ramp: ick ick heb u bedorven.
    (1780) Waer nu in ballingschap de weerelt door gezworven?
    Hier is geen vryburgh, noch geen toevlught in der noot.
    Helaes, waer bergh ick my? waer vlught ick voor de doot?
    Het graeu genaeckt. helaes, wie broght dien vorst om ’t leven?
    Want Jupiter heeft hem dat vier niet toegedreven:
    (1785) Een koningsmoorder, schuim van ’t helsch en nijdigh volck
    Heeft ergens, uit de schim van een gemaelde wolck,
    Hem met een hantgranaet op ’t beckeneel gekloncken:
    Nu schuift men ’t op Jupijn. waer vinden wy speloncken,
    Een’ kuil, een’ schuilhol, naer en droef genoegh voor my?
    (1790) Maer neen, Salmoneus leeft in volle heerschappy.
    Hy roept ons (hoortge niet?) uit zijnen troon naer boven.
    Mijn lief, ick koom, ick koom. geen weereltlijcke hoven
[p. 56]
    Verquicken my om laegh. mijn heer ick koom, ick koom.
    Waer zijnwe? suffen wy? is ’t waerheit, of een droom?
    (1795) Wat baet my nu mijn pracht de bondel pauwepluimen?
    Nu zijt gy Juno niet: gy moet uw Rijcken ruimen.
    Wat baet my deze kroon op ’t hooft? daer leghtze in ’t stof.
    Men trapze met den voet. ô Godtheit zonder lof.
    Legh af dien mantel, die wil nu geen weduw passen.
    (1800) De majesteit heeft uit. zy zijn ’t gezagh ontwassen.
    Men daghvaert ons ter straffe. o onderaertsche Goôn,
    Waer dwaelt mijn heer? mijn lief, waer heene nu gevloôn?
Piz. Staetjoffers volghtze in ’t hof: het gaet haer aen de zinnen,
    Die hoeven rust. gaet voor: wy spoeden oock naar binnen.



Bazilides. Rey van Priesteren. Theofrastus.

(1805) STantvastigh Priesterdom, waeck op: waer schuilt gy nu?
    Waeck op, schep moedt: Jupijn de vader hanthaeft u.
    Hy heeft ter goeder uure uw ongelijck gewroken,
    Zijn out altaer beschut. geen maght heeft hem ontbroken.
    Een felle kerckstorm is u over ’t hooft gewaeit.
    (1810) Eerwaertste vader, hoe is dit tooneel gedraeit!
    Dat leert den Dondergodt naer zijne altaerkroon steecken,
    Wiens blixemschichten gloet noch vier noch kracht ontbreken.
    Ick breng de heilooze asch beslooten in dees bus,
    Salmoneus overschot, Salmoneus, die noch flus
    (1815) Verwaten heenetrock om Jupiter te speelen.
Rey. Groot, groot is Jupiter.  The. hy hanthaeft zijn beveelen,
    Orakels, offereer, en tempels, hoogh gebouwt.
    Hy eert het priesterdom, dat hem in eere houdt.
    Hy eert zijn priesterdom, en kercken, en altaeren.
    (1820) Dat leert het weereltsch hof zijn’ staet en ampt bewaeren.
    Nu blijckt het wat’er van dees Godtheit overschiet.
    Die Godt braveerde is nu een hant vol stof, een niet.
Ba. Waer nu met deze bus, dit dootvat, best gebleven?
The. Wie Godt onteert verdient geen eere na dit leven.
[p. 57]
    (1825) Koom herwaert, Diodoor, aenvaert dien offervloeck,
    Die godtlooze asch, en stopze in een’ vergeeten hoeck
    By ’t noorder kerckpoortael, en aen de slincke zijde
    Van ’t kerckhof. dat dees bus den tempel niet ontwijde:
    Bestulpze met een’ zerck. wie Jupiter veracht
    (1830) Verdient geene eer by Godt, noch ’t priesterlijck geslacht.
    De godelooze ziel, ten lichaeme uitgedrongen,
    Met eenen sprongk zoo diep in ’s afgronts poel gesprongen,
    En voor den rechterstoel van Radamanth gedaeght,
    Deist t’elckens achterwaert, terwijl Megeer haer jaeght
    (1835) Ter vierschaer’ met de zweep, om haestigh te verschijnen,
    Op ’t jammerlijck geluit van hondertduizent pijnen,
    Geknars en ketenklanck. de dolle reuzerot
    Verwacht met smert de komst van dien verdoemden godt.
Ba. Wat wil dat hofgeschrey, dat bonzen, en dat kraecken?
    (1840) Hoe spreit die naere galm zich over alle daecken!



Pizaners. Theofrastus. Bazilides.

OCh, Theofrastus, och, om Jupiter, om Godt,
    Och bergh dit Rijckscieraet. het hof, het Godenslot
    Wort door het hofgezin van zijnen schat geplondert.
    ’t Gezagh heeft uit: de vorst, het hooft, is doot gedondert.
    (1845) De Koningin geworght aen eenen gouden strick.
The. Hoe lang Jupijn vertoeft, een eenige oogenblick
    Betaelt de schennissen en tempelschenderijen.
    Dat leert den godtsdienst en Godts heilighdom ontwijen.
    Hoe quam de Koningin aen dit rampzaligh endt?
Piz. (1850) Zy had den rou beklaeght, en haere schult bekent
    Voor Jupiter, en sloegh van druck en schrick aen ’t raezen.
    Men leitze in ’t hof, of rust en stilte haer genazen
    In ’t eenzaem kabinet, op eene ledekant,
    En vintze flux geworght, gestickt aen dezen bant.
    (1855) Geen geur, noch artseny, noch kruit herbaerde ’t leven.
    Op deze maere schijnt het gansche hof te beven,
[p. 58]
    Te dreunen van ’t gekerm. het troostloos hofgezin
    Vlieght razende en verbaest de zaelen uit en in,
    Niet anders of de stadt en ’t hof, in rouw gedompelt,
    (1860) En van erfvyanden verweldight, overrompelt,
    In brant stont, en de vlam, door alle straeten ras
    Geslagen, noch van Godt noch mensch te blusschen was.
    Wat kon’er tegen staen? daer was gezagh noch orden.
    Elck volghde zijnen lust en moedtwil, die hen porden.
    (1865) Een ieder vlamt op roof, en rooft, en grijpt en vat.
    Kleenoodie, kostlijckheit, juweel, gesteente, en schat
    Wort buit verklaert. men valt aen ’t plonderen, aen ’t stroopen.
    Men ramt de kamers op. de sloten springen open.
    Wy bergen naulix noch den scepter, en de kroon,
    (1870) En ’t Koningklijck gewaet.  The. dat u Jupijn beloon’
    Voor dien getrouwen dienst. men moet hier orden stellen,
    Of hof en tempel valt ten roof voor ’s rijcks rebellen.
    Heer Bazilides, neem de kroon aen, en het Rijck.
Baz. Genade, Aertspriester, och verschoonme: met wat blijck
    (1875) Of glimp van wettigheit kan ick de kroon aenvaerden?
    Hoewel de Koningen van hunnen stam veraerden,
    Noch magh geen onderdaen zich zetten in dien Staet
    Door onderkruipingen, of reuckeloozen raet:
    Men dient den breeden Raet en ’t volck hierop te hooren.
    (1880) Ick heb den Koning en het Rijck mijn trouw gezworen,
    My met gestaefden eedt verbonden aen den staf
    Van Elis, die dit volck veele eeuwen wetten gaf.
    Ick vlam op kroon noch troon, maer wensche met mijne armen,
    Gelijck een’ vrijen Staet, d’ Eliders te beschermen.
    (1885) Dat voeght een’ Oppervooght des volcks, en op dien voet
    Vernoegh ick allerbest de drift van mijn gemoedt.
    Men stell’ den Staet voortaen aen ’t keurrecht, niet aen erven:
    Dewijl de Deught verhuist, en dickwijl by ’t versterven,
    Tot onheil van ’t gemeen, veranderingen baert.
    (1890) Zoo wort het weesdom van dees heerschappy bewaert.
[p. 59]
The. Gy spreekt godtvruchtig: maer wat vordert uw verschoning?
    Dees lantsaert eischt een hooft, een opperhooft, een’ Koning.
Ba. Een eenigh hooft vervalt te licht tot dwinglandy.
The. By ’t koningsdom gelt eer.  Ba. een rechte slaverny.
    (1895) Het Recht des volcks wort best bewaert by veele mannen.
The. Als die veraerden dan gebieden veel tirannen
    In plaets van een’.  Ba. is d’een of d’ander luttel vroom,
    Zoo houdt de menighte den boosten by den toom.
The. En als de menighte gesplist zit door krackeelen?
Ba. (1900) Dan zit de Staet gescheurt.  The. wie kan die scheuring heelen?
Ba. De reden, en de tijt.  The. Terwijl vervalt de Staet
    Van quaet tot erger, en tot een onheelbaer quaet.
Ba. Dan vint de kranckheit zelf eene uitkomst in d’ elende.
The. Dan zieltooght al de Staet, en d’ arts verwacht het ende.
    (1905) Is dees een opperhooft, zoo schaft hy tydigh raet,
    En middel.  Ba. is ’t een hooft, dat zijne kunst verstaet:
    Maer dwaelt dit eene hooft, zoo dwaelen al de leden.
    Een eenigh voorbeelt is ’t bederf van tucht en zeden,
    Of d’opgang van de deught. men vraege ervaerenheit:
    (1910) Zy geeft van hant tot hant het zekerste bescheit:
The. Dat monarchyen verr’ den vryen Staet verduuren.
Ba. Men gunne my wat tijts, ten minste weinige uuren.
    Eerwaertste vader, kan ’t uw heiligheit verstaen,
    Ick zal met mijn gemoedt hier op te raede gaen.
The. (1915) De hooge noot eischt spoet, verbiet dit uit te zetten.
    Wanneer ’t de noot vereischt dan zwijgen stijl, en wetten.
    Zoo gy dit weigert, nu dees storm van oproer brult,
    En ’t Rijck verslinden wil, wort u alleen de schult
    Van ’t algemeen bederf met reden toegeschreven.
    (1920) De kerckpilaer zal dees verkiezing steunsel geven,
    En stutten uwen stoel in aenstoot en gevaer.
Ba. Eerwaertste vader, och, dit pack valt veel te zwaer
    Voor mijnen zwacken hals: nochtans op uw behaegen
    Ontzegh ick niet dien last, tot heil des lants, te draegen.
[p. 60]
The. (1925) Zoo zweer dan heilighlijck den godtsdienst, en Jupijn.
Ba. Wy zweeren Gode en u en ’t Rijck getrou te zijn.
The. Godtvruchte Helt, en hooft der hoffelijcke benden,
    Treck aen dit rijxgewaet, en vly het om uw lenden.
    Het Rijck is zonder oir: het kent geen’ trouwer vrient.
    (1930) Gy hebt Jupijn oprecht, Godts volck getrouw gedient.
    Nu kniel: aenvaert dien staf, en hanthaef Elis wetten.
    Ontfang dees kroon op ’t hooft, en wacht u haer te smetten
    Door ongodtvruchtigheit, of wreede dwinglandy.
Rey. Leef lang, heer Koning: heil met uwe heerschappy.
The. (1935) Hoe kan Jupijn den staet der trotsen ommekeeren.
    Hy eert ootmoedigen, die zijne Godtheit eeren.
    Wat is Salmoneus nu? een bus, een hant vol stof,
    Filotimie een lijck, een stanck van stadt en hof.
    Heer Bazilides wort op ’s Konings troon geheven.
    (1940) De godtsdienst triomfeert, wanneer de boozen sneven.
UIT


t’AMSTERDAM,
________________________________
Ter Druckerye van Thomas Fontein, op de Voorburghwal,
by de Deventer-houtmerckt, 1657.

Continue

HOLLANTSCHE PARNAS,
of verscheide gedichten.
Amsterdam, Jacob Lescailje, 1660

[p. 448]

VERTOONINGEN
IN SALMONEUS.

I.
SAlmoneus Iupiter, gevolght van Godendommen,
    Treet, aengeprickelt van de Staetzucht, naer de brugh,
Daer Elis uitziet om dien Godt te wellekommen.
    Wie steiler klimt dan ’t past, kan nauwelyx te rugh.

II.
HEt Priesterdom en ’t volck, op ’t klincken der trompetten,
    Aenbidden, offeren een sterfelycke maght,
Die met den blixem dreight weêrspannigen te pletten.
    Zoo staet een taeje boogh gespannen uit zyn kracht.

III.
HIer leght Salmoneus met zyn’ Hierofant getroffen,
    En in zyn wagenprael geknackt, gebrant, geschent.
Aldus verleert de wraeck van boven ’t ydel stoffen.
    Wie wys is, hou zich laegh, en in zyn element.

Continue

Tekstkritiek:

Berecht, fol. *4r: hier ontbreekt in alle edities de vertaling
        van Plutarchus’ woord
δικαίοτερος, rechtvaardiger
vs. 216 oordeel er staat: oordeeel
vs. 298 kooren er staat: kooren.
vs. 312 Wie er staat: wie
vs. 327 of er staat: of of
vs. 343 Bazilides er staat: Bazildes
vs. 603 Ba. er staat: Bo.
vs. 630 gehoort er staat: gehoott
vs. 768 vrygelaeten er staat: vrygelaeten.
vs. 1041 Bazilides er staat: Bazalides
vs. 1290 van er staat: dan
vóór vs. 1535: sprekersaanduiding ontbreekt
vs. 1718 knielt er staat: knelt