| Parodie of boertige weerklanken, op de tusschenspraake met Gysbrecht van Aemstel en de boode. Overgenoomen uit het vierde tooneel in het vierde bedryf van Gysbrecht van Aemstel door Joost van den Vondel. Amsterdam, ca. 1783. Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert. Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Ceneton — Facsimile bij Ursicula In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. |
 |
|
|
[p. 2] GYSBRECHT VAN AEMSTEL. BODE. Most ik den Bisschop noch zien sterven en d’Abdisse? Och Vader Gozewyn! och, reine maeght Klaerisse! GYSBRECHT VAN AEMSTEL. Hoe is het mogelyk dat gy ’t hebt konnen zien? BODE. ’t Is mooglyk, guntge my dat ik u daer op dien. Toen Heemskerk Borsselen gevelt hadt voor uwe oogen, Lagh ’t lyk ter zyden ’t koor, in eenen hoek getogen; Nadat ik inden drang des vyants my verstak, Mits gy te rugge weekt, en vielt dat pas te zwak. Zoodramen, omden brandt, de groote kerk most ruimen, Ontwapende ik den doode, en zette hoed en pluimen Van Borsselen op ’t hooft, en toogh zyn rusting aen, En bond het zwaert op zy; om in dien schyn te gaen Ons vyanden bespiên, en letten hoe men ’t maekte. Ik volghde Haemste na, toen hy in ’t klooster raekte, En vloogh de kerkdeur in, daer Gozewyn noch zat, In ’t midden van den rey, die even vierigh badt; En op haer eigen deught zoo stout zoo moedigh steunde, Dat niemant zich het woên der vyanden bekreunde, Hy scheen een zon gelyk, en zy de klaere maen; Al d’ andren starren, die met vreught ten reije gaen, En juichen om dees twee, daer zy haer’ glans uit scheppen. Men zaghze naulyx yet dan kuische lippen reppen. Maar Haemste vaert hem toe met opgestroopten arm, Beklad en root, en van Kristynes bloet noch warm, En vat hem by den baert met d’eene, met den degen Gereet in d’ andre hant, bebloet en bloot. Toen stegen De nonnen op, en geen, hoe lieflyk van gemoedt, Die geen leeuwin geleek, wanneerze brult en woedt, Dewyl de jaeger ’t nest wil plondren en beroven. Zoo quam oprechte trouw en eedle gramschap boven. |
[p. 3] BODE. Moest ik de Pispot noch zien breken van Klarisse! Och vader Gozewyn! waar zal zy nu in pisse? GYSBRECHT VAN AEMSTEL. Hoe is het mogelyk dat gy ’t hebt konnen zien? BODE. ’tIs mogelyk myn Heer, de Pispot was van stien, Gelyk gy menigmaal gezien hebt met uwe oogen, De rand was (als gy weet) met rood fluweel omtoogen, Waar onder zich het dons van Zwanen stil verstak, ’tWas anders veel te hard: Klarisse al te zwak Om op een harde Pot haar volle blaas te ruimen: Haar billetjes zoo zagt en wit als zwane pluimen Die raakten nimmermeer een andre Pispot aan. Ja, zy hadt zelf belooft nooit op ’t secreet te gaan; Na dat een kunstenaar dit lieve Potje maakte; Ten zy dit waard kleinnood door ong’luk stukkend raakte, Van stooten, vallen, of dat zy ’t aan stukken zat. Zy voerden ’t altoos mede, al ging ze ook in het bad, Of als zy op het bed haar zwakke lichaam steunde, Wen zy hardlyvig was, of buikpyn had; zy kreunde Niet lang, maar kreeg haarPot volglans gelyk de maan, En zat er op: voort zyn haar smerten weggegaan, En zy begon, ô vreemd vermogen! rust te scheppen, Men hoorde haar ook nooit als van dit Potje reppen, Zy kuschte en streelde en droeg ’t op haar albasten Arm, Al was het ’ s winters koud, deez’ Pot bleef altoos warm: Dit wrogt haar’s vyands wraak, die met ontblote degen, Den huisdeur in vloog, en de zaaltrap opgestegen, Zo vlug als ezels, fier van tred, en van gemoed, Ofals een nugtren kalf wanneer het bruld en woed, Terwyl de slagter het van ’t leeven wil berooven. Zoo kwam, (zeg ik) zóó kwamde Vyand haastig boven, |
|
[p. 4] Zy worstelen een wyl. Klaeris zet voet by voet, Omaremt Gozewyn, omringt van haeren stoet. Wie zou dat gryze hooft een hair bezeeren konnen, Omheint met eenen muur van kuische en eerbre nonnen, Gestrengelt arm in arm? Ô wonderlyke knoop! Ik zie de deughden zelfs, Geloof, en Liefde, en Hoop, Met haere zusteren, die tegens ondeught stryden, En naer de zegen staen door kruis en medelyden. De vyant stond versuft, en deisde om deze zack: Maer ’taenzien van Klaeris beweeghde ’thart tot wraek, Enbraght hem indenzin den moord van zynen vader, En dat zy d’afkomst was van Velzen, den verrader. Hy blackte, en kreegh een koorts, en door de koortse dorst Naer heur en Aemitels bloet, en stiet eerst door de borst Met zyn’ bebloeden dolk dan d’ eene non, dan d’anderen. Zy vielen overhoop, en lagen by elkanderen. In’t ront, gelyk een krans van roozen, wit en root. Toen stond Klaerisse daer by Gozewyn, ontbloot Van menschelyke hulp. Gy zoudze bey zien pronken Als bloemen op haer’ steel, in eenen beemt, verdronken Van eenen rooden plas, d’ een zuchte noch en d’ een Vertrok het hooft, die d’arm, en deze noch haar been. Een ander had den geeft zoo daetelyk gegeven. De Bifschop, schoon hy stont op d’ oever van zyn leven, Betoomde zich niet eens van gramschap en van rouw. Uw vader ley de hant wel eerloos aan een vrouw, Maer zoop noit vrouwenbloet, of is daerom gelastert, Dus blykt het datge zyt een overwonnen bastert, Naer lichaem en naer geeft, nu gy uw aert betoont Aen nonnen, die altyt in ’t woeden zyn verschoont. d’ ander antwoort hem: gy zult deze eedle reien, Als baftertbifschop, dan gaan volgen, en geleien. Hartnekkige, legh nu den valschen myter neêr. Zoo sprak het bastertzaet, en rukte hem om veer Met stool met al in bloet; de myter viel ’er mede.. Klaerisse viel ’er by, toen zy haar beste dede, |
[p. 5] En trapt den zaaldeur op met zyn ontäarde voet. Hoe schrikte niet Klarisfe, en ik, en al den stoet Die haar verzelde; ik zou ’t onmooglyk zeggenkonnen, Ik, stond gelyk Piet snot; zy, als bepiste nonnen, En wierden t’ zaam zoo bleek gelyk een beene knoop. Klaris herstelde zich, en had zoo ’t scheen noch hoop Den Vyand met haar tong en woorden te bestryden, En door haar malsche reên als om den tuin te leiden; En warelyk zy slaagde ook ver in deze zaak. Ik, (sprak ze,) ken Uwel, gy zyt niet heet op wraak, Neen, zulks was nooituw doel; gyaart naar uwenvader: Die hadgeen hair op ’t hoofddat leek naar een verrader, Hy at en dronk wanneer hy honger had en dorst, Het was een vriendlyk Heer, ja, ’t was een aardig borst Toen hy noch jong was; Ô! veel aardiger als anderen. Myn Pete-meu en hy, die speelde met malkanderen, Die tyd; ze spreekt noch nooit van hem of zy word rood. Hy heeft zich menigmaal van al zyn geld ontbloot, Enkogt voor haar wat moois, daar zy dan meê ging pronken. Eens op een middag, hebben zy één schelling t’zaam ver- Hywas de roem van ’tland, bemind by yder een, (dronken Schoon van gezigt en leest, en wonderrad ter been; Hem was zoo veel verstand als andre zes gegeven; Hy wist met lieden van verscheiden rang te leeven; Nooit wierd zyn hart bestreên door nyd, noch spyt, noch Hy was een waard gemaal van zyn beminde vrouw;(rouw, Wat wierd die goede man door schendaards niet gelasterd! Men zei, maar ’k loov het nooit; alsdat hy was een basterd! Hy heeft door duizend daân dit anders aangetoond; Hoe menig schuldige is niet door hem verschoond En vrygewaard voor straf: men zag door gantsche reijen Van deugdbeminnaars, dit goedaardig hoofd geleijen. Door deze reden lag zy ’s vyands wrok ter neêr; Die stoof gelyk een damp, of als een varkens veer Door Boreäs vervoerd, zoo vlood zyn gramschap mede Ik hadde nooit verwagt de uitwerking die dit dede: |
|
[p. 6] En hiel hem even sterk om zynen hals gevat, En scheen gevormt albast, met purper overspat. Hy duwde ’t bloedigh zwaertin’s gryzen stramme zyde. Tot aen ’t vergult gevest, zoo zagh men eer, ten tyde Van ’t blinde Heidendom, voor ’t aengefteken vier, Met’s priesters mes gekeelt een’ witten offerstier, Met gulde hoornen, en wiens rugh de kranssendekken. GYSBRECHT VAN AEMSTEL. Hoe droegh Klaerisse zich? BODE. Zy holp den degen trekken Uit ’s ooms gewonde zyde, en zette hem terstont Den myter op het hooft, en kust den bleeken mont. Hy opent pynelyk zyn halfgelokene oogen, En zietze noch eens aen, en schynt met haer bewogen, Die hem zyne oogen luikt. hy geeft den lesten zucht. Zy vangt den veegen geeft, en die benaude lucht, (der Enzwymteen poos van druk. maer Haemstede, eerze we- Bekomt, die werrept haer op ’t doode lichaam neder, En boet ’er schendigh meê zyn’ eervergeten lust. z’ Ontwaektin ’ tende, en wort van ’t scheilemstuk bewust, En roept: myn bruidegom, zie neder hoe ik lye, En hoe men my schoffeert. O zuivre maeght Marye! OKlaere, aenschouwtge dit? vrouw Machtelt zie uw kint, De booswicht slaet heur klagt en woorden in den wint, Gelyk een vogelgryp ’t gepiep der simple duiven, Alshy ’er uit de vlught een vast kryght in zyn kluiven. Ga hene, zeght hy, klaegh uw moeder uwe smart. Hy trappeltze op den buik, en op ’t benaude hart, Dathaer hetbloedt ten neusen monde uit quamgevlogen, En zy den dootsnik gaf, en sloot die hemelsche oogen. |
[p. 7] Klaris trad naar hem toe, en heeft zyn hand gevat Begroeit met hair, en die met sproeten was bespat; Zy trok hem op een stoel, ging zitten aan zyn zyde, Hy riep ô groot vermaak! 6 heuchelyke tyden! De blydschap voerd me weg, ik voel een innig vier! Myn hart springt op van vreugd, gelyk een dolle stier! ’k Loof dat ik hongerheb, men moest maar tafel dekken. GYSBRECHT VAN AEMSTEL. Hoe droeg Klarisse zich? BODE. Zy liet twee kiezen trekken, Die zaten schriklyk vast, hier na kreeg zy terstond Verligting van haar pyn, en ruimte in haar mond, Zy was verbaasd ontsteld, dat zag ik in haare, oogen, Het bloed liep uit haat murf, ik was met heur bewoogen, Men hoorden in ’t vertrek een algemeen gezugt; Het stonk als een privaat door al de vunze lugt, Dit kwam van de uije-slaa. Klaris riep geef me weder Myn lieve Water-Pot! men zette die ter neder, Zy nam haar rokjes op, en kakte naar heur lust, Waar van men haast de lugt wierd in de neus bewust. Hier zag zy nu een eind van al haar pynlyk leije. Terstond riep zy de meid, haar naam was scheel Mareije, Dit was een lomp stuk vlees, daar by een bastaard kind Van Eölus, gefokt by juffer Zuide-wind. Haar vader was een vrind van kippetjes en duiven, Men zag hem menigmaal een hamme hieltje kluiven, Dat botte Creatuor bragt de algemeene smart! Zy liep met deze Pot zoo vreeslyk wild en hard, En viel....! dus brak de Pot, en kwamhelaas gevloogen, Met ingewand met al, in bakhuis en in oogen! |
|
|
Tekstkritiek: |