Daniel Mostart - Daniel Heinsius - De moord der onnoozelen

Daniel Mostart: De moord der onnoozelen. Amsterdam, 1639.
Vrije bewerking van D. Heinsius: Herodes infanticida (1632).
Uitgegeven door drs. P. Koning
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton065490 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[p. 1]

Th: Ag:

TREURSPEL.

De Moord der Onnoozelen.

[Vignet: Stadswapen van Amsterdam]

t’Amsterdam, by Dominicus vander Stichel.
______________________________________

Voor JACOB HEERMAN, boekverkooper op den Dam,
in ’t Kruydt-boek. A°. 1639.

[p. 2: blanco]
[p. 3]

Inhoud van ’t Spel.

HERODES ten vollen onderrecht zijnde van de tijd en plaets der geboorte van den nieuwen Koning der Ioden, leydt toe om den selven te dooden, ende, om niet mis te gaen, op een moord van alle kinderen in Bethlehem en zijn vrydom, oud zijnde twee jaeren en daer beneden; en komt zelf ’s avondts daer binnen, na dat de Wijsen (die hem belooft hadden aenwijzinge van alles te doen) en Ioseph met Maria en den jonghen Koning ’s daeghs wech gevlucht waeren, d’eersten naer haer Vaderland, en d’an-deren naer Egypten. En of hy schoon de Kindermoord by zich zelve vast beslooten had, doet hy evenwel, om dien wat schijns van recht te geven, zijnen Raed, in der haest, daer op vergaeren. Deze uyt zijn meyninge. Hy helt aen de wreedste zyde, en geeft last aen zynen Maerschalck, om ’s anderendaeghs voor den Noen de moord in’t werk te stellen, onder de gaeldery van ’t hof, door Soldaeten des nachts ingelaeten. Zijns zoons Voedster de moord ziende, wordt schrikkigh, en sluypt met den zelven en met haeren eygen zoon t’ eenen achterdeure uyt. Dan wordt bespiedt, gevolght en betraept in ’t huys daerze vluchtte en de Kinders berghde, door een’ soldaet, die haer niet kent. Dees vordert haer de Kinders af. Zy ontkent het berghen. De Soldaet houdt’er op aen, Ondertusschen begint haer Kind te schreyen. Hy wordt daer door gewaer waer ’t geberght is, tracht het kistken, daer ’t in leyt, te openen, doch te vergeefs. Dus wordt hy toornigh, en smakt het kistken, met het Kind daer in, op ’t vuer, en laetze branden. Zy, om zich van de moord van haer eyge Kind te wreeken, haelt ’s Konings zoon voor den dagh, ende geeft hem aen den soldaet, die hem ombrengt, ende, nae ’t moorden uyt haer verstaende wiens het was, haer met het zelve dood Kind voor den Vader sleept. De Koninginne Doris het lijk gewaer wordende, maekt daer over misbaer, en doorsteekt zich zelve. Herodes beklaeghtze beyde, doch wordt door zynen Maerschalk bestraft en binnen in’t hof geleydt. De Propheet David, zittende in den Hemel, ziet de zieltjens der gemartelde Jeughd opvaeren, heetze wellekoom, ende zingt haeren lof. Ick heb wat vryheyds genoomen om eenige vindingen, die waerschijnlijck zijn, en daer de schrift geen gewagh van maekt, hier in te voegen; die, misschien, de lezer niet onaengenaem zullen wezen.

Het tooneel is in Bethlehem.

Het Spel begint met den voormiddagh, ende eyndight ’s anderendaeghs voor den noen.

[p. 4]

PERSONAEDJEN.

HERODES, Koning.
DORIS, Koningin.
3 WYZEN, Uyt het Ooste.
JOSEF, Ondertrouwt met Maria.
MARIA, Iesus Moeder.
ANNA, Profeetin.

SIMON,
JUDAS,

}

Hovelingen.

ANANAëL, Priester
MALKUS, Maerschalck

}

Raedsheeren.

REY	Van Profeeten Van Harders Van Godvruchtige Iooden.

2 BURGERS.
1 PRIESTER.
BOODE.
SOLDAET.
ALBINA, Min van’s Koninx zoon.
HELSCHE, Geest.
DAVID, Profeet

[p. 5]

I^e. BEDRYF.

Drie Wyzen uyt het Oosten.

D’ I^e. HOe dubbel is het hof, hoe duyster is zijn grond.
Wat anders denckt’er ’t hart, wat anders spreekt de mond.
Men is ’er altijdt uyt, om andren te verkloeken.
Met wat een schijn van zucht, en vlytigh onderzoeken
(5) Geliet zich d’Idumeêr naer heyl van ’t kind te staen,
Als of hy’t waer gezint met ons te bidden aen.
Hoe listigh en hoe nauw wist hy ons t’ ondervraeghen,
Hoe langh het was geleên, dat wy deez starre eerst zaeghen.
Wy dochten allerminst op eenigh wreed besluyt,
(10) En spraeken ongeveynst en zonder argh, recht uyt.
Wy noemden hem den tijdt, wy telden hem de nachten,
Hy, om zich immers voor onz achterdocht te wachten,
Wees ons de plaets weêr aen, badt ernstigh en verzocht,
Dat hy van ’t Kind terstond meer kundschap kryghen mocht.
(15) Wy meenden ook te rugh nae Salem weêr te trekken,
Om hem de zekerheyd van alles klaer te ontdekken,
Had God ons niet des nachts geraên door zijn’ gezant
Door eenen andren wegh te keeren naer ons landt:
Maer of zich d’ Edomijt zoekt tegens ’t kindt te zetten
(20) Ik hoop de hemel zal zijn opzet wel beletten.
De II^e. Lof zy den hooghste, die tot Bethlehem ons bracht
En daer vertoonde ’t heyl van’t menschelijk geslacht.
Den nieuw gebooren Vorst en Koning der hebreeuwen,
Aen Abraham belooft van over zoo veel eeuwen.
De III^e. (25) Alsnu verdriet my niet de langheyd van onz reys,
Noch al ons sukkelen van uyt den Oosten kreys:
Maer ’k ben op’t hooghst verheught en wonder wel te vreeden,
Nu wy dien grooten Vorst hier hebben aengebeeden,
Door zyne star geleyt; en weten voor gewis,
(30) Dat hy der Jooden Vorst, jae ’swerelts heyland is.
[p. 6]
Maer laet ons toch onz tijd hier langer niet verzuymen,
En om Herodes haet t’ ontvliên, dit Landschap ruymen.

Iosef. Maria. Anna.

Iosef. ’T was naenacht, als de slaep mijn affgematte leèn
Noch vlaeyde, toenme docht dat my een geest verscheen,
(35) Een Engel afgestuert uyt ’s hemels hooghe plekken,
Om ons ’t genaekend leed van’t jonge kind t’ontdekken.
En hoemen allerbest de laegen en de spien
Van onzen dwingeland zou mijden en ontvlien.
Hy sprack: ’T is hier geen tijd van sammelen noch draelen,
(40) Maer vlucht met maeghd en kindt nae d’ allernaeste paelen
Van Memfis en den Nijl, en schuyl voor ’t ongeval,
Tot dat ik u van daer weer herwaerts roepen zal,
En voere in Davids Stadt gezond en ongeschonden.
Wanneerze afflijvigh zijn die ’t kind naer ’t leven stonden.
(45) Het neefken van dit kind, vrucht van Elisabeth,
Is van den hemel oock door ’t ongeval geredt.
Die zal ’t, al is het teêr en noch van weynigh jaeren,
In kuylen van het woudt verschuylen en bewaeren.
’T hol strekt hem voor een huys, de wildernis een Stadt
(50) Dies gaet in vreede heen, ik wijz’ u ’t rechte padt,
Vreest niet voor Arabier, oft schender van de straeten,
De Vader zal zijn’ Zoon, nu balling, niet verlaeten.
Midts schoot hy van my wegh, verdwijnende in de lucht,
En ick uyt mijnen slaep, en vlyde my ter vlucht.
(55) Nu, lief, dewijl het is de goede wil des Heeren,
Laet ons behartighen des Oppersten begeeren,
En geven ons op reys in aller yl van hier.
Maria. Ik volgh mijn’ God, al waer ’t door waeter en door vier.
Iosef. En ik gae in der haest onz’ reystuygh vaerdigh maeken,
(60) Op dat wy spoedighlijck uyt dezer Stede raeken,
Terwijl ghy hier vertoeft en op mijn’ uytkoomst wacht,
Op dat men niet en val’ in ’s wreeden dwing’lands macht.
[p. 7]
Maria. Ik stel mijn’ wil in God, en, van zijn’ wil gedreeven,
Begeer ik in zijn’ dienst te sterven en te leeven.
(65) Dies hef ik Zomtijds aen een lied tot ’s hemels lóf,
En, zingende zijn eer, ontbreekt my nimmer stóf.
Deez’ lofzang evenwel die spreekt van wond’re zaeken,
Van Godt aen my gedaen, die mijn gemoed doen blaeken,
Heeft my zijn eyge geest gegeven in den mond,
(70) Tot sterkking van’t van ouds wel opgerecht verbond.

Mijn ziele looft den Heer,
Mijn geest verheught zich zeer,
In God, mijn vast vertrouwen.
Wiens goedheyd het behaeght
(75) My, zijn geringe Maeghd,
Genaedelijk t’ aenschouwen.

Want Jood, en alle man
Van mijn geluk voortan
Volmondigh zullen zingen,
(80) Om dat des Hooghsten kracht
In my te weege bracht
Zoo overgroote dingen.

Wel heyligh is zijn Naem
En lieffelijck zijn aêm
(85) Den geenen, die hem vreesen.
Hy heeft zijn dapperheyd
Nu in het werck geleyt,
En door zijn’ arm beweezen.

Hy heeft de trotsen, in
(90) Hunn’ opgeblazen zin,
Verstrooyt en wegh gedreeven.
De grooten van hunn’ troon
Geruckt, en, tot hunn’ hoon,
De needrigen verheeven.
[p. 8]
(95) Die, kleyn in hun gemoed
Verzaekten ’t aerdsche goed,
En aen zijn’ wet zich bonden,
Die heeft hy doen verzaên:
De grootschen laeten gaen,
(100) En leedigh wegh gezonden.

Maer Israël zijn kind
Dat heeft hy trouw bezint,
Gedachtigh der genaede:
Zoo hy had toegezeght
(105) Aen Abraham zijn’ knecht,
En die van zynen zaede.

Iosef. De wiegh en luyermand, en wat wy vorder konden
Gebruyken op onz’ reys, heb ik al vast gebonden
Op dit lastdragend dier, dat over bergh en dal
(110) U met uw’ lieven zoon, GODT MET ONS, draegen zal.
Maria. Vaer wel, ô Davids Stadt! wy gaen op Gods genaeden.
Iosef. Wy gaen; maer, lieve lam! ik ben om u belaeden.
Hoe komt het, eerghe kunt op eyghe voeten staen,
Dat ghy, dus buyten ’s tijds, in ballingschap moet gaen?
(115) Kan uw onnoozelheyd u daer van niet bevrijden?
O neen. ’T is Godes wil, onmooghlijck te vermijden,
Die zal, in korten tijd, ons brengen in ’t gewest,
Dat Juda eerst wel ontfing, maer deerlijck plaeghde in’t lest.
Ik bid, vergeef het my, dat ik u, die een heere
(120) Van alle dingen zijt, aen wien met recht en eere
Schaerlaeken, zyde stof, en purpur waer besteedt,
Moet leggen in dit slecht en ongeachte kleedt:
Daer echter ’t ander meer uw’ hoogheyd voeght en waerde,
Dan een’ghen Dwingeland oft Groote hier op aerde.
(125) Doch off ghy schoon niet bralt met goud, gesteente, oft zijd,
En dat de ruwe wol u voor de kou bevrijdt,
[p. 9]
Zoo weet ik, evenwel, ghy trionfeert daer booven,
En schimpt met all’ de pracht en prael der Vorsten hoven:
En acht een zuyver hart en neederigh gemoedt
(130) Alleen het kostelijxst’ en aller waerdste goedt.
O God! geley uw’ zoon, en wilt hem wel bewaeren:
En in zijn leven veel, tot ’t eeuwigh leven spaeren.
Geef dat een stram oud man, stut van een zwacke vrouw,
En van een teder kind, de rechte heerbaen houw.
(135) Eu laet, wanneer ’t gevaer zal wezen wegh genoomen,
Ons in onz Vaderlandt gezond weêr over koomen.
Maria. Wy zijn hier nu voor’t huys van Anna Propheetin;
’T voeght datmen afscheyd neem van haer en haer gezin.
Iosef. Ho! dochter Fanuëls, wy koomen u begroeten;
(140) Want wy om d’Edomijt van hier vertrecken moeten.
Anna. Wel moet ghy dus strax voort? Ios. De hemel wil het zoo.
Anna. Waer heenen geldt de vlucht? Ios. Naer’t Rijk van Faräo.
Anna. De kerker van ons volk? Ios. Ook’t steunsel van zijn leven.
Anna. O al te droeven naem! Ios. Daer moetmen zich begeven.
Anna. (145) Naer’t hof van dien Tyran? Ios. Hy was ook aen onz’ zy.
Anna. De zetel des Tyrans? Ios. Nu zonder dwing’landy.
Anna. Verweten en verboôn? Ios. Zoo lang het Godt behaegde.
Anna. Wie sal uw leydsman zijn? Ios. Die eertijds Faro plaeghde.
Anna. Waer sleeptme Jesus heen? Ios. Daer’t voor hem veyligh is.
Anna. (150) Gebooren naeuwelijk en balling? Ios. Om gewis
Den dood van hier t’ontgaen. A. Wie dreygtze? I. ’Tis een wreede.
Anna. Wat’s d’oorzaek van zijn haet? Ios. Een tooren zonder reede.
Herodes raezerny. Anna. O een’ghe toeverlaet!
Iosef. ’T geloove stijve uw’ hoop. Anna. Ghy sneuvelt zooge gaet.
Iosef. (155) Die schuylen kan, beklijft. Anna. En deeze uw gryze haeren?
Iosef. Die lijden geenen last, God zalze wel bewaeren.
Anna. Ey laet my ’t jonge schaep eens kussen voor zijn’ mond.
Iosef. De Koning lijdt het niet, dus vlieden wy terstond.
Anna. En is s’er dan geen tijdt, om Iesus te beschreyen?
Iosef. (160) De Koning lijdt het niet, men magh niet langer beyen.
[p. 10]
Anna. De Heer, naer wiens bevel ghy uwen wandel past,
Bescherme u tegens ramp en allen overlast.

Rey van Profeten. Rey van Harders.

R. v. P. Nu twijfelt immers niemand meer
Aen ’t geen lang was beschooren,
(165) Dat de Messias onze Heer
Tot Bethl’em is gebooren.

Tot Bethl’em, dies de minste niet
In Juda, ziet men ryzen
Den Vorst die Israël gebiedt,
(170) En hem zijn Wet zal wyzen.

Hy is van eene reyne Maeghd,
En die nooyt man bekende,
Geteelt, hy is ’t die God behaeght
’t Rijck Juda neemt een ende.

R. v. H. (175) Wy Harders werden hem gewaer
Daer wy onz Vee bewaekten,
Door ’t zingen van der Eng’len schaer.
Onze ooren zy vermaekten.

Den Allerhooghsten lof en eer,
(180) En vrede zy den menschen
Van goeden wil tot Godt den Heer,
Dit hoorden wy hen wenschen.

Wy hebben hem aenbidden zien
(Al scheen hy d’ allerbrooste)
(185) Gantsch needrigh met gebooge knien
Van Wyzen uyt den Ooste.

Elk schonk hem wierook, myrrhe oft goud,
’t Zijn gaeven, die hem passen,
En kostelheèn, die meenighvoud
(190) In hun geweste wassen.

[p. 11]
Deez gaeven, drieërley van slagh,
Die hen hum eige maeken,
Waer meê zy off’ren met ontzagh,
Beduyden groote zaeken:

(195) Den Vader, Heyl’gen geest en Zoon,
(Een onuytspreeklijk wonder)
Een Godtheyd, echter in persoon
Zoo zijnze drie byzonder.

Zy wijzen ons, daer neven, aen,
(200) In hem, van wien wy spreeken,
De menscheyd by hem aengedaen,
En dienen ook tot teeken

Van ’t Priesterdom, en van zijn Rijk.
Want Myrrhe dient voor dooden.
(205) De Wierook die is Priesterlijk.
Het goud voeght aerdsche Goden.

Hy is wel sterflijck voortgebracht,
Maer zal de dood vernielen,
Als hy zal zijn aen ’t kruys geslacht
(210) Tot zoening onzer zielen.

II^e. BEDRYF.

Herodes.

NAe dat van over al ’t gerucht my quam ter ooren,
Hoe uyt hebreeusche stam een Koning was gebooren,
En ik de zeekerheyd van deez geboort verstond*
Schriftge- Zoo uyt der Fariseên, als uyt der Wijzen mond:
leerden. (215) Begon my nacht en dagh dit in mijn hoofd te maelen,
En dreef mijn’ angen geest, om dezen t’ achterhaelen.
En in het bloed van een’ alleen gesmoort te zien
De hoop van Israël, den troost der Joodsche liên.
[p. 12]
Maer nu de wijsen my dus hebben uytgestreeken,
(220) En, tegens eer en trouw, my hun belofte breeken,
En gansch verachtelijk, oft uyt een quaed vermôen,
Geen kundschap van de plaets, noch van dien Vorst en doen,
En mijn bespieders oock, alom van my gezonden,
De zeekerheyd daer van niet hebben uytgevonden:
(225) Zoo kan ik langer niet verkroppen mijnen haet.
Daer koome aff wat het wil, zijn welvaert is mijn quaed.
Der schuldeloozen schaê moet mijn bederf verhoeden.
Ik zal, om een’ te doôn, nu tegens alle woeden.
En daerom kom ik hier, gezint om mijn besluyt
(230) Noch morgen voor de noen met ernst te voeren uyt.
Edoch, om dat het raekt van veele onnoozlen ’t leven,
Zal ’t voegen, om mijn doen wat schijns van recht te geeven,
Dat ik’t niet onbedacht, nocht reukeloos bestae,
Maer met mijn Vroeden my daer eerst wel op beraê.

Hy gaet naer binnen, om wat te rusten.

Iudas. Simon.

(235) Mijn trouwste en beste vriend, die in uw jonge jaeren,
Gerotst, gevlet, gereyst, gereên hebt en gevaeren
In’t Oost, in’t West, in’t Zuyd, en in het koude Noordt
Die alles hebt gezien, ervaren en gehoort,
Ey, zegh my doch, waer uyt de wyze in’t Oost gezeten,
(240) De wisheyd der geboorte onz’ Konings konden weeten.
Want, zonder twijffel, hebt ghy zoeken te verstaen
De gronden hunner leer, en regels daerze op gaen:
En uyt nieuwsgierigheyd wel naeuw en scharp vernoomen,
Hoeze eerst tot deze kunst en kennis zijn gekoomen.
Simon. (245) Ik zal u, waerde vriend, van’t geene ik daer van weet,
Verhaelen in het kort het zeekerste bescheed.
Eerst, waer in dat gewest hun landschap zy gelegen.
Ten tweeden door wat vond zy hunne wijsheyd kreghen.
[p. 13]
’T land heet Assyrien: ’t Is Noordenwaerts belendt
(250) Met groot Armenien. Het paelt aen’t Zuyder endt
Aen Susiane: Maer het komt in’t Oost te bueren
Met Medien. In’t West daer Tyger ’t land gaet schueren.
Mesopotamie dat’s oock gegrenst aldaer.
’T is vruchtbaer, en de lucht die is ’er veel tijds klaer.
(255) Dies die vernuften (daer’t hen niet ontbreekt aen kloeken)
Zich stelden om den loop der Starren t’ onderzoeken,
En kracht van Zon en Maen. Zy merkten doe met een,
Dat alles wat ’er is op’t aerdrijk hier beneên,
Zich naer de krachten voeght en werkingen der starren:
(260) Waer door die wijzen al ’t geen duyster schijnt, ontwarren,
En zeggen t’ elkens voor ’t geen nae gebeuren zal
In veelerley gewest, in allerley geval.
Maer dat een groot geheym te kennen wordt gegeven
* Planeten. Door * wandellichten, die in’t allerhooghste zweven.
(265) Als Mars, die vuerigh is, en altijd staet naer wer,
Saturnus koud van aert, de held’re Jupiter.
Doch lange naederhand zoo haddenze ook ervaeren,
Dat t’ elkens, naer ’t verloop van achtmael honderd jaeren,
Men hunnen ommegang en t’zaemenkomste ziet
* Zodiac (270) Die op een’ driehoek in den * Dierenkreyts geschiedt.
Hooft stoffen zijn ’er vier, het Vier, Locht, Waeter, Aerde.
Deez hoeken zijn ook vier, met haer van eender waerde.
En om de tweemael twee en noch vier honderd jaer,
Op een en’t zelve punt des Driehoex ziet men klaer,
(275) In ’t zelve teyken van den Dierenkreyts vergaeren
Dat drielicht, dat aldaer, voor zoo veel honderd jaeren
Ook stond. Men kan hier uyt, naer hunner oud’ren leer,
Die door hun groot vernuft en naerstigheyd wel eer
Dat hadden naegespeurt, voor heen gansch zeeker spellen,
(280) Verandring in een Rijk door yemand aen te stellen,
Oft in den Godsdienst. En, als zich dan openbaert
Een staert oft nieuwe star, die zich daer by vergaert,
[p. 14]
Is ’t buyten twijfeling en vastelijk beschooren,
Dat eenigh groot Profeet oft Vorst moet zijn gebooren.
(285) ’T gaet, naer hunn’ rekening, ook nu in ’t tweede jaer
Dat m’ een zoodaenige by een komst werd gewaer
Van die drie bovenste allergrootste wandellichten,
(Die zulke wonderen in aerdsche dingen stichten)
In zulk een’ driehoek, in het teyken van den Ram:
(290) Waer by alsdoe een star van vreemde grootte quam,
En zonderlinge glans en aert: waer uyt men merkte
Den oorsprong van een’ Prins, en wat dat drielicht werkte
Door bykomst van die star, die toen eerst nieuw verscheen,
En als dat drielicht scheydde, in ’t Weste meê verdween,
(295) Recht over ’t Joodsche land. Daer uyt zy vast beslooten
Dat onder dat gebied een Koning was gesprooten.
Op deze teykens dan, waer op zy zeeker gaen,
Begaf zich ’t wyse volk uyt Ooste herwaerts aen,
Om naer den nieuwen Heer van dezen staet te vraegen.
(300) En hem aenbiddende, hun gaeven op te draegen:
Gelijck een van hun sleep, die haer hier heeft geleyt,
En my van ouds noch kende, in vryheyd heeft gezeyt.

De Helsche Geest in den schijn van den
Zwaeger van Herodes.

Uyt onderaerdsche kolk, daer de veryvoekte schaeren
Des afgevallen hoops en booze geesten waeren;
(305) Daer nimmer Maene schijnt, of Zon haer straelen schiet,
Koom ik hier, opgeprest door ’s Hellevooghds gebiedt:
Die bang is en ontrust, door overlegh der zaeken,
Lang voorgespelt by schrift van Zienders, niet te wraeken.
Dat eene slechte Maeghd had eenen zoon gebaert
(310) Van Harders aengebeên en Wyzen vander aerd.
Dat ’t ryzen van zijn star (men weet niet waer’t magh schorten)
Had d’Afgoôn over al ter aerde neêr doen storten.
[p. 15]
En dat zijn Rijk daer door alomme werd verstoort.
’T welck niet belet kon zijn, dan door een kindermoord.
(315) En om daer toe met list behendighlijk te koomen,
Dat ’s Koninx hart met haet moest wezen ingenoomen,
In ’t diepste van zijn’ slaep, door errenstigh vermaen
Zijns zwaegers, wiens gedaent’ ik nu heb aengedaen.
Hier is Herodes hof, hier heb ik hem te spreeken
(320) En hem, al grimt hy reeds, met helsscher toorn t’ ontsteeken.
De Gor- Leght ghy dus wel gerust en zorgeloos en slaept,
dijn op. Gelijk een stierman, die, by onweêr, zich vergaept,
En op zijn roer niet let? Laet ghy de waepens roesten,
En ziet niet dat ghy wordt gedreyght met Land-verwoesten?
(325) Weet, dat uyt d’oude stam van Vorsten der Hebreên
Gebooren is een zoon van Jooden aengebeên.
’T volk juyght hem alsins toe, het volght hem, en zy roemen,
Dat in uw’ plaets men sal hem Joodschen Koning noemen.
Ach waer op leytmen toe? wat brouwt men al voor quaên,
(330) Om u en uw’ geslacht en naezaet te verraên?
En yeder helpt op’t meest den brand daer onder stooken.
Men isser over uyt, om u vergif te kooken.
En niemand is zoo trouw, die dezen handel stuyt,
Oft dien, naer zynen plicht, uw’ Majesteit ontsluyt.
(335) Ghy mooght dan zulke liên wel voorstaen in hun Wetten,
Door waepens. ’T waer u best op eyge zaek te letten.
Is ’t daerom, dat ik heb mijn lijf en bloed gewaeght?
U in uw Rijck gevest? de vyanden verjaeght?
Rijs, Zwaeger, uyt den slaep, en maek uw waepens vaerdigh.
(340) En toont dat ghy der Kroon en ’s Koningrijx zijt waerdigh.
’K zal u verzellen, en onzichtbaer blyven by,
Om bloed te storten, en te stichten moordery.

De Geest
verdwijnt

Herodes.

Ay my, wat komt my dus hier in mijn rustplaets steuren?
Dit plagh my nimmermeer voor dezen te gebeuren.
[p. 16]
(345) Mijn hair dat rijst te bergh, het zweet dat breekt my uyt,
Mijn harte sluyt van angst, ach! wat of dit beduydt?
Wel! is hy wegh gegaen, die my strax was verschenen?
Och neen, ik zie hem noch. Hoe trillen my de beenen?
Ay swaeger! gaet niet wegh, nu ghy my hebt gewekt.
(350) Ay swaeger! spreekt noch eens eer datje dus vertrekt.
Maer waerom magh ik doch hem om meer aenspraex quellen?
Zijn uer die is doch om, hy moet weêr naer der Hellen.
’T geen hy my heeft verhaelt, was my voor heen gezeyt.
Waer wachtte ik op vergeefs? genoegh was dat bescheyd
(355) En vorder noodeloos my tot de wraek te moeyen.
Ik was doch al gezint dit onkruyd uyt te roeyen.
Flux dienaers, roept den raed nu daedelijk by een.
Ik zal my midlerwijl een weynig hier vertreên.

Rey van Godvruchtige Jooden. Rey van Profeten.

R.v.G.J. De staetzucht is een slim venijn,
(360) Voor die ’er mee bevangen zijn.
Een heymelijcke pest en pry,
Een vindster van verradery.

Een bron van argewaen en haet,
Een welle van het quaedste quaed,
(365) Een dolligheyd, jae raezerny,
Een porster tot afgoodery.

R.v.P. Zy heeft den eersten mensch verleyt
Tot lust en ongerechtigheyd.
Zy is ’t die Adam, en ons al
(370) Door haeren hoomoed hielp ten val.

Zy heeft door hem de doodt gebracht
Aen al het menschelijk geslacht.
Z’ is oorzaek, dat, van doe voortaen
Elk werd uyt schuldigh zaed ontfaên:

[p. 17]
(375) Behalven ’t kind, om wiens geboort,
Herodes grimmigh is verstoort,
’T kind, dat al was voor ’s werelds grond.
Dat Vooghd is van dit heele rond.

Dat teeder Koninghlijke kind,
(380) Dat naeuw een stal tot herbergh vindt.
Dat van een Maeghd, die weerloos is
Zijn voedsel krijght en laevenis.

Dat, van den Hemel afgedaelt,
Met goud nocht diamanten praelt.
(385) Dat vyand vande hoovaerdy,
Een weêrzin heeft in pronkery.

Dat, Koning zijnde, in knechts gedaent’,
Ons tot ootmoedigheyd vermaent.
’T heeft niet dan harders in zijn heir.
(390) Zijn traenen zijn hem schild en speir.

Zijn hof dat is een Boeren hut,
Die hem voor wind en kou beschut.
Een Ezel, en een Os daer by,
Die dienen hem voor Ruytery.

(395) Wy worden all’ hier door geleert,
Dat Godt de grootsheyd van zich weert,
En dat een neederigh gestalt
Hem wel, maer trotsheyd niet gevalt.

III^e. BEDRYF.

Herodes. Ananaël. Maerschalk.

Herodes. IK, die nooyt heb gevreest voor doodelijk gevaer,
(400) Ik, die den Arabier en den Egyptenaer
Hun hoomoed heb verleert, Antemion doen vallen
De waepens uyt de hand, verkracht Arbellaes wallen,
[p. 18]
Antigoons heyr vernielt, en Pappus omgebracht,
En Rhodes zee verheert, en Pakor uytgelacht,
(405) En die het ongelijk en meyneed, my gebleeken
Des dubbelen Hirkaens wel streng’lijk wist te wreeken,
Word’ van een weerloos volk, van my altijd bemint,
En tengerlijk gequeekt, gekoestert als een kind,
Nu schamperlijk veracht, en’t dar, noch by mijn leven,
(410) Aen’t kind mijns onderdaens den naem van Koning geven.
Deez trots valt my te zwaer, ’t is my te groot een hoon.
Is dit voor mijne deughd? Is dit mijns weldoens loon?
Ik zweere by mijn hooffd, ik zweer ik zal hen leeren
Den Koning hunnen heer ontsichelijker eeren.
(415) Ik zal, ik zweer het hun, wel haest daer in voorzien,
En door een doodsche stilt’ hen’t morren wel verbiên.
’K zal ’t anker van mijn Rijk, om op mijn zaek te letten,
In eene Zee van bloed der Joodsche kind’ren zetten,
’T zy schuldighen oft niet, het is my evenveel;
(420) Men noem’ het, wil men, recht, oft wel het tegendeel:
Als ik met Moorden maer zoo veel weet uyt te voeren,
Dat niemand zich verstout’ om aen mijn’ kroon te roeren.
Want ik noch lust, noch vreughd, noch zeekerheyd gevoel,
Voor ik in’t kinderbloed mijn graege handen spoel’.
(425) My dunkt, ik hoor alreeds in deze vesting ’t weenen
Van’t vyandlijke kind. Wat zegh ik? ’T is geen steenen,
Het is geen kinds geschrey. En of ’t schoon tenger is,
Mijn geest blijft evenwel vol van bekommernis.
Men zeyt my oorlogh aen, men hoort in Stadt, en buyten
(430) Gemompel van verraed, van laegen en van muyten.
En zie ik langer dit met goeden oogen aen,
Dit wederspannigh volk zal haest wat stouts bestaen.
Wel zegh my dan, ghy trouwe en oude en grijze raeden,
Die ’t Rijk beveilight door uw wijsheyd en uw daeden:
(435) Wat staet my hier te doen, te maetigen mijn haet?
Of’t zaed te smooren, daer het in zijn wasdom staet?
[p. 19]
Ananaël Ik ben, Geduchte Vorst, te recht daer meê verleegen,
Hoe ik uw’Majesteit tot zachtheyd zal beweegen.
Ook vreez ik, zoo ik van uw meyninge verscheel,
(440) Dat uwe grimmigheyd my vallen moght te deel.
En zoo ik wederom my, tegens recht en klaerheyd,
Gedraegh tot uwen wil, verduystrende de waerheyd,
Dat ick op my zal laên de vyandschap van God
En mijnen heer verraên, en leven tot een spot
(445) Van yeder onderdaen. Ik zal nochtans niet heelen,
’T geen my door heugenis noch in den zin magh speelen.
En ’t geen ik door een lang ervaeren heb geleert,
,, Dat onbedachtheyd meest ten quaeden eynde keert.
,, En datmen ook niet moet, gedreeven door den tooren
,, (450) Yet doen dat naemaels rouwt gelijk’t beviel te vooren.
Want ’t is een groove dut, die geen voorzienden man
Past, reukloos aen te gaen ’t geen hem haest rouwen kan.
’T is beter dan de woede, u schielijk aengekoomen,
Met voorbedachten raed en reden in te toomen.
,, (455) Is’t schand voor ’t slechte volk te storten ’s naesten bloed,
,, ’T betaemt voorwaer veel min een Koninglijk gemoed;
,, Waer in men booze lust nocht drift niet hoort te vinden,
,, Maer dat zich zelf door kracht van reden in moet binden.
,, Al wordt een hooghe bergh van damp en mist bestreên,
,, (460) Hy beurt zijn top nochtans dwars door de wolcken heen.
,, Een edelmoedigh hart, al wordt het aengevochten
,, Van felle haegelbuy,van quaede en wreede tochten,
,, Het dringt ’er meê door heen, het vindt zich niet bezet.
,, Het voeght den Koningen te leven naer hun wet:
,, (465) Op dat zy der gemeent’ een spiegel mogen strekken.
,, Wat baet het doch een’ Vorst zijn paelen uyt te rekken,
,, Om veeler volkeren en Rijken heer te zijn,
,, En hebben van de deught niet dan een’ blooten schijn?
,, De Majesteyt krijght glans door zachtheyd, en geen’ zaeken
,, (470) Die d’ aerdsche maghten God gelijker konnen maeken.
[p. 20]
,, Het deftighste cieraed der Opperhoogheyd leyt
,, In ’t toonen van genaê en goedertierenheid.
,, Hier door behaeltze lof, hier wordtze door verheven
,, Tot grooter eere, dan de Lauwertacken geven.
,, (475) Door ’s vyands nederlaegh wordt niemand zoo vermaert,
,, Als om eens Burgers huys voor overlast bewaert.
,, Die haet gevreest te zijn, en zich laet Vader noemen,
,, Niet Heer, dien magh men voor een deughdigh Prins wel roemen.
Daer wordt, tot veeler schrik, wel vaek iet strengs gekeurt,
(480) Dat d’Overheyd daer naer om goede reên weer scheurt.
Men moet een’ goeden hengst, wanneer hy wordt beschreeden,
Meer dreygen dan wel slaen, zoo houdt hy goede zeeden.
Wanneer de Hemelvooghd zijn snelle blixem schiet,
Verschrikt hy veelen, maer veltze al ter aerde niet.
(485) Maer hy behoede my, dat ik zoo wreede daeden,
U, mynen overheer, zou koomen aen te raeden,
Waer door onz Vaderlandt zou worden gansch berooft
Van alle zijne jeughd, en meenigh dierbaer hoofd.
Het geen men ziet, is klaer, het geen men vreest, is duyster.
(490) Hoe? zoudt ghy dan uw’ naem en wel verkregen luyster
Wel willen smetten, en met yd’le vreez belaên,
Wel naer een zeeker quaed op ’t onwis willen staen?
De faem zou t’ uwer schand en schaê misschien verkonden,
Datghe uyt bloeddorstigheyd en staetzucht hadt verslonden
(495) En valschelijk beticht uw’ trouwen onderdaen,
Waer van ghy niet en hadt dan eer en dienst ontfaên.
Die in uw afzijn, als alle and’ren gingen muyten,
Zijn’ vlijd heeft aengewendt, om ’t ongeval te stuyten.
Mijdt dan den naem van wreed en onbezint, en laet
(500) Uw’ grim gemaetight zijn door eenen rijpen raed.
Doe vaderlijke straf, niet uyt verbolghe vlaeghen.
Tracht naer den schuldige, laet dien de straffe draeghen.
Maer Heer, my leyt noch iets in ’t ongeveynst gemoed,
Dat ik niet zwygen kan, en tot deez zaeke doet.
[p. 21]
(505) De waerheyd parst het uit, en niet het mededoogen.
’T gerucht van ’t kind der Maeghd is waer, of’t is geloogen.
Is ’t loogen. Waerom wilt ghy zulk een’ moord begaen?
En yeders vloek daer door op uwen halze laên?
Zoo daer en tegen, als het voormaels was beschooren,
(510) De Nieuwe Koning in deez tyden is gebooren:
Wat kan een arrem mensch, eylaes! daer tegen doen?
Wat wil hy tegens Godt en tegens ’t noodlot woen?
Woelt, dreyght en onderzoekt oft zoekt hem te verrassen,
Hy sal u doch ontgaen, en in uw’ weêrwil wassen.
Maers. (515) Lang hebt ghy, Heer, gekrijght, gesukkelt en gedraeft,
En yeder neerlaegh, dien ghy aen den vyand gaeft,
Zoo dat ghy meenighmael u in zijn bloed kost baeden,
Strekt aen de faem een tong in ’t roemen uwer daeden.
Dies zeght vry, dat ghy door dien arbeyd, t’ eener tijd,
(520) Uw’ jaeren overtreft, uw’s vyands meester zijt.
’T welk my gelooven doet, dat niemand u voor dezen
Gezien heeft voor gevaer van vuer oft deegen vreezen.
En lichtlijk dat de nijd, onrustigh vroegh en spaê,
Wel yemand porren moght, dat hy wat groots bestae.
(525) En hitze ’t vollik op, datze aen het muyten raeken,
En zaemenzweeringen en vloekverwantschap maeken:
,, Door dien de hemel in den Koninghlijken staet
,, Aen een geschaekelt heeft de grootheyd en den haet.
Heer, ghy beheerscht een hoop van wispeltuer’ghe zinnen,
(530) Die u niet Iieft oprecht, maer veynst zich u te minnen.
Een ruwe en woeste schaer, die nergens schier op past.
Die vaerdigh is tot twist en allen overlast.
Die dikwijls tegens u en ’t Rijk is opgereezen.
Dies wilt ghy van uw’ kroon te recht verzekert wezen,
(535) Zoo moet ghy tegens deez baldaedigheyd der liên
U, zonder lang beraed, nu tydelijk voorzien.
Het zal ook lóflijk zijn en voegh’lijk voor uw’ wijsheyd,
Die onder ’t harnasch en den hellem kreegh haer grijsheyd,
[p. 22]
En eer den degen, dan den scepter heeft gezwaeyt,
(540) Datze in’t beginsel, en in ’t spruyten ’t onkruyd maeyt.
,, Men kan een kleyne vonk in d’ assche licht’lijck uyten.
,, Als ’t vuer aen ’t vlammen is, dan kan men’t qualijk stuyten.
,, Een kleyne druyping wordt met kleyne moeyt geweert.
,, Met zwaere dijk oft dam wordt zee oft stroom gekeert.
,, (545) Men kan een verssche wond met kleynen raed geneezen,
,, Als ’t rijsje tenger is, dan wil ’t geboogen wezen,
,, Maer als de wond veroudt, en’t teentje lange staet,
,, Gebruyktme kracht vergeefs, en’t meestren komt te laet.
,, Die maer op ’t buytenst ziet, zeyt, en niet zonder rede,
,, (550) Dat goedertierenheyd is, (ik beken het mede,)
,, Eens Konings hooghste lof. Die ’t verder inne ziet,
Vergaept zich aen de schil, oft aen de bolster niet.
’T is prijslijk aen getrouwe en goedige onderzaeten
Te toonen zachtigheyd, en hen in rust te laeten.
(555) Maer die boosdaedigh zijn en trouweloos van aert,
Die zijn nocht zachtigheyd nocht mededooghen waerd.
,, Het recht en goedigheyd zijn speelgenoots en maegen,
,, En zuylen van het Rijk, die al de swaertte draegen.
’T uwe is noch versch en teêr, de nieuwheyd heeft geen wet.
(560) En eer uw heerschappy haer wortels heeft gezet,
Zoo mooght ghy tegen ’t volk wel strengigheyd gebruyken,
En doen d’ een’ door geweld tot ’s anders voorbeeld duyken.
,, Al wat het hemelrond in zijnen ring vervaet,
,, Moet wijken voor den toorn, en voor de reen van staet.
,, (565) Men past, daer ’t Rijken geldt, op wetten, recht nocht eeden.
En of de straffigheên geene and’re werking deeden.
Dan dat ghy yeder een’ door ’t spieg’len aen die quaên,
Den lust van muytery en oproer deed vergaen,
Dat waer genoegh. Want wie dan met het kind wouw vlieden,
(570) Dien zoumen, midts de schrik, geen hulpe darren bieden.
Maer schoon daer nimmer yets by yemand werd’ getracht
Tot nadeel van uw’ kroon, tot hoon van uw geslacht:
[p. 23]
Zoo hebt ghy, evenwel, in’t minste niet te schroomen,
Dat ghy door straf den naem van dwing’land zoudt bekoomen,
(575) En zeeker, als ghy wordt gevreest, wat leyt’er an,
Wat naem men aen u geeft, oft Vader oft Tiran?
Maer elck, in tegendeel, die zal u eer bewijzen:
Uw zydeloozigheyd zal yeder moeten prijzen,
En denken, zoo ghy dus d’ onnoozelheyd vermoordt,
(580) Hoe ghy dan straffen zoudt, die u door daed verstoort:
De hemel neemt altijds ter harten d’oppermachten,
En houdt in zijn behoed doorluchtige geslachten.
En wat voor gunsten hy Herodes heeft gedaen,
Dat kan men uyt den loop van zijn geluk verstaen.
(585) De nieuw verscheene star is niet vergeefs gereezen;
Maer dient u voor een boek, waer in ghy klaer kunt leezen,
Zijt op uw’ hoede ô Prins, zie voor u Vorst der Joôn.
De wijzen dienden meê voor Goddelijke boôn.
,, Het Koninglijk belang door laeghstraf vast te zetten,
,, (590) Dat is geen Tiranny, maer blijk van goede wetten.
,, Een Meester, die een aêr door’t laeten bloeden doet,
,, Let op het leven, niet op weynigh drupp’len bloed:
,, En moet, wanneer een lidt van’t lichaem raekt aen ’t sterven,
Met vuer en yzer daer in branden en in kerven.
(595) Kapt ghy d’ onedelste en de mind’re looten of,
Als maer des Konings hooft niet wentelt in het stof,
Laet der Hebreeuwen stam den Joodschen stronk ontblooten
Van zijn onnutte blaên en van zijn teng’re looten:
Opdat de hooft-tak van den Koninglijken boom
(600) Zijn top opbeuren mooghe en aen het groeyen koom’.
Laet den onnooz’len hoop, met d’ oorzaek dezer laegen,
Tot offerhande aen u de straf des oproers draegen.
Laet onder duyzenden onschuld’ghen niet gespaert
Een’ schuldige, maer dat het Koninglijke zwaerd
(605) Het bloed van vyand en van vriendt te zaemen storte,
Op datmen u en d’ uwe in’t heersschen niet verkorte.
[p. 24]
Herodes. Ghy hebt my, heeren, nu gedient van uwen raedt,
Ten beste der gemeent en voordeel van den staet.
Elk zonder zijn verstand oft meyning te bedekken.
(610) Men hou de zaek maer stil, ghy mooght nu vry vertrekken.
Heer Maerschalk, die den grond mijns Rijx hebt vast geheyt
Op wien ik al de zorgh des Oorloghs heb geleyt,
En dien ik meerder last gesint ben op te leggen:
U heb ik evenwel alleen noch dit te seggen:
(615) Dat of ik van te voor niet voorgenoomen had
Te spaeren ’t jonge bloed, zoo was ik echter wat
Beweeght door ’s Priesters reên, die in my deernis baerden,
En vlotten deên mijn wil, dan ’k werd door uw’ bedaerden
En wijsen raed gestijft. Dies wil ik datmen ’t riedt
(620) In’t spruyten snoeyen zal, eer’t vorder opwaerts schiet.
Daer staet een hoogh gebouw, gezet op honderd zuylen,
Men kan ’er voor de Zon en regen onder schuylen,
Het is een groote ruyme en schoone gaeldery.
’T was, meyntmen, eertijds zael, oft Kerk, oft Raedhuys, by
(625) Dien Palestijn gebouwt, die eerst den grondslagh leyde
Van Kanans hooftstad, en van daer zijn Rijk uytbreydde,
Met dwang der bueren. Hier op morgen zy geboet
Mijn wraeklust door het twee en minaer-jaerigh bloedt.
Die vloer zy slachtbank, schroomtze geenszins te besprengen.
(630) ’K wil dat de Moeders zelfs haer vleysch ter slachting brengen.
En, om te weeren angst, en hinderlijk vermoên.
Van haer en haere mans, zal ik haer plechtigh doen
Met haere Kinderen voor daeuw voor dagh verdaegen,
Om hun aldaer mijn gunst genaedighst op te draegen;
(635) Tot teykenen van vreughd, om dat het is die dagh,
Dat ik voor vijftigh jaer het zonnelicht eerst zagh.
Door dezen vond zal ik haer lokken en verrassen,
En ghy, die vaerdigh plaght op mijnen dienst te passen,
Zult met het wreedste volk van oorlogh derwaerts spoên,
(640) En laeten niemand van de Jeughd ontgaen het woèn:
[p. 25]
’T zy zuyg’ling oft gespaent, ghy zult niet een’ verschoonen.
Die sich hier fellijkst quyt, zal ik byzonder loonen.
Maersc. Het spijt my in mijn hart, en me is ten hooghste leed,
Dat my den hemel, dien ik’t grooten ondank weet,
(645) Van mannelijk geslacht geen’ naezaet deed erlangen,
Om deze kindermoord van hem eerst aen te vangen.
Dies laet het op my staen, uw wille zal geschiên.*
Herodes. En my zal’t zijn een lust het schouwspel aen te zien.
Flux Boden, Boden vlieght, en boodschapt alle vrouwen,
(650) Die binnen deze Stadt en vrijheyd zich onthouwen,
Dat yeder met haer kind beneden ’t tweede jaer,
Strax in de gaeldery verschijne: Want ik daer
Wil mijn’ geboorte dagh, naer onzes huys manieren,
Met giften van genaede en vryigheeden vieren.
(655) En morgen moet ik wegh, mijn tijd, die is zeer kort.
Zulx eer ik yeder met mijn gaeven overstort’,
Zoo zou de beste tijd des gantschen daghs verloopen,
Dies, die daer vroeghst zal zijn, zal ’t meeste moogen hoopen.
Ik gae naer binnen toe, ter wijl met stille trom,
(660) Ghy, Maerschalk, vordert, dat het Krijgsvolk t’ zaeme kom’.

Rey van Godvruchtige Iooden en Profeten.

Die aen het stuer der menschen zaeken,
Om voor ’t gemeen met zorgh te waeken,
Als kleyne Goôn verheven zijn,
En’t recht gebruyken, maer in schijn.
(665) Die hebben boven hen een hooger
Een Hart doorgronder, een beöoger
Van al hun doen, van al’t bestaen,
En ’t soolen van den onderdaen.

Hy ziet, hoe zy de vryigheden
(670) Des gantsche Lands met voeten treden,
Hy ziet, hoe ’t heyligh recht en wet
Door hunnen moedwil wordt verplet.
[p. 26]
Hy ziet, hoe datze, om hunne lusten,
Den staet en de gemeente ontrusten.
(675) En dat een deughdigh mensch zich schroomt,
Dat hy voor hunnen rechtbanck koomt.

’T is waer, zy worden Goôn geheeten
En zijn hier op Godts throon gezeten
En meynen ’t staet hen daerom vry
(680) Geweld te doen en Tiranny:
Maer zullen ’t eynd van alle dingen
De dood nocht ’t oordeel niet ontspringen.
Hen zal de Goddelijcke straf,
Verstroyen eveneens als kaf.

(685) De Hemel dreyght u met zijn plaegen;
Wilt voor uw kind’ren zorge draegen,
O Moeders! Geene ’t haere breng
Daerme in zijn bloed met degens pleng.
Ik zie alreeds het stael verheeven
(690) En hen den laetsten doodsteek geeven.
Ik zie uw vreughd in rouw verkeert.
’T is noodigh dat ghy vluchten leert.

IIII^e. BEDRYF.

Een Priester.

’K Was opgestaen te nacht, om mijn gebeên te spreeken,
Lang eer het morgenrood des uchtents uyt komt breeken,
(695) En werd, nae ’t uytgaen onvoorziens op straet ontmoet,
Ik wist niet tot wat eynd, van eene vrouwenstoet.
Zy droegen kinderkens, en sprongen langs de straeten,
En zongen overluydt, zy scheenen uytgelaeten.
’T is nu een tijd van vreughd, een dagh van vrolijkheên,
(700) Komt laet ons in der haest nae ’t hof des Konings treên,
[p. 27]
En zien wat gunsten hy onz’ kind’ren meynt te toonen:
Het goed dat hy hun doet, zal hem de Hemel loonen.
Toen zagh ik gins en weêr, en waer ik heene keek,
Daer speurde ik weêr een hoop, die eve dertel leek.
(705) Dies dacht ik in mijn’ zin, ten besten magh men hoopen,
Maer ’k vreeze dat dit spel in droefnis af zal loopen.
Want alsmen ’s morgens vroegh de Zon ziet helder staen,
Dan wilze ’s avonds wel met regen ondergaen.

Eerste Burger. Tweede Burger.

Ie. Burg. De vreede zy met u, mijn goede Heer en Vrundt.
IIe. Burg. (710) Zy werde u, insgelijx, van onzen Godt vergunt:
Van waer dus vroegh alleen, zoo diep in uw gepeynzen?
Ie. Burg. Ik zal ’t u zeggen, Heer, ik wil voor u niet veynzen.
Ik had my voor de nacht op gisteren geleyt
Te bed, en om gemak mijn leden uytgespreyt,
(715) Ik was zwaermoedigh, en ik wist niet wat my deerde,
lk wendde ’t om en weêr, en hoe ik my ook keerde,
Ik vatte geenen slaep: Te min doe ik vernam
Een boode van het Hof, die aen mijn’ Eegâe quam.
Nochtans als ik daer nae het geen de Boode zeyde
(720) Uyt Koninglijk bevel, met rijpheyd overleyde,
En dat die boodschap zoo gedaen was algemeen,
Op eenerley manier aen groot en ook aen kleen,
Gaf ik mijn lief verlof, om, neffens andre vrouwen,
Te gaen nae’t hoogh Palais, en bande misvertrouwen.
(725) Mijn kind hing aen de borst van mijne gemaelin,
Dees was de gansche nacht (zoo lagh het in haer zin)
Niet uit haer kleêren. En, eer d’ Uchtent aen quam breeken,
Quam onzes buermans vrouw uyt vriendschap haer aenspreken
Men haelt de deuren toe. Ick paey mijn anxt met hoop,
(730) Maer als de zoete slaep mijn leden weer bekroop,
Zoo werd my haestelijk de vaek verjaeght door ’t schouwen
Van zeeker vreemd gezicht. Toen kon my ’t bed niet houwen.
[p. 28]
Dies spring ik schielijk op, en vliegh ter deuren uyt.
Ik koome aen’t hof, en hoor een ysselijk geluyt.
(735) En vind het daer bezet rondsomme met soldaeten
Al heymelijk, des nachts, ter Poorten ingelaeten.
Dit’s d’ oorzaek dat ghy my dus droef en treurigh ziet.
IIe. Burg. De God van Abraham vertrooste u in’t verdriet.
Maer hoe was ’t nachtgezicht, eij wilt my dat verklaeren.
Ie. Burg. (740) My dacht ik Rachel zagh ontrent Herodes waeren.
Als eene uytzinnige, met ongebonde tuyt.
De wraek en raezernij’ zag haer ten oogen uyt;
Van louter ongedult, om datze moest gedooghen
Dat haere onnooz’le jeughd vermoordt werd voor haer oogen.
(745) En’t geen haer allerzwaerst en bangst op’t harte lagh,
Was, dat de dwingelandt met vreughd dit moorden zagh:
Dies watmen haer ook zocht met reede voor te leggen,
Zy nam geen troosting aen, zy liet zich niet gezeggen:
Maer sprak, uw Wijff hebt ghy (door achterdocht bekoord)
(750) En haeren Broeder, Oom, en Zoons om ’t Rijk vermoort.
Ghy hebt, verweet zy hem, haer Moeder ook doen sterven:
Ghy hebt haer met het zwaerd den gorgel doen doorkerven.
Dat Moorden was genoegh, maer ghy waert noch niet zat,
Voor ghy mijn’ kindren bloed nu ingezwolgen had.
(755) Ghy zult, ik zie ’t te moet, u niet van ’t moorden wennen,
Voor dat ghe uw handen komt oock aen den Raed te schennen.
Maer zijt verzeekert, dat de heer der heeren leeft,
Die u die grouweldaên niet quijt geschouden heeft.
Ghy hebt in korten tijd, tot straffe te verwachten,
(760) Dat ghy van heeten brand zult meynen te versmachten.
Dit vuer zal niet alleen zijn krachten uytwaerts doen,
Maer noch een heeter gloed in ’t binnen lichaem voên.
Ghy zult zeer gulzigh staegh, en altijd hong’righ weezen.
Uw graeghte zal niet zijn door ’t eeten te geneezen.
(765) Uw ingewand zal u vol rype zweeren zijn,
Waer door ghy voelen zult een doodelijke pijn.
[p. 29]
Die zal u aen en aen, tot in het graf, verzellen.
Uw beenen, dy en voet, die zullen u zoo zwellen,
Van’t waeter, dat de dagh zal schijnen daer door heen,
(770) En ’t zal met groote stank affdrupp’len nae beneên.
Uw schaemelheyd die zal u worden op gegeeten,
Door ’t krielende gewormt van luyzen en van neeten.
Daer zal een zwaere lucht uyt al u leeden gaen.
Ghy zult niet overeynd door lamheyd konnen staen,
(775) De zeen’wen zullen u met pijn te zaemen trekken.
Uw lichaem zal van jicht u glimmen als een bekken.
U zal zeer lastigh zijn het haelen van uw’ aem.
Een zwaere en bange hoest zal noch, tot meerder praem,
Door ’t kucchen zoo veel smarts en weedooms aen u geven,
(780) Dat ghy door eygen hand zult eyndigen uw leven.
Zy wenscht hem boven dien veele and’re plaegen toe.
Zy wenscht hem van den heere d’aller zwaerste roê.
IIe.Burg. Het oogh, dat alles ziet, dat all’ te weegh kan brengen,
Verhoop ik immers niet, dat emmer zal gehengen
(785) Die schennis en die moord der Joodsche onnoozelheyd,
Die Rachel heeft betreurt, die Rachel heeft beschreyt.
Nochtans ben ik beducht, en vreez’ dat door de schaeren,
Die, buyten orde, nu Herodes hof bewaeren,
Dat treurspel en gezicht zal worden uytgevoert.
(790) En dat de dwingelandt op zullix heeft geloert.
Het uytbedingen ook der twee gejaerde kind’ren
Vermeerdert mijn vermoên, dat hy hen zoekt te hind’ren.
Te meer, om dat ik weet, wat moeyt hy heeft gedaen,
En hoe hy heeft gewroet om zeeker te verstaen,
(795) Wanneer en waer de Vorst der Joôn moest zijn gebooren.
Nu weet hy, dat daer toe deez’ wallen zijn verkooren.
En dat het nu ontrent twee jaeren is geleên,
Dat zijne star in’t Oost den wijzen eerst verscheen.
En alsmen overdenckt voor heen gepleeghde zaeken
(800) Door ’s Koninx Tiranny, Zoo kan men gissing maeken
[p. 30]
Van’t onweer dat ons dreyght. Ie. Burg. ’K magh dan wel zijn belaên
Hoe ’t met mijn lieve Vrouw en Kind za! zijn vergaen
En gae te huys daer van het recht bescheyd verwachten.
En ondertusschen daer aen Jacobs God mijn klachten
(805) Op mijn gebooghe knien met traenen storten uyt,
Ten eynd’ hy den Tiran in zijnen opzet stuytt’.
IIe. Burg. De God van Israël wille u gebed verhooren,
En wende van ons af den onheyl ons beschooren.

Bode. Rey van Godvruchtige Iooden.
Rey van Profeten.

Bode. Vervloekte, onmenschelijke en schrikkelijke moordt,
(810) Verfoeyde wreede daed. Waer heeftmen ooyt gehoort
Van sulk een gruwel werk? Kan Godt dat zoo gehengen?
En in’t onnoozel bloedt zoo deerelijck zien plengen?
R.v.G.I. Wat is’t afgrijz’lijk stuk, daer ghy gewagh van maekt?
Wy bidden, zegh het ons, indien’t ons mede raekt.
Bode. (815) Wel dapper. Ik zal u de waerheyd niet onthouwen.
In’t krieken van den dagh, zoo haest als al de Vrouwen
Ontfangen waeren in de groote gaeldery.
En zaegen die bezet met krijghsvolck zy aen zy,
Zoo werdenze allemael met groote schrik bevangen.
(820) Herodes blonk van goud, en, met gesteente omhangen,
Zat in zijn’ hooghen troon, en zagh de Moeders staen,
En alle in een treurigh oogh op haere spruyten slaen.
Flux klinckt de moord trompet, het dreygend stael en zwaerden
Die blinken elk om’t zeerst. Hier valt een kop ter aerden.
(825) Gins leyt een bekkeneel. Hier valt een arm oft been
Daer leyt een pan met breyn gemortelt aen een steen.
Hier een deel ingewands. Daer leyt een schouder. Ginder
Een romp geknot van kroost. Een voet hier. Daer wat minder.
Hier wordt een kind vertrapt. Daer krijght een wond op wond.
(830) Gins wordt een ander uyt de plaetse daar het stond
[p. 31]
Gesleurt en wegh gerukt, en zoo aen tween gereeten:
Dees tegens een pilaer door een soldaet gesmeeten.
Daer raeckt’er veel om hals, die hangen aen de borst,
En zuygen melk en bloed, en zaên zoo ’s woeders dorst.
(835) Men ziet een Moeder hier haer eygen aenzicht schenden.
Daer zijn’er die door vreez en droefheyd ’t leven enden.
Dees slaet de hand in’t hair. En deez verscheurt haer kleên.
Een andere vergaert haers kinds verstrooyde leên.
Gins had een oorloghsman zijn deegen uytgetooghen
(840) Op een onnoozel lam. De Moeder, die haer ooghen
Verheft van’t jonge wicht, en ’s Tygers weezen ziet,
Ontwringt hem ’t bloote stael, en zeyt, ik lijde niet
Dat zulk een wreede hand mijn’ waerden zoon zal deeren,
En doen hem ’t leven, en het lieve licht ontbeeren.
(845) Ik wil, dat die voor heen hem melk tot voedsel gaf,
Zijns jonger levens draed oock nu zal knippen af:
Op dat deez booze hoop, d’ onmenschelijke schaeren,
Die zonder deernis zijn, en niemands leven spaeren.
Zien, of ik beter moêr, dan moorderesse ben.
(850) Voorts kaptze ’t jonge dier, haer liefste zoontjen, en
Zy werpt de teng’re leên in ’t aenzicht van dien quaeden
Vervloekten moordenaer. Nn mooght ghy u verzaeden,
En leeren, (zeyt zy) van een Moeder wreed te zijn
Op eyge kind’ren. Leert noch meerder quaed by’t mijn.
(855) Leert vry van deze vuyst noch ysselijker daeden.
Leert met uw’ eyge hand u eygen zelf beschaeden.
Zy tast zich zellev’ aen, en stort ter aerde neer.
Voorts gaet hy met zijn kling een ander kind te keer.
Daer was een andre vrouw, die had tot eener drachte
(860) Met twee, van haere sex vermeerdert haer geslachte.
Daer komt een barrevoets’ een hallif naekte man,
Die randt deeze arme vrouw, en elke tweeling an.
Hy was geheel mismaekt, hy had geen mensschhen wezen:
En, midts zijn wreed gezicht, moest yeder voor hem vreezen.
[p. 32]
(865) De schoone zuchtte niet, maer zweegh, en bood haer zaed
Aen hem zoo deerelijk, dat, door haer zoet gelaet,
Misschien in hem ontstaen zou zijn een mededoogen,
Had hy niet omgezien, zy niet bedekt haer oogen.
Doch wat vermagh het schoon toch tegens raezerny?
(870) Hy trekt den sabel uyt van zijne rechter zy.
Een van de wichtjes ziet het blinken van den deeghen:
Het steekt zijn handjes uyt, het grijpt en lacht’er tegen,
Als of het speeltuygh waer: Hy, wreeder van gelaet,
Let op het lacchen niet, nocht wat het schaepje praet.
(875) Hy laet zich door het een noch ’t ander’ niet beweeghen:
Maer in een’ oogenblik is ’t lammetje doorreghen.
De Moeder vlucht, hy vat het ander, en, eer lang,
Zoo gaet dit tweede kind, eylaes! den zelven gang.
En of schoon ’s Konings woord niet ging dan over kind’ren
(880) Beneên hun tweede jaer, dat me and’re niet moght hind’ren,
Zoo werd doch niettemin onnoozelijk het hoofd
Aen een zesjaerigh kind in ’t woeden ook geklooft.
’T had in zijn hand een boek, daer in het leerde leezen.
’T moest wel een blinde haet en groote bloeddorst wezen.
(885) ’T hooft valt op’t wit papier, alwaer het duydlijk prent
Met roode letteren des jongskens bloedigh end.
Hier neffens werd een kind, uyt ’s moeders arm getrokken,
Doorsteeken, zy besterft, bekomt, en raekt aen’t nokken.
Hem loopt het bloed te wond’, haer ’t nat ten oogen uyt.
(890) Gins vlamt een op een kind, als roover op een buyt.
Hy trekt, de Moeder houdt, hy vat de teng’re handen;
Zy klemt de voetjes vast, de liefde en deernis branden
In haer, de toorne in hem, zy treurt en zucht, hy brult,
En raest van wreedheyd en van enkel ongedult.
(895) De vrucht wordt van dien wolf in ’t eynd in tween gehouwen.
Hy hiel het bove lijf, en liet haer’t onderst houwen.
Zy barst daer over dus tot haeren schepper uyt.
Hoe komt het, heere, dat ghe ons uw’ genaede sluyt?
[p. 33]
Is ’t uwe wil, ô Godt! de Joden uyt te roeyen?
(900) sIs dit hun Coningrijk? Zal Judas roê dus bloeyen?
Zijn stam dus wassen en vermeerd’ren als het zand,
En starren in de lucht? Is dit het vast verband,
Dat ghy, ô Hemel! onzen Vad’ren hebt gezwooren?
Of gaenwe om overmaet van zonden dus verlooren?
(905) Doch eer ik al de moord, en ’t bloedt aldaer gestort,
Verhaelde, een gansche dagh die viel my veel te kort.
Want waer zich yemand wendde, oft waer hy quam te kijken,
Men zagh maer schrik, en rouw, en bloed, en naere lijken.
R.v.g.I. Maer zeght eens wat gelaet de wreede dwing’land hiel?
Bode. (910) Indienmen peylen kan de tóchten vande ziel
Aen d’ uyterlijke schijn, zoo moest hem meêr vermaeken,
Het yzer en het bloed, dan goud en purper laeken.
Prof. R. Nochtans, indien hy wist, dat ’t kind, om wien de jeughd
Dit leed heeft uytgestaen, ontkomen waer’, zijn vreughd
(915) Die zou wel haest in spijt en raezerny verkeeren.
R.v.g.I. Wien meent ghy met dat Kind? R.v.P. Onz’ Koning, Heer der Heeren.
Onz’ Heylandt lang belooft. R.v.g.I. Waer is die heen gevlucht?
R.v.P. Nae ’t Rijk van Faräo in d’aengenaeme lucht.
R.v.g.I. En kon de Godtheyt hem hier binnen niet bewaeren?
R.v.P. (920) Jae. maer zy wilde dus door ’t vliên hem ’t leven spaeren.
R.v.g.I. Zal dan het Joodsche Rijk van hem niet zijn gesticht?
R.v.P. Een geestlijk Koningrijk zal van hem zijn gericht.

Rey van Godvruchtige Ioden.

Hoe zoektmen dus, door Moordery,
Te vesten zyne Heerschappy?
(925) En die den aert weet van ’t gebiedt
Die woelt dus om het heerschen niet.
[p. 34]
Nocht Rijckdom, Purper, nocht Satijn
Doet yemand Waerlijk Koning zijn,
Noch ’t deftigh Koninglijk gelaet
(930) Noch ’t kost’lijk goude hóf gewaet.

Een Kooning is ’t, wiens vast gemoed
Geen vreez nocht booze lusten voedt.
Die op geen valsche staetzucht steunt
Op ’s Vollix gunst nocht ongunst leunt.

(935) Die al ’t gegraef van ’t westerland
Veracht, en Tagus gulde zand.
Die, onverschrikt en onbedeest,
Voor blixem, nocht voor donder vreest.

Die nocht voor Ruyters lans, noch schicht,
(940) Noch ’t naekte stael ooyt heeft gezwicht
Die, veyligh en in zeekerheyd,
Ziet alles onder zich geleyt.

Die willigh naer het sterven gaet,
Niet kreunt, als ’t op een scheiden staet.
(945) Een goed gemoed heeft Koonings goên.
’t Heeft helbaerd, spiets nocht paerd van doen.

Een Kooning is ’t, die vreez’loos leeft,
Dit ’s ’t Rijk, dat elk zich zelve geeft.
Hy klim ten toppe vry, dien ’t lust.
(950) Ik zoek in staeteloosheyd lust.

En zoo te sterven, buyten woel,
In eens vergeeten Burgers stoel.
’T valt zwaer te raeken aen zijn end
Al eermen recht zich zelven kent.

Rey van Profeten. (955) Door staetzucht, en door vreez bekoort,
Smet Edom zich met Kinder-moord.
Hy is bevreest, dat Davids zoon
Hem schoppen zal uyt zynen troon.
[p. 35]
De gaeldery van ’s Koonings hóf,
(960) Daer maekt hy, fy! een moordkuyl óf:
Hy waent, misschien, Godts oogh t’ ontvlien.
Vergeefs: daer ’t zellefs d’ Eng’len zien.

Die wisschen, door medoogentheên,
De wondjes van de teng’re leên,
(965) En trachten, met dit schoon scharlaet,
Te verwen ’t wit van hun gewaet.

Maer hiel hy met ons voor gewis,
Dat Jesus Rijk niet wereldsch is,
En dat hy voor sijn wreedheyd vliet,
(970) Hy stond dus naer zijn leven niet.

’T is hier, ik speurt noch niet gedaen.
Hier zal noch wonder omme gaen.
Hier zal yet ongemeens geschien.
Ik blijf, ik moet het eynde zien.

V^e. BEDRYF.

Albina. Soldaet.

(975) GOd lóf, ik ben ontvloôn de wreede moorderdrommen.
Waer vlucht ik wyders heen om voorts ’t gevaer t’ontkommen?
Waer bergh ik best mijn kind, en waer des Konings zoon,
Op dat het krijghsvolck, dat nu ’t moorden is gewoon,
Zich aen hen niet vergrijp? Ik maghze gaen versteeken
(980) By mijn vriendin, met wie ik noch wat maeghschap reeken,
Gezeeten buyten Stadt, die geene kinders heeft,
Wantze in een vrysters staet tot desen dagh toe leeft.
Zy is zeer wel bekent, op haer valt geen vermoeden.
Dies wil ik in der haest my derrewaerts gaen spoeden,
(985) Eerme yemand wordt gewaer, en met deez kind’ren ziet.
Soldaet. Ho ho! het is te laet, ghy zijt nu al bespiedt:
Ik volghde u van het hóf, daerghe achter uyt gingt glippen,
Dicht op u hielen. Maar ghy zult my niet ontslippen.
[p. 36]

Herodes. Soldaet. Koninginne Doris.
Rey van Profeten. Maerschalk.

Nu ben ik met den Goôn in een gelijcke staet:
(990) Van ’t Oost af, daer de Zon haer reys aenvaerden gaet,
Tot daer zy zich in ’t diep des Oceäens gaet domp’len,
Bevindt zich nu geen Vorst, die tegens my dar momp’len.
De donder-Godt alleen is my van maght gelijk.
Behalven dat ik maer voor zynen blixem wijk.
(995) Doch waer hy sterffelijk, en ley hy af sijn straelen,
Hy zoude ’t dan by my in ’t minst niet konnen halen
Maer, evenwel hy kon van stervers zijn bestreên,
Daer boven in de lucht by my niet zijn geleên.
Hy waer, zoo groot hy wil, ik zou hem geenszins vreezen,
(1000) Nocht willen min om hoogh, dan hier om laeghe weesen.
Gebiedt hy haegel, sneeuw, de starren en de wind,
Die ongevoelijk zijn, ik dwing het menssche kind.
Ik ben een aerdsche God: hy waepent zich met buyen.
Ik voer een groot getal van krijghsluy, en doe luyen
(1005) De trommel en trompet. ’T is al in mijn gewout,
En daer is niemand nu, die mijn gebod niet houdt
En niet met vrees ontfangt mijn Koninglijke woorden;
Byzonder nu ik heb op huyden doen vermoorden
Dat bastardkind, waer aen de wispeltuer’ghe Joôn
(1010) Opdroegen t’ myner spijt mijn’ schepter en mijn’ kroon.
Maer wat voor tyding oft ons deez soldaet komt draegen?
Hy schijnt my zeer bedroeft, ik moet hem d’ oorzaek vraegen.
Wel krijghsman, wat is dit? wat worde ik hier gewaer?
Wat is het voor een vrouw, die ghy hier hebt by ’t haer?
Soldaet. (1015) Terwijl ghy, groote Vorst, noch aenzaeght voor uw’ oogen
Den ondergang der jeughd, was deze vrouw vertoogen
Omsluyert, zoo ghy ziet, met kind’ren in haer schoot:
Maer werd van my bespiedt. Zy was ter naeuwer nood,
[p. 37]
In huis geraekt, en had de Kinders naeuw versteeken,
(1020) Oft hoorde met geweld de voordeur open breeken.
Dies komt zy voor den dagh, met onvertsaeght gelaet,
En maekt, op myne vraegh, geveynsd’lijk deze praet.
O waerde vruchten, ô mijn welgeliefde kind’ren
Waer zijt ghy wegh geraekt? wie heeft u moghen hind’ren?
(1025) Heeft vuer uw licht verdooft, oft waeter u gesmoort?
Of zijt ghy door het stael ellendighlijk vermoordt?
Ik vraegh haer andermaels, en wil’ de waerheyd weeten:
Hoe wel ick berghen zagh een kindje door de spleeten:
En zegh waeromme wilt ghy dus hardnekkigh ’t geen
(1030) Aen my zoo kenlijk is, verberghen; maer alleen
Ter liefde van uw vrucht? ô vreest voor eyghen sterven!
De zelfde liefde doet Herodes voor zijn erven
Ook zorregen. Ik dreygh. Zy onverbaest barst uyt,
En zeyt wel stoutelijk: Ik wil dat ghy my sluyt
(1035) In’t midden tusschen stael en vlammen: doodtme vry’lijk.
Het leven valt my veel te zwaer, het sterven ly’lijk.
Ik hoór, ter wijl zy dus grootmoedelijken spreekt,
De stem van ’t eene kind, dat in een kistjen steekt,
En zoo zigh zelf beklapt. Ik zoek het door te rygen:
(1040) Maer ’t slot houdt al te vast, ik kan het wicht niet krygen.
Ik smijt de kist op ’t vuer, de brand die raekt’er in.
’T kind jammert door de pijn; de moeder woed’t van min.
En haelt het ander kind, en zeyt. Zooghe in het plaeghen,
In schennis en in moord schept zullik een behaegen;
(1045) De wijl ik d’eene helft van myne kind’ren mis
En dat dit maer alleen noch voor my over is;
Zoo wil ik ’t zelve meê, zoo lief als ’t ander derven.
Dat ’t eene leven zou, en ’t ander zoude sterven,
Dat waere voor mijn hart t’ondraegelijk een last.
(1050) Hoe komt het dat ghy vreest, en nu niet van u tast?
Zy had het naeuw gezeit, of’t kind was doorgehouwen.
Doe sprak dit looze wijf de valschte van de vrouwen;
[p. 38]
Nu heb ik my door list, en uw bebloedde hand
Gewrooken van mijn’ Zoon, en van mijn Vaderland.
(1055) O slave des Tyrans! Nu staet u noch te wreeken
De wond van ’s Koonings huys, met my ook te doorsteeken.
Ghy hebt, ’t is waer, ontlijft mijn liefste bloedgenoot,
Maer kleyne blijdschap zal u baeren zijne dood.
Het laetste dat door ’t swaerd het leven is benoomen,
(1060) Dat had ik maer te leen en maer te min bekoomen.
Het was mijn Zoontje niet, het was mijn aen besteedt.
’T was Alexander, ik Albina zoo ghy ’t weet.
Het kindje dat ghy strax den laetsten snik zaeght geven
Was ’s Kooninx liefste Zoon, was ’s Koninx liefste leven.
(1065) Toen werd’ ik gansch verbaest, maer ’t was te laet bezint.
Het yv’ren t’ uwen dienst had my te zeer verblindt.
Ik konme, groote Vorst, doe naeuwelijx bedwinghen
Van, tot haer dubbel hart mijn’ moordpriem in te wringen.
Maer ’k dacht, dat eene pijn jae eene dood aen haer
(1070) Tot wraek van deze daed te slecht een looning waer.
Dies nam ik haer met my, en sleepte haer gevangen,
Om voor haer valscheyd haer de straf te doen ontfangen.
Ik treur om uw verlies, ik schrey om uwe schae
Ik breng’ u hier het lijk, en bidde u om genaê.
Doris. (1075) Is ’t nu niet wel gemoordt? Is ’t nu niet wel geschonden?
Nu ghy uwen eygen zoon door moordlust hebt verslonden?
Is dit de goude kroon, die ghe uwen zoone spaert?
Was u mijn Beeldenis mijn kroost niet meerder waerd?
Laet zijn onnoozel bloed, laet mijne laeuwe traenen
(1080) U strekken voor trofeên, voor standaerts en voor vaenen.
Wel hoe, Herodes! heeft u bloeddorst zoo verblindt,
Dat ghy in uwen toorn ook moord’t uw eygen kindt?
Ik achte dat ghy zijt van een leeuwin gekoomen,
Oft van een Tygerin uw voedsel hebt genoomen.
(1085) Ach hemel! ziet ghy dit, en lijdt het zonder straf?
En leef ik noch mijn Zoon? En zoude ik wel zoo laf
[p. 39]
En bloode darren zijn, dat ik mijn droevigh leeven,
Dat my behaeght om u, zou willen uytstel geeven?
Neen, neen. Is uwe knóp voor ’t oop’nen uytgegaen?
(1090) En zoude ik rnyne bloem, die DOR IS, laeten staen?
Al heeft hy, die voor heen u, uyt zijn eyge lenden
Het leven schonk, belet het zelve te volenden;
Zoo zal hy my nochtans, die ’t mijn’ in ’t uw’ verloor,
Niet keeren uwe ziel te volgen op het spoor.
(1095) Mijn ziel, zal met uw ziel geraeken in een’ haeven.
Mijn lichaem met het uw’ te zaemen zijn begraeven.
Och hadt ghy, waerde kindt! doeghe in de wereld quaemt,
Den allereersten dagh uw’ geest weer uyt geäemt!
Maer waerom magh ik tógh uw ongeluk beklaegen?
(1100) Indien ik, toen ik u als moeder had gedraegen,
U had een’ moeders hart, gelijk ik moest, getooght,
En in der daed gelieft, ik zelf had u gezooght,
Doris door- En deeze uw’ dood verhoedt. Nu wil ik, dat mijn borsten,
steekt zich Die haer voedzaeme melk ontzeyden aen u dorsten,
zelve. (1105) Mijn bloedelooze vrucht! u straelen toe met bloed.
Herodes. Ach dat ik met mijn oogh ook dit aenschouwen moet!
Ach Alexander! zoon, ach kunt ghy my niet hooren?
O bloemken van mijn hart! wie heeft u af geschooren?
O Doris! berght ghy my de Zon van uw gezicht?
(1110) O Doris! spreekt ghy niet? hoe doe ik best mijn plicht?
Wien van u zal ik eerst, wien zal ik laetst beweenen?
’T is my onmooghelijk van traenen my te speenen.
Zal dan, ô Echtgemael! en allerliefste Zoon!
Uw uytgegoote bloed zijn ’t purper van mijn kroon.
(1115) Moest ghy, rampzaeligh kind! van my noch zijn gebooren.
En sneuv’len door mijn haet, en vallen door mijn tooren?
Is dit de Konings kroon, en stáf u voorbereydt?
O droeve toestel, ô! ô jammerlijk beleyd!
De fackel, die u feest vereeren zou nae dezen,
Zal nu een toorts van rouw, en van u uytvaert wezen.
[p. 40]
Hoe verre is dit van ’t lot, dat ik my had gespelt?
(1120) ô Raedelooze raed! wat had mijn breyn ontstelt?
Maer trouweloos gestarnt! had ghy het zoo beschooren?
En hebben tegens my de heem’len tzaem gezwooren?
Neen, neen: Ik zellef heb die groote dut begaen.
Ik zellef ben de smit van deze ellende en quaên.
(1125) Wat magh ik and’ren doch met zijne dood belaeden?
Ik zellef ben’t, die d’eer der kostele cieraeden
Van my gescheyden heb, die Sander ’t leven nam,
Die nae mijn dood moest zijn een steunsel van mijn stam.
Ach ongelukkigh kind van een onzael’ge Moeder!
(1130) Wat zal uw Vader doen, uw schuldige behoeder?
Wat wraek, wat straffe toch, of wat voor slagh van pijn
Zal een genoeghzaem zoen en offer voor u zijn?
Zal ’t zijn uw Voedster, oft de woedende soldaeten?
Och neen. Jae zellefs niet, al werdt men toegelaeten
(1135) My met het Rijk aen u ten offere te biên:
Ik ben geen Vader meer, dien naem die moet ik vliên.
Ik was uws gansch niet waerd, ik voel ’t nu, maer te spaede.
Dies is het vruchteloos, dat ik my nu beraede.
Wie reykt my nu het stael? wie reykt my nu de kling?
(1140) Waer aen het leven van mijn liefste zoontje hing?
Het lemmer, dat mijn lam heeft midden deur gekorven?
Waer aen het zoete wicht ontijdigh is gestorven?
Op dat een zelfde zwaerd, daer ’t kind ter aerd door vil
Ook nu, op deze plaets, den strammen Vader kill’.
Maers. (1145) Ey Vorst stelt u gerust, en wilt doch wat bedaeren,
En laet de booze min in hechtenis bewaeren,
Tot dat ghy door haer straf zult zoeten deze rouw
Van’t derreven uws zoons, en’t missen uwer Vrouw.
Ey laet uw treurigheyd, ô Vorst! voor’t Volk niet blijken.
(1150) Ghy krijgsliên draeght goê zorg voor d’Amme, en deze lijken,
Terwijl de Koning zich in’t hof vertrekt, en gaet
Voorts ordre stellen op zijn Koningrijk en staet.
[p. 41]

Rey van Profeten.

Ey ziet, hoe glibb’righ dat ghy staet
O menschen met uw’ eygen raed:
(1155) En hoe ghy u bedroogen vind’t
In ’t geen ghe u zelven onderwind’t.

’T gevaer dat Edom zoekt t’ ontgaen,
Daer komt hy midden in te staen.
Hy wordt van Zoon en Rijk berooft,
(1160) Nu hy het allerminst gelooft.

Hy, die voor and’ren groef een put
Geraekt nu zellef in de dut.
Het spogh, dat hy om hooge spoogh,
Dat valt hem in sijn eygen oogh.

(1165) Dus leert, ô lieve mensche kind!
Dat ghe al u werk met God begint.
Want, die het gaern zagh wel gedaen
Die vangt het met den Hemel aen.

De Propheet David zittende in de Hemel en ziende de
zieltjes der onnooz’len opvaeren, verblijdt zich
en verwillekoomtze aldus.

Zijt welkom, lieve rey, zijt welkoom jonge booden
(1170) Van ’t lang beloofde licht der Heydenen en Jooden.
Ey ziet dat zuyver rood, dien purp’ren daegeraed
Die voor den blyden dagh, nu hy ons naedert, gaet.
Laet ons deez morgenstond met vreughd bewellekoomen.
De schaduwen der nacht die worden wegh genomen.
(1175) O Booden, u zy vreede, ô Booden u zy eer.
O boôn die komt gereyst met tyding van mijn’ Heer.
Maer lieve teng’re jeughd, wat willen deze wonden?
Wie heeft u dus gequetst? wie heeft sijn hand geschonden
[p. 42]
Aen uwe onnoozelheyd? wie heeft zijn klaeuwen aen
(1180) Uw kleyne leedjes zoo moorddaedigh darren slaen?
O trionferend volk, ô lieve, ô heyl’ghe schaeren!
O onverwonne hoop van jonge martelaeren!
O uytverkoore rey, die voorts den Hemel erft!
Die om uw’ Heyland lijdt, eer dat hy voor u sterft.
(1185) Wel zael’ghe wonden, oft wel eer oprechte merken
* Martelaer- En teykens van u * krans, ô eerste zaet der kerken!
schap. De hemel, zoo hy móght zou gaerne zijn besproet
In plaets van starren met de drupp’len van uw bloedt.
De Maen, indien zy kon dit purper tot zich trekken,
(1190) Zou haer bleek aengezicht daer gaerne meê bedekken.
De Zon, de gulde Zon, die is begeerigh meê
Te moogen ondergaen in deez’ scharlaete Zee.
Maer wat voor staetsi gaet u Schepper u bereyden,
O zieltjes! om u als verwinners te doen leyden
(1195) Naer ’t eeuwigh Kapitool, door hooge boogen heen,
Alwaer ghy in trionf zult voor de Godheyd treên.
Daer zal een yeder, voor zijn zege, prijs erlangen.
Daer zal een yeder, naer zijn waerde, een’ kroon ontfangen.
Daer zalmen waeyen zien de witte en purp’re vaen.
(1200) Daer zullen voor trofeên gescheurde luyers staen.
O gelukzaeligh volk zelfs in uw zwaerste lyen.
Een dagh was d’ aenvang en het eynde van uw stryen.
Uw’ eerste dagh verstrekte uw alderlaeste nacht.
Ik zagh u te gemoet, en zat hier op de wacht.
R.v.P. (1205) D’oudtvaeders nu verheught verheffen hunne handen
Voor Godes Majesteyt, gevrijt van alle banden,
Om dat zy nu den dagh van hun verlossing zien,
En hoe des Heylands komst de schaduwen doet vliên.

UYT.

[p. 43]

Lof-zangh, Op de Geboorte JESU CHRISTI.

GHy die van ’t lastigh pak des vleyssches zijt bevrijdt,
Ghy die door ’s Levens band noch naeuw gesloten zijt
In d’hechtenis, aen u door Godes kracht beschooren,
(Wiens goedheyd en genae uw hoop is en uw schraegh)
(5) Singt vreughdigh overluyt, en juycht, om dat van daegh
De dood van uwe dood op aerden is gebooren.
Hy die alleen gebiedt, hy die ons saligh maekt,
Doet huyden op der aerd sijn in-tree bar en naekt,
Brengt ’s Hemels sleutels mee, en doet de deuren open:
(10) D’onsael’gen wordt hun heyl op huyden aengeboon,
Den sieken artzeney, den slaven vryheyds loon,
Den doode sielen geest, ’t licht die in ’t duyster loopen.
Op huyden wort ons vleysch aen zynen God geheelt,
’T gescheyde aen een gehecht, ver-eent ’t geen was gedeelt,
(15) Om ons Hel-slaefsche ziel sijn vryheyt weer te geven:
Op huyden heeft het werk sijn werker voort gebraght,
De slaef den Heyland van het menschelijk geslacht,
De stronke vande dood, de soete vrucht van ’t leven.
Sie hem, die in een kreb onnoozel neer geleyt,
(20) Alree seer jammerlijk om onse sonden schreyt,
Hoe wel zijn Vaders maght, en zyne, nimmer enden:
Want hy, op dat zijn glantz niet hinder ons gesicht,
Berght onder onse schors sijn grootheyd en sijn licht,
Geboren niet in pracht, maer met ons in ellenden.
(25) Besie wat groote werk en kracht van liefdes brand
Dewijl het eeuwigh licht sijn schijnssel van sich bant,
Op dat het ons bestrael, op dat het ons geleyde:
Hy wordt eens menschen soon, hy wordt als mensch gevoedt,
Op dat hy door de kracht van sijn onnoosel bloedt
(30) Den mensche, Godes soon, om hoogh een plaets bereyde.
O sterflijk schepsel, dat alhier uw Heyland siet,
In sulken armen staet, ontset u daer in niet:
’t Is geen onmogentheyd, hy schept hier in behagen:
Hy ist die door sijn hand den Hemel heeft gebouwt:
(35) Want hy van Godt te zijn doch nimmer op en houdt,
Maer ’t geen hy niet en was, daer gaet hy ’t vleysch van dragen,
Hy vangt de menscheyd aen, en blijft gestadigh God,
En schuylt, tot onsen troost, in dit verachte slot,
De wonderbare grootte en kracht van sijn vermogen:
(40) Als mensche wordt hy kleyn, als Godt so blijft hy groot,
Als mensch is hy te swak tot ’t lyden van de dood,
Als Godt vernielt hy die uyt enckel mede-doogen.
Wie kan met sijn vernuft, wie kan met sijn verstandt
Begrijpen, of met stem uytsingen, wat sijn handt,
[p. 44]
(45) Tot overwinningh van de vuyle sond, genegen,
Te weegh bracht door zijn kracht? Heeft yemand oyt gesien
Een Son door Star geteelt, of yet gelijcks geschien,
Geboorte van een God, of Maaghd van kind gelegen?
Dat God geboren wordt, en selfs sich sterflijk maekt,
(50) Jae dat hy door sich selfs ten offerhande raekt,
Op dat hy ons zijn bloed te drincken soude geven:
Als een nieuw Decius sich stellende’ in de maght
Des doods, tot saligheyd van ’t menschelijk geslacht;
Op dat wy door sijn dood bekomen ’t eeuwigh leven?
(55) Wat werkt ghy, goede God, in ons al wonderdaên!
Hy moet ondankbaer zijn, die ’t heugen laet vergaen
Van so veel vriendlijkheên, en van so veel weldaden:
Ghy maekt u ’s menschen slaef, om hem te maken vry,
Ghy maekt u selven arm, om hem te maken bly
(60) Door ’t sterven van uw Soon, uyt louterer genaden.
Wy hebben ’t niet verdient, ô groot en machtigh Godt.
Dat ghy uw’ Sone geeft ten kruyce tot een spot
Voor ’t menschelijk geslacht tot boet voor hun misdaden.
En gaet die liefde niet te verre buyten ’t spoor,
(65) Dat ’t recht moet achterstaen, dat deerenis gae voor,
Dat d’ onschuld op zijn hals de straf des schulds moet laden?
Ach neen, ô groote God! uw goetheyd, die altijd
Het wonderbaerlijk schoon van hare daên belijdt;
Sal nimmermeer het recht en uw genade deylen:
(70) Maer lijkmen in uw wet een wel geschiktheyd siet,
So vatmen d’ afgrond van uw diepe raden niet,
Want ’t menschelijk begrip en kanse niet door-peylen.
’t Schijnt dat de reden ’t eyscht, en dat het billijk is,
Dat hy die ons verlost uyt de gevangenis,
(75) De soen van d’ appel-beet, betalende geduldigh,
Moet wesen God en mensch, die met ons’ sond belaen,
Onsterflijk door sijn dood, en kan, en moet ontslaen
’t Geen God alleen vermagh, de mensch alleen is schuldigh.
Hy kan ons, mensch alleen, niet helpen uyt den nood:
(80) In wesen God alleen, en weet hy van geen dood,
Die door zijn dierbaer bloed ons zielen heeft behouwen:
Daerom ghy hem aen ons, als God en mensch op draaght:
Als een Almachtigh God geboren van een maaghd,
En als een sterflijk mensch door teelsel eener vrouwen.
(85) O geluksaligh kind, betaelder van ’t randtsoen,
Dewijl ons uw geboort geen voordeel soude doen,
So wy, naer uw beloft niet werden weer geboren;
Neem ’t harte tot uw stal, ’t geloove tot uw krebb’
Gun my, dat ik so veel geluks en voordeels hebb’
(90) Dat ik mijn sonden sterf, so gae ik niet verloren.

Th: Ag.

Tekstkritiek:

vs. 213 geboort er staat: goboort
vs. 647 wille er staat: willle

Th: Ag:TREURSPEL.De Moord der Onnoozelen.

t’Amsterdam, by Dominicus vander Stichel.______________________________________Voor JACOB HEERMAN, boekverkooper op den Dam,in ’t Kruydt-boek. A°. 1639.

Inhoud van ’t Spel.

PERSONAEDJEN.

Ie. BEDRYF.Drie Wyzen uyt het Oosten.

IIe. BEDRYF. Herodes.

IIIe. BEDRYF.Herodes. Ananaël. Maerschalk.

IIIIe. BEDRYF.Een Priester.

Ve. BEDRYF.Albina. Soldaet.