Cornelis Meyer: Edelmoedige liefde van Dom Pedro infant van Portugael,
ende Agneta van Castro. Gent, 1720.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton063030 — Ursicula — UBGent
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[fol. *1r]

EDELMOEDIGE LIEFDE

VAN

DOM PEDRO

INFANT VAN PORTUGAEL,

ENDE

AGNETA

VAN CASTRO.

HELDADIG TREUR-SPEL.

In het Fransch uytgegeven door den Geleerden Heer
HOUDART DE LA MOTTE.

Ende nu in ’t Nederduyts over-ghesteldt door C. MEYER.

OP DEN ZIN:

De dwang in Trouw
Baert naer-berouw.

[Vignet: typografisch ornament]

TOT GENDT,
By CORNELIS MEYER op d’Hoogh-poorte in ’t gekroont Sweirt.



[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

TOT DEN LESER.

DE groot achtinge de welke een igelijck heeft voor dit uytmuntende Treur-spel, in het Fransch onder den Naem van Inés de Castro, gemaekt door den geleerden Heer HOUDART DE LA MOTTE de l’ Academie Françoise, heeft* my beweegt het in onse Nederduytsche Taele over te setten: als versekert wesende, dat het selve myn Landt-genoten zoude aengenaem zijn. Bidde dat men my niet en wilt schelden voor een vermetenen, indien ick kome te seggen dat ick getracht hebbe het selve sijn eygenste luyster te doen behouden, die het in de Fransche Taele heeft; waer van met recht geseyt wort, Cela est beau comme le Cid: Het is soo schoon als de Cid. Welk Spel met groote lof vertaelt is door den Heer DE SWAEN. Ick wenschte het selve oogwit te mogen betreffen, als geen ander voor hebbende: want een Dichter is valsch sprekende, soo hy segt iets anders te willen bedoelen als lof, prys en eer; ’t welk seer raer is als men zulks mag behaelen; te meer om dat den onwetenden tegen dese Edele Wetenschap het meest komt uyt te vallen; en ander die nog iets weten, dikwils door ingebeelde waen, soodanig opgeblasen zijn, dat sy meynen een Vondel te overvondelen; waer van de Spreuk komt van d’Heer Jacob Cats, als hy segt: Elck meynt sijn Uyl een Valck te zyn Voor my, soeke alleen dat mynen aerbeyt in danck mag aengenomen en goet gekeurt worden, om op het Nederlants Tonneel te mogen verschynen, waerom ick het selve verciert hebbe met eenige Vertoogen, en andersints my niet gebonden aen de preciese vertaelinge, maer alleenelijck getracht soo veel als mogelijck was de eygenste uytwerkingen meer te volgen als den letterlycken sin, waer toe hier en daer eenige Uytgangen met sommige Verssen vermeerdert zijn, al het welke ick noodig geacht hebbe voor af te berichten; op dat men niet en zoude meynen dat dese Vertaelinge moeste zijn van woort tot woort, of van vers tot vers, gelijck ick had konnen doen, maer met meerder aerbeyt en minder luyster. Dat dit dan genoeg zy voor de gene het Theater-spel beminnen.


[fol. *2v]

SPELS INHOUDT.

ALphonsus Coninck van Portugael, met Ferdinandus Coninck van Castillien, in Verbondt getreden zijnde, trouwt met de Coninginne Moeder van Castillien, op die voorwaerde dat sijnen Soon Dom Pedro zoude trouwen met Constance Dochter van de Coninginne Moeder, ende Suster van den Coninck van Castillien: dog Dom Pedro heymelijck getrouwt zijnde met Agneta van Castro, de welke hy ten uyttersten beminde, weygert sijn Vaders wille te doen. waer door het Zege-pralende Hof van Portugael in een jammerlijk Treurtonneel verandert.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

EERSTE DEEL.

DEn Coninck verheugt sig over den gewonnen strijdt door Dom Pedro op de Africaenen. waer over den Ambassadeur van Castilien hem veel geluks komt wenschen uyt den naem van sijnen Conink; den Conink van Portugael beloft sijn Soon Dom Pedro, volgens de voorgemaekte Verbintenisse te doen trouwen met Constance, ’t welk hy van gelyken andermael beloft aen de Coninginne, de welke den Conink te kennen geeft, dat Dom Pedro geen genegentheyt in haer Dochter schynt te hebben, en dat sy vreest dat hy den wille des Vaders zal wederstaen: Den Coninck niet min beloft haer dat hy hem zulks zal doen doen, waer naer de Coninginne Agneta ondervraegt, en bemerkt in haer de heymelyke min tot Dom Pedro. Agneta vindende Dom Pedro, maekt hem zulks bekent die haer beloft altijdt [fol. *3r] getrouw te zullen blyven: en wilt haer aenraeden te vluchten ’t geen sy weygert, waer op sy besluyten hun min te loochenen.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

TWEEDE DEEL.

COnstance versoekt den Coninck van sijn Soon eenig uytstel te willen verleenen, om haer trouw niet te verhaesten, ’t welk hy te meer is weygerende: Dom Pedro by hem verschynende, wort vermaent sijn woordt van trouw te geven aen Constance. het welk hy opentlijck komt te weygeren: den Coninck hier over gestoort maekt zulks bekent aen de Coninginne, de welke hem segt dat Agneta hier van de oorsaek is, die zulks wilde loochenen maer te vergeefs: mits Dom Pedro sag dat alles entdekt was, selfs bekent, dat hy Agneta bemint: waer op den Coninck hem doet vertrecken uyt sijn gesicht, en Agneta bewaeren door de Coninginne, waer over Dom Pedro seer bekommert is, ende besluyt haer te verlossen: Agneta in het bewelt zijnde van de Coninginne, wort met groote straffe gedreygt.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

DERDE DEEL.

DEn Coninck maekt de Coninginne bekent dat hy selfs alleen Agneta wilt ondersoeken voor dat hy haer overgeeft aen den Raedt, de Coninginne dog te vergeefs soekt hem zulks te ontraeden. Agneta by hem kemende, wort haer voor oogen gestelt de ongemacken daer het Rijck mede gedreygt wort door haer en sijn Soon; en om zulks te beletten, wilt den Coninck haer ten houwelyck geven aen Dom Rodrigue eersten Prince van het Rijck en van Coninklijck Bloedt, ’t welk sy van gelyken komt te weygeren, waer over den Coninck uytvalt in gramschap. Middelerwyl Dom Pedro den Adel en Gemeente op sijn zyde getrocken hebbende, bestormt het Paleys om Agneta te verlossen, waer van de Coninginne tyding brengt, den Coninck hier over ontstelt, gaet met den degen in de handt [fol. *3v] om sig te stellen aen het hooft van de Wacht, waer hy Dom Pedro door sijn vaederlijck gesicht doet wyken; die alleen langs een ander zyde door de Wacht breekt, en komt om Agneta te verlossen de welke by de Coninginne was, die de vlucht neemt op het gesichte van Dom Pedro; die te vergeefs Agneta raedt geeft om met hem te vluchten, middelerwyl brengt Constance bericht dat den Coninck alles in rust gestelt heeft, en grammoedig op hem is afkomende, waerom sy hem raet te vluchten. Den Coninck verschynende vint Dom Pedro die hem aen sijn voeten werpt en sijnen degen overgeeft, waer naer den Coninck hem doet in bewaernisse stellen, en Agneta voor de tweede mael aen de Coninginne overlevert.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

VIERDE DEEL.

DEn Coninck in een uyterste ontsteltenisse, doet sijnen Soon voor hem brengen, aen welken hy bekent maekt dat hy hem aen sijnen Raedt heeft over gelevert om volgens de wetten van het Rijck gestraft te worden, hem biddende van te willen gehoorsaemen, het welke Dom Pedro segt niet te konnen doen, waer op hy hem doet vertrecken, en sijnen Raedt by een roept, die den Prins verwysen. Den Coninck als Vaeder hier over bedroeft, maer als Coninck wilt de straffe in ’t werk geleyt hebben, het welk hy den Prins doet kenbaer maeken, en de Coninginne daer van bericht geeft. Constance ten uytersten bedroeft, soekt middelen om den Prins te verlossen, waerom sy Agneta haer mede minnares by haer doet komen, en haer raedt vraegt om den Prins te verlossen; Agneta de wonderlyke deugt van Constance bemerkende versoeckt haer van by den Coninck te gaen en hem te bidden van nog een mael te mogen gehoor hebben, ’t welk sy verkrygt, terwyl doet de Coninginne het vergift bereyden voor Agneta,

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

[fol. *4r]

VYFDE DEEL.

DE Coninginne berispt de helde deugt van haer Dochter Constance, en blyft stantvastig om haer smaet te vreken, niet tegenstaende dat de Princesse haer bidt om geen vraek te willen nemen. Agneta bedroeft voor den Coninck verschynende, biet haer leven aen om den Prince te verlossen, maer den Coninck niet konnende bewegen, maekt sy hem kenbaer hun heymelyke trouw, en doet voor hem komen haer twee echte gewonnen kinderen, waer mede sy valt op haer knien voor den Coninck, om oock als offers geslacht te mogen worden met den Vader: den Vorst over het gesicht der twee jonge kinderen en op de vertoogen van Agneta beweegt wordende door de krachtiger uytwerkingen van het bloedt boven de Wet, vergeeft haer bedryf, en ontbiet den Prins om hem Agneta met sijn eygen handt te geven: Agneta overstelpt van blydschap, gevoelt in haer meeste vreugt het bitter vergif dat de Coninginne haer heymelijk hadde weten in te geven, waer op Dom Pedro verschynt, meynende sijn Agneta te ontfangen, vint haer stervende, waer over groote droefheyt verwekt wort soo wel by den Coninck als by den Prins, die als wanhopende hem het leven wilt nemen: Agneta al stervende pryst den Prins aen de groote deugt van Constance, bidt hem te willen leven, ende sorge te draegen voor sijn Vader en kinderen. Den Conink vertroost den Prins, en doet het doodt lichaem van Agneta in sijn Paleys brengen. en beloft vraeke te nemen over de gene den ondergank van Agneta geweest zyn.


[fol. *4v]

VERTHOONDERS

VAN DIT TREUR-SPEL.

ALPHONSUS Coninck van Portugael.
CONINGINNE Moeder van Castillien, en Coninginne van
        Portugael, Moeder van Constance.
CONSTANCE beloofd aen Dom Pedro.
DOM PEDRO Soon van Alphonsus, belooft aen Constance.
AGNETA VAN CASTRO heymelijck getrouwt met Dom Pedro.
DOM RODRIGUE Prins van ’t bloedt van Portugael.
DOM HENRICUS Grooten van Portugael.
DOM FERDINAND Vertrouwden van Dom Pedro.
PAGE van den Coninck.
AMBASSADEUR van Castillien.
GOUVERNANTE.
Twee Kinderen van Agneta.
Twee Grooten van ’t Rijck.
MENDOZZA.
Raeden, Wachten en Gevolg.		 }
}
} 		Stom.

        Het Tonneel is binnen Lissabon in het Paleys van den Coninck.
Continue
[p. 1]

D’ EDELMOEDIGE LIEFDE

VAN

DOM PEDRO

ERF-PRINS VAN PORTUGAEL,

ENDE

AGNETA VAN CASTRO

HELDAEDIGH TREUR-SPEL.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

I. Vertoog Waer Dom Pedro sig het leven wilt benemen om dat Agneta
        hem (uyt vreese van ongeval) haere min komt te wygeren.
II. Vertoog. Hun heymelycke trouw.
III. Vertoog. Trouwe van den Koninck van Portugael met de Koninginne
        Weduwe van Castilien, in ’t by zijn van ’t geheele Hof gesin.
IV. Vertoog. Slag der Portugiesen tegen de Mooren, waer Dom Pedro
        Overwinnaer is.
V. Vertoog. Triomphe over den gewonnen Slag.


EERSTE DEEL.

Coninck, Coninginne, Agneta, Rodrigue, Henricus, Ambassadeur van Castilien, Hovelingen en Gevolg.

Coninck.
MYn Soon die volgt my niet: ick sien ’t, hy komt te vresen
Dat hier sijn helde deugd te hoog zal zijn gepresen.
Rodrigue door uw’ hulp betoont gy dat uw’ bloedt
Is aen ons bloedt verknocht, ick prys uw’ kloek gemoet.
(5) En gy Henricus streedt gestaedig aen de zyde
Van uw’ manhafte Prins; wilt u met my verblyde,
[p. 2]
Door dien uw’ dapperheyt myn hert vervult met vreugt.
Geheel myn Rijck dat juygt en prijst Dom Pedros deugt.
Tegen de Coninginne.
Vorstin van uwen Soon heb ick alreed’ ontfangen
(10) Syn Af-gesant. Siet daer.
        Ambassadeur.                 Met groot verlangen,
Roemruchtig Vorst, kom ick u uyt Castiliens naem
Eerbiedig kennis doen, hoe dat alom de faem
Haer Lof bazuynen blaest ter eeren van den grooten
Dom Pedro uwen Soon. Ferdinand overgoten
(15) Van vreugt, wenscht alle heyl aen u en aen uw’ Rijck,
Nu m’in Dom Pedro siet een Soon aen u gelijck.
De meeste vreugt die Vorst op aerden kan genieten
Is als dat uyt sijn Stam de spruyten opwaerts schieten,
En worden als een boom. Dom Pedro uyt uw’ zaet
(20) Is Schermheer van uw’ Rijck en steunstock van uw’ Staet.
Den trotsen Africaen gedempt en gansch verslegen,
Door sijn manhafte moed, vermeerdert uwen zegen.
Uw’ levens boek is hem altijt een school geweest,
Waer in hy leerde hoe uw’ arrem wiert gevreest:
(25) Syn schilt dat is uw’ schilt, gy waepende sijn handen,
Hy slaet en straft al wie uw’ rust komt aen te randen,
Syn zegen is uw’ luck, sijn voorspoet uw’ gewin,
Syn macht komt van uw’ macht, sijn wil is uwe sin.
Om dees verwinning heeft Castillien van haer wallen
(30) Het dommelend canon door heel het Rijck doen brallen,
De vreugt die is gemeen, de blijdschap even groot,
Elk roept, lang leef de Vorst Castilliens Bontgenoot.
Coninck.
Uw’ Koninck is met my door nauwe liefde banden
Gebonden en vereent, tot blijdschap van de Standen:
(35) Syn Moeder laet hem ’t Rijk, en klimt nu op mijn Troon
Door echte Trouw, nog wil ick aen uw’ Vorst mijn Soon
Door Himens liefde-bant vereeren tot een Broeder,
Gelijck als ons verbondt gemaekt is met sijn Moeder:
Hy heeft zulks ook versocht, en hem my af-gevraegt,
(40) En ’t wort gedaen soo hy Constance maer behaegt.
De trouw was vast gestelt self op den dag van heden,
Maer is nu door den strijdt wat achterwaerts getreden:
[p. 3]
De blijdschap van de trouw, den zegen van de slag,
Die zal men door ons Rijck sien vieren op een dag.
(45) Gaet bodschapt dit uw’ Vorst en al de Castilliaenen,
Op dat sy, gelijck wy, oprechten vreugde vaenen:
Dit is soo mijn versoek, op dat ’t geheele Lant
By d’overwinning viert de trouwe van d’Infant.
Ambassadeur en sijn Gevolg binnen.


Coninck, Coninginne, Agneta, Rodrigue, Henricus.

Coninck.
Doorluchtige Vorstin. Constance zal bemerken
(50) Wat dat ons min in haer niet al komt uyt te werken,
Haer trouw was met ons trouw op eenen dag volbragt,
Maer ’t scheen nootsaek’lijk dat mijn soon eerst sijne kragt
Betoonen moest in’t Velt: hy quam my zulks versoeken
’t Geen ick niet weyg’ren mocht, maer gink hem selfs verkloeken,
(55) En seggen dat hy kost door een manhafte strijdt
Betoonen dat hy was een Heldt vol dapperheyt,
Wel weirdig myne keus: hy dan aen ’t hooft der benden
Trock op den vyant aen, en wist hun macht te schenden:
Hy sloeg hun uyt het Velt, ’t geluck bood hem de hant
(60) Als hy deed buygen al wat dede tegenstant.
Lof zy den Hemel! hy deed meer als ick dierf hopen,
Geen Africaen (ten zy dat hy het kost ontlopen)
Was aen de woede vry van sijn manhaft beleyt,
Hun Leger-tuyg is buyt, hun schat tot roof bereyt;
(65) Den overschot alleen van weynig vluchtelingen
Kost sig ter nauwer noodt in ’t naer gebergte dringen.
Denkt wat een vreugt mijn vreugt verdobbelt desen dag.
Den Onderdaen my streelt door ’t winnen van den slag,
En roept met volle mont, lang leef den Held der Helden,
(70) Lang leef Dom Pedro, die sig voor ’s Lants waerts stelden,
Lang leef den Vorst die met Castillien is vereent,
Lang leef het strijdbaer Volk, dat d’Africaen verkleent.
Mevrouw dat de Princes haer hant hem toe komt reyken
Op dat sy van haer min hem geeft een liefde teyken,
(75) Hy is haer weirdig, en door dese minne-bandt,
[p. 4]
Twee Ryken zijn vereent en aen elkaer verpandt,
Dees trouw zal ons geluck tot op het hoogste baenen
Tot welvaert van ons kroost en heyl der onderdaenen.
Coninginne.
Maer siet gy niet mijn Heer een weynig tegenstant
(80) In uwen Soon? ’k bespeur sijn wonder wijs verstant,
En in de min nochtans toont hy sig onbedreven:
Ick twijffel of hy niet een ander heeft gegeven,
Het geen gy wilt dat aen mijn dochter zy gejont.
Want soo hy by haer is, noyt komt ’er uyt sijn mont
(85) De minste soetigheyt of liefde-koseryen,
Selfs schijnt het dat hy haer ontrent sig niet kan lyen,
Haer schoonheyt voor als nog by hem geen plaetse vint.
Soo hy u tegenstaet?
Coninck.
                                  Al woorden in de wint.
Vergeeft de grootsigheyt van desen Heldt der Helden,
(90) De glory van den strijdt die hy sig gaet verbelden
Verbystert sijn verstant; Mevrouw gy weet de jeugt
In blijdschap kent sig selfs niet in de meeste vreugt;
Syn overwinning maekt dat gy dus zijt verslaegen,
Gy zult seer haest hem sien mijn wille onderschraegen,
(95) En dat hy proeven zal de vruchten van de min.
Coninginne.
’t Kan zijn, maer nochtans valt my dat hier geensints in,
Om dat hy opentlijck Castilliens Af-gesanten
Te kennen geeft, dat hy hier tegens komt te kanten,
’t Strekt ons tot schand, om dat hy hun gaf geen gehoor,
(100) Dit spelt, Heer Coninck, my in mijn gedachten voor,
Als of hy weygerde uw’ vaederlijck believen:
Sijn hert moest zegelen uw’ Koninklyke brieven.
Hy wederstaet u Heer...
        Coninck.                 Soo hy my wederstaet,
Mevrouw, weet dat ick weet daer tegen goeden raet.
(105) Met wat onsekerheyt komt gy mijn ziel ontstellen?
Mijn Soon my tegenstaen! hoe komt gy my te quellen?
Ick schrick voor zulk verhael; want soo zulks oyt geschiet
Dan zal sijn helde glans verwelkeren op niet,
Indien hy niet en volgt mijn wil en mijn gebieden,
[p. 5]
(110) Soo zal hy zijn gestraft tot spiegel aller lieden;
Hy is’t my schuldig, en mijn wil zy hem een wet,
Wee hem! indien hy sig in’t minst hier tegen set.
Hy is mijn onderdaen, en d’eerste van hun allen,
En moet oock d’eerste zijn om naer mijn welgevallen
(115) Te doen ’t geen ick besloot; ’t gaet dan hoe dat het gaet,
Sijn straffe naekt, Mevrouw, soo hy my tegenstaet.
Mijn Koninklijcke wet kan niemant hier beletten;
Het is mijn wil, hy kan sig daer niet tegen setten.
Coninginne.
Ick vrees nochtans, mijn Heer, sijn trotze tegenstant.
Coninck.
(120) Met wat onsekerheyt roert gy mijn ingewant?
’k Heb noyt aen hem bespeurt ’t geen gy my komt te seggen
Stelt u gerust, ick gaen Constance voren leggen
Mijn wil u nog geseyt; en ’k geef mijn Soon bericht,
Dat hy volkomt aen ’t geen daer ick hem toe verplicht.
(125) Laet u genoeg zijn dat al wat ick hem gebiede,
Dat sonder tegenstant het selve moet geschiede.
Coninck met Gevolg binnen.


Coninginne, Agneta,

Coninginne.
Terwyl ick aen den Vorst mijn klachten heb gedaen,
Agneta, hebt gy oock sijn laeste wil verstaen,
Gy kont my midd’lerwyl, indien gy wilt, berichten,
(130) Op wie den Prins sijn brandt en liefde drift gaet stichten.
Ick voel my gansch ontstelt. Een heymelyke min
Woelt in sijn ingewant, gy weet sijn hert en sin,
Mits dat hy op u stelt een wonderbaer betrouwen,
En dat hy somtijts sig met u gaet onderhouwen
(135) In onderling gesprek; wat is uw’ handeling
Met hem? waer spreekt gy af? doet my dog opening.
Heeft dan mijn Dochter niet het geen hem kan behagen,
Dat hy een ander wil voor haer sijn min opdragen?
Ontdekt my wat gy weet, door dien gy siet dat ick
(140) Mijn lust en wille naer den wil des Koninks schick.
Mijn Dochter heeft al ’t geen dat de natuer kan geven,
[p. 6]
Met deugden opgeciert, want wie heeft oyt sijn leven
Een schoonder schoonheyt aen geheel mijn Hof gesien?
’k Kan niet begrypen hoe hy haer geen min komt bien.
Agneta.
(145) Meent gy Mevrouw dat dan den Prins heeft een mishagen
In de Princes? ô neen, gy zult in korte dagen
Een beter uytkomst sien: ’k weet sijn geheymen niet,
Maer wel dat hy uw’ kint een minsaem oog aenbiet,
Want als hy met my sprak, wenscht hy haer dit te seggen.
Coninginne.
(150) Wel waerom komt hy dit aen my niet uyt te leggen?
Vreest soo gy my bedriegt, het geen ick halv’ling sien,
Den Prins die komt aen u sijn diensten aen te bien.
Hy spreekt u van u self. Hy mint u.
        Agneta.                                     My, ô Hemel!
Coninginne.
Ick sien ’t, gy zijt het selfs, ick ken uw’ loos gewemel,
(155) Gy zijt sijn minnares, of segt my wie se is?
Want soo gy zulks niet doet, zijt gy het al te wis.
Ick wil u bovendien hier opentlijck ontleden,
Dat wie het wesen mag die van hem wort aenbeden
Mijn straffe lyden zal, dus siet wat dat gy doet,
(160) Zijt gy schuldplichtig, komt mijn gramschap te gemoet.
Maekt dat den Prins hem keert, en naer de reen gaet voegen,
Of anders gy vervalt in d’uyterste misnoegen.
Mijn Dochter is mijn al, mijn eer, mijn eygen rust:
De vraek is op de neck van die, die stoort haer lust,
(165) Mijn luck is in haer luck, en wie zulks soekt te stooren,
Agneta zult gy my door uwen mondt doen hooren.
Agneta.
Ick weet in ’t minste niet, Mevrouw wie u ontstelt,
Dan dat de minne nijdt u slechts ten onrecht quelt.
Koninginne.
Swijgt seg ick, want gy zijt alleen de waere oorsaek,
(170) ’k Heb al uw’ doen bemerkt, want andersins uw’ voorspraek
Die gaf my eenig heyl; gy kent den Prins sijn hert,
En weet wie dat daer in van hem gekoestert wert.
[p. 7]
Ick brand in myne drift, en wil den oorspronk weten,
Seg my uyt wie die spruyt, en wie sig derf vermeten
(175) Mijn kint te hoonen met de aldermeeste smaet,
Die oyt geschieden kan aen ’t Conincklyke Zaet.
Van desen dag Agneet, zult gy de waerheyt melden,
Of mijn rechtveirde straf zal alles u vergelden.
Coninginne binnen.


Agneta alleen.
Hemel! wat ick hoor, afgrijsselijck tempeest,
(180) Wie heeft’er oyt als ick in meer gevaer geweest!
Geluckig dat ick had alleen voor my te vresen,
Maer laes! mijn deelgenoot, dat moet Dom Pedro wesen.


Agneta, Dom Pedro, Dom Ferdinand.
Agneta.
Mijn Prince zijt gy daer! ick bidde met een woort,
Dat ons hier niemant siet, of niemant niet en hoort.
Dom Pedro.
(185) Let toe Dom Ferdinand, en wilt de deuren sluyten,
En soo gy iemant hoort, ’t zy binnen of van buyten,
Geeft ons aenstonts bescheedt.
        Tegen Agneta.                   Wat droefheyt is’t Mevrouw,
Die u het aengesicht vervult met bitter rouw:
Mijn Ziel voogdesse spreekt, hout my in geen verlangen,
(190) Wat is’er dat u dus het herte komt te prangen?
Agneta.
Het is gedaen, mijn Prins. wy zijn verloren; ach!
Want onse min die is gekomen aen den dach.
Dom Pedro.
Ick bidde, wilt daerom dus doodelijck niet treuren.
Agneta.
Niet treuren, ach! ick vrees van nu te sien gebeuren
(195) Het geen ick heb voorseyt als ick u gaf mijn handt,
En gy dan wed’rom d’uw’ tot trouwe onderpant.
Den Coninck wilt dat gy zult de Princesse trouwen:
Nog gy, nog ick, mijn Prins, die kan zulks tegen houwen,
En boven alles dit, het aldermeeste quaet
[p. 8]
(200) Is, dat de Coningin een opgenomen haet
Heeft tegen my verwekt, en is als uytgelaeten
Minnydig om haer kint.
Dom Pedro.
Dit zal haer weynig baeten.
Stelt u gerust Mevrouw, uw’ droefheyt doet my pyn.
Agneta.
Ick vrees haer felle straf of doodelijck venyn:
(205) Want sy niet anders doet als myne straf bereyden,
Soo dat de doodt ons moet nu van malkander scheyden.
Dom Pedro.
Vreest voor haer straffe niet, betrouwt u maer op my,
Mijn sorg is uwe sorg, ick blyf u eeuwig by.
Agneta.
Meent gy mijn Prins dat ick maer ben voor my beladen,
(210) Oordeelt daer anders van, mijn doodt kan my niet schaden,
Ick vrees het meest voor u, om dat gy my bemint
Meer als uw’ Vader selfs, meer als een Coninks kint,
Ick weet als dat mijn doodt u overvloet van traenen
Zou kosten, en den weg van ongelucken baenen.
(215) Mijn ongeluck is ’t minst, maer ’t meeste dat my smert
Is dat uw’ herte niet kan scheyden van mijn hert.
Gy weet de hoop van eens de Croon op ’t hooft te draegen,
Dat die my niet en heeft gestreelt, om te behaegen
Aen uw’ doorluchtig Bloedt: ’k heb menigmael voorseyt
(220) Dat ick doodt-schuldig was om dit mijn stout beleyt.
Ick wist mijn Prins, als dat ons trouw niet mogt geschieden,
Het geen gy niet te min my altijt aen bleeft bieden,
Ick heb soo menigmael uw’ scherpe stael belet
Als het wanhopig wiert op uwe borst geset,
(225) Alleen om myne min: dus moest ick u sien sterven
Of ick moest om uw’ min hier naer het leven derven,
De vreese van uw’ doodt, mijn alderwaerste Prins,
Die deed my stemmen in uw’ wil en in uw’ wensch.
Ick heb het al gewaegt om uw’ behoudenisse,
(230) En ick beklaeg het niet. schoon ick u nu moet missen,
[p. 9]
Als gy maer leven meugt, al wierd op een schavot
Mijn leven afgesneen een iegelijck ten spot,
Ach mocht ick maer alleen den loop mijns leven enden,
Dan was ick wel gerust, maer ’k vrees voor meer ellenden
(235) Ick vrees uw min het meest....
Dom Pedro.
                                                        En twijffelt daer niet aen,
Dom Pedro zal altijt voor sijn Agneta staen,
Meent gy dat hy verflouwt? geen Coninklyke wetten
Zijn oyt bequaem om u een voet van my te setten,
Mijn liefde door de trouw is meer en meer gegroeyt,
(240) En is nog niet op ’t hoogst, vermits sy stadig bloeyt,
Gy gaeft aen my, ’t is waer, door trouwe min het leven,
En ick wil door mijn min u ’t leven weder geven;
Dus zijt getroost Mevrouw, en stort geen traenen meer,
Want siet ick ben gebelgd, en by den Hemel ’k sweer
(245) Die u beledigt heeft, of oyt soekt te beled’gen,
Dat ick ten allen stont u wil en zal verded’gen.
Daer komt dan wat ’er wil, noyt zalder ander trouw
Met my bevestigt zijn als die van u Mevrouw:
Ick zal het opset van de Coningin beletten,
(250) En al wat dat ’er is door myne macht verpletten:
Soo gy raekt in gevaer, door my wort gy verlost;
Al kost het meerder bloedt als’t d’Africaenen kost:
Ick zal mijn Vader selfs....
Agneta.
                                        Ach Prince wilt bedaeren,
Uw’ buytenspoorigheyt mijn hert komt te beswaeren.
(255) Ick schrick voor ’t geen gy segt, ick bid u om mijn min
Dat gy gedachtig wort, het geen van den begin
Uws liefdens drift ick quam te vergen en te vragen,
Ick wierp my op mijn knien en badt dat noyt mijn dagen
Gy m’ongetrouw zoud zijn, en oock dat van gelijck
(260) Gy noyt om onse trouw ontrusten zoud het Rijck,
Selfs in de meeste vrees waer in ick mochte vallen,
Veroorsaekt door de min van ons lichtveirdig mallen,
Ick bad u, dat van u de Coninklyke wet
Noyt wierde overtreen of aen een zijd geset.
[p. 10]
Dom Pedro.
(265) Dat en beloofde ick niet, maer ick wil u beloven
Dat ’er geen plichten zijn die my van u beroven;
Is’t dat ick vreesen moet voor uw’ verlies Agneet,
Weet dat ick heb terstont hulpmiddelen gereet:
Gy zijt my al te lief en van te groote waerde
(270) Dat ick niet roeren zoud zelf Hemel en de Aerde
Tot uw’ verlossing, en soo hier geen uytkomst is,
Soo is uw’ vlucht het best op dat elk een u mis.
Agneta.
Ick vluchte van u niet.
        Dom Pedro         Soo ick u mag gebieden,
Mevrouw, soo moet uw’ vlucht voor weynig tijdt geschieden.
(275) Als gy versekert zijt, soo blijf ick aen u vast,
Mijn Lief, volgt mynen raedt, en laet my met den last.
Ick wacht naer het bevel van mijn vergramden Vader,
Die bersten zal van haet, van quaet nog worden quader,
Wanneer hy zal verstaen, ’t zy wat hy doet of niet,
(280) Dat nimmer myne trouw met de Princes geschiet.
Denkt dat hy nimmer dan die saek zal laeten steken,
Maer op het alderfelst zal willen d’oorsaek vreken
Van myne weygering: en siet de Coningin
Brengt tegen u, mijn Lief, alreets haer tichting in;
(285) De Vorst zal u aen haer grammoedig over geven:
Vlucht dan, eer ’t is te laet: ick vreese voor uw’ leven,
Het geen ick nochtans zal beschermen met mijn doodt.
Maer sterf ick, ziel voogdes, dan komt uw meeste noodt,
Dus vlucht....
Agneta.
                      Neen, neen, ick kan nog wil u niet verlaten,
(290) Mijn vlucht die zou my, Prins, van ider een doen haten
Als plichtig aen verraet: de loochening is best,
Dus wort ons liefde langs hoe meerder vast gevest.
Wy moeten maer alleen (schoon men ons soekt te hoonen)
Verhopen dat den tijdt ons zal een uytkomst toonen
(295) Lofweirdig aen ons min.
        Dom Pedro                       Ick ben mijn weerde Agneet,
[p. 11]
Mits gy niet vluchten wilt, tot uwe dienst gereet.
Agneta.
Beloften al te trouw.
Dom Pedro.
                                Ick wil het al verwachten:
Mijn Lief met dese kus hout my in uw’ gedachten,
Vaert wel mijn Lief:
Agneta.
                                Vaert wel, vaert wel nogeens geseyt,
(300) Misschien vaert wel mijn Prins tot inder eeuwigheyt.

Continue

TWEEDE DEEL.

Constance, Coninck.

Constance.
IS ’t mogelijck mijn Heer, dat ick met mijn gebeden
U niet bewegen kan en brengen tot de reden,
Waerom soo harden dwang? geeft aen uw’ Soon dog tijt,
Dat hy my kennen leert. De snelle haestigheyt
(305) Baert naer berouw: gy wilt hem dwingen my te trouwen.
En ick vrees dat die dwang u zal veel onheyl brouwen.
’t Waer beter dat gy hem hier in geworden liet,
Mits minne-dwang staeg baert veel lyden en verdriet.
Den Prins uw’ Soon die heeft misschien sijn minsaem oogen
(310) Gegrontvest op iet schoonst, waer door hy opgetoogen
Leeft in een werrel-drift: dit is soo mijn gedacht,
Dus dient den uytval maer alleen, mijn Heer, verwacht,
Verandering van tijdt die zal genoegsaem leeren,
Wie dat hy meer als my komt aen uw’ Hof te eeren:
(315) Ick bid om uytstel Heer, alleen maer om mijn min,
Tot hy my selve mint. Soo gy sijn lust en sin
In liefde kosery wilt maet en pegel stellen
Tegen sijn wil en dank; soo zult gy slechts hem quellen,
Daerom is’t alderbest, geeft tijt, ick maek my sterk
(320) Dat ick hem overwin in’t minne worstel-perck.
Coninck.
’k Verwonder my niet meer Princes, uw’ tegenstreven
[p. 12]
Geeft kennis dat gy wilt den vollen toom hem geven:
En dese grootsigheyt, in plaets van minne-klacht,
Maekt dat gy wort, mijn kint, meer als te voor geacht.
(325) Ick wil, en dat is ’t al, dat hy naer mijn bevelen,
Aen u op ’t alderhaest sijn trouw zal mede deelen.
Constance.
Ick bid mijn Heer, ick bid, verhaest mijn trouwe niet,
De min in weerwil van sig selven baert verdriet.
Terwyl dat ick alhier verselschap myne moeder,
(330) Soo acht ick u alleen als Vaeder en Behoeder,
Behoet my dan, soo zal ick met ootmoedigheyt
Betoonen dat ick ben tot uwe wil bereyt:
Maer stelt ons trouw wat uyt.
Coninck.
                                              Daer is niet uyt te stellen,
Ten waer dat myne wil alleen u quam te quellen.
(335) Is hy uw’ min niet waert? ’t schijnt dat gy hem misacht.
Constance.
Misacht! helaes mijn Vorst, hout gy my dus verdacht?
Ick wenschte dat ick kost den Prins uw’ Soon misachten,
Om dat ick niet uw’ hooft vervullen zou met klachten,
Maer ach hy wort van my maer al te teer bemint,
(340) Ick soek niet anders dan dat hy sig aen my bint
Door weder liefdens bant, dus bid ick wilt wat wachten
Eer ’t alles is te laet; ’k zal door* mijn liefdens krachten
Met tijt him doen verstaen mijn innerlyke smert;
Soo maer ons trouw, mijn Heer, by u verschoven wert.
(345) ’k belijd hier opentlijck en wil my niet meer schaemen
(Mits gy mijn Vader zijt) Soo haest als wy hier quaemen
Aen uw’ Roemruchtig Hof, dat ick door het gesicht
Van uwen Soon alleen, door Venus minne-wicht
Geraekt wiert tot in ’t hart; waer dat heeft plaets genomen
(350) Mijn min die daeglijks groeyt, en voort en voort wil komen:
Mijn meeste vreugt die was in ’t hooren van sijn daen
Die hy bedreven had in spyt der Africaen:
En doen hy derwaerts trock, mijn vierige begeeren
En sochten anders niet dan dat hy weer mocht keeren
[p. 13]
(355) In zegen-prael, gelijck als ick naer wensch quam sien,
Misschien is ’t dit geluck dat hem van my doet vlien:
Nochtans ick zal met tijt hem sien te overwinnen,
Maer nog niet, mits hy streelt sijn glori-ryke sinnen
Te seer door het geluck, waer ider hem mé vleyt:
(360) Ick zal, laet my begaen, door minnelijck beleyt
Syn overloopen hert wel tot mijn herte trecken,
En hem tot liefdens drift en wedermin opwecken,
Dog niet te haestig, want wie dat sig stelt te bloot,
Loopt somtijts blindeling in een te haeste doot.
(365) Want soo ick al te haest mijn min hem voor quam stellen
En hy my weerstant deed, denkt hoe my dit zou knellen
In mijn verliefde ziel: want siet, my dunkt van spyt
Syns weygerings, ick raekte het leven aenstonts quyt.
Coninck.
Mijn kint, uw’ min tot hem aen my te openbaren
(370) Beweegt my meer en meer van aen hem te verklaren,
Dat hy sig haesten moet, op dat ick smaken mag
’t Geluk soo wel als gy van desen Bruylofts dag.
Ontstelt u niet, mijn Soon indien hy heeft gevoelen,
Zal ’t oogwit dat ick mick op ’t eerste woort bedoelen.
(375) Hy heeft geen staelen hert, gy zult van daeg hem sien
Gehoorsaem aen mijn wil, in u sijn min t’aenbien,
Ick gaen.
Page.
            Mijn Vorst, den Prins die komt.
Constance.
                                                        Ick zal van hier vertrecken.
Ick bid, ô Vaeder Voogd, geen gramschap te verwecken,
Indien dat mijn gesmeek u kan bewegen, laet
(380) Den Prins uw’ Soon een dag vyf ses in sijn beraet.
Coninck.
Houd op Princes, en wilt mijn geest niet meer ontroeren,
Ick sorg voor u, en zal voorsichtig uyt gaen voeren,
’t Geen dat ick voren heb.                         Constance binnen.


Coninck, Dom Pedro.
                                        ’t Is al genoeg mijn Soon
Geviert door Landt en Steen, ’t is tijdt ick u beloon
[p. 14]
(385) Voor uw’manhafte daen; dus wil ick u vereenen
Door Himens trouw verbont, gelijck als ick voor henen
U kondschap dede doen, soo zal door desen bandt
Het Castilliaensche Heyr noyt trachten aen ons Landt
Het minste leet te doen, in tegendeel uw’ Vaenen
(390) Met hun vereent, zal u geluck en voorspoet baenen;
Nochtans ick speur in u een traegheyt in de min,
Daer gy in tegendeel meer als op al ’t gewin,
Moest roemen, en van my de uur en stont versoeken
Tot dese Bruyloftsfeest:* moet ick u dan verkloeken?
(395) Moet ick u moedigen? moet ick aen u de min
Voor ’t welvaert van het Rijck doen brengen in den sin?
Gy swijgt.
Dom Pedro.
                  Ick hope Heer, dat ick met stil te swygen
U overwinnen zal, en uw genae verkrygen;
Door ’t swygen, Vorst, verhoop ick anders van u niet,
(400) Dan dat gy in de min voortaen my niet gebiet.
Coninck.
U niet gebieden! hoe? wat meent gy hier te seggen?
Zult gy een Coninks wil weerstreven en weerleggen?
Vrees mijn oploopentheyt... Maer, Prins, siet wat gy doet,
En komt uw’ Vaders wil voortaen meer te gemoet.
(405) Geloof niet dat ick u in ’t minste hier beledig
Met dit verbont; O neen, maer gy maekt my meyneedig.
Weet gy niet dat de trouw van ’t Koninklyke bloet
Naer ’t Koninklyke woort altijt geschieden moet?
’t Gemeene volk alleen dat volgt hier in hun sinnen,
(410) Maer ’s Koninks Bloedt dat moet alleen’lijck maer beminnen
De welstant van het Landt. Dus ick Constance kies
Tot voordeel van het Rijck en niet tot u verlies.
Dom Pedro.
Dit is wat ver gegaen in liefdriftige saeken,
Sig aen ’t gemeene best te binden en te haeken,
(415) Een herder in het wout die heeft hier in geen wet,
En gy, Heer Vader, my hier in een regel set.
[p. 15]
Coninck.
Wel is Constance dan uw’ liefde-drift niet weirdig?
Dom Pedro.
Wel weerdig, ja: maer ick ben daer toe nog niet veerdig:
Haer schoonheyt al het schoon der Joffers overtreft,
(420) Maer nog en heeft mijn min tot haer sig niet verheft:
Wilt gy dan door ’t verbont van my een slaef gaen maken
Ick werp my aen uw’ knien, ey wilt uw’ opset staken:
Ick bid, geef aen uw’ Soon een vaderlijck gehoor,
Gelijck gy hebt gedaen nog menigmael hier voor.
(425) Doen gy van Ferdinand verkreegt sijn eygen Moeder
Was ’t dat gy my hem gaeft weerom als eenen Broeder,
Belovende dat ick sijn suster trouwen zouw,
Sonder te weten of moog’lijck geen ander vrouw
Mijn hert bevangen had, ten minsten, mag ick ’t seggen,
(430) Heer Vader, moest men my dit eerst voor oogen leggen:
Want noyt is trouwe trouw als zulks door dwang geschiet
Gelijck men menigmael in die gevallen siet,
Constance is wel schoon, dog kan my niet behagen,
Dus dwing my niet dat ick mijn min haer op zou dragen.
(435) Dat ick dees weyg’ring doe, mijn Vorst, is my soo leet
En pijn’lijck als men iet in heel de weirelt weet.
In weerwil van mijn selfs, mijn Heer, zijt gy bedrogen,
Schoon dat gy op my hebt een uytterste vermogen.
Ick voel den Hemel heeft my aen haer niet gejont,
(440) Voegt u naer ’t Al beschick, indien g’u voegen kont.
Geeft ons dat bid ick tijt, en laet m’uw Croon verded’gen
En straffen al die tracht uw’ Rijks-staf te beled’gen:
Laet my u voorstaen met mijn lyf, en ziel, en bloet,
Gelijck een Erf-prins voor sijn Rijck en Conink moet.
(445) Gy weet wat dat ick heb met desen arm bedreven,
Wilt aen de tiranny my dan niet overgeven:
Beswaer mijn hert dog niet dat sig niet kan verraen:
Vergeeft, vergeeft my dog dat ick u tegen staen.
[p. 16]
Coninck.
’k Bemin u, en alreed, uw’ straffe weygeringen
(450) Hadden geproeft hoe ver mijn gramschap u kan dwingen,
Ten waere tegen dank het vaderlyke hert
In weerwil van mijn wil als wederhouden wert.
Bedriegt u echter niet, iets anders te verhopen.
Mijn Koninklyke woordt wort nimmermeer herropen.
(455) Fy! dat ick hooren moet uw’ trotze koeligheyt
Tot een Princes die selfs u mint, en streelt, en vleyt.
Ick heb aen Ferdinand uw’ vaste trouw geswooren,
Die oock geschieden moet: dus doet my niet meer hooren
Uw’ tegenstrydigheyt; want ick volbrengen wil
(460) Dat ick hem heb beloofd: maekt hier dan geen geschil,
’t Verbondt is soo gemaekt, en heyliglijck be-eedigt,
’t Welk nimmer by my wort ontheyligt nog ontleedigt.
Een Coninklijck verbont is als een Wet van Godt,
En wie zulks wederstaet, met Heyligdommen spot.
(465) Wilt gy mijn eer en woordt beschimpen en onteeren,
En Ferdinand aen ons den oorelog doen sweeren
Door uwe trotsigheyt in ontrouw aen mijn eedt?
Is ’er geen bloedt genoeg gestort?
        Dom Pedro.                           Myn Heer wat leedt
Kan u den Oorlog doen als ick my stel voor borge?
(470) Want ick verseker u soodanig van myn sorge,
Indien gy tot myn troost dees vreede noot dwang breekt,
Dat noyt Castilliens Vorst in ’t minst sig hier op vreekt.
En dat den Hemel gaf dat hy zulks wilde vreken,
Dan zoud gy sien hoe ick sijn leger macht zou breken:
(475) Breekt maer, en geeft my last, ick zal den Castilliaen
Aen ’t Portugiesche Rijck haest maeken onderdaen.
Ach mocht ick maer alleen uw’ Heerschappy vergrooten,
En toonen dat ick ben uyt ’t Eelste Bloedt gesprooten,
Dat oyt van Coningen verwekt is of geteelt:
(480) Niet is ’er dat ’er meer dan als den strijdt vereelt.
Coninck.
Uw’ vreetheyt is geen wet, en strekt tot geen verschoning;
Gy spreekt als een Soldaet, ’k moet hand’len als een Coning.
[p. 17]
Gy zijt mijn Erfgenaem: mijn Rijck dat is voor u,
Maer al uw’ strydens lust maekt dat ick van u gruw:
(485) O trotsen jongeling! weerspannig aen de wetten
Uws Vaders, wilt u dog in ’t perck der reden setten,
Het onderdaenen bloedt dat is uw’ eygen bloet,
Waer voor gy t’allen tijdt het meeste sorgen moet.
Den noodeloosen krijg is heylloos bloedt vergieten,
(490) En komt den Hemel zelf op ’t laeste te verdrieten;
’k Beklaege Portugael om uw’ barbaersche lust
Tot stryden, waer door Landt en Stadt staeg wort ontrust;
Meent gy dat Koningen geteelt zijn om te stryden
Soo als het hun gevalt? ô neen ten alle tyden
(495) Een Vorst beschutten moet sijn lieven onderdaen,
En als die wort verdrukt neemt men de waepens aen.
Een Vorst is Vader van sijn trouwe onderdaenen,
En moet sijn leven voor ’t geluck der selve baenen,
De vred’ en oorlog moet altijt tot voordeel van
(500) ’t Gemeene beste zijn soo veel het wesen kan
Een Vorst sijn glans vermeert in ’t voordeel van sijn volken,
Een Vorst sijn roem verheft tot aen de bruyne wolken
Als hy ’t gemeen voldoet en naer hun voordeel tracht.
Prins hout dit wel, bid ick altijt in uw’ gedacht,
(505) Als gy eens Coninck zijt wilt deugde wetten geven.
Soo zal elk onderdaen naer uw’ bevelen leven,
Volbrengt mijn wil dan ook, gy zijt mijn onderdaen,
Het is uw’ voordeel, neemt dan mijn bevelen aen.
Bevestigt mijn verbondt, en wilt den weerstant smooren,
(510) Laet de gehoorsaemheyt my uyt uw’ mont dog hooren,
Geeft de Princes uw’ handt, want met een woort geseyt
Het is soo myne wil, die niet dient wederleyt.
Dom Pedro.
Mijn Heer, gelijck ick ben, wilt my een woort verleenen.
Coninck.
Spreekt, maer mijn achtbaerheyt die mogt gy niet verkleenen.
[p. 18]
Dom Pedro.
(515) Helaes! uw’ achtbaerheyt die wil ick voren staen;
Laet my maer in de min naer mijn believen gaen.
Coninck.
Mijn wil moet zijn volbracht.
Dom Pedro.
                                                In min!... Dat kan niet wesen.
Daer is mijn leste woort.
Coninck.
                                      Wilt dan mijn straffe vreesen...


Coninck, Dom Pedro, Coninginne, Agneta, Gevolg.
Coninck.
Mevrouw, wie had het oyt gelooft? ick ben beschaemt,
(520) Mijn Soon weerstaet myn wil in ’t geen ick had beraemt:
Hy biet my tegenstant: en weygert mijn bevelen,
Schoon of ick selfs hem bid.
Coninginne.
                                              Dit heb ick u ten deelen
Voorseyt, Mijn Heer....
Coninck.
                                    ’t Is waer, sijn opgeblaesentheyt
Zal maeken dat ick wort voor tijts in ’t graf geleyt.
(525) Wat schand is dit voor my; tot smaet der Castilliaenen,
Tot leet van u Vorstin, wat droefheyt en wat traenen
Zal niet uw’ waerdig kint hier om vergieten gaen,
Soo haest als sy ’t besluyt van desen * zal verstaen.
*Wyst op Dom Pedro.
Het schaemroot dekt my soo ick maer en kom te denken,
(530) Hoe hy mijn woort en wil door boosheyt komt te krenken,
’k Weet niet wat tooverkonst myn straffe wederhouwt,
Misschien een ander ons dit heylloos quaet hier brouwt.
Kon ick die weten, ach!
Coninginne wijsende op Agneta.
                                      Die is niet verr’ te soeken.
Maer hier...
Coninck.
                    Agneet?
[p. 19]
Agneta.
                                  Ick!
Coninginne tegen Agneta. Gy...
Tegen den Coninck.                 Sy die haer dierf verkloeken
(535) Het hert te winnen van Dom Pedro uwen Soon,
Dat sy besit, en heeft hem reeds al voor haer loon,
Den Prins die leeft in haer en is als opgetogen:
Agneta heeft op hem een wonderlijck vermogen.
Myn dochter wort veracht alleen om dese min,
(540) ’k Heb alles afgesien, myn Vorst van den begin
De minnelonken en de flicker ooge straelen
Sag ick van wederzyds van d’een op d’ander daelen.
Ick heb op heden haer myn aerg-waen selfs ontdekt,
’t Welk een verslaegentheyt op ’t hoogste heeft verwekt,
(545) Want haer gesichte quam haer herte te verklikken,
Wanneer het silte vocht stroomde uyt haer tooverblikken
’k Vertrok my, en ick was maer naulycx weg gegaen,
Den Prins die was by haer, die sy dit deed verstaen,
Het welk te meer aen my de waerheyt dede baenen,
(550) Hun scheyding was seer droef en eyndigde met traenen.
Agneta tegen den Coninck.
Die tichten zijn vergeefs zoud gy gelooven Heer....
Dom Pedro tegen Agneta.
Agneta ick versoek geen loocheninge meer...
Tegen den Coninck.
Myn Heer, ’t zy ver van my, my in de min te schamen,
Ick min haer, het is waer, wilt dan myn straf beramen
(555) Op my alleen, maer niet het minste op Agneet,
Sy is met plichtig Vorst, aen ’t alderminste leet,
Want sy woud noyt myn min...
Coninck.
                                                ’k Beveel u stracx te swygen.
Tegen de Coninginne
Soo lang tot elk sijn straf zal naer verdiensten krygen,
Mevrouw, zult gy Agneet op ’t strengst in haer vertrek
(560) Bewaeren doen, en laet haer niemant te gesprek.
Dom Pedro.
O Hemel! in wat handt gaet gy haer daer bevelen,
Heer Coninck wilt dit last een ander mede deelen,
[p. 20]
Gy stelt haer leven bloot...
Coninck.
                                          Vertrekt uyt mijn gesicht.
Ondankbaer Coninks kint! vergeten van sijn plicht.
(565) ’k Geef u maer desen dag, om naer mijn wil te wennen,
En soo die is voor by, wil ick u niet meer kennen.
Vertrekt.
Dom Pedro.
              Ach! mijn Agneet, uw’ pyn valt my soo swaer:
Ick gaen...
    Alleen.   En kom haest weer en red’ haer uyt ’t gevaer


Coninck, Coninginne, Agneta.
Coninck.
Het is gedaen met hem, hy overtreedt mijn wetten:
(570) Wat zal ick hier med’ doen, of hoe zal ick my setten?
Zal ick sijn Vader zijn, en toonen hem genaed?
Neen, neen: ick lever hem in handen van den Raed:
Mits ick niet weet hoe ick in dese saek zal leven.
O Hemel! wilt my dog een goede uytkomst geven.
Coninck binnen.


Coninginne, Agneta, Gevolg.
Coninginne.
(575) Al wat gy hier aenschouwt is wanhop en verdriet,
Agneta, gy zijt mijn gevangen, soo gy siet,
Gy zult het met uw’ lyf, dat sweere ick u, betaelen;
Schoon of den Prince self den Coninck om kost haelen.
Ick laet my geensints hier bewegen in dees saek,
(580) Want mijn minnydig hert niet anders soekt als wraek,
Door dien aen dese min my is te veel gelegen:
Denkt dat tot uw’ bederf myn gramschap is genegen.
’t Is my te weynig dat uw’ bloedt maer wort gestort,
’k Zal maeken dat den Prins sijn leven wort gekort...
(585) Ontrouwe! gy wort bleek, dit woort komt u t’ontroeren,
Ick zal my haesten om myn vraeksucht uyt te voeren.
Coninginne, Constance, Agneta.
Mijn Alder-liefste kint!
[p. 21]
Constance.
                                      Wat is’t dat u ontstelt?
Ick sien, ’t is om de Prins, om dat men met gewelt
Hem praemt of dwingen wilt ons trouwe te verhaesten:
(590) Waer wilt dit dog al heen en wat zal ’t zijn ten laesten?
Ick heb hem stracx gesien, vertreckende uyt ’t Paleys
Grammoedig heel ontstelt... Den Coninck reys op reys
Is in de selve staet, en toont hem gansch verlegen.
Coninginne.
Den Prins die is de Vorst en u en my ook tegen,
(595) Gy siet, mijn kint, gy siet hoe dat hy u misacht...
Vertrekt Agneta: en gy dienaers hout wel wacht.
Agneta wort binnen geleyt.
Tegen Constance.
Gy zult gevroken zijn, al kost het my het leven.
Constance.
Ach die barbaersche wet die meugt gy nimmer geven.
Schoon ick gevroken word, lyd ick daerom te min?
(600) Com gaen wy, en versacht een weynig uwen sin.

Continue

DERDE DEEL.

I. Vertoog Van den storm op het Paleys door Dom Pedro.
II. Vertoog Den Coninck dryft de aenhanghers van
        Dom Pedro op de vlucht, den welken wykt op het
        gesichte van den Coninck.
III. Vertoog Dom Pedro breekt alleen op een ander zyde
        door de Wacht.


Coninck, Coninginne.
Coninck.
JA, dat sy by my komt.... Voor ick haer overgeve
In handen van den Raedt, wil ick voorsichtig leven,
En uyt haer eygen mont de waere gront verstaen,
Wat dat ’er met mijn Soon en haer is omgegaen;
(605) Misschien heeft sy geen schult; ’k bespeurde ’t aen haer wesen:
’k Zal licht de rechte gront uyt haer gesichte lesen.
[p. 22]
Mevrouw, ’k verwacht haer dan, op dat gy daer naer siet
Naer grondig ondersoek, of ick haer straf of niet.
Coninginne.
Zou sy niet plichtig zijn? hoe roert gy my de sinnen,
(610) Alleen is het genoeg dat sy hem durft beminnen:
Maer het blyft hier niet by, sy voet hem alle stont
Met liefde-kosery; en kust hem mont aen mont,
Selfs boven dat durft sy hem als haer liefste noemen,
En haer als oorsaek van mijn dochters lyden roemen:
(615) ’t Is haer genoeg dat sy hem in haer boeyens houwt,
En laegen legt dat hy myn dochter niet en trouwt
Een van haer vrienden quam my selfs dit te verklaeren
Aen wien dat sy haer min heeft durven openbaeren,
En dat hy daegelijks by haer komt in ’t secreet.
(620) Dus siet wat dat gy doet, ick seg u wat ick weet:
Selfs sonder twijffel zal sy hem tot opstant wecken,
En hy die wort bemint zal ’t volk licht tot sig trecken;
Gy dan als machteloos zult op het laeste sien,
Dat alles naer sijn lust en wille zal geschien.
(625) ’t Is nu nog tijt, gy kont naer Coninklyke wetten
Haer voor den Rechterstoel om haere misdaed setten,
Op dat sy straf ontfanght voor haer bedreven quaet
Als schantvleck van uw’ huys en Conincklyke zaet;
Haer dood sal dienen om u volkeren te leeren
(630) Hoe-men alom de Wet van Coningen moet eeren;
Want noyt mag onderdaen sig stellen soo gemeen
Dat hy syn bloed met bloed van Coningen vereen.
Dus bid’ ick dat gy u in tyts van haer ontlast,
Op dat het quaed in quaed niet lanx om voorder wast.
Coninck.
(635) In myn op-lopentheyt woud ick in ’t eerst haer straffen
Vervolgens uwen raed die gy my ginck verschaffen;
Maer ick ben Coning, en ick wil door mijn beleyd,
Betoonen dat een vorst gebruyckt voorsichtigheyt;
De dood is tyts genoeg, ’k wil ander middel proeven;
(640) Sent haer by my ick sal een weynig hier vertoeven.
Coninginne binnen.
Coninck alleen.
O Hemel! gy die siet hoe dat ick leef in druck!
[p. 23]
Ick vrees myn soon op ’t laest (tot meerder ongeluck)
Mijn Rijck ontroeren zal. In ’t laeste van mijn dagen
Vrees ick, dat ick hem moet den Rechter op gaen dragen.
(645) Mijn vaderlyke hert dat wort tot hem beweegt,
En ’t Coninklyke Ampt wilt dat men straffe pleegt,
Dus leef ick hopeloos: want wat zal het dog wesen,
Soo ick Agneta straf, selfs is’er dan te vresen,
Dat sijn verblinde min geheel aen ’t woeden raekt,
(650) O Hemel staet my by en voor mijn sorge waekt.


Coninck, Agneta.
Coninck.
Komt Agnes, Agnes komt: misschien zult gy hier hooren
Een straf bevel het geen uyt gramschap is geboren;
Gy stelt geheel in roer mijn Coninklijck geslacht,
En waepent Portugael tegen Castilliens macht,
(655) Selfs uw’ gesicht alleen my meer komt te ontroeren,
Als ’t aldermachtigste heyr dat men in ’t velt komt voeren
Tot delging van mijn Rijck. Nogtans geloof ick niet
Agneta, dat dees schult alleen door u geschiet:
’k Denk niet dat Pedrôs min die hy u op komt dragen
(660) By u wort goet gekeurt, of dat gy vint behagen
In sijn verblinde drift, en dat gy boven dien
Door soete vleyery uw’ min komt aen te bien:
Indien gy by my wort onnoosel dus bevonden,
Wil ick niet dat het recht ten onrecht wort geschonden.
(665) Heeft hy alleen de schult, en is ’t uw’ lief gesicht
Door vrouw natuur geteelt, die in hem heeft gesticht
Dien ongeneesb’ren brant; soo wil ick ’t u* vergeven,
En trachten te vergoen het geen ’er is bedreven.
Agneta.
Ick heb het wel gedacht in u voorsichtig Vorst,
(670) Dat gy niet denken zoud’ dat ick uw’ stam bemorst
Zoud hebben door mijn min uyt geylheyt opgeresen:
’k Weet dat gy my beklaegt in dit mijn droevig wesen,
En dat gy my niet zoud betichten...
Coninck.
                                                        Agnes hoort:
[p. 24]
Van uw’ roemwaerd geslacht komt myne oeff’ning voort
(675) Den Scepter die ick draeg, is door hun daen geluystert,
Wanneer dat reys op reys den vyant wiert gekluystert.
Hier door zijt gy vereelt; en van het hoogste bloet
Dat in mijn Rijks gebiet geteelt is of gevoet.
Uw’ Grootvaer quam aen my de Coninklyke wetten
(680) Met goude spreuken in mijn herssen-schael te setten.
Hy was mijn leyder en bestierder in mijn jeugt,
Hy voede my in konst en leerde my de deugt.
’t Is om sijn groote dienst dat ick u wil verheffen...
Gy kent Rodrigue, die in deugt komt t’overtreffen
(685) Al wat’er in mijn Rijck of leeft of wort gevoet:
Hy is van Coninks zaet en van mijn eygen bloet.
’t Is hy die ick aen u voor Bruydegom wil geven,
Om saemen door den bant van echte trouw te leven;
Gy weet dat hy u mint, dus hoort naer my Mevrouw,
(690) En neemt hem van mijn hant, gezegelt door de trouw.
Oock zal sijn stamhuys niet door desen bant verkleenen,
Ick geef hem u, om dat hy geerne wilt vereenen
Syn bloedt aen Castrôs bloedt, dat roem en luyster heeft.
Gy swijgt, in plaets van dat gy my den dankseg geeft.
Agneta.
(695) Den dienst aleer gedaen van myn aloude oud’ren
Bestont in schult plicht, Vorst, want elk moet met sijn schoud’ren
Staeg schraegen ’s Coninks wet, en volgen sijn geboon,
Niet op de hoop van winst of eenig ander loon.
Neen, neen: schoon dat sy selfs hun bloet hadden vergoten,
(700) Het was uw’ eygen, en het was om te vergroten
Uw’ macht en heerlijckheyt; wilt gy in my mijn Heer
Vergelden hunne daen, soo doet my dese eer
Van my van nu voortaen gerust te laten leven,
Mits ick Rodrigue niet mijn hant op trouw kan geven,
(705) Ick weet wel dat hy my met teere liefde mint,
Dog ick ben (tot mijn leet) tot hem in’t minst gesint.
Wat zoud het baeten dat ick my aen een ging binden,
En geene liefde en droeg tot hem die my beminde.
[p. 25]
Coninck grammoedig.
Ick heb u wel verstaen: halsterrige Agneet,
(710) En uw’ verhael geeft my een al te vast bescheet:
Ick sien maer al te klaer uw’ trotse hooveirdye,
Gy vlamt maer naer mijn Soon en op mijn heerschappye,
Vergetende uw’ plicht in ’t overtreen der wet,
Die van uw’ stamhuys selfs wel eer is ingeset.
(715) Gy zijt het die mijn Soon tot opstant wilt verwecken,
Om met gewelt en macht uw’ houw’lijck te voltrecken,
’k Verwerp u alle twee, en doem u tot de doot,
Indien ’t myn Raedt gevalt of immers soo besloot.
Gy deelt dan dus myn Rijck, myn Soon moet Conink wesen,
(720) En gy sijn Coningin: wilt eerst myn gramschap vresen.
Wat weet ick niet wat dat by u al wort gebrouwt,
Misschien in ’t heymelijck zijt gy te saem getrouwt.
Agneta.
O Hemel! wat gy peyst?
Coninck.
                                        Indien gy waert gebonden
Door heymelyken bant, en hadt myn wet geschonden,
(725) Soo vreest en schut en beeft, en wacht op geen genae,
Mits al uw’ bidden zou dan wesen al te spae.
’t Is uw’ Groot vader daer ick lof heb van gesproken,
Die wilt dat zulk een hoon op ’t strafste wort gevroken,
Het was sijn waerde hant die dese wetten gaf,
(730) En schreef voor Portugael, en wilde dat de straf
Selfs aen sijn eygen* bloet (indien het wiert bevonden)
Geschieden zou, op dat het recht niet wort geschonden;
Hy bad my selfs hier toe op dat ick zou met eed
Besweeren dese wet, het geen ick geerne deed:
(735) Misschien voorsag hy dat dit zoud aen u geschieden,
Dus zult gy dese straf, Agneta, niet ontvlieden.
Indien gy blaemt dit recht, beroept u op de geen
Die my de selve gaf, als ick ten troon quam treen.
Wet kost uw’ lyf, Agneet, ick volg uw’ Grootvaers wetten,
(740) Waer tegen ick niet wil my t’alderminste setten.


[p. 26]
Coninginne, Coninck, Agneta.
Coninginne.
Myn Heer, beschut uw’ lyf, want uw’ rebellen Soon
Bestormt uw’ Paleys en doelt naer uwe Croon.
Hy heeft uw’ Voorhof reets grammoedig ingenomen,
En selfs veel Grooten zijn hem te gemoet gekomen,
(745) Elk een die volgt hem in: soo dat sijn macht vermeert
En al wat dat ’er is, hem trouwe diensten sweert.
Men siet aen alle kant hun in de waepens stellen,
En wie uw’ zyd verkiest komt men ter neer te vellen,
De wachten vreesen hem selfs binnen in ’t Paleys,
(750) En roepen om uw’ hulp.
Coninck.
                                                O Hemel! wat gepeys!
Wat gaet den dullen aen, hy wilt het alles waegen
Om my (sijn Vader selfs) op ’t uyterste te plaegen.
Ick gaen, het is gedaen met hem, hy sterft de doodt,
Ten zy ick sneuvel self in desen laesten noodt.
(755) Bewaert Agneta wel.
Coninck binnen met den degen in de handt.


Coninginne, Agneta.
Coninginne.
                                            Siet daer, dat zijn de vruchten,
Ontrouwe als gy zijt...
Agneta.
                                    Dees bitter ongenuchten
Die treffen my het hert, veel meer als u Mevrouw,
(Al is’t dat gy my schelt) ick voel een meerder rouw
In myn benoude ziel, als gy zult konnen denken:
(760) Gy vreest maer dat den Prins den Conink quam te krenken,
En soo den Prins maer sneeft, zyt gy terstont voldaen,
Daer ick in tegendeel ben voor hun twee belaen,
Want wie dat overwint den Prince of den Coning,
Blyf ick altijt belaen; om dat ick in beloning,
[p. 27]
(765) ’t Zy hoe het gaet of niet, den Prins beweenen moet
Om het bedreven quaet, ’t geen hy den Conink doet.
Dus moet ick treuren om sijn doodt of om sijn leven.
Coninginne.
Durft gy nog spreken die hem hebt dees raedt gegeven?
Gy selfs hebt hem alleen tot dit bedryf geraen,
(770) En zijt schuldplichtig aen sijn wraekroepende daen,
’t Is door uw’ minnelust dat gy hem hebt betovert,
Diesvolgens ’t is uw’ schult soo hy ’t Paleys verovert:
Maer wat ick hier al spreek, ’t is tijdt en tael verspilt,
En myn gesworen vraek hier mé niet wort gestilt.
(775) Den Prins die zal altijt (voorsien ick) u beminnen,
Dus moet hy ook van kant, kan men hem overwinnen.
Gy zyt het alle twee die van my wort gehaet,
Soo is’t ook dat de vraek u twee te volgen staet.
Kan ick... wat ’s dit? de Prins: ay my! wat zal dit wesen?
(780) Eylaes ick mag met recht wel voor den Conink vresen.
Sy loopt binnen.


Dom Pedro met den blooten bebloeden degen in d’hant, Agneta.
Dom Pedro.
Ten lesten kan ick u uyt d’handt uws vyandin
Verlossen, weirde Agneet, ter liefde van ons min,
Komt...
Agneta.
            Wat hebt gy gedaen? wat hebt gy dog bedreven?
Moet ick rampsalige u sien nog in mijn leven
(785) Als een verraeder die de wet sijns Vaders breekt.
Wat zijt gy nu? een Soon waer van de weirelt spreekt
De meeste smaet en schand. Dit zijn de droeve vruchten
Van ons gesloten bandt. Wat voel ick ongenuchten
Gestaepelt op myn hert? Hemel! wat is dat
(790) Voor bloedt waer mé uw’ kling soo droevig is bespat?
Ick schrick, in wiens borst hebt gy dit stael gedompelt?
Dom Pedro.
Schrickt niet, dien vreeden schrick myn herte overrompelt...
[p. 28]
Ick heb myn hert genoeg bevrydt in dese tocht,
’t Gesicht mijns Vaders heeft medoogentheyt gevrocht,
(795) Want soo ick aen ’t Paleys hem sag gereet tot stryden,
Soo trock ick flucx van daer, en gink langs d’ander zyden:
Ick liet hem winnaer zijn, en socht alleen’lijck maer
Den doorgank om myn lief te redden uyt ’t gevaer,
Gelijck ick heb gedaen, en al wat onder wegen
(800) My wilde weerstandt bien, moest proeven van myn degen:
Haest u, en volgt my dog.
Agneta.
                                        Neen, neen: zulks noyt geschiet,
Ick vrees de schandvleck, maer de doodt en vrees ick niet;
In dit soo droef gesicht kan ick u niet meer hooren:
Bidt om vergiffenis, eer ’t alles is verlooren:
(805) Beschermt uw’ Vader aen den ingank van ’t Paleys,
En roept aen ’t muytend volk als dat gy hebt uw’ eysch
Verkregen, en als dan werpt u voor ’s Coninks voeten
Om sijn rechtveerde vraek met uw’ getraen te boeten.
Veel liever sien ick, Prins, dat gy rechtveirdig sterft,
(810) Dan als gy t’ onrecht ’t Recht halsterriglijck bederft.
Dom Pedro.
Laet my dog voor het minst in sekerheyt u stellen,
Want ’t is uw’ vryheyt die my t’aldermeest komt quellen:
Ick vrees het meest voor u, myn waarde, laet my dan
De vrucht genieten van myn stout bestaen. Ick kan
(815) Myn waerde Lief, genoeg hier naer den Vorst bewegen,
Dus bid ick, zijt my dog dan hier in niet meer tegen,
Ick bid om geen genae, soo lank ick voor u vrees.
Agneta.
Om al dat ick vermag, wenschte ick dat gy bewees
Aen my dees dienst, dat is, te bidden om genaede
(820) Voor ’t al verloren gaet, voor ’t alles is te spaede.
Gaet bid ick om myn min, en toont berouw en leet
Aen die de Heerschappy als Opper-hooft bekleet:
[p. 29]
Geloof my, het is best, en wilt voor my niet vresen,
Ick blyf in dese plaets, en zal uw’ borge wesen.
Dom Pedro.
(825) Vermetene! durft gy myn hulpe wederstaen?
Constance haestig uytkomende.
Ach! vlucht Dom Pedro, vlucht, of ’t is met u gedaen,
Want den vergramden Vorst die heeft het al doen beven
Dat sig aen uwe zyd tot hulpe had begeven;
Niet kost aen sijn gesicht in’t minst hem wederstaen,
(830) Syn gram gelaet alleen den vyant deed’ verslaen;
’t Is al in rust gestelt, hy komt... Ach wilt dog vluchten
Soo hy u siet...
Dom Pedro.
                        Princes, gy schynt voor my te duchten,
Waer heb ick dit verdient? uw’ edelmoedigheyt
En sorge voor myn lyf die had ick niet verbeyt.
(835) Maer wel...
Constance.
                            Een kleynen haet is licht om te versmachten.
Uw’ leven is my lief, wilt niet te lange wachten,
Verliest geen tijdt, maer vlucht; ’k vergeef u al uw’ quaet,
Ick bid, Dom Pedro, volgt dog dese mael myn raet:
Het is my al genoeg wanneer gy maer mogt leven;
(840) Daerom nog eens gesmeekt, wilt u van hier begeven,
Al was het selve met mijn mede Minnares.
Vlucht saem, al was het maer slechts voor een dag of ses...
O Hemel! siet de Vorst.


Coninck, Constance, Dom Pedro, Agneta, Coninginne.
Coninck sonder Dom Pedro te sien.
                                        Niemant zal my beletten
Syn voorgenomen straf terstont in’t werk te setten;
(845) Geen uytstel dient geraemt: ô ondankbaeren Soon!
Om uw’ bedreven quaet verwacht van my den loon.
Siet Dom Pedro.
Ick sien hem daer, ô Godt! gy zyt daer ongetrouwen!
[p. 30]
Hoe durft gy hier nog zyn en myn gesicht aenschouwen?
Is uwen arm gereet, verraer, tot vader moort?
(850) Geeft hier uw’ degen, of terstont dit hert doorboort.
Kiest dan.
Dom Pedro legt al knielende sijnen degen voor des Coninks voeten
                Dit woort, mijn Heer, dat rukt hem uyt myn handen,
Hy is voor u alleen. Geen mensch, ’t zy tot sijn schande,
Oyt die van my verkreeg; en mits gy my die vraegt,
Soo merk ick dat mijn doodt ten lesten u behaegt.
(855) Ick sien uw’ hert te wel, ’t is sonder mededogen,
Want anders was het lang om mynen ’t wil bewogen:
In weerwil van myn min toone ick gehoorsaemheyt,
En wacht maer dat men my alleen ter slacht bank leyt.
Doet dat u wel gevalt, maer wilt rechtveirdig vreken,
(860) En wilt d’onnooselheyt (ick bid verhoort myn smeken)
Niet drucken door uw’ straf, die my alleen maer raekt.
’t Was om Agneta, daer myn hert en ziel naer snaekt,
Te helpen uyt gevaer; myn liefde sonder paelen
Die had niet anders voor als haer van hier te haelen:
(865) Dit was my wel gelukt, indien sy had myn wil
Alleene maer gevolgt, om heymelijck en stil
Door vluchten haer van hier in sekerheyt te setten:
Maer haer al t’eel gemoet, had liever, als de wetten
Van U te overtreen, te blyven daer sy is,
(870) Haer stellend voor my borg in dese vangenis.
Wilt dees Heldinne daedt, dat bid ick om myn minne
Erkennen, en verlost haer van dees tyranninne*
*Hy wyst op de Coninginne.
Die haer misschien...
Coninck.
                                  Gy kost wel door een ander sorg
Haer hulp of bystant bien; stelt sy haer voor u borg?
(875) Vreest voor u alle twee.
Dom Pedro straf sprekende sonder ontsag.
                                                Indien sy laet het leven,
Soo maekt dat ick voor haer ten minsten kom te sneven.
Denkt soo gy my niet eerst door uwe strafheyt straft,
[p. 31]
Dat om haer doodt myn vraek millioenen vraek verschaft:
Want schoon gy meent het volk te sien in rust en vrede
(880) Met eenen oogen wenk is ’t lemmer uyt de schede,
En alles tot myn dienst. Hoe vast dat gy my knelt,
Het volk my lossen zal door mannelijck gewelt.
En ick zal dan voortaen een zee van bloedt gaen storten
Tot vraek van Agnes bloet; en duysent levens korten,
(885) En myn oploopentheyt zal niemant, wie het zy
Ontkomen of onvlien ten zy Constance en gy.
Coninck.
Komt Wachten rukt hem weg, ’k ben moed’ van hem te hooren,
Syn opgeloopentheyt zal my nog meer doen stooren,
Leyt hem in sijn vertreck, en wacht hem wel te saem.
(890) Heyloosen Soon waer toe wort gy niet al bequaem!
Ach! zal ick zulk een hooft ten lesten moeten doemen?
Tegen de Coninginne.
Vertrekt u met Agneet:
Tegen Constance die den Coninck wilt volgen.
                                    Gy moogt met my niet komen
In desen droeven stant ken ick my selve* niet.
Continue

VIERDE DEEL.

Conick tot een van de Wachten.

DAt men myn Soon hier leyt... wat lydt myn ziel verdriet?
Alleen zijnde valt uyt in klachten.
(895) En wat zal het gevolg van dit gesichte wesen?
Indien ick hem niet kan tot sijne plicht belesen?
Hy blyft stantvastig, en hy acht myn wetten niet,
Schoon ick hem daer toe praem, en wil dat zulks geschiet.
Ick wil hem nog eens sien, en dat voor ’t alderleste,
(900) En soo hy blyft volherd, geef ick hem ’t Recht ten beste.
Heb ick niet menigmael den Hemel aengebeen
Om sijn geboorte? ach! wat droeg ick sorg met een
Soo hy geboren was, om deugdig op te voeden
Op dat hy in myn spoor, met straffe geessel-roeden
[p. 32]
(905) Den vyant dwingen zoud, soo haest dan als ick sien,
Dat hy gelijck een Heldt myn vyant weg doet vlien:
Moet ick selfs stemmen dat hy laeten moet sijn leven?
O Hemel! hebt gy hem my daerom dan gegeven?
Hy was my troost in noodt, in hulp myn rechte hant,
(910) En laes! dien Soon die moet om wanbedryf van kant.
O Soon! ô blinde Soon! ’k sag my in u herboren,
En nu sien ick my weer in uwe doodt verloren:
Ick meende aen myn volk te schenken uyt myn zaet
Een deugtsaem Heer en Prins, tot stutting van myn staet.
(915) Dit streelde my voor heen, dit was alleen myn hopen,
Maer laes! die hoop is weg, geen uytkomst is’er open,
Myn volk en ick te saem verliesen u gelijck:
Nu ick u doemen moet naer wetten van mijn Rijck,
Waer voor dat de natuur gelijk als komt te beven...
(920) Wel moet ick dan myn Soon het Recht selfs overgeven?
Ben ick sijn Vaeder niet? my dunkt ick hoor een stem
In ’t binnenst van myn ziel, die roept, vergeeft het hem.
Syn al te groote min is oorsaek sijnder quaelen,
Laet hem ten minsten dan een weynig adem haelen.
(925) En heb ick niet gesien hem in sijn selfste quaet
Betuygen, dat hy noyt op my de minste haet
Zou konnen in sijn hert of in sijn boesem draegen,
Schoon dat hy lyden moest de alder-felste plaegen:
Want zeyd hy, Niemant zal als de Princes en gy
(930) Myn woede vraek ontgaen... Maer waer mé streel ick my?
Wat meen ick dan te doen? wil ick my doen misachten
En slechts maer Vader zijn? hier af moet ick my wachten,
Dien naem moet wyken aen den Coninklyken naem.
Die soo geheyligt is... Niet is’er dan bequaem
(935) Om ’t Heylig Diadeem my van den hals te rucken:
’k Veroordeel hem als Vorst; en om sijn ongelucken
Als Vaeder ween ick maer, dat al myn volk dan schrikt
Het Recht te overtreen, maer sig gehoorsaem schikt.
Sy zullen sien dat elk ’t geheyligt Recht moet vresen,
(940) Gemerkt dat selfs myn Soon niet mag ontschuldigt wesen.


[p. 33]
Coninck, Dom Pedro, Wacht.
Coninck.
Ick heb den Raedt by een doen roepen; gy kont sien
Wat vonnis dat ’er zal op uw’ bedryf geschien.
Denkt als wanneer gy quaemt uw’ Vader te vergrammen,
Dat gy een vier ontstaekt, waer van dat gy de vlammen
(945) Selfs niet meer blusschen kont, geeft niemant dan de wyt
Van hun, door dien gy selfs hier van de oorsaek zyt.
Nogtans, indien gy wilt, gy kont den Raedt verwinnen,
Als gy maer voegen wilt uw’ sin naer myne sinnen.
Door uw’ gehoorsaemheyt, kont gy uw’ schand vergoen,
(950) Haest u en wilt den wil van uwen Vader doen.*
’k Voel min en vraek te saem op ’t hevigst in my stryden,
Welk twist, als middelaer, gy stellen kont ter zyden
Door een oprecht berouw; waer door gy blyft myn Soon
En ick uw’ Vader: Prins, dit bid ick, ey betoon
(955) Ten minsten dat gy kont uw’ driften overwinnen,
En mint de geen die ick wil dat gy zoud beminnen:
’k Vergeef u al uw’ quaet, volbrengt maer dat ick vraeg
En trouwt met de Princes, dat bid ick u, van daeg.
Dog soo gy dit niet doet, moet gy voorseker sterven,
(960) En ick van druck vergaen, en ’t helder dag-licht derven.
Dom Pedro.
Heer Vader, kent uw’ Soon, en weet dat hem sijn quaet
In uw’ gesag begaen, tot aen het herte gaet.
Dit hert al te oprecht heb ick door u ontfangen,
En kan niet wankelen, schoon men my quam te prangen
(965) Met d’alder felste straf. Gy zelfs zoud zijn beschaemt,
Indien myn hert was vals, en deed ’t geen niet betaemt
Ick vrees niet voor de doodt, ick wil myn woort maer houwen,
Dat ick gegeven heb, en de Princes niet trouwen.
De liefde en ontsag die ick u draeg, myn Heer,
(970) Die konnen my hier toe, nog nu nog nimmermeer
Bedwingen; meent gy dan dat ick het Recht meer vresen
Als uw’ ontsag, neen, neen: dat kan my niet belesen.
[p. 34]
Ick sterf dan, als ’t hun lust; dat men myn vonnis geeft.
Coninck.
Gy draegt ontsag voor my, en ongehoorsaem leeft,
(975) Wat baet dat aen myn wil, mits het maer kan verstrecken,
Om my in haet tot u nog voorder op te wecken.
’k Had liever dat gy waert van de natuur ontbloot,
Geboren vyant die aen my den Poignart boot.
Gy doet my meerder pyn, en doet my selfs wanhopen,
(980) Om dat gy blindelings wilt naer de doodt gaen lopen.
Dom Pedro.
De doodt heb ick verdient.
Coninck.
                                        Ick biede u ’t leven aen.
Dom Pedro.
Wat moet ick doen?
Coninck.
                                Het geen dat ick u deed verstaen.
Dom Pedro.
Ick heb u nog geseyt dat zulks niet kan geschieden.
Coninck aen de Wachten.
Dat hier den Raedt verschynt terstont op myn gebieden.
Tegen Dom Pedro.
(985) En gy vertrekt.


Coninck, Rodrigue, Henricus, Ferdinand en ander Grooten en Raeden bedroeft.
        Coninck.         Dat elk naer rang sijn plaets bekleet.
Naer dat se geseten zyn.
Ick weet gy Heeren, dat uw’ herten met veel leet
Bevangen zijn, om dat het oordeel is te vellen
Selfs van myn eygen kint, maer laet u dit niet quellen;
Ick heb genoeg geweent, gebeden en gesmeekt,
(990) Dus maekt niet door getraen dat heel dit herte breekt,
Maer laet ons saemen sien de droefheyt t’overwinnen,
En meer het Heylig Recht als ’t eygen bloedt beminnen,
Want die den Hemel kiest tot voorstant van het Recht,
Die mag maer weenen als het Recht gaet buyten echt.
(995) Gy weet hoe dat myn Soon door trotze weygeringen
Wilt breken het Verbondt, en self my daer toe dwingen,
[p. 35]
Dat hy de waepens heeft genomen in de handt,
Doen sneuv’len van mijn volk; gebroken heeft den bandt
Die ick besworen heb, aen ’t hooft der muytenaeren
(1000) ’t Paleys bestormt, en in duysende gevaeren
My stellende in ’t Hof, te vreden maer alleen,
Met my t’ontwyken als ick op de plaets verscheen,
Daer ick was als ten roof in ’t midden der rebellen,
Die trachteden myn Croon hem op het hooft te stellen.
(1005) ’t Welk seker was geschiet, indien niet door myn kracht
Het grouw soo wel als hy ten onder was gebracht
Dus siet wat dat gy doet, gy moet uw’ Conink wreken
En uytten uwe straf... Rodrigue, gy wilt spreken...
Rodrigue.
Kan ’t zijn, ô Vorst, ick bid wilt my hier af ontslaen.
Coninck.
(1010) Wilt my in myn versoek hier geensints tegen staen.
Rodrigue.
Moet ick ô Vorst? gy weet, ’t is weynig tijt geleden
Hoe dat ick heb bekent dat Agnes wiert aenbeden
Van my, en selfs misschien, sonder myn Heer uw’ Soon,
Had reeds mijn min haer min van daeg voor wederloon.
(1015) Gy selfs, mijn Vorst, die was voor myne min genegen,
Maer siet. uw’ Soon den Prins die was myn vlamme tegen.
Nu wilt gy dat ick in dit droevig ongeval
Myn mede minnaer, voor of tegen spreken zal;
Door hem alleen moet ick Agneta eeuwig derven:
(1020) En seggen bovendien dat hy verdient te sterven.
O Vorst, gaet maer te raed uw’ eygen schranderheyt,
Gy zult bevinden wat my op den boesem leyt:
Dat is, dat gy als ick, u moet om hem bewegen,
Door dien sijn doodt ons al op ’t uyterst maekt verlegen;
(1025) Vergeeft my dat ick dus als opgetrocken spreek,
Jont hem het leven dog daer ick om bid en smeek,
Om hem niet, maer om’t Rijck, dat wank’len moet of vallen:
Want wie zou dog naer u beschermen onse wallen?
Wie is ’er dog bequaem tot uwe Heerschappy?
[p. 36]
(1030) Wie is’er dog soo kloek in’t gansche Rijck dan hy?
Wie zoud uw’ Vaenen en uw’ Machten dan bestieren?
Om wie zal men oyt vreugt in overwinning vieren?
Hy is alleen bequaem, door dien hy uyt uw’ zaet
Voor ’t Rijck geboren is, tot welvaert van dees staet.
(1035) Gy hebt het niet gesien hoe wy onder uw’ Vaenen
Hem volgden stap op stap... Ay my! ick voel de traenen
Van blydschap in ’t gesicht, door sijn manhafte daen,
En gy wilt desen Soon plots doen ten onder gaen.
Wie is’er die u wilt tot desen dwang bewegen?
(1040) Het minste van sijn daen stel ick alleen hier tegen;
Hy durft, segt gy, ’t Verbont halsterrig overtreen;
En is dan dat Verbont maer voor den Vorst alleen?
Moet gy uw’ eygen bloedt verplichten of wel dwingen,
Om op de maet sang van den Castilliaen te singen?
(1045) Gy hebt genoeg betoont, gelijck een ider weet,
De Coninklyke plicht in ’t quyten van uw’ eet.
Gelooft dat Ferdinand sig selven zoude schaemen,
Indien sijn Suster moest aldus door dwang versaemen,
Terwylen dat sy selfs getrouwe minnaers heeft,
(1050) Die ider naer haer lust een Croon of Scepter geeft.
Voorts dat uw’ Soon ook heeft de waepens opgenomen
Om dus in het Paleys door krijgs-bedwang te komen,
Dit is een meerder quaet, dit stemme ick met u toe,
Maer oordeelt wederom op wat manier en hoe?
(1055) Hy wilt niet aen uw’ Troon, hy eert uw’ gryse haeren,
En soekt niet anders als sijn Agnes te bewaeren.
Wanhopend minnaer die niet anders als de min
Bedoelde, als de noodt hem dit bracht in den sin.
Noemt hem dan niet rebel, maer wilt hem overgeven
(1060) Syn Agnes daer hy wilt voor sterven en voor leven:
Dit doende wint gy hem door goedertierentheyt,
En vint in hem een Soon vol wysheyt en beleyt:
’k Zou seggen, moet het zijn, doet hun te saemen trouwen...
Dit woordt geschiet met leet, ’t geen ick niet binnen houwen
(1065) Kost, om dat reen en recht tegen mijn minne-nijdt
In ’t reden worstel-perck ten sijnen voordeel strijdt.
[p. 37]
Selfs dat ick sterven moest, laet dog uw’ Sone leven,
Syn leven is het al, ’k wil ’t myne voor hem geven.
Coninck.
Ick ken in hem mijn bloedt en weet sijn weerdigheyt,
(1070) En al het geen gy segt, is wonder wel geseyt:
Dog wil ick u voor al Rodrigue seggen echter,
Dat gy heldaedig spreekt, maer niet gelijck een Rechter.
Hoort wat Henricus segt.
Henricus.
                                        Wat kan ick seggen Heer,
In dees gelegentheyt? ’k weet niet waer ick my keer.
(1075) Indien uw’ oogen ’t hert van my uw’ dienaer saegen,
Gy zoud bespeuren wat ick lyd in dese daegen.
Mijn pyn die is sijn pyn in dit geval gemeen,
Ick ben deelachtig in sijn droefheyt en geween.
Hy, in den laesten strijdt beschermde myn leven,
(1080) Het geen ick sonder hem den Africaen moest geven;
Hy quam myn noodt ter hulp, en hielp my door sijn dolck,
Als ick omringelt was van ’t Africaensche Volk.
Moet ick hier vonnissen een Prins die door sijn daeden
Mynen verlosser is? Hemel! sterkt myn raeden
(1085) In dit soo droef geval; mits hy my liever is
Selfs als sijn Vader in dees mijn gesteltenis.
Gy gaeft hem ’t leven, en hy heeft het my gegeven,
Nochtans ick weet mijn Heer, wat dat hy heeft bedreven,
Ick weet oock dat ick moet hier onderdaenig zijn,
(1090) En volgen ’t Heylig Recht, hoe wel met groote pyn.
’k Ben aen de Vorst verplicht, om alles naer de wetten
Te wysen ’t geen men vraegt; ’k moet aen een zyd dan setten
De overgroote hulp van uwen Soon ontfaen:
Waer door gy kont, ô Vorst, myn oordeel wel verstaen.
(1095) Dom Pedro heeft de doodt verdient door wanbedryven,
De wetten (ons ten dwang) dit selve voren schryven,
Die d’ Hoogste Majesteyt in ’t minst beleding doet,
Wort noyt ontschuldigt dan ten koste van sijn bloet.
[p. 38]
Dit is het waer mé gy van daeg u nu moet wreken,
(1100) En kont uw’ eygen bloedt hier selfs niet vry van spreken,
Schoon of dat dese straf u tot in ’t herte gaet,
Gy zijt ’er toe verplicht, en soo gy dit versmaet,
Weet dat gy rekening daer van zult moeten geven
Aen al de Coningen, die op de aerde leven...
(1105) Ick swyg en durf niet meer.
Coninck.
                                                      Vervolgt.
Henricus.
                                                                  ’k en kan,
Coninck.
                                                                                Gy moet.
’k Wil dat men hier voor my de minst oogluyking doet.
Henricus.
’k Gehoorsaem en ick seg, soo gy u laet bewegen,
Uw’ Rijck ten eynde loopt; uw’ Soon die zal u tegen
In alle saeken zijn, hy zal ’t al naer sijn wil
(1110) Doen buygen wat ’er is, tweespaltig vol geschil.
Misachtende de wet die hem is voorgeschreven,
Zal ider naer sijn sin door heel uw’ Rijck doen leven,
Waer door gy niets besit als ydelijck den Troon;
En ’t Volk en macht en dwank verkiest den Prins uw’ Soon
(1115) Myn stem op ider woort begint gelijck te beven;
Om dat ick doemen moet die my behielt in ’t leven:
Ick geef de Vorst maer raedt alleenlijck naer de wet,
Myn doodt voldoet den Prins...
Dom Ferdinand.
                                                  Wie sig hier tegen set
Die wilt de achtbaerheyt van ’s Coninks wetten schenden.
(1120) Dit is’t alleen dat my doet tot Henricus wenden,
Hoe wel ick andersins den Prins soo seer bemin,
Als iemant die ’er leeft. Men mag in geenen sin
De goude wetten van het Rijck ten onder brengen,
Ten zy men wil sijn bloedt op ’t schandelijckst doen plengen:
(1125) Den Prins is schuldig aen gequetste Majesteyt,
[p. 39]
Het geen door niemant oyt zal konnen zijn weerleyt.*
Al dat ’er is, ô Vorst, is maer alleen te hopen
Dat hy berouw verwekt, voor men sijn straffe open,
Uw’ goedertierentheyt die mag hem dan ontslaen;
(1130) Maer ’k vrees dat nimmer dit zal zijn door hem gedaen,
Door dien sijn hert te vast gehecht is aen Agnete,
’t Geen ick (leetwesens my) maer al te wel en wete.
Syn oogen vol van vier die vlammen op de vraek,
Dus is het noodig dat gy u van hem ontmaek.
(1135) Dit laeste woort nochtans myn herte schier doet sluyten;
Maer laes! men moet het recht, als recht ter recht-bank uyten:
’t Is recht-dwang, Vorst, die my doet geven dese wet.
Mocht ick voor hem, eylaes!...
Hy weent en al de ander Raeden bedroeft.
        Coninck.                         Al reden onbesmet.
Rodrigue weet gy hier iet anders op te seggen?
(1140) Kont gy my volgens ’t Recht dees Heeren wederleggen?
Rodrigue.
O Vorst! een Vorst alleen de wetten geeft en breekt,
En in dit droef geval, natuur selfs voor hem spreekt,
Hy is uw’ eygen kint; gy kont die wet weerhouwen.
Coninck.
Jae: als ick wil het Rijck veel ramp en onlust brouwen,
(1145) Want daer het Wet-boek spreekt, daer hoort men anders niet,
Als dat de selve Wet aen groot en kleyn geschiet,
Zulks kan ick overtreen door ’t Coninklijck vermogen
Gelijck gy wilt aen my door uwe reen vertogen.
Weet gy wel dat ick dan de wetten overtreed?
(1150) Die ick besworen heb, selfs met een dieren eed?
Soo dat ick in my voel dat de natuur moet swichten,
En dat ick volgen moet myn Coninklyke plichten.
Tegen de ander Raeden.
Ick sien ’t, ô Raeden door uw’ swygen en getraen;
Dat gy het Wet-boek volgt, dus is ’t met hem gedaen.
(1155) ’k Veroordeel dan myn Soon, hy moet het leven laeten
Tot welstant van mijn Rijck en van myn ondersaeten,
[p. 40]
Waer heeft hy hem gebracht? dat ick geen Conink waer,
’k Vergaft hem, en dan viel sijn straf my niet soo swaer.
Vertroost u al te saem; en denkt, dit moet soo wesen,
(1160) Op dat door dese straf uw’ kinders altijt vresen
De Coninklyke Wet te lastren of te smaen;
Want al wie die misacht moet dese straf ontfaen....
Het vonnis is gevelt; myn Raedt gy kont vertrecken:
En gy, Mandoce gaet, wilt dit myn Soon ontdecken.
Al binnen.


Coninck alleen.
(1165) Wie troost my in myn noodt? ach! wat heb ick gedaen?
O plicht sonder genae! zijt gy nu gansch voldaen?
Ick neme smaek selfs in de meeste onmensch’lykheden,
Gelijck voor mynen tijdt eens binnen Roomen deden
Severus, Manlius en Brutus; ’k volg hun na:
(1170) Myn Soon moet sterven, daer is voor hem geen genâ.
’k Heb in sijn doodt gestemd; schoon ’t hert niet kost gedoogen:
O wet! ô wreede wet! ick moest uw’ wil beoogen.
Dat ider vry met schrik dit vonnis laekt of pryst,
Daer ’t vaederlyke hert self voren schrikt en yst.
(1175) Ick wensch geen ander loon voor ’t vonnis hier te erven,
Als dat ick mocht voor hem, en in sijn plaetse sterven.


Coninck, Constance, Coninginne.
Constance.
Myn Heer! Is het dog waer, heeft uw’ barbaersche wet
Uw’ eygen Soon gedoemd? waerom dit niet belet,
Terwyl om hem uw’ Raedt op ’t uyterste is bewogen,
(1180) En van u is gescheen met traenen in hun oogen:
Soo doemt gy hem alleen in ’t stemmen van sijn doodt?
Coninck.
Ick moest, om dat de wet my dit alleen gebood.
Constance.
O Hemel! hoe kont gy die straf voor goet doen keuren?
[p. 41]
Coninck.
In weerwil van my self, soo moet dit soo gebeuren.
Coninginne.
(1185) Wat droevig ongeval verwekt dien boosen Soon,
Moest hy dan op het lest voor sijn bedreven hoon
U dwingen om door ’t Recht hem tot de doodt te doemen?
Coninck.
Waerom wilt gy sijn doodt hier mé ook wettig noemen
Mevrouw? wanneer ick doen het geen ick moeste doen:
(1190) Om uwen ’t wil gink ick my tot de recht-bank spoen.
Hoe seer ick hem bemin, nog durf ick hem verwysen,
Ick laet aen u alleen de bittere gepeysen,
Of ick vergeven mocht... Gy geensints droevig zyt.
Myn Soon! nu sien ick dat gy zijt uw’ Moeder quyt:
(1195) ’k Beween u dan alleen.
Coninck binnen.


Constance, Coninginne.
Constance.
Ach wilt hem dog beweenen!
Soo gy my liefde draegt, ick bid u, gaet dog henen
En bidt om sijn genaed, Mevrouw, ey smeekt de Vorst,
Op dat hy niet sijn stam met kinder bloet bemorst:
Want soo hy sterven moet, is voor myn doodt te vresen
(1200) Ick bid in dit geval wilt my behulpsaem wesen.
Coninginne.
Ick volg hem, laet de sorg op my alleen maer staen,
Om uwe liefde wort dit nog van my gedaen
Coninginne binnen.


Constance tegen een van de Wachten.
Gaet om Agneta, ’k moet een weynig met haer spreken,
’t Is de Vorstin haer last, dus blyft in geen gebreken.
Wacht binnen.


Constance alleen.
(1205) Om desen weirden Heldt te helpen uyt ’t verdriet,
[p. 42]
Wil ick Agneta sien, en hooren of sy niet
Een middel vinden kan tot voorstant van sijn leven;
Ick wil my aen haer hulp geheelijck overgeven:
Myn mede minnares die moet in desen staet
(1210) My dienen tot myn hulp, my strecken voor myn raet.
Ach dat hy leven mocht al was het voor Agnete,
Het schilt my niet hoe ’t gaet, des moet sy door my weten
Syn nakende gevaer; ’k wensch maer om sijn behouwt,
Om dat ick hem bemin, schoon dat hy met haer trouwt.


Constance, Agneta.
Constance.
(1215) Agneta, ’t is gedaen, Dom Pedro die moet sterven.
Agneta.
O wanhoop!
Constance.
                    Ach! dien Heldt zal moeten’t leven derven
Om uw’ en myne min: dog gy hebt wel gesien,
Schoon dat hy my verwerpt, en u sijn dienst komt bien,
Dat ick hem niet te min in ’t minste kom te haeten.
(1220) Dus moet myn hulp uw’ hulp, uw’ hulp myn hulpe baeten:
In weerwil van sijn min en myn minnydigheyt,
Is dat ick evenwel nog voor sijn leven pleyt,
Ick acht geen hooger goet als hem te sien in’t leven.
De Coningin die heeft haer by den Vorst begeven
(1225) Op myn versoek, om hem te bidden om genaed’,
Maer ’k vrees sijn straffigheyt. Weet gy dog geenen raed?
Gy kent sijn vrienden; seg wie dat ick moet bewegen
Tot hulp en voorspraek? ach! laet my dog niet verlegen;
Segt wat gy doen zoud, soo gy niet gevangen waert,
(1230) Ick zal het selve doen, op dat hy wort gespaert,
Uw’ raedt zy my een wet, die gy vry uyt meugt spreken,
Hoe swaer dat die ook valt, ick blyf in geen gebreken,
Al was het self dat zulks my ’t leven kosten moet.
[p. 43]
Ach dat dog door myn doodt den Prins mag zijn behoet;
(1235) Spreekt dog, Agneta spreekt; of komt gy my te vresen?
Agneta.
O neen!
Constance.
              Wel wilt my dan een trouwe hulpster wesen.
Agneta.
Helaes! Princersse, denkt hoe dat ick ben ontstelt
Door schrick en vrees waer mé myn herte wort gequelt;
Uw’ goetheyt is soo groot van my nog hulp te vragen,
(1240) In plaets van my op ’t strafst te quellen en te plagen,
Waer toe de minne-nydt u selven als verplicht,
Om dat ick had myn min in ’s Princen hert gesticht,
Die voor u was bereyt, waerom wy alle beyden
Uw’ ongunst weirdig zyn; gy moest ons straf bereyden,
(1245) Maer in de plaets van dat, gy biet uw’ hulp my aen
Tot sijn behoudenis; waer heeft men oyt verstaen
Soo een heldinne daedt? ’t gaet boven myn gedachten.
Princes, ick ben beschaemt, gy moeste my misachten,
Ja straffen met uw’ wraek, mits ick...
Constance.
                                                            Agneta hoort,
(1250) Laet ons in dit geval te saemen zijn accoort,
Wy minnen ’t saem den Prins, laet ons gedachten sweven,
Alleen maer op dat hy zou mogen blyven leven.
Agneta.
Eelmoedige Princes, hoe sterkt gy my myn hert,
Het geen wanhopend was, nu wederhopend wert.
(1255) Maekt dat ick met de Vorst nog een mael kom te spreken,
’k Heb middelen ter handt om hem sijn hert te breken,
Versoekt hem dit Mevrouw, en laet de Coningin
Onkundig, want ick weet wat sy heeft in den sin.
Spreekt gy den Conink aen op dat hy my zoud hooren:
[p. 44]
(1260) Dan hope ick dat ick zal sijn gramschap nog bekooren:
Ick zal door myn getraen, vervult met bitt’re rouw.
Den Prins verlossen, en misschien voor u Mevrouw.
Constance.
Agneta soo gy meent dat uwe leste woorden
Tot hulpe van den Prins, alleen’lijck my bekoorden,
(1265) Soo schelt gy my voor wreed. Neen, neen: myn hert dat brant
Veel edelmoediger in dit myn ingewant.
Al myn betrachting is de eere te ontfangen
Van sijn verlossing die ick wensche met verlangen:
Gaet gy in uw’ vertreck, ick spreek den Conink aen
(1260) Met een benouwde stem vol suchten en getraen.
Ach! kost den Hemel u nog meerder hulpe geven,
Ick stelde my ter zyd, mocht maer den Prince leven,
Schoon of het was voor u, dit is my al genoeg.
Al binnen.


Coninginne alleen
Myn Dochter vol getraen my haere bystant vroeg,
(1265) Om aen den Coninck om vergiffenis te smeken,
Dog verre zy van daer; ick kom van hem te spreken
Maer van geen ander reen als van rechtveirde wraek,
Die hem te doen staet, maer hy wyffelt in dees saek:
En selfs indien ick had met suchten en gebeden
(1270) Hem voor den Prins gesmeekt, hy zou (schoon tegen reden)
Op myn versoek alleen, ontslaen hem van de dood:
Neen, neen: zulks mogt niet zijn, sijn min is al te snood.
Myn wraek-lust al te fel op ’t hoogste is gekomen.
Agneet moet eerst van kant; want ick heb voorgenomen,
(1275) Dat ’t eerste dat sy neemt tot voetsel van haer maeg
Zal zijn vergiftigd, en niet langer als van daeg.
Continue

VYFDE DEEL.

Coninginne, Constance.

Coninginne.
GY hebt dan aen de Vorst (hoe wel gansch tegen reden)
[p. 45]
Om de behoud’nis van Dom Pedro nog gebeden?
Wat heeft hy u geseyt? en wat gaet u dog aen,
(1280) Dat gy wilt voor ’t behout van een verraeder staen?
Wat hebt gy dog al voor? gy wilt als dat den Coning
Agneta hooren zal, die gy voor een beloning
Van wraek, uw’ jonste biet, en stelt u selve bloot
Van hun vereent te sien: hoe wel ’t en heeft geen noot.
(1285) ’t Is anders al geschikt. ’t Was sonder my te vresen
Dat gy tot uwer smaet zoud hun verloster wesen,
Om dan daer naer te den in spyt van u en my,
Hun zegepraelen, en u trotzen nog daer by.
Hoe kont gy uw’ gemoet dus tegen reden quellen?
Constance.
(1290) Ach wilt dog uw’ verwyt, bid ick, ter zyden stellen.
Want myn bermhertigheyt die spruyt uyt edel bloet;
Benyt gy dese deugt die in my wort gevoet?
Ick wil my wreken, maer alleen door deugde werken,
Wat hebt gy niet gesien, wat kost gy niet bemerken.
(1295) Als Lissabon ons saem ontfing met groote vreugt,
Heeft al haer volk sig in Castillien verheugt:
Verhopende in ons een vaste vrede en hoede.
Wat vrede? Hemel ach! een vrede van den bloede.
Moet dan het Coninks bloedt om my zijn uytgestort,
(1300) En ’t leven van den Prins om mynen ’t wil gekort?
Neen, dat gedoog ick niet, ick wil niet dat den Vader
Om my sijn eygen Soon gelijck een Rijks-verrader
Zou dooden: want daer naer zoud ider seggen, siet,
’t Is om Castillien dat dees noodt-dwang is geschiet:
(1305) Alleen maer dit gedacht verdobbelt al myn vresen:
Ach dat Agneta van den Vorst verhoort mocht wesen.
Ick leef in vrees, nochtans sy goede hope heeft,
’k Bemin haer, soo ’t gelukt, dat maer den Prince leeft.
Coninginne.
En ick, door al de pyn, die ’k heb van hun genoten,
(1310) Zal nimmer rusten voor ick sien hun bloedt vergoten:
Myn haet is grooter als uw’ onoorbaere min
Die gy gansch tegen recht brengt tot verschooning in.
’t Is my onmogelijck dat ick hun kan aenschouwen,
Om dat men u voortaen zal voor onweirdig houwen.
[p. 46]
(1315) Dom Pedro heeft alleen u veel meer quaet gedaen,
Als oyt een minnares ter weirelt heeft ontfaen.
En ick lyd om uw’ hoon de alder-swaerste quaelen;
Die iemant melden kan Myn wraek niet te bepaelen
Die wil sijn doodt, schoon of het valt den Conink swaer,
(1320) Als ick voldoening heb, ’k sterf geirne daer naer.
Constance.
Wilt gy myn doodt dan oock?
        Coninginne.                   Blyft gy hem dan beminnen?
Constance.
Ja nimmer gaet den Prins uyt myn gedacht en sinnen,
Schoon hy ondankbaer is, Mevrouw ick bid hem aen,
Versmoor uw’ wraek-sucht dan of ick berst in getraen.
Coninginne.
(1325) Dies is hy plichtiger, ô kint vol ongelucken,
Hoe laet gy dus door min uw’ herte soo verdrucken?
Ick weet niet of Agneet iets goets te hopen heeft:
Hoe wel dat dit gesprek my achterdenken geeft:
Maer of sy niet te min den Conink kost bewegen
(1330) Tot medelyden, ick zal trachten daer en tegen
Den Vorst te maenen om vergoeding van myn hoon,
Al zoud het kosten selfs Castilliens Rijck en Croon;
Ick wil sijn hooge moedt tot soen mijns vraeck doen temmen,
Al zou ’k uw’ Broeders Rijck en dit in bloedt sien swemmen.
(1335) Ick swyg... Volgt slechts uw’ spoor van ingebeelde deugt.
Constance.
Ach toont bermhertigheyt, Mevrouw soo veel gy meugt,
Wilt die onluckige verliefde niet verdrucken.
Coninginne.
Bermhertigheyt zal hun van myne kant niet lucken,
Ick heb bermhertigheyt, dog voor u maer alleen.
Constance.
(1340) Gy zult my sterven doen door traenen en geween.


Coninck, Coninginne, Constance.
Coninck.
Princes, ick konde niet weerstreven aen uw’ traenen,
Ick geef Agneet gehoor, maer ’t zal geen middel baenen
[p. 47]
Op ’t geen dat sy beoogt, haer hope is vruchteloos...
’s Is daer, laet my alleen.
        Coninginne.             Ick bid gedenkt altoos
(1345) Op ’t aldermeeste quaet het geen sy heeft bedreven.
Binnen.
Constance.
Myn Heer wilt haer genaede en goede uytkomst geven.
Binnen.


Coninck, Agneta, een van de Wacht.
Agneta.
Ick twyffel geensins niet of ’t is de laeste mael
Dat ick voor u verschyn, en voer een droeve tael.
Maer voor dat ick begin, Myn Heer ick bid, laet desen
Wysende op haeren bewaerder.
(1350) Om iets ’t geen ick versoek, ten mynen dienst te wesen
Op dat hy aenstonts gaet
Coninck.
                                        ’k Staen u dit geirne toe.
Tegen de Wacht.
Doet dat sy u beveelt.
Agneta tegen de Wacht.
                                Keert haest weerom.


Coninck, Agneta.
        Agneta.                                           Wel hoe?
Gy hebt hem dan gedoemd, selfs tegen uw’ geweten?
Dien Soon u soo bemint, dien heldt wiens ongemeten
(1355) Eerbiedigheyt en deugt het alles overtreft
Hoe kan ’t geschien, ô Vorst, ick bid u dat gy heft
Eens in de weeg schael op, sijn deugden en sijn qualen,
Gy zult bevinden dat sijn deugt komt t’overhalen
Het quaet, waerom gy hem verwysen wilt ter doodt,
(1360) Het onverbid’lijck Recht, brengt u en my in noodt.
Gy wilt in uw’ bedryf, ’t is waer rechtveirdig wesen,
En ieder die uw’ wet misacht doen voor u vresen:
De straf die volgt het quaet; en is der ondeugds loon,
Maer geen ondeugentheyt en is in uwen Soon.
(1365) ’t Is recht dat een rebel het leven dient te derven;
Maer zulks en is hy niet, dus doet hem dan niet sterven:
[p. 48]
Doet hy u tegenstant in een gepraemde min,
Waer in hy niet en kan volbrengen uwen sin;
Dit quetst de wetten niet, want min en heeft geen wetten,
(1370) En lyt niet dat men sig hier tegen komt te setten.
En heeft hy dit Paleys met waepens in de hant
Bestormd, hy heeft sig niet tegen u gekant:
Door uw’ gesicht alleen deed gy hem van u vlieden.
Hy kan selfs met een woort sijn onschult u bedieden,
(1375) Maer sijn stilswygentheyt die geeft my dese eer,
Dat ick tot sijn behout de waerheyt seg Myn Heer,
Den Prins uw’ Soon die wilt voor my het leven derven,
Om dat ick door sijn doodt zou myn verlossing erven,
Weet dan, ô Vorst, dat ick de oorsaek ben daer van.
(1380) Den Prins die deed sijn plicht, om dat hy is myn man.
En ick....
Coninck.
              Myn Soon uw’ man! wat komt my hier te voren?
En op wat hoop durft gy zulks laeten aen my hooren?
Selfs als gy siet dat ick hem met myn straffe slaen:
Meynt gy hier door misschien de uwe te ontgaen?
Agneta.
(1385) Ach Vorst! myn oogwit doelt op vry al ander saeken,
Die ick u om den Prins zal moeten kenbaer maeken;
Ick bid om geen genaed, ô neen ick stelle my
Als plichtig van al ’t quaet; ick spreek den Prince vry,
Mits hy onschuldig is, en ick alleene schuldig
(1390) Dus straft my naer de wet; ick lyd myn straf geduldig,
Om dat ick heb gevoet den Prins met myne min.
En dit alleen myn Heer, brengt syn ontschulding in.
Dog seg ick nog hier by, dat men my niet mag tichten
Als eene die haer min lichtveirdig komt te stichten
(1395) Door loose vleyery, ick sloeg myn min hem af,
Dan ’t was op ’t laest door dwang, dat ick die aen hem gaf:
Hy heeft my menigmael met dieren eedt gesworen,
Indien ick bleef weerstaen, hem ’t herte te doorboren,
Het geen ook was geschiet, soo ick niet met myn hant
(1400) Syn degen had gerukt, die reets stont vast geplant,
[p. 49]
Om als wanhopende sijn hert-aer af te stooten:
Hy swoer my dat dit was aldus by hem beslooten,
En dat ’er niemant was die dit beletten kond,
Ten zy ick door myn min hem aen sijn minne bond.
(1405) Dit verontschuldigt my. Hoe wel dat ick de wetten
Misbruykt heb, wilt daerom my dan ten rechte setten.
Ick gaf uw’ Soon myn min op dat hy leven zoud,
’k Geef nu myn leven op dat gy uw’ Soon behoud.
Geluckig soo myn hulp ter tweede mael gegeven,
(1410) Hem voor de doodt beschut en blyven doet in ’t leven.
Neen, neen: gy soekt vergeefs my door uw vleyery
Of door vercierde deugt te trecken aen uw’ zy.
Uw’ quaet zal zijn gestraft, de wetten en myn eeden
Die zullen zijn voldaen, selfs op den dag van heden.


Coninck, Agneta, een van de Wacht, twee kleyne Kinderen van Agneta met een Gouvernante.
Agneta.
(1415) Wel is het soo, myn Heer, volgt uw’ barbaerse lust,
Hier brengt men u nog iets, uw’ gramschap daer in blust.
Plengt dit onnoosel bloedt om ons nog meer te straffen:
Soo zult gy t’uwer vraek ons meerder leet verschaffen.
Dit bloedt komt van uw’ bloet, dit zaet komt van uw’ zaet
(1420) (Tot nog hun onbewust) maer maekt dat door uw’ haet
Sy kennen wie se zijn. Wilt door uw’ vreede wetten
De kinders, man en vrouw vernielen en verpletten.
Coninck.
O Hemel wat ick hoor! wat is ’t dat ick aenschouw?
Agneta.
Myn droef wanhopig hert dat is vervult met rouw.
(1425) Vergeeft myn tong indien ick qualijck kom te spreken,
Gy kont op dese twee ook uwe gramschap vreken;
Sy hebben beyde recht op Scepter en op Croon,
Hun bloedt komt van uw’ bloedt, hun leven van uw’ Soon.
Sy knielt neder en doet de kinderen de knien omhelsen van den Coninck.
Omhelst myn Kinderen, de knien van dien Vader,
[p. 50]
(1430) Die uwen Vader ticht als vaer en lant verrader,
Hoe wel onnoosel: Vorst, besiet hun alle twee:
Dit is uw’ eygen bloet, deelt hun uw’ straffe mee,
Of wel geef hun genaed; en hout den Heldt in ’t leven,
Die d’eel geboorte heeft aen dese twee gegeven.
(1435) Kont gy dit weyg’ren Vorst alleenlijck om de wet
Die u verdraeydelijck heeft dese maet geset?
Wel moet die zyn voldaen? moet gy een offer slachten?
Ick ben bereyt, slacht my, en wilt niet langer wachten.
Maer bid ick, melt myn doodt soo haest den Prince niet,
(1440) Op dat hy niet terstont zou sterven van verdriet;
’k Hoop dat gy dit zult doen, en in gedachten houwen.
Coninck beweegt doet hun opstaen.
Wie kan ’er onbeweegt dees schepselkens aenschouwen.
Tegen de Wacht.
Gaet, haelt myn Soon, en segt hem vry met open mont,
Dat ick hem geef genaed: dat hy hier komt terstont.
(1445) ’k Vergeef hem alles, en ick laet Agneta vry,
Die hy stracx door myn handt ontfangen zal van my.
Agneta.
O Hemel! wat geluck volgt op myn ongelucken?
Myn Rechter die my moest met swaere straffe drucken
Die wort myn Vader; ick val voor uw’ voeten neer.
Sy knielt andermael.
(1450) En sterf van blydschap, maer van droefheyt niet myn Heer.
Coninck doet haer opstaen.
Staet op myn Dochter, en gy ook myn waerde kind’ren,
’k Zal uw’ Bescherm heer zijn: noyt zal u iemant hind’ren,
Nu dat ick in u sien, als dat natuur en bloet
De sterkste eeden breekt, en schopt als met de voet.
(1455) Agneta wilt voortaen nu als myn Dochter leven:
Bemint altijt dien Soon, die ick u zal gaen geven,
Betrouwt altijt op my, ick zal u voren staen.
Als Vaeder en...
Agneta vergeven zijnde door de Coninginne voelt het vergift.
                        Helaes! het is met my gedaen:
Ick voel myn ingewant door gifte dranck vergeven,
[p. 51]
(1460) O Hemel spaert myn kroost, en laet Dom Pedro leven.
Wyst op haer kinderen die weg geleyt worden.
Doet dog myn kind’ren weg... want hun gesigt myn pyn
Helaes vermeerd’ren doet: wie zal myn vreker zijn?
Dit is het dat, Myn Heer, uw’ Soon soo quam te vresen.
Coninck.
O Hemel! in dees saek wilt my behulpsaem wesen:
(1465) Ick sien, dog al te laet, van waer dat dit ons komt:
Ontrouwe Coningin, dat u den Hemel domt,
Gy zult uw’ straf, sweer ick, terstont van my erlangen.
Den Coninck wilt binnen gaen, Dom Pedro hem tegen komende; doet hem staen sonder dat hy Agneta siet.


Dom Pedro, Dom Ferdinand, Rodrigue, Henricus en Gevolg.
Dom Pedro.
Myn Heer vlucht gy voor my? ick bidde wilt ontfangen
Myn dankbaer plicht.
        Coninck.             Laet my...
        Dom Pedro.                         Gedoog dat aen uw’ knien
(1470) Ick myn erkentenis en blydschap u laet sien.
Gy geeft my myn Agneet?
        Coninck.                     Prins al te ongeluckig!
Ick geef s’u weder, maer in eene staet seer druckig:
Sier daer sy sterft.
Dom Pedro valt in d’armen van den Coninck in onmacht.
                            Helaes myn bloedt verstyft van schrick.
Agneta tegen Dom Pedro
Myn doodt en myn genaed komt op een oogenblick,
(1475) Nogtans heb ick geen reen myn ramp-spoet te beweenen,
Om dat ick in myn doodt my mag met u vereenen
Door ’s Vaders goede wil; my kennend voor sijn kint,
En in myn doodt en smert veel bitterheden vint.
Dom Pedro.
Uw’ doodt! ô pyn! wat zal my nog al overkomen?
(1480) Wat schrik verwert myn hert? wat doet myn ziele schromen?
Agneet! ô waerde Agneet! voor eeuwig my ontrukt:
[p. 52]
’t Is tijdt dan dat dit stael wort in myn hert gedrukt.
Wilt sig doorsteken.
Moest dit om zulks te doen my weder zijn gegeven?
Conink hem wederhoudende.
Hou stant myn Soon, hou stant; dat bid ik om myn leven
(1485) Ick seg laet los.
        Dom Pedro.         Waerom? ick bid laet my begaen:
Gy blyft myn Vader, maer myn leven is gedaen.
Hy werpt sig aen de voeten van Agneta.
Ick werp my voor u neer, myn waerde, om te sterven;
Myn ziel moet met uw’ ziel vereenigt ’t leven derven.
Agneta.
Leeft waerde Prins, ay leeft, en siet uw’ Vader aen;
(1490) Vertroost hem of hy moet met ons in druck vergaen.
Gedoogt dat ick aen u al stervend kom verklaeren,
Dat de Princes haer deugt uw’ deugt mag evenaeren.
Sy was gehoont door u, nogtans door haer gy leeft:
Dus wensch ick dat gy haer de handt van minne geeft.
(1495) Dat sy de vrucht geniet, die ick helaes moet derven.
Vertroost uw’ Vader: en draegt sorge voor ons erven.
Vergeet niet hoe ick u ge-eert heb en bemint...
Ick sterf..                     Coninck.
                Wie leeft ’er dog die soo veel ramp-spoet vint?
Ick sterf dan mé... neen, neen ick wil eerst vraek verschaffen,
(1500) En op het alderfelst die plichtig is doen straffen...
Gy Heeren neemt haer op, en stelt haer lyk ten toon
In ’t Coninklijck Paleys, en draegt dog voor myn Soon
Bid ick, te samen sorg.             Sy dragen Agneta binnen.
        Dom Pedro.         Geen ander sorg als ’t vreken
Der Schenners van myn min.
    Coninck.                           Geen vraek zal u ontbreken,
(1505) Dog alles volgens recht; betoomt met my uw’ rouw
In het verlies van uw’ Agneta soo getrouw.
’k Beloof van nu voortaen, myn Soon, aen niemant* wetten
In ’t Houwelijck verbondt te willen voren setten.
Nu ick laes! al te laet met smert en droefheyt sien,
(1510) Dat wat den Hemel schikt, dat zulks ook moet geschien.

EYNDE.
Continue
[p. 53]

TRAGEDIEN

Die men te koop vint by den Drucker deser.

DEn lydenden Christus of Spel van de Passie
De Geboorte Christi.
Joseph den Droomer.
Judith en Holofernes.
Lazarus en de Ryken Vreck.
Martelie van de H. Agatha.
Iphigenie ofte Orestes en Pilades.
Zegen prael van keyser Carel den VI. ofte Neder-
        laeg van Achmet den III. Turkschen Sultan.
Nederlaeg van Hannibal.
Scevola.
Edelmoedige Liefde van Dom Louis de Vargas.
Carel Stuart of Rampsalige Majesteyt.
Thomas Morus.
Biron Maerschalck van Vrankrijck.
Carel Erf Prins van Spagnien.
Onderganck van Tersides Coninck van Persen.
Martelie van de H. Godelieve.
Genoveva.
Hesther Verlossinge der Joden.
Dom Jeronimo Maerschalck van Spagnien.
Titus en Aran.
’t Veranderlijck Geval van Carel en Margareta.
De Gedwongen Vrient.
Don Rodrigue de Cid.
Sigismundus Koninck van Polen.
Tooveryen van Armida.
[p. 54]
Mithridatus Coninck van Pontus.
Tirannige Liefde.
Voorsichtige Dolheyt.
De seven Machabeen.
Bertulphus en Ansberta.
Den Grooten Kuriéen ofte den Spaenschen Bergsman
Inés de Castro in ’t Fransch.

KLUCHTEN
KEyser Carel of de Gekroonde Leerse.
Den hoorendraegende Meulenaer.
De quade Grieten.
Moetswilligen Boots-gesel.
Duyfje en Snaphan.
De gedempte Hoogmoet.
Belacchelijck mis-verstant of boere geck.
Conraet Bierborst.
Den dolenden Pelgrim.
De bedroge Maegt.
De Gedwonge Griet.
Lemmen met sijnen neus.
Uytgetapten Coopman.
Procureur Coopman.
Ogiers Spelen op de seven Hooft-sonden.
Den Boeren Edelman.
Broershert.
De verloren Schiltwacht.
Schole der Hoorendragers.
    Item nog verscheide Tragedien, Kluchten en Comedien.

[p. 55-56: blanco]
Continue

Tekstkritiek:

vs. 342: door er staat: dooor
vs. 394: Bruyloftsfeest: er staat Bruyloft.feest
vs. 667: ’t u er staat: t’u
vs. 731: eygen er staat: eyyen
vs. 893: selve er staat: selvr
vs. 950: doen. er staat: doen
vs. 1126: weerleyt er staat: weeerleyt
vs. 1507 niemant er staat: imant