Pieter Langendijk: Vertoningen bij Palamedes (Ceneton057980)
en Arlequyn Actionist (Ceneton Ceneton058010).

In: Pr. Langendyks Gedichten. Tweede deel. [Vignet: Vincent Perseveranter Scandendo].
t’Amsteldam, By de Wed. van B. Visscher, Boekverkoopster in de Dirk van Hasselt-steeg,
1721; p. 444-451.
[Het Ms in KBH 133 G 14 : 2 fol. 28v - 32v en 117r - 120v is hiervan een afschrift].
Uitgegeven op 12 april 2003 door A.J.E. Harmsen,
Opleiding Nederlands, Universiteit Leiden
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue

VERTOONINGEN

In J. V: VONDELENS

PALAMEDES,

OF

VERMOORDE ONNOZELHEID.

Verbeeld op den Amsterdamschen Schouwburg den 30 November 1720.
en den 2den, 7den, en 9den January, 1721.


VOORBERICHT.

Eer gy verder gaat, Leezer, moet ik verschooningh verzoeken voor ’t maaken der volgende vertooningen. Het zoude eene onvergeeflyke verwaandheid weezen, te denken dat wy den befaamden Palamedes door onze vertooningen den allerminsten luister zouden hebben bygezet; in tegendeel wisten wy dat de draad van ’t spel daardoor eenigzins zoude verbroken worden. Ons was niet onbekend hoe scherp de Professor G: Bidlo voor deezen om diergelyke dingen, en wel voornaamentlyk om het Voorspel en de prachtige tooneelcieraaden in de speelen, Faëton, en Salmoneus van zyne benyders wierd door gehaald: doch indien zulk slag van menschen het gezigt door geen nevel van vooroordeel verblind geweest waare, zy zouden gezien hebben dat de eer van Vondel, den Prince der Nederduitsche dichteren, daar door geen schipbreuk konde lyden: dewyl zyne vaerzen alle wierden uitgesproken; der halven behoefden deze lieden niets van den samenhang zyner treurspelen te verliezen, hebbende niet anders te doen dan alleen naar zyne vaerzen te luisteren, en zo lang men ’t bycieraad vertoonde uit den Schouwburg te gaan, of de ooren voor den zang der Reyen te stoppen, en de oogen te sluiten om de overige pragt niet te zien, die de onweetende menigte naar den Schouwburg lokt, en de Godshuizen aanmerkelyken winst aanbrengt. Het laatste is één van de gewigtigste redenen waarom ik, op ’t verzoek van voornaame Heeren deeze vertooningen togesteld hebbe, de andere redenen zullen verstandigen ligt begrypen: waarom men den onweetenden geen uytlegging daar van behoeft te doen, dewyl ’er hen niets aan gelegen legt. Hier ziet gy, Leezer, dat ik dit stalkaersje niet heb opgestoken om Vondels tooneelzon meerder lichts aen te brengen: maar de aanschouwers ter plaats te leiden daar zy zynen dichtader hebben zien overvloeijen van zuiveren nectar en hemelval. Ondertusschen pas ik dit vaers van deezen onnavolglyken dichter, tot lof van Horatius Flaccus gemaakt, op hem zelf.

        Wie Vondels geest wil steeken naer de kroon,
        Die tart als Pan, Apolloos hoogen toon,
        En krygt in ’t endt den welverdienden loon
                                Van Midas ooren.

        Myn Agrippynsche vogel, blank van pluim,
        Gaat bruizen, als een schip voor wind door ’t schuim,
        Of schept zyn adem op het luchtig ruim
                                En laet zich hooren.


Naa de vertooningen van Palamedes, volgen die, dewelke ik (naa dat myn Blyspél genaamd Quincampoix of de Windhandelaars in ’t winderige Actiejaar 1720. Vyftienmaal achteréén vertoond is) hebbe gemaakt voor mynen Arlequyn Actionist, naa dat hy reets in ’t licht was, en derhalven niet bj, den eersten druk konde gevoerd worden heb ik een aanhangsel van gedichten hier by gevoerd, die in het eeste deel van weeten, naderhand gemaakt, zyn: neem myn arbeid ten goede, Leezer, en
                                                        Vaar wel.

Continue

BESCHRYVING VAN DE

VERTOONINGEN

IN

J. V: VONDELENS PALAMEDES.

DE EERSTE VERTOONING

Verbeeldde een Vertrek, in de Legertent van den opperveldheer der Grieken, voor Troje. In het midden stont een koninklyke armstoel, waar uit de Gerechtigheid, verbeeld als een vrouw in ’t wit gekleed met een zwaerd in de eene, en een schaal in de andere hand, gevlucht was, schrikkende voor de roede der Dwingelandye, die de wetten en voorrechten met voeten tradt om de Staatzucht ten toon te doen klimmen; waar door de Vryheid verbeeld door een schoone vrouw, dragende een lans met den hoed daarop, bezweek, en ’t Gemeenebest, een man draagende den bondel pylen, voor zyn ondergang deed duchten, gelyk ook de Eendracht, een schoone maagd met zeven pylen in de hand, hem hielp treuren, benevens de Wysheid, Wakkerheid, en Waarheid, haare gezellinnen; alle kennelyk door hunne merktékenen. In ’t midden van het tooneel vertoonde zich de achtbaare Palamedes, koning der Ebeeërs, verbeeldende de Onschuld. De ondeugden grepen hem van alle kanten aan, verscheurden zyn kleed, en rukten hem naar de gevangkenis; terwyl de Nyd, Laster en List, benevens de aartswichelaars Kalchas, en Euripides, twee schynheiligen, het Grieksche Heir, staande aan wederzyde van ’t tooneel geschaard, tegen hem ophitsten. De Vertooning dus gesteld zynde wierd het volgende vaers uitgesproken.

    De Staatzucht, vlammende naar ’t opperste gebied,
    Belaagt het heilig Recht, dat uit de vierschaar vliedt:
    Dewyl de Dwinglandy de wetten van de steden
    En Privelegien met voeten durft vertreden,
    Waardoor de Vryheid quynt, ’s lands Eendracht deerlyk zucht,
    En ’t Grieksch Gemeenebest voor duizend rampen ducht.
    De Wysheid, Wakkerheid, en zuiv’re Waarheid treuren
    Om de Onschuld, die men ziet het kleed van ’t lichaam scheuren,
    Terwyl ’t Argiviesch heir door Laster, Nyd, en List,
    Met hulp der Wichlaers, wierd tot wreedheid ogehitst.
        Schoon de onschuld word verdrukt, de tyd schenkt haar laurieren,
    Hoe fel zy word begrimd van duizend wreede dieren.


DE TWEEDE VERTOONING,

Verbeeldde een’ steenachtigen heuvel, waar op de onschuldige Palamedes van Ulisses, Diomeed, en de Razernyen, als wreede beulen gesteenigd wierd, voor de oogen der wichelaars, het krygsvolk, de treurende benden van den rampzaligen koning, en de aanschouwers die by menigte in ’t geboomte geklommen, zyn’ vermaarden val beschouwden. Waar op de volgende régelen gesproken wierden:

        Beschouw vorst Palameed, ’s Lands steun en trouwsten vader,
    Door Agamemnons zucht tot de opperheerschappy,
    En Kalchas schyndeugd, met Ulysses veinzery,
        Van de omgekochten Raad gevonnisd als verraader.
    Hy wordt ten moordtooneel’ gerukt op ’t onvoorzienst,
        En dood gesteenigd door de felle Raazernyen.
        ’t Beotisch Krygsvolk zucht vergeefs uit medelyën;
    Hem helpt noch ’t gryze hait noch veertig jaaren dienst.

Hierop verdweenen de Raazernyen naar de afgrond; de Tyd en Waarheid daalden uit de wolken, en men sprak het volgende vaers.

    De Tyd en Waarheid, die men ziet op de aarde daalen,
        Doen ’t rot der raazerny gezwind naar d’afgrond gaan.
        Vorst Palamedes roem zal aan den Melkweg staan,
    En als een ster van staat op Griekens vryheid straalen.


DE DERDE VERTOONING,

Verbeeldde een’ aangenaamen beemd, omringd met lommerig geboomte, waar in de tempel der Vryheid stond, gebouwd van marmersteen. In het midden zag men het beeld van Palamedes, op een verheven Pedestal, omhelsd van ’s Lands Palladium, de dier gekochte Vryheid; en omringd van de deugden die zyn doorluchte ziel heeft bezeten, naamenlyk: de liefde voor ’t Vaderland, de Wakkerheid te veld, de Wysheid in den raad, en de Getrouwigheid in ’t bestier der zaaken. Zyne vyanden, als Kalchas, Euripiles en anderen, die in ’t volgende gedicht gemeld worden, lagen halvemaanswyze voor zyne voeten geboeijd aan eenen yzeren keten.

        Den zoon van Nauplius wordt in zyn vaderland
    Een Pronkbeeld opgerecht, voor zyn doorluchte daaden;
        Het beeld der Vryheid staat aan zyne rechterhand,
    En eert hem als het hoofd van alle Grieksche raaden;
        Dewyl hy voor haar stierf als martelaar van staat.
    Zyn Liefde menigmaal voor ’t vaderland gebleken,
        Zyn Dapperheid te veld, zyn Wysheid in den raad,
    Of voor een konings troon als afgezant te spreeken,
        En de ongekreukte trouw, omringen ’t achtbaar beeld.
    De Laster, Nyd, Bedrog, Schienheiligheid, en Logen,
        De Dwinglandy, ’t Verraad, dat duizend gruuwlen teelt,
    En and’re monsters zyn geketend voor zyn oogen.

                    ,,De Faam vliegt naar boven.

    De Faam trompet zyn lof, nu door de onsterflykheid
    Zyn naam vereeuwigd wordt. De Tyd verzeld van de uuren
    Ontdekt zyn onschuld, en doet zien dat ’s helds beleid
    De vryheid heeft gevest op diamante muuren.

Continue

        VERTOONINGEN
                  Voor
  ARLEQUYN ACTIONIST.

Tienmaal verbeeld op den Amsterdamschen Schouwburg, tussen den
    28sten October en den 23sten November 1720.

UITLEGGING van de EERSTE VERTOONING.

De wintnegotie zit op eenen troon van blaazen:
Omdat zy wind voor goud verkoopt aan duizend dwaazen.
Trouwloosheid, List, Bedrog, en valsch-verkregen goed,
Zyn hoofd bedienden: dees verdryven de overvloed.
De Zotheid, Eigenbaat; verbeeldinge van schatten,
Beneven de ydele hoop, die alles wil omvatten,
Zyn samen neêrgeknield, en smeeken haar om gunst:
De Elende, ’t Misfortuin, met de Armôe, Schande, en Kunst
Zien de Eed’le Wetenschap, met Koopvaardy bezweken,
En wenschen om Merkuur, den handel God te spreeken;
Opdat de wind verwaaij, door kloekheid en verstand;
Zo bloeij de koopmanschap, ten nut van ’t vaderland.

TWEEDE UYTLEGGING.

Gerechtigheid, door gunst noch gaaven om te zetten,
De Wysheid, queekster van de vaderlyke wetten,
Standvastigheid, de zuil van ’t hoofdgebouw des raads,
Voorzichtigheid, het roer van ’t schip des vryen Staats,
De Wakkerheid, om voor ’t gemeenebest te waaken,
En do Eendracht, die de macht van ’t vryë Land moet maaken;
Met de oude Vryheid, lang beschermd met goed en bloed;
Ontvangen God Merkuur vol blydschap in hun stoet.

DERDE UITLEGGING.

De Gunst des Hemels daalt met haaren wolkentroon,
En eert de Koopmanschap met eene goude kroon:
Zo ziet men de Overvloed ’t gemeenebest verquikken,
En elk zich redden uit de Monopoliestrikken.

Continue

Vondel Palamedes (herdruk 1736)
Langendijk Arlequin Actionist (1720)
Langendijk Quincampoix (1720)
Ceneton
Voorkeurenpagina Opleiding Nederlands