Domine Iohannis, anders geseyd de simpele doctoor

Domine Iohannis, anders geseyd de simpele doctoor: met zijne twee dienst-maegden, Leda en Lorencia. Nieuwelijcks ghecomponeert, tot verlichtinghe der swijmende gedachten. Haarlem (Vincent Casteleyn) 1643.
Uitgegeven door Marti Roos.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton105950 — Facsimile bij Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. De fraktuurletter is in een aparte kleur weergegeven, evenals de civilité.

[p. 1]

Domine Iohannis,

Anders geseyd

DE SIMPELE

DOCTOOR:

Met zijne twee Dienst-maegden,
Leda en Lorencia.

Nieuwelijcks ghecomponeert, tot verlichtinghe der
swijmende gedachten.

[Vignet: houtsnede, piskijker met knecht en patiënten]

TOT HAERLEM,
______________________________________________________
Gedruckt by Vincent Casteleyn, Boeck-drucker op de Marckt,
inde Druckerye, Anno 1643.

[p. 2: blanco]
[p. 3]

’tGeheele Lijf, doch sonder Kleed.

LEda en Lorencia speelen naer hun geval met de doffe Herssenen van Johannis den Docter, die (alhoewel onbedacht) hun te veel in-willight, niet denckende op hun spillende gauwe diefte, vertrout hun zijn Huys en ommeslach, terwijl hy zijn desolate patienten in de Hoer-hocken gaet congratuleren, waer op sy hun consept na-komen, Domine Johannis afmalen, recepten ordonneren, en gaven ontfangen, doch verkeerde sieckte en Medicamenten malkanderen botsende, stooten haer voorneem in de lucht, bezegend en bepraest met een na-denckelijcke lagh van getrouwe Dienstmaegden en Lesers.

__________________________________________________

Alle Druckers hooren te weten:

DAtse moeten weten, Eerst: dit te laten, en niet na te drucken, op peene van u schade, en al u nae-aep tot mis-druck; Daerom, om datwe desen Docter dreygen te transformeren, en te multipliceren, tot prejudice van u fraude, dits dan voor alle, en beklaeght u namaels van geen ignorantie, Een yeder zy gewaerschoud, en wacht hem voor plagen. Vaer wel.

[p. 4]

PERSONAGIEN.

Domine Iohannis, de Docter.
Leda en Lorencia, Dienst-maegden van D. Iohannis.
Rosa en Olimpe, twee Hoeren.
Salazar, een Coopman.
Philelio, een Wasters Dochter,
Een Stee-bode.
Twee stomme Dienaers.

[p. 5]

Eerste Acte,

Domine Iohannis den Docter alleen uyt,
ende spreeckt:

KEn weet niet wat ick wil, door ’t rollen mijner sinnen,
Ick gingh wel licht eens uyt, dan ’kblijf so lief schier binnen:
Een mensch met sorgh belaen, en die in zijne last
Twee sloven hout (als ick), ten wort niet al gepast,
(5) ’t Is hier dan daer te doen, en als het wel wil locken,
Dan komtet so van pas als schoonheyt uyt de pocken,
Als sproeten in u vel, als schoorsteen snuw de pap,
En eyndelijck als veel dit lastich Docterschap,
Indien ick maer en rep van mijne kloecke sticken
(10) Gy sult (en dat met reen) u over my verschricken,
En sidderen wanneer ghy hoort hoe mijne geest
Een slocker van de konst en talen ben geweest,
Ick, mijne Majesteyt, heb duysenden van Boecken
In alle faculteyt, gants dienstigh wesen soecken,
(15) Parë, en andere meer, Galenis gantse les,
De origine Arts des groot’ Hipocrates,
Der weit berumbder kraft vom Paraselsi schreibung
Und seynir Antomie, auch ’smenschin flug untleibung,
[p. 6]
Et comme dit Galeen: ce Ars ie exause,
(20) Dan door het kruyt en dranck, so houd ick ’t met hem mee,
Noch heb ick wel gesien de aldervremdste parte,
Io sono il Mastro del questo Arte,
Imperoche supra Gordoni, sono il Capitanio,
Io sabeis mejor que todos los Proffessoros d’Hispanio,
(25) Soo gaet’et lieve luy, ick heb oock in de Schoolen
Te Leuven en te Praag als letter-baes gaen doolen,
Te Wurtsburgh, Heydelbergh, te Worms en ooc te Spier
Te Ceulen, Wittenberg, Rostock, te Mentz en Trier,
Te Wtert, Leyden mee, Parijs, Toulous, te Londen,
(30) Toledo, en Valledolid, noch meer versonden
Florencen, Padua, als Leyd-sters van de jeugt,
Als slickers van het gelt, als Duyvels op de deugt,
Etiam intelligo oinni Linguarum,
Die heb ick daer geleert, alst deuntje van trararum
(35) Quid habeo ego niet al geschept en opgesmult,
’tGeen by den ouden is allengsjes afgesult,
Noch meer ’kheb breyn en pit met lepels in gesopen,
En daerom gaen ick vol van wijsheyt over loopen;
Nu, ’khebme schier vergist, ick kom weer tot mijn Huys,
(40) Wel hoor ick niemant? neen, sy spelen nu de Muys,
Het gae’ter dick soo toe met deze twee gelieven,
En konnen over dwars malkaer soo fraey gerieven,
Het geen den eene mint dat liefd den andren oock,
En komen soo te saem als oogen met de roock,
(45) Als honden om een been, als duyvels om de zielen,
Als kloecke om ’tgeklap van Kackedoris krielen:
Maer evenwel ick wil eens om een luchje gaen
En dan most sorgh en Huys op mijn dienstmaegden staen,
Ick wilse dan gebien en al de last beveelen,
Leda en Lorencia krackelen binnen.
(50) Hou Leda, Leda hou, wat hoor ick u krackeelen?
Lorenza kom fluckx hier, (nu swijght een yder stil)
Voort, voort, ick segge komt en hoort uws Meesters wil.
[p. 7]

Leda komt voor, en seyd:

Leda. Mijn Heer u Majesteyt wat ist? wilt maer ghebieden.
Doctor. Ick schaem my voor u selfs, ja oock voor alle lieden,
(55) Wat hebt ghy daer te doen? wat isser weer te soeck?
Terwijl ick sta en schreeuw, en hittich op u vloeck?
Mijn stemme galmt door ’t Huys, en ’t schijnt ghy kondt niet hooren,
Ja Hemel wat een volck! wel benje doof gebooren?
Leda. U Majesteyt vergramt voorwaer sijn selfs te licht
(60) Terwijl ick zijne last voldoe en mijne plicht,
Ick treck met groote vlijt de reeckeningen t’samen
Daer ghyme lest van sey.
Docter. En dat noch sonder schamen?
Waer is Lorenza.
Leda. ’kEn weetet seker niet, dan na mijn goet onthout
Sond gyse om een Taert.
Docter. Ja, ja ’tis waer, maer hout
(65) Wie komt daer ginder aen soo moytjes aengetreden?
Lorenza, waer dus langh, hoe sietme dus t’onvreden?

Lorenza komt met een schotel in haer handen,
en eenigh decksel daer over.

Lorenza. Ramp hael de Pasteybacker, u Majesteyt die hoort
Ick neem de schotel (maer met verlof dit woort)
En legse zijlings neer om eens te loopen kacken,
(70) En onderwijl ick was in mijn gevoechlijck backen
Geraeckt de schotel wegh, ich keer dan vondse niet,
En hierom isset dat mijn faes soo treurigh siet.
Docter. Wat hout ghy dan so fraey, wat hebjer in gestoken?
Lorenza. Mijn Heer siet ’tis Pastey maer s’is wat leegh gedoken,
[p. 8]
(75) Ja meerder als ick docht, sy is gelijckje siet,
Maer uyt een rechte sin s’en deugt nu seker niet.
Docter. Nu, nu komt hier laet sien, waer hebje wesen mallen?
Wat duysent is dit kost! ghy hebtse laten vallen.
Lorenza. ’kEn doe voorwaer mijn Heer, maer lijck ick flusjes sey
(80) Wanneer ick langst de Marct quam gaen met dees pastey,
Komt Zephyr als een dief, ick meen de wint van ’t suyden
En blies mijn Taertje bloot in’t oog van veele luyden,
Soo schielijck halv’lingh af, doen viel de doeck daer heen,
En ick wierd daer terstont wel dapper aengestreen,
(85) (U Majesteyt die wil dit nemen als een zegen)
Ick heb mijn Heer soo strack twee sinnetjes ghekreghen,
Die ick noch in mijn jeugd noch in mijn dagen had,
En die ontmoeten my op dit geluckigh pad,
Het was de lieve reuck en ’t stralen mijner oogen,
(90) Wiens lonckjes op de taert met duysent swiertjes vloghen,
En lijckmen dickwils segt het eene vuyr weck’t aer,
Quam smakelijcke lust, van dese twee de snaer,
En yverde mijn saeck, en stemden ’tsoet genieten,
In somma ’kvondet goet wat in mijn keel te schieten,
(95) Te meer alsoo elck gat van mijne Neus ontstack
De Swavel van mijn buyck, en al den rommelsack,
En oock mijn Oogjes die van louter minne droncken
Mijn Minnaer deed op my in willicheyt ontfoncken,
Soo dat ick (met verlof van uwe Majesteyt)
(100) By maeghdom en by eer, by hoogh en duer geseyt,
Al had ick swaer geweest ’ken hadse niet gelaten,
’kEn docht oock om geen luy, noch mart of velt of straten.
Docter. Fraey, fraey, neen dat gaet wel, voor u en niet voor my,
Gy hebje wel geweert, nu Leda wat doet sy?
(105) Wat maecktse daer beneen?
Lorenza. Wel hoe mijn Heer, haer dingen,
Sy rekent door u last, sy sal u ’t facit bringen.
Docter. Wat rekeninghen nu?*
Lorenza. Sy heeft soo een voor een (behoudens haere eer)
[p. 9]
De Honichraten soet uyt al u Bye-korven
(110) Tot binnen in haer buyck doen dalen en bedorven.
Doctor. Wel, wel, dat gaet al mee; hoe isset dan gegaen
Met beuling en met worst?
Lorenza. Ho, ho dat ’s al gedaen,
Ick seltje segghen, hoort:
Docter. Wel nu segh op te degen.
Lorenza. Ick hebbe (als gy weet) van u mijn Heer gekregen
(115) Een Schotelken met worst, Socijs en ander goet,
Gy seyde brengt ’tmijn kint.
Docter. ’t Is waer, ja als het doet.
Lorenza. Ick ginger vlugh mee heen, door steegen, velden, straten
Soo vlijtigh dat de reuck qua achterdocht dee laten,
En snerfden met de wint soo langst mijn wangen heen,
(120) Als of ick van heur smaeck en voedsel wierd gebeen,
Ick dacht wel dat u kint in’t Clooster noot sou lijen,
Maer als ick vingh haer reuck, ick stelden ’t weer besijen,
Ick hebbe stracks mijn neer daer aen een muyr geset
En hield (met u verlof) een lang en rond Bancquet,
(125) Soo isset Heer vergaen, de noot baert strenge wetten,
Die alsje hebt gehoort des Meesters last kan pletten,
En sooder waer geweest noch viermael meer getal
Ick hadse al gevilt met Lever, Blaes en gal,
Het bloet was soo verhit, en ’t Maegslot so ontsteken
(130) Dat ick geen tijt en had om onderwijl te spreken,
Nu ’khebse wel onthaelt met welvaert van men lijf
Siet Domine ick stae van voor en achter stijf.
Docter. Wat sal, wat wil ick doen? het is te laet gesproken,
Hoe schamper heeft dees Meyd de gal my op gebroken,
(135) Ick sweer! neen, neen ’kdoe niet, het is maer soetigheyt,
Want als ick slechts aensie de gauheyt van de Meyt
Ick lacche in mijn geest, wat leyt’er my doch aen,
De Honich, worst en taert, ’tis om een stuck gedaen,
’kOntfangh van een patient wel dickels vier realen,
(140) Ick hebbe goets genoech, ick kan het wel betalen,
[p. 10]
Wat noot, ick dancke Godt ’ken hebbe rou noch kruys
Maer Liefde van mijn volck, en vrede in mijn Huys,
Laurenza ’kheb u lief om uwe dienstbaerheden,
Wilt varder uwen tijt in wel doen (’kwilt) besteden.
Lorenza. (145) Mijn Heer u Majesteyt al wat hy my gebiet
’kBen willich last u sloof, indien’t niet is geschiet.
Docter. Ick moet op heden uyt, ’kbeveel u hoogh de Winckel,
Flus komt’er licht een vrou, een Koopman of een Kinckel,
Segt Meester is niet t’huys, want alsje my verwacht
(150) Laet sien, soo sal’t wel zijn in’t midden van de Nacht,
Ten eenen of ten tween, of daer omtrent sal’t wesen,
Maer datje niet en slaept, je meugt wat sitte lesen
In Jan Bocaes, d’Astree, of ’t nieuwste datme sag
De deugdelijcke Vrou, Buskon en sulcken slagh,
(155) Of singt van Als Garint, Bocxvoet of Carileen,
Of van Potagies Jan, adieu want ick ga heen,
’t Is laet de tijt verloopt, en ick dien oock te loopen,
Lorenza soje wel op past ick selje koopen
Twee Toflen na de snof, en noch wat Nuwe-jaer,
(160) Maeckt ’tAvondmael dan reed, zijt vredich met malkaer,
En wachtje voor de strick van Leda (u gespannen)
Sy is te schelms loos, sy sou de duyvel bannen.
Lorenza. Neen Heer ten heeft geen noot.
Docter. Wel nu ick ga draegh sorge.
Lorenza. Ick hope voor mijn maeg so sal ick ’tkeelgat borge,
(165) Maer hoor mijn Heer een woort, den Esel laetj’em tuys,
Docter. Wat soud’ ick met hem doen?
Lorenza. ’kEn weet niet, gaet, een kruys
Dat u St. Felten licht, wat heb ick daer een Heerschip,
Ey Luytjes siet hem na hy seyld gelijck een Veerschip,
Nou veul goe reys men Heer, dat’s op de Hoere-jacht,
(170) Hy is van ’t raer gebroet, hy riddert in de Nacht.

Binnen.

[p. 11]

TWEEDE ACTE,

Leda ende Lorencia lacchende uyt.

Leda. HY gaet, hy gaet, hy gaet, hoe schueren hem sijn billen
Hoe smal als rogge stro, een pieckjen om te drillen,
Een Joncker in de nacht, een vonck-baes in zijn Huys,
En eyndelijck een plat en afgesleeten luys
(175) Dees lijckt hy aers noch aers: en ’tblijckt hier met ons eten
Hy heeft sijn selfs versien en ons geheel vergeten,
Hoort wat wy sullen doen,
Lorencia We wat, segh op ’kverlangh,
Want siet het ingewant beschreydme metter sangh.
Leda. Wy moeten sin en werck om winste samen setten,
Lorencia (180) Hoe dan als onsen Baes begost de list te letten?
Leda. Struyf, struyf, ten doet geen noot, laet myder me begaen
Kom hier voor eerst ick treck u ’s Meesters palsrock aen,
Op datje Docter lijckt wanneer de luyden komen
Met pis en orinael, gy selt je mont betomen
(185) En spreken niet een woort voor dat ick u in’t oor
Sal seggen hoemen spreeckt gelijk mijn Heer Doctoor,
Ick sal u oock in schijn als dienstmaegt komen vragen,
Het geen ghy hun als goet sult listich overdraghen,
Maer kakelt niet te veel, of anders ’twaer verbrot,
(190) En doejet wel de gonst en ’tgelt sy ons genot.
Lorencia Neen Leda ’ktil het niet, gy meugt dat proefstuck leeren,
Want merckten’t d’een of d’aer hy mocht ons battoneeren.
Leda. Lorenza benje slecht, ey ey kom sit malloot,
Kom denck eens om het gelt, ey kom gy hebt geen noot.
Lorencia (195) Voorwaer ’ken salt niet doen, gy meugtet selfs versoecken
Te dienen als de meyt, te sien aen alle hoecken,
Sulcks kan ick mee als gy, en alsment wel besiet
Ons Meesters Rock past u, en my in ’t minste niet.
[p. 12]
Leda. Gy kond geen luy bescheyd doen hebben na begeeren,
(200) Gy kend noch kruyd noch dranck, en min van ordineeren,
Indien ghy’t wist als ick, ick seyd wel strackjes ja,
Treck an, sit in de stoel, daer klopt er een, kom dra.

Beyde binnen.

Derde Acte.

Rosa ende Olimpia uyt.

Olimpia. DEn Docter blijft langh uyt, de uyr is al verstreecken
Wanneer hy na gewoont ons plag te komen spreken
(205) Wat heeft de geck al goet om onse gunst verspilt,
Wat heeft zijn Ezel dick dien wegh om ons ghedrilt,
Nu dat’s tot daerentoe, hy seyd ick ben verheven
In weereltlijcke staet, zijn hant die heeft geschreven
Medicinum, Judicum, Theologiam noch
(210) Cosmography, Philosophia eternel, doch
Hy is de beste geest in genetivum mode,
En daermen outs of leeft, een bastert van de Gode:
Hy is dan die hy is daer leyd mijn gants niet aen,
Al rijd hy op zijn broer hy sou wel konnen gaen.
(215) Nou Rosa ist niet waer? daer slaet de klock tien ure.
Rosa. ’kEn wete niet hoe mijn Heer so lang van ons kan dure,
Mijn dunckt daer isser een.
Olimpia. ’t Is volck met een Littier,
Sy sijn al langh voorby, neen, neen ’tis niet een sier,
Sou Heerschap wel een wars en afkeer van ons krijghen,
Rosa. (220) So mocht hem Heyntje pick wel aen een draetje rijgen,
Neen, neen hy is te geck ’tis raes ’ken denck het niet,
Ick sing terwijl wel af mijn tranen en verdriet.
[p. 13]
Olimpia. Ja singt so sing ick mee, hier ’kheb wat nieuws gevonden
Maer ’t voysje gaet wat hart, het is mijn lest gesonden
(225) Soo tusschen u en my in ’t heymelijck geseyt
Van Pater Koppens broer, al mooytjes door zijn Meydt.

Sy singen samen, op de Voyse:
Alita Vita, etc.

[muziekbalken]
Domine clopt terwijl datse singhen.

VErlepte sinnen,
Ey wilt beginnen
Barst in lieve treeckjes uyt,
(230) Wilt u so voege,
Dat wy vernoege,
In Aertse staten,
In doen en laten
Werckt ons uyrtjes vrolijck uyt.

Rosa. (235) Hy klopt, loop heen laet in.
Docter. Madames dus aen’t singen?
Bon soir, wat hebje nieus?
Olimpia. Het waren oude dingen,
Ten is niet van u slagh: waer bleef mijn Heer soo langh?
Ick wierd al (los geseyd) om u een weynich bangh.
Docter. Omtrent een uyr geleen ick gae verby een stoepen
(240) En met ick was aen’t Huys begon een vrou te roepen
Hou Heerschap, ’k hem hoor hier, ick keer en ga by haer,
Ick kende vrou noch Huys: men Heer wel isset waer
Seyd sy met volle mont en opgespalte oogen
Gy bent den Iteljaen, of ben ick ook bedrogen?
[p. 14]
(245) Die gistren dit Tafreel van Polidoor bewrocht
Betaelden strack aen my wanneerjet had gekocht.
De gierigheyt mijn tongh vast smoockend in ’t ontsteecken
Parst dringend mijn gemoed de ja tot haer te spreken,
Ick neem het Tafereel en wil al heenen gaen
(250) Sy trockme metter tongh en hieldmen leden staen,
Hoort seydse: hebje sin in rare schilderyen
Ick heb van Aelberduer, Schoorel, Lucas van Leyen,
Van Momper, Mander, Vroom, van Eyck en lange Pier,
Heemskerck, oock Mostert, Bol, en Bossen helse vier,
(255) Van Holbeen, Aldegraef, van Sprangher en Mabuysen,
Van al dat ’theele Lant verciert haer kloecke Huysen,
Noch meer, van roest, Carats en Michel Angelo,
Van Raphel, Zuccere, en Andries del Sarto,
Montanje, Joost Arpijn, Tempeest, Elsheym, Boulonje,
(260) Titiaen, Caruagio, de Swaef en Frans le Blonje,
Van Akens Hans, de Wit oock Israel van Ments,
Sebaldi Beem, Kraen, Pels, gy vintet hier na wents,
Sy noemde sulcken tal van Basen en van sticken
’t Was buyten mijn verstant na sulcken goet te kicken,
(265) Dies seyd ick ’tdientme niet, en in dees tusschen praet
Soo komt’er een in Huys, die sagme van de straet
Gereed met Tafereel een ander wegh te kiezen,
En doen begon mijn saeck zijn Verruw te verliesen,
Want ’twas de selfde man die’t stuck haer had betaelt
(270) En ick wiert voor een dief een schellem afgemaelt,
Noch was het niet genoech, men ginck mijn condemneren
Op vier Realen, des most ’twijf my pardonneren,
Tot noch toe gingh het wel, maer als ick socht na ’tgelt
Mijn kasse was beroyt de beurs perdu gestelt,
(275) Olimpia dien uer heeft myder doen betalen
Behalven Beurs en spijt, de som van tien Realen,
Olimpia. Wel hoe en brengt gy niet als dit u leege Lijf
Wel Jutfaes loop en doet u ontschult tegen ’t Wijf,
[p. 15]
Wat roert ons u verlies, gy weet wy moeten leven,
(280) Sy zijn ons bien venu die ons het meeste geven,
Loop gatvinck keer niet weer wy minnen op een rat
Niet u als ghy niet hebt, maer u als ghy wat hadt.

Sy binnen, hy alleen.

Docter. Een tweed’ verloren Soon, een Calis sonder veeren,
Soo droochmonts gelt en faem dus schielijck te verteeren,
(285) En datme noch het meest van al den preutel spijt
Is dat ick daer de gonst dees meysjes rake quyt:
Helaes wat sal ick doen? men sal my morgen dagen
Voor ’t hooge opper recht, en onbeveynst af-vragen
Wat last ick hadde van dat rampich Tafereel
(290) Te lichten van de Vrou, te trecken tot mijn deel,
Wie sal helaes mijn hulp en mijn getuyghe wesen,
Indiense my bespien in angst en duysent vreesen,
En wie sal buyl en gelt beklaghen meer dan ick?
Sy was gants opgesmuckt versien met meenich stick,
(295) Daer dacht ick desen nacht dees hartjes mee te speenen,
En mijn gehoopte vreugt is daer soo los verdweenen,
’kEn weet niet beter dan dat ick de Vrou betael
Eer datmen door ghewelt mijn uyt mijn Huysingh hael.

Binnen.

Vierde Acte.

Een kloppende Vrouw, ende Leda.

Vrou. En is hier niemant in?
Leda. Ja, wie begeerje Buysje,
Vrou. (300) De Docter.
Leda. Wel kom in, hy sit in’t Somerhuysje,
En warmt hem daer, ’tis kout de wijnd hy waeyt vry suyr
Die maeckt Lanteerns t’hoop, en keersen ruym soo duyr:
[p. 16]
Nu wacht, ick ga om hem, daer komt hy selfs aen wandlen
Mijn Heer dees Jufferou begeert met u te handlen,
De Vrou (305) Ick kusse met verlof in alle eerbaerheyt
De tengre handen van mijn Heer zijn Majesteyt:
Lorencia komt als een toegemaecte Doctoor.
Ick kom om hulp en raet, om steunsel na de wijse
Om ’smenschen krancke romp te laven en te spijse,
Weet dat mijn moeder leght van kranckheydt neer te bedt
(310) Ick breng u haer urijn, en ’kbid u datje let
Op’t eynd en op’t begin, en watter mochte deeren
Op dat mijn Heer haer yets ten dienst kon ordonneren.
Lorencia Komt hier wat chargie ist dat uwen moeder heeft?
De Vrou Sy wast het vuyle schoon, waer byse heden leeft.
Lorencia (315) Wat spoocksel sien ick hier, het lijcken wenteltrappen,
En dits een vremde pis, daer sien ick spaense kappen,
My dunckt ick sie te hoop een gantse Lotery.
De Vrou ’t Is schuym.
Lorencia Wel vrou segh leer ick u of leerje my.
Ick sie oock schuym maer

Lorenza de toe-gemaeckte Docter set het
Orinael aen haer mont, en drinct:

De Vrou Mijn Heer wel drinckje ’twater,
Leda. (320) Soo yvert hy de saeck ten dienste van u Mater,
Ten is hem niet ghenoech dat hy het water siet
Maer ’tmoet oock by ’t gevoel betast zijn en verspiet.
En dienje niet Singeur een dranckje tot ’tverstercken
Haers moeders aen te raen?
Lorencia Dat kan te weynich wercken.
(325) Yets krachtigs dienter by, ghy hebt wat lang gewacht
’tVerachter raet en saeck, dees pis hoort eer gebracht,
U moeder dient regael, soo blijftse noch in’t leven.
De Vrou Regael mijn Heer, wel hoe! wilt gyse dan vergeven?
Lorencia Ick segge dat ’thaer dient, en ’t wort door my begeert
(330) Dat ghy gebruycken sult ’tgeen u den Docter leert.
[p. 17]
Leda. My dunckt ten is niet quaet dat ghy een pulver maeckte
Van dit genoemde goet, op datje moeder raeckte
Weer fris.
Lorenza. En bindet wel omtrent de navel stijf.
Leda. Dats goet maer houtse warm, en bant de kou van’t Lijf.
Vrou. (335) ’k Salt doen, maer ist hier al, en moeter niet meer wesen?
Lorenza. Neen, doet gelijck ick segh het sal seer wel genesen.
Vrou. En dienter voor de vrouwe tot laxeringh niet?
Lorenza. Gebruyckter Vijgen toe, maer datjese wel ziet.
De Vrou. Vijgen? wel dat’s geen kost die kranke menschen stercken
Leda. (340) Me-vrou sy konnen wel en al te hartich wercken,
Gebruycktse, ’tsal wel gaen, en doeter aers niet by.
De Vrou Mijn Heer ontfangh zijn loon eerwaerdelijck van my.
Adieu, ’kbedanck u seer.
Leda Ja gaet, ’tis al behouwen,
Lorenca hebjet? soo, wy willen heen gaen douwen
(345) De eerste Herbergh in.
Lorencia Dat schut ick, wacht ’tsal gaen
Daer ’tlant een spruytje schiet daer komter meer van daen.
Leda. Wat sullen wy dan doen?
Lorenza. Een kleyn half uyrtje wachte,
Machschien dan ons ’t gheluck soo wel als flus toe-lachte.
En komt proef mee als ick hoe’t Docterkleedje past
(350) Aen een verschove leeck onkenlijck zijne last.
Leda zy dreyghd de Rock te nemen.
’kSalt doen, maer siet wel toe dat ghy het niet beteutert,
’tIs wonder dattet wijf niet meer en heeft gekneutert,
’kSeyd u segt confortijf, met segje strack regael,
En dat bedorf de konst en ’thoopjen altemael.
Lorencia (355) En seydje geen regael?
Leda. Gewislijck neen.
Lorencia ’t Sijn loghen.
Leda. Die hebj’ heur wijs gemaect en voor haer gelt bedrogen.
Nu hout de rock noch aen daer’s yemant aen de deur,
Wie klopter he? wie ist, wel isser niemant veur?

[p. 18]

Vijfde Acte.

Salazar wordt in-gelaeten.

Dat Leda hier seyd spreectse soetjes.

Salazar. BOn jour goe vrou, mijn Heer den Docter is hy binnen
(360) Of is hy in het boeck vast doende met zijn sinnen?
Leda. Neen Heer hy is hier selfs, daer sit hy in de stoel.
Hy is wat dick gekleet, de lucht is schrael en koel.
Salazar. Met reverenti kus ick heden uwe handen.
Leda. Ja kust vry over al ghy sult u niet verbranden.
Salazar. (365) Ick kom tot u om hulp mijn wijf sy is doot kranck.
Lorencia Hoe zijt ghy dan ghetrout?
Salazar. O ja, al over lanck.
Lorencia Hoedanich leeft ghy dan met haer en metter wooningh?
Salazar. Gelijck een Bou-man sonder vrucht of lust en looningh.
Lorencia En heeftse dan geen lust, en blijcktet niet aen haer
(370) Of gyse in die staet bet tot verlusting waer?
Salazar. Mijn Heer ’ken segh u niet, ick eysch u t’ordineren,
Dits ’toogmerck mijner komst, en ’tslot van mijn begeeren.
Leda. Lorenza segt dat hy drie oncen bloet haer laet
Afzijpen uyt d’hooft-aer, hout effen deze maet.
Lorencia (375) Wel weet dan datje moet driehondert oncen tappen
Wt heur voet-aer, dan sal die hotte wat verslappen.
Salazar. Drie hondert oncen Heer? wel heeft mijn lieve wijf
Ja sulcke drie daer by, wel soo veel bloet in’t Lijf?
Lorencia Ick wil dat men haer sal twintigh oncen afjaghen,
(380) En ’t overschot van haer vrienden ende magen.
Salazar. Wat Docter heb ick hier, my dunckt hy is gebolt,
Of door luy-leckerlant in dese staet gesolt:
Of soud hy wel met ’t hooft of breyn van hier vervlieghen,
Gelijck een Toveres, en slapend mijn bedriegen?
(385) Neen, neen hy heeft te hoog in’t Captus gestudeert:
Mijn Heer in welcke plaets zijt ghy gepromoveert?
[p. 19]
Leda. Lorenza segt hem dat het was binnen Belonge.
Lorencia Wie ic mijn Heer? ’twas in het lantschap van Borgonje.
Leda. In Belonge, Belonge jou beest.
Lorencia Ist niet alleen
(390) Wie datme promeveert, een beest hout ’talgemeen.
Salazar. Nu wel daer schort niet meer dan dat ick flucks nakome
Ghelijckje my flus sey, wel, wel ick wil niet schrome,
Ontfangh u waerde loon, ’kbedanck mijn Heer van’t goet,
En wensche dat u God zijn zegen schencken moet.

Salazar binnen.

Leda. (395) Lorenza wel hoe ist wat dunckje van die stucken?
Ick wachte noch wel meer indient soo wou gelucken.
Lorencia Ey kom en laet ons gaen, ’ken wacht geen beedje meer,
Gy zijt te gierich, siet ick legh de rock wel neer.
Leda. Ick bidde wacht noch eens, men sal ’t ons wel betalen,
(400) Soo raken wy terstont van hier tot ses Realen.

Den Docter komt binnen.

Docter. Wat Duyvel maeckt ghy hier, ghy zijt noch beyde op,
En niemant hoort hoe hart ick voore sta en klop:
Waer toe hebt ghy mijn rock u over ’t lijf gehanghen?
En als een Philisooph u met mijn kleed omvangen?
Leda. (405) Sijn Majesteyt die weet sy was wat vuyl beslickt,
En daerom heb ick haer de rock om’t lijf beschickt,
Op dat ick sagh rondom de vuylheyt en de plecken,
En datse voor een kruck of kapstock kon verstrecken.
Docter. Ey had daer toe geen tijt by klaer en lichten dagh
(410) En om dees vuyle vloer, ey siet het spinne-ragh
By troepen gints en weer, ghy soud wel duyvels queecken
In dien ick u niet quam van ’t dweyl en schrobben spreken.
Leda. Ick heb geveecht geraecht, geboent, geschuert, gedweylt.
Lorencia Sulcks heb ick mee gedaen, en al het goet verreylt,
(415) De bancken uytter plaets, oock schilderyen, boecken
Geveecht, verset ghetild in d’aldersiepste hoecken.
[p. 20]
Docter. Waer is mijn Calipin, mijn Janua, Triglotton?
Leda. Aen’t hoeckje van het Bed, op’t kantje daer de pot ston.
Docter. Wat hebjer mee gedaen, hoe isse soo verwatert?
(420) Maer siet ey ey!
Leda. Dat heeft Lorens gekalefatert.
Lorenza. Dat lieghje vuyle meer, jou rubsack alsje bent,
Gy hebtet met de pis uyt meesters pot geschent.
Leda. Wie ick?
Docter. Nu swijgtme stil, en past niet meer te spreken,
Of ’ksal u bey te gaer van uwe huyr versteken:
(425) Daers yemant aen de deur, loop heen sy komen in,
’tSijn Dienaers, och! daer schietme ’twerckjen in me sin.

Seste Acte.

Salazar en Philelio (voren de vrou genoemt)
komen gelijck aen de deur van D. Ioannis,
Met een Stee-bo en twee Dienaers.

Salazar. Hier isset daer ick meen, dien guyt van alle bosen
Hy heeft mijn lieve wijf haer ziel en kracht doen losen,
Stads Bode ’ksoecke recht, daer Dienaers vat hem aen.
Docter. (430) Mijn Heeren (met verlof) waat heeft sy u ghedaen?
Salazar. Dees Meester heeft mijn wijf aen ziel en Lijf bedroghen.
Docter. Ick ben de Meester selfs, wie heeft u dan belogen?
Salazar. Die ginder met de rock gelijck een Docter siet.
Docter. Wel dat is mijne sloof, s’is onder mijn gebiet,
(435) Sy heeft u niet gedaen, sy weet van geene saken
In’t geen dat onse konst en wetenschap mocht raken.
Salazar. Dat seyd niet, vatse aen, sy moet met my voort recht.
Stee-bo. Salazar watje doet en gaet niet daerje seght,
Hier woont geen man die u of d’uwe sal opsteecken
(440) Het geen tot nadeel streckt van siecken of gebreecken.
[p. 21]
Lorenza. Jou weer-wolf alsje bent wie het jou yet geseyt,
Gy komt hier als een geck met halvelingh bescheyt,
Gaet, gaet o groote Nar, ick sal de Boo betalen,
En morgen op ’t Stadhuys revenge komen halen:
Salazar druypt wegh.
(445) Siet daer men vrient u gelt, gaet Dienaers gaet vry heen,
U man is op hol, daer dient voor hem gebeen,
Wat vaedse grieck scheen hy om mijn dit quaet te laden,
Maer ’ksweer het sal hem niet bet dan my voor d’rechter schaden
Hy sagme met dees rock voor Docter, wat een uyl,
(450) En ’khadse aen ghedaen om datse lustigh vuyl
Beslickt was en besmeurt.
Stee-boo Wel goedendagh goe-luyden,
Daers onweer in de lucht de wint die blaest uyt suyden
Wat lubbert had ick daer, doch ’kdenck dat hy vast relt,
Hy heeftme soo wat vremts van rondom opgespelt.

Stee-bode en Dienaers binnen.

Philelio. (455) Wat segje? ’tis niet waer, ghy hebt soo veel ghesproken
Dat gyme als die man een luyr hebt opgestoken,
Gy had dien Tabbert aen, en gaf my sulck bescheyd
Dattet voor vrome luy niet dienden hart geseyt,
Gy ordonneert regael tot hulp mijns moeders leven,
(460) Dat had haer desen nacht te naeste by vergeven.
Docter. Wie heeft u sulcks gedaen, ey vrou gy mist u sinnen.
Lorencia En als ick immers moet soo sal ick oock beginnen,
Mijn Heer ’tis waer ’kbeken het selve is geschiet,
Toch tot dijn eer en lof, en niemant anders niet,
(465) Ick heb dees vrou regael doen nemen en gheraden
Het geen ick selfs besloot dat haer niet konde schaden,
Ick gaffer goeden moet en spracker vriendlijck aen
Soo dattet tot u eer en d’onse is gedaen:
Het geen belangt de rock, die had ick omgeslaghen,
(470) Op datse Leda mocht te beter schoon af-vagen,
Heb gyme aengesien voor Meester, man of Baes,
Soo was u oogh en hart op die tijt dapper dwaes.
[p. 22]
Philelio. Wat glinster heeft u saeck als gy alleen meugt preecken,
Maer ’k bidde laet dees vrou een weynich voorer spreken:
(475) Gy hebt gheordonneert en wonder raet gebrout
Na datje had de pis en ’tUrinael beschout
Na datje vuyle tongh divers hadde gesproken
Of datjer also lief den draeck had mee gestoken,
Gy rade my vergif en gaeft my niet een spelt
(480) Ick danckten u verheugt en gaf u klincklaer gelt,
Ick vraegde als ick quam na Docter of u meester
Men seyde komt in Huys, en ghy, die dienstmeydt weester
Mijn na dit snode vel, ick groeten haer als dy,
Sy sat so in een hoeck, wat dunckje van die pry
(485) Waert doncker haer omscheen, soo datme niet kon weten
Perfeckt wie in die stoel soo treflijck was geseten.
Doctoor. Lorenza wel hoe dus, waer is des vrouwen gelt?
Lorencia Ick hebber de Stee-boo te vreden mee gestelt.
Philelio. Wast daerom dat hy quam, ghy hebt noch meer gelogen
(490) Wat komt een Jarich mensch al droefheyt voor zijn oogen
Mijn moeder leyd en sterft en dat door Hoere raet,
Wat brout de duyvel niet voor overgevich quaet,
Ick wil haer dese daet wel hartich doen bekoopen,
Adieu, ick sal mijn best na een Steeboo gaen loopen,
(495) En vatten dese hoop door rechters rechte kracht,
Op datse worden t’saem in vanckenis gebracht.

Philelio binnen.

Docter. Hou Vroutje, vroutjen hou?
Leda. Ja, ja ’tis al verdorven,
Die luy zijn door ons raet ellendelijck gestorven,
Helaes wat sal ick doen?
Doctoor. Kom’ksal u huer betalen,
(500) En packt u stracks voort wegh, eer datmen u komt haelen.
Lorencia Kom, kom dats goet in haest.
Doctoor Ja vliet vry dagh en Nacht
Adieu, vaer wel, dat spruyt van weelde al te sacht.
[p. 23]
Lorenza. Godt geef u meer geluck en overgrooter zegen
Als gy in onse dienst en by-zijn hebt gekregen,
(505) Adieu ’kbesterf van rou,
Docter. Nu gaet en wiltet maken
Op datje weer in tijts hier byme moocht geraken,
Lorencia Ey spreektet best voor ons.
Leda. Adieu voor alle tijt
Het is ons eygen schult dat wy hem raken quijt,
Lorencia Ick ga dan heen kom volgh, wy willen achter laten
(510) U Majesteyt en ’t Huys, ons plaets van caritaten.

Sy gaen beyde deur.

Den Docter seyd voort:*

Docter. Daer gaen sy beyde heen, flus komt de Schout en Bode
Ick wil haer op een uyrtje disputerens node,
En spreken voor die twee, en seggen watter hoort,
Ten eersten dat de doot de zielen heeft gemoort,
(515) Het Lichaem heeft gepijnt, de geesten so bedwongen
Dat sy met haer en huyt gelijck zijn uytgesprongen:
Wie keert der doode schicht van diemen hoort of leest
Als Godt die by de mensc op aerden is gheweest:
Ten tweeden dat de kracht van’t rechtelijck ghebruycken
(520) Het wesen des patients te geenen tijt doet duycken,
Maer ’t sloffen, en misbruyck, Ten derden dat de meyt
Hun noemden ’trechte kruyt en voorts ’tgeen is geseyt
Verhoop ick soo met kracht van woorden op te swellen,
Dat sy mijn vollick weer in vrijheyt sullen stellen,
(525) Wat schaed een leugen diemen tot zijns beste spreeckt,
Wat schaed een Honich mont alst hart vol Galle steeckt,
Wat schaed de duyvel al u vloecken en u tieren,
Niet meer dan eene drop in sestien keucke-vieren,
[p. 24]
Niet anders dan de naem, oft leugen is of waer
(530) Ist eens by u geschiet gy blijft een Leugenaer,
Wel dan hy komt die komt hy sal het soo bevinden,
Hoe mijn Principus blaest op vijf-en-dertigh winden,
Ik ga wat by het vyer, en sal daer wachten wie
Hem binnen desen dagh tot tegen vechter bie.

Doet dat:

EYNDE.

Bon commencement fait bon fin.

Tekstkritiek:

vs. 107 is een defect halfvers, men verwacht een rijm op eer.
vs. 229 uyt, er staat: uyt’
vóór vs. 511 Docter er staat: Doster

Domine Iohannis,Anders geseydDE SIMPELEDOCTOOR:Met zijne twee Dienst-maegden,Leda en Lorencia.Nieuwelijcks ghecomponeert, tot verlichtinghe derswijmende gedachten.

TOT HAERLEM, ______________________________________________________ Gedruckt by Vincent Casteleyn, Boeck-drucker op de Marckt,inde Druckerye, Anno 1643.

’tGeheele Lijf, doch sonder Kleed.

PERSONAGIEN.

Eerste Acte,Domine Iohannis den Docter alleen uyt,ende spreeckt:

TWEEDE ACTE,Leda ende Lorencia lacchende uyt.

Derde Acte.Rosa ende Olimpia uyt.

Vierde Acte.Een kloppende Vrouw, ende Leda.

Vijfde Acte.Salazar wordt in-gelaeten.

Seste Acte.Salazar en Philelio (voren de vrou genoemt)komen gelijck aen de deur van D. Ioannis,Met een Stee-bo en twee Dienaers.