Joannes Franciscus Cammaert: Constantinus Rooms-keyser, de onnooselheyt van synen sone, Crispus, ende de boosheyt van syne vrouwe, Fausta, straffende. Brussel, 1750.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton018040 — Facsimile bij Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[fol. π1r]

CONSTANTINUS
ROOMS - KEYSER,
DE ONNOOSELHEYT VAN SYNEN SONE,
CRISPUS,
ENDE DE BOOSHEYT VAN SYNE VROUWE,
FAUSTA,
STRAFFENDE,
TREURSPEL,
IN-RYM-GESTELT
DOOR
JOANNES FRANCISCUS CAMMAERT.
NAEMS -LETTERKEER.
SCAT-CASCIER OF MUSEN-MINNAAR,
Musen-minnaar,    Scat-cascier
Is Rym-voeder,    Rym-bewaerder,
Rym-verbreyder,    Rym-vergaerder
Onder ’t soet    Apoll’s-bestier.

[Vignet: fleuron]

TOT BRUSSEL
By G. JACOBS, Boeck-drucker, tegen de
Baerd-brugge in de Druckerye. 1750,
Met Approbatie ende Privilegie.


[fol. π1v]

[Afbeelding: wapen]

OPGEDRAEGEN
Door de rymkonst-voedende Minnaers van de
LELIE-BLOEM
AEN DEN EDELEN ENDE HOOGGEBOREN HEERE,
LOUIS’ FERDINAND’ JOSEPH’
DE CLARIS
Marckgraeve van Laverne, Graeve van Clairmont,
Vry-baron van Argenteau, Hermalle ende H. R. Ryck,
Heere van Monteleone, Kamerheer ende Staets-raed
van haere Keys. en Koni. Majesteyt, Stadhouder van
het Souveryn Leenhof van Brabant, Hoog-baillu der
Stede ende Landen van Dendermonde, &c.
HUNNEN HOOFDMAN.
Ende door hun ten-tooneel-gevoert op het groot
Brussels-schouwburg, geseyt het Opera, op
den 8. van Slagt-maend 1750.


[fol. π2r]

JOANNES FRANCISCUS CAMMAERT.
ANAGRAMMA.
FONS CARMINIS MANA AUT CRESCE.
ALLUSIO ad Nomen Vatis.
VOs ego, Castalides, precor, aspirate Canenti,
    Laudare ut Vatem Carminis arte queam.
Fons Anagramma tuum, Cammaert, est Carminis: omnes
    Innumeri Versus testificantur ea.
(5) Extollit Nomen, te singula Littera laudat,
    Nominis & splendor Littera cuncta tibi est.
I. Primum IGNIS alens, ardens, lucensque Poëtis.
    O. Musis dulcis carminis omnis ODOR.
A. Semper Vatum & Musarum est fidus AMATOR.
    N. (10) NITOR acceptis versibus ipse tuis.
N. NOMEN Cammaert, Nomen memorabile Vatis.
    E. Facit ELOGIUM carmine dulce tuum.
S. SCRIBA Aonius metrorum est atque Poëta.
    F. FONS & Flumen, versibus usque fluens.
R. (15) RADIX Pindi, Radius Titanis amoenus.
    A. Vatum retinens ANCHORA tuta ratem.
N. NEMUS indoctis, doctis Hortusque Poëtis,
    C. CARMEN Cammaert indicat omne bonum.
I. Magnum INGENIUM, scriptis metrisque probatum.
    S. (20) SOL Parnassi est, Pieridumque Jubar.
C. Laudis dulci Musarum carmine CANTUS.
    U. Vates avidos UBER & Uva fovens.
S SUPERATOR ovans, Bruxellae & gloria nostrae.
    C. CASTRUM Aonidum, carminis arte frequens.
A. (25) Fidus Musarum & Apollinis arctus AMICUS.
    M. MEL nectareum: dulcia scripta probant
M. METRUM nitidum Ludentibus atque Poëtis.
    A. Velox scriptis Vatibus ALA tuis.
E. Vatem & metrum Spernentibus ENSIS acutus.
    R. (30) RAMUS viridis Montis Apollinei.
T. Tandem metri cuncti THESAURUS apertus.
    Et Phoebo& Musis est THORUS atque quies.
[fol. π2v]
Quid majora loquar, cum Littera Nominis omnis
    Te laudet, Cammaert, & tua scripta probet.
(35) Si me Pieriis rorasset Pegasus undis,
    Jam scripta aequarem & laudibus acta polo.
Si mihi praestasset linguas Deus oraque centum,
    Conarer meritis reddere scripta tuis.
Ergò tacêre meum est, soloque expromere versu,
    (40) Te Fontem & cunctis Vatibus esse jubar.
                Haec cantabat metra metrorum Amator ardens J.F.P.

⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙

CAMMAERT.
ANAGRAMMA.
TAM MACER.
Allusio ad Anagramma predicti Poëtae dulcissimi.

SI crassum gestas ventrem, sunt munera Bacchi.
    Bacchus armat vinum, Carmina cuncta MACER.
Pindo Bacchus abest: in Pindo carminis undae
    Manant, quas undas ebibit ore MACER.
(5) Sunt Multi, qui vina putant ad carmina vires
    Addere, & hinc stimulis corda calere novis.
Dico ego, quod longè meliori Numine lympha
    Ad dulce incendat pectora docta melos
Dico, proboque simul: nam dic; cur Musa Poëtis
    (10) Sacra Medusaeis pocula praebet Equis?
Saepius haustus aquae divini est nectaris instar:
    Ad vitam populi lympha, Ceresque sat est.
Diogenes multos vitam sic traxit in annos,
    Et longos vidit sobrietate dies.
(15) Carmina, quae referet vino somnoque Sepultus,
    Haud facit officium pes ratioque suum.
Sobrius & vigil est, sed abundans carmine, Cammaert.
    Castalia a lympha dicitur esse MACER.
Lympha placet Musis, quae dulcia carmina cantant,
    (20) In te, TAM MACER, est Tanta latêre satis.
            Per Amicum tuum paratissimum H. V. LATHEM.


[fol. π4r]

ALLUSIO
Ad Anagramma praefatum.
FONS CARMINIS MANA AUT CRESCE.

LIttera cuncta tui tibi, Cammaert, Nominis omnem
    Adducit laudem, metraque cuncta probat.
Nunc Anagramma tuum tua non minùs omnia laudat,
    Dum pariter laudi Littera cuncta tibi est.
(5) F. FONS est manans aut crescens Carminis omnis.
    O. OS dulcisonum, carmina docta docens.
N. NAVIS, placidos cantus & carmina portans.
    S. SINUS, indoctis Vatibus arte favens.
C. CAMPUS, scripta innumera & pia carmina gignens.
    (10) A. ARCUS Phoebi, telaque cuncta metrum.
R. RESTAURATOR memorandus carminis artis.
    M. METRUM recreans, Vatibus atque placens.
I. IMBER, fundens semper genus omne metrorum.
    N. NECTAR Cunctis, qui tua scripta legunt.
(15) I. IRIS, Musis folium sedesque Poëtis.
    S. SYDUS Vatum, versibus usque micans.
M. MONS Parnassi, qui metrum ad sydera tollit.
    A. APIS Aonius, dulcia netra ferens.
N. NODUS socialis, Amantes carminis arctans.
    (20) A. AMNIS, scriptis carminibusque fluens.
A. ALES Vates inter rapidissimus omnes.
    U. UMBRA & fessis Vatibus alma quies.
T. THRONUS & Musarum, & Apollinis atque Poëtae.
    C. CALAMUS Vatum, quo metra cuncta fluunt.
(25) R. RIPA undarum Parnassi Fontis amoeni.
    E. ECHO, resonans carminis ore melos.
S. SEMEN, largè effusum & memorabile metri.
    C. CAMMAERT, gratus carminis arte sui.
E. ELECTUS amans Musarum carmine Musas:
    (30) ELECTUS toto versibus orbe bonis.
Jam stupidus finem facio, mitissime Vates,
    Ad laudem cunctam Littera cuncta satis.
                Haec quoquè produxit laudatoria metra
                metrorum Amator ardens J. F. P.


[fol. π3v]

ALLUSIO AD NOMEN
CAMMAERT,
Quod Flandricè disjunctum significat
PECTEN, ANCILLA.

PEcten & Ancilla es: sic te tua nomina dicunt,
    Cammaert: sed Vates Pecten an esse potest?
Solum es Parnassi Pecten dulcissimus: omnis
    Pectenda hoc Vatum Pectine docta cohors.
(5) Docta cohors nitidos gaudet pervadere versus:
    Mundatur nitidis versibus illa tuis.
Ancilla es: studium cupiens Pindique labores.
    Ancilla? ast Dominae cuî famulatur ea?
Nostra novem inservit Musis Ancilla virilis.
    (10) Ancilla haec Vatum nonne Magistra foret?
                Haec tibi metra familiariter offert, cordisque testatur
                affectum Amicus tuus obsequentissimus
                            P. F. J. DE FIERLANTS.

⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙

KORT-BEGRYP DER HISTORIE
Ofte Lof-bazuyn op het Treurspel van
CRISPUS ENDE FAUSTA,
In rym- ende in druck-gestelt door
JOANNES FRANCISCUS CAMMAERT.
In Naems gekeerde Letteren,
SCAT-CASCIER OF MUSEN MINNAAR.

O Musen-minnaer, trouw’ Cascier van hunne Schatten!
O Cammaert, hoog-geleert, tael- en konst-ryck Poëet!
Wie sal d’onnooselheyt van Crispus wel bevatten,
    En grouwelen het boos van Faustas-God-vergeet’?
(5) Ten zy hy overleeft, en wel wilt gaen bedencken
    Uw Crispus-treur-tooneel, en Faustas-listigheyt,
Om Crispus-reynigheyt to rooven en te krencken,
[fol. π2r]
    Wat arglist, wat bedrog sy heeft in ’t werck geleyt.
De Saeck, in ’t kort verhaelt, die word ons dus beschreven:
    (10) Als Crispus weder-quam tot ’t keyserlyck paleys
Van Constantiên, syn’ Vaêr, wird dien Vorst gedreven,
    Gemoedigt door syn’ Raed tot syns Soons eerbeweys.
Naer soo veel zegeprael over syn’ kloecke daeden,
    Verwinning’ en lauwriers, in Duytslands-stryd behaelt,
(15) Recht-hem triumphen op, kleed hem met prael-gewaeden,
    Wilt dat hy in syn ryck hier over zegepraelt.
Als Crispus was in ’t hof, gaet Fausta hem bekoren
    Door haer onreynig vuer, smeeckt hem tot overspel:
Dog al wat sy bestaet, ’t is moeyt en drift verloren,
    (20) Hy slaet- haer’ vraege af, verstoot haer boos gequel.
Dus Fausta, in het hert door spyt en nyd bewogen,
    Loopt, vlied naer Constantiên, haer’ Man, en klaegt hem aen,
Dat synen Sone had een booste feyt geplogen,
    Dat hy met groot geweld had naer haer’ eer gestaen.
(25) En om aen haer bericht een vals coleur te geven,
    Toont sy hem Crispus-swaird als ’t teecken van ’t geweld,
En hoe haer d’hemel-jonst het swaird had afgedreven
    Als naer haer’ eere stont soo een’ onsuyv’ren Held.
Als Constantinus nu nam-aen, als voor Getuygen
    (30) Der waerheyt van het feyt, dat Crispus had begaen,
Syn stael, verweyst hy hem om synen hals te buygen,
    En soo onnooselyck ter straf des dood te gaen.
Dog eynd’lyck kennende ’t bedrog van syne Vrouwe,
    Maer, ag! te-laet, betreurt, beweent hy Crispus-lyck,
(35) Nu hy ’t dood-lichaem met het hoofd vervoegt, vol rouwe,
    Doen stellen had ten troon van ’t roomsche keyserryck.
Waer-naer hy keert tot vraeck op Fausta, Keyserinne,
    Onwairdig te bekleên syn’ zyde en syn’ troon,
[fol. π4v]
Die valschelyck syn’ Soon als eene Tigerinne
    (40) Beschuldigt had: dus stelt het vuer hy tot haer’ loon.
Deês straf moet sy met recht voor haere vreedheyt lyden,
    Voor al het leet, ’t geên sy d’onnooselheyt doet-aen.
Wat baet nu deês Leeuwin’ haer’ lust, en haer verblyden
    In Crispus-dood, nu sy selfs moet ter slachtbanck gaen?
(45) Dit hebt gy, Scat-cascier der Rymen, soo beschreven
    En levendig vertoont in dit droef Treur-tooneel,
Veel schoonder als de verf, die alle c’leur kan geven...
    En als de Konst brengt by door’t wonderbaer penceel.
Dus smeeck ick u, Minnaer der Musen, die bewoonen
    (50) Den Rym berg, dat gy jonstig myn Gedicht aenvaerd:
Kon ick, ick sou uw hoofd met soo veêl lauw’renkroonen
Als d’heele Poësi van Brussel t’saem’ is waerd.
            Uyt genegentheyt toegejont ende opgedraegen
                door uwen dienst-willigen Dienaer ende
                Vrind, J. F. DE FOUR.


⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙

PERSONAGIE.

CONSTANTINUS, Rooms keyser.
FAUSTA, syne Gemalin’, Stiefmoeder van Crispus.
CRISPUS, Sone des Keysers.
DECIUS.
TULLIUS.		{Keyserlycke Raeden.
EROCUS, Koning van Duytsland.

        Gevolg van roomsche ende duytsche Prinsen.
        Gevolg van roomsche Raeden.
        Gevolg van keyserlycke ende koninglycke Lyfwacht.
                Het Tooneel is binnen Roomen in het keyserlyck
                Paleys van Constantinus.
Continue
[p. 1]

CRISPUS ENDE FAUSTA
TREURSPEL.
⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙⚙
EERSTE DEEL.

VERTOONINGE.
Constantinus, syne kroone ende rycks staf afgeleyt hebbende,
stelt de selve in de handen van synen Sone, Crispus,
den welcken Rooms-keyser gekroont word.
SANG.
                    CRispus. Crispus, wairden Soon,
                ’K bid, aenvaird myn’ Keysers-kroone,
                Treed op uwen Vaders-troone,
                    Geeft aen Roomen uw’ geboôn.
VERTOONINGE.
Crispus, op de aenraedinge syns Vaders te-veld-treckende tegen den Duytschen Vorst, Evocus, neemt syn afscheid
van syne Stiefmoeder, Fausta.
SANG.
                    Wairde Moeder siet ick gaen
                Vaders-wil en wensch voldraegen:
                ’T stryden is myn herts-behaegen:
                    Jont my, hemel! zege blaên.
BALLET.
Het Theater beeld-af eene volck-rycke Legerplaetse.


EERSTE TOONEEL.

EROCUS in het bereyd’ kamp-veld aenmoedigt syne Krygers tot den aenstaenden stryd met die van Roomen.

EROCUS.
OP, moedige Helden, op: de Duytse-kroon-vyanden
Moet men bloed-dorstend’ en moordsuchtig aen-gaen-randen
En hunne trotse waen verdrucken, Den Romyn
[p. 2]
Moet zyn in ’t bloed versmoort; den Soon van Constantyn
(5) Als overwonne Slaef g’hecht aen myn’ zegewagen...
Neên Prinsen, neên, ô neên, geen dood-dreygend’ vertragen
Geen uytstel meêr gebeyd. Hoort schat’ren door het veld
Het hitsende geschal der tromm’len. ’T Duyts’-geweld
Sal ’t trots hovairdig Hoofd der Romers neêr-doen-bucken;
(10) Of deês leeuw-moed’ge vuyst, verstaelt, sal neder-drucken
En smooren in het bloed Erocus-vroome-borst
En noyt-gewonnen hert. Den Duytsch’- of Roomschen Vorst
Word door deês kling doorboort en in het graf gedreven,
Want syn verderf of dood doet zegenryck my leven,
(15) Daer my integendeel dit vorst’lyck-moedig stael
Hem niet doorboorend’, sal doorbooren om syn prael.
Den Vyand nadert...
Geluyd van Trompetten.
                            ’K hoor de krygs-trompetten schat’ren:
Mars opent t’aller zyd’ syn’ stryd- en moord-theat’ren.
Elck zy dan nevens my gemoedigt... Vryheyts-pand
(20) En aen het Rooms-gebied geboeyde vaderland
Roept uwen Vorst te-veld, om op stryds-glori’-heuv’len
Te klaeveren door zeêg’, of glori-ryck te sneuv’len
En sterven in het oog des legers. Elck grypt moed
En volgt- myn’ stappen na’. Het Rooms-vergoten-bloed
(25) Doet Room in eeuw’gen rouw en ons in vreugden swemmen.
Ons’ moed vermeert ons luck, en doet ’t trots Roomen Temmen
Haer eydelheyt, haer waen en drygende geweld:
Ons’ moed is ’t, die het ryck in voor’ge vryheyt stelt.
Vertreckt met alle de Prinsen.
[p. 3]
VERTOONINGE.
Den stryd tusschen beyde de legers: de Duytsche op de vluchte.
SANG.
                Staet, ontrouwe Onderdaenen,
                (30) Wilt gy, Vluchters, wilt gy baenen
                    D’open wegen van uw’ dood?
                    Siet, ey! siet uw’ Vorst in nood,
                Die vernoegt syn bloed en leven,
                Wilt tot slag-off’rande geven,
                    (35) Laetende syn’ waerdsten pand
                    Voor het lieve vaderland.

BALLET.


TWEEDE TOONEEL.

EROCUS aen het half-verwonnen leger ende Vluchters moed gevende.

EROCUS.
Staet, Vluchtelingen, staet: hoe wilt gy voorder vlieden,
En uw’ getrouwen Vorst verraederlyck toebieden
Aen ’t uyterste gevaer en vyandlyck geweld?
(40) Waer is uw’ moed en trouw, die my persten te-veld
En hitsten-aen om stael en harnas aen-te-gorden?
Wat anders konde my dus moedelyck aenporden
Om tegens ’t Rooms-gesag de wapens te ontfaên.
Waer ’t niet uw trouwheyts-eed, eed-plichtig my gedaen
(45) Om staet, en vaderland en myne kroon te ’vryden
Van Roomsche slaeverny, t’herbaeren d’oude tyden
Dat Duytsland weêr als-voor sou roem-draegen, dat sy
Haer eerste vryheyt weêr geniet. Uw’ Vorst komt-by
En nadert syne dood of wel syn’ zegewagen:
(50) Deês laesten kamp sal my het Duytsche ryck indragen
Zeeg’praelende, of wel vervoeren naer myn graf.
Keert, Vluchtelings, uw’ Vorst waegt leven, kroon en staf,
Vlied-weder tot den stryd.
[p. 4]
VERTOONINGE.
Erocus, onder de voeten tusschen eene menigte van Gedoode, word van syne Vyanden in hechtenisse genomen.
SANG.
                Vreede, staeckt, ey staeckt het woeden
                T’wyl’ daer stroomen zyn van bloeden,
                    (55) Vele Duysende doorboort,
                    Vele Duysende versmoort
                In de bloed-geverfde Vlieten:
                Wilt zy nog het bloed vergieten
                    Van uw’ Koning, van uw’ Vorst,
                    (60) Lest uw’ gloed, doorboort deês borst.
BALLET.


DERDE TOONEEL.

CRISPUS zegepraelende, DECIUS, TULLIUS en gevolg van Oorlogs-lieden.

CRISPUS.
Verheugt u, Roma, nu, en wilt uw’ kruyne cieren
Met myn eerst’-praelende geschenck van lauwerieren
En giften myns triumph in ’t Duyts’-gewest ontfaên,
Om mynen eersten zeêg en eerste helde-daên.
(65) Nog eens ciert, Roma, u met myn’ bekranste daeden,
Terwyl’ het Duytsche ryck eeuw-treur’ge rouw-gewaeden
Aentrecken gaet om het verderven van haer’ Vorst
En bloed’ge nederlaeg. Hy, die het stryden dorst
En dus verwaent te-veld het Roomsche heyr dirf vraegen
(70) Leyt nu met heel syn heyr geknelt en vast-geslaegen
In ketens, en gehecht aen myne zegeprael.
Nochtans ick, Prinsen, d’eer aen uw manaftig stael
En trotse moedigheyt toeeygene met reden;
Want uw manaftig stael en trotse moedigheden
(75) Hebben in ’t bloedig veld den Soon van Constantyn
[p. 5]
Beschermt, en neêrgevelt syn’ Vyand: den Romyn
Praelt niet door myne daên, maer door uw’ vroome daeden:
Soo dat, soo lang deês kruyn, omheynt met lauwer-blaeden,
Sal rusten buyten stryd in ’t Rooms gezegent dal,
(80) Ick uw’ stantvaste trouw en moed gedencken sal
En loonen naer wairdy. Alle den loop myns dagen
Herdenck ick, danckbaer, uwe liefde. Myn behagen,
Myn’ wensch is en begeert’ dat nu de Roomsche jeugd,
Aen myn’ triumph gelyck, toont teeckenen van vreugd.
BALLET.
TULLIUS.
(85) Leeft, leeft, gezegent Vorst, leeft bloed’gen Oorlogs-schraeger,
Leeft Vyands-dwinger, leeft Eeuw’-groeyend’-lauwerdraeger:
Leeft, Crispus, tweed’ August’, leeft steun en hoôp van Room;
Leeft Duytslands-volk’ren-vrees, leeft ys’re-keten-toom
Aen alle Dwingelands en Roomsche-kroon-benyders.
(90) Dat ’t Roomsche Capitoôl, dat uw’ triumph-verbyders
Herlevend’, maken-reê, wat ’t geest- en ’t konstryk stael
Immer versinnen kon tot glans uws zegeprael.
DECIUS.
Leeft Roomsche-keys’ren-roem, leeft Aller-helden-glori’.
Dat nu’t konst-minnend’ breyn in brons Crispus-victori’
(95) Doet aensien: dat de pen’ geest-vierig, dag en nacht,
En dat de Roomsche-daên-druckende Pers’, bevracht
Met al uw lof-gesang, aen alle eeuw’ verto’ne
Hoe Keyser, Crispus, Keysers-Constantinus-sone
In ’t duyts- en griecks- gewest behaelde zeêg op zeêg
(100) En lauwer-krans op krans: hoe hem syn’ Vyand dreeg.
Erocus, en hoe hy, Erocus aen syn’ wagen
Zynde gehecht, is t’ laest’ ’t bly’ Roomen ingedragen
[p. 6]
Tot eeuw’ge Romers-rust en eyndeloose vreugd.
CRISPUS.
Al’ dese lauwerblaên door uwen moed en deugd,
(105) Manafte Helden, zyn op myne kruyn gezegen.
Al’ dese lauwerblaên voor ’t vaderland verkregen,
Zyn met uw bloeds-gevaer het Vyands-heyr ontruckt,
En op myn’ Keysers-kroon door uwe hand gedruckt.
Ag! dat dan myn’ triumph geniet haer laetst’ behaegen.
(110) Vlied, moedig Prins, voor-heên; gaet, gaet de tyding’ draegen
Myn Vader, Constantiên, dat ick steeds nad’rend’ ben
Aen ’t Winnaers-wachtend’ hof; dat ik ben praelend’, en
Dat onsen Kroon-vyand met ketenen geslaegen
Is aen myn’ zegekoets, die ick sonder vertraegen,
(115) Met stemming’ van den Raed, tot eene offerhand’
Sal braecken doen de ziel ten dienst van ’t vaderland.
En myne Vaders-kroon.
TULLIUS.
                                            Gezegend’ Vorst, ick vliede
Waer gy uw’ Dienaer send, tot uytvoer uws gebiede.
Vertreckt sig.
CRISPUS.
Met ’t naeste Sonne-licht hoôp ick u by-te-zyn.


VIERDE TOONEEL.

CRISPUS, DECIUS, EROCUS geboeyt met gevolg van Gewapende.

DECIUS.
(120) Daer reyst ’t gevangen Hoofd.
CRISPUS.
                                O haetelyck aenschyn
Van een’ rebellig’ Vorst.
EROCUS.
                                O bitteren, ô droeven
Veranderlycken val der Vorsten! Dood, waer toeven
Uw’ herts-doorboorende, vlucht’loose schichten? God
Der stryden, is dit dan ’t bereyde treurig lot,
[p. 7]
(125) Van alle eeuwen my Elend’gen toegeschreven?
Is dit den lauwer, die Belloôn my scheen te geven
In deês verwoeden stryd? verwonnen Duytschen Vorst
Waer is nu al uw’ prael en luyster? waer uw’ borst,
Bepurpert? waer uw hoofd verryckt met rycke ste’nen
(130) En koninglycke kroon? ag, ag! al’s is verdwenen
En als een’ schaduwe geweken, en ick word
Naer d’offer-disch gesleypt, daer my word afgekort
Des levens-draed. O prael, ô glans, ô eyd’le glori’
Der aerdsche Koningen! uw’ praeling’, uw’ victori’
(135) Vlucht snel gelyck een’ stroom, ja even als een schip,
’T geên door onstuymigheyt der baeren, ree en klip,
Voor-by-vlied, nu op ’t hoogst’, dan weer ten diepst’ gedreven.
Soo speelt Fortuen met ons en ons elendig leven
Haer ongestaed’ge rol’. Soo gaet de heerschappy,
(140) Kracht, luyster, schoonheyt, prael, lust ende weld’ voor-by
Met al’ het gene ons Natuer en Tyd kan geven...
Gevreesde Majesteyt, die nu op ’t hoogst’ verheven
Op uw’ verwonnen Vorst, Erocus, praelend’ zyt,
Denckt en herdenckt, bid ick, ’t geên ick daer heb voorseyt,
(145) Op dat de liefd’ en jonst, niet vraek en vreedheyt woede
In uw’ manafte borst. Vorst, wilt een’ Vorst’ behoede
Van meerder onheyl, dat de rusteloose Faem
Bekent maeckt uw’ triumph en sterffeloosen naem,
Door geene vreedheyt, maer door lydsaemheyt verkregen.
CRISPUS.
(150) Verwaenden Dwingeland, soo u op ’t hoofd gezegen
De Winnaers-kroone waer, wat sou uw’ vreedheyt dan
Niet wercken-uyt op my? meyneedigen Tyran,
Nu proeft gy eyndelyck de lang-gedreygde vraecke
Van den Al-siende God. Uw’ vreedheyt dede blaecke
(155) Deês oorlogs-vueren in uwe wanschape borst,
[p. 8]
EROCUS.
Genaedig Keyser, ag! zeêgpraelend’ Roomschen Vorst
Indiên ick, buyten spoor gedwaelt, den stryd aenvaerde
Vraecklustig, leet, berouw drucken my neêr ter-aerde
Voor uwe Majesteyt: wilt in genaed’ ontfaên
(160) Uwe verwonne Slaef: ’k ley’ dat ick heb misdaen.
CRISPUS.
Noemt gy my, Vreeden, nu uw’ Keyser?
EROCUS.
                                                                ’K noem, en eere
Uw keyserlyck gesag.
CRISPUS.
                                  T’wyl’ u den neck toekeere
’T geval en de Fortuen, eert gy my nu als Vorst;
Die buyten dat alleen naer ’s Vorsten-bloed steeds dorst.
EROCUS.
(165) ’K erken, ’k aenbid uw’ zeêg: uw’ Mede-vorst genaedigt.
CRISPUS.
Die Goddeloose spaert, Rechtvairdige beschaedigt.
EROCUS.
Die Goddeloose spaert, herbaert hun tot de deugd,
T’wyl’ god’loosheyt meest’ spruyt uyt tochten van de jeugd.
CRISPUS.
Dus moet men god’loosheyt en jeugds-tochten betoome
(170) Tot spiegel aen ’t gevolg.
DECIUS.
                                            Genaedig’ Vorst van Roome
Wy bidden om de eer van dees’ gewonnen stryd
Genaede voor diên Vorst, die daer geketent leyt
Voor uwe zegeprael, dat hy behoude ’t leven
Om eeuw’ge eer en lof aen uwe jonst te geven.
CRISPUS.
(175) Myn’ Vyand leven?
DECIUS.
                            Vorst, te grooter is uw’ prael.
[p. 9]
CRISPUS.
Een’ Keysers-haeter en rebellig Koning!
DECIUS.
                                                                    ’T stael
Des vraecklust past niet meêr op uwe lauwerblaede.
CRISPUS.
Dat hy dan leve, en erkent myne genaede:
Maer nimmermeer betreed syn’ vorstelycke zael.
(180) Naer dat hy eerst, als Slaef, myn’ trotse zegeprael
Sal hebben naergesleypt, sal hem naer myn behagen
Een eensaem, eeuwig slot doen eyndigen syn’ dagen.
EROCUS.
Sulck’ vreedheyt, vreeden Vorst, is voortyds noyt gehoort.
Ag! dat het woedend’ stael eer’ dese borst doorboort
(185) En braecken doet myn’ ziel... weê my, elendig Koning
En Slaeve eens Tyran! een eeuwig slot myn’ wo’ning?
Beklaegelycken dwang en helsche tyranny,
Die baeren sal ’t verderf van uwe heerschappy.
Beklaegelycken dwang, die aerds’ en hemel-vraecke*
(190) Sal gloeden doen om staeg in uw’ verderf te blaecke:
Want d’aldervreedst’ Tyran, die oyt de aerd’ betrad
Had noyt het bloed-graeg hert met soo veel vreed omvat.
CRISPUS.
Het vonnis is gevelt, en sal u soo gebeuren.
EROCUS.
Ontoomb’ren, vreeden Leeuw, dit sult gy nog betreuren.
CRISPUS.
(195) Gaen wy. Myn’ Vaders-wensch is dien Tyran te-sien.
EROCUS.
U, vreeden Roomschen Vorst, mag men diên naem toebiên.
Crispus in Triumph, Erocus gehecht zynde aen synen wagen, word tusschen het geluyd der Trompetten binnen-gevoert.

BALLET


[p. 10]

VYFDE TOONEEL.

CONSTANTINUS alleen in syne Vertreckplaetse.

SANG.
                Constantiên, ô Vorst van Roomen,
                    Luyster van uw Keyserryck,
                    Geeft van blydschap proef en blyck,
                (200) Wilt uw’ eyd’le vrees betoomen.

                    Crispus, uw’ alwairden Soon,
                Heeft het Vyands-heyr verslagen,
                G’hecht Erocus aen syn’ wagen:
                    Keert met eene lauwerkroon.
CONSTANTINUS.
(205) O blyde Dageraed, gewenschte Dag-bodinne
Dus lang gevraegt van my! gy, die tot uwe minne
En boom- en bloem-gewas, en kruyden, ende veld,
En al wat op de aerd’ in waschdom is gestelt,
Verlieft zyt lockende, en schynt te doen herleven,
(210) Wilt myn’ ontroerden geest verlichte straelen geven
En nieuwe rust als-voor: t’wyl ’t rusteloos gedacht,
Deês nacht gepynigt door onstuyme sorgen, wacht
Met d’al-lichtende komst van Phoebus, uwen Minnaer
De lang-gewenschte komst van een’ bekransten Winnaer
(215) En zege-praelend’ Soon. On’rusten Keysers-staet!
O rycks-staf ende kroon, ô vorstelyck gewaed
Wat baert gy sorgen, ag! wat baert gy list en lagen,
Angst, vreese, quelling’, pyn, haet, droefheyt, ziels-mishagen:
En duysend’ doods-gevaer! ong’rusten Keysers-staet
(220) O rycks-staf, ende kroon, ô vorstelyck gewaed,
Wat braekt gy bitt’re gal, wat braekt gy droeve suchten,
Wat braeckt gy doods-venyn? ag! schoon ick die t’ontvluchten
Gemeynt heb, met het rycks-gebieden af-te-staen,
[p. 11]
Soo word ick, t’wyl’ myn’ Soon nu heerscht, nog meêr belaên,
(225) En in de borst gepynt, door meêr en swaerd’re plaegen
Dan ick oyt was te-voor... O schaedelyck behaegen
En sucht der kroone! ô bedrieg’lyck eydel goed
Der Vorsten-heerschappy! doods-baerend’ bitter-soet
Der Kroone-draegers, ag! hoe weynig laet gy smaecken
(230) Gewenschste rust en vreugd? geen’ vreugd kan my genaecken,
Ten-zy ick mynen Sone, Crispus, binnen ’t ryck
Kon aensien in triumph, daer gevend’ proef en blyck
Van vaderlycke liefd’ en toegenegentheden,
Die ick hem draegend’ ben. Ag! hoe word ick bestreden,
(235) Door eysselyck gevaer, ’t geên my te wachten staet,
Soo dat het schynt dat my het levens-licht verlaet.
                  Valt in eenen Zetel. Den voorgaenden Sang
                  word herhaelt.
Is ’t hernst of dweepery, is’t waerheyt of zyn’t droomen,
Hoor ik geen’ nieuwe vreugd oprysen binnen Roomen
En schat’ren door de lucht met eerbegroet en lof?
(240) Hoor ick geen’ wederstem, geen’ galmend’ Echo? of
Is my het breyn ontroert door eydele gedachten?
Of is’t misschien ’t gesucht der Vluchtende? de klachten
Der Half-gedoode en Ziels-braeckers, die met vlyt,
En iever tot de kroon ontsteken, in deês stryd
(245) Uyt vaderlandsche plicht hebben gewaegt het leven?
En ’t Rooms gewyde bloed met vreugd ten-dienst’ gegeven
Van hunnen nieuwen Vorst? wat of het wesen mag
’T geên in ’t gehoor my streelt? ô blyd’ of droeven dag
Die my bestraelen komt met ’luck of ongelucken,
(250) My sal herleven doen, of my sal nederdrucken
In ’t onderaerdsche ryck. O tyd, ô bits geval!
Hoe ongestaedig... Sagt, wat of ons Tuljus sal
Toebrengen... ’T schynt vol vreugd hy komt syn’ Vorst genaecken.


[p. 12]

SESDE TOONEEL.

CONSTANTINUS, TULLIUS en gevolg van Adel.

TULLIUS.
Verheugt u, Roomsch-gesag, doet vreugde-vueren blaecken,
(255) Uw’ Sone, Crispus, ag! ons’ nieuwen Keyser praelt,
De lauwerblaeden, die hy zegenryck behaelt
Heeft op het Duytsche heyr, van Mars, Belloôn gevlochten,
Hem cieren ’t god’lyck hoofd. Gedempt zyn ’s Vyands-tochten:
Erocus leyt geboeyt, Quiriên en menig’ Held
(260) Aen syn’ zeee-wagen zyn gevetert. ’T doods-geweld
Heeft ’t Duytsche-heyr vernielt: de snel-vlietende stroomen
Ten-dienst van ’t keyseryck, om ’s Vyands-vlucht te toomen,
Veel heviger als oyt hebben gewoed, soo dat
Al wie de stroomen koos zyn van de baer omvat
(265) En in haer’ kolck gedelft. Luck, voorspoed, zeêg op zegen,
Met al dat wenschbaer is, heeft in deês stryd verkregen
Door ’s hemels-jonste uw’ alwairden Sone. Ag!
Hy nadert, grooten Vorst, op ’t spoedigst’.
CONSTANTINUS.
                                                                Blyden dag!
Gewenschte tydinge! lucksael’ge uer! ô tyden
(270) Van ongehoorde vreugd! ô hemel-jonstig stryden!
Gunst-baerende Fortuen! die door d’alsiende God
Gestiert, my hebt bestemt dat lang-gewenschte lot
Van Voorspoed, ’luck en prael, en goddelycken zegen
Geeft, hemel, dat ick staeg geestvierig overwege
(275) Alle de weldaên Gods; my noyt ’t gedacht ontgleyt
Van wederjonst, en liefd’, en staed’ge danckbaerheyt
[p. 13]
Alle myn’ levens-loop goedjonstig toe-te-biede
Aen d’ Aller-vorsten-vorst.
Geluyd van Trompetten.
                                            Maer wat deês galm bediede
Der schat’rende basuyn, en weeldrig lof-geluyd
(280) Der menschen-stemmen, ’t hof steeds nad’rende?


SEVENSTE TOONEEL.

CONSTANTINUS, TULLIUS, CRISPUS in triumph, EROCUS geboeyt, DECIUS met gevolg van Adel ende Lyfwacht.

TULLIUS.
                                                                        ’T besluyt
De komste van uw’ Soon, genaedig’ Vorst.
CONSTANTINUS.
                                                                ’K herleve,
O ongehoorde vreugd! ’k sien Crispus daer verheve
Betul’bant met lauwrier, olyf- en mirthus-blaên,
Soo als Horatius, naer vele Helde-daên,
(285) Betrad syn vad’rig Roôm, en met syn’ zegewagen
Wird naer de Roomsche Goón de tempels ingedraegen
Met duysend’ lof-begroet en juygende geschal...
Uw’ Vader, wairden Soon, in ’t blyde Roomsche dal
U toewenscht alle heyl in uwe prael en zegen,
(290) Die gy door dapperheyt en trotsen moed verkregen
Hebt op het Duytsche heyr, en hun hovairdig Hoofd.
Soo gy, rebellig Vorst, waert van het licht berooft,
En in den stryd gevelt, g’had loon naer eysch verkregen.
Wat graege boosheyt was u in het hert gezegen
(295) Te breken eeds-verbond? de wapens te ontfaên
Tegen een’ vreedsaem’ Vorst? uw dwaese, trotse daên;
Sweir ick by ’t hemels-licht, sullen hun’ straf bekomen,
Hoewel ick dese laet aen ’t Opperhoofd van Ro’men.
CRISPUS.
Geminden Vader, die ick dus vernoegt ontmoet
(300) En kinder-plichtig weêr uyt danckbaerheyt begroet,
[p. 14]
Ick bid uw’ Majesteyt genaed’ te willen jonnen
Aen ’t ov’rig Duytsche heyr, niet-min aen diên verwonnen,
Rebellig’ Koning, die myne goedjonstigheyt
Op het versoeck myns Volcks, heeft eedig afgeleyt
(305) Den slag des doods, en hem gejont het eensaem leven
Gekerkert in een slot....
EROCUS.
                                O grouwel, die doet beven
Selfs een metaele borst! gekerkert in een slot
Een’ koninglycke kroon! een’ eys’re boey het lot
Van een geschepterd’ hand! d’eeuwige duysterheden
(310) Myn Koninglyck gewaed! onmenscht’, barbaersche zeden!
Ong’hoorde, vreede en vloeckwairde dwing’landy!
Waer heeft men immer oyt dusdaen’ge raeserny
Gelesen of gehoort? d’al-oude Neros-tyden
Zyn vreed, maer vreeder d’uw’. Vespasianus stryden
(315) Zyn vreed op ’t Christ’ne Volck, maer vreeder d’uw’: ja al,
Die oyt den naeme van Tyran op ’t aerdsche dal
Gedraegen hebben waeren vreed, ja deden schroomen
’T aenhooren van hun naem, dit tuygt ons ’t oude Roomen
In menig’ vreed’ Tyran onmenscht, maer vreeder gy
(320) T’wyl’ hun’ onmensch’lyckheyt en hunne tyranny
Hoe vreed en ongehoort, waeren van kleyne stonden!
Maer de onmensch’lyckheyt, die word in u bevonden
Is eeuwig-duerende en sonder eynd’; soo dat
Ick dagelycks gepynt sal wesen, en omvat
(325) Van uw onmensch’lyck vreet: en tot myn ziels-verderven
Sal daeg’lycks leven, en sal daeg’lycks moeten sterven
Veel meêr dan duysend’ doôn. Soo dat de dwing’landy
Der Aerds-tyrannen soet is by uw’ tyranny.
CONSTANTINUS.
Meyneedig’ Vorst, derft gy, gy keyserlycke Slaeve,
[p. 15]
(330) Deês smaed uytbraecken? weet gy niet dat g’in de haeve
Van ’t vreeslyck Rooms-geweld geland zyt, en dat gy
Nogtans op d’oever holt van uwe dood?
EROCUS.
                                                    Weê my!
Waer is myn’ trotsen moed en oude kracht geweken?
Kon ick deês eys’re boey, ô spyt! kon ick die breken
(335) Als eertyds Perseûs, aen de Africaensche zee
Syn’ Bruyd verlossende, geketent aen de ree,
Gedaen heeft, en verwon het Zee-gedrog, ’t geên woede
Op syn’ Andromeda: kon ick my dus behoede
En dempen ’t Monster, ’t geên myn vorstelyck gesag
(340) Met soo veel onheyl dreygt. Dus ick beweenen mag
Myn rampspoed en elend’, en al myn’ levens-dagen
De Roomsche tyranny betreuren, en beklagen
Het goddeloos geweld, t’onrecht van u ontfaên.
CRISPUS.
Soo ick rebellig Vorst, uw’ Slaef en Onderdaen
(345) Geworden waer, het selfst’, soo gy my had gesworen,
My oock gebeuren sou. ’T ’luck heeft de zyd’ verkoren
Van Roomen; waer uyt u word klaerelyck betoont
Dat dreygend’ onheyl staeg syn’ Stichter volgt, en loont
De vreede god’loosheyt van een’ rebellig Koning
(350) En rust-haetende Vorst. Geen’, sweire ick, belo’ning
Gelycker aen uw feyt en vreede raeserny
Als ’t geên gy, vreeden Vorst, bekomen hebt van my.
EROCUS.
O haetelyck verhael, vermeerdering’ van lyde!
CONSTANTINUS.
Dat Roomen nu herleeft, dat ieders-geest verblyde
(355) En toont ong’hoorde vreugd, den nieuwen Vorst ter-eer
Die door syn’ eerste prael het Roomsche heyl vermeer’.
SANG.
Leeft, ô Winnaer, eeuwig leeft!
Dat u d’hemel Nestors-tyden,
Tot uw vaderlands-verblyden,
(360) En tot troost der Burgers geeft:
[p. 16]
Dat u ’t wyt-beroemde Roomen:
Dat u ’t machtig Grieckenland,
Duysend’ Winnaers-lauwerboomen
En nog duysend’ meerder plant.
BALLET.



ACHTSTE TOONEEL.

CONSTANTINUS, CRISPUS, FAUSTA, EROCUS, DECIUS, TULLIUS en gevolg van Adel ende Lyfwacht.

FAUSTA.
(365) Wat oversoet geluyd, wat aengenaeme sangen
Hoor ick in het paleys? ô eynde van verlangen,
O lang-gewenschten dag, weest drymael willecom,
Nu ick den nieuwen Vorst sien Winnaer wederom-
Gekeert uyt ’t Vyands-heyr... Geluck moet u ontmoeten
(370) Kroon-wairden Soon en Vorst, wiêns komste ick begroete
In blydschap sonder ga’ en ongemeene vreugd.
Lyd dat ick u omhels, Beschermer van de deugd,
Hoôp van het vaderland, pilaer en steun van Roomen.
Dat uw’ Kroon-haeters nu vry sidderen en schroomen
(375) En vreesen ’t Rooms-geweld, t’wyl’ d’opgetoomde Faem
Door ’t aerds vier-deelig dal uw’ sterffeloosen naem,
Verkregen door deês stryd, sal ieder kenbaer maecken.
Dat Roôm nu zy vol vreugd: dat d’hemel-hooge staecken,
Dat ’t konstig vuerwerck ’t hemelig gewelf beroockt.
(380) Dat onse Keysers-zael danck-off’rig brand en smoockt
Tusschen het snaer-geluyd en soetigheyt der kele.
Dat heel het Keysers-hof van liefd’ en blydschap quele
Om den gewonnen stryd en zegeprael haers Vorst,
Die met syn bloeds-gevaer dus ’t luck van Roomen dorst.
CRISPUS.
(385) Geminde Moeder, ’t is myn aldergrootst’ behaegen
U dus vernoegt te sien: den wille te voldraegen
[p. 17]
Myns Vaders, Constantiên, en al’ myn levens-tyd
Het Vaderland en Roôm te sien van ramp bevryd.
Soo duysend’ levens my den hemel had gegeven,
(390) Die soud’ ick willig en met vreugd ten-besten-geven
Ten dienste van den staet en van het Keyserryck.
FAUSTA.
Gy geeft, geminden Soon, ons heden waer’lyck blyck
Dat gy de moed’ge schreên van uw’ Voorvaders-vad’ren
Zyt volgend’ op het spoor. Nu sien ick spoedig nad’ren
(395) Den lang-gewenschten tyd van eyndeloose rust,
God-janus-tempel weêr gesloten, uytgeblust
Gradivus-oorlogs-tors’, en u tot Roomsch-behaegen
In soetigheyt van peys de Roomsche kroone draegen.
DECIUS.
Dit wenschen wy u, Vorst, tot een oneyndig lot.
CONSTANTINUS.
(400) Naer dat wy g’lyckelyck tot den Al-siende God
Hebben ons danckbaer hert danck-off’rig opgedragen,
Sal m’in ong’hoorde vreugd dry nachten en dry dagen
Vereeren Crispus-zeêg en vorstelycke prael.
Elck volgt dan tot ’t gebed in de bereyde zael.
VERTOONINGE.
Constantinus, Fausta, Crispus, benevens alle de Hovelingen
over de bekome zegeprael den hemel bedanckende.
SANG.
    (405) Siet, genaedig God, siet-aen
’T hof in danckbaer’ liefde brande;
Constantinus offerhande
    Sal uw’ Godheyt nemen-aen.
    V’rheugt u, Romers, zyt verblyd;
(410) Crispus-zegeprael brengt mede
Romas-vryheyt, eeuw’gen vrede,
    En herbaert den gouden tyd.
BALLET.
Eynde van het eerste Deel.
Continue
[p. 18]

TWEEDE DEEL.

Het Theater beeld-af eene Feest-bereyde zaele.
VERTOONINGE.
Constantinus met alle de Rycks-prinsen aen eene cierelycke Maeltyd

EERSTE TOONEEL.

FAUSTA, uyt de Maeltyd tredende.

FAUSTA.
HOe onvoorsiens voel ick d’echts-eed’ge min geweken
En trouw tot Constantiên! ’k voel dese borst ontsteken
(415) In onuytblusbaer vuer, in eyndeloosen brand
Tot ’t Roomsch-eel’moedig puyck en roem van ’t vaderland,
Tot Crispus, tot myn’ Soon... Ag! al’ de zegepraelen
Die gy in Duytsland op Erocus quaemt te b’haelen
En die gy glori’-ryck voor-heên nog hebt behaelt
(420) Zyn kleyn, maer groot, daer gy Liefds-voeder zegepraelt
Op myn verliefde hert: kleyn, daer gy hem in banden
Aen uw’ zeêg-wagen hecht, maer groot, daer gy doet branden
De Mede-kroone- en Staf-draegster van oud Roôm,
En Vaders-bedgenoot. O liefd’, wie sal uw’ toom
(425) Betoomen, daer gy stiert onse verliefde sinnen!
Uw heus, uw soet gelaet en schoonheyt my verwinnen
En hechten dese borst aen uw’ bekoorlyckheyt:
Soo dat gy, Crispus, al’ myn’ vreugd en liefde zyt,
Al’ myn’ begeert’ en wensch. Myn luck of myn verderven,
(430) Myn’ troone of myn graf, myn leven of myn sterven,
Spyt Constantinus-trouw, hangt aen uw’ wedermin...
Hoe, Fausta, wat is dit? rampsael’ge Keyserin’
Waer swiert uw’ trouwheyts-eed en kuysche liefd’ nu henen?
[p. 19]
Is Constantinus-trouw, die gy hem swoort, verdwenen
(435) Uyt uw eelmoedig hert en manmoedig gemoed?
Te stryden voor uw’ echt en voor uw’ echt uw bloed
Met vreugd te schencken aen uw echt- en trouw-Bestryders?...
Verwaerde Geesten, ag! myn’ rust- en vreugd-Benyders,
Meynt gy door eyd’le waen te keeren myne min,
(440) Die ick tot Crispus draeg? lafhert’ge Keyserin’
Gy moet door Keysers-moord’ syn’ wedermin genieten
Of wel op liefds altaer ’t ontsteken bloed vergieten
En sterven voor syn’ oog, eyndende uwe pyn
En innig ziels-gequel voor ’t straelende aenschyn
(445) Van Crispus-godd’lyckheyt. Augustus-zegewagen
Wird eer’ door ’t roemryck Roôm, maer gy word nu gedragen
Uyt krachten van de min door heel ’t verlieft gemoed
Uws Moeders. ’K gaen dan sien of hy, die blaecken doet
Deês borst, sal hulp en heyl, en wederliefd’ my bieden
(450) En stemmen ’s Keysers-moord... ’K sal syn vertreck invlieden;
Daer spreeck ick hem naer wensch, en daer is ’t dat hy sal
Of kiesen myne trouw, of syn verderf en val.
Sy vertreckt sig.


TWEEDE TOONEEL.

CRISPUS in syne Slaepcamer voor een geschildert Beeld van de alderheyligste Maget, Maria, knielende.

CRISPUS.
Genaed’ge Moeder Gods, uw’ Slaef, uw’ Dienaer buyge
Voor uwe Majesteyt; lyd dat ick mag betuyge
(455) Dat ick deês zegeprael en glori’-rycken stryd
Heb door uw’trouwe sorg, genaed’, goedjonstigheyt,
En moederlycke liefd’, op ’t Duytsche heyr verkregen.
Aen u, Maria, zy al’ d’eere van deês zegen,
[p. 20]
Naer uw’ Soons-hulpe toegeschreven: gy, gy zyt
(460) Die aen het hoofd van ’t heyr door uwe dapperheyt
En Gods-gejonde-kracht, als eene trouw’ Heldinne
En Leydster hebt gestaen: soo dat gy al’ myn’ sinnen
En herts-gedachten treckt, om weder-danckbaerheyt
Te toonen aen uw’ jonst alle myn’ levens-tyd.
(465) Ag! geeft my, wairde Maegd, die my hebt doen verwinne
Erocus en syn heyr, dat ick noyt en beminne
De aerdsche eydelheyt met al haer’ eyd’le waên,
Dat ik een’ Vluchter ben van’t quaed, en weêr-kan-staen
De tochten van de jeugd, dat ick mag eeuwig haete
(470) De lusten van het vleesch; dat my noyt en verlaete
Uw’ Moeders-hulp, als my het helsch-geweld valt-aen.
Geeft dat ick mag gestaeg in uw’ Soons-liefde braên,
En in die selve liefd’ myn laeste eynd’ verwerven,
En eynd’lyck mag alsdan in uwe armen sterven
(475) Als een’ getrouwe Slaef en een gehoorsaem Kind,
Die u heeft trouwelyck, ô soete Maegd, bemint
Tot ’t eynde van syn’ loop... Maer wie stiert hier syn’ gange
Tot myn vertreck? wat ’s dit!


DERDE TOONEEL.

CRISPUS, FAUSTA.

FAUSTA.
                    „ O treurige, ô bange
,, Verliefde ziele, ag! waer dwaelt, waer vlucht gy heên!
CRISPUS.
(480) ’T is Fausta...
FAUSTA.
                „ Crispus, ag, ag! of gy myn’ gebeên
Aenvairde...
CRISPUS.
                Moeder ag, hoe dus verbaest? de reden
Maeckt my, bid ick, bekent.
[p. 21]
FAUSTA.
                            Ag! hoe word ick bestreden!
Wie sal my bystand biên uyt een’ getrouwe min’?
Beklaegelycken staet eens Roomsche Keyserin’!
CRISPUS.
(485) Hoe dus, wat herts-gequel perst u de ziel?
FAUSTA.
                                                ’T bestryden
Van een ong’hoort geweld.
CRISPUS.
                                Ey, staeckt, bid ick, uw lyden:
Myn’ prael verwint het al.
FAUSTA.
                                Praelt, praelt, doorluchten Vorst,
Op uw’ Stiefmoeders-hert; doorboort, bid ick, deês borst
Ten eynde van myn’ ramp.
CRISPUS.
                                Hoe, Moeder?
FAUSTA.
                                                    Droeven naeme!
(490) Noemt my uwe Slaevin’ en Dienares’.
CRISPUS.
                                                                ’T betaeme
Myns plicht verbied my sulks: ey, laet my dog verstaen
De reden van uw’ klacht.
FAUSTA.
                                        Soo gy die wilt ontfaên
En biên genaed’ en jonst, gy doet myn’ droefheyt staecken.
CRISPUS.
’K sweir u myn’ trouwe hulp, wilt my die kenbaer maecken.
FAUSTA.
(495) ’K vrees...
CRISPUS.
            Vreest niet, soo ick’t kan, want al’ myn ziels-beleyd
[p. 22]
Is tot uw’ hulpe ree, en Vaders-dienst bereyd,
Proeft en erkent myn’ jonst.
FAUSTA.
                                    Gy, gy alleen, ter aerde
Zyt, die my streckt tot troost.
CRISPUS.
                                                    Spreeckt dan, bid ick, alwaerde,
Geminde Moeder.
FAUSTA.
                                Ag! deês teere borst doorvloeyt
(500) Een staeg-brandende vuer: door uwe schoonheyt, groeyt
Een’ ongehoorde liefd’: uw’ schoonheyt doet ontsteken
En branden ’s Moeders-hert. Eer’ sal de liefde breken
Van ’t aldertrouwste Paer, dat oyt het aerdryck gaf,
Als dat myn’ trouwe liefd’ weyckt- van uw’ liefde af.
Sy knielt- voor hem neder.
(505) O aldersoetsten Held, puyck ende glans van Roomen!
CRISPUS.
Genaedig’ God, wat’s dit? wat bulderende stroomen
Wat onderaerds-tempeest, wat goddeloos geweld
Bestryd hier myne borst? ag! ben ick dan gestelt
Bekoor’lyck aen het oog myns Moeders? send beneden
(510) O hemel, myn verderf: hoort, bid ick, myne beden,
Send, send uw hemel-vuer uyt uw’ gevreesde hand
Om branden met myn’ brand deês goddeloosen brand.
FAUSTA.
Ick ben ’t, die dese liefd’ gevoed heb; ’k ben myn-selven
Geworden machteloos: gy, Crispus, moet my delven
(515) Myn rustplaets of myn graf. Hebt dan medoogentheyt
Met haer, die dus verlieft voor uwe voeten leyt;
Of jont my, wairden Soon, van uwe hand te sterven...
Sy treckt-uyt synen degen.
Daer is uw vorst’lyck stael, laet my die rust verwerven
Die my uw’ schoonheyt heeft ontnomen: dood dit hert
(520) ’T Geên in uw’ liefde brand...
[p. 23]
CRISPUS.
                                                Onlydelycke smert!
Ey, bid ick u, legt-af deês goddeloose minne
En ongehoorden lust: noyt sult gy myne sinne
Tot deês vloeckwairde daed bewegen. Neên, laet-af,
Of ruckt selfs door syn stael uw’ trouwe Slaef in ’t graf.
FAUSTA.
(525) Dit is uw’ Moeders-eysch, indien sy niet verwerven
Kon uwe wedermin, dat sy verlieft mag sterven
Door hem, die haer de ziel door syn bekoor’lyckheen
Doorgriefde. Wairden Soon, stemt, bid ick, myne beên,
Neemt- myne liefde aen of eyndigt my myn lyden.
(530) Aenvaird uw vorst’lyck stael; keert ’t treuren in verblyden:
Doorboort my ’t minnig hert: geen’ uytstel, geen’ gena’,
Die dood streckt my tot vreugd.
CRISPUS.
                                                        O vreedheyt sonder ga’!
Eer’loose Moeder, derft g’u tot sulck’ feyt begeven!
Ick vlucht, ick haet uw’ lust de dagen van myn leven.
                                                                    Hy vlucht.
FAUSTA.
(535) Ag! Vreeden, vlied-gy-heên tot myn verderf en ly’,
En laet gy in ’t geweld van liefdes-tyranny
Deês teere borst bestormt? ô Moorder van myn herte
En Roover van myn rust! uw’ vlucht streckt u tot smerte
En eyndeloos gequel, ja tot uw doods-gevaer.
(540) Ick berg het schelmstuck met een schelmstuck... Prinsen-schaer,
Getrouwe Lyfwacht, helpt; moord, moord, ey! komt-my-nader,
Ick ben in doods-gevaer... Onmenschelyck’ Verrader!
Ey my! ick sterve... Ag!
    Sy valt in eenen zetel, ende laet synen Degen vallen.
[p. 24]


VIERDE TOONEEL.

FAUSTA, DECIUS, TULLIUS en gevolg van Adel.

TULLIUS.
                                                    Doorluchtige Vorstin’,
Wat ramp bestormt uw hert? hoe dus ontstelt? waer in
(545) Leyt uw gesucht en klacht? wat is u wedervaeren?
DECIUS.
Keert tot u selfs, Vorstin’, ey! wilt uw’ druck bedaeren,
Wy staen tot uwe hulp met ongehoorden vlyt.
Maeckt ons, bid ick, bekent wat uwe borst bestryd
Met innig ziels-gequel en onverwachte plaegen.
FAUSTA.
(550) De schaemt’ belet myn’ tong te spreken... Droef mishaegen!
O goddeloos geweld!
TULLIUS.
                                        Vreest voor geen aerds-geweld
Doorluchte Keyserin’; dat heeft uw’ Soon gevelt
In ’t Duyts-bloed-vervig dal; dat is uyt Roôm geweken.
FAUSTA.
Geminde Prinsen, ag! dat ick niet ben doorsteken,
(555) Naer schandelyck onteer, en snooden lust myns Soon,
Mag ick aen uwe komst toe-eygenen... Wat loon
Wat danckbaerheyt ben ick u schuldig? ’t lieve leven
Gaf my uw vlyt en liefd’. Ag! al’ myn’ leden beven
Als ick ’t geweld herdenck, en snoode godd’loosheyt
(560) Van syn’ vloeckwairden lust. O stryd, ô droeven stryd!
Maer g’luckiglyck door uw’ en ’s hemels-jonst ontkomen.
TULLIUS.
’K ben spraeckeloos.
DECIUS.
                                    Wat schroom!
FAUSTA.
                                            Gaet, maeckt den Vorst van Ro’men
[p. 25]
Bekent het godd’loos feyt, en mynen treur’gen staet,
Dat hy my komt-te-hulp eer’ my het licht ontgaet.


VYFDE TOONEEL.

EROCUS geboeyt in eenen Kercker.

SANG.
                    (565) Duytsche Volck’ren, treurt, treurt dan,
                T’wyl’ uw Vorst en Kroone-draeger
                Is een’ Slaef en Keten-schraeger
                    Door een’ Roôms ong’hoort Tyran.
EROCUS.
O rampspoed, ô verdriet, ô aerdsche bitterheden,
(570) O dwang, ô tyranny! wie sag oyt Vorst bestreden
Met dus-onmensch’lyck vreet! ô heerschappy, ô prael;
Waer vlucht-gy-heên? hoe is myn’ vorste-troon en zael
En koninglyck paleys gekeert in ys’re staecken
En staele grendelen en boeyen? vreeder blaecken
(575) In moordsucht sag men noyt van d’aldervreetst’ Tyran!
Ag! in deês duyst’ren kuyl en eensaemheden kan
Ick leeren nu en sien hoe ongestaedig kroonen
En aerdsche schept’ren zyn! hoe alle, die bewoonen
De hoven, en ten troon in heerschappy en prael
(580) Hun ryck gebieden, door een nyd’ge blixem-strael
Van d’ongestaedige, vreede Fortuên gedreven
Worden uyt al’ hun’ glans en luyster, om te leven
Gekerckert en geknelt, berooft van heerschappy,
Van Prinsen-hulp, van heyr*! ô Duytsche Monarchy,
(585) Onwinb’re Helden, moed’ge Krygers, die voor-desen
Aen my, uw’ Vorst, selfs in gevaer des doods, bewesen
Hobt soo veel dienstbaerheyt en liefde, nu is ’t tyd
Dat gy heel ’t ryck ontroert, dat gy onrustig zyt
En d’arnas-plaet gespt-aen, en woed, en vlied ten stryde
(590) Om vreken ’t vreet en smaed, die hier uw’ Vorst moet lyde
In dit tyrannig slot en vreeden kercker-kuyl.
[p. 26]
Weent, Duytslands-maegden, weent, berst-uyt in sucht-gehuyl
Ontvlecht uw hair-gestrick, wilt uw cieraed aflaeten:
Weent ouderdom en jeugd: weent Prinsen, ondersaeten:
(595) Weent Burgeren, weent, weent als gy uw’ Koning siet
Geschakelt aen deês band, en onder ’t vreed gebied
Van een’ Rooms-dwingeland syn’ grysen tyd vertreuren!
Hier op deês kercker-troon, van brons’ en ys’re deuren
Omheynt, ag! op deês kercker-troon van hard’ arduyn
(600) Sal ick het blouw Azuer en hemelige tuyn
Omhaegen door gesmeeck, niet houden-op van klagen
Tot ick myn’ vryheyt of het eynd’ van myne dagen
Sal vinden: geene rust geniet deês boesem-zael
Ten-zy ick rust in ’t graf, of weêr ten troone prael.
Hy stelt-sig-neder in den Kercker.
TEGEN-SANG.
                    (605) Roôm, ô Room, zyt nu verblyd,
                T’wyl’ het Hoofd der Dwingelanden
                Leyt-geveiert in de banden
                    Door uw’ Keysers dapperheyt.


SESDE TOONEEL.

CONSTANTINUS, DECIUS, TULLIUS met gevolg van Adel ende Lyfwacht.

CONSTANTINUS.
Hoe, Prins, hoe dus verbaest?
TULLIUS.
                                                Gevreesden Vorst van Roomen
(610) Wat onverwachten ramp, wat schroomen, ag! wat schroomen!
Wat ongehoort verdriet naeckt uwe Majesteyt...
CONSTANTINUS.
Nu alle dwing’landy in deês zeêgaften stryd
Gedempt is en geknelt, wat kan my nog belaegen
Of bieden wederstand?
[p. 27]
TULLIUS.
                                Veel meêr en swaerd’re plaegen
(615) Dan uwe Majesteyt oyt sou bedencken. Ag!
Uw’ Bloedverwant, uw’ Soon...
CONSTANTINUS.
                                        Myn’ Sone, ag! wat mag
Diên suyv’ren Jongeling en spiegel aller Vrome
Zyn wedervaeren? wat mag hem zyn overkome
Voor onverwachten ramp? ’k bid my de saecken uyt’.
TULLIUS.
(620) O ongehoorde smaed!
DECIUS.
                                    O goddeloos besluyt
Van een’ ontaerden Soon!
CONSTANTINUS.
                                        Raeckt dan het fayt myn’ Sone?
O hemel, wat is dit!
TULLIUS.
                                Noyt sag m’aen ’s Keysers kro’ne
Een schelmstuck g’lyck aen’t geên uw’ Sone heeft bestaen.
Ik schaem’ my het verhael. Gevreesden Vorst, neemt-aen
(625) ’T geên wy u brengen by met groote pyn en rouwe,
En suchtinge des hert... Uwe alwairde Vrouwe
Leyt als ziel braeckend’, ag! hier-voren in de zael
Door goddeloosen lust en door ’t bloedgierig stael
Tweevoudelyck vervolgt van uw’ ontaerden Sone.
CONSTANTINUS.
(630) Gy dwaelt, Prinsen, gy dwaelt..
DECIUS.
                                            Dat sal syn stael u to’ne,
’T geên hy door onse komst, op’t roepen der Vorstin’,
Verbaest, gelaeten heeft.
CONSTANTINUS.
                            Vloeckwairden lust en min!
Onlyd’lyck schelmstuck! waer, waer is by heên-geweken.
[p. 28]



SEVENSTE TOONEEL.

CONSTANTINUS, DECIUS, TULLIUS en Gevolg: FAUSTA in eenen zetel rustende.

TULLIUS.
Vorst daer is uw’ Vorstin’, hoort, bid ick u, haer spreken
(635) En uyten selfs het feyt.
DECIUS.
                                            Ey, Vorst, ey siet voor d’oog’
Uw’ Bruyd in doods gevaer.
CONSTANTINUS.
                                            O treur’, ô droef vertoog!
Liefd’-draegster van myn ziel, wat hoor ick? ag! wat plaegen
Bestormen onse trouw? staeckt uw’ gesucht en klaegen,
T’wyl’ u den hemel in deês ongehoorden stryd
(640) Syn’ hulp heeft aengeboôn.. Siet my, uw’ Vorst, beryd
Het godd’loos schelmstuk met ong’hoorde straf en pynen
Te dempen naer wairdy.
FAUSTA.
                                            Laet gy uw licht nog schynen
Genaedig’ God, op my, elendige Vorstin’,
Door goddeloosen lust, door geylen gloed en min...
(645) Swygt, tonge, ’t is genoeg: swygt eerbaer’ schaemt’. Vloeyt traenen,
Vloeyt suchten uyt het hert, soo lang ’t gedacht vermaenen
Sal, dat gy zyt onteert. Betreurt Stiefmoeders-staet,
Tor dat sy in den vloed van het geween vergaet
En eyndigt met haer dood die doodelycke wonde
(650) En schennisse van trouw...
CONSTANTINUS.
                                        Is dan myn’ trouw geschonde?
FAUSTA.
Soo* is het, grooten Vorst, ô doodelycken rouw!
[p. 29]
Uw’ kuysche Bedgenoot, uw’ trouw-minnende Vrouw
Met doodelyck geweld in syn vertreck gedraegen
Is schandelyck onteert. Ag! wie helpt my uytklaegen
(655) En uyten ’t doods-gevaer, waer in ick was gestelt
Door dus vloeckwairden dwang en goddeloos geweld.
Ag! Constantinus, ag! gevreesden Vorst van Ro’men,
Tot wat elend’ en ramp is uwe Bruyd gekomen!
Tot spot en smaed uws Soons: tot walging’ van syn’ lust
(660) En god-vergete min! doods-gift’gen pyl, ey blust
Myn leven, eynd myn’ ramp en eeuw’ge ongenuchten.
CONSTANTINUS.
Ey staeckt, geminde Bruyd, deês droeve klacht en suchten.
Ick sweire by myn’ kroon en by d’al-siende God
Dat ick niet rusten sal in bitse vraecke, tot
(665) Dat ick d’Echt-moordenaer en Moederlycken Schender
Sien smooren in syn bloed... O Aller-herten-kender,
Geeft maer aen uwe Slaef, dat die vloeckwairde daed,
Dat diên ontaerden Soon myn’ vraecke niet ontgaet:
Indiên gy hem ontseyt door uwe blixem-straelen
(670) Te sengen ’t ingewand, uw’ donders niet doet daelen
Om morselen tot stof diên vreeselycken lust
Met Vaders-bedgenoot, dus goddeloos geblust
Tot schroom van alle trouw, en tucht en kuysche zeden.
Nog eens, genaedig God, hoort en herhoort myn’ beden,
(675) Stelt dat meyneedig Bloed in myne raeserny,
Of straft door uwe straf syn’ lust en dwing’landy.
DECIUS.
O haest-verkeerde vreugd! ô prael van kleyne tyden!
FAUSTA.
Geeft, geeft, genaedig God, een eynde aen myn lyden
En doodelyck verdriet; kort- myne dagen af,
(680) En geeft my tot myn’ rust myn sterven en myn graf.
CONSTANTINUS.
Leeft, leeft, geminde Bruyd, dat den Verraeder sterve...
[p. 30]
Gaet, Prinsen, vlied, ey vlied, geeft dat ick rust verwerve;
Stelt diên Stiefmoeders-dwang en echt schendende Soon
My strengelyck geboeyt ter vierschaer voor myn’ troon,
(685) ’K sal uw’ bewese trouw met eeuw’ge jonst vergelde.
TULLIUS. Wy vliên op uw bevel.
DECIUS.
                                        Soo ick my immer stelde
Ten dienste van den Vorst, ’t is nu in desen nood,
Wy vliên op uw bevel...
            De Prinsen langs verscheyde kanten vertrecken sig.
CONSTANTINUS.
                                        Uw leven en syn’ dood,
Geminde Bruyd, genaeckt: wilt tot de rust weêrkeeren.
(690) Syn’ nederlaeg’ is by: uw praelend’ overheeren
Sal geven waer’lyck blyck aen heel het aerdsche dal
Van uwe kuysche trouw, daer syne dood en val
Sal geven proef en blyck van syn’ onkuysche minne
En doodelyck geweld. Laet dan uw’ droeve sinne
(695) Sig stellen tot de rust: ey geeft, geminde Bruyd,
Dat Constantinus-rouw, die uyt uw’ droefheyt spruyt
Mag eynden, met ’t bedaer van al’ uw’ droeve traenen
En suchten van uw hert... ’K gaen u de wegen baenen
Van nieuwe rust en vreugd, bestraffen ’t grouw’lyck feyt
(700) Van een tyrannig Kind. Nog eens siet my bereyd
Roemwairde Gemalin’, alle den loop myns dagen
In ongehoorden stryd het vorst’lyck bloed te wagen
Tot demp der dwing’landy myns Soons. Soo dan, myn’ Bruyd,
Droogt uwe traenen af, en al uw treuren sluyt
(705) Met syne dood en val.
FAUSTA.
                                            Ag of ick met myn sterven,
Oock sluyten kon myn’ rouw! want ick noyt meêr kan b’erven
Gewenschte rust myns hert, dan als deês droeve borst
[p. 31]
En dit onteerde lyf, gescheyden van myn’ Vorst,
Sal rusten in het graf...
CONSTANTINUS.
                            Houw-op, Vorstin’, van klagen.
(710) Uw’ droefheyt druckt my ’t hert, uw’ droefheyt kort myn’ dagen.
Laet het u zyn genoeg tot eynd’ uws druck en rouw,
Dat ick uw’ liefd’ erken’; dat ick uw’ kuysche trouw
Sien als den dageraed of gulde son’ opkomen
Tot spiegel aller eeuw’ aen ’t keyserdom van Ro’men.
(715) Gaen wy dan, wairde Bruyd, om sien diên Dwingeland
Te sneuv’len door het stael om syn’ onsuyv’ren brand.
VERTOONINGE.
Crispus word in hecht-genomen ende gestelt in eenen Kercker.
SANG.
                        Ongehoort, Barbaers-geweld,
                    Vreeden dwang en list der Vrouwe!
                    Uwe geyl’ onkuysche trouwe
                    (720) Roomen in een’ doods-nood stelt.
                        Siet tot uw verderf bereyd
                    Staen de snelle blixem-straelen,
                    Soo gy hem doet nederdaelen,
                    Seyt- u d’hemel aen den stryd.
BALLET.
Eynde van het tweede Deel.
Continue

DERDE DEEL.

EERSTE TOONEEL.

CRISPUS geboeyt, uyt den Kercker treckende, gaet naer de vierschaer syns Vaders met gevolg van Gewaepende.

CRISPUS.
(725) GUnst-baerende Fortuen, met al’ uw’ eyd’le daeden
En snel-vluchtende prael, waer zyn al’ uw’ cieraeden,
[p. 32]
Eer-titels, lof-begroet? waer is myn’ staf en kroon
En keyserlyck gewaed? waer myn’ verheven troon,
Myn lyfwacht, vairdig heyr, waer myne lauwerblaeden,
(730) Zeêg-wagens en tropheên? weê my, ’k sien my belaeden,
Met ketenen omgort, geroepen voor den Raed
En bloed’ge vierschaer van myn’ Vader... Ag! wat baet
Sult gy, vreede Vorstin’, uyt myne dood verwerven?
’K wil geirne en met vreugd de vreedste dood gaen sterven
(735) Als ick maer tot uw’ troost uw’ geyle minne-lust
Kan dooven door myn bloed: als maer kan zyn geblust
Uw’ goddeloosen brand door myn onnoosel sterven.
Want uw’ vloeckwairden gloed streckt tot uw ziels-verderven
En eyndeloosen ramp om myn’ onnooselheyt...
(740) Soet is my ’t sterven: maer dat my zy naer-geseyt
Dat ick de Keyserin’, myn’ Stiefmoeder, ô schande!
Geperst heb tot myn’ lust, en in haer’ liefde brande
Dat is my hard en vreed, ja vreeder dan de dood...
Sagt, daer verschynt den Raed... Sterckt my in desen nood
(745) Bermhertig God, dat ick ’t rechtvairdig oordeel b’erve,
Of voor d’onnooselheyt met groote vreugd mag sterve.
In alle dit gevaer en doodelycken stryd
Geeft my, genaedig’ God, moed ende lydsaemheyt.


TWEEDE TOONEEL.

Het Theater beeld-af den Raed van Roomen.

CONSTANTINUS, CRISPUS, TULLIUS, DECIUS en gevolg van Raeden.

CONSTANTINUS.
Verwaenden Dwingeland, echt-schendend’ Vorst van Roomen,
(750) Die ick niet sonder haet, en sidderen en schroomen
[p. 33]
Kan aensien voor myn’ troon in deês gevreesden Raed,
Weet, dat uw’ helschen lust, uw godd’loos feyt en quaed
Geen voorder ondersoeck meêr eyscht, maer uw verderve.
Uw bloed-schand’ roept gestaeg, dat den Verraeder sterve
(755) En Schender van de trouw syns Vaders. Geen’ genaed’,
Dat hem het vuer of stael afsneyde ’s levens-draed
Of uytbrand d’helschen gloed en goddeloose minne,
Syn’ Stiefmoeder betoont. Dus neygt uw hert en sinne
Ter dood. Gy zyt gedoemt: uw vonnis zy gestelt
(760) Te sterven door het sweird om ’t moederlyck geweld
En roovinge van eer... Verraederlyck’ Bedrieger,
Bloedgier’gen Wolf en Leeuw, roof-soeckend’ Beir en Tieger,
Gy overwint in lust en vreedheyd uws gemoed
Het aldervreedste Dier. Dus haeck ick naer uw bloed
(765) Als een’ gequetsten Hert, haeckt naer fontyn en wat’ren*.
CRISPUS.
Wat eysselyck geluyd hoor ick door d’ooren schat’ren
En dringen door het breyn en ’t binnenste myns hert?
O doodelyck verweyt, onlydelycke smert!
Verleyden Vader, ag! verkeerden Vorst van Ro’men,
(770) Tot wat oneyndig quaed is uwen drift gekomen
En al te blinde liefd’, die gy uw’ Keyserin’,
Soo sy diên naem is waird, zyt draegend’... Ag! daer in
Leyt dan myn’ ramp en dood, dat ick de lust myns Moeder
Dood-vluchtig ben ontgaen; dat ick, als Trouw-behoeder
(775) Van myne Vaders-trouw, haer’ goddeloosen brand
Gehaet heb, als ’t verderf van ryck en vaderland?
Daer in leyt dan myn’ dood dat ick u gaf het leven!
Nu mag ick in gesucht met Cesar my begeven
Tot eene droeve klacht, die, doodelyck vermoed
[p. 34]
(780) Van steeck op treeck, niet klaegt dan als hy van syn Bloed
Of naesten Vrind ontfing die doodelycke wonden
Te-midde in den Raed... Al had ick duysend’ monden
Ick sweeg’ in al myn leet; maer nu myn’ Vader my
Doorboort, klaeg ick met recht van syne tyranny.
CONSTANTINUS.
(785) Klaegt, Vreeden, klaegt met recht, van uw onmenschlyckheden.
Waer sag men oyt Vorstin’ of Moeders-hert bestreden
Met dus ontaerde min en dood-straf-wairden brand?
Klaegt, Vreeden, klaegt met recht, daer ryck en vaderland
Klaegt, sucht, en treurend’ is met uw’ treurende Moeder,
(790) Door uwe lust onteert. geylsucht’gen Vlammen-voeder,
Smeeckt d’hemel om genaed’, erkent, ’t is meêr als tyd,
Uw’ al-te-dwaese liefd’ en uwe godd’loosheyt.
CRISPUS.
Is ’t mog’lyck, Vader, ag! is ’t mogelyck te lyden
’T onrecht, my aengedaen? onnoosel te bestryden
(795) Myn’ kuysheyt, myne trouw, myne stantvastigheyt,
Die in deês moed’ge borst soo diep besloten leyt,
Tot b’houdinge van eer? dat ’t hemel-vuer my brande,
Soo ick de Keyserin’ oyt dachte aen-te-rande
Met minlust, of met dwang naer haere eer te staen:
(800) Soo sy, door min geperst, my eerst niet rande-aen
En praemde tot haer’ lust; soo ick niet ben geweken,
Als d’Hert, die door het woud hoort de trompetten steken
Tot jaeging’ van syn’ dood: soo ik niet, met een woord,
Gedaen heb ’t geên uw’ Soon en Roomschen Vorst behoort.
CONSTANTINUS.
(805) ’T behoort geên Roomschen Vorst de waerheyt te bestryden.
’T behoort geên Roomschen Vorst d’Onnoosele in lyden
[p. 35]
Te brengen door misbruyck van liefde en van trouw.
CRISPUS.
’Tbehoort geên Roomschen Vorst d’Onnoosele in rouw
Te brengen, door bedrog misleyt en dwaese minne
(810) Van syn’ onkuysche Vrouw...
DECIUS.
                    De blycken overwinnen.
TULLIUS. Wy niet, maer heel het hof tuygt uw verraed. De vlucht
U plichtig maeckt van ’t feyt: ’t stael, ’t geên gy op ’t gerucht
Van onse komst liet-naer, waer meê gy had gesworen
Naer mins genoten lust, den boesem te doorbo’ren
(815) Des Keysers vrouw, is dit uw eygen niet?
CRISPUS.
                                                            O weê!
Dat stael, ’t geen my door haer geruckt is uyt de scheê,
Verlieft, my vergende myn’ min of haer verderven,
Sou dat de oorsaeck zyn van myn onnoosel sterven?
Ey! Vader, ’k bid’, bedaert tot ondersoeck der saeck:
(820) Niet al te blind door liefd’ en woedende door vraeck.
CONSTANTINUS.
U godd’loos looch’nen kan nog sal myn voorneêm breken,
Het stael zy u tot loon, soo ’t vonnis uyt sal-spreken.
TULLIUS leest.
T’wyl Crispus vreeden Soon des Keysers Constantyn,
Naer wettig ondersoeck, met groot geweld en pyn
(825) Ontschaeckte ’s Keysers vrouw, syn’ Moeder; en de Wetten
Die alle Maegds- of Vrouws-ontschaeckinge beletten,
Vertrede naer syn’ wil; en die, door lust verkeert,
D’onschaeckte Keyserin’ heeft schandelyck onteert,
En naer genote liefd’ haer’ boesem wou doordolcken,
(830) Sal in ’t gesicht van ’t hof en aensien aller Volck’en
Onthoofd zyn door het sweird, tot straf syns geyle min,
En tot herstelde eer der Roomsche Keyserin’.
[p. 36]
CONSTANTINUS.
Volvoert in aller haest het vonnis en syn sterven:
Syn’ dood geen uytstel lyd.
                    Sy vertrecken. Crispus alleen met Lyfwacht.
CRISPUS.
                                        Ey! laet my eerst verwerven,
(835) Geminden Vader, dat ick in myn’ laesten dag
U voor het laest’ omhels, en seg, vaert-wel, en mag
Met diep’ ootmoedigheyt vergiffenisse vraegen,
Soo’k oyt uw’ Majesteyt misdaen heb... Wat mishaegen!
Gy zyt dan heên, en laet my, ov’rig aen ’t geweld,
(840) Op d’oever van myn’ dood, daer gy my hebt gestelt,
Uytgalmen te-vergeefs myn droef gesucht en klaegen.
’K bereyd my dan ter dood, t’wyl’ het is uw behaegen,
En lust, en wensch, en wil van uw’ ontuchte Vrouw.
Geeft maer, genaedig God, dat ick u blyf getrouw,
(845) En knielend’ voor het stael uw’ laeste jonst verwerve,
En in uw’ liefde en uw’ Moeders-liefd’ mag sterve,
Die ’k trouw’lyck heb bemint alle den loop myns tyd.
Vergeeft myn’ Dooders, en geeft my de saligheyt.
BALLET.


DERDE TOONEEL.

CONSTANTINUS alleen in syne vertreckplaetse in eenen Lusthof

CONSTANTINUS.
Troost-baerend’ eensaemheyt*, ziels-troostende gedachten
(850) Baert gy dit treurig hert, ’t geên daegen ende nachten
Word rusteloos gepynt in het onrust gemoed,
Nu met diên vreeden Soon en schandvleck van myn bloed,
Nu met de droeve klacht, en herte-weê, en traenen
Van myne Gemalin’; nu met ’t gestaeg vermaenen
(855) Van myn’ geschonde trouw: nu met het ryk voor schand
En list te b’hoeden: nu, nu met het vaderland
[p. 37]
Te troosten, die met my betreurt myn’ ongelucken:
Nu met myn’ eygen smaed, die my wilt onderdrucken,
Te dryven uyt myn’ geest; soo dat ick rust’loos word
(860) Als in onstuymigheyt der baeren, aengeport
Om te versuchten naer gewenschte haef, en ’t landen
Van myn’ gedreygde kiel: soo dat deês borst in banden
Van bitterheyt en weê, door bloed-schand aengedaen,
Waer sy oock henen vlied, geen’ vreugden kan ontfaên
(865) Of ruste van’t gemoed. Het groene kruyd en bloemen,
En haeg’ en boom-gewas, daer ick plagt op-te-roemen
En stelde-in myn’ vreugd strecken my nu tot pyn
En meerd’re treurigheyt... Ag, hemel! wat mag zyn
’T geên my de ziele dus ontstelt, en schynt te plagen
(870) Met ongehoort gequel... Ey, eyndigt myne dagen,
Of geeft my wederom de ruste myns gemoed,
’T vergeten van de smaed myns Soons en godd’loos Bloed.
Hy begeeft sig tot de ruste.
VERTOONINGE.
Crispus leyt onthoofd ter aerde.
SANG.
                Ag! wat droeve treur-tooneelen
                    Baert geylsucht’ge min en gloed!
                (875) Dat Apelles-verf-penseelen
                    Voortaen schilderen met bloed,
                En afmaelen ’t droef aenschouwen
                    Van dit vorstelycke hoofd,
                Van ’t onnoosel lyf gehouwen,
                (880) En uyt lust van ’t licht berooft...
Donder ende Blixem.
VERTOONINGE.
Fausta word van den Geest van Crispus ontrust ende achtervolgt.
SANG.
                Vreede, staet, waer wilt gy vlieden?
                    Staet, ontuchte Keyserin’:
[p. 38]
                Hoort wat ick u aen-kom-bieden
                    Om uw’ dwaese lust en min;
                (885) D’helsche straf is u op d’hielen,
                    Soo gy niet berouwig boet,
                Uw plicht’loosen Soons-ontzielen
                    En ’t vergieten van syn bloed.


VIERDE TOONEEL.

CONSTANTINUS, den Geest van CRISPUS.

Den Geest van CRISPUS.
Op op, tyrannig Hoofd, op vreeden Vorst en Vader,
(890) Hoe dus daer sorgeloos? de uere komt nu nader
Om brengen aen het licht de snoode list uws Vrouw,
En myn’ onnoos’le dood met eeuwig naberouw
Te boeten, en in ’t hert de wreedheyd te betraenen,
Uw’ Sone aengedaen... Op, gaet het hof vermaenen
(895) Dat ick door uw en hun vloeck-wairdig oordeel ben
In al te blinde waên ter dood verwesen, en
Ter aerde in myn bloed door ’t godd’loos stael geslagen
Tot schroom van alle recht... Op, gaet de tyding’ dragen
Aen al’ het volck van Roôm van d’ongehoorden stryd
(900) En dwaese lust uws Vrouw, van myn’ onnooselheyt
En vraeck-roepend’ vergiet myns bloed: d’onkuysche zeden
En dwaese lust uws Vrouw, en myn’ stantvastigheden
In d’Echt myns Vaders te bewaeren. Op, ’t is tyd
Te vreken myne dood, te vreken ’t godd’loos feyt
(905) Op haer, die door haer’ list my deed’ onnoosel sterven.
Op op, nog eens ’t is tyd, want noyt sult gy herwerven,
Tot een rechtvaird’ge straf, de ruste uws gemoed,
Ten zy gy myne dood sult vreken met haer bloed.
Treed binnen.
CONSTANTINUS ontwaeckende.
Wat eysselyck vertoog komt hier sig te verto’ne?
(910) Wat angst, wat vrees, w at schroom! Staet, staet, geminden Sone,
[p. 39]
Vreeckt uw’ onnoos’le dood. Komt raesend en verwoed
Daer is myn godd’loos stael, perst myn onwairdig bloed
Ten vreeden boesem uyt: schept vreugd in myn verderven.
Deed’ ick u sonder schuld, geminden Sone, sterven
(915) Door list en min verleyd van een’ onkuysche Vrouw,
Soo moet gy my dit hert uytrucken... Ag wat rouw,
Wat schroom! sien ick niet weêr de schim myns Sone nad’ren
Met Fausta? Prinsen helpt, helpt Rycks- en Stamme-vad’ren,
Sterckt door uw byzyn my, ick ben in doods-gevaer


VYFDE TOONEEL.

FAUSTA, van den Geest van CRISPUS als-voren achtervolgt, vlucht tot CONSTANTINUS.
DECIUS, TULLIUS en gevolg van Prinsen ende Lyfwacht.

Den Geest van CRISPUS.
(920) Volgt, volgt de bloed’ge schreên van uwen Sone naer,
Ontuchte Keyserin’: uw’ straf en dood genaecken.
Sinckt-neder.
FAUSTA.
Waer berg ick, hemel! ag! waer berg ick my? doet blaecken
Uw godd’lyck vuer, en sengt deês borst en ingewand,
Om voor ’t onnoosel bloed en myn’ onkuyschen brand
(925) Te zyn gestraft naer eysch... Genaede, Vorst van Roomen.
’K beken, ick heb misdaen. Ick ben ’t, die sonder schroomen
Van echt-breuck ofte bloed, heb dwaeselyck gestaen
Naer minlust met uw’ Soon. Ick ben ’t, die heb verraên
Myn plicht en eeuw’ge trouw, die ick u had gesworen.
(930) Ick ben ’t, die had in ’t hert u eynd’lyck te doorboren,
Om dus te veyliger in dwaese minne-gloed
[p. 40]
Te leven met diên Vorst. Ick ben ’t, door wie syn bloed
Onnoosel leyt gestort. Dus ick verdient te sterven,
Heb meêr dan duysend doôn. Waer sal ick rust be-erven?
(935) waer vlucht, waer berg ick my? waer sal ick hene-vliên,
Rechtvairdig’ God, daer gy my sult uw’ straf niet biên,
En volgen op het spoor, en dooden door ’t berouwen
Van het onnoosel bloed?
CONSTANTINUS.
                    O schandvleck aller Vrouwen!
Smaed-broedsel van uw’ stam, geyltucht’ge Tigerin’!
(940) Vloeckwairdig om uw’ brand en uw’ onkuysche min:
Vloekwairdig om het bloed en ’t sterven van myn’ Sone,
Onnoosel door uw’ schuld. Ag! wie sal my beto’ne
Hoe dat ick naer den eysch uw’ helsche moordery
Sal dempen door uw’ dood. Vat, Lyfwacht, haer, en ley’
(945) Haer naer een Badstoof, waer dat gy haer in sult smooren
En blussen ’s levens-vlam: deês straf dunckt naer behooren
Rechtvairdelyck te zyn. Soo word u ’t licht ontrooft,
En geyle minne-brand verwonnen en gedooft.
FAUSTA.
Genaede, grooten Vorst, laet my genaed’ verwerven:
(950) ’T berouw perst my het hert. D’onschuldige straf en ’t sterven
Uws Soons sal zyn beweent en bitterlyck beschreyd
Met een’ geduer’ge pyn alle de levens-tyd
Die my nog ov’rig staet door uw’ genaed’ te geven.
CONSTANTINUS.
Ruckt haer uyt myn’ gesicht: ick vloeck, ick haet het leven
(955) Van dus lust-gierige Vergietster van het bloed
Van myn’ onnoos’len Soon... Vaert-voort, eer ick verwoed
Haer met myn eygen stael aenrande, en doorboore
Haer’ trouweloose borst: geen klaegen ick aenhoore:
[p. 41]
’K schep vreugd in uw verderf, ’kverheug my in uw’ moord.
(960) Dan moet oock zyn naer eysch deês vreede borst doorboort
Tot straffe myns misdaed...
FAUSTA.
                                        Uw’ daed zyn myn’ misdaeden:
Leeft dan in myne dood. Ick, ’t hoofd van alle quaeden,
Heb waerelyck verdient alleen te sterven. Ag!
Lyd dan, genaedig Vorst, dat ick my buygen mag,
(965) Berouwig vraegende in droef gesucht en traenen
U, en uw’ dooden Soon, en al’ myn’ Onderdaenen
’T vergeven van myn feyt en goddeloose daed.
Vemaenende daer by de lust te schouwen, ’t quaed
Te vluchten als de dood, en uyt myn’ dood te leere
(970) D’omhelsinge der deugd. Dus ick voor ’t laest’ my keere
Tor uwe Majesteyt, en seg u, eer ick scheyd;
Vaert-eeuwig-wel, myn’ Vorst; waer meed’ ick my bereyd
Ter slagtbanck, en gaen-heên om myne dood t’omharmen:
Wilt maer, genaedig God, myn’ bange ziel bescharmen
(975) En stieren tot berouw, om in uw’ liefd’ myn’ stryd
Te eynden, en te zyn gekroont met Saligheyt.
Vertreckt met gevolg van Lyfwacht.
CONSTANTINUS.
Gaet, Goddeloose, gaet, dat ick u niet meêr hoore
Of aensien voor het oog, die myne rust sult stoore,
Soo lang ick ’t levens-licht genieten sal op d’aerd’.
(980) Nu wil ick voor het laest’, naer keyserlycke waird’,
De vorstelycke prael aen myn’ gedooden Sone,
Tot spiegel van syn’ deugd, opdraegen, en beto’ne
Aen Roôm en heel de aerd’ syn’ zegerycken stryd.
Syn’ trouw en kuysche liefd’: Crispus-onnooselheyt,
(985) En Faustas-moord en lust... Gaet, Lyfwacht, stelt-ten-tro’ne,
[p. 42]
Als of hy waer in ’t licht, mynen onthoofden Sone,
Dat ick syn’ ramp beklaeg, en syn’ onnoos’le dood
Beweene en betreur...
Eenige Prinsen op het bevel des Keysers vertrecken sig.
                    O nood! ô bitt’ren nood!
Waer hebt gy my vervoert! met wat rampsaligheden
(990) Hebt gy den Roomschen Vorst bevangen en bestreden!
Niet wetende, uyt vrees van myn kleynmoedigheyt
En al-te-blinde liefd’, die godd’loos heeft bereyd
Myn’ Soons-verderf, waer vliên, waer vluchtig sig te maecke
Voor de al-siende oog en goddelycke vraecke,
(995) Die my volgt op het spoor, en soo lang volgen sal,
Tot ick de straffe voel van syne dood en val.
DECIUS.
Bedaert, ey, Vorst, bedaert, de oorsack van syn sterven
Was uwe vreede Vrouw: die sal haer’ straf verwerven
En boeten met haer’ dood al’ haere godd’loosheyt.
TULLIUS.
(1000) Ag! hoe staen wy verstelt, dus blind, te zyn misleyd
Door ongehoort bedrog en helsche listigheden
Van een onkuysche Vrouw... Ag! al’ de tucht en zeden
Die in haer zyn geweest uytstraelende en groot,
Zyn oorsaeck van ons’ waen en syn’ onnoos’le dood.
VERTOONINGE.
Crispus dood lichaem ende hoofd verschynt ten-troone, omringt van Prinsen ende Lyfwacht.
DECIUS.
(1005) Siet, Vorst, ’t ontzielde lyf en hoofd gestelt ten-troone?
CONSTANTINUS.
Sien ick u, Crispus, ag! sien ick u soo vertoone?
Rampsael’gen Vorst van Roôm, is dit beloont uw’ deugd
En aldertrouwste trouw? te-midden in uw’ jeugd
Ontzielt en afgemaeyt uw’ eerst’ begonne jaeren?
(1010) Sien ick die oogen doods, die eer’ uytstraelend’ waeren
Gelyck het licht der Son’? dat goddelyck gelaet
’T geên eertyds bly, maer nu droef ende bitter staet,
[p. 43]
Als-of het my met recht wou in het aensicht vryven
Myn goddeloos bedryf? myn’ aderen verstyven
(1015) Als ick denck en herdenck, en waerelyck beken
Dat ick door snoode liefd’ van myne Vrouwe ben
De Mede-oorsaeck van uw’ dood en uw verderven.
Ag! mogt ick om uw’ dood hier duysend’ dooden sterven,
En boeten myn misdaed... Genaed’ dan, wairden Soon,
(1020) Ick ben ’t, die heb misdaen: ick ben ’t, door wiêns geboôn
Dat uw kroonwairdig hoofd is van het lyf geslaege.
Vergeeft my myn misdaed: geeft, eer gy word gedraege
Ten grafplaets, my die vreugd, en laesten troost my jont,
Dat ick u hier omhels, dat ick uw’ bleecken mond
(1025) Mag drucken aen myn hert en goddeloose wange,
En diên besproeyen mag met myn getraen, soo lange
Tot ick in droefheyt smoor en sterve voor uw’ troon...
Vlecht, Prinsen, vlecht in haest’ een’ nieuwe lauwer-kroon,
Ick wil dat godd’lyck hoofd sien eyndelyck bekroonen
(1030) Soo om syn’ helde-daên, als om syn’ deugd te loonen
En kuysche liefd’en trouw: en elck te doen verstaen
Dat Crispus, sonder schuld, is door het sweird vergaen.
VERTOONINGE.
Waer Fausta in eene Badstove geworpen ende gedood word.
SANG.
                Staeckt uw’ rouw en ongenuchten,
                    Treur’gen Vorst, aensiet uw’ Vrouw,
                    (1035) Om het schenden van haer’ trouw
                Stervend’ uyten sucht op suchten.
                Crispus-zeêg en liefds victori’,
                    Nevens Faustas godd’loosheyt,
                    Is genoegsaem nu verspreyd,
                (1040) En streckt eeuwig, hem tot glori’.
ROUWBALLET.
Eynde van het derde ende laeste Deel.


[p. 44]

GOED-KEURINGE.

HEbbe gelesen het Treurspel, hebbende voor Titel, Constantinus, Rooms-keyser, de Onnooselheyt van Synen Sone, Crispus, ende de Boosheyt van Syne Vrouwe Fausta, straffende, in-rym-gestelt door Joannes Franciscus Cammaert, ende in het Selve niet gevonden hebbende dat stryd tegen het Geloof ofte goede Zeden, oordeele dat het mag gedruckt worden. Gegeven tot Brussel den 4. Januarii 1746.
N. KERPEN Canon. & Pleban. Bruxell.
Libr. Censor ordinarius.


EXTRACT
VAN
PRIVILEGIE.

MARIA THERESIA, Roomsch’ Keyserinne, Koninginne van Hongarien, van Bohemen, &c. Aerts-hertoginne van Oostenryck, Hertoginne van Bourgondien, van Lotthryck, van Brabant, van Limbourg, van Luxembourg, van Gelren, van Milaenen, van Stirien, van Carinthien, van Carniolen, &c. Graevinne van Vlaenderen, van Tyrol, van Henegouw ende van Naemen, &c. &c. Heeft toe-gelaeten aen de Weduwe G. Jacobs alleen te mogen drucken dit Boeckxken, genaemt Crispus ende Fausta, Treurspel, in-rym-gestelt door J. F. Cammaert, Verbiedende aen alle andere Boeck-printers en Boeck-verkoopers het selve in het geheel oft ten deele naer-te-drucken oft te conterfeyten, oft elders gedruckt in dese Landen te brengen oft te verkoopen binnen den tyd van ses jaeren, op de verbeurte van de selve Boeckxkens, en daer-en-boven te vervallen in d’amende van dertig Rinsguldens voor ieder Exemplair, als blyckt in d’opene Brieven, daer af zynde. Gegeven in onse Stad, Brussel, den 29. Januarii 1746. gepara. Schee, Vt. Onderteeckent J. H. HENRICY.
Continue

Tekstkritiek:

vs. 189 vraecke er staat: vracke
vs. 584 heyr er staat: hevr
vs. 651 Soo er staat: loo
vs. 765 wat’ren er staat: wet’ren
vs. 849 eensaemheyt er staat: eensaemhey: