Pieter Bernagie: De huwelyken staat. Amsterdam, 1684
Uitgegeven op 29 december 2017 door Alida van Adrighem; Hans Broekhuizen; Ria van Oosterhout-Bos; Bas van Oosterhout; Liesbeth van Gaalen; Dick van der Mark; Lysiane Schlechter; Ton van Os; Corrie van der Laan; Frits Koning; Elisabeth Koning; Marijke van der Wal; Heleen Harmsen; Carmen Harmsen; Floris van Oosterhout; Frits Harmsen en Hannah Broekhuizen
Red. Paula Koning en Ton Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton008970 — books.google — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[fol. π1r]

DE

HUWELYKEN STAAT.

KLUCHTSPÉL.

[Vignet: Latet Quoque Utilitas.]

T’ AMSTERDAM,

By ALBERT MAGNUS, op den Nieuwendyk,
in den Atlas, by den Dam. 1684.

Met Privilegie.


[fol. π1v: blanco]

[fol. π2r]

COPYE

Van de

PRIVILEGIE.

DE Staten van Hollandt ende Westvrieslandt doen te weten. Also Ons vertoont is by de tegenwoordige Regenten van de Schouwburgh tot Amsterdam. Dat sy Supplianten sedert eenige Jaren herwaerts met hunne*goede vrinden hadden gemaeckt en ten Toonele gevoert verscheiden Wercken, soo van Treurspelen, Bleyspelen als Kluchten, welcke sy lieden nu geerne met den druck gemeen wilden maecken, doch gemerkt dat dese wercken door het nadrucken van anderen, veel van haer luyster, soo in Tael als Spelkonst souden komen te verliesen, ende alsoo sy Supplianten hen berooft souden sien van hun bysonder ooghwit om de Nederduytsche Tael en de Dichtkonst voort te setten soo vonden sy hen genootsaekt, om daer inne te voorsien, ende hen te keeren tot Ons, onderdanigh versoeckende, dat Wy omme redenen voorsz. de Supplianten geliefden te verlenen Octroy ofte Prvilegie, omme alle hunne wercken reets gemaeckt ende noch in ’t licht te brengen, den tyt van vyftien Jaren alleen te mogen drucken en verkopen of doen drucken en verkopen, met verbot van alle anderen op seeckere hooge peene daer toe by Ons te stellen ende voorts in communi forma. Soo is ’t dat Wy de Zake en ’t versoek voorsz. overgemerkt hebbende, ende genegen wesende ter bede van de Supplianten, uyt Onse rechte wetenschap, Souveraine magt ende authoriteyt de selve supplianten geconsenteert, geaccordeert ende geoctroyeert hebben, consenteren, accorderen, ende octroyeren mitsdesen, dat sy geduurende den tyt van vyftien eerst achter een volgende Jaren de voorsz. werken die reeds gedrukt zyn, ende die van tyt tot tyt door haer gemaekt ende in ’t ligt gebragt sullen werden, binnen den voorsz. Onsen Lande alleen sullen mogen drukken, doen drukken, uytgeven en verkopen. Verbiedende daarom allen ende eenen ygelyken de selve werken naar te drukken ofte elders naer gedrukt binnen den selve Onse Landen te brengen, uyt te geven ofte te verkopen, op de verbeurte van alle de naargedrukte, ingebragte ofte verkogte exemplaren, ende een boete van drie hondert guldens daer en boven te verbeuren, te appliceren een derde part voor den Officier die de calange doen sal, een derde-part voor den Armen der Plaetse daer het casus voorvallen sal, ende het resterende derde-part voor den Supplianten. Alles in dien verstaande, dat wy de Supplianten met desen Onsen Octroye alleen willende gratifieeren tot verhoedinge van hare schade door het nadrukken van de voorsz. werken, daar door in geenige deelen verstaen, den inhoude van dien te Authoriseren ofte te advoueren, ende veel min de selve onder Onse protectie ende bescherminge, eenig meerder credit aensien ofte reputatie te geven, ne- [fol. π2v] maer de Supplianten in cas daer in yets onbehoorlykx soude mogen influeren, alle het selve tot haren laste sullen gehouden wesen te verantwoorden; tot dien eynde wel expresselyk begerende, dat by aldien sy desen Onsen Octroye voor de selve Werken sullen willen stellen, daer van geene geabbrevieerde ofte gecontraheerde mentie sullen mogen maken, nemaer gehouden sullen wesen het selve Octroy in ’t geheel ende sonder eenige Omissie daer voor te drukken ofte te doen drukken, ende dat sy gehouden sullen zyn een exemplaer van alle de voorsz. werken, gebonden ende wel geconditioneert te brengen in de Bibliotheecq van Onse Universiteyt tot Leyden, ende daer van behoorlyk te doen blyken. Alles op peene van het effect van dien te verliesen. Ende ten eynde de Supplianten desen Onsen consente Octroye mogen genieten als naer behooren: Lasten wy allen ende eenen ygelyken die ’t aengaen mach, dat sy de Supplianten van den inhoude van desen doen, laten en gedogen, rustelyk en volkomentlyk genieten en cesserende alle beletten ter contrarie. Gedaen in den Hage onder Onsen groten Zegele hier aen doen hangen den XIX Septembr. in ’t jaer onses Heeren en Zaligmakers duysent ses hondert vier en tachtig.


                                                        G. FAGEL.

                                                Ter Ordonnantie van de Staten

                                                    SIMON van BEAUMONT.


    De tegenwoordige REGENTEN van de SCHOUWBURGH, hebben het Recht van de bovenstaande Privilegie, voor dit Kluchtspél, vergunt aen ALBERT MAGNUS, Boekverkoper tot Amsterdam.

                    In Amsterdam den 19 September 1684.


[fol. π3r: blanco]
[fol. π3v]

VERTOONERS.

JERONIMUS, Vader
DIEUWERTJE, Moeder		 } van Magdal. en Henderik.
 HENDERIK, Vryjer van Saartje.
 MAGDALEENTJE, Vryster van Eelhart.
 EELHART, Vryjer van Magdaleentje.
 SAARTJE, Vryster van Henderik.
 JOOST, Knecht van Eelhart.
 MAAKELAAR.
 MARGRIET, Meid van Jeronimus.

Continue
[p. 1]

DE

HUWELYKEN STAAT.

KLUCHTSPÉL.
__________________

EERSTE BEDRYF.

EERSTE TOONEEL.

JERONIMUS, DIEUWERTJE.

DIEUWERTJE.
Wel! wilje dan na geen reden hooren?
JERONIMUS.
Neen zeg ik je, ’t is verlooren.
Al praate jy als Brugman, ik zalder niet toe verstaan
DIEUWERTJE.
Wat ben jy een moeijelyk mensch! wat is’er een Vrouw ongelukkig aan,
(5) Als zy zulk een koppig Man heeft!
JERONIMUS.
                                                            Daar is niet aan gelegen,
Noem my vry koppig, je zult me niet beweegen.
DIEUWERTJE.
Wel ik moet bekennen, dat je wonderlyk zyt.
JERONIMUS.
Dat is goed. Zorg maar dat je my zo wonderlyk verslyt.
DIEUWERTJE.
Maar...
JERONIMUS.
            Niet veel te maaren.
(10) Ik bid je Dieuwertje, dat je zulk teemen laat vaaren.
Of ik zal...
DIEUWERTJE.
                Wel! wat wou jy doen?
[p. 2]
Ben jy de Man, ik ben de Vrouw. Waarom zou ik met fatsoen
Niet moogen spreeken? ik zie, dat je onze Kinderen,
Daarze nu goede Heilyken doen konnen, dat wild verhinderen.
(15) Tot noch toe heb ik niet gesprooken. Maar ik zal
Nu niet langer zwygen. Wat meen jy? ik ben niet mal.
JERONIMUS.
De wyste ben jy ook niet.
DIEUWERTJE.
Als jy eens sturft, waar zou ik met de Kinderen van leeven?
Je weet ook wel, dat wy ze nu niet veel meê konnen geeven.
(20) Ik hebje genoeg gewaarschuwt, dat je aan één Man zo veel niet uit zetten zoud.
Toen wast, jy verstaat het je niet; ik weet wel aan wien ik het heb vertrouwt.
Ondertusschen is die Man bankroet. Waar zulje nou jou veertig duizend guldens krygen?
’t Is niet goed, dat men de Vrouwtjes altyt doed zwygen.
Hoe zuur moet men slooven eermen zo een sommetje vergaart?
(25) Ik heb het dikmaals uit myn hongerige buik bezuinigt, en gespaart.
Kom, ik zal niet spreeken, noch van de Kinderen noch van trouwen;
Wys me maar middelen aan, waar voor ik ze zo kan houwen.
Al hoewel het dan noch zotheid is, want die een Dochter uitheiliken kan,
En het niet doed, begaat een groote fout.
JERONIMUS.
                                                                  Jy praat’er zo van.
(30) Wel uit trouwen! goeje Heilyken! Wien wou jy ze geeven?
DIEUWERTJE.
Wat let de Weeuwenaar?
[p. 3]
JERONIMUS.
                                        Wel! ik had myn leeven
Niet gelooft, dat jy geen grooter liefde voor onze Magdaleentje had.
Was’er wel een slimmer Heilik voor haar in de heele Stad?
Myn eenige Dochter een Weeuwenaar met Kinderen te trouwen!
DIEUWERTJE.
(35) Wel ja. Je hoeft jou daar zo vreemd niet van te houwen.
JERONIMUS.
Ja wel Moer Jans, ik hoor jy weet’er weinig of.
Valt in de Huwelyken Staat geen overvloedige stof
Tot huyskraakeel, en twist, schoon twe vryje menschen
Te samen trouwen? en jy zoudze een Weeuwenaar, en dat noch met Kinderen toe wenschen!
(40) Hoe dat het een Vrouw maakt noit is het te deeg.
Ja wel zie daar, ik had liever dat ze imand nam, die niet een duit meê ten huwelyk kreeg,
Als een kaale Weeuwenaar met Kinderen. Zo lang als myne Oogen
In myn hoofd open staan, zal ik het niet gedoogen.
Altyd ligt de Môer met de Voorkind’ren over hoop.
(45) En die Kinders dan der best, met een loop
Na de Vaâr, om over de Stiefmoêr te klaagen.
Is het dan een kroeskop, zo krygt het Wyf, en de Kinderen slagen
Sterft de Man, de Weeuw krygt Proses, op Proses.
Myn Bestevaar gaf zyn Dochter deze les.
(50) Kint trouw geen Weeuwenaar met Kinders het zouje rouwen.
Ook zyn der veele, die in zulk geval geen zuiver gemoet konnen houwen.
’t Gaat ’er slecht toe. Jy verstaat wel wat ik meen.
Daar is zelden gemeenschap van goederen, en dan loopt het zo wat heen.
DIEUWERTJE.
Die dingen geschieden niet by fatzoenlyke luy. Laat ons maar trachten
[p. 4]
(55) Het Huwelyk voort te zetten. Van een Weeuwenaar kan men weeten hoe hy zich tegen zyn Vrouw gedraagen heeft, en van een Vryjer moet men dat noch verwachten.
Het oude spreekwoord zegt: een Weeuwenaar met een Kind,
Pot, en Ketel dat men vind.
JERONIMUS.
Beuzemstokken ook:
DIEUWERTJE.
                                  Nou de Vryjer?
JERONIMUS.
Wel dat zou ik noch eens in bedenken konnen neemen.
DIEUWERTJE.
(60) En dan onze Heinderikus?
JERONIMUS.
                                                Wat! wil je daar ook noch van teemen?
DIEUWERTJE.
Zou ik niet... maar daar komt hy zelve juist aan.


TWEDE TOONEEL.

JERONIMUS, DIEUWERTJE, HENDERIK.


HENDERIK.
MOeder heeft het Vader nu toegestaan?
JERONIMUS.
Wat zou ik toestaan? Wat is ’er nu weer te vraagen?
’k Geloof dat jou Moeder, jy, en je Zuster, alle drie geduurig gaat practizeeren, om my te plaagen.
DIEUWERTJE.
(65) Hy wou jou spreeken van zyn Vryjery.
JERONIMUS.
Ja wel die Bengels! die Kootjongens beelden haar in, dat zy
Te laat zullen komen! wel ’t is niet om te lyjen!
Loop, loop, eet eerst noch een Jaar, of vier Pap, en denk dan eens om het vryjen.
[p. 5]
Ze komen pas in de Waereld kyken, en spreeken al van de Trouw.
(70) Wel Jonge, wat wou jy toch doen met een Vrouw?
De klat is ’erin. In Italie, en in andere heete Landen trouwt men eerst op zyn dartig, of veertigste Jaar. En die Lekkers meenen hier, daar ’t zo koel is, dat het schanden voor’er weezen zou; zo ze met’er twintigste Jaar geen Wyf hadden op haar zy.
Maar wat voor een Postuurtje is het toch? waar woont het Lievertje, daar jy
Jou oog hebt opgeworpen?
DIEUWERTJE.
                                          Je hoeft dat zo schemper niet te vraagen.
Ik wensch, dat wy zo gelukkig waaren, dat wy dat Huwelyk maar zagen.
(75) ’t Is de Dochter van Jan Dirkze.
JERONIMUS.
                                                      Hoe! Saartje Jans?
HENDERIK.
                                                                                Ja Vader.
DIEUWERTJE.
                                                                                            En hy heeft
AI eenige tyd by haar verkeert.
JERONIMUS.
                      Zo? Zonder dat men my daar van eens kennisse geeft?*
DIEUWERTJE.
Kyf op hem niet, ik had hem bevoolen,
Dat hy het zo lang, voor jou verhoolen
Zou houden, tot dat het stond op een goede voet.
(80) Je weet, dat hier in Holland een Moeder dikwils zulke dingen doed.
JERONIMUS.
Meer als te veel.
DIEUWERTJE.
                    Word niet kwaad Vaâr.
JERONIMUS.
                                        Kwaad worden! met recht, en met reden.
[p. 6]
HENDERIK.
Zo Vader my maar gelieft te hooren, ik zal hem stellen te vreden.
JERONIMUS.
Ik heb met jou te vreden stellen niet te doen. Zeg me hoe na
Ben jy met haar gekomen. Maar Jongen, ik ra
(85) Jou, dat jy je wacht van tegens my te liegen.
Je weet wel dat ik my niet licht zal laaten bedriegen.
HENDERIK.
Geloof vry Vader ’t geen ik zeg,
Ik heb van Saartje ’t woord al weg.
JERONIMUS.
Wat!
HENDERIK.
        Het zal de Voogden ook behaagen,
(90) Als jy het Huw’lyk maar wild vraagen.
JERONIMUS.
Ja wel! ik zeg, dat jy lui langer wat beschryft.
Wel myn onnozele bloed! Weet jy zelf wel wat je dryft?
Ze zyn verdronken eer ze ’t waater noch eens ter deege kennen.
Beeld jy Jongeluy jou niet in, dat de Getrouwde de gelukkigste van de Waereld bennen?
(95) Ik zie jou met meêdoogen aan. Waaren wy hier alleen
Ik zou eens verklaaren wat op die taerling loopt. Maar daar staat’ er een,
Die ik aan myn hals door dit verhaalen zou krygen.
DIEUWERTJE.
Zeg maar wat je wild, ik beloof je dat ik zal zwygen.
JERONIMUS.
Ga dan zitten. Maar pas op, dat je jou Woord, en Beloften houd.
(100) Wat zal het nu weezen, als je al zyt getrouwt?
Heb jy jou al ter deege bedacht? weet jy wel wat het woordje Vrouw is te zeggen?
[p. 7]
HENDERIK.
Wat?
JERONIMUS.
        Ik zal ’t van de grond voor jou eens uit gaan leggen.
De Oude Philosophen, dat waaren zulke wyze, en verstandige lie,
En die zeiden, de Zé, de Hel, en het Vuur zyn drie kwaaden, maar één kwaad Wyf is slimmer, als deze alle drie.
HENDERIK.
(105) Dat ’s recht. Maar heeft het Vader wel onthouwen?
De Wyzen zeggen dit, geenzins van alle Vrouwen,
Niet van de goeje. Neen, daar schryven zy niet van.
Die plaats gaat maar alleen de kwaade Wyven an.
JERONIMUS.
Dat ’s waar. Die plaats raakt maar alleen de kwaade Wyven.
(110) Maar goeje zynder niet. Hoe kan mer dan van schryven?
Hoor hoe Heer Huygens dit uit legt.
Hoor wat hy van de Vrouwen zegt.
Ik heb veel zaaken aan Goê Mannen zien verblyven.
Maar nimmer aan Goê Wyven.
DIEUWERTJE.
(115) Wel Jeronimus!
JERONIMUS.
                                  Ik docht wel dat je me versteuren zoud.
Hoor Henderik, ik mag wel lyen dat je trouwt,
Als je een Vrouw weet te krygen, die goed is, Ik zal het dan niet beletten.
Maar zo veel my mogelyk is zelf trachten voort te zetten.
Doch, ga eens door de Tuyn-straat. Ze is op de Prinse gracht
(120) Over het Huis zittenhuis.
HENDERIK.
                                                Waarom?
JERONIMUS.
                                                              Al zagt.
[p. 8]
Ik zal het je zeggen. Daar zulje de Goê Vrouw uit zien hangen.
Zie of je Vryster ook zo is.
HENDERIK.
                                          Maar zeg....
JERONIMUS.
                                                            Om jou verlangen
Te voldoen, zal ik je zeggen wat voor een Postuurtje dat het is.
En indien de jouwe haar gelykt, zo houd voor gewis,
(125) Dat ze dan goed zal zyn.
HENDERIK.
                                      Ik bid je dat je my haar beschryving wild geeven.
JERONIMUS.
Luister. Dit staat onder haar tykening geschreeven:
          Myn’ reden, en myn’ zin gelooft;
          Deze Vrouw is zonder Hoofd.
          In de Goê Vrouw. Zo dat een Vrouw, eer ze voor goed kan werden gereekent,
(130) Moet zonder Hoofd zyn, gelyk in de Tuyn-straat is geteekent.
Wat zeg je? he!
HENDERIK.
                          Ik zie dat Vader met me boert.
JERONIMUS.
Wel te weeten niet. Ik heb dit punt met reden aangeroert.
Al hing het in de Tuyn-straat niet uit, het is niet te wederspreeken.
Dat is zo van ’t begin van de Waereld geweest, dat is altyd klaar gebleeken.
(135) ’k Zal van onze tyd niet zeggen, die stof is te teer.
Ik zou je anders een deel exempeltjes toonen, maar wy mogen dat zeer
Niet raaken, of men kreeg Spinrokken, en Muylen na zyn ooren.
Was het dat niet, ik zou je staaltjens van een deel Wyven laaten hooren.
[p. 9]
’k Zal daarom liever van de Oude Vorstinnen spreeken, die door de heele Waereld zyn vermaart.
(140) ’t Zyn lievertjes geweest. De een heeft geheel ontaard
Der Man vermoord. d’Ander......
HENDERIK.
                                                Maar Vader, indien ik ook eens mogt spreeken,
Ik zou je veel vroome Vorstinnen konnen noemen. Ik heb meê in de Historien gekeeken.
JERONIMUS.
Tel die eens op. En laat jou Moeder jou vry
In het rekenen helpen. O! het getal van de kwade Wyven gaat dat van de goede ver voorby.
(145) Nu luister, ik zal eerst beginnen;
Medea. Dat was een Duivel van een Vrouwmensch: wat kwaad wist die niet te verzinnen?
Waar is de goede, die jy der tegen zult zetten? noem die.
HENDERIK.
                                                                                    Alreê.
Hier tegen zet ik de vroome Vrouw van Ulisses, de schoone Penelope.
DIEUWERTJE.
Dat prys ik je myn Zoon. Spreek uit je mond. Laat blyken,
(150) Dat het getal van de kwaade Wyven voor de goede Vrouwtjes moet wyken.
JERONIMUS.
Laat hy zyn best doen. Wy zullen het zien.
Klytemnestra. Dat was een Varken. Want die pry heeft dien
Vermaarden Agememnon, ten gevallen van haar Pol doen sterven.
Nu jy.
HENDERIK.
        Wel stil....
JERONIMUS.
                    Hoe moet jij jou al bedenken?
HENDERIK.
                                                Neen. Hier tegen stel ik Alcestis, die om haar Mans leeven te verwerven
(155) Zelf storf.
[p. 10]
DIEUWERTJE.
                        Wat dat niet een vroome, en deugdzaame Vrouw?
JERONIMUS.
Ja, dat beken ik. Maar ’k geloof niet, dat men der zulk ééne nu vinden zou.
Maar al verder. Phaedra. Dat was een Heks. Zy is oorzaak, dat die braave Hippolitus zo deerlijk om is gekomen.
Wie hebje der tegen? lustig! waar blyfje met de vroomen?
HENDERIK.
Wacht een beetje Vader. Stil, dat ik my eens verzin.
(160) Moeder weet jij der niet één? Ze schieten my nou juist niet in.
DIEUWERTJE.
Ja, noem my.
JERONIMUS.
’t Is gezeid maar van de Oude Vorstinnen te zullen spreeken.
En die ordre mag hy niet breeken.
Hadden wy die van onze tyd moogen noemen, jy had de eerste by my zekerlyk geweest.
DIEUWERTJE.
(165) Wel Jeronimus....
JERONIMUS.
                                    Nu lustig. Hoe staaje zo bedeest?
Hoe! weetj’er alreê geen meer te noemen?
Waar blijven nu die zoete, goeje Wyfjes daar ik je strak zo van hoorde roemen?
Ik heb je te vooren wel gezeid, dat het zo zou gaan.
Daar zynder pas twe van jou genoemt, en jy hebt al gedaan,
(170) Daarder zo veel kwaade zijn, dat men ze in één dag nauwelyk op zou konnen haalen.
Circe, Agave, Semiramis, Mnestra, en altemaalen
De Dochters van Danäus, die zo veel kwaad bedreeven hebben, dat het ons noch een afschrik van’er geeft.
En ik zou jou der noch wel vyftig, sestig duizend konnen noemen, die vry slimmer hebben geleeft.
Daarom, wilje wel doen Hend’rik, wachtje van de Wyven.
[p. 11]
(175) Wie wil gaerne een slaaf weezen, als hy in vryheid kan blyven?
Die Goude Vryheid is de alderkostelykste schat.
Ik meen dat’er zo veel Mannen zyn in deeze Stad,
Die, konden zy zo gemakkelyk ontrouwen, als trouwen.
Voort na ’t Stadhuis, of Nieuwe Kerk liepen, en der zoete Wyfjes geen half uur zouden houwen.
(180) Dit geeft de Poët genoeg te kennen, als hy zegt, dat de Man maar twe goede dagen van het Huisvrouwtje erft.
Eén, als hy ze trouwt, één als ze sterft.
De oude Philosophen hebben niet vergeefs gezegt: in de Vrouwen is niet, dat de Mans met reden kan behaagen,
Als alleen het Huwelyks Goed, en de Juweelen die zy draagen.
Wat zeg je, benje noch al tot trouwen gezint?
HENDERIK.
(185) Ja Vader.
JERONIMUS.
                    Maar waarom wil je trouwen?
HENDERIK.
                                      Om dat ik haar lief heb, en zy my van harten bemind.
Om jou Geslagt voort te planten, om Kinderen te teelen.
My dunkt het is zo zoet, dat die lieve Schaapjes by haar Papaatje komen speelen.
JERONIMUS.
Wel je ziet ’er Papa achtig uit. Is ’t jou daar om te doen?
HENDERIK.
Ja Vader, je hoeft van my niet te vermoên,
(190) Dat ik trouwen wil, om in meerder vryheid te leeven,
Gelyk veel Messieurs, die in den Huwelyken Staat zich zelve begeeven,
Om buiten bedwang van Ouders, of Voogden te zyn.
Neen vertrouw myn woord. ’t Is daarom niet, dat ik voor u verschyn,
Het scheeld my daar niet. ’k Hebt niet eens in myn gedachten.
[p. 12]
(195) Zy denken, dat ze dan op niemands beveelen hebben te wachten.
Zy gaan uit, en in de Stad, Herbergen, en Kroegen, en by
De goede Vrinden, die hen heerlyk tracteeren, en zy
Nooden die weêrom.
JERONIMUS.
                                Beelden de Jonge Maats hen dat in?
HENDERIK.
Ja. Als men getrouwt is, leeft men ommers na zyn zin.
(200) Men houd Hofsteeden, Tuynen, Paerden, een Koets, en een Waagen
En daar hoeft men niemands verlof toe te vraagen,
Dewyl het dan alles na ons believen, en goeddunken gaat.
JERONIMUS.
Ja. Als het Huisvrouwtje Beatris dat dan ook zo verstaat.
Dat heeft meê wat te zeggen, en om jou daar van een klaar exempeltje te geeven,
(205) ’t Is nou al zeven en twintig Jaar, dat jou Moeder, en ik samen leeven.
En in al die tyd heeft niet één vrind tot onzent geproeft het brood,
Of jou Moeder heeft gezien, als een Bul, die met zyn hoornen stoot.
En zy is’t niet alleen. Ik meen, zo ik in onze Buurt, op den Dam, of in de Schouwburg eens om begon te vraagen,
Daar zoudender meer zyn, die van die huisziekte zouden klaagen.
DIEUWERTJE.
(210) Ik geloof het wel, jy zoud het altemaal wel een ander gegeeven hebben in het gat,
Zo ik daar geen zorg voor gedraagen had.
Meen jy dat....
JERONIMUS.
                      Nu zal ik niet één woordje meer spreeken.
’t Is tyd dat ik zwyg, nu jy de hoornen zo op begint te steeken.
Spiegel jou aan my, zie hoe fraay dat ik Meester ben.
[p. 13]
DIEUWERTJE.
(215) Me dunkt dat ik lang genoeg gezweegen heb, maar ik ken
Nou niet langer zwygen. Jy de Vrouwtjes zo uit te maaken!
JERONIMUS.
Hoor Dieuwertje Jans laat ons deze reden staaken.
Je weet wel, als ik begin heb ik me al een dolle kop.
DIEUWERTJE.
Dat heb je wel ter deege. Hoor Henderik schik jy jou mooitjes op
(220) Als een Vryjer, en haalt de Juffer eens. Zy zou je zuster komen begroeten,
Zo was ’t e zeid, niet waar?
HENDERIK.
                                            Ja Moeder. Ik zal haar ontmoeten.
Zie dat je Vader ondertusschen bepraat.
DIEUWERTJE.
Ik zal.


DERDE TOONEEL.

JERONIMUS, DIEWERTJE.

JERONIMUS.
            Hend’rik! Waar of die Jonge nou weer gaat?
DIEUWERTJE.
Voor my om een boodschap. Hy zal maar een oogenblikje blyven.
(225) Zou hy iets doen?
JERONIMUS.
                            Ja hy zou de brief copiëren, die ik daar heb zitten schryven.
DIEUWERTJE.
Daar komt Magdaleentje.
JERONIMUS.
                                        Wat of die nu weêr zeggen zal?


[p. 14]

VIERDE TOONEEL.

JERONIMUS, DIEUWERTJE, MAGDALEENTJE.

MAGDALEENTJE.
Vader, je weet dat Jonker Eelhart al
Een lange tyd by my verkeert heeft, nu kan ik niet van hem werden ontslagen.
Hy wil dat ik my declareer, zo kom ik om jou believen te vraagen.
(230) Wat zal ik doen?
JERONIMUS.
                                    Hoe twyfelje daar noch aan?
DIEUWERTJE.
Dat’s recht Vader. Je moet hem hoe eer hoe liever de koop maar toe zien te slaan.
JERONIMUS.
Zo meen ik het niet. Holla Moêr. Dat wou ik niet zeggen.
Ik meen, dat zy het ofslaan niet eens in beraad behoorde te leggen.
Wel myn lieve Magdaleentje zou jy al meê zo zot zyn, en neemen een Man,
(235) Weet jy wel, als je eens getrouwt bent, dan kom jy der licht jou leeven niet weêr van?
Maar meen jy ’t?
MAGDALEENTJE.
                            Ja Vader. Wel eer men sterft wil men gaerne noch eens trouwen.
JERONIMUS.
Trouwen myn kind! het zal je rouwen.
Zo lang als jy lui ongetrouwt zyt ga je op en neêr, neemt alle pleizier, en vermaak.
Als jy getrouwt bent is dat uit, dan raak
(240) Je zo diep in de slommer van ’t huishouden, en in zo veel bekommeringen.
[p. 15]
Dat al jou vermaak is, by nacht, en dag, het touwetje te trekken, en te zingen:
        Vrysters als jy trouwen wild, en dat is jou bereid.
        Zuije, zuije kindetje, dat in de wiege leid.
        Zuije, zuije kindetje, daar by een dronke Man. enz.
(245) ’t Mag in ’t eerste Jaar zo wat schynen, dan gaat men de Vrinden bezoeken,
De Gilde Os werd omgeleid. Maar daar na zietmen Môer in de hoeken
Van de haerd alleen zitten suffen. Die zelfde Man die zo beleeft,
En zo vrindelyk was, die Juffrouw zo oppaste, heeft
Nu liever zyn vryheid, hy laat het Wyf t’huis zitten kyken,
(250) Terwyl hy met zyn kameraaden aan de wind gaat stryken.
Men houd geduurig Mannetjes dag. De Vrouwtjes moogen niet meê.
Dan denkt men niet om de beloften die men in het vryjen deê.
Wil je me niet gelooven, gaat ’s avonds maar eens door de Kalver-straat, of langs de Nieuwendyk, je zult ze met hoopen
In de huizen daar Bier en Wyn verkocht werd zien loopen.
(255) ’t Is licht af te neemen, dat men daar zynde drinkt.
De Verkeerborden gaan dat het klinkt.
Dat zyn geen Snyjers Jongens moet je weeten,
Maar wel fatsoenlyke lui, ja van de treffelykste, die’er Vrouwen hebben vergeeten.
En wat nood was het, kwamen ze noch t’huis op behoorlyke tyd.
(260) Maar neen, als men verliest is het te groote spyt.
Dan gaat het, geef revengie, geef revengie, ik moet myn schâ weêr in zien te haalen.
En ondertusschen verliezenze zo veel, dat de Kassiers menigmaalen
Daar geld moeten brengen. Ja, dikmaals werden de Obligatien, Wat Obligatien? ik zeg heele huizen verspeelt.
[p. 16]
Denk eens of een Vrouw, met reden het wachten, na zo een Man, tot smorgens vier, vyf uuren niet verveelt.
(265) Als hy dan noch met het dronke gat t’huis komt, stoot hy aan de Drumpel de voeten,
Gnorren, en Morren is ’er geen gebrek, op alle die hem ontmoeten.
Dan wou men wel op de Vrouw, de Kinderen, en het Gezin
De schade verhaalen, die men heeft geleeden in
De Herbergen. Daar dorst men de Rinse-wyn van acht en twintig stuivers de Mingel, met heele Pints Roemers pooijen.
(270) En om een Zakje Dukatonnen, of om een Party, ja een heel Regement Actien in een Pasadisje gooijen.
Nou zou men wel op een Zwavelstokje zien, en schelden ’t Wyf lustig uit;
Je Weet van geen huishouden, daar gaan ’er maar twintig in een Bosje, en een Bosjes kost een duyt.
Raakt men met horten, en stooten eindelik te bed, dan lustig aan het spouwen.
Wat zeg je Magdaleentje, heb je noch lust, zou je noch willen trouwen?
MAGDALEENTJE.
(275) Wel Vader, myn leeven zag ik jou zo bestooven niet.
DIEUWERTJE.
Daar heb je gelyk in ik heb hem nou zeven en twintig Jaar gehad, en’t is noit noch geschiet.
JERONIMUS.
Ja Môer, ’t zyn altemaal geen Jeronimussen. Ga maar eens vraagen,
By je kennissen, ik wed je vind Vrouwen genoeg die daar over klaagen.
MAGDALEENTJE.
Maar Vader Eelhart is een schikkelyk knecht.
JERONIMUS.
(280) Myn lieve Dochter, ben je noch zo slecht?
Zo lang als ze Vryjers zyn houdenze de Aap in de Mouwen.
[p. 17]
Ik kender zo veel die schikkelyke Jongmans waaren. Maar zo ras haddenze geen Vrouwen,
Of ’twas alle dagen aan de wind.
Het gaat’er zo toe, myn alderliefste Kind.
DIEUWERTJE.
(285) Ik verzeekerje van Eelhart, ’t is een Borst van een heel goed leeven.
Wil je myn zin doen, je zult hem Magdaleentje geeven.
JERONIMUS.
Nou roep hem, dat ik hem zelve eens hoor.
MAGDALEENTJE.
Wel Vader lief.


VYFDE TOONEEL.

JERONIMUS, DIEUWERTJE.

JERONIMUS.*
                Wat zeg je Moêr, spreek ik nou de Mans wel meer als de Vrouwen voor?
DIEUWERTJE.
Ik moet bekennen, dit luwt wat voor de Vrouwen. Ik kryg van jou nu andere gedachten,
(290) Als ik te vooren had.
JERONIMUS.
                                          Men moet trachten
De Kinderen den Huwelyken Staat zo zwaar te maaken, als het doenlyk is.
Je weet wel ’t geen ik gezegt heb is niet altyd mis.
Zulke Mannen, en Vrouwen werden’er maar al te veel gevonden.
Al hoe wel der ook goede Mannen, en goede Vrouwtjes zyn. Maar men moet tot alle stonden
(295) Gelyk ik van een wijs Man geleerd heb, zich zelve stellen het kwaadste voor.
[p. 18]
Valt het anders uit, ’t is niet als te aangenaamer. Als ze getrouwt zyn, en ’t gaat ’er kwalyk zo komen ze dat de Ouders klaagen, en je weet wel, dat ik dat niet geerne hoor.
Had Hend’drik de Historien wat beter geleezen,
Hy zou my strak wel goede Vrouwen hebben aangeweezen.
Ze zynder genoeg geweest, ik zal je der een deel
(300) Op noemen. Crëusa, Andromache, Halcyone... Zie het gaat zo grif niet als de kwaade. Evenwel daar zynder al veel.
En dat van de Vrouw zonder Hoofd moet anders werden begreepen.
Zonder Hoofd: dat is niet boos, niet Hoofdig, zonder kwaade kneepen.
Maar zo jou hier van tegen Hendrik het minste woordje ontschiet,
’t Heilik is af, en in eeuwigheid consenteer ik het niet.
(305) Wil ik jou nou eens uit gaan leggen
Waarom jy je Kinders gaerne getrouwt zaagt? Maar je most niet kwaad worden om mijn zeggen
DIEUWERTJE.
Neen, zeg maar op.
JERONIMUS.
                                Jy waard gaerne groote Mama.
Beken eens oprecht, of ik het niet net op zyn kopjen en raâ.*
O die Oude Besjes hebben zo gaerne wat te kwikken!
(310) En als ’er Dochter of Zeuns Vrouw in de Kraam moet, en goed gaat koopen, wat hebben die Ouwe Moedertjes dan al te schikken!
Als het dan Vandetyd is, dan gaanze eerst in ’er Goud.
Zy zyn Hof-meestressen, als men Bezoek, en Kindermaal houd.
’t Is wat te zeggen, de Baaker, de Minnemoêr, en al dat Volkje te moogen bedillen.
Ik wed daar zyn Besjes, die der niet voor te Bruyloft gaan zouden willen.
[p. 19]
DIEUWERTJE.
(315) Wel ik beken, het is al een groot Vermaak.
JERONIMUS.
My dunkt jy begint al te watertanden.
DIEUWERTJE.
                                                          Ei staak
Dat spotten, en laat ons met ernst van die zaaken praaten.
Je weet wel dat het my daar niet om te doen is. Ik bid je om jou Kinders best wil, dat jy het toe wild laaten.
Zie... maar daar komt Magdaleentje, met Jonker Eelhart al aan.


ZESDE TOONEEL.

JERONIMUS, DIEUWERTJE,
MAGDALEENTJE, EELHART.

EELHART.
(320) Myn Heer Jeronimus, uw Dienaar, jy hebt buiten twyfel wel verstaan
Myn boodschap: de zoete mannieren,
En bevalligheden, die Me Juffrouw uwe Dochter sieren
Doen my myn toevlucht tot U neemen, om te verzoeken, of gy
My zo gonstig gelieft te zyn, en te gedoogen dat ik my
(325) Aan haar door de Trouw verbind. Ei, laat u myn bede behaagen,
Ik hoop dat ik my zo zal weeten te draagen,
Dat....
JERONIMUS.
        Al genoeg. Ik ook eens een beurt.
DIEUWERTJE.
Je bent wonderlyk, dat je een mens in ’t midden van zyn reden versteurt.
JERONIMUS.
Ik heb hem eer hy verder gaat, iet voor te houwen.
[p. 20]
EELHART.
(330) Wat myn Heer belieft.
JERONIMUS.
                            Maar ben jy nu volkomen geresolveert te trouwen?
EELHART.
Ja myn Heer. Anders zou ik uw Dochter niet verzoeken ten Echt.
JERONIMUS.
Maar heb jy voor heen wel te recht
Al de zwaarigheden overdacht, die een Huwelyk mede komt te sleepen?
Heb jy de zaak, die jy jou onderwinden gaat, wel ter deege begreepen?
EELHART.
(335) Ja. En ik zal met genoegen volvoeren deze Staat.
Het zy, dat het my daar voor, of tegenspoedig in gaat.
JERONIMUS.
Heb je de Tien Vermaakelykheden des Huwelyks wel geleezen?
DIEUWERTJE.
Wel als hy die geleezen had, wat zou het dan weezen?
Wat het hy daar mede te doen?
JERONIMUS.
                                                Meer als jy gelooft.
(340) Dan zou ik hem vraagen, of hy al die fratsen wel zou konnen vatten in zyn Hoofd.
Of hem niet verveelen zou ten bedde uit te werden gedreeven,
En altyd het lekkerste beetje aan het Huisvrouwtje te geeven.
EELHART.
Geensins. Dat zou zyn myn aldergrooste vreugd.
JERONIMUS.
Jy zegt dat nu wel: ondertusschen geloof ik, na ik aan jou Corpusje zien kan, dat jy zelf wel het beste beetje meugt.
(345) Zou jy zonder verdriet aan jou ooren
[p. 21]
Des morgens het krochchen, en steenen, somtyds ook het braaken, van het Huisvrouwtje konnen hooren?
Als jy ergens ten Eeten, of in een Gezelschap met het Liefstentje waart,
En zy het daar moê was, en zei, ik word zo kwaalyk, zou jy dan wel met ’er vaart
Willen opstaan, en zelf zonder een fatsoenlyk afscheid te neemen van de Vrinden
(350) Jou best doen, dat je met het Vrouwtje onder den arm de deur spoedig mogt vinden?
Zou jy verdraagen konnen, zo Moêr juist ten eersten niet most in de kraam,
Als ze maar een Kind zag aan jou hooft te hooren lellen, hoe aangenaam,
Hoe lief zyn die klyne schaapjes? alderliefste Hartje, kosten wy der ook zo een krygen?
Of ze zeggen wou.... He! zou jou dat niet verdrieten? zou jy dat al hooren, en zwygen?
EELHART.
(355) Ik zou dat niet alleen hooren, maar zelfs met groot vermaak.
De Schryver van de vermaakelykheden des Huwelyks heeft deze zaak
Heel verkeert gevat. De zwaarigheden, die hy steld in het trouwen
Zyn geen ongemakken. Ik zal klaar toonen dat hy op een valsche grond zyn werk gaat bouwen.
Hy sluit uit de reden daar het alles op draait, die al deze arbeid maakt gering,
(360) Dat is de liefde, die versterkt ons. Zeg eens, wat ding
Ter weereld is aangenaamer, als zyn goede Vrinden wel te moogen onthaalen?
En wat is lastiger, zo men dat na deze regels wil bepaalen?
Geeft men niet het zyne, dat men dikmaals met moeiten, en arbeid heeft vergaard
Aan een ander ten besten? en is het niet de aard*
(365) Van de meeste menschen, dat zy de beste beetjes zullen
[p. 22]
Aan de Vrinden om deelen, ja der borden daar mede vullen?
Is dat niet een last, een groote slaverny,
Als je dat in wild zien met die oogen, daar hy
Het Huwelyk meê beschouwt? en zo is het met alle andere vermaaken. Die een Speel-Jagt heeft, rekent voor plyzier in den Amstel, of het Y, met zyn Vrinden te vaaren.
(370) Daar het ondertusschen veel ongemakken met zig sleept: hy moet zorg draagen voor Bier, Wyn, en al de snaaren,
Hy moet Schippers knecht zyn, word het stil
De Vrinden stappen onderwegen uit, hy mag roeijen dat hem de lenden kraaken, zo hy binnen komen wil.
Met een Hof-steê, of Thuin is het al even eens geleegen:
De meeste hebben het grootste vermaak als haar geneegen’,
(375) En goede Vrinden haar bezoeken, die dan in één uur
De vruchten af plukken, die zy zo zuur
Een half Jaar bezorgt hebben, die zy zelf niet in de mond hebben durven steeken.
En dit noemt men dan noch vermaak. En het is ’t ook waarlyk. Waar uit nu klaar is gebleeken,
Dat de Huwelyken Staat veel vermaakelykheden in zich vervat,
(380) Als je de liefde tot het fondament steld, dewyl die de mensch met vermaak doed doen alles, dat
Hy weet, dat die, welke hy bemind voordeelig kan zyn, en behaagen.
En wie bemind men met meêr reden, wie kan men meerder genegentheid toedraagen,
Als een zoete weder helft, een twede ziel, een beminnelyke Vrouw?
My dunkt, indien my dit geluk gebeurde, dat ik de vernoegste des Waerelds wezen zou?
DIEUWERTJE.
(385) Dat prys ik jou Eelhart. Jy hebt hem treffelyk weeten te wederleggen.
[p. 23]
Jou reden zyn zo krachtig, dat men der niet één woord tegen kan zeggen.
JERONIMUS.
Wel nou jy jou alle de voor verhaalde ongemakken troost raak ik die niet meer aan,
Want het is dwaasheid imand de slaverny te ontraaden, die toch perfors in de slaverny wil gaan.
EELHART.
Myn Heer bevat het heel kwaalyk, stel het was als jy me nu voor hebt gehouden, het Huwelyken was slaafs, zo moet jy hier tegen stellen het goed, dat in die staat is te vinden.
(390) En dat verzwyg je. Ik zal my hier niet onderwinden
Te verhaalen al het goed, dat de Man van het Huisvrouwtje geniet.
Ik ben daar niet bekwaam toe, en het baarde jou licht verdriet
Alle de zoetigheeden van stuk, tot stuk op te haalen,
Want zy zyn zo veel, dat men daar in zou verdwaalen.
(395) Als de Man ziek is werd hy van het Vrouwtje opgepast, en getroost,
Men ziet haar liefde aan de zuchten die ze loost,
Men ziet ze bedrukt, en jammerlyk schreijen.
JERONIMUS.
Ja, dat beurt somtyds om dat de Man noch niet wil scheijen.
O daar zuchten ’er veele, om dat het zo lang duurd.
(400) Ik zouder jou wel een deel konnen noemen in deze buurt.
Maar... .
EELHART.
            Die behoorde men by geen eerlyke Vrouwen te noemen.
Zulke Varkens behoorde men tot het Spinhuis te doemen.
JERONIMUS.
Laat dan eerst een Nieuw Spinhuis maaken als heel Amsterdam, ja tienmaal zo groot.
[p. 24]
DIEUWERTJE.
Wel ik weet niet wat Jy niet al uit jouw hoofd en stoot,
(405) ’t Is of....
JERONIMUS.
            Nu Eelhart wy zullen deze rede staaken,
Ga jy maar voort met jou zeven zaaken.
DIEUWERTJE.
Leg jy hem eens uit, wat goed de Huwelyken Staat*
Al belooft aan die zich daar toe begeeven gaat.
JERONIMUS.
Wel moog je zeggen belooft.
EELHART.
(410) Ik heb het reeds gezegt: ook heeft men een, daar men zyn hert recht uit tegen mag spreeken,
Wiens lot met het onze gemeen is, die onze gebreeken
Met vrindelykheid berispt. Is men ergens te gast
Het Liefstentie zorgt voor de gezontheid, maakt dat de Man zich niet verbrast.
’t Is, Boutje heb je niet al genoeg? het zal jou kwaalyk bekomen.
MAGDALEENTJE.
(415) Myn Heer die waarschouwingen werden dikwils kwaalyk genomen.
EELHART.
In het minste niet Juffrouw, my zou daar groote dienst mede geschiên.
Hier uit zou ik de zorg, en genegentheid van myn Huisvrouwtje zien.
JERONIMUS.
Als jy een half Jaar een Vrouw gehad hebt meen ik dat jy anders zult praaten;
Als ’t in jou keur staat, zo zul jy het Huisvrouwtje het huis bewaaren laaten.
(420) Jy zult die zorg haast moê zyn, jy hebt niet veel
De Gordynmis gehoort. Waarom meen jy dat een deel,
En noch al fatsoenlyke Mannen de Vrouwen altyd t’huis laaten? ’t Is om datze willen
[p. 25]
Al dat de Mans doen berispen, en bedillen.
Of ben jy dit ook al getroost?
EELHART.
                                              O ja, dat troost ik my gaerne myn Heer.
JERONIMUS.
(425) Wel dan zal ik jou geen ongemakken meer
Noemen, of op haalen. Ik zal nu maar alleen van myn Dochter spreeken.
DIEUWERTJE.
Wat wil jy van Magdaleentje zeggen? wat heeft die nu voor gebreeken?
JERONIMUS.
Ik spreek van ’er gebreeken niet, daar is hy mede te vreên.
Ik wou maar alleen zeggen, dat ik met myn Dochter hem geen
(430) Groote Bruidschat kan geeven. Ik wil jou niet bedriegen,
Want ik ben een vyand van in zulke dingen te liegen.
Het veroorzaakt maar kwaade huishoudens, men maakt dan zyn staat
Op zulk een Som, en als dat dan zo niet gaat
Hangt de Lip.
EELHART.
                      Daar zal ik u niet na vraagen.
(435) Myn Heer, ik verzoek uw Dochter, om dat haar Leden en Zeden my behaagen.
Laat om het goed trouwen die wil, ik zal dat niet doen.
Ik wil geen Vrouw, die ik zou schrikken een zoen
Te moeten geeven, op wiens sterven ik geduurig zou hoopen.
Ik wil myn lekker Slaapen voor geen lekker Eeten verkoopen.
(440) Het is hedendaags wel ’t gebruik, dat men eerst vraagt, heeft de Juffrouw veel Geld?
Eer, Deugd, goede Naam, en Geslacht werden ter zyden gesteld.
Als men maar op de Toetsteen kan zien, dat het Goud, dat zy mede krygt, de proef uit kan houwen
[p. 26]
Dat is genoeg. Maar men behoorde om het geld alleen niet te Trouwen.
Daar komen zo veel kwaade Huwelyken van daan.
(445) In voorige tyden heeft het zo niet gegaan.
Recht zeiden de Oude Hollanders: die de Dantel Trouwt, om de Mantel
Verliest de Mantel, en houd de Dantel.
Hoe menigmaal gebeurdt het, dat men geen Jaar Heer is van het Goed,
De Vrouw blyft jou evenwel by, en je moet
(450) Al jou leeven met haar verslyten,
Of zy Goed, of Kwaad, Mooy, of Leelik is, en ’t is geen fraay Man die zyn Vrouw dat durft verwyten.
Zy heeft haar Hoofd in geen zak gehad, hy heeft haar te vooren konnen zien.
En wat haar Ouders, Vrinden, en Zeden belangt, daar most hy na vernoomen hebben, indien
Dat hy haar niet alleen om het geld verzogt heeft, en indien hy ze daar om alleenig besloot te Trouwen
(455) Zo heeft hy zyn rechte loon, want hy koopt haar gebreeken om haar geld, verliest hy ’t geld, haar, en de gebreeken moet hy houwen.
JERONIMUS.
Hoe groot is jou Kapitaal? maar doe me niet,
Gelyk wel in zulke gelegentheid geschied.
Het Spreekwoord zegt: alle Vryjers Ryk, en alle gevangene luyden
Heel Arm. Voor my ik zou het kwalyk duyden.
(460) Sommige belooven nu met haare Zoonen vry veel,
Al geeven zy het juist niet. Want een deel
Doen ’t met de Vaders in Kompangie, en dan kan men die Rekening wel maaken:
Buiten ’s Lands hebben zy veel uit staan. O daar zyn der die zo gesleepen zyn op die zaaken.
EELHART.
Myn Heer weest niet bevreest. ’t Geen ik zeg zal ik jou doen zien,
[p. 27]
(465) Aan Obligatien, Rentebrieven, en indien
Jy my de eer aan doed van te komen bezoeken,
Zal ik je moye Potstukken laaten zien, die noch uit de hoeken
Gekomen zyn, Goude...
JERONIMUS.
                                    Dat is nu al raar.
Ik heb al getwyfeldt, of er ook noch wel meer Goud onder de Burgeren waar.
(470) En hoe groot is dat Kapitaal? maar reken geen kwaâ schulden.
EELHART.
Zonder die heb ik vyf en twintig duizend gulden.
JERONIMUS.
Dat is te veel Jonker Eelhart, ik begeer...
DIEUWERTJE.
Margriet wat kom je zeggen?


ZEVENDE TOONEEL.

JERONIMUS, DIEUWERTJE, MAGDALEENTJE, EELHART, MARGRIET.

MARGRIET.
                                            Je Zoon is daar al weêr,
En met een Juffrouw!
DIEUWERTJE.
                                  Laatze maar in de Kamer komen.
EELHART.
(475) Heeft myn Heer zyn besluit al genomen?
JERONIMUS.
Ik zal je aanstonds antwoorden, als ik hem heb gehoort.
MAGDALEENTJE.
Daar zyn ze al.
DIEUWERTJE.
                        Margriet geeft hier voort
Noch wat stoelen.


[p. 28]

ACHSTE TOONEEL.

JERONIMUS, DIEUWERTJE, MAGDALEENTJE, EELHART, HENDERIK, SAARTJE, MARGRIET.

SAARTJE.
Myn Heer, en Jufrouw ik verzoek dat je myn stoutheid wild vergeeven,
(480) Ik ben geforceert, daarom excuseert....
DIEUWERTJE.
                                                                    Daar is niet misdreeven,
Jy doed ons vrindschap.
MAGDALEENTJE.
                                      Ik ben ten hoogsten verplicht*
Voor die gonst, maar waarom kwam Me Juffrouw uw Nicht
Niet met U? zy zou ons ten hoogste vereeren,
Zo zy ons dat geluk...
JERONIMUS.
                                  Zul jy lui daar haast gedaan hebben met al*die wisje wasjes, met die eer, die gonst, dat verplichten, en al dat excuseeren?
MAGDALEENTJE.
(485) Als het Vader belieft.
JERONIMUS.
                                          Nou belieft het me, zwyg dan stil,
En ga zitten, want ik heb zaaken waar ik deze Juffrouw van spreeken wil.
SAARTJE.
Gelieft Myn Heer met my te spreeken van eenige zaaken?
Ik ben tot zyn dienst.
JERONIMUS.
                                  Dat geloof ik. Want jy gist wel dat het de vryjery zal raaken,
[p. 29]
En daar hooren de Juffers gaerne van. Maar biecht eens oprecht
(490) Op myn vraag. Myn Jongen heeft myn gezegt,
Dat jy hem het ja woord gegeeven hebt, je hoeft niet te schroomen
Voor Eelhart, die is hier ook om zo een boodschap gekoomen,
Hy wou onze Magdaleen wel hebben. Zie ik wandel openbaar,
Met opene deuren, zo moet jy ook doen. Ik bid je verklaar
(495) Na waarheid, of Hendrik heeft geloogen.
Bedriegt hy me, hy hoeft zyn leeven onder myn oogen
Niet weer te komen.
HENDERIK.
                                Juffrouw ik bid je, zeg tegen Vader... Word niet beschaamt.
MAGDALEENTJE.
Zoete Juffer, ei lieve....
SAARTJE.
                                    Het betaamt
Geen Dochter....
EELHART.
                        Ik beken het, maar als de Ouders tot zulk uiterste de Kinders dwingen,
(500) Mag men wel een weinig....
JERONIMUS.
                                                    Wat secreete dingen
Werden hier verhandelt? geeft me eens bescheid
Op myn vraag. Is het waar, of heeft hy me misleid?
HENDERIK.
Zo ik iet op je vermag Juffrouw...
JERONIMUS.
                                          Jongen ik zeg dat je zwygt, laat Saartje
(505) Spreeken. Wat zeg je?
SAARTJE.
                                  Ja hy heeft my zo weeten te beleezen,
[p. 30]
Dat hy, zo gy het myn Voogden verzoekt, en zy het toestaan, myn Bruidegom zal weezen.
Ik werd beschaamt door de belydenisze, die je my ten halze uitdringt.
JERONIMUS.
Ja jy lykt beschaamt. Maar als een jongen, die op de sluizen om een oortje een lietje zingt.
Maar tot onze zaak. Na jou Ouders, en Vrinden zal ik niet vraagen,
(510) Ik heb die wel gekent, ze hebben haar altyd eerlyk gedraagen.
’t Zal meest op jou Kapitaal aan komen, is dat na men zin
Zo zal ik je myn Zoon geeven, maar boven Liefde, boven Min,
Boven alles, zo jou middelen my niet vernoegen
’t Heilik is af, en ik zal myn jongen hem wel na myn goedvinden doen voegen.
HENDERIK.
(515) Als Vader anders geen zwaarigheid heeft....
JERONIMUS.
        Wie vraagt jou wat? ’t is bedroeft, dat die Bengels niet zwygen konnen. Nu?
SAARTJE.
                                                                                Ik weet,
Dat jy in myn Kapitaal genoegen zult neemen. Aan gereet,
Of zo goed als gereet geld zal jou Zoon met my krygen
Dartig duizend guldens.
DIEUWERTJE.
                                      Wat zeg je nou Vaâr? moet je niet zwygen?
Heb ik dit partytje niet wysselyk voor hem opgedaan?
(520) Ik wist wel dat ’er Pecuniam was, anders zou ik het hem niet hebben geraân.
JERONIMUS.
Juffrouw jy moogt jou zinnen wel op een andere vryjer, leggen,
Ik zal jou myn Zoon niet geeven.
[p. 31]                SAARTJE.
                                                    Wat!
JERONIMUS.
                                                            Heb jy myn zeggen
Niet wel verstaan? Ik verklaar jou rond uit,
Dat jy Hendrik niet hebben zult, daar hoorje myn besluit.
HENDERIK.
(525) Vader ik bid....
JERONIMUS.
                Zwyg zeg ik, hoe is het met deze Jongen?
DIEUWERTJE.
                                                        Is het wel om te verdraagen!
Waarom wil jy het niet toestaan?
JERONIMUS.
                                                    Moet je dat vraagen?
Ben jy zelf zo wys niet?
SAARTJE. Tegen Hendrik.
                                      Ei laat me met vrê,
‘k Bedank je voor ’t affront. Verzocht jy me daarom meê?
Laat me los.
HENDERIK.
              Ach Juffrouw...
MAGDALEENTJE.
                          Ei lieve...
EELHART.
                                    In die....
DIEUWERTJE. Tegen Saartje.
                                                Wil noch een oogenblikje blyven
                    Tegen Jeronimus.
(530) Ja wel ik zeg dat die Mans wat bedryven
Je bent...
SAARTJE.
            Laat me los. Ik ben waerd....
JERONIMUS.
Jemini! Wel wat is dat goedje strak op er paerd?
’t Vliegt op als Boskruid.
[p. 32]
SAARTJE.
Ja ik zal myn Eer, en fatsoen niet laaten krenken.
JERONIMUS.
(535) Ja toch! jou Eer! die zal hier geen last lyden, dat hoef je niet te denken,
Daar zal ik zelf wel zorg voor draagen.
SAARTJE.
                                                              Laat me gaan.
Jy zult wel een beeter Huwelyk doen, myn middelen staan jou Vader niet aan.
Jy zult wel een Juffrouw met meer geld krygen.
JERONIMUS.
                                                                            Dat zal hij wel laaten,
Zyn Moeder, noch hy, zullen my daar niet toe bepraaten.
(540) Ik geef myn Zoon aan geen Vrouw die zo Ryk is.
DIEUWERTJE.
                                                                              Wel hoe!
Als Saartje gelds genoeg heeft, en alles na jou zin is waarom staa jy het dan niet toe?
JERONIMUS.
Om dat zy te veel geld heeft.
HENDERIK.
                                            Vader, wat is dat te zeggen?
JERONIMUS.
Dat zy te ryk is. Die bengel dien ik myn woorden vyf zes maalen uit te leggen.
HENDERIK.
Is zy ryk wel zo veel te beeter.
JERONIMUS.
                                                Ik hoor wel dat jy dat zegt,
(545) Maar ik zeg zo veel te slimmer, en ik oordeel recht.
Jy weet noch niet veel wat de Waereld is. Ik heb door de Jaaren
Groote ondervinding, ik heb ’er veele zien paaren.
Ik heb in myn leeven al vry wat geleezen, gehoort, en gezien.
[p. 33]
Alleen onder myne goede bekenden zou ik ’er jou meer als tien
(550) Op konnen tellen, die alle ryke Vrouwen
Hebben getrouwt, maar het is ’er berouwen.
Zy moeten alle dagen hooren; ik versta het zo, doe na myn zin,
Wat heb jy te zeggen? breng jy ook wat van het jouwe der*in,
En spreek dan, het zyn myn schyven die der klinken.
(555) Wil de Man eens een Vrind hebben, of heeft hy lust om een glaasje te drinken,
Hij moet het stil doen, of het is, zo verbruid hy myn goed.
En is het een Veugel met een Bek: zie daar, ik zeg het jou, zo jy me dat noch eens doed.
Ja ’s avonds durft zy hem de kleeren,
En zakken nog wel visiteeren.
(560) De Ouden hebben met reden gezegt, dat een Man zich verkoopt tot een slaaf
Voor het Huwelyks goed. ô Het staat niet braaf
Dat een Man op den Dam, of by de straaten moet hooren;
Kyk, kyk, dat is de Man van die ryke Vrouw. ’t Klinkt beeter in de ooren
Als er gezeid werd, dat is de Vrouw van die Heer, of van die Man.
DIEUWERTJE.
(565) De Mans slaaven! ja, zy lyken ’t wel. Wat zyn de Vrouwen dan,
Slavinnen?
JERONIMUS.
Neen, die zyn over de slaaven Meesters, en Heeren.
Heer, en Meester, jy hoeft jou zo vreemd niet te houwen, noch zo niet te weeren,
Jy weet het zelf wel, al hoe wel het schande is, dat in een Vryje Staat,
(570) Daar de wet geen slaaven, zelf van Turken, of van Mooren, toe laat.
[p. 34]
Borgers, en Inboorlingen zo in slaverny moeten leeven,
En dat noch, terwyl de Steden, en Kasteelen aan de Vyanden niet over zyn gegeven.
Ik zeg, men behoorde alle die Wyven voor Commissarissen t’onbiên,
En het Plakkaat, dat daar van geëmaneert is, te laaten zien,
(575) Met expresse last, dat zy der Mans ontslaan zouden van haare slavernyje.
Trouwens zy zouden het evenwel niet doen. Daarom blyf liever een Vryje,
Want de Wyven willen toch Voogd zyn, al zou de Waereld vergaan,
Hendrik weest voorzichtig, laat je raân.
Verkoop jou zelve niet voor dartig duizend gulden.
(580) Had ik in gekreegen myn’ schulden,
Ja, was deze laatste Dirk Willemze niet Bankroet gegaan,
Ik zou jou, en jou Zusters Huwelyk toe hebben gestaan,
Ik zou jou lui elk twintig duizend gulden mê hebben gegeeven,
Maar nu is jou Huwelyks goed in dat Bankroet gebleeven.
(585) En gaf hy tachentig per cent, noch stont ik het toe,
Maar nu niet. Ik wed de Juffrouw zal zelf zeggen, dat ik voorzigtig doe.
HENDERIK.
Saartje meende, dat jy geen genoegen naamt, in de middelen, die haar Ouders haar na hebben gelaaten,
En dat verdroot haar. Maar van myn goed hoeft Vader niet te praaten,
Zy is daar mede te vreede, en zal my nooit het minste woord
(590) Daar van verwyten.
JERONIMUS.
                                Hoe weet jy ’t?
HENDERIK.
                                                        Ik heb het wel tien maal van haar gehoord.
[p. 35]
JERONIMUS.
Ben jy noch zo slecht? word wyzer, dat zullen ze altemaal te vooren wel zweeren,
Maar daar na, als ze jou hebben, dan wollen ze die cureeren.
Een arm Man, zegt zeker Philosooph, die een ryke Vrouw trouwt, wil in de schyn
Gelukkig, maar in de daad ongelukkig zyn.
(595) Hy woont wel in een groot huis, maar hy mag het niet gebruiken,
Op de beste kamer mag hy niet eens komen ruiken,
Want de Vrouwen komen der zelf maar twe maal in ’t Jaar, dat zyn ze gewoon,
Dat is te Mey, en te Alderheyligen, dan maaken ze schoon.
Anders is die altyd gesloten. Ja sommige Mannen leeven in zulke elenden,
(600) Dat zy het hart niet hebben een zoô Vis van de markt af te zenden,
Voor dat ze schoon gemaakt is, want het Wyf maakt een Afgod van ’er huis.
En, ik kan het ras zien, Saartje is ook niet heel pluys.
Zy heeft daadelyk genoeg laaten blyken
Dat ze geen Springhaan en is.
HENDERIK.
                                              Dan zou ze my ook niet gelyken,
(605) Ik wil geen Springhaan.
JERONIMUS.
                                              Jy praat na jou verstand,
Kon ik jou Moeder in een Springhaan doen veranderen, ik deê dat dadelyk, want
De Wyfjes van de Springhaanen zyn stom, die zingen niet, dan kon zy niet meer kyven.


[p. 36]

NEGENDE TOONEEL.

JERONIMUS, DIEUWERTJE, SAARTJE, MAGDALEENTJE, EELHART, HENDERIK, MARGRIET.

MARGRIET.
Sinjeur daar is de Maakelaar.
JERONIMUS.
                                Goed.
DIEUWERTJE. Tegen Saartje.
                                      Ai! wil noch een oogenblik blyven.
Dat is die het Accoord maakt voor die snoode Bank’roetier.
HENDERIK.
(610) Hoe veel bied hy?
DIEUWERTJE.
                                    Veertig ten honderd. Hy wil niet een zier
Meer geeven, en jou Vader zal het niet ontfangen.
Ik ben zo op hem gebeeten. Men behoorde zulke uitzuypers te hangen.
HENDERIK.
Stil, stil, ik bedenk daar een vond.
Myn Heer, indien jy nu besluiten kond,
(615) Om my toe te staan, dat ik over twintig duizend guldens van uw mag disponeeren,
Ik stel me borg, dat Vader ons Huwelyk zal consenteeren.
Jy zult u geld maar een half uur missen, ’t zal jou zelfs voort weêr toe werden geteldt.
EELHART.
’t Is tot uw dienst.
HENDERIK.
.
                              Ik bid, dat gy dan ordre steld,
[p. 37]
Dat jou knecht my volgt, en doet wat ik hem zal gebieden.
EELHART.
(620) Al wat myn Heer gelieft zal aanstonds geschieden.
Joost, Joost!


TIENDE TOONEEL.

DIEUWERTJE, HENDERIK, EELHART,
SAARTJE, MAGDALEENTJE, JOOST.

JOOST.
                    Wat belieft myn Heer?
EELHART.
Volg Heer Hendrik. Ik begeer
Dat jij doed, al wat hy jou zal commandeeren.
HENDERIK.
Lustig, ik zal jou een goede drink penning vereeren.
DIEUWERTJE.
(625) Wat of hy beginnen zal?
EELHART.
                                              Laat hem maar begaan.


ELFDE TOONEEL.

Jeronimus, DIEUWERTJE, EELHART,
SAARTJE, MAGDALEENTJE,
MAAKELAAR, MARGRIET.

JERONIMUS.
Ik zal daar niet toe verstaan.
Ik zeg niet veel, maar ik wil je wel zweeren,
Dat ik die schelm het Bankroet speelen zal verleeren.
MAAKELAAR.
Ik bid je....
JERONIMUS.
                Ik wil niet van je hooren, ja niet één woord.
(630) Margriet laat de Maakelaar uit.
MAAKELAAR.
                                                        Wel indien....
[p. 38]
JERONIMUS.
                                                                        Ik zeg, ga me voort.
’t Is om raazend’ te worden. Ik zal voor geen veertig per cent accordeeren,
Al zou ik daar noch myn heele Kapitaal by verprocedeeren.
DIEUWERTJE. Tegen Saartje.
Hoe is ’t Vaâr, hoe is ’t? bied hy noch niet wat meêr?
Wou hij een beetje opkomen ik zou....
JERONIMUS.
                                                            Ja wel ik zweer,
(635) Dat ik hem....
DIEUWERTJE.
                            Nou, nou, je moet jou zo gramsteurig niet maaken,
Dat kan niet helpen. Laat ons van de andere zaaken
Eens spreeken.
JERONIMUS.
                        Waar is Hendrik, dat ik hem niet en zie.
DIEUWERTJE.
Hy is eens op de plaats. Ik zou wel gelooven, dat die...
MAGDALEENTJE.
Daar komt hy al.


TWAALFDE TOONEEL.

JERONIMUS, DIEUWERTJE, MAGDALEENTJE, EELHART, HENDERIK, SAARTJE, MARGRIET.

JERONIMUS.
(640) ’T is wel. Ik zal jou lui myn uiterste resolutie verklaaren.
Heer Eelhart, wil jou moeite spaaren.
En jy Juffrouw, denk op een ander, doe vry een nieuwe keur,
Want het zal u hier geen van beide lukken, ik zorgde der al veur.
[p. 39]
Ik heb je reeds voor een gedeelte de reden gezegt, ik wil myn Kind’ren niet doen leeven
(645) In slaverny, had ik ze zo veel, of omtrent zo veel mede konnen geeven,
Als jou lui Kapitaal is, ik zou het gaerne toe hebben gestaan.
Gelyk by gelyk zyn de beste Huwelyken. ’t Komt juyst op een duizend gulden, of drie niet aan,
Maar het scheeld te veel, ik kan maar veertig ten honderd van hem krygen.
En of wy het zeggen, of zwygen,
(650) Die som had ik altyd tot Huwelyks goed voor myn Kinderen gedacht,
En dat zou elk maar acht duizend gulden zyn. Wat zyn die nu geacht?
By imand die dartig heeft? en ik kan niet meerder missen.
Elk moet zyn eige staat maaken, elk moet op zyn dingen gissen.
Acht duizend guldens konnen tegenwoordig niet veel maaken, die duuren niet lang.
(655) Ik zie wel hoe het gaat, de jongelui, als ze eerst getrouwt zyn, gaan aan de gang.
Zy ryzen eens na Braband, Gelderland, en andere Kwartieren,
Dat kost duiten, en in Kleederen, Huis-raad, en alles wil men ook al wat zwieren,
Men zet ’er een Koets op, huurt een paar Meiden, of dry, men houd voort een Knecht,
Trouwens jy hebt ’er al een. Ik heb veel Oude Luiden gekent, die zich zo slecht
(660) Pleegen te houden, dat ze zelf aan de kleederen dienstboden geleeken,
Welkers Kinderen nu als Graaven, en Banjer-heeren uit gaan gestreeken,
Ze hebben Knechts met Livry Rokken achter der. Maar ’t is wel te zien,
[p. 40]
Dat zy ’t niet gewend zyn, want naauwlyk treeden zy tien,
Of twaalf voet stappen, of zy hebben hem wat te beveelen.
(665) Hem! hem! Lakei! zy kyken geduurig om, ’k geloof uit vrees, dat men der knechten mogt steelen.
HENDERIK.
Vader, ik zal het zo breed niet aan leggen, jy hebt ook niet gedacht,
Dat de som, die de Juffrouw genoemt heeft, alles is dat zy verwacht.
Z’ is een besturve Dochter. Als Vader, en Moeder het hoofd eens neêr komen te leggen,
Dan zullen wy ook noch wel wat vinden.
JERONIMUS.
                                                    Wel mag men zeggen,
        (670) Kindje ben je groot?
        Vaârtje, Moêrtje waar je dood!
Jou vaagebond, maak jy al reê reekening op myn sterven?
Ik zweerje, dat ik jou terwyl ik noch leef zal onterven.
Wat gruwelyke dingen! zyt hy me dat noch voor myn hoofd,
(675) Wat moet hy achter myn rug doen? wel ik belooft,
Indien jy langer leeft, als ik.... Maar uit wat reden
Meen jy, dat ik voor jou sterven zal? ik ben noch fluks op myn leeden.
Ik ben myn leeven met Jigt, Podagra, noch met Hoofdpyn gekweld.
Myn Tanden, myn Maag, myn Borst, ’t is noch altemaal evenwel gesteld,
(680) Niet waar Moêr Jans? en jy durft....
HENDERIK.
                                                              Maar Vader....
JERONIMUS.
Ik ken je niet voor myn Zoon, jy bent een verrader.
Je wenst om myn dood.
HENDERIK.
                                    Jy hebt het kwaalyk gevat,
[p. 41]
Vader, ik wil wel met eeden zweeren, dat dat
Myn meening niet was, al kwam ik te sterven,
(685) Zo zouden myn’ Kind’ren....
JERONIMUS.
                                          Heb jy Kinderen?..
HENDERIK.
                                                                Als ik ’er had, wil ik zeggen, die zouden jou middelen moeten erven.
DIEUWERTJE.
Vaâr je moet....


DERTIENDE TOONEEL.

JERONIMUS, DIEUWERTJE, EELHART, HENDERIK, SAARTJE, MAGDALEENTJE, MARGRIET.

MARGRIET.
Sinjeur daar is de Maakelaar al weêr,
En hy heeft imand by hem.
JERONIMUS.
Zeg, dat hy aan de galg loopt, ik begeer
(690) Hem niet te spreeken.
DIEUWERTJE.
Je kond hem zonder jou schade ommers hooren.
JERONIMUS.
Hy is niet waerd, dat ik ’er om na voore zou gaan.
DIEUWERTJE.
Laat ze hier komen.
JERONIMUS.
                            Nu roep ze, maar ze moeten niet lang staan.
MARGRIET.
Komt maar binnen, als ’t je belieft.


[p. 42]

VEERTIENDE TOONEEL.

JERONIMUS, DIEUWERTJE, HENDERIK,
EELHART, MAGDALEENTJE, SAARTJE, MAAKELAAR, JOOST, Als een Koopman gekleed. MARGRIET.

MAAKELAAR.
                Dit is de Heer, daar wy mede zouden accordeeren.
JOOST.
(695) Myn Heer, ik kom hier voor myn Neef, om te hooren, wat jou begeeren
Wel weezen zou.
JERONIMUS.
                            Myn begeeren is geld, dat hy me betaald.
JOOST.
Dat is buiten zyn vermoogen.
JERONIMUS.
Waarom heeft hy het goed dan gehaald?
Betaald hy me niet, hy mag vreezen.
(700) Hangen zal hy, of Kraay zal geen Vogel weezen,
Ik zal maaken, dat die loffelyke Wet
Van Kaizer Karel, weêr ter executie werd gezet.
Hy moet in zyn deur opgeknoopt worden. Zulk een schelms, en schandelyk Bankroet!
Als imand op Zé schade lyd, of door ongeluk zyn goed
(705) Heeft verlooren, ben ik van herten met hem bewoogen.
Maar zulke schelmstukken behoorde men hier niet te gedoogen.
De Boeken zyn weg, hy durft ze niet brengen voor den dag.
Wie zou langer Negotie konnen doen, als dat zo door de beugel mag?
Ik zal hem bewyzen, dat hy noch geen drie maanden gepasseert,
(710) Veel goederen aan myn Vrinden heeft getransporteert.
[p. 43]
Hy koopt van my op tyd, en heeft het zelve goed kontant gaan verkoopen,
Myn geld steekt hy in zyn Zak, en my laat hy loopen.
Maar dat kunsje is hier nou al vry gemeen.
JOOST.
Myn Heer is te haastig: Wil wat bedaaren.
(715) Kom aan, om de eer van ons geslacht te bewaaren,
Zal ik ’er liever noch wat van het myne by leggen, met de anderen is Neef tegen veertig geaccordeert,
’t Schort maar alleen aan myn Heer Jeronimus, en zo jy jou begeert*
In de redelykheid te laaten vinden, zal ik zien hoe wy het stellen.
Hy heeft jou ook veertig laaten bieden, en daar boven zal ik jou noch tien ten honderd van myn eige middelen tellen.
(720) Wat zeg je, ben je daar mede te vreên?
MAAKELAAR.
Myn Heer Jeronimus...
JERONIMUS.
                                    Wel neen.
Je hoeft je dat niet in te beelden,*
Hy moet my negentig geeven, of ik zal hem doen zetten.
JOOST.
Dan zal hy Ses doen.
JERONIMUS.
                                  Dat zal ik hem wel beletten.
JOOST.
(725) Wil je sestig hebben ik geef je myn woord.
JERONIMUS.
Hoor al teemje noch zo lang, ik zal geen accoord
Met hem, of jou aangaan, of je zult me tachentig moeten bieden.
JOOST.
Maar indien.
JERONIMUS.
                    Ik zeg je dat ’er anders niet in zal geschieden.
[p. 44]
Kun je daar niet toe resolveeren, zo ga maar van hier.
JOOST.
(730) Tachentig ten honderd, dat ’s nou ommers geen mannier.
JERONIMUS.
Dit teemen duurt....
MAAKELAAR.
                              Je zult het moeten geeven,
Hy staat styf op zyn woord, ik heb van me leeven
Veel met hem gehandelt, maar altyd zyn zin moeten doen.
JOOST.
Tachtentig ten honderd, ’t is tegen het fatsoen,
(735) Dan is ’t kwalyk de moeite waerd om Bankrot te gaan.
Maar als ik anders niet klaar kan raaken,
Zo moet ik wel.
JERONIMUS.
                        Maakelaar tyken dan aan, dat wy het accoord tegen tachentig ten honderd maaken.
Wanneer zulje ’t geld tellen?
JOOST.
                                              Morgen.
JERONIMUS.
                                                            Waar.
JOOST.
            In jou huis.
JERONIMUS.
                              Maakelaar, heb je haast gedaan.
MAAKELAAR. Tegen Hendrik.
Waaragtig ik durf niet.
HENDERIK.
                                    Ben je mal?
(740) Waar vrees je voor?
MAAKELAAR.
                                Dat het uitlekken zal.
Ik ben een beëdigt persoon, kwaam ’t aan den dag, ze zouden me deporteeren,
’t Is een valsche post.
[p. 45]
HENDERIK.
Tut, tut, jy lui Maakelaars doed zo dikwils tegen het geen men jou heeft doen zweeren.
JERONIMUS.
Nou geef hier, laat ik het boekje zien.
MAAKELAAR.
(745) Myn Heer, ik heb my zelve...
HENDERIK.
                                                      Wel, indien....
JERONIMUS.
Wat heb je jou zelve?
MAAKELAAR.
                                Ik durf het kwalyk zeggen.
HENDERIK.
Brengt hy het uit, daar zal zo een huisje leggen.
JERONIMUS.
Hoe is de wind? wat beel jy jou in?
Meen jy me wat voor ’t zotje te houden? hoe heb jy ’t in zin?
MAAKELAAR.
Ik zal het jou zeggen, ’k zie anders geen kans om ’er uit te komen.
(750) Toen ik flus myn afscheid had genomen,
Kwam deze knecht my na...
JOOST.
                                            Jou vaagebond hou de bek.
Kryg ik je, ik breekje de beenen, en de nek.
JERONIMUS.
Laat hem spreeken, hy is in myn huis, en pas hem niet te beletten,
Zo jy jou zelf niet met een arm wild te deur uit zien zetten,
(755) Ga jy voort.
MAAKELAAR.
                            Hy boodschapte van Eelhart, en van uw Zoon,
Hy beloofde my een goede vereering tot myn loon,
Zo ik hem die dienst wou doen...
JERONIMUS.
                                            Deze is dan een knecht?
[p. 46]
MAAKELAAR.
                                                                              Wel te weeten.
Dat is zyn Heer, lange Joost werd hy in de wandeling geheeten.
EELHART.
Myn Heer...
JERONIMUS.
                  Zwyg jy, tot dat hy alles heeft gezegt.
(760) Ik ben noch niet genoeg onderrecht.
MAAKELAAR.
Hy verzocht, dat ik hem aan jou huis zou willen leiden,
En zeggen, dat hy een Neef van de gefaljeerde was, daar op zyn wy met ons beiden
Hier gekomen, wat ’er voorgevallen is heeft myn Heer gezien, en gehoort.
HENDERIK.
Vader ik had...
JERONIMUS.
                        Ga me voort,
(765) Durf je noch onder myn oogen komen na zulk liegen....
En....
DIEUWERTJE.
        Nou Man.
JERONIMUS.
                        Zal hy zyn Vader zoeken te bedriegen.
EELHART.
Myn Heer, de liefde...
DIEUWERTJE.
                                  Jeronimus, ik weet niet hoe jy zo kont zyn.
Flus hiel jy jou, of je hem de swaarigheden maar eens voor woud houden. Nou, helpt ze uit de pyn,
Laatze trouwen, waarom wil jy ’t langer verhinderen,
(770) Je ziet toch wel de Ouders moogen doen wat zy willen, de Kinderen
[p. 47]
Weeten het hedendaags zo te maaken, dat de Ouders het toch eindelyk toe moesten staan.
Nou doet het.
EELHART.
                      Myn Heer, ik verzoek het.
HENDERIK.
Vader wy zullen zorgen, dat ’er in het toekomende niet tegen uw believen werd gedaan.
JERONIMUS.
Maakelaar ga voort uit myn huis.
MAAKELAAR.
                                                      Myn Heer...
JERONIMUS.
                                                                        Pakje biezen,
(775) En zyt verzekert, dat je my noit meer zult dienen, en noch meer Meesters verliezen.
Eelhart geeft Joost zyn Paspoort. Dat hy vertrekt.
JOOST.
Myn Heer...
JERONIMUS.
                  Ik wil van geen knecht zyn begekt,
Ben je daar toe gezint Eelhart?
EELHART.
                                                Al wat myn Heer gelieft te beveelen
Zal aanstonds geschieden.
JERONIMUS.
                              Wacht jou op een ander tyd zulke potsen te speelen,
(780) Jou lui vergeef ik het, en ik sta toe dat je trouwt,
Onder voorwaarde, dat je my noit zult moeyelyk vallen, maak dat je goed huis houd.
En al was het dat je Wyf jou daar na al wat mogt plaagen,
Zo denk, dat heb ik met myn bedrog verdient, en jy Magdaleentje, hoeft daar na ook niet by me te komen klaagen.
[p. 48]
DIEUWERTJE.
Geluk Kinderen.
JERONIMUS.
                          Geluk, draag maar zorg
(785) Voor ’t geen ik gezegt heb.
SAARTJE, MAGDALEENTJE, EELHART, HENDERIK.
                                          Ik bedankje.
DIEUWERTJE.
Dat zal wel gaan Vaâr, ik blyf’er borg.
EINDE.

Continue

Tekstkritiek:

fol. π2r hunne er staat: huune
vs. 17, 58, 161, 244, 409, 478, 504, 533, 566, 722 en 772 zijn weesrijmen; in vs. 686-691 en 735-738 is het rijm onregelmatig
De inspringing voor vs. 105 en 722 hebben wij niet gevolgd en die voor vs. 223b
            hebben wij toegevoegd
vs. 77 kennisse er staat: kennis ze
voor vs. 288 JERONIMUS. er staat: DIEUWERTJE.
vs. 308 raâ. er staat: raâ
vs. 364 aard er staat: aard.
vs. 717 begeert er staat: bgeeert