De geest-drijvende so, so of de klucht van ’t Nickers-Praetjen. Amsterdam, ca. 1682.
Geschreven naar aanleiding van de commotie om Thomas Asselijns Jan Klaasz, of gewaande dienstmaagt. (ca. 1682).
Uitgegeven door Marti Roos.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton001940 — Facsimile bij Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[p. 1]

DE

Geest-drijvende so, so

Of de

KLUCHT,

Van ’t Nickers-Praetjen.

        De Fijn-man door den geest gedreeven, om te weten,
        Hoe dat Jan Claessens werck in ’t eynde souw vergaen,
        Spreeckt door een Toovenaar, drie swarte Nikkers aen,
        Die openbaren hem, de Hel en haar secreten.

[Vignet: fleuron]

                            Gedrukt voor die so, so beminnen,
                            Keerom, de Klucht die sal beginnen.



[p. 2]

PERSONAGIEN.


FYNMAN, een so, so, so,
TOOVENAAR, een drommels banner,
ALECTO,
MEGERA, en
THISOPHE,		}
}		Drie Nickers.
CHARON, helsche Veerman.
GOETHART, een vrede lievent borger.
KRIJNTJE ADRIAENSZ. Suster van Fynman, so, so, so.
Continue
[p. 3]

De

Geest-drijvende so, so, so,

Of de

KLUCHT

Van ’t Nickers praatjen.

Fijnman, een so, so, lo.
WEl het is goet, seit men, die na de geest komt te leven,
Want deegelijck, een goe geest selje geen quaet ingeven,
Dat hebben se my van mijn kintse dagen af geseyt;
Maar wat sijnder geesten, of beesten, sonder redelickheyt
(5) In de werelt die na de geest leven, en na de geest propheteren,
By de roes, even al eens als de herders de schapen scheeren,
En anderen die leggen ’t door de geest mee misselijk uyt;
Och ’t sijn droevige dingen, als men een saek soo qualyck duyt,
Sou dat een goe geest sijn, so, so, dat ick niet doorgronden;
(10) Maer ’t moeten geesten zijn, als die my na de [p. 4] toovenaar hebben gesonden,
Om te weten waer hy woont, en of hy oock hijntje man derft vragen,
Waerom dat de menschen malkanders eer soo ter straet dragen,
Maar ik loof waarlijk, dat het de geest van stokebrantje selver is,
Want Heyntje vangt in sulck troebel water de meeste vis:
(15) Nu ik sou hier al mijn tijd wel verpraten, en laten mijn de geest ontvliegen,
Hier sou de Tovenaar woonen soo sy my seyden, indiense niet en liegen,
Ick moet evenwel kloppen, neen, neen, hier hangt de schel,
Soo, loo, dat hoort hy wel, is hy tegenwoordig niet by Heyntje man in de hel.

Toovenaer uyt:
En Fijnman so, so, spreekt.

Wel mijn Heer Toovenaar, ik ben soo door een geest tot u gesonden,
(20) Om u te versoecken, of gy de drommel wel besweeren konde.
Al te seggen dat’er in de werelt om gaet, of door hem is geschiet,
Want daer sou een goe stuyver aan te verdienen zyn als het maar niet
Altemael geloogen was dat men van de Tovenaers zeyt;
[p. 5]
Wel maetje hoe staeje soo, geefje me geen bescheyt.
TOOVENAER.
(25) Ick leef mee door de geest, en middel in de geesten,
Ick dwingh Heyntje mans volck, gelijck de neers de veeste,
Soo datse ’t altemael klappen moeten als ick het maer begeer
Ja ’k jaegse na het oost, en dan na ’t weste weer,
Van ’t zuyden na het noort, by Lapse Toovenaren,
(30) Ja ’k doe hem altemets hier in dit beursje vaeren,
En steeck hem in mijn sack: kom Fijnman hebje lust,
’t Is de raedsman van Pluto, die hem alle dagen de neers kust.
FYNMAN, so, so,
Neen maetje, noch soo niet, wy mosten eerst beeter accoort maken,
Want met sulck volckje seper, dient men niet wel in questie te raken,
(35) En daerom moet ickje eerst noch wat vragen, eer dat we vorder gaan;
Weet het soo een drommeltje altemaal wat ’er in de heele werelt wort gedaen,
[p. 6]
Of moeten der meer zijn, om dat pertinent te openbaren.
TOVENAAR,
Wel is de saeck soo groot, datje om die recht te verklaren
Een half dosijn van doen hebt, ’k salder wel meer besweeren,
(40) En sijnder dan te veel, die sel ik met een voet voor ’t gat weerom doen keeren,
Want nodeloose onkosten, maekt maer brabbeling in de hel,
Dies laetse maar komen, en gelt mee brengen, ick sal sien hoe ik het stel,
FYNMAN, so, so,
Maer of ik nu self de man was, souje mijn nieusgierigheyt wel datelijck konnen voldoen?
TOOVENAAR.
Ja, alsje maar soo lang wacht dat ik mijn rechter schoen
(45) Aen de lincker voet treck, en de veter door mijn lincker oor steekt in ’t rechter neus gat,
En dat ick mijn beursje hangh op ’t secreet daar Judas op sat,
Doen hy ’t schelmstuck practiseerde: neen broertje, dat je ’t weet,
Heyntje man te belesen dat acht ik soo veel als niet en beet,
[p. 7]
Ick vliegh soo daetelijck voort, en kom terstont weerom,
(50) Vertoeft een weynichje maar, tot dat ick soo weder kom.    binnen.
FYNMAN, so, so,
Dat is een geest, ja wel wort desen door den geest gedreven,
So sal het sekerlijck wel de geest van Heyntje man selver wesen,
En hy moet hem besonderlijck op het geest drijven heel wel verstaan;
Maar evenwel ick most hem seggen, wat hy al vragen most gaen
(55) Aen de drommeltjes, dat is, of de klucht van Jan Klasen waerlijck is geschiet,
Of dat se maer versint is, en of er niemandt niet
Mee gemeent wort, of iemant getrocken wort by het haer,
Sacht, laet ick swijgen, want ick hoor hem al, daer komt hy weer, de Tovenaer.
TOOVENAAR.
Klaer zijn we broer, secht nu, hoe wilje de dronmel nu wel hooren,
(60) Sichtbaar of onsichtbaar, datje met bey u ooren
De klanck maer vat als een veest in een doeckje, soo als jy ’t begeert,
[p. 8]
Of wilje hem sien, in een ander gestalte getransformeert,
Spreek op, en geef me maar wat van jou ronde schijven,
Want sonder dat sou de geest, in een veest veranderen, en heel weg blijven.
FYNMAN, so, so, so,
(65) Neen, het is mijn genoegh, als ik hem maer hoor lustig uyt de muyl spreken,
Want al leef ik na de geest, ik heb sulk volckje mijn leven niet gekeken,
En ben noch niet nieusgierig, hou daar, dat is het geen ick u heb toegeleyt.
Tien lobbetjes, twee Rijers, drie acht en twintigen, en als de drommel sijn les wel opseyt,
Soo sal der noch een fooytjen voor hem overschieten, want ik denk hy deelt mee van den offer.
TOOVENAER.
(70) Ja een scheet in sijn neus, neen broer dats voor de Joffer,
Die het beursje naeyt, daer Heyntje man altemets krijgsraet houd,
Daer is het, wil je eens voelen, sijn je handen maar kout,
Je kont se in een ommesien aen ’t stooke-brantjes billen warm maken,
[p. 9]
Nu Okus bocus, exce, perfexe, rommeldight, tommeldicht, doet op jou kaken*
(75) Hel hontjes die hier zijt, Alecto en Megera, met Suster Tisiphone,
Waer blyven de scheit Jagers nu, snack maer op, jy heeft u niet te vertoone.
ALECTO.
Wat is ’er nu weer gaens, dat sy ons uyt ter hellen
Komt dagen in u beurs, wijl ick met mijn gesellen,
Die ik hier by myn heb, saten aen Plutoos mael,
(80) En aten ’t lastersop, dat wy in ’t generael,
Drie maanden langh in ’t hert van veele deen ontsteken,
FYNMAN, so, so,
Dat gaet al wel, so, so, kan de drommel soo duyts spreken,
TOOVENAAR.
Swych: Alecto om die saeck, is ’t dat ick uyt de kolcke
Van ’t onder aertsche diep, u daegde, want de volcke,
(85) Die men de fijne noemt, die leggen over hoop,
Ja dragen selfs haar eer, door laster schrift te koop.
[p. 10]
Hier van soo wilden wy wel de intency weeten,
ALECTO.
Ha! ha! kom Thisiphone en Megera, hier valt weer te wat te eeten,
Ick meen te klappen hoe dat het in de Hel en in de Werelt al toe gaet;
TISIPHONE.
(90) Ja van Jan Klaessens Klucht, en Brillen, die men langs de straet
Geroepen heeft, ja van de Samen-spraek tussen Poeet en Commediant,
En dan weer de Verantwoording daar tegen, ’t is een schant
Voor de werelt, maer wy stooke brantjes lachen in de vuyst om sulke dingen,
MEGERA.
Ja Suster ’t is al so ver gekomen, dat s’er al Lietjes van singen,
(95) ’t Gaet alles na ons wensch:
FYNMAN.
                                                  Wel so, so, watte dingen,*
De Duyvel weet het altemael so pertinent of hy ’t selver gestookt had.
TOVENAER.
Hy sel je genoeg antwoorden, vraegt hem maer wat:
FYN-MAN, so, so.
Neen dats werk voor sijn meester, ick mocht me in ’t seggen versinne.
[p. 11]
TOVENAER.
Snack op jou Bavianen, secht wanneer selje weêr beginnen.
ALECTO.
(100) Na dat de gulde vree, op haer vergulde troone,
Tot troost van ’t algemeen, quam heerlijk haer vertoone,
Soo raeckte gruwelheyt, twist, moort en oorlogs brant,
Geketent in de Hel, by ’t hontje Radamant,
Doch Pluto dacht voor wis, dat dit niet langh sou dueren,
(105) Dus Lucifers bevel was, dat men ons souw stueren
By ’t een en ’t ander Hof; maer tegen ons vermoen,
Ons aenslach was vergeefs om iets daer op te doen;
Vermits dat yder bleef genegen tot de vrede,
Door Christelijke plicht, dies wy ons tijt bestede
(110) Te reysen hier en daer, door d’ een en d’ ander Stad,
Om onder het gemeen te stroyen, dat men had
Geordineert, om aen de Hoven te verrichten:
MEGERA.
Juist quam ick op de plaets daer een Poeet met dichten,
[p. 12]
Verfriste sijn vernuft, en een soet bly-spel maeckt,
(115) Dat soo hy meenden selfs de minste mensch niet raeckt,
Vermits hy ’t alles had maer uyt sijn breyn gesogen,
FYN-MAN.
So, so, Duiveltje, dat is seker wel een groote logen,
TOVENAER.
Hiet de drommel niet liegen, want dat sal hem seer qualijk aanstaan,
TISIPHONE.
Ick sach daer profijt voor ons in, dus ginck ick datelijck raen,
(120) Dat men ’t ter Schouwburg bracht, om publijck te vertoonen,
Vermits ick reets al wist dat eenige dit voor hoone,
En groot affront stracks sonden trecken op haer zy,
Gelijck ’t gebeurde, maer voorts soo rieden wy,
Om ’t Blyspel door den druck, aen elck gemeen te maken,
(125) Vermits dat Fijn-man seyt, met spits gebeckte kaken,
Dat het was een pasquil op veel fijne lien,
Dus quam men eerst ’t begin van ’t Oorloghs viertje sien.
[p. 13]
FYN-MAN, so, so.
Ja duyveltje, ’t was veel beter geweest had het heel achter gebleven,
TOVENAER.
Swijg jy maer, hy weet het wel, hy selje wel rede geven,
ALECTO.
(130) Ick blies terstont hier op het vier in veel gemoeden,
En brachtse tegens leer, tot Jan van Leydens woeden,
Niet wel met bos en swaert, maer met een spitse pen:
Ons suster van de nijt, die alle dingen ken,
Verbitt’ren met hun gal, die liet haer adder slangen
(135) Met ’t hooft van Medusa, terstont ten veltslach hangen,
Daer ginck het schryven aen, en ’t schelden met gewelt,
Ons rijck dat kreeg sijn deel, de Druckers kregen gelt;
Want in een trobbel water, weet elck ’t zijn te vissen,
FYN-MAN, so, so.
Dat gaet al wel Heyntje-man, sonder een woortje te missen.
[p. 14]
TOVENAER.
(140) Wel meenje dan oock dat de leuge-vader altijt liegen moet.
MEGERA.
De goede Poeet dacht noch dit bitter opnemen te maken soet
Met een purgerende voor-reden, doch als de liefde door ons is wech genomen,
Al scheet men dan tien voor-redens, ’t sou heel anders werden opgenomen,
TISIPHONE.
Ick vloog terstont van daer, en gaf men op den tril.
(145) By ’t volkje die dees’ klucht, uytscholden voor pasquil,
En blies ’t ontstelde hert, vol op met sulke saken,
Als of haer elck een deel in ’t particulier sou raken,
Waer op dat dese Broers haer sinnen stelden schrap,
Ja seyd’ ick dat raeckt die, en dese op sijn kap,
(150) Dit lyd geen eerlijck man, veel min de fijne lieden,
’t Is tijd, en meer als tijd, om pen en punt te bieden,
Kom voechtje in ’t gemeen, en stelje in ’t gelit,
Men set sijn sinnen schrap, en stelt het swart in ’t wit,
Dit maeckt een Brilleman, die d’ eerste rol sal speulen,
(155) Tot weerwrack (op de neus) van dien onnoslen Heulen.
[p. 15]
Als of hy hier door sach ’t geen dat hy noyt en wist,
De vrouw en gaet niet vry, en door een treck of list,
Soo vat men daer noch die en dese by de ooren,
Waer van dat men ’t geraes tot in de hel kond hooren.
FYN-MAN, so, so.
(160) Wel wel duyveltje, gy weer het al heel pertinent,
’t Is of jy ’t altemael op las uyt Lucifers achterent,
Dat hy met sijn staert deckt, op dat het papier niet sou verbranden,
TOVENAER.
Bloet fijn-man hout den baert, Heyntje-man bijt op sijn tanden,
Hy begint van boosheyt in ’t beursje al te poepen,
(165) Valt hem niet in sijn reen, hy sou je werentich wel op snoepen.
ALECTO.
Hier op so dacht mijn geest, by Heulen iets te werken,
Maer dees die in de Bril niet sach, maer wel kost merken,
Als dat het een pasquil tot weer-wraack was gemaackt,*
Op het gedruckte spel, dus stooren hem geen Brillen;
(170) Schoon dat mijn geest hem ried, om ’t tegendeel te willen,
[p. 16]
So sat hy echter stil, de wraek aen d’ andre kant,
Door Tisiphon gestookt, ontsteckt een ander quant,
Om op het nieuw al weer den oorlogh te hervatten;
Veel van de fijne lien, weer by malkander spatten,
(175) Niet anders of men daer sou bergen baren sien,
En ’t was al weer wat raers, niet waerdig te besien.
FYN-MAN.
Ja drommeltje, so, so, het was seper wel het best van allen,
Want het waren veugels, die de bot konden gallen,
Die als ’t haer lusten, wel met Jan van Leydens baert,
(180) Noch souden spelen, dat ’er u rijk wel af vaert.
TOVENAER.
Ja, ja, wel dat sou heyntje man heel wel behagen,
Nou jy Hansje drie bil, al weer an van dat hout plancke sagen,
MEGERA.
Ick stookten evenwel de fijne weder aen,
Soo dat men korts hier na een twede uyt sach gaen,
(185) Dat was een t’samen-spraek van knoddige gesellen,
Anders genatureert, als die men ’t op sag stellen,
Want een Lief-hebber sprack, en daer op een Poeet
En een Commediant, dit weyden wel so breet,
[p. 17]
Als of sy ’t heele spel, haer luyster hier benamen,
TISIPHONE.
(190) Swych Suster, want ik deed het haar al t’samen schamen,
Dat sy op sulk manier den drek hadden geroert:
De goede Asselijn, genootdruckt, quam uyt boert
En schier als spottende, hun dwaasheyt haer vertoonen,
Vermits sijn antwoort-schrift, haer sulck een hant met boonen
(195) In ’t aensicht smeet, dat sy haer backhuys keerden om,
En na sijn antwoorts werck, wiert al het bruytje stom,
Vermits sijn bravc stijl, en stof, haer laster monden
Tot scha van Plutoos hof, hier mee had toegebonden.
Want elck kroop in sijn hol, en ’t blaffen had gedaan,
FYNMAN, so, so,
(200) Ik hoor wel Heyntje man heeft sijn gelt verdient, ik mag wel gaen.
TOOVENAAR.
Neen, neen broertje, daar sel noch wel wat uyt komen, houje maar stil,
Wel apesteerten, waerom roer je ’t smoel niet, of benje weer op den tril.
ALECTO.
Alree man, ja ick was daer na den baes gevlogen,
Die met sijn vrede-schrift, de drommel meent bedrogen
(205) Te hebben, maar ’t was tyd ick wasser datelijck by,
’t Profijt dat hy voor dees, trock uyt dees duyvelery,
Deed hem als kax dit sacht, en vrede schrift beginnen,
Om al de werelt, ja ons selver te versinnen,
Gelijk of al ons werk, doot, en te niet sou sijn;
(210) Hy brengt daar by malkaer, een hoopjen van het fijn,
Ick segh van ’t fijnste slag; maer wy wel beter weten,
Dees (segt hy) souden ’t mael van ’t vrede schrift, daer eeten,
En Heulen met sijn vrou, Martijn en Asselijn,
Ja al de goe, en qua, souden daar t’samen zijn,
(215) Te weeten met respect eerst door de fijn gebeden,
En dan so sou men al, na wisseling der reden,
[p. 18]
De schriften, en al ’t geen dat is in druck gebracht,
Op vissen, en gepackt in sacken, wel bedacht,
Door scheep of kar, in Waterlant ter Meulen bringen
(220) En malen ’t al tot dreck, om als van snippelingen
Daer van te maken bort, tot nutheyt van’t gemeen,
TISIPHONE.
Wel dat sou sijn wat mooys, bloet, ik vliegh datelijk heen,
En treck ons helsche veerman haestigh by de ooren:
Hou Charon, Charon hou, ons arbeyt is verlooren,
(225) Soo gy niet datelijck met u gelapte schuyt,
U geesten assisteert; kom schuerje gat, her uyt,*
En voert het laster-schrift, en malle Documenten,
In ’t onderaertsche Ryck, by Plutoos parlementen,
Op dat sy tuygen daer, wat wy hebben verricht,
CHARON.
(230) Hier ben al gereet, ô neen dit is mijn plicht,
Om u in alle noot, en voorval t’assisteren;
Eerst gaven sy gehoor, nu sou men wel begeeren,
Dat het op d’Aerd, en in de hel was uytgewist,
Sacht fijn man; dats wel hier, maer in de helsche kist,
(235) Wort alle quaet bewaert tot eeuwige memory;
Kom onderaertsch gespuys, aen ’t wercken: roept victory,
De strijt is ons, roept uit, al wat ’er is gesmeet;
Daer komt den Capiteyn, ô bloet ziet hoe hy treet
En heeft een sack gelaen van duysent brillemannen,
MEGERA.
(240) Ja dat is maer begin: tien duykertjes en kannen,
Noch in geen heele weeck, u helpen van de kant,
Dus hout u boot maer vlot, want soo dicht aen het lant,
Soud gy terstont op droog, met dese lading blyven:*
CHARON.
Daer komt den ouden hond, gants broek, die heeft een stijven,
(245) Geladen op zijn hals, sijn dat al t’samen Brillen.
Nu schort het aen de droes, soo sy niet sien en willen,
Tien duysent sijnder wel, dat sien ick aen sijn dracht;
Daer leyt het pack, ô bloet! dat is een schoone vracht.
[p. 19]
FYNMAN.
So, so, duyveltjes, jy sult met so, so, heel wel versien wesen,
(250) Want al is jou meester oud, hy sal door al dese brillen wel lesen,
Wat dat je hebt uytgerecht:*
TOOVENAER.
                                            Voorseker sal hy wel.
ALECTO.
Sta ruym, daer komen meer neerswisjes voor de hel;
Dit is de samenspraeck, dit is het recht verstant,
Van de Liefhebber, poeet, en Commediant,
(255) Nu sal men in de hel, ook braefjes konnen speelen,
Tot een gedachtenis van ’t fijne volkx krackeelen,
CHARON.
Smyt in de sak, ô broek! die weegt tien duysent pont,
Ja wel ik heb mijn vracht, help, help, ik ga te gront,
Wat drommel weegt dat goed van lasteren, soo swaer,
(260) Pomp, pomp, jou helhontjes, of wy sincken allegaer,
En keert dat pack eens om, so, so, nu leyt het recht,
Ik heb genoeg, nou sa, na voren op de plecht,
En ick na achteren toe, en geef me aen het Roer,
Foey, hoe stinckt dit laster dreck, ’t is stront en sen broer
(265) Geloof ick, die brillen, met d’andere samen praetjes:
Behouwe reys, ree, ree, op drommels lichtje gaetjes
En lost dees brave vracht, in Plutoos Arsenael;
Om eens te lesen, en dan voorts voor Poortugael,
Te worden voort gebruyckt, want Belsebub sijn gaetje,
(270) Sal door die brillen sien, als hummeling na kaetje,
Geen blinden drommel sal nu oyt verlegen sijn,
Want al dees brillen zijn, van ’t fijnste Christalyn:
MEGERA.
Ick set een op myn neus, bloet hier door kan ik kycken,
Dat veele fijne sijn, niet diese wel gelycken,
(275) Hier sien ik Knipperdol noch hangen, droog en schoon
En Jan van Leyden, met sijn Bisschops oorlogs kroon,
Ja ’k sieder al vry meer, doch kan se al niet noemen,
FYNMAN.
So, so, dats uytlants werck; maar sullense niet roemen
Drommeltjes, dat se de fijne soo nu hebben gevat,
[p. 20]
TOOVENAER.
(280) Souwense niet, je hoort het immers wel, dat
Charon al de Dokumenten voorts na de hel sal voeren,
FYNMAN.
Ick hoor wel van de Brilleman, die onse broeren,
Hebben gesmeet, en van de samen-spraeck, en van het vrede-schrift,
Maer blijft de Comedy, en het antwoort dan suyver uytgesift:
TOOVENAER.
(285) Antwoort jou moes apen, of benje noch niet Compleet.
THISEPHONE.
Ja baes, maer al de Comedien, datje weet,
Die sullen wy nu gaan voorts in de hel omdeelen,
Want elk drommeltje moet een rol hebben om te spelen,
Mits Pluto vol begeert is om dees klucht te sien,
(290) Ick kan de mijn al haest, Alecto soo ick mien,
Die sal voor Lijntje eerst, tromp en trompetten singen,
Megera sal Diewertje verbeelden, en de dingen,
Van Lijntje over al, begraeuwen op haer tyd,
Maer Belsebub die moet, schoon dat hy barst van spyt,
(295) Jan Klasen zijne Rol, in desen handel spelen,
En doen met Saertje Jans niet anders als krackeelen,
Wiens Jan van Leydens wijf. Haer rol gekregen heeft:
’t Jerck Henderickse, en Stoffel Thyssen, heel beleeft,
Dat sijn twee drommels van Jan Knol sijn lijf trawanten,
(300) Die siender soo fijn uyt, als al de so, so, quanten,
Maar die Martijntje speelt, dat is Cleopatra,
Eerst was zy Koningin, maer nu wat lijkter na,
Sal sy besteetster sijn, en voort den koppel drayen,
Doch sy was eerst een Hoer, soo dat sy weet van ’t krayen
(305) Jan Klasen wort verbeel door Jsack Dorislaer,
Een Karel vol verstant, die in het grootst gevaer,
Om een verheven staet, sich selven schelms, dorst wagen,
Maer Reynier Adriaensz. rol is opgedragen,
Al aen den Bultenaer, die hier sijn buerman stack,
(310) Wanneer het fijne werk, tot Amsterdam uytbrack,
Vermits dien schelm, met sijn bedriegelijcke woorden,
[p. 21]
Onweetende dees man bedroog, en hem vermoorden,
Nu Grietje Pieters, en Marritje Jacobs sneeg,
Sullen twee wyven sijn, van die in de Sout steegh,
(315) Haer naakte gat met seep eerst smeerden, en doen liepen
Heel bloot langens de straet, en wee geduerig riepen,*
FYNMAN.
So, so, dat sal een schoon Comedie sijn, maar dat sal niet een beet gelycken.
Want de drommel is hovaardig, en dit volk moet nederig kijken,
TOOVENAER.
Meen je dat, wel snot baert, wat segje daer van,
ALECTO.
(320) Wat duycker Tover meester, weter die vent van.
Al den bras gaet immers in ’t swart, en dat om de stadigheyt,
En dit is immers de eyge so, so kleur die Heyntje man heyt
Soo dat het al een gaeuwer moet sijn, die ons uyt de fijne sou kennen.
En dat weet men wel, dat we haer slachten, wy en schynen seper niet, die wy bennen.
(325) Dus is de Commedie ons nut, ja nutter als den bras,
FYNMAN.
So, so, ik hoor wel, ’t komt de drommel altemael te pas
En van dit werckje, sal hy soo sijn selfs verrijcken:
Maer dit antwoort van de Poëet, wel hoe sal die staan kijken,
Als sy alleen in de werelt moet blijven, en dat sonder so, so.
TOOVENAER.
(330) Ja wachtje, de drommel laat geen vetjes, want dat is stroo,
Om al de stront en dreck voorts in de brant te steken,
Daer eenige fijne noch mochten het hooft mee breken,
MEGERA.
Neen maat, men sal dit goet tot poyer prepareren;
Om Heyntje man sijn muyl, daer fraeytjes mee te smeren,
(335) Wanneer hy toonen wil, dat hy onnosel is,
FYNMAN.
So, so, duyveltje dat is ook seker niet al mis:
En nu het vrede schrift, waer sal dat henen varen,
[p. 22]
Meger. Dat sal men in habil, tot eenig dinck verklaren,
Want vree, die haten my, met een eeuwige haet;
(340) Dus sal men al dien bras, eer dat het Charon laet,
In Tantalus sijn vloet, met Sphix zijn moolen steenen,
Doen sincken in de gront; daer brast den bruy al henen,
Hoorjet niet plompen, soo benje seper doof,
TOOVENAER.
Wel nu al voort draey op; of leyt de koot geen stoof,
(345) Is ’t nu al uyt geklapt, of moeter noch iets komen,
FYNMAN.
Hy swycht, so, so, ik loof hy heeft al afscheyt genomen,
Sonder adieu te seggen, mach dat met u soo als sijn meester bestaen,
Alect. Neen eerst een helsche fort, eer dat wy vorder gaen,
Want ’t oude spreekwoort seyt, wy scheyden met een stank
(350) Wy hebben noch een rol, maer die is vry wat lanck,
Die sullen wy hier na, aen al de lieve fijne,
Vereeren tot present, als sy willen verschijne,
Completer wijs vergaert, in order gerangeert
En ons wert toegestaan, om sichtbaer sonder steert
(355) By haer als fijne bien, te mogen Compareeren,
De hel hont blaft al ree, wy moeten voort marcheeren
Men steekt de hels trompet, het bly spel dat gaet aen,
Pluto sit in zijn prael, daer worden opgedaen,
De Vierge vlammen, van de hels toneel gordijnen,
(360) Lijntje die singt al ree, Diewertje komt verschynen,
Seg Fynman wilje mee, Jan Klaessens Klucht begint,
So, so, die het gien hart, adieu dats voor de wint:
TOOVENAER.
Leeg is myn beursje; hy daer het een Exter gescheten,*
FYNMAN so, so.
Hoe drommel stinckt den droes, men sou’er schier van sweeten,
(365) Wel mocht hy seggen, dat sy scheyden met een stank;
Nu hoop ick evenwel, dat als dit spels geklank
van ons Jan Klaessen eens geheel een eynd sal nemen,
Nou gy hebt my voldaen, Tov. maar gy nog niet, dit temen
[p. 23]
En krygt by u geen ent, weetje wel wat je in het beginsel kraayden,
(370) Dat’er een foytje sou over schieten, voor de Juffer die ’t beursje naeyden,
En dat mankeerter nog. Fynm. Hou daer is nog wat kruyt,
TOOVENAER.
Soo is het wel maetje, ik loof den armen so, so, houd niet een duyt.
Goeden dag Fynman, alsje belieft so konje maer mee aenspreken    binnen.
FYNMAN.
O bloet, so, so, het sweet begint men aen alle eynden uyt te breken,
(375) Dat ik so met die drommeltjes, en tovenaar, was verwert,
Ik heb wel wat gelt verdaen, maer evenwel dit verligt mijn hert,
Dat al dees spotterny, nu in de hel sal smooren,
Ik loop myn best na huys, want van al ’t nieus te horen,
Syn wel myn ooren, maer mijn darmen niet voldaen:
GOETHART.
(380) Wel Fynman, hoe dus haest, ik bidje blijft wat staen,
Segt eens wat is’er gaens, jy schijnt geheel verslagen:
FYNMAN, so, so.
Wel Goethart ’t is soo wat, jy weet hoe alle dagen,
Men hier in dese Stad, en voorts door ’t heele landt
Met de Jan Klaessens Klucht, Brillen, Commediant
(385) En van so, so, en dit en dat so, so,, geduerig is aen ’t rasen,
De geest die had my hier, van eyndeling ingeblasen,
Om door een Tovenaer eens, van Heyntje te verstaen,
Hoe dat het dog op ’t lest, nog met dit werck sou gaen,
En daer van ben ik so, so, geraeckt aen ’t altereren,
GOETHART.
(390) Ja wel het is een schant, dat soo de menschen argueren,
En smyten op de straet, malkanders faem en eer,
De borgerlyke plicht, die hoorde meer, en meer,
Te groeijen, en op sulk manier, wort sy verdreven,
Wat kan dit eenig kracht, en min of vrientschap geven,
[p. 24]
(395) Daer van soo dunkt mijn, dat u Volck het hebben qualijk beleyt,
Dat men tegen iets geschreven heeft, dat niet een beet en seyt;
Een klucht dat blijft een klucht; dat is maer om te mallen,
Och ’t is droevig als de liefde so komt te vervallen,
Want wort dit niet geheelt, so raeckter scheuring weer,
(400) En daer me roept het volck, alweer een nieuwe leer,
Van Jan Klaessen, van Brillen, Comediant en Poeeten,
Daerom vrede best, houje maer stil, alles sal wel worden vergeeten.
FYN-MAN, so, so.
Dat meen ick oock te doen, en ga so na de maeltyt treen:
Eens na mijn fijne broers, en leggen uyt de reen
(405) Die ick van Heyntje man heb gehoort, en wel heel pertinent verstaen;
Sy spraken noch al van twisten, maer u raet staet my veel beter aen,
Daerom Goet-hart, wil ickse met al mijn hart sien te vereenen,
Soo krijgt de drommel niet meer: dit werck is nu al heenen,
En sal in de Hel noch spoken, soo lanck als het duert;
(410) Goeden dag Goet-hart, hier ben ick nou in onse buert.
GOET-HART.
Adieu fijn-man, denckt dan aen het geen dat ik u heb geseyt,
Laet de geest een veest zijn, en bemin jy de vredelijkheyt.
FYN-MAN.
Dat stel ick ook vast, want om meer raet by de drommel te vragen,
Daer heb ik so so van, hy sou al het gelt wel uyt myn beurs jagen,
(415) De drommels praten wat, en de Tovenaer kreeg vast het gelt,
Neen vrienden recht uyt geseyt, ick meen niet eene spelt
Aen hem meer te vermallen, al reden al de sijne op stelten,
Ick laet de geest de geest blijven, en lopen voor sint felten,
[p. 25]
Want vrienden de redelijkheyt, en vrientschap so ik het verstaen,
(420) Doet malkander beminnen, en borgerlijck t’samen omgaen.
Dat is de pligt, dat is men schuldig om t’samen so te leven,
Want anders sou Heyntje-man voor nulletjes, wel watjes worden gegeven,
En recht uyt geseyt, al is de drommel swart, al lijckt hy noch so fijn,
’t Is van mijn volck nie*t, ick wil niet by hem zijn,


VIERDE UYT-KOMST.

Krijntje Adriaens, en Fijn-man so, so.


(425) Maer Broeder fijn man so, so, och waer hebje so lang doch eweest,
Men hert het so eklopt, en ben so ontstelt, ja men geest
Die vloog uyt men lijf, en die wou u over al gaen soeken,
Ick was so verlegen, ik heb so ekreten, die twe neusdoeken
Zijn al nat, want jy weet immers wel, dat ick van jou dat niet en ben ewent,
(430) Secht doch Broertje lief, hoe is het doch datje so lang weg eweest bent,
Ga je weer uyt, of wordje weer tot vleesselijcke begeerte van de geest edreven,
So secht het jou Suster doch lieve broertje, want je sou me leven
Verkorten, wel seg hoe sta je so, je bent hielendal in je gesicht ontstelt,
Antwoord doch broertje maet, of seker je Susje die smelt
(435) Hielendal in ’er tranen, want ick en kan het door de geest niet overleggen;
Wat dat dit uytblyven in heeft, of wat dat het is te seggen.
FYN-MAN, so, so.
Neen susje daar is my al wat anders in de weeg dat ick so lang ben uyt ebleven,
Als de vleesselijke genegentheyt, de geest had men onlangs in egeven,
[p. 26]
En so ver gedreven, dat ick genegentheyt had om by een Tovenaer te gaen,
KRYNTJE.
(440) By een Tovenaer broertje, wel jemeny, hoe hebje dat durven bestaen,
Dat sou ik om geen knegt doen, en doeje dat seper om een meyt,
FYN-MAN.
Neen susje, ick deed het om al die questy, en om al die strydigheyt
Die sedert die vryagie van Saertje Jans, Jan Klaesen en mijn is op geresen,
En de nieuwsgierigheyt dreef me om te weeten of’er geen ent aen sou wesen;
(445) Daerom dreef me de geest om dat van Heyntje man eens te hooren,
KRYNTJE.
Wel broertje hoe benje dan doch evaren, sal het haest smoren,
Of sullen de sijne noch al meer moeten om de geest van so, so uytstaen,*
FYN-MAN.
Ja susje lief, de drommel het sulck een verhael en oracy edaen,
Dat men de ooren noch tuyten, ja ick schrick noch als ick het overpeys,
(450) De geest had men wel edreven, maer ick docht schier elke reys,
Dat men de geest opsnappen sou, had de Tovenaer er niet by geweest,
Je bad je broertje jou leven niet meer esien, want de eene geest
Sou de ander vervoert hebben, dat had my wel konnen weer-varen,
KRYNTJE.
Wel secht me doch broertje, sullen dan nu al die snaren,
(455) En wisje wasje altemael een eynt beginnen te nemen,
FYN-MAN.
Wel hoor susje, in ’t eerst stont de Tovenaer so vry wat te temen,
Maer doen ik hem gelt gaf, was heyntjeman datelik gereet,
Die swetsten daer op, en die verhaelden wijt en breet,
Hoe hy ’t vuertje estookt had, en hoe dat al de saeck was eschiet;
[p. 27]
(460) Doch jy weet dat oock wel daarom hoef ick dat niet
Altemael te verhalen, maer dit seyd’ hy dat men in de helsche landen
De Brillen en samen-spraek, en al de wisje wasjes van onse handen
In de hel sou voeren, in de laster-kist van Plutoos geheymenissen,
En een deel sou men houwen om de neers aen te wissen,
(465) Maer de Comedien wierden om edeelt, om in de Hel de Klucht te vertoonen,
En de antwoort op ons Brillen die sou men so wat verschonen,
Maer door de vlammen souden sy worden tot poeyer gemaeckt om te strijken
Heyntje mans volck, als sy de onnoselheyt souden willen vergelijken,
En het Vrede-schrift dat nu voor het laetst is uyt gegaen,
(470) Is in Habil verklaert, want dat staet de drommel heel niet aen,
KRYNTJE.
Wel broertje wat is dat voor een woort Bille gatje, dat en is immers niet wel eseyt.
FYN-MAN.
’t Is in Habil susje, wat dat is een woort daer men me uytdruckt de onnuttigheyt,
Of dat men het niet bruykbaer estimeert voor eenige dingen,
Want heyntjeman hoort liever van twist als van vrede singen,
KRYNTJE.
(475) So, so, versta ik het, maer waer sal dat dan nog hene varen.
FYNMAN.
Dat salmen met molesteenen, in de helsche zee doen sincken, op dat de blaren,
Noyt van die hatige geesten, oyt worden meer gesien,
KRYNTJE.
Wel dan mach men hopen dat het op ’t hoogsten is en dat misschien
De rust voor moeyelijkheit sal in de plaets weer komen.
FYNMAN.
(480) Voor my susje, ik kom daer met buerman Goethart gaen die het mee soo veurenomen,
Doen ik het hem verhaelde, en so tot de vrede op gewerkt
Dat de geest anders niet in my getuygt, en daerom soo strekt
[p. 28]
Mijn hert en sin om ’t so oock by de Broeders uyt te werken,
Ick salder oock heen gaen so haest als ick mijn hert maar wat heb gaen versterken,
(485) Wat ick sie dat wel, de wereltse hebben tegen de fijne lieden de overhant,*
Gelijck als het oock gebleecken is, daerom sal ick met al mijn verstant
Dit werck na Goet-harts vermoen ten eynde sien te bringen,
Want ick ben dat roepen en spotten so moe, en dat lietjes singen,
Snijt men noch het aldermeest door mijn hert, alsse de geest ontroert,
(490) Want men betaelt het noch in ’t ent malkander, al lijckt het maer boert,
Gelijck als een Fijn-man beurde, die altemet so wat had leggen verhalen;
De wereltse noden hem uyt, om op een plaats hem dat te betalen,
Practiseerde een weenschap, datter een wel drie soude konnen optillen,
KRYNTJE.
Ja ick weet broertje, dat is van die Fijn-man diese sijn broeck afstreken, en gaven hem voor sijn billen,
(495) Maer dat isser oock degelijk bekomen, even al eens gelijk als de hont het speck,
Daerom broertje lief, niet beter als vrede, want die is sonder gebreck;
Die mach haer by groot en kleyn, en by alle menschen vertoonen,
Vrede is de geest die by alle op eerden hoorden te blijven en te woonen;
En als dit u uyt is, dan weet ick een Dochter die mijn self is aen gedient,
(500) Soo door de derde hant, als dat haer de geest so aendreef dat men mient,
[p. 29]
Als jy daer om uyt quaemt, datse wel genegen sou zijn om je te begeren,
FYNMAN.
Wel wie isset Susje.
KRYNTJE.
            Dat wildense niet seggen, maer ’t was een dochter met eeren.
Seydense, en so fijn, datse wel wisten dat het sekerlijk u souw behagen,
Daerom broertje, sou ik de Broeders by een roepen, en haar ’t werkje voor dragen
(505) Van de vrede, en dat al dese rusy voorts altemael mocht dood bloen,
Want dat had het meysje geseyt, de geest drijft me wel maer ik sal het met hem niet doen,
Soo langh als dit schelden en rasen duert, want de geest, getuygt me datter ook van ons trouwen,
Al meer boekjes en klugjes voor den dag komen souwen,
Daerom moet het altemael eerst doot bloeden en heel zijn gedaen,
(510) Of je sout met een Jan Jaspersens blaeuwe scheen alweer henen moeten gaen,
En dat weet ick wel, dat sou mijn en jou noch al weyniger behagen:
FYN-MAN.
Kom Susje geef me dan mijn schoenen, ick sal heen gaen en de saeck eens voor dragen,
Alles hoop ick sal wel zijn, als men het haer so na de geest wat beduyt,
Geef me een schoon stijf kraegje, het vuyle siet ’er so uyt
(515) dat het mijn om den hals smart.
KRYNTJE.
            Kom hier mijn broertje maet,
So, so, dat is een kraegje, dat het wel een maent esteven eweest, en evenwel so staet
Het noch so net, of het eerst uyt de stijfsters handen was ekomen,
Wilje jou schoenen sonder spiegaten hebben, of de Spaens leeren, daer gisteren de maet is na genomen,
[p. 30]
Om een paer andere te maken; want die dienen eerst wat verstelt,
(520) Je hebt die met Saertje Jans so wat versleten,
FYN-MAN.
                                        ’t Is even veel hoe dat je het stelt,
Geeft me de andere maer, ick mag die schoenen niet meer aentrecken;
Want dat komt elcke reys de geest al maer weer opwecken
Tot die ouwe dingen; maer me beste vilte hoet.
KRYNTJE.
                                        Meen je niet met de hoogste bol,
FYN-MAN.
Ja Susje, die ik heb laten maken doen Broeder Jan Knol
(525) Eerst gesturven was.
KRYNTJE.
                    Daer broertje, och die staetje noch so net,
’t Is aers noch aers, of een Koningh sijn Kroon op het hooft set,
So pastse jou, daer is een schoon blaauw modditje broertje om je neus an te vegen,
Want met dese meertse tijt is een mensch anders altijt verlegen,
So druypt tegenwoordig de neus, manckeert er nog iet,
FYN-MAN.
(530) Ja de borstel datje me wat af veegt, dan anders niet,
Voorts is het altemael wel, hovaerdy weetje wel dat wy dog haten.
KRYNTJE.
Keerje om broertje, jemeny watte gaten*
heb je in jou eene kous, en dat heb ick degelijk niet esien,
Waer sel ik nou een graeuwe draat krijgen, ja hier leit er ien
(535) Set je bien op de stoel, kom vaer, ick sel het so voort wat toe steken,
Wel dat is een lukje, dat ick je of veegden, ick had het anders niet ekeken,
Want het sit dicht onder aen jou eene schoen,
FYNMAN.
Susje kunjer wel by, of wil ick de kous uyt doen.
KRYNTJE.
’t Sel wel gaen broertje, sta je maer stil, maer of ik jou raekte, so moetje spreken,
[p. 31]
FYN-MAN.
(540) So; so, dat hoop ick, maer jy bent te voorsichtig, ick weet wel je seltme niet steken,
Want je bemint me te veel, en dat sou ook wesen tegen jou sin,
Stop het wat netjes susje, en maeckt dat het stopje in
De schoen kom
KRYNTJE.
                          ’t Is so al gedaen broertje maet,
Nu is het alles wel, ’t sel je tijt wesen, daerom ’k bidje gaet
(545) So datelijk maer heen, ick wensje de zegen, en de geest wil je versterken,
Dat je doch je voornemen by onse broeders en susters moogt uytwerken.
FYN-MAN.
’k Wensje de vrede susje, en ick ga so voort heen,
KRYNTJE.
Ick jou desgelijcx Broertje: och dat nu het gemeen,
Het soo wel voor had, als wy, ick hoop dat de geest het haer in sal geven,
(550) Want van al die questi daer is immers niet van te beleven,
Als enckel spotten, roepen en gabberen langs de straet,
Hoe blijt sal ick wesen als dit werck een eynt het, en dat men broertje gaet
Om dat meysje; en ick wort door de geest oock al wat getemteert,
Al weet het men broertje niet, daer is oock een fijn gasje dat by me verkeert,
(555) En soo lang als hy niet en paert, soo en kan ick het oock niet beginnen,
Want ick heb het hem belooft, dat so lang als hy niet en bemint, dat ick oock niet sal minnen.
Daerom ick seg niet veul, maer ick ben blijt dat dit werck sal worden af edaen,
Want de geest getuygt het mijn al, dat de vereeniging seker sal gaen,
Dan krijgt de vrede plaats, en al ’t gewelt een stuyt,
(560) Ik wens je ’t beste vrienden, als het wel gaet, dan hebben de Nickers uyt.

EYNDE.

[p. 32: blanco]
Continue

Tekstkritiek:

Sprekersaanduidingen in de tekst zijn door ons onderstreept
p. 2 THISOPHE = Tisiphone (vs. 75); ook Thisiphone (vs. 88)
ibid. Adriaensz. er staat: Ardiaensz.
vs. 74 rommeldight er staat: rommildight
vs. 95 tripelrijm
vs. 168 weesrijm
vs. 226 schuerje gat, her uyt, er staat: scheurtje gat, het uyt,
vs. 243 ex. UBA OK 63-8091 heeft blyyen
vs. 251a ex. UBA heeft uytgereht
vs. 316 langens er staat: langeus
vs. 363 beursje er staat: beurje
vóór vs. 425 Dit is de enige aanduiding van een uitkomst
vs. 447 sullen er staat: sallen
vs. 485 Want er staat: Wat
vs. 532 en 533 zijn in de druk aan elkaar geschreven.