P. VIRGILII MARONIS OPERA

Vertaald door Joost van den Vondel
in proza (1646) en in poëzie (1660)

       

Bucolica 1 * Bucolica 2 * Bucolica 3 * Bucolica 4 * Bucolica 5
Bucolica 6 * Bucolica 7 * Bucolica 8 * Bucolica 9 * Bucolica 10
Georgica 1 * Georgica 2 * Georgica 3 * Georgica 4
Aeneis 1 * Aeneis 2 * Aeneis 3 * Aeneis 4 * Aeneis 5 * Aeneis 6
Aeneis 7 * Aeneis 8 * Aeneis 9 * Aeneis 10 * Aeneis 11 * Aeneis 12

Deze editie bevat driemaal de tekst van Vergilius’ werken: een zeventiende-eeuwse Latijnse editie, de prozavertaling van Vondel uit 1646 en diens vertaling in dichtvorm van 1660. Zeker is dat Vondel verschillende Latijnse teksten gebruikt heeft — onder andere waarschijnlijk in ieder geval die van Thomas Farnabius (1634); uit de herdrukken daarvan blijkt dat de door Farnabius geschreven argumenta met die van Vondel overeenkomen. Over de oudste druk van Farnabius’ editie konden wij niet beschikken (Pub. Virgilii Maronis Opera cum notis Thomae Farnabii. Amstelodami, ex officina Janssoniana, 1642. 12°, 424 p.; aanwezig in KB-Kopenhagen, UB-Leipzig (Poet. lat. 382) en ZHB-Luzern. Daarom is de tekst hier weergegeven naar een herdruk van 1650 (UB-Leipzig Poet. lat. 384). Wij hebben (net als, ongetwijfeld, Vondel) daarnaast gebruik gemaakt van de door Daniel Heinsius verzorgde editie (Leiden 1636) en van de variorumeditie van Cornelius Schrevelius (Leiden 1646). Daarna volgen de beide vertalingen die Vondel gemaakt heeft, één in proza (1646) en één in poëzie (1660). Deze drie afzonderlijke teksten zijn hier in korte passages opgedeeld. Om de prozavertaling doorlopend te lezen, moet men de rode tekst volgen; de poëzievertaling is blauw afgedrukt. De verzen van Vergilius en van de poëzievertaling zijn genummerd. Voor ieder boek staat een Latijns argumentum in proza (naar de editie van Farnabius) en een in poëzie dat te vinden is in de uitgave van Joannes à Meyen uit Bergen op Zoom. Dit werk verscheen in Venetië (Aldus Manutius, 1570), Frankfurt (1576, 1617 en 1629) en Parijs (Jean Libert, 1630, facsimile bij books.google).
Uitgegeven door drs. P. Koning (Vergilius) en drs. G.C. van Uitert (Vondel).
Red. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.

Continue
[p. 1]

P. VIRGILII
MARONIS
OPERA,
Cum Notis
THOMAE FARNABII.

[Vignet: gravure Anchises, Aeneas, Ascanius]

Amstelaedami,
Typis IOANNIS BLAEU,
Sumptibus Societatis. 1650.

[p. 2: blanco]

[fol. π1r: gegraveerde titelpagina]

PUBLIUS

VIRGILIUS

MAROOS

WERCKEN

vertaelt door
I.V. VONDEL.

M DC XLVI.
[fol. π1v: blanco]
[fol. *1r]

PUBLIUS

VIRGILIUS

MAROOS

WERCKEN

vertaelt door

I. V. Vondel.

[Vignet, putje met emmer rechts: Elck zyn beurt]

t’AMSTERDAM,

Voor ABRAHAM DE WEES, Boeckverkooper op den
Middeldam, in ’t Nieuwe Testament, in ’t jaer 1646.

Met Privilegie voor vijftien jaren.

[fol. *1r: gegraveerde titelpagina]

PUBLIUS

VIRGILIUS

MAROOS

WERCKEN

vertaelt
in Nederduitsch dicht
door
J.V VONDEL.

M DC LX.

J. Matham sculpsit

[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

PUBLIUS

VIRGILIUS

MAROOS

WERCKEN

In Nederduitsch dicht

Vertaelt door

J.V. Vondel.

[Vignet: putje met emmer rechts]

t’AMSTERDAM,
––––––––––––––––––––––––
Voor de weduwe van ABRAHAM de WEES, op den Mid-
deldam, in ’t nieuwe Testament. 1660.

Met Privilegie voor vijftien jaren.

[fol. *1v]

EXTRACT uit het PRIVILEGIE.
DE Ridderschap, Edelen en Steden van Hollant en Westvrieslant hebben geoctrojeert aen Abraham de Wees, Boeckverkooper t’ Amsterdam, dat hy alleen zal mogen drucken en uitgeven, of doen drucken en uitgeven Alle de Wercken van P. Virgilius Maro, vertaelt door I. V. Vondel, en dat gedurende den tijt van vijftien eerstkomende jaren: interdicerende en verbiedende het voorsz. boeck in ’t geheel oft deel, in ’t groot oft kleine, en sulcks in eenigerley formaet, of op eenigerhande wijze te drucken, of uit te geven, te doen drucken of te doen uitgeven, of elders gedruckt zijnde, te verkoopen, of doen verkoopen, of in eenigerhande manieren te distribueren, venten, handelen, of verhandelen, op zoodanige merckelijcke penen, als hunne Grootmogenden goet vinden zullen daer toe te statueren, en op de verbeurte van de voorsz. gedruckte uitgegeve verkochte gedistribueerde of verhandelde boecken, en drie hondert guldens, gelijck alles breeder blijckt by de brieven van Octroy hier van verleent.   In ’s Gravenhage onder den grooten zegel, den veertienden van May, 1646.
Onder stont
J. CATZ. vt.
Noch lager
ter Ordonnantie van de Staten
BEAUMONT.



[fol. *2v]

PRIVILEGIE.

EEn ieder wort verboden by Octroy van de Heeren Staeten Generael, in dato den 15en Iuly des jaers 1660, en de bygevoeghde Attache van wegen de Provintie van Hollant en Westvrieslant, vergunt aen de weduwe van Abraham de Wees, boeckverkoopster t’ Amsterdam, Alle de Wercken van Publius Virgilius Maro, vertaelt in Nederduitsch dicht door I. v. Vondel, binnen den tijt van vijftien jaeren, directelijck nochte indirectelijck, in het groot of klein, in ’t geheel of ten deel, te drucken, of doen drucken, of elders gedruckt in deze Provintien, of het gebiet van dien te brengen, te verkoopen, of uit te geven, zonder consent van de voorschreve weduwe van Abraham de Wees, op de verbeurte van de nagedruckte exemplaeren, en dryhondert Karolus guldens, zoo by den drucker, als den verkooper te verbeuren, t’appliceren als breeder by de originele Octroyen blijckt.


[fol. *2r]

Op de TYTELPRINT
van
MAROOS WERCKEN.
            ’t GEbouw der Tytelprint wijst aen
            Door beelden, die gehouwen staen
            Uit marmersteen, al Maroos wercken;
            Beknopt en kunstigh aen te mercken.
                (5) Het vrouwebeelt, ter rechte zy,
            Beelt Lant-en-ackerbouwery
            Natuurlijck uit; dewijl de jaren,
            Als vrouwen, vruchtbaer zijn door ’t baren,
                Oock milt in ’t opvoên van haer vrucht.
            (10) Ghy ziet hoe arbeitzaem haer zucht
            Den ploegh en ’t kouter aen durf vatten,
            Belust op Ceres korenschatten;
                En hoe de slincke arm zoo stijf
            Den horen houdt, met vette olijf
            (15) En druif en weeligh ooft geladen,
            Om ’s menschen nootdruft te verzaden.
                De krans van goutgeele airen sluit
            Om ’t hoofd. Zy ent of plant de spruit.
            Het snoeimes, hangende aen den gordel,
            (20) Besnoeit den tack en ranck, om ’t vordel.
                De Biekorf aen haer voeten geeft
            Haer wasch, dat aen de vingers kleeft,
            En honighdauw, uit tijm en bloemen,
            Waer op Hymet en Pindus roemen.
                (25) Zy vockt oock vee aen, kloeck van aert,
            De koe vol melcks, en ’t moedigh paert.
            De geit en ’t zoghlam scheert de heide
            Geruster, onder haer geleide:
                Dan weckt de veltfluit om den hals
            (30) Arkadie met veel geschals,
[fol. *2v]
            Dat huppelt, op haer Herderslieden,
            Van Saters, daer de wolven vlieden.
                Het strijtbre beelt, ter slincke hant,
            Een Heldenzanggodin in stant
            (35) Gelijck, voorzien met helm en degen,
            En krijghstrompet, ten krijgh genegen,
                Begint alree geluit te slaen,
            En noopt Eneas fiere Zwaen,
            Wiens borst van yver voortgedreven,
            (40) Al bruisende door zee gaet streven,
                Van Xanthus oever, in gevaer,
            Terwijl de Griecksche vlam zijn hair
            Verzengt, en drooght zijn waterplassen,
            Daer Ilium noch roockt in d’assen.
                (45) De Heldenzwaen, van dwalen moe,
            Begeeft zich naer den Tyber toe,
            Om, zoo d’Orakels haer ontvouwen,
            ’t Gevalle Pergamum te bouwen,
                Ter stede, daer een wolvespeen
            (50) Zal zoogen twee, noch teêr en kleen,
            Twee brave zoons, uit Mars geboren,
            Wiens afkomst ’t aertrijck is beschoren;
                Wiens afkomst zelf ten outertroon
            Zal voeren met haer stedekroon
            (55) Vrouw Cybele, en haer tamme dieren,
            Daer Rome leert haer Godtheit vieren;
                Daer ’s weerelts Hooftstadt entlijck rust,
            En afgeoorlooght, Godt AUGUST
            Begroet, met d’onderbroghte scharen,
            (60) Die hem ten hemel op zien varen.
                O MARO ’k zie hier uwen schijn
            In dezen schilt, en danck Ursijn
            Den Kardinael, die ons naer ’t leven
            Ons noch uw troni heeft gegeven.


[In 1660 is het gedicht op de titelprent aan het eind van het boek afgedrukt.]
[p. 566]

Op de TYTELPRINT
van
MAROOS WERCKEN.
            ’t GEbou der Tytelprint wijst aen
            Door beelden, die gehouwen staen
            Uit marmersteen, al Maroos wercken;
            Beknopt en kunstigh aen te mercken.
                (5) Het vrouwebeelt, ter rechte zy,
            Beelt Lant-en-ackerbouwery
            Natuurlijck uit; dewijl de jaeren,
            Als vrouwen, vruchtbaer zijn door ’t baren,
                Oock milt in ’t opvoên van haer vrucht.
            (10) Ghy ziet hoe arbeitzaem haer zucht
            Den ploegh en ’t kouter aen durf vatten,
            Belust op Ceres korenschatten;
                En oock de slincken arm, die stijf
            Den horen houdt, met vette olijf
            (15) En druif en weeligh ooft geladen,
            Om ’s menschen nootdruft te verzaden.
                De krans van goutgeele airen sluit
            Om ’t hooft. Zy ent of plant de spruit.
            Het snoeimes, hangende aen den gordel,
            (20) Besnoeit den tack en ranck, om ’t vordel.
                De biekorf aen haer voeten geeft
            Haer wasch, dat aen de vingers kleeft,
            En honighdau, uit tijm en bloemen,
            Waer op Hymet en Pindus roemen.
                (25) Zy vockt oock vee aen, kloeck van aert,
            De koe vol melcks, en ’t moedigh paert.
            De geit en ’t zoghlam scheert de heide
            Geruster, onder haer geleide:
                Dan weckt de veltfluit om den hals
            (30) Arkadie met veel geschals,
[p. 567]
            Dat huppelt, op haer Herderslieden,
            Van Saters, daer de wolven vlieden.
                Het strijtbre beelt, ter slincke hant,
            Een Heldenzanggodin in stant
            (35) Gelijck, voorzien met helm en degen,
            En krijghstrompet, ten krijgh genegen,
                Begint alree geluit te slaen,
            En noopt Eneas fiere Zwaen,
            Wiens borst van yver voortgedreven,
            (40) Al bruisende door zee gaet streven,
                Van Xanthus oever, in gevaer,
            Terwijl de Griecksche vlam zijn haer
            Verzengt, en drooght zijn waterplassen,
            Daer Ilium noch roockt in d’assen.
                (45) De Heldenzwaen, van dwalen moe,
            Begeeft zich naer den Tyber toe,
            Om, zoo d’orakels haer ontvouwen,
            ’t Gevallen Pergamum te bouwen,
                Ter stede, daer een Wolvespeen
            (50) Zal zoogen twee, noch teêr en kleen,
            Twee brave zoons, uit Mars geboren,
            Wiens afkomst ’t aertrijck is beschoren;
                Wiens afkomst zelf ten outertroon
            Zal voeren met haer stedekroon
            (55) Vrou Cybele, en haer tamme dieren,
            Daer Rome leert haer godtheit vieren;
                Daer ’s weerelts Hooftstadt entlijck rust,
            En afgeoorlooght Godt AUGUST
            Begroet, met d’onderbroghte scharen,
            (60) Die hem ten hemel op zien varen.
                O MARO ’k zie hier uwen schijn
            In dezen schilt, en danck Ursijn
            Den kardinael, die ons naer ’t leven
            Ons noch uw troni heeft gegeven.

EINDE.


[fol. *3r]

Den edelen gestrengen Heere,

KONSTANTYN HUIGENS,

RIDDER, HEERE VAN ZUILICHEM,
Monickelant en Zeelhem,

Raet en Sekretaris van zijn Hoogheit.
ICK neem de vrymoedigheit om den Ridder, en in hem de rechte hant van zijn Hoogheit, wat outs en wat nieuws t’effens aen te bieden, dat is, den Poeet in het Nederduitsche kleet.  Het spreeckwoort zeit, dat het kleet den man maeckt, maer hier zal de man het kleet maecken, door zijn volmaecktheit d’onvolmaecktheit des kleets te baet komen, en het een zekere aengenaemheit byzetten: want hoewel gewaet en cieraet oock een volschapen mensch vry veel luister en gunst verleenen; nochtans schijnt de schoonheit, bestaende in gelijckmatigheit der leden en hun verwen, en bevalligheit en voncken en zwieren en voeghelijcke bewegingen door het slechte en eenvouwige kleet hene: men merckt heimelijck dat onder de ruwe schorsse een edele natuur verholen leit, en de schoone Apollo zelf, onder een herders py, naulix de stralen van zijn Godtheit verbergen kan. Tot noch toe heb ick des Dichters naem gezwegen: doch ’t is onnoodigh hem met name te noemen, aengezien de naem van Poeet dit allergeluckighste ver- [fol. *3v] nuft door een zekere uitnementheit en hantvest toekomt, en alleen eigen is; gelijck men by de Stadt genoeghzaem Rome, de Hooftstadt der weerelt; by den Vorst, het hooft des Rijcks, Augustus plagh te verstaen. De noot heeft eige namen ingevoert, om verwarringe te mijden, en gelijcke gedaenten, oock gemeene van enckele dingen t’onderscheiden: maer wat alleen en eenigh boven alle anderen uitsteeckt, dat behoeft geenen eigen naem, en blijft altijt het doorluchtighste, gelijck d’eenige vogel, die eeuwen overlevende, als de zon, aller lichten bron en oirsprongk, noit weêrga zagh.  D’overeenstemminge der treflijcksten heeft, door een gedurig gevolg der tijden, dezen Helt den naem van Poeet, als eenen tytel en tytelrecht, onder alle Latijnen, (ick durf met zommigen niet zeggen oock boven alle Griecken, ja Homeer zelf) opgedragen, zoo dat hy hemelhoog en verre boven den nijt gestegen, achter dezen scheutvryen en diamanten schilt veiligh zit, en van boven, als uit zijnen troon, aenziet hoe menige Latijnsche veder naer dit wit der volkomenheit mickt, terwijl het van niemant tot noch toe recht getroffen wert. Den Latijnen zal deze vertalinge min dan den Nederduitschen behagen, wanneerze zien, hoe de Fenix hier vry wat van zijne blinckende vederen gelaten hebbe: want indien, gelijck zommigen drijven, onder elck woort lettergreep en letter eenige geheimenis van zin of klanck schuilt; wat moet’er nootzaeckelijck door d’ongelijckheit der beide talen, en heuren ongelijcken aert en eigenschappen, en het verschil van namen en woorden, die tekens der bete- [fol. *4r] kende zaecken zijn, gespilt worden en verloren gaen, oock zelf aen bloemen en geuren van welsprekentheit; behalve dat dicht en ondicht, of vaers en onvaers onderling verschillen, gelijck trompetklanck en bloote stem, en het vaers een stem, door een drieboghtige trompet krachtigh uitgewrongen, gelijck is.  Hierom moght de vertolcker liever Augustus Hofzwaen in rijm en op maet leeren opzingen: maer hoe veel meer had’er de Mantuaen van zijn vederen moeten laten, indien men zijnen geest door benaeutheit van voeten en rijm bestont te prangen en te knijpen, en uit verlegenheit te rucken, te plucken, en ter noot doorgaens met geleende pluimen van rijm-en-noodige stopwoorden te decken.  Het vertaelde te rijmen, zonder afdoen of toedoen, is qualijck mogelijck, ja onmogelijck, en dwaelt meest al min of meer af van het vertaelde. Ick zagh hem dan niet nader nochte eigentlijcker dan door onvaerzen en onrijm uit te beelden, om den Nederlander te levendiger Maroos ziel in te boezemen, hem te beter te dienen, en met een den Latynist, wien het Latijn nu misschien smaeckelijcker wil vallen, wanneer hy d’eigenschappen der Roomsche met onze moederlijcke spraecke zoo na overeen gebroght, en den stijl en rede zoo vlack en effen gevlijt ziet, als my mogelijck was. Terwijl men bezigh is met onze tael te bouwen, het spoor der zelve naer te spooren, en op papier te leggen, vondt ick altijt baet met overlegh van taelkondigen iet te vertolcken. Verscheide oordeelen schieten verscheide stralen uit, en zien de dingen van alle kanten door en weder door, terwijl [fol. *4v] een eenig oordeel maer een’ eenigen strael uitschiet, en arm by den rijckdom van velen is: doch naerdien zommige Mecenaten der Poëzye overleden, anderen elders bezigh zijn, most men zich aldus behelpen, en met zijn eige riemen wat te langkzamer voortroeien, tot dat dit werck by schrandere herssenen met der tijt rijper opgenomen (indien het die eere gebeure) allengs meer geslepen en gladder gepolijst werde. Dat is d’oirzaeck waerom het eerst verlangt en wenscht in Heer Huigens handen te vallen, en gekeurt te worden van een tong, die zoo keurigh op verscheide talen, de Zanggodinnen zoo toegedaen is, datze hem oock gewilligh tot in de schaduwe van zijn legertente, onder trommels en trompetten, en donders van kartouwen volgen, de pijnelijckheit en geestwonden des verbolgen oorlooghs met haer hemelsche muzijcke helpen verzachten en genezen, en verlangen den gezegenden vredezang allen Nederlanderen toe te zingen. Schept zijne Ed. eenigh vermaeck uit deze vertalinge, zy zal op dat bezadighde oordeel t’aengenamer zijn by hooge en lage staten van menschen, oock fraeie vernuften en spitsvondige geesten, wienze dienen kan, inzonderheit Dichteren, Redenaeren, Latijnsche Scholen, en voort allen die de schilder-en-tekenkunst hanteeren. Hier op dan dit werck het licht, onder het loof van Zuilichems doorluchtigen naem, betrouwende, wensch ick altijt te blijven,

            Edele gestrenge Heer,

                        Uwe Ed. dienstschuldige en ootmoedige

                                                J.V. VONDEL.


[fol. **1r]

Aen den
LEZER.
TOen Ocktaviaen August, Iulius Cezars nazaet en erfgenaem, den burgerlijcken oorloogh gelukkigh had beslecht, Ianus tempel gesloten, en over Rome, het Roomsche volck, en zulck een weerelt gerust en vreedzaem den toom der heerschappye mende, was het dienstigh, dat ’s Vorsten eere en gezagh, oock het aenzien van ’t nieuwe Rijck en des zelfs voortreffelijckste en outste geslachten vermeert en bevestight werden, door eenigh heerlijck en uitstekende werck van Latijnsche Poëzye, niet min dan eenigh werckstuck van de Griecken, der Latijnen voorgangers en aenleiders, die, met zoo groot eenen lof en naemhaftigheit, de doorluchtige daden der aeloude helden, hunne voorvaderen en lantslieden, over de wijde weerelt uitbreidden, en in top haelden; gelijck inzonderheit bleeck by de gedichten van den eersten zeetoght naer Kolchos, om het gulden Vlies, en die bloedige oorlogen, voor Thebe en Troje gevoert, welcker gedachtenis de weerelt en alle eeuwen beloofde t’overleven. Tot zulck een meesterstuck dan wert een vernuft ge-eischt naer mate van de grootheit en ’t gewight der zaecke; en hier toe besloegh wonder wel, dat (gelijck Fortuin Augustus bykans in alle dingen toeloegh, en zijn zijde hielt) ten dien tijde PUBLIUS VIRGILIUS MARO bloeide, en bekent en gewilt was, door eenige kostelijcke proefstucken, met verwonderinge ten hove opgenomen. Dees dichter, ter goeder ure, in het dorp Andes, by Mantua, geboren, en in het Griecksch namaels, om zijn oprechtigheit, en bloode eerbaerheit, Parthenius genoemt, was te Kremone, Milaen, en Napels in Latijnsche en Griecksche taelkunde, en alle edele wetenschappen en kunsten, inzonderheit in artsenye, en wiskunst, opgetrocken: en te Rome komende, om zijn ackers te hereischen, die Augustus, neffens andere gebuurlanden, na den burgerkrijgh, onder zijn getrouwe soldaten uitdeelde, geraeckte alleen weder aen zijn erfgoet, door voorspraeck van Pollio, Varus, en Gallus, om welcker wil hy, uit een danckbaer harte, zijne Herderszangen, in drie jaren tijts, volzong; gelijck oock sedert zijn Lantgedichten, in zeven jaren te [fol. **1v] Napels, Mecenas, zijnen beschutter, ter eere; van welcke beide wercken het eerste Theokrijt niet toegaf; het ander Hesiodus, en te gelijck de Faem van den grooten Iulius, hier onder de Goden ingewijt, voorbystreefde: en zijn gedichten werden, in ’t openbaer door tooneelzangers, op het tooneel, menighmael loflijck opgezongen: want men zeit, dat hy ’s morgens vroegh vele vaerzen dichtende, en die den geheelen dagh over vylende, en lickende, gelijck de beerin haer jong, menigte van regels op een klein getal, en tot zulck een volkomenheit broght, dat al de schouwburgh hem hier op toejuichte, met hantgeklap, en vrolijcken galm, en de zelve eerbiedigheit, die de Raet en het volck van Rome den Keizer toedroegen: en Burgemeester Cicero, vader der welsprekenheit, riep dezen jongen helt uit, voor d’ Anderde of Tweede Hoop van Rome; gelijck de Dichter dezen tytel sedert onder de bloemen van zijnen Eneas vlocht en borduurde, en Askaen ter eere, te passe broght: oock had Maro zelf Augustus (zegenrijck wederkeerende van den zeestrijt, tusschen Marck Antoni Kleopatre en hem geslagen, en zich, in Kampanje, t’ Atelle wat verquickende) vier dagen achtereen de Lantgedichten voorgelezen, daer, zoo dickwils zijn stem stuite, Mecenas hem verpoosde. De Poeet, die zich dickwils te Kampanje en in Sicilie onthielt, woonde naest de hoven van dezen Mecenas, een man van Koningklijcken stamme, en Ridder, die de Raetsheerlijcke achtbaerheit weigerde, en de treflijckste amptenaer, te Rome en in Italie, zeer gezien was by Augustus, die zulcks op Maro verslingerde, dat hy hem noit zijn verzoeck afsloegh, rijckelijck beschonck, gemeenzame brieven toeschreef, onder zijn gemeenzaemste vrienden rekende, en zich van zijnen raet, niet alleen in kunst en wetenschappen, maer oock in gewightige rijckszaken niet zonder vrucht diende; gelijck de Ridder en Drost Hooft zijnen Parnasheiligh ter eere zingt:
                                                Was Maro niet gelijck
    Een zuil van koper aen de puy van ’t maghtigh Rijck?
    Geen Raetsheer, daer August wel veiligh op moght slapen?
    Wiens wijsheit hem te sta quam meer dan menighs wapen.
Maro zich wonder wel op het heelen der paerdegebreken verstaende, kreegh door ’s Vorsten stalmeester eerst kennis aen het hof, schoot om zijn zeventien jaren den mannelijcken tabbert aen, ten zelven dage, dat Lukretius de Poeet, wiens vaerzen hem mede geest en oordeel byzetten, [fol. **2r] dezer weerelt overleedt. De Mantuaen dan, die zijnen mont zoo lieflijk aen het dunne riet zette, en den nachtegael door weeligheit en rijckdom van klancken overtreffende, in zijne Herderszangen den lagen, in zijn Lantgedichten den middelbaren toon hielt, wert allerbequaemst geoordeelt, en uitgekozen en geheilight om den hoogen toon, gelijck Homeer, te blazen, de Keizerlijcke trompet te steecken, en zich van den Tiber tot aen den Eufraet, en in Thule, of noch verder te laten hooren; en Augustus leide hem op den arbeit van Eneas den Trojaen, uit wiens bloet en stamme de Romainen, volgens d’overeenstemminge van bykans alle schrijvers, gesproten, en de muren van ’s weerelts hooftstadt, Rome, het grootste van alle dingen, gebouwt zijn. Aldus begost de zon der Latijnsche poëzye, op Augustus wenck, noch hooger te rijzen, en door twalef boecken, gelijck door een starlichte heirbaen van twalef hemeltekenen, haren glans en heerlijckheit noch breeder t’ontvouwen, leide in Sicilie en Kampanie hare twalefjarige moeite af, en liet de gansche weerelt stof haer eeuwigh te bedancken, voor het teelen der vier gezegende saizoenen van geleertheit welsprekentheit wijsheit en allerhande kunst en geestigheit, zoo verre het meer dan menschelijck verstant reicken kon. Nu zagh men dat de droom zijner moeder Maja niet ydel was, toenze van dit vernuft zwanger, droomde, hoeze eenen lauwertack voortbrengende, en in d’aerde plantende, dien schichtigh zagh opgroeien, tot eenen volwassen boom, met allerleien geurigen bloessem en schoone appelen geciert en geladen. Nu docht men om den tack, die, volgens ’s lants gewoonte door de kraemvrouw op de geboorteplaets van hare vrucht gepoot, ’s daeghs daer na zoo hoogh stont, als oude populieren, en voor heiligh gehouden, naer het kint, Virgilius genoemt wert. Propertius had, zoo ras hy slechts eenige beginssels van dit werck zagh, alle Griecksche en Latijnsche schrijvers heeten ruimen, en met luider keele geroepen: ick weet niet wat hier grooter en treflijcker dan d’Ilias voor den dagh komt.  Augustus op den toght naer Spanje belet, storf schier van verlangen naer dit wonderwerck, en stoffeerde zijn brieven aen Maro, uit genoeghte, met gebeden en dreigementen, om des Dichters eerste ontwerp, of eenigh stuck van den Eneas te zien; het welck Virgilius, in zijn antwoort, beleefdelijck en eerbiedighlijck weigerde, tot dat hy langen tijt hier na, toen het werck voltoit was, hem drie boecken, te weten het tweede, vierde, en zeste voorlas, inzonderheit dit zeste, ’s Keizers zuster Octavie ten gevalle, die hoorende deze [fol. **2v] woorden van haren zone: ghy zult Marcel wezen; van moederlijcke beweeghenisse bezweem, en naulix wat verquickt, den Poeet voor elck vaers rijckelijck beschonck. Hy plaght oock velen anderen zijne vaerzen, en meest zulcke waer op eenigh bedencken viel, voor te lezen, om, gelijck Apelles zijn schilderyen, uit leerzucht, ten toon stelde, het verstant der menighte te hooren, de misslagen te beteren, zijn kunst van alle vlecken te zuiveren, en te brengen tot zulck een volkomenheit, waer mede het den nakomelingen, ter goeder tijt, overgereickt wert.  Terwijl de Mantuaen met slijpen en polysten bezigh was, gingk het twee-vijftighste jaer zijner oude in, en hy nam voor naer Griecken en Asie te vertrecken, om daer zijn levens overschot alleen aen de wijsheit te hangen, gedurigh drie jaren achtereen al zijn werck te maken van den Eneas te cieren en op te toien, en niet eer hier af te scheiden, voor dat dees zijn volle beslagh hadde, en de leste hant daer aen gehouden ware: maer op wegh t’ Athenen gemoete hem Augustus Cezar, die uit den Oosten weder naer Rome quam; dies besloot hy met den Keizer weder te keeren; en gezint Megare, een stadt by Athenen, te bezichtigen, sloegh in een teeringe, die op de reis, alzoo men zonder ophouden voortzeilde, zoo aengroeide, dat de quijnende dagelix zwacker werdende, te Brundusium, anderen zeggen te Tarentum, belandde; en begeerigh, om Metapontum te bezoecken, door het heete weder, binnen weinige dagen, gedurende het Burgermeesterschap van Plautius en Lukretius overleedt. Het gebeente wert, op ’s overledens begeerte, en ’s Keizers last, te Napels, daer hy lang genoeghelijck den tijt overbroght, gevoert, by den wegh van Putzole begraven, en met zijn eigen grafdicht gekroont. Virgilius te vore vast smiltende, en zijnen sterfdagh te gemoet ziende, eischte menighmael en ernstigh zijne schriften, om den Eneas, als noch niet genoegh naer zijnen zin overzien, te verbranden; het welck hem geweigert, zoo beval hy ’t zelfde by uitersten wille: doch Augustus, door Tukka en Varus, hier van afgemaent zijnde, belette die onwaerdeerbare schade; gelijck de Keizerlijcke vaerzen noch getuigen, en de nakomelingen hebben het Ocktaviaens voorzichtigheit te dancken, datze dien onschatbaren schat, hun door zijne handen zorghvuldigh overgelevert, noch bezitten. De Faem dezes onsterflijcken mans begost, na zijn overlijden, gelijck het gebeurt, eerst dapper aen te wassen, en tegens die van Homeer aenworstelende, en de geleerde weerelt in twee deelen scheurende, liet sedert gedurigh, en alle eeuwen door, geenen klei- [fol. **3r] nen strijt onder d’uitstekenste oordeelen, die, gelijck de Goden om Troje, elck hun zijde kozen, en vast zwoeghden en zweetten, d’een om d’eere van Homeer, die zeker overtreflijck is, het hooft op te houden; d’ander om Maro, die niemant wijcken wil, in top te halen. De gansche weerelt was van overouts her ingenomen en droncken van Homeer, wiens gedichten ontrent zoo out, of noch ouder als Koningk Davids lofzangen gerekent, elck in den mont hadde, en gelijck Orakels der Goden eerde. Die grijze ouderdom zijner vaerzen, zoo heiligh en eerwaerdigh geacht, als eertijts oude eicken, door Heidensche Priesters Iupijn toegewijt, en het getuighenis der uitstekenste verstanden broghten hem geen kleine eerwaerdigheit toe, ja zulcks, dat de Homeristen, voor Maroos tijt, op het spoor van het ingewortelde gevoelen, gestadigh dreven, en vast stelden, dezen man tot noch toe niet alleen geenen voorgaenden te wijcken, maer oock nimmermeer in volgende tijden zijne wederga te zullen gemoeten. De begunstelingen van Homeer, na Maroos tijt, steunden even vast op d’uitspraeck der eerste allerberoemste en volgende Wijzen. Sokrates, der Philosophen vader, en het voorbeelt van deught en wijsheit, had geheel en al, gelijck een scholier zijnen meester, Homeer aengehangen; de goddelijcke Plato hem met verscheide en heerlijcke tytelen beschoncken, en begroet, als den eersten leitsman van alle schoone en treurspelige dingen; zijnent halve de dichters geschat zonen kinders en Profeten der Goden; vaders en aenleiders tot de wijsheyt; hem genoemt den allerbesten en goddelijcksten der Poëten, wiens vaerzen niet betaemden gezongen te worden van zulcken, die zich niet de wijsheit toeheilighden. Aristoteles hielt staende, dat Homeer, by hem overzien en verbetert, in treffelijcke zaecken, d’allerbeste en d’eenige Poeet was, en d’eenige van alle Poëten, die wist wat hem te doen stont, en met woorden en gedachten alle anderen overtrof: en die groote Filosoof, Alexanders leermeester, rekende het zich ten roem, in zes boecken, des zelven Dichters dubbelzinnige geheimenissen t’ontvouwen; gelijck bykans alle oude Filosofen, waer van men wel seventigh zou kunnen oprekenen, en onder dit getal Krates, hierom Homerist geheeten, en Zeno, Heraklides van Pontus, Aratus de Sicyoner, Maximus de Tyrier, Porfier, Panetius, en Syriaen, ja zelfs beide de Ptolemeusen, doorluchtige Koningen van Egypten, waer van d’een, Aristons zoon, vijftigh boecken beschreef. Aristarchus, die befaemde en kiesche letterkunstenaer, was zoo zinnelijck op Homeer, dat hy alle regels wraeckte, [fol. **3v] daer zijnen adem niet over gingk. Demokrijt, de bekende naeryveraer der wijsheit, gaf te kennen dat Homeer, met een goddelijcke nature begaeft, een cieraet van allerhande woorden bouwde, en zonder eenen goddelijcken en hemelschen aert onmaghtigh was zulcke vaerzen te uiten. Athenen, Pallas toegewijt, en het Heilighdom der wijsheit toebetrouwt, stelde een wet, uit wiens kracht Homeers vaerzen alle vijf jaren in ’t openbaer opgezongen werden, en dat uit danckbaerheit, dewijl de Poeet in zijn Ilias haren lof ophaelde, en haer burgers voor Troje monsterde; ja die stadt was gewoon zich te beroepen op het getuighenis van hem, die van Apolloos geest zonderling gedreven wert; en geheel Griecken hielt hem voor den uitnemensten aller Poeeten, en alleen waerdigh de Griecksche spraeck en letters en namen te verbeteren. Dion Guldemont had kennis dat des zelven gedichten by d’ Indianen, in hun eige tale vertaelt, opgezongen werden, en zy, die vele van onze starren, gelijck de Beeren, nimmer zagen opgaen, bescheit wisten van Priaems jammer, het geklagh en geschrey van Andromache en Hekuba, en Achilles en Hektors moedt en manhaftigheit, en riep overluit: zoo veel vermagh een eenigen mans gezangk. Dionys Halikarnasser noemt dien Poeet den oppersten van allen, bron van alle wetenschap en welsprekentheit, en oordeelt zijn gezangk, tot in top toe, met een scherpe en gladde welsprekenheit geschakeert te zijn. Plinius kroont hem met den tittel van bron der vernuften. Plutarchus, Keizer Trajaens onderwijzer, wiens geleertheit zoo groot een gezagh heeft by de geleerde weerelt, datze zich sterck maeckt, indien d’ aeloude wijsheit en geleertheit verzonck, die weder uit zijn papieren op te visschen; dees, het niet de pijne waert achtende van Virgilius een woort te reppen, vergult en bezaeit zijne zedeschriften en doorluchtige mannen met Homeers vaerzen en fabelen; houdt het onmogelijck, zonder goddelijcke gunst, en Apolloos ingeven, zulck een hooge en voeghelijcke poëzy te kunnen voortbrengen: dat zijn fabelen, die meest berispt worden, een nutte bespiegelinge en overbloemde deftigheit omvatten; zijn Ilias de kracht des lichaems, gelijck Ulysses dolinge de kracht der ziele aenwijst; en hy, die de beginsels en het zaet der wijsheit zaeit, boven allen verwonderenswaerdigh zy: want, zeit de zelve, op een andere plaets, onder de byzonderheden, die van den Prins der Poeeten gezeit worden, is deze overwaerachtigh, dat Homeer d’eenige is, die noit iemant verzade, van wien de menschen noit walghden, en hy vertoont zich by de lezers altijt anders, en [fol. **4r] altijt bloeiende door een nieuwe bevalligheit. De reden waerom haelt de zelve Filosoof uit des zelven dichters gedicht aldus: want het geen men alreede klaer gezeit heeft, valt hatelijck, zoo men ’t herhaelt: weshalve hy zijne toehoorders van d’ eene vertellinge in d’ andere voert, en door deze nieuwigheit d’ ooren behindert mat en zat van toeluisteren te worden. Plutarchus schrijft het Alcibiades toe tot een voorteken van zijn toekomende verstant, dat hy uit zijn kintsheit gaende een’ oorbant gaf aen den meester, die van hem naer Homeer gevraeght, zeide, dat boeck niet te hebben: en hy getuight hoe Alcibiades een ander, die bezigh was met Homeer te verbeteren, overhaelde met deze woorden: verbetert ghy Homeer, en blijft ghy een schoolmeester? ja by Plutarchus krijght Homeer den naem van goddelijcken geest en hemelschen Homeer, in de kunst der Zanggodinnen, en vergulder van den Trojaenschen oorloogh; en die Filosoof melt, hoe de Rechters (gestelt om vonnis te vellen, en een van beide de dichtkampioenen, namelijck Homeer of Hesiodus, den prijs toe te leggen) zeer verlegen zaten, naerdienze zich schaemden over twee zulcke groote personagien te oordeelen. Oock zwijght de gemelde niet, hoe Alexander de Groote d’ Ilias, als zijn allerkostelijckste juweel, in Darius juweelkoffer opsloot, en onder zijn hooftkussen leide; op Achilles graf des Dichters lof bazuinde, en zoo vele steden krackeelden, om zich zijn geboorterecht toe te eigenen; gelijck Cicero, Archias den Poeet verdadigende, hier mede zijn zegel aenstack, met Ennius de Poëten heiligh achte, en gedacht hoe de Griecken Homeer een kerck toewijdden; als aen eenen, die zoo veel grooter eere verdiende dan de Treurdichters Eschylus, Euripides en Sofokles, wien men door last van den namaels vergoden Lykurgus metale pronckbeelden toekeurde; behalve dat het hem in Griecken aen geen graf nochte kopere beelden ontbrack; en het eilant Chios muntte Homeer op zijn penningen, tot een bewijs, dat hy des zelven inboorling was. De lierdichter Horatius speelt hem ter eere: wat oirbaer wat onoirbaer is, zeit hy niet beter dan Krysip en Krantor? op een andere plaets: Homeer toonde op wat mate ghy der Koningen en Vorsten daden en bloedige oorlogen beschrijven kunt. De rederijcke Quintiliaen zelf zeide: gelijck Aratus acht, dat men van Iupijn moet beginnen, zoo schijnen wy recht van Homeer te beginnen: want dees (gelijck hy zelf zeit, dat vlieten en bronnen uit den Oceaen beginnen te vloeien) was voorbeelt en oirsprongk van allerhande slagh van welsprekentheit, en niemant overtrof dezen in [fol. **4v] groote zaken, door hooghdraventheit; in kleene, door eigentlijckheit: hy gingk, in woorden en spreucken en schickinge van zijn geheel werck, de maet des menschelijcken vernufts te boven; en gelijck Homeer by de Griecken, zoo leide Virgilius by ons den gezegenden gront, en is ongetwijfelt onder alle Grieksche en onse Poeeten de naeste aen hem. Dit bevestight Quintiliaen uit den mont des Afrikaens Domitius, die, toen hy hem vraeghde, wie Homeer naest quam, antwoorde: Virgilius is de tweede, nochtans nader aen den eersten dan aen den derden. Om nu Xenofon, Strabo, Atheneus en anderen over te slaen, zoo laet ons hier aen hechten zommige Heilige Outvaders, die met hunne schriften d’ongetwijfelde waerheit tegens de lasteraers des Kristendoms ondersteunen; gelijck Iustijn de Martelaer, en Klemens Alexandrijner niet schroomen aen te tekenen, hoe Homeer vele dingen, uit der Profeten schriften gezamelt, in zijne kunstige verzierselen gevlochten hebbe; namelijck de Scheppinge, in Achilles schilt geschildert; het Paradijs door Alcinous hof afgebeelt; en Lucifers val door Ate betekent. Sint Ambroos toont, hoe Ezaias en Ieremias, van de Sirenen sprekende, door d’ oude fabelen des Grieckschen Poeets elck waerschuwden voor de bekooringen der weerelt, en haer liefelijck gezangk, het welck de zielen der jongelingen, tusschen de klippen en het strant dezes levens, pooght te verschalcken. De groote Basilius roept: al Homeers Poëzy is een lof van de deught, waer in hy elck ding op zijn rechte tijt te pas gebroght heeft: en hoewel de zalige Gregoor Nazianzener, gelijck vele andere Outvaders, d’ydelheit der fabelen aenwijst, nochtans noemt hy hem den vermaerden Homeer, en zijne Poeezy wonderbaer. Dat men nu Eneas, een onvoltoit werck, van den eigenaer zelf ten viere verwezen, boven dat van Homeer, en den zoon boven den vader, den scholier boven den meester zette, was al t’onverdraeghzaem; en de gansche Trojaen op den vorm van Ulysses dolinge en d’ Ilias gegoten, en van Homeers draden geweven, ja dien Apollo dickwils van woorde te woorde nagezongen: het waren al geleende Fenixpluimen waer mede deze zwaen zich oppronckte. Wat vont men niet in Maro, dat niet alleen Aratus, Hesiodus, Theokritus, Pindaer, Partheen, Pizander, Apolloon, en inzonderheit Homeer, maer oock Ennius, Livius, Andronikus, Lukretius en velen anderen toebehoorde, zoo dat de Roomsche Zanggodin zich schaemde in het licht bezien te worden! Hoe menighmael kan hy zijn voorgangers luister noch niet bereicken, en op het gebaende padt met gelijcke schreden [fol. ***1r] involgen! Hoe menighwerf zoeckt hy zijn sluickery kunstroovery en gestole vonden door herstelling van zaecken, wisseling van namen en woorden, of andersins te verbergen, die evenwel niet nalaten overal door te schijnen! Maen en starren en zulcke nachtlichten mosten zich wachten het geleende licht zich zelve toe te eigenen, en de zon, waer uit zy glans schepten, met haren glans uit te daegen. Het was noch niet vergeten, hoe Karbijl, de letterkunstenaer, met zijnen Eneasvlegel, een boeck zoo geheeten, Maro bestont te beucken en te dorsschen, met dolingen en lasteren te bekladden, en hem zijn kunst-stroopery uit te drijven; Keizer Kaligula, hem van geest en geleertheit te plonderen, en te vervolgen, zoo dat het, gelijck Suetoon melt, luttel scheelde, of zijn gedichten werden uit alle boeckkameren gevaeght, zijne pronckbeelden gemorselt. Aldus sloot men endelijck, dat ’er van outs nochte vermaert Grieck, nochte Latynist gevonden wert, die Homeer niet schatte voor den grootsten Filosoof, doorluchtighsten Poeet, vader der welsprekentheit, vinder der dingen, natuur-en-zedekenner, bron der vernuften en geesten, leermeester des eerlijcken wandels, en goddelijck gezaghhebber over heilighdom en ceremonien, ja zonder wederga.
    De Maronisten, voor geen klein gerucht vervaert, bejegenden de Homeristen doorgaens met geene mindere vierigheit, en verdadighden Virgilius op deze wijze: Zy stelden voor vast, dat vroeger of spader in het licht te komen niemant eigentlijck tot roem of schande gedijt, en deshalve Homeer en Maro hier in gelijck stonden; hoe hoogh men ook hierom den eenen boven den anderen pooghde te verheffen. En bestont d’eerwaerdigheit juist hier in, zoo gingk Hesiodus, by zommigen ouder van jaren geschat, boven Homeer. Oock lochende Rome noit, dat Athene ouder was, en Latium in Griecken ter schole leggende, daer de borsten der wijsheit zoogh; gelijck Griecken, en met name Homeer, in Egypten d’eerste lessen leerde; indien Homeer zelf geen Egyptenaer was; een geschil van overouts bepleit, en noch ongewezen. De voorgaende Wijzen voor Maroos tijt Homeer zonder omzien lovende, konden niet oordeelen wat de nakomende tijt aen den dagh zoude brengen. Dat Homeer den naem van vinder en vader der helden-poëzye droegh, sproot hier uit, dewijl men geen grijzer heldendichters van zoo groot een werck met name wist te noemen; doch twijfelde Aristoteles zelf niet datze ’r geweest waren: gelijck oock de fabelen, in zijne wercken geweven, niet alle by hem verziert, maer ten deele gerimpelde wijven, en boeren in Chios, en elders; ten deele den Egyptenaren ontleent werden, die niet luttel van starrekunst en an- [fol. ***1v] dere natuurkennis eerst uit Chaldeen en Oosterlingen schepten. Alle wijsgierige volcken zochten licht by uitheemsche vernuften, en voeghden ’er het hunne by, zonder eenigh verwijt te schroomen. Al wat van Griecken en Latijnen, voor Maroos tijt, de pen voerde, schatte Homeer op zulck eenen dieren prijs, naerdien tot hunnen tijt toe niemant zich openbaerde, die in de renbaen der heldenpoëzye hem niet verre achter aen in zijne schaduwe volghde: en Maro al geboren zijnde, zoo was ’er noch tijt van noode, om recht en rijp zijn wercken t’overwegen, waer in zijn prijzers zeiden, dat niet alleen geen boeck, geene fabel, nochte vaers, maer oock geen woort, geen lettergreep, nochte letter vergeefs gevonden wert. Gelijck dan Homeers majesteit en grootheit niet terstont bleeck, zoo ras zijn gedicht uitquam, en zijn kunst en vernuft allengs, van tijt tot tijt, en eeuw tot eeuw, getoetst, bekent en voor uitnemende gekent werden; zoo eischte Virgilius oock tijt en jaren, zou men, gelijckerhant en uit eenen mont, van zijn waerdye oordeelen.  Homeers gezagh en aenzien, uit d’algemeene overeenstemminge gesproten, verbluften, in den beginne en een goede wijl, vele schrandere oordeelen, zulcks datze in ’t eerste naulix dorsten dencken Maro neffens Homeers zijde te stellen, voor dat achtbare stemmen, rijper geworden, en meer en meer aenwassende, moedt schepten, om den Latynist niet alleen neffens, maer oock boven den Grieck te stellen, uit geenen ydelen waen, maer ondervindinge van het gene ’r in stack. Griecken, stoffende van aert en opgeblazen om zijne oudtheit en grijze hairen, achtte dat ’er geen verbeuren aen was met Homeer hemelhoogh en zonder mate te prijzen; en dit velt des roems te winnen viel gemackelijck en licht, zoo lang ’er niemant verscheen, die het hooghhartige Athenen het hooft dorst bieden: doch de volkomenheit der Latijnsche Zwane aenstrevende, zoo bleeck het wat de Latijnen, die zich zoo dapper en loflijck van hun nageburen en voorgangeren dienden, vermoghten, en met hoe doorzichtigh een oordeel zy de kunstige vonden, den Griecken ontleent, verbeterden, ja zelf den stijl van Museus, by zommigen netter en cierlijcker dan die van Homeer geoordeelt: waerom Maro niet Homeer, maer Museus, in d’ Elyzische velden, met den sneeuwitten offerbant om het hooft, tot zangmeester, onder den rey van Febus Priesteren, inwijdde. Indien Plato, Aristoteles, en alle voorgaenden nu opzagen, en Virgilius in zijn eige spraeck verstonden, zij zouden, zonder twijfel, zich meer over hem dan Homeer verwonderen, en hun ontijdigh oordeel verworpen. Wat Quintiliaen belangde, die was eer het gevoelen van Domitius den Afrikaen dan zijn eigen gevolght, en had zoo [fol. ***2r] vroegh het hart niet, om tegens het aenzien der outheit, alreede te diep ingewortelt, aen te gaen, gelijck Propertius, die rustiger zijn hart over Maroos proefstuck uitsprack. Plutarchus stilzwijgentheit, uit al te groot een zucht tot zijnen lantsman, om hem in zijnen staet te laten, verdoofde Maroos luister niet, die toen noch jongk was; en dees Filozoof, zelf geen geboren Latynist, wou liever voorzichtigh zwijgen, dan onvoorzichtigh van het Latijn oordeelen. Hy wist wel hoe hatelijck de gelijckenis van twee zulcke overvliegende verstanden was, en kon veiliger Homeer verheffen dan van Maro reppen. De Latijnen zelfs hadden het Latijn best verstaen, en het ontbrack hier aen geen aenzienelijcke oordeelaers en hanthavers van Maroos grootheit: en hoe vele doorluchtige pennen zweven zelfs hun eige doorluchtige lantsluiden voorby, zonder de namen eens te gedencken. Augustus majesteit streeck de vlagh voor die van Alexander de Groote niet, en zoude het werck van den Eneas, dat hy Heiligh noemt, noode tegens d’ Ilias verwisselen. Keizer Alexander Seveer vergaepte zich aen Maroos beelt, dat, gelijck een Godtheit, in zijne hofkappelle, onder andere Heilighdommen mede ten toon stont. Ciceroos uitspraeck weeck voor geenen Demostenes of eenige redenaers. Ovidius, de geestighste aller Poeeten, noemde Maro by Augustus den geluckigen dichter van uwen Eneas, en den Eneas het doorluchtighste werck dat oit in Latium uitgingk. Statius durf dien goddelijcken Eneas niet bestaen na te stappen, en aenbidt die voetstappen slechts van verre. Silius begroet Mantua, Maroos geboortestadt, als het huis der Zanggodinnen, dat door het gezangk des Andyners ten hemel gevoert, het geluit van Smyrne naeryvert. Iuvenael roept: men zal den dichter van d’ Ilias loven, en de vaerzen van den luitklinckenden Maro, die Homeer naer zijn kroon steken: hy melt hoe Maro en Homeer, tegens elckandere geleken, en in de schale opgewogen worden. Maro, zoo wy Martiael gelooven, bemoeide zich met geene lierdichten, gelijck Flakkus, naerdien hy de maet van Pindaer overtrof; en stont niet naer den roem der tooneellaerzen, dewijl zijn stem den toon des treurspelers verdoofde. Hy noemt Virgilius, wiens trompet den oorloogh scheller dan iemant uitblaest, heiligh, en eeuwigh. Plinius zeit, dat Augustus Maroos vaerzen verboodt te verbranden, was een treflijcker getuighenis voor den dichter, dan of de Keizer die met zijn eige vaerzen vereerde. Hy getuight dat Silius, de Poeet, Virgilius beelt boven alle anderen plagh aen te bidden, zijnen geboortedagh eerbiediger dan zijnen eigen dagh te vieren, en te Napels, naer Maroos graf, als te kercke, te gaen: en noch heden viert de stadt Mantua [fol. ***2v] hem, haren inboorling, gelijck heiligh, en eert zijne wiegh, en geboorteplaets, gelijck Parthenope zijn graf, en rustplaets: en de zelve stadt Mantua munt noch heden Maro in haere penningen, met geenen minderen roem dan Chios Homeer in zijne munte uitbeelde. De Hartogh van Mantua stoffeert de zalen van zijn hof met schilderyen uit Maroos Herderszangen, Lantgedichten, en Eneas boecken, door Iulius Romain, des grooten Rafels grootsten leerling, geschildert.  By Paterkulus wort Maro de Vorst der gedichten; by Lampridius, de Plato der dichteren geheeten. Onder de heilige Outvaders zal, uit den naem van alle anderen, ons Sint Augustijn alleen vernoegen, die noemt hem den grootsten, besten en uitnemensten van allen; en belijt dat hy Didoos klaght niet zonder tranen kan lezen. Dit licht der godtvruchtigheit, en zoo vele godtgeleerden en weereltwijzen stoffeeren en vergulden hun godtvruchtige en geleerde bladen met Virgilius vaerzen en vonden, en de gansche weerelt gaet zwanger van zijnen lof. Virgilius heeft, in zijnen eenigen Eneas, de wetenschap des burgerlijcken wandels en krijghshandels, ja den geheelen Ulysses en d’ Ilias beknopter en volkomener dan Homeer begrepen, en wat hy van hem ontfing natuurlijcker en rijcker opgezet, de misslagen ontweken, ’t ontleende gebetert, d’overtolligheit besnoeit, en ’t oneffen geslepen. Zijn stijl verandert en schickt zich naer de zaeck, en valt nu rijp en statigh, dan koeler, en langkzamer, dan weeliger, dan vieriger wacker en heftigh, dan eenvouwiger, en bloeiende, en allerhande; zoo dat tien Atheensche redenaers, bloeiende tijtgenooten, in eenen Maro te zamen gevonden worden, en hy is t’ effens Redenaer en Poeet, en alles: en gelijck hy in alle deughden overwonderbaer is, zoo straelt in zijn werck boven al de hemelsche hooftdeught eenes gewijden Dichters, de Voeghelijckheit, uit, die nergens bezwijckt, wat persoon of gewaet hy aentreckt. Maro verwees zijn gedicht niet ten viere, als of Homeer hem voorbystreefde, en hy zelf achtte, dat men Herkules eer zijne knods dan Homeer (die zoo Horatius zeit zomtijts sluimert) een vaers ontwringen zoude; maer om d’ontijdige doot, behinderende dien arbeit te volstippen, en de leste hant daer aen te zetten. Wat van nabootsen, ontleenen, sluicken en stroopen, of andersins te zeggen viel, dit was nu boven al beantwoort, met den voorgangk van Homeer en zijne lantslieden, die oock elders hun stof by een zamelden en lessen haelden; zoo stont het niet te misprijzen, dat Maro zijne wijsheit en aertigheit, en ’t alleredelste uit allen dichteren en Wijzen zoogh, gelijck de honighby haren nektar uit allerleie beemden, bloemen en kruiden treckt. Het streckte oock Homeer tot geen kleine [fol. ***3r] eere, dat zulck een geest, gelijck dees, hem boven alle anderen naeryverde; aengezien hy niemant in heldenpoëzy waerdiger kende, waer tegens zijn yver om den palmtack moght worstelen. Eigen behagen, en niemants deughden te willen bekennen hadden menigh vernuft onder gehouden, terwijl Virgilius, van dit gebreck vry, dapper zijn voordeel dede, met elck op zijn waerde te schatten, en zoo wacker in te volgen, tot dat hy hen te boven geraeckte, en Koningk en meester van de renbaen bleef. Wou de Nijt Virgilius over de hekel halen; met grooter schijn van reden was Homeer gehekelt: dat hy het by den goddelijcken Maro niet meer dan een wijfke van gemeenen slagh by een joffer magh halen: dat hy de straetdeuntjes, die om mostert liepen, slechts op andere voeten zette, aen een schakelde, en eenen anderen zwier gaf: dat vele gezonde harssens menighte van ongerijmde beuzelachtige en kinderachtige dingen in hem aentekenden, en ons rieden te schuwen: dat zijn byvoeghelijcke namen dickwils kinderachtigh luiden, laf smaecken, en ter plaetse niet dienen.  Dat Virgilius nimmermeer, Homeer menighmael de voeghelijckheit te buiten gaet, en wat voort zonder einde by Makrobius en anderen op hem te zeggen valt; het welck men liever wou zwijgen, kon Virgilius onberispt blijven, die om geen visschers raetsel sufte, noch van ongedult storf. Karbijl dorst Maro, Zoilus Homeer aenbassen, en hierom vermaert, behielt den toenaem van Homeersvlegel, en op dien koop kon iemant lichtelijck aen den tytel van Maroosvlegel geraecken. Virgilius lof bestont meest hier in, dat hy door niemants laster verminderde, door niemants lof vermeerde: gout bleef gout men hiet het hoe men woude: groote verstanden ontwijcken die lasterpijlen met zich slechts eens te buigen en te verzetten.  Maroos geduurzaemste eerlijckste en levendighste pronckbeelt was geen ceder, metael, nochte marmer, maer zijn heerlijck werck, dat voor worm nochte roest nochte rottinge zwichte, en de tanden van den nijt en tijt gemackelijck verduren zou. Wie dit aenrande schont zijn eige handen, of toonde zijn kranckzinnigheit, gelijck kranckzinnige Kay Kaligula, nutter geketent dan gelauriert; en zommige eeuwen na hem Karel Kranckhooft, die by Mantua oorlogende, en de vyanden in ’t zant leggende, zijner voorouderen gedachtenis en zijn eige daden zoo schendigh brantmerckte, toen hy des Mantuaens stockbeelt, lang voorhene in die stede opgerecht, nedersmeet, om des onsterflijcken mans naem te verdelgen. Wat zaet van lasterlijcke leerstucken vont men toch in Eneas, doorgaens bezaeit met Stoische Akademische en Peripatetische grontregelen van d’onsterflijckheit der ziele; van godtsdienst en [fol. ***3v] Godtheit; van godtvruchtigheit neffens de Goden, het vaderlant, ouders, gemalin, en voester; van oorloge, vrede, en verbonden, straffe der schelmeryen, belooninge der vromen, en andere heilige en gezonde leeringen, die, gelijck de H. Augustijn zeit, de kinders van kintsbeen op in Maro lezen, om dit niet licht te vergeten. ’t Is waer dat hem, die een wijl Chiloos leerlingk was, en zijn gedichten naer den leest der personaedjen paste, in zijne Herderszangen wel eenige afschrapsels van Epikuurs lessen en regelen ontvielen; doch wat half geleerde weet niet, dat het den dichteren geoorloft zy hunne vaerzen met de zetredenen der onderling gedeelde twistscholen en verwarde gezintheden op te flicken. Endelijck behielt dan dit vernuft, met bestemminge der kloeckste vernuften, de tytels van Onnavolghbaer, Onbestrafbaer, Meester der Zanggodinnen, onverbeterlijck, goddelijck, Zuil der Latijnsche spraecke, trompet en faem van de Stadt, het geslacht der Iulien, en Roomsche volck, den Mantuaenschen Homeer, het eenige voorbeelt om na te volgen, en alleen waerdigh den naem van Poeet te dragen, Koning en Vorst der Poëten, den eenigen, den rechten Poeet, zonder wiens hulp men vergeefs aen de deur der Musen klopte: en de Latijnen stonden, met de Griecken, Homeer d’ eerste plaets onder de Poeeten toe, indienze Maro uitzonderden, en boven aen zetten.
  Wy hebben aldus d’ onderling strijdende yveraers voor Homeer en Maro tegens elckandere gekant en opgezet, op dat, door tegenstellinge en vergelijckinge van beide, deze beide Helden te heerlijcker uitmunten. Homeer behoude zijn verdiende eere, en Virgilius de zijne. Het bepleiten van iegelijcks overtreflijckheit blijve den overvliegenden Wijzen en geleerden bevolen. Iupijn zelf zich ontziende ter vierschaere te treden, om over onsterflijcke schoonheden vonnis te strijcken, en de schoonste van drie den gouden appel toe te wijzen, beval dien bedenckelijcken last den sterflijcken rechter, die zich hier mede dien vloeck op den hals haelde: veel min durven wy ons aenmeten over de grootste mannen der weerelt te zitten, maer ons liever over hun uitnementheit verwonderende, wijzen den lezer tot de wercken zelfs, en naer den Parnas, daer Apollo met de Zanggodinnen de rechtbanck spannende, dit geschil rechtvaerdighlijck beslecht, terwijl Maro voor eerst, buiten allen twijfel, onder alle Latijnsche Poeeten, d’ eenige Fenix blijft, en eeuwigh blijven zal.


[fol. **3r]

Het leven van
PUBLIUS VIRGILIUS MARO.


TOen Ocktaviaen August, Iulius Cezars nazaet en erfgenaem, den burgerlijcken oorloogh geluckigh had beslecht, Ianus tempel gesloten, en over Rome, het Roomsche volck, en zulck een weerelt gerust en vreedzaem den toom der heerschappye mende, was het dienstigh dat ’s Vorsten eere en gezagh, oock het aenzien van ’t nieuwe rijck en des zelfs voortreffelijckste en outste geslachten vermeert en bevestight werden, door eenigh heerlijck en uitstekende werck van Latijnsche Poëzye, niet min dan eenigh werckstuck van de Griecken, der Latijnen voorgangers en aenleiders, die, met zoo groot eenen lof en naemhaftigheit, de doorluchtige daden der aeloude helden, hunne voorvaderen en lantslieden, over de wijde weerelt uitbreidden, en in top haelden; gelijck inzonderheit bleeck by de gedichten van den eersten zeetoght naer Kolchos, om het gulden Vlies, en die bloedige oorlogen, voor Thebe en Troje gevoert, welcker gedachtenis de weerelt en alle eeuwen beloofde t’overleven. Tot zulck een meesterstuck dan wert een vernuft ge-eischt naer mate van de grootheit en ’t gewight der zaecke; en hier toe besloegh wonder wel, dat (gelijck Fortuin Augustus bykans in alle dingen toeloegh, en zijn zijde hielt) ten dien tijde PUBLIUS VIRGILIUS MARO bloeide, en bekent en gewilt was, door eenige kostelijcke proefstucken, met verwonderinge ten hove opgenomen. Dees Dichter, ter goeder ure, in het dorp Andes, by Mantua, geboren, en in het Griecksch namaels, om zijn oprechtigheit, en bloode eerbaerheit, Parthenius genoemt, was te Kremone, Milaen, en Napels in Latijnsche en Griecksche taelkunde, en alle edele wetenschappen en kunsten, inzonderheit in artsenye, en wiskunst, opgetrocken: en te Rome komende, om zijn ackers te hereischen, die Augustus, neffens andere gebuurlanden, na den burgerkrijgh, onder zijn getrouwe soldaten uitdeelde, geraeckte alleen weder aen zijn erfgoet, door voorspraeck van Pollio, Varus, en Gallus, om welcker wil hy, uit een danckbaer harte, zijne Herderszangen, in drie jaren tijts, volzong; gelijck oock sedert zijn [fol. **3v] Lantgedichten, in zeven jaren te Napels, Mecenas, zijnen beschutter, ter eere; van welcke beide wercken het eerste Theokrijt niet toegaf; het ander Hesiodus, en te gelijck de Faem van den grooten Iulius, hier onder de Goden ingewijt, voorbystreefde: en zijn gedichten werden, in ’t openbaer door tooneelzangers, op het tooneel, menighmael loflijck opgezongen: want men zeght, dat hy ’s morgens vroegh vele vaerzen dichtende, en die den geheelen dagh over vylende, en lickende, gelijck de beerin haer jong, menigte van regels op een klein getal, en tot zulck een volkomenheit broght, dat al de schouburgh hem hier op toejuichte, met hantgeklap, en vrolijcken galm, en de zelve eerbiedigheit, die de Raet en het volck van Rome den Keizer toegedroegen: en Burgemeester Cicero, vader der welsprekenheit, riep dezen jongen helt uit, voor d’ Anderde of Tweede Hoop van Rome; gelijck de Dichter dezen tytel sedert onder de bloemen van zijnen Eneas vlocht en borduurde, en Askaen ter eere, te passe broght: oock had Maro zelf Augustus (zegenrijck wederkeerende van den zeestrijt, tusschen Marck Antoni Kleopatre en hem geslagen, en zich, in Kampanje, t’ Atelle wat verquickende) vier dagen achtereen de Lantgedichten voorgelezen, daer, zoo dickwijl zijn stem stuite, Mecenas hem verpoosde. De Poeet, die zich menighmael te Kampanje en in Sicilie onthielt, woonde naest de hoven van dezen Mecenas, een’ man van Koningklijcken stamme, en Ridder, die de Raetsheerlijcke achtbaerheit weigerde, en de treflijckste amptenaer te Rome en in Italië, zeer gezien was by Augustus, die zulcks op Maro verslingerde, dat hy hem noit zijn verzoeck afsloegh, rijckelijck beschonck, gemeenzame brieven toeschreef, onder zijn gemeenzaemste vrienden rekende, en zich van zijnen raet, niet alleen in kunst en wetenschappen, maer oock in gewigtige rijckszaken niet zonder vrucht diende; gelijck de Ridder en Drost Hooft zijnen Parnasheiligh ter eere zingt:
                                                Was Maro niet gelijck
    Een zuil van koper aen de puy van ’t maghtigh Rijck?
    Geen Raetsheer, daer August wel rustigh op moght slapen?
    Wiens wijsheit hem te sta quam meer dan menigh wapen.
Maro, zich wonder wel op het heelen der paerdegebreken verstaende, kreegh door ’s Vorsten stalmeester eerst kennis aen het hof, schoot om [fol. **4r] zijn zeventien jaren den mannelijcken tabbert aen, ten zelven dage, dat Lukretius de poeet, wiens vaerzen hem mede geest en oordeel byzetten, dezer weerelt overleedt. De Mantuaen dan, die zijnen mont zoo lieflijck aen het dunne riet zette, en den nachtegael door weeligheit en rijckdom van klancken overtreffende, in zijne Herderszangen den laegen, in zijn Lantgedichten den middelbaren toon hielt, wert allerbequaemst geoordeelt, en uitgekozen en geheilight om den hoogen toon, gelijck Homeer, te blazen, de Keizerlijcke trompet te steecken, en zich van den Tiber tot aen den Eufraet, en in Thule, of noch verder te laten hooren; en Augustus leide hem op den arbeit van Eneas den Trojaen, uit wiens bloet en stamme de Romainen, volgens d’overeenstemminge van bykans alle schrijvers, gesproten, en de muuren van ’s weerelts hooftstadt Rome, het grootste van alle dingen, gebouwt zijn.  Aldus begost de zon der Latijnsche Poëzye, op Augustus wenck, noch hooger te rijzen, en door twalef boecken, gelijck door een starlichte heirbaen van twalef hemeltekenen, haren glans en heerlijckheit noch breeder t’ontvouwen, leide in Sicilje en Kampanje hare twalefjarige moeite af, en liet de gansche weerelt stof haer eeuwigh te bedancken, voor het teelen der vier gezegende saizoenen van geleertheit welsprekentheit wijsheit en allerhande kunst en geestigheit, zoo verre het meer dan menschelijck verstant reicken kon. Nu zagh men dat de droom zijner moeder Maja niet ydel was, toenze, van dit vernuft zwanger, droomde, hoeze eenen lauwertack voortbrengende, en in d’aerde plantende, dien schichtigh zagh opgroejen, tot eenen volwassen boom, met allerleien geurigen bloessem en schoone appelen geciert en geladen.  Nu docht men om den tack, die, volgens ’s lants gewoonte door de kraemvrou op de geboorteplaets van hare vrucht gepoot, ’s daeghs daer na zoo hoogh stont, als oude populieren, en voor heiligh gehouden, naer het kint, Virgilius genoemt wert. Propertius had, zoo ras hy slechts eenige beginsels van dit werck zagh, alle Griecksche en Latijnsche schrijvers heeten ruimen, en met luider keele geroepen: ick weet niet wat hier grooter en treflijcker dan d’ Ilias voor den dagh komt.  Augustus op den toght naer Spanje belet, storf schier van verlangen naer dit wonderwerck, en stoffeerde zijn brieven aen Maro, uit genoeghte, met gebeden en dreigementen, om des Dichters eerste ontwerp, of eenigh stuck [fol. **4v] van den Eneas te zien; het welck Virgilius, in zijn antwoort, beleefdelijck en eerbiedighlijck weigerde, tot dat hy langen tijt hier na, toen het werck voltoit was, hem drie boecken, te weten het tweede, vierde, en zeste voorlas, inzonderheit dit zeste, ’s Keizers zuster Octavië ten gevalle, die hoorende deze woorden van haren zone: ghy zult Marcel wezen; van moederlijcke beweeghenisse bezweem, en naulix wat verquickt, den Poeet voor elck vaers rijckelijck beschonck. Hy plaght oock velen anderen zijne vaerzen, en meest zulcke waer op eenigh bedencken viel, voor te lezen, om, gelijck Apelles zijn schilderyen, uit leerzucht, ten toon stelde, het verstant der menighte te hooren, de misslagen te beteren, zijn kunst van alle vlecken te zuiveren, en te brengen tot zulck een volkomenheit, waer mede het den nakomelingen, ter goeder tijt, overgereickt wert.  Terwijl de Mantuaen met slijpen en polysten bezigh was, gingk het twee-envijftighste jaer zijner oude in, en hy nam voor naer Griecken en Asië te vertrecken, om daer zijn levens overschot alleen aen de wijsheit te hangen, gedurigh drie jaren achtereen al zijn werck te maken van den Eneas te cieren en op te toien, en niet eer hier af te scheiden, voor dat dees zijn volle beslagh hadde, en de leste hant daer aen gehouden ware: maer op wegh t’ Athenen gemoete hem Augustus Cezar, die uit den oosten weder naer Rome quam; dies besloot hy met den Keizer weder te keeren; en gezint Megare, een stadt by Athenen, te bezichtigen, sloegh in een teeringe, die op de reis, alzoo men zonder ophouden voortzeilde, zoo aengroeide, dat de quijnende dagelix zwacker werdende, te Brundusium, anderen zeggen te Tarentum, belandde; en begeerigh, om Metapontum te bezoecken, door het heete weder, binnen weinige dagen, gedurende het Burgermeesterschap van Plautius en Lukretius overleedt. Het gebeente wert, op ’s overledens begeerte, en ’s Keizers last, te Napels, daer hy lang genoeghelijck den tijt overbroght, gevoert, by den wegh van Putzole begraven, en met zijn eigen grafdicht gekroont. Virgilius te vore vast smiltende, en zijnen sterfdagh te gemoet ziende, eischte menighmael en ernstigh zijne schriften, om den Eneas, als noch niet genoegh naer zijnen zin overzien, te branden; het welck hem gheweigert, zoo beval hy ’t zelfde by uitersten wille: doch Augustus, door Tukka en Varus, hier van afgemaent zijnde, belette die onwaerdeerbare schade; gelijck de Keizerlijcke vaerzen noch getuigen, en de nako- [fol. ***1r] melingen hebben het Ocktaviaens voorzichtigheit te dancken, datze dien onschatbaren schat, hun door zijne handen zorghvuldigh overgelevert, noch bezitten.


Het pleit der Homeriaenen en Maroniaenen voor
d’eere van Homerus en Virgilius.
DE faem van den onsterflijcken Publius Virgilius Maro begon, na zijn overlijden, gelijck het gebeurt, eerst dapper aen te wassen, en tegens die van Homeer aenworstelende, en de geleerde weerelt in twee deelen scheurende, liet sedert gedurigh, en alle eeuwen door, geenen kleinen strijt onder d’uitstekenste oordeelen, die, gelijck de Goden om Troje, elck hun zijde kozen, en vast zwoeghden en zweeten, d’een om d’eere van Homeer, die zeker overtreflijck is, het hooft op te houden; d’ander om Maro, die niemant wijcken wil, in top te halen. De gansche weerelt was van overouts her ingenomen en droncken van Homeer, wiens gedichten, omtrent zoo out als koningk Davids lofzangen gerekent, elck in den mont hadde, en gelijck orakels der Goden eerde. Die grijze ouderdom zijner vaerzen, zoo heiligh en eerwaerdigh geacht, als eertijts oude eicken, door Heidensche Priesters Iupijn toegewijt, en het getuighenis der uitstekenste verstanden broghten hem geen kleine eerwaerdigheit toe, ja zulcks, dat de Homeristen, voor Maroos tijt, op het spoor van het ingewortelde gevoelen, gestadigh dreven, en vast stelden, dezen man tot noch toe niet alleen geenen voorgaenden te wijcken, maer oock nimmermeer in volgende tijden zijne wederga te zullen gemoeten. De begunstelingen van Homeer, na Maroos tijt, steunden even vast op d’uitspraeck der eerste allerberoemste en volgende Wijzen. Sokrates, der filosophen vader, en het voorbeelt van deught en wijsheit, had geheel en al, gelijck een scholier zijnen meester, Homeer aengehangen; de goddelijcke Plato hem met verscheide en heerlijcke tytelen beschoncken, en begroet, als den eersten leitsman van alle schoone en treurspelige dingen; zijnent halve de dichters geschat zonen, kinders en profeten der Goden; vaders en aenleiders tot de wijsheyt; hem genoemt den allerbesten en goddelijcksten der poëten, wiens vaerzen niet betaemden gezongen te worden van zulcken, die zich [fol. ***1v] niet de wijsheit toeheilighden. Aristoteles hielt staende, dat Homeer, by hem overzien en verbetert, in treffelijcke zaecken, d’allerbeste en d’eenige poeet was, en d’eenige van alle poëten, die wist wat hem te doen stont, en met woorden en gedachten alle anderen overtrof: en die groote filosoof, Alexanders leermeester, reeckende het zich ten roem, in zes boecken, des zelven dichters dubbelzinnige geheimenissen t’ontvouwen; gelijck bykans alle oude filosofen, waer van men wel seventigh zou kunnen oprekenen, en onder dit getal Krates, hierom Homerist geheeten, en Zeno Heraklides van Pontus, Aratus de Sicyoner, Maximus de Tyrier, Porfier, Panetius, en Syriaen, ja zelfs beide de Ptolemeusen, doorluchtige Koningen van Egypten, waer van d’een, Aristons zoon, vijftigh boecken beschreef. Aristarchus, die befaemde en kiesche letterkunstenaer, was zoo zinnelijck op Homeer; dat hy alle regels wraeckte, daer zijnen adem niet overgingk. Demokrijt, de bekende naeryveraer der wijsheit, gaf te kennen dat Homeer, met een goddelijcke nature begaeft, een cieraet van allerhande woorden boude, en zonder eenen goddelijcken en hemelschen aert onmaghtigh was zulcke vaerzen te uiten. Athene, Pallas toegewijt, en het heilighdom der wijsheit toebetrouwt, stelde een wet, uit wiens kracht Homeers vaerzen alle vijf jaren in ’t openbaer opgezongen werden, en dat uit danckbaerheit, dewijl de poëet in zijn Ilias haren lof ophaelde, en haer burgers voor Troje monsterde; ja die stadt was gewoon zich te beroepen op het getuighenis van hem, die van Apolloos geest zonderling gedreven wert; en geheel Griecken hielt hem voor den uitneemensten aller poëten, en alleen waerdigh de Griecksche spraeck en letters en namen te verbeteren. Dion Guldemont had kennis dat des zelven gedichten by d’ Indianen, in hun eige tale vertaelt, opgezongen werden, en zy, die vele van onze starren, gelijck de Beeren, nimmer zagen opgaen, bescheit wisten van Priams jammer, het geklagh en geschrey van Andromache en Hekuba, en Achilles en Hektors moedt en manhaftigheit, en riep overluit: zoo veel vermagh een eenigh mans gezangk. Dionys Halikarnasser noemt dien poeet den oppersten van allen, bron van alle wetenschap en welsprekentheit, en oordeelt zijn gezangk, tot in top toe, met een scherpe en gladde welsprekenheit geschakeert te zijn. Plinius kroont hem met den tytel van bron der vernuften. Plu- [fol. ***2r] tarchus, Keizer Trajaens onderwijzer, wiens geleertheit zoo groot een gezagh heeft by de geleerde weerelt, datze zich sterck maeckt, indien d’ aeloude wijsheit en geleertheit verzonck, die weder uit zijn papieren op te visschen; dees, het niet de pijne waert achtende van Virgilius een woort te reppen, vergult en bezaeit zijne zedeschriften en doorluchtige mannen met Homeers vaerzen en fabelen; houdt het onmogelijck, zonder goddelijcke gunst, en Apolloos ingeven, zulck een hooge en voeghelijcke poëzy te kunnen voortbrengen: dat zijn fabelen, die meest berispt worden, een nutte bespiegelinge en overbloemde deftigheit omvatten; zijn Ilias de kracht des lichaems, gelijck Ulysses dolinge de kracht der ziele aenwijst; en hy, die de beginsels en het zaet der wijsheit zaeit; boven allen verwonderens waerdigh zy: want, zeght de zelve, op een andere plaets: onder de byzonderheden, die van den prins der poëeten gezeght worden, is deze overwaerachtigh, dat Homeer d’eenige is, die noit iemant verzade, van wien de menschen noit walghden, en hy vertoont zich by de lezers altijt anders, en altijt bloeiende door een nieuwe bevalligheit. De reden waerom, haelt de zelve filosoof uit des zelven dichters gedicht aldus: want het geen men alreede klaer gezeght heeft, valt hatelijck, zoo men ’t herhaelt: weshalve hy zijne toehoorders van d’eene vertellinge in d’andere voert, en door deze nieuwicheit d’ooren behindert mat en zat van toeluisteren te worden. Plutarchus schrijft het Alcibiades toe tot een voorteken van zijn toekomende verstant, dat hy uit zijn kintsheit gaende een’ oorbant gaf aen den meester, die van hem naer Homeer gevraeght, zeide, dat boeck niet te hebben: en hy getuight hoe Alcibiades een ander, die bezigh was met Homeer te verbeteren, overhaelde met deze woorden: verbetert ghy Homeer, en blijft gy een schoolmeester? ja by Plutarchus krijght Homeer den naem van goddelijcken geest en hemelschen Homeer, in de kunst der Zanggodinnen, en vergulder van den Trojaenschen oorlogh; en die filosoof melt, hoe de rechters (gestelt om vonnis te vellen, en een van beide de dichtkampioenen, namelijck Homeer, of Hesiodus, den prijs toe te leggen) zeer verlegen zaten, naerdienze zich schaemden over twee zulcke groote personaedjen te oordeelen. Oock zwijght de gemelde niet, hoe Alexander de Groote d’ Ilias, als zijn allerkostelijckste juweel, in Darius juweelkoffer opsloot, en onder [fol. ***2v] zijn hooftkussen leide; op Achilles graf des dichters lof bazuinde, en zoo veele steden krackeelden, om zich zijn geboorterecht toe te eigenen; gelijck Cicero, Archias den poeet verdadigende, hier mede zijn zegel aenstack, met Ennius de poëten heiligh achte, en gedacht hoe de Griecken Homeer een kerck toewijdden; als aen eenen, die zoo veel grooter eere verdiende dan de treurdichters Eschylus, Euripides en Sofokles, wien men door last van den namaels vergoden Lykurgus metale pronckbeelden toekeurde; behalve dat het hem in Griecken aen geen graf nochte kopere beelden ontbrack; en het eilant Chios munte Homeer op zijn penningen, tot een bewijs, dat hy des zelven inboorling was. De lierdichter Horatius speelt hem ter eere: wat oirbaer wat onoirbaer is, zeght hy niet beter dan Krysip en Krantor? op een andere plaets: Homeer toonde op wat mate gy der koningen en vorsten daden en bloedige oorlogen beschrijven kunt. De rederijcke Quintiliaen zelf zeide: gelijck Aratus acht, dat men van Iupijn moet beginnen, zoo schijnen wy recht van Homeer te beginnen: want dees (gelijck hy zelf zeght, dat vlieten en bronnen uit den Oceaen beginnen te vloeien) was voorbeelt en oirsprongk van allerhande slagh van welsprekentheit, en niemant overtrof dezen in groote zaken, door hooghdraventheit; in kleene, door eigentlijckheit: hy gingk, in woorden en spreucken en schickinge van zijn geheel werck, de maet des menschelijcken vernufts te boven; en gelijck Homeer by de Griecken, zoo leide Virgilius by ons den gezegenden gront, en is ongetwijfelt onder alle Grieksche en onze poëten de naeste aen hem. Dit bevestight Quintiliaen uit den mont des Afrikaens Domitius, die, toen hy hem vraeghde, wie Homeer naest quam, antwoorde: Virgilius is de tweede, nochtans nader aen den eersten dan aen den derden. Om nu Xenofon, Strabo, Atheneus en anderen over te slaen, zoo laet ons hier aen hechten zommige Heilige Outvaders, die met hunne schriften d’onwederleggelijcke waerheit tegens de lasteraers des Kristendoms ondersteunen; gelijck Iustijn de Martelaer, en Klemens Alexandrijner niet schroomen aen te tekenen, hoe Homeer veele dingen, uit der profeten schriften gezamelt, in zijne kunstige verzierselen gevlochten hebbe; namelijck de Scheppinge in Achilles schilt geschildert; het Paradijs door Alcinous hof afgebeelt; en Lucifers val door Ate betekent. Sint Ambroos toont, hoe Ezaias en Ieremias, van de Sirenen spre- [fol. ***3r] kende, door d’ oude fabelen des Grieckschen poeets elck waerschuwden voor de bekooringen der weerelt, en haer liefelijck gezangk, het welck de zielen der jongelingen, tusschen de klippen en het strant dezes levens, pooght te verschalcken. De groote Basilius roept: al Homeers poëzy is een lof van de deught, waer in hy elck ding op zijn rechte tijt te pas gebroght heeft: en hoewel de zalige Gregoor Nazianzener, gelijck vele andere Outvaders, d’ydelheit der fabelen aenwijst, nochtans noemt hy hem den vermaerden Homeer, en zijne poëzy wonderbaer. Dat men nu Eneas, een onvoltoit werck, van den eigenaer zelf ten viere verwezen, boven dat van Homeer, en den zoon boven den vader, den scholier boven den meester zette, was al t’onverdraeghzaem; en de gansche Trojaen op den vorm van Ulysses dolinge en d’ Ilias gegoten, en van Homeers draden geweven, ja dien Apollo dickwils van woorde te woorde nagezongen: het waren al geleende fenixpluimen waer mede deze zwaen zich oppronckte. Wat vont men niet in Maro, dat niet alleen Aratus, Hesiodus, Theokritus, Pindaer, Partheen, Pizander, Apolloon, en inzonderheit Homeer, maer oock Ennius, Livius, Andronikus, Lukretius en velen anderen toebehoorde, zoo dat de Roomsche Zanggodin zich schaemde in het licht bezien te worden! Hoe menighmael kan hy zijn voorgangers luister noch niet bereicken, en op het gebaende padt met gelijcke schreden involgen! Hoe menighwerf zoeckt hy zijn sluickery, kunstroovery, en gestole vonden door herstelling van zaecken, wisseling van namen en woorden, of andersins te verbergen, die evenwel niet nalaten overal door te schijnen! Maen en starren en zulcke nachtlichten mosten zich wachten het geleende licht zich zelve toe te eigenen, en de zon, waer uit zy glans schepten, met haren glans uit te daegen. Het was noch niet vergeten, hoe Karbijl, de letterkunstenaer, met zijnen Eneasvlegel, een boeck zoo geheeten, Maro bestont te beucken, te dorsschen, met dolingen en lasteren te bekladden, en hem zijn kunststroopery uit te drijven; Keizer Kaligula, hem van geest en geleertheit te plonderen, en te vervolgen, zoo dat het, gelijck Suetoon melt, luttel scheelde, of zijn gedichten werden uit alle boeckkameren gevaeght, zijne pronckbeelden gemorselt. Aldus sloot men endelijck, dat’er van outs nochte vermaert Grieck, [fol. ***3v] nochte Latynist gevonden wert, die Homeer niet schatte voor den grootsten filosoof, doorluchtighsten poeet, vader der welsprekentheit, vinder der dingen, natuur-en-zedekenner, bron der vernuften en geesten, leermeester des eerlijcken wandels, en goddelijck gezaghhebber over heilighdom en ceremonien, ja zonder wederga.
    De Maronisten, voor geen klein gerucht vervaert, bejegenden de Homeristen doorgaens met geene mindere vierigheit, en verdadighden Virgilius op deze wijze: Zy stelden voor vast, dat vroeger of spader in het licht te komen niemant eigentlijck tot roem of schande gedijt, en deshalve Homeer en Maro hier in gelijck stonden; hoe hoogh men oock hierom den eenen boven den anderen pooghde te verheffen. En bestont d’eerwaerdigheit juist hier in, zoo gingk Hesiodus, by sommigen ouder van jaren geschat, boven Homeer. Oock lochende Rome noit, dat Athene ouder was, en Latium in Griecken ter schole leggende, daer de borsten der wijsheit zoogh, gelijck Griecken, en met name Homeer, in Egypten d’eerste lessen leerde; indien Homeer zelf geen Egyptenaer was; een geschil van overouts bepleit, en noch ongewezen. De voorgaende Wijzen voor Maroos tijt Homeer zonder omzien lovende, konden niet oordeelen wat de nakomende tijt aen den dagh zoude brengen. Dat Homeer den naem van vinder en vader der heldenpoëzye droegh, sproot hier uit, dewijl men geen grijzer heldendichters van zoo groot een werck met name wist te noemen; doch twijfelde Aristoteles zelf niet datze’r geweest waren: gelijck oock de fabelen, in zijne wercken geweven, niet alle by hem verziert, maer ten deele gerimpelde wijven, en boeren in Chios, en elders, ten deele den Egyptenaren ontleent werden, die niet luttel van starrekunst en andere natuurkennis eerst uit Chaldeen en Oosterlingen schepten. Alle wijsgierige volcken zochten licht by uitheemsche vernuften, en voeghden’er het hunne by, zonder eenigh verwijt te schromen. Al wat van Griecken en Latijnen, voor Maroos tijt, de pen voerde, schatte Homeer op zulck eenen dieren prijs, naerdien tot hunnen tijt toe niemant zich openbaerde, die in de renbaen der heldenpoëzye hem niet verre achter aen in zijne schaduwe volghde: en Maro al geboren zijnde, zoo was’er noch tijt van noode, om recht en rijp zijn wercken t’overwegen, waer in zijn prijzers zeiden, dat niet alleen [fol. ***4r] geen boeck, geen fabel, nochte vaers, maer oock geen woort, geen lettergreep nochte letter vergeefs gevonden wert. Gelijck dan Homeers majesteit en grootheit niet terstont bleeck, zoo ras zijn gedicht uitquam, en zijn kunst en vernuft allengs, van tijt tot tijt, en eeuw tot eeuw, getoetst, bekent en voor uitnemende gekent werden; zoo eischte Virgilius oock tijt en jaren, zou men, gelijckerhant en uit eenen mont, van zijn waerdye oordeelen.  Homeers gezagh en aenzien, uit d’algemeene overeenstemminge gesproten, verbluften, in den beginne en een goede wijl, vele schrandere oordeelen, zulcks datze in ’t eerste naulijx dorsten dencken Maro neffens Homeers zijde te stellen, voor dat achtbare stemmen, rijper geworden, en meer en meer aenwassende, moedt schepten, om den Latynist niet alleen neffens, maer oock boven den Grieck te stellen, uit geenen ydelen waen, maer ondervindinge van het gene’r instack. Griecken, stoffende van aert, en opgeblazen om zijne oudtheit en grijze haeren, achtte dat’er geen verbeuren aen was met Homeer hemelhoogh en zonder mate te prijzen; en dit velt des roems te winnen viel gemackelijck en licht, zoo lang daer niemant verscheen, die het hooghhartige Athene het hooft dorst bieden: doch de volkomenheit der Latijnsche Zwane aenstrevende, zoo bleeck het wat de Latijnen, die zich zoo dapper en loflijck van hun nageburen en voorgangeren dienden, vermoghten, en met hoe doorzichtigh een oordeel zy de kunstige vonden, den Griecken ontleent, verbeterden, ja zelf den stijl van Museus, by zommigen netter en cierlijcker dan die van Homeer geoordeelt: waerom Maro niet Homeer, maer Museus, in d’Elyzische velden, met den sneeuwitten offerbant om het hooft, tot zangmeester, onder den rey van Febus priesteren, inwijdde. Indien Plato, Aristoteles, en alle voorgaenden nu opzagen, en Virgilius in zijn eige spraeck verstonden, zy zouden, zonder twijfel, zich meer over hem dan Homeer verwonderen, en hun ontijdigh oordeel verworpen. Wat Quintiliaen belangde, die was eer het gevoelen van Domitius den Afrikaen dan zijn eigen gevolght, en hadt zoo vroegh het hart niet, om tegens het aenzien der outheit, alreede te diep ingewortelt, aen te gaen, gelijck Propertius, die rustiger zijn hart over Maroos proefstuck uitsprack. Plutarchus stilswijgentheit, uit al te groot een zucht tot zijnen lantsman, om hem in zijnen staet te laten, verdoofde [fol. ***4v] Maroos luister niet, die toen noch jong was; en dees filozoof, zelf geen geboren Latynist, wou liever voorzichtigh zwijgen, dan onvoorzichtigh van ’t Latijn oordelen. Hy wist wel hoe hatelijck de gelijckenis van twee zulcke overvliegende verstanden was, en kon veiliger Homeer verheffen dan van Maro reppen. De Latijnen zelfs hadden het Latijn best verstaen, en het ontbrack hier aen geene aenzienelijcke oordeelaers en hanthavers van Maroos grootheit: en hoe vele doorluchtige pennen zweven zelfs hun eige doorluchtige lantsluiden voorby, zonder de namen eens te gedencken. Augustus majesteit streeck de vlagh voor die van Alexander de Groote niet, en zoude het werck van den Eneas, dat hy Heiligh noemt, noode tegens d’ Ilias verwisselen. Keizer Alexander Seveer vergaepte zich aen Maroos beelt, dat, gelijck een Godtheit, in zijne hofkapelle, onder andere heilighdommen mede ten toon stont. Ciceroos uitspraeck weeck voor geenen Demostenes of eenige redenaers. Ovidius, de geestighste aller Poëten, noemde Maro by Augustus den geluckigen dichter van uwen Eneas, en den Eneas het doorluchtighste werck dat oit in Latium uitgingk. Statius durf den goddelijcken Eneas niet bestaen na te stappen, en aenbidt die voetstappen slechts van verre. Silius begroet Mantua, Maroos geboortestadt, als het huis der Zanggodinnen, dat door het gezangk des Andyners ten hemel gevoert, het geluit van Smyrne naeryvert. Iuvenael roept: men zal den dichter van d’ Ilias loven, en de vaerzen van den luitklinckenden Maro, die Homeer naer zijn kroon steken: hy melt hoe Maro en Homeer, tegens elckandere geleken, en in de schale opgewogen worden. Maro, zoo wy Martiael gelooven, bemoeide zich met geene lierdichten, gelijck Flakkus, naerdien hy de maet van Pindaer overtrof; en stont niet naer den roem der tooneelbroozen, dewijl zijn stem den toon des treurspelers verdoofde. Hy noemt Virgilius, wiens trompet den oorlogh scheller dan iemant uitblaest, heiligh, en eeuwigh. Plinius zeght, dat Augustus Maroos vaerzen verboodt te verbranden, was een treflijcker getuighenis voor den dichter, dan of de Keizer die met zijn eige vaerzen vereerde. Hy getuight dat Silius, de poeet, Virgilius beelt boven alle anderen plagh aen te bidden, zijnen geboortedagh eerbiediger dan zijnen eigen dagh te vieren, [fol. ****1r] en te Napels, naer Maroos graf, als te kercke, te gaen: en noch heden viert de stadt Mantua hem, haren inboorling, gelijck heiligh, en eert zijne wiegh, en geboorteplaets, gelijck Parthenope zijn graf, en rustplaets: en de zelve stadt Mantua munt noch heden Maro in hare penningen, met geenen minderen roem dan Chios Homeer in zijne munte uitbeelde. De hertogh van Mantua stoffeert de zalen van zijn hof met schilderyen uit Maroos Herderszangen, Lantgedichten, en Eneas boecken, door Iulius Romain, des grooten Rafels grootsten leerling, geschildert.  By Paterkulus wort Maro de Vorst der dichteren; by Lampridius, de Plato der dichteren geheeten. Onder de heilige Outvaders zal, uit den naem van alle anderen, ons Sint Augustijn alleen vernoegen, die noemt hem den grootsten, besten en uitnemensten van allen; en belijt, dat hy Didoos klaght niet zonder tranen kan lezen. Dit licht der godtvruchtigheit, en zoo vele godtgeleerden en weereltwijzen stoffeeren en vergulden hun godtvruchtige en geleerde bladen met Virgilius vaerzen en vonden, en de gansche weerelt gaet zwanger van zijnen lof. Virgilius heeft, in zijnen eenigen Eneas, de wetenschap des burgerlijcken wandels en krijghshandels, ja den geheelen Ulysses en d’Ilias beknopter en volkomener dan Homeer begrepen, en wat hy van hem ontfing natuurlijcker en rijcker opgezet, de misslagen ontweken, ’t ontleende gebetert, d’overtolligheit besnoeit, en ’t oneffen geslepen. Zijn stijl verandert en schickt zich naer de zaeck, en valt nu rijp en statigh, dan koeler, en langkzamer, dan weeliger, dan vieriger wacker en heftigh, dan eenvouwiger, en bloeiende, en allerhande; zoo dat tien Atheensche redenaers, bloeiende tijtgenooten, in eenen Maro te zamen gevonden worden, en hy is teffens redenaer en poeet, en alles: en gelijck hy in alle deughden overwonderbaer is, zoo straelt in zijn werck boven al de hemelsche hooftdeught eenes gewijden dichters, de Voeghelijckheit, uit, die nergens bezwijckt, wat persoon of gewaet hy aentreckt. Maro verwees zijn gedicht niet ten viere, als of Homeer hem voorbystreefde, en hy zelf achtte, dat men Herkules eer zijne knods dan Homeer (die zoo Horatius zeit zomtijts sluimert) een vaers ontwringen zoude; maer om d’ontijdige doot, behinderende dien arbeit te volstippen, en de leste hant daer aen te zetten. Wat van nabootsen, [fol. ****1v] ontleenen, sluicken en stroopen, of andersins te zeggen viel, dit was nu boven al beantwoort, met den voorgangk van Homeer en zijne lantslieden, die oock elders hun stof by een zamelden en lessen haelden; zoo stont het niet te misprijzen, dat Maro zijne wijsheit en aertigheit, en ’t alleredelste uit allen dichteren en Wijzen zoogh, gelijck de honighby haren nektar uit allerleie beemden, bloemen en kruiden treckt. Het streckte oock Homeer tot geen kleine eere, dat zulck een geest, gelijck dees, hem boven alle anderen naeryverde; aengezien hy niemant in heldenpoëzy waerdiger kende, waer tegens zijn yver om den palmtack moght worstelen. Eigen behagen, en niemants deughden te willen bekennen hadden menigh vernuft onder gehouden, terwijl Virgilius, van dit gebreck vry, dapper zijn voordeel dede, met elck op zijn waerde te schatten, en zoo wacker in te volgen, tot dat hy hen te boven geraeckte, en koningk en meester van de renbaen bleef. Wou de nijt Virgilius over de hekel halen; met grooter schijn van reden was Homeer gehekelt: dat hy het by den goddelijcken Maro niet meer dan een wijfke van gemeenen slagh by een joffer magh halen: dat hy de straetdeuntjes, die om mostert liepen, slechts op andere voeten zette, aen een schakelde, en eenen anderen zwier gaf: dat vele gezonde harssens menighte van ongerijmde beuzelachtige en kinderachtige dingen in hem aentekenden, en ons rieden te schuwen: dat zijn byvoeghelijcke namen dickwils kinderachtigh luiden, laf smaecken, en ter plaetse niet dienen.  Dat Virgilius nimmermeer, Homeer menighmael de voeghelijckheit te buiten gaet, en wat voort zonder einde by Makrobius en anderen op hem te zeggen valt; het welck men liever wou zwijgen, kon Virgilius ongelastert blijven, die om geen visschers raetsel sufte, noch van ongedult storf. Karbijl dorst Maro, Zoilus Homeer aenbassen, en hierom vermaert, behielt den toenaem van Homeersvlegel, en op dien koop kon iemant lichtelijck aen den tytel van Maroosvlegel geraecken. Virgilius lof bestont meest hier in, dat hy door niemants laster verminderde, door niemants lof vermeerde: gout bleef gout, men hiet het hoe men woude: groote verstanden ontwijcken die lasterpijlen met zich slechts eens te buigen en te verzetten.  Maroos geduurzaemste eerlijckste en levendighste pronckbeelt was geen ceder, metael, nochte marmer, [fol. ****1v2r] maer zijn heerlijck werck, dat voor worm nochte roest nochte rottinge zwichte, en de tanden van den nijt en tijt gemackelijck verduren zou. Wie dit aenrande schont zijn eige handen, of toonde zijn kranckzinnigheit, gelijck kranckzinnige Kay Kaligula, nutter geketent dan gelauriert; en zommige eeuwen na hem Karel Kranckhooft, die by Mantua oorlogende, en de vyanden in ’t zant leggende, zijner voorouderen gedachtenis en zijn eige daden zoo schendigh brantmerckte, toen hy des Mantuaens stockbeelt, lang voorhene in die stede opgerecht, nedersmeet, om des onsterflijcken mans naem te verdelgen. Wat zaet van lasterlijcke leerstucken vont men toch in Eneas, doorgaens bezaeit met Stoische Akademische en Peripatetische grontregelen van d’onsterflijckheit der ziele; van godtsdienst en Godtheit; van godtvruchtigheit neffens de Goden, het vaderlant, ouders, gemaelin, en voester; van oorloge, vrede, en verbonden, straffe der schelmeryen, belooninge der vromen, en andere heilige en gezonde leeringen, die, gelijck de H. Augustijn zeit, de kinders van kintsbeen op in Maro lezen, om dit niet licht te vergeeten. ’t Is waer dat hem, die een wijl Chiloos leerlingk was, en zijn gedichten naer den leest der personaedjen paste, in zijne Herderszangen wel eenige afschrapsels van Epikuurs lessen en regelen ontvielen; doch wat half geleerde weet niet, dat het den dichteren geoorloft zy hunne vaerzen met de zetredenen der onderling gedeelde twistscholen en verwarde gezintheden op te flicken. Endelijck behielt dan dit vernuft, met bestemminge der kloeckste vernuften, de tytels van onnavolghbaer, onbestrafbaer, meester der Zanggodinnen, onverbeterlijck, goddelijck, zuil der Latijnsche spraecke, trompet en faem van de Stadt, het geslacht der Iulien, en Roomsche volck, den Mantuaenschen Homeer, het eenige voorbeelt om na te volgen, en alleen waerdigh den naem van poeet te dragen, koningk en vorst der poëten, den eenigen, den rechten poeet, zonder wiens hulp men vergeefs aen de deur der Musen klopte: en de Latijnen stonden, met de Griecken, Homeer d’eerste plaets onder de poëten toe, indienze Maro uitzonderden, en boven aen zetten.
  Wy hebben aldus d’onderling strijdende yveraers voor Homeer en Maro tegens elckandere gekant en opgezet, op dat, door tegenstel- [fol. ****2v] linge en vergelijckinge van beide, deze beide helden te heerlijcker uitmunten. Homeer behoude zijn verdiende eer, en Virgilius de zijne. Het bepleiten van iegelijx overtreffelijckheit blijve den overvliegenden Wijzen en geleerden bevolen. Iupijn zelf zich ontziende ter vierschare te treden, om over onsterflijcke schoonheden vonnis te strijcken, en de schoonste van drie den gouden appel toe te wijzen, beval dien bedenckelijcken last den sterflijcken rechter, die zich hier mede dien vloeck op den hals haelde: veel min durven wy ons aenmeten over de grootste mannen der weerelt te zitten, maer ons liever over hun uitnementheit verwonderende, wijzen den lezer tot de wercken zelfs, en naer den Parnas, daer Apollo met de Zanggodinnen de rechtbanck spannende, dit geschil rechtvaerdighlijck beslecht, terwijl Maro voor eerst, buiten allen twijffel, onder alle Latijnsche poëten, d’eenige Fenix blijft, en eeuwigh blijven zal.


Uit Donatus:

Pub. Virgilii Maronis Opera. Leiden, Abraham Elsevirius, 1622.

[fol. *5v]
Ergone supremis potuit vox improba verbis
Tam dirum mandare nefas? Ergo ibit in igneis,
Magnaque doctiloqui morietur Musa Maronis?
Et paullo post:
Sed legum servanda fides, suprema voluntas
Quod mandat, fierique iubet, parere necesse est.
Frangatur potius legum veneranda potestas,
Quam tot congestos noctesque diesque labores
Hauserit una dies.

[fol. ***4r]

KEIZER AUGUSTUS

op

MAROOS ENEAS.
KOn d’onbescheidenheit in ’t endt die woorden uiten,
En zulck een gruwelstuck belasten en besluiten?
    Zal Maroos Zanggodin, zoo kunstgeleert, zoo groot,
    Zoo schoon en milt van tael, te vier gaen, en ter doot?
(5) O schendigh schellemstuck! zal ’t vier met gloende tanden
Die rijcke boeckstaef dan verbrijslen en verbranden?
    Kan iemant goedes moedts dat aenzien, zonder leet?
    En zal de vlam zijn eer niet sparen? maer zoo wreet
Verslinden ’t werck des Helts, die elck zijn verf kon geven,
(10) En alles voeghelijck afschilderen naer ’t leven.
    Latijnsche Helikon, Apollo, wijze Godt,
    Behindert zulck een scha: o Bacchus, schiet een schot
Voor zulck een zwaricheit, en ghy, o Ceres, mede:
Hy was toch uw soldaet in oorloge; en in vrede
    (15) Op d’ ackers en het velt uw schrandere ackerman.
    Hy leerde wat de lent opluicken dede, en dan
De vruchtbre zomer teelde, en wat de herrefstdagen
En wintertijt, het lest der vier saeizoenen, dragen;
    Hy bouwde d’ackers, huwde oock olm en ranck te gaêr,
    (20) Bezorghde ’t vee, en broght de honighbyen, daer
Zy onder hunnen Vorst het wassen leger bouwden:
Vereerde hy ons dit, dat wy ’t verdelgen zouden?
    Indien het vry sta zoo te spreken: maer de wet
    Moet onderhouden zijn; en wat ons sterrefbedt
(25) En leste wil gebiên magh niemant wederspreken.
Laet eerwaerdy van wet en lesten wil eer breken,
    Dan zoo veel arrebeits van zoo veel dagen langk
    En zoo veel nachten zie dien snellen ondergangk:
De vader van dit werck hebbe eer dees jongste woorden
(30) Gesproken in een’ droom voor d’ooren, die dit hoorden:
[fol. ***4v]
    Hy heeft misschien van pijn al stervende gedwaelt
    Uit ongedult: misschien heeft hem ’t verstant gefaelt,
Terwijl de tong dit sprack, niet willigh, maer benepen
Van weedom en quellaedje, en het langdurigh slepen
    (35) Van ’t quijnende verdriet: misschien ontbrack het hem
    Aen oordeel en begrijp. Zal Troje zijne stem
Herheffen met misbaer, en weêr zijn’ val gevoelen?
De gloet des viers noch eens Elisaes minne koelen,
    En haer gewonde borst verteeren gansch tot asch?
    (40) Zal zulck een eeuwigh werck verloren gaen, zoo ras?
Zal dan een oogenblick, een misverstand ontrouwelijck
Begraeven zoo veel krijghs in kolen, al te grouwelijck?
    O Zanggodinnen, komt, brengt water by der hant,
    Put stroomen, rept u, bluscht dien jammerlijcken brant,
(45) Eer deze vlam verniel’ ’t gedicht van onzen Dichter.
Dat Maro leve, en strael’, hoe langer, hoe verlichter,
    De wijde weerelt door, oock tegens zijnen danck.
    ’k Verbie ’t geen hy geboot met onrecht: zijn gezangk
Zy heiligh na zijn doot, en eeuwigh; en het klincke
(50) En leve, zonder dat men eenigh lidt vermincke,
    Door ’t heiligh Roomsche Rijck, en glinstere onverdooft,
    En groeie, en bloei’, bemint, herlezen en gelooft.

[fol. **2v]

KEIZER AUGUSTUS
op
MAROOS ENEAS.

KOn d’onbescheidenheit in ’t endt die woorden uiten,
En zulck een gruwelstuck belasten en besluiten?
    Zal Maroos Zanggodin, zoo kunstgeleert, zoo groot,
    Zoo schoon en milt van tael, te vier gaen, en ter doot?
(5) O schendigh schellemstuck! zal ’t vier met gloênde tanden
Die rijcke boeckstaef dan verbrijslen en verbranden?
    Kan iemant goedes moedts dat aenzien, zonder leet?
    En zal de vlam zijn eer niet spaeren? maer zoo wreet
Verslinden ’t werck des Helts, die elck zijn verf kon geven,
(10) En alles voeghelijck afschilderen naer ’t leven.
    Latijnsche Helikon, Apollo, wijze Godt,
    Behindert zulck een scha: ô Bacchus, schiet een schot
Voor zulck een zwaricheit, en ghy, ô Ceres, mede:
Hy was toch uw soldaet in oorloge, en in vrede
    (15) Op d’ackers en het velt uw schrandere ackerman.
    Hy leerde wat de lent opluicken dede, en dan
De vruchtbre zomer teelde, en wat de herrefstdagen
En wintertijt, het lest der vier saeizoenen, dragen;
    Hy bouwde d’ackers, huwde oock olm en ranck te gaêr,
    (20) Bezorghde ’t vee, en broght de honighbyen, daer
Zy onder hunnen vorst het wassen leger bouwden:
Vereerde hy ons dit, dat wy ’t verdelgen zouden?
    Indien het vry sta zoo te spreken: maer de wet
    Moet onderhouden zijn; en wat ons sterrefbedt
(25) En leste wil gebiên magh niemant wederspreecken.
Laet eerwaerdy van wet en lesten wil eer breecken,
    Dan zoo veel arrebeits van zoo veel dagen langk
    En zoo veel nachten zie dien snellen ondergangk:
De vader van dit werck hebbe eer dees jongste woorden
(30) Gesproken in een’ droom voor d’ooren, die dit hoorden:
    Hy heeft misschien van pijn al stervende gedwaelt
    Uit ongedult: misschien heeft hem ’t verstant gefaelt,
Terwijl de tong dit sprack, niet willigh, maer benepen
Van weedom en quellaedje, en het langduurigh sleepen
    (35) Van ’t quijnende verdriet: misschien ontbrack het hem
    Aen oordeel en begrijp. Zal Troje zijne stem
Herheffen met misbaer, en weêr zijn’ val gevoelen?
De gloet des viers noch eens Elisaes minne koelen,
    En haer gewonde borst verteeren gansch tot asch?
    (40) Zal zulck een eeuwigh werck verloren gaen, zoo ras?
Zal dan een oogenblick, een misverstand ontrouwelijck
Begraeven zoo veel krijghs in kolen, al te grouwelijck?
    O Zanggodinnen, komt, brengt water by der hant,
    Put stroomen, rept u, bluscht dien jammerlijcken brant,
(45) Eer deze vlam verniel’ ’t gedicht van onzen Dichter.
Dat Maro leve, en strael’, hoe langer, hoe verlichter,
    De wijde weerelt door, oock tegens zijnen danck.
    ’k Verbie ’t geen hy geboot met onrecht; zijn gezangk
Zy heiligh na zijn doot, en eeuwigh; en het klincke
(50) En leve, zonder dat men eenigh lidt vermincke,
    Door ’t heiligh Roomsche Rijck, en glinstere onverdooft,
    En groeie, en bloei’, bemint, herlezen en gelooft.

Continue

[p. 3]

P. VIRGILII MARONIS

BUCOLICA.

Ecloga I. cui nomen
TITYRUS.

ARGUMENTUM
QUum Virgilium, cujus personam hic sustinet Tityrus pastor, agrum vicinum Cremonae amisisset, Romam venit: ubi quum sua eum carmina Mecoenati commendassent, Mecoenas autem Augusto, agrum recuperavit. Tityrum igitur felicem esse praedicat pastor Meliboeus, (sub cujus nomine caeteri quoque pastores Mantuani intelliguntur), & suam contra calamitatem deplorat, finibus suis à milite veterano pulsus. Ipse autem Tityrus se tanti beneficii autorem colere, & semper culturum esse profitetur.

[p. 1]

P. VIRGILIUS MAROOS

HERDERSZANGEN.


TITYR.

Eerste Herderskout.

INHOUDT.
Virgilius, wiens persoon hier van Tityr, een’ herder, bekleet wort, zijn lant, aen Kremone gelegen, quijt zijnde, quam te Rome, daer hy, naerdien zijn dichten hem by Mecenas, en door Mecenas by August, gunst verworven, zijn lant weder kreeg.   Melibeus, een herder (waer onder oock d’andere Mantuaensche herders begrepen worden) acht dan Tityr den herder geluckigh, terwijl Melibeus van het oude krijghsvolck uit zijn lantschap gejaeght, zijn ellende beschreit: maer Tityr bekent, dat hy den schencker van zoo groot een weldaet altijt zal eeren en dienen.

        Daer Tityr, onder ’t loof, van Amaryllis speelt,
    En veilighlijck gebruickt zijn have en vaders erven,
        Klaeght Melibeus vast, die van ’t geluck misdeelt,
    Zijn weiden missen moet, en balling ’s lants gaen zwerven.

[p. 1]
P. VIRGILIUS MAROOS

HERDERSZANGEN.

TITYR.

Eerste Herderskout.

INHOUDT.
        Daer Tityr, onder ’t loof, van Amaryllis speelt,
    En veilighlijck gebruickt zijn have, en vaders erven,
        Klaeght Melibeus vast, die, van ’t geluck misdeelt,
    Zijn weiden missen moet, en balling ’s lants gaen zwerven.


(p. 3)

MELIBOEUS, TITYRUS.
TItyre, tu patulae recubans sub tegmine fagi
Sylvestrem tenui musam meditaris avena.
Nos patriae fines, & dulcia linquimus arva:
Nos patriam fugimus; tu, Tityre, lentus in umbra,
(5) Formosam resonare doces Amaryllida silvas.

MELIBEUS. TITYR.
MEL. Tityr, ghy leght en duickt vast onder den breeden beuckeboom, en speelt een veltliet op een dun riet: wy moeten de grenzen onzes vaderlants en onze lieve ackers verlaten: wy moeten van ons vaderlant scheiden: Tityr magh op zijn gemack, in de schaduwe, van zijn schoone Amaryl zingen, dat ’er het bosch naer luistere, en op wedergalme.

MELIBEUS. TITYR.
GY, Tityr, leght en duickt gerust en zonder schroom,
    En speelt in schaduw van den breeden beuckeboom,
    Op eenen dunnen halm, een veltliet, blyde en wacker:
    Wy moeten ’t vaderlant verlaeten, en den acker:
    (5) Wy moeten scheiden van ons vaders huis, en hof.
    Gy, Tityr, mooght, dus stil in lommer, vry den lof
    Van goelijcke Amaril verheffen met een’ hallem,
    Zoo dat’er ’t bosch naer luistre, en zoet op wedergallem.


TI. O Meliboee, deus nobis haec otia fecit.
Namque erit ille mihi semper deus, illius aram
Saepe tener nostris ab ovilibus imbuet agnus.
Ille meas errare boves (ut cernis), & ipsum
(10) Ludere quae vellem calamo permisit agresti.

    TI. O Melibeus, een Godt holp ons aen deze gerustheit: ick zal hem oock eeuwigh voor mijnen Godt houden, en menighmael met een jongk lam uit onze schaepskoien zijn altaer besprengkelen: want hy laet my aldus, gelijck ghy ziet, mijn ossen weiden, en op de herderspijp spelen al wat my lust.

Ti. Een Godt, ô Melibé, verleende ons deze rust.
    (10) Ick zal hem eeuwigh oock voor mijnen Godt met lust
    Aenbidden, menighmael een lam ten outer brengen
    Uit onze koie, en met dat bloet zijn’ disch besprengen:
    Want hy genadigh laet my hier, gelijck gy ziet,
    Mijn ossen weiden, en op een gesneden riet
    (15) Al speelen wat my lust, en ’t hart streelt met verblijden.


ME. Non equidem invideo, miror magis; undique totis
Usque adeo turbatur agris. en ipse capellas
[p. 4]
Protenus aeger ago; hanc etiam vix Tityre duco.
Hic inter densas corylos modo namque gemellos,
(15) Spem gregis, a, silice in nuda conixa reliquit.

[p. 2]
    ME. Waerachtigh dat beny ick u niet, maer verwonder my eer hier over, naerdien al het lant dus in rep en roer is. O Tityr, zie eens, hoe kommerlijck ick mijne geiten, zoo verre van hier, voortdrijve, en dit dier ter nauwer noot voortkrijge: want het worp onlangs hier onder de dichte hazelaers een paer jongen, den zegen mijner kudde, en liet het, ocharm! daer op de bloote steenrots leggen.

Me. Waerachtigh ick kan u dit leven niet benijden,
    Maer sta hierom te meer verwondert: dus is ’t velt
    En al het lant rondom in rep en roer gestelt.
[p. 2]
    O Tityr, zie toch eens hoe lastigh en verlegen
    (20) Ick mijne geiten drijf naer onbekende wegen,
    Dit dier ter nauwer noot eens voortkrijgh, en zoo schaers:
    Want onlangs worp dees geit, in ’t loof des hazelaers,
    Twee jongen, al de hoop der kudde, en mostze beide
    Op eene bloote rots zien leggen, toenze scheidde.



Saepe malum hoc nobis, si mens non laeva fuisset,
De caelo tactas memini praedicere quercus.
Sed tamen iste deus qui sit da, Tityre, nobis.

My gedenckt (hadden mijn zinnen niet averechts gestaen) dat d’eicken, van den donder geslagen, ons dickwils deze rampen speldden; een kraey, ter slincke zijde van den hollen eeckelboom, dickwils dit spelde. Evenwel Tityr, zegh ons: van wat Godt spreeckt ghy?

    (25) ’t Gedencktme (had my ’t hooft niet averechts gestaen),
    Dat d’eicken, van het weêr getroffen, stadigh aen
    Dit onheil spelden; dat de kraey, ter slincke zijde
    Des hollen ollembooms, dit spelde, en wel te tijde.
    Maer Tityr, zegh: wat Godt verheft gy naer uw’ wensch?


TI. Urbem, quam dicunt Romam, Meliboee, putavi
(20) Stultus ego huic nostrae similem, quo saepe solemus
Pastores ovium teneros depellere foetus.
Sic canibus catulos similes, sic matribus haedos
Noram, sic parvis componere magna solebam.
Verum haec tantum alias inter caput extulit urbes,
(25) Quantum lenta solent inter viburna cupressi.

    TI. O Melibeus, ick slecht mensch meende dat de stadt Rome ons Mantua gelijck was, daer wy herders dickwils onze zoghlammers naer toe plaghten te drijven. Zoo geleeck ick wulpen by volwasse honden; bocken by de moeders; groote by kleene zaken. Maer deze stadt steeckt het hooft zoo hoogh uit boven andere steden, als de cypresseboomen boven het lage lijnenkruit uitkijcken.

Ti. (30) O Melibé, mijn vrient, ick, slecht eenvoudigh mensch,
    Had geen gedachten dan dat Rome een stadt was, even
    Als Mantua, waerheen wy dick ons lammers dreven,
    De lammers, van de melck gestooten, en het zogh.
    Aldus geleeck ick ’t jongk by een’ volwassen dog,
    (35) Den bock by zijne moêr, een groote zaeck by kleene:
    Maer deze hooftstadt steeckt het hooft zoo hoogh alleene
    Om hoogh, en boven al de groote steden uit,
    Als een cypres verscheelt van ’t laege lijnen kruit.


ME. Ecqua tanta fuit Romam tibi causa videndi?

    ME. En wat beweeghde u zoo zeer om Rome te zien?

Me. En wat beweeghde u toch om Rome te bekijcken?


TI. Libertas: quae, sera tamen, respexit inertem,
Candidior postquam tondenti barba cadebat:
Respexit tamen, & longo post tempore venit:
(30) Postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit.

    TI. Mijn vryheit, hoewel ickze traegh en langkzaem verworf; toen mijn grijze baert geschoren wiert: ick verworfze nochtans ten lange leste, na dat Galatea ons afsloegh, Amaryl de kroon in ’t harte spande:

Ti. (40) Mijn vryheit, schoon ick spa met dezen prijs ging strijcken,
    Toen my de grijze baert geschoren wiert, zoo grijs.
    ’k Verworfze niettemin, en streeck in ’t endt dien prijs,
    Na dat ons Galate haer gunst ontzey met smerte,
    En Amaril de kroon alleene spande in ’t harte:


Namque (fatebor enim) dum me Galatea tenebat,
Nec spes libertatis erat nec cura peculi.
Quamvis multa meis exiret victima saeptis
Pinguis, & ingratae premeretur caseus urbi,
(35) Non umquam gravis aere domum mihi dextra redibat.

want recht uit gezeit, zoo lang Galatea in ’t hart lagh, was ’er geen hoop om vryheit te verwerven, nochte ick bekommerde my met geene have: hoewel mijn koien menig offerlam uitleverden, en ick vette kaes voor de vrecke stadt perste, nochtans quam ick noit met de hant vol gelts t’huis.

    (45) Want zoo ick waerheit en mijn hart uitspreecken magh;
    Zoo lang my Galaté dus diep in ’t harte lagh,
    Was nergens hoop om rust en vryheit te verwerven,
    Noch ick bekreunde my met have, noch met erven;
    Hoewel mijn schaepskoy rijck zoo menigh offerlam
    (50) Uitleverde, ick met kaes ter vrecke merreckt quam,
    Noch keerde ick met geen hant vol gelts naer mijnen drempel.


ME. Mirabar quid maesta deos, Amarylli, vocares,
Cui pendere sua patereris in arbore poma.
Tityrus hinc aberat. ipsae te, Tityre, pinus,
Ipsi te fontes, ipsa haec arbusta vocabant.

    ME. Ick verwonderde my, waerom ghy, o bedruckte Amaryl, de Goden aenriept: voor wien ghy uwe appels op den boom spaerde: Tityr was van huis: deze pijnboomen, deze boomgaerden, deze bronnen riepen al om Tityr.

Me. Ick stont verwondert om wat reên gy voor den tempel,
[p. 3]
    O druckige Amaril, de Goôn aenriept uit schroom;
    Voor wien gy d’appels spaerde op uwen appelboom:
    (55) Want Tityr was van huis. dees bronnen, deze boomen,
    En boomgaerds riepen al dat Tityr t’huis most komen.


TI. (40) Quid facerem? neque servitio me exire licebat
[p. 5]
Nec tam praesentes alibi cognoscere divos.
Hic illum vidi iuvenem, Meliboee, quot annis
Bis senos cui nostra dies altaria fumant.
Hic mihi responsum primus dedit ille petenti:
(45) Pascite, ut ante, boves, pueri, submittite tauros.

    TI. Wat zoude ick doen? Het juck der slavernye kost ick niet afschudden, nocht elders zulcke genadige Goden vinden. O Melibeus, hier vondt ick eerst dien jongelingk, wien ter eere onze altaren jaerlijcks twalef dagen smoocken. Hier willighde hy [p. 3] eerst mijn bede met deze woorden in: knapen, gaet hene: weit uwe ossen; spant uwe stieren voor den ploegh, gelijck ghy gewoon zijt.

Ti. Wat zoude ick doen, helaes? het juck der slaverny
    Kon ick niet schudden van mijn schoudren, nergens my
    By goden gunst en troost verwerven op mijn bede.
    (60) Ick zagh, ô Melibé, dien jongling, daer ter stede,
    Voor wienwe, eerbiedigh, en godtvruchtigh, het altaer
    Wel twalef dagen lang, ontsteecken jaer op jaer.
    Hier willighde hij eerst mijn bede in met dees rede:
    Gaet knaepen, gaet, en weit uwe ossen vry in vrede,
    (65) En spant uw stieren in den ploegh, gelijck men plagh.


ME. Fortunate senex, ergo tua rura manebunt,
Et tibi magna satis; quamvis lapis omnia nudus,
Limosoque palus obducat pascua iunco.
Non insueta graves temptabunt pabula: foetas
(50) Nec mala vicini pecoris contagia laedent.

    ME. O hoe geluckigh zijt ghy in uw oude dagen, die uw lant mooght behouden, dat u wel voeden kan, hoewel de weide tusschen barre steenrots en slijmigh moerasch, vol biezen, inleit. Het vee, dat jongen draeght, zal geen ongezont gras eten, nochte van ’s nagebuurs kudde besmet werden.

Me. O hoe geluckigh zijtge in uwen ouden dagh,
    Die al uw lant behoudt, dat rijcklijck u kan voeden!
    Hoewel de weide leght omheint, zoo veele roeden,
    Van barre rots, en slijm, en biezen, en moerasch.
    (70) Het vee, dat jongen draeght, zal geen quaetaerdigh gras
    Afweiden, om geen smet van nabuurs kudde klaegen.


Fortunate senex, hic inter flumina nota
Et fontes sacros frigus captabis opacum.
Hinc tibi, quae semper vicino ab limite sepes
Hyblaeis apibus florem depasta salicti,
(55) Saepe levi somnum suadebit inire susurro;

O hoe geluckigh zijt ghy in uw oude dagen, die u hier, aen uw eige beecken en gewijde bronnen, in koele schaduwe, mooght verquicken. Hier zal uw nagebuurs willigeboome heininge, wiens bloessem de byen van Hybla gedurigh uitzogen, u dickwils al brommende zacht in slaep sussen:

    O hoe geluckigh zijt gy in uwe oude dagen,
    Die u, aen uwe beeck, en uw gewijde bron,
    In koele schaduw mooght verquicken, vry van zon!
    (75) Uw nabuurs heininge van blijde wilgeboomen,
    Waer naer de byen zelfs van Hyble om bloeisel komen,
    Zal menighmael u hier al brommende in den slaep
    Betoveren.


Hinc alta sub rupe canet frondator ad auras.
Nec tamen interea raucae, tua cura, palumbes,
Nec gemere aeria cessabit turtur ab ulmo.

hier zal de boomsnoeier u, onder een steile steenrots, toezingen, dat het klincke: en evenwel zullen de tortels op den luchtigen olm, en de heesche ringelduiven, uw tijtverdrijf, ondertusschen niet ophouden van korren.

                      hier zal de boomgaertsnoeiers knaep
    U, onder eene rots, met zang en spel vermaecken,
    (80) Zoo luide dat het klincke: en ondertusschen staecken
    De tortels op den olm, de ringelduif en krack,
    Uw tijtverdrijf, ’t gekor op boom, noch groenen tack.


TI. Ante leves ergo pascentur in aethere cervi,
(60) Et freta destituent nudos in litore pisces:
Ante, pererratis amborum finibus, exsul
Aut Ararim Parthus bibet, aut Germania Tigrim,
Quam nostro illius labatur pectore vultus.

    TI. Het snelle Hart zal eer in de lucht vliegen, de visch op het drooge lant weiden; de Persiaen en Duitsch, beide uitheemsch en balling ’s lants, d’een den Arar, d’ander den Tiger drincken, dan ick zijn minnelijcke bejegeninge uit mijnen zin zal stellen.

Ti. Het snelle hart zal eer zich door de lucht vermeiden,
    De visch uit baere zee op ’t drooge lant gaen weiden,
    (85) De Persiaen, en Duitsch, gebannen van ’s lants boôm,
    Dees d’Arar drincken, die uit Tigris klaeren stroom,
[p. 4]
    Eer ick zijn weldaên en genade zal vergeeten.


ME. At nos hinc, alii sitientis ibimus Afros;
(65) Pars Scythia, & rapidum Cretae veniemus Oaxen,
Et penitus toto divisos orbe Britannos.

    ME. En wy mogen een deel van hier naer Libye trecken, daer men van dorst versmacht; een deel in ’t Noorden; zommigen naer den gezwinden Oaxes, die het klay afspoelt; zommigen naer Britanje, dat zoo verre van al de werelt afleit.

Me. Wy mogen nu een deel van hier de zee gaen meeten
    Naer Libye, daer ’t volck van hitte en zon versmacht;
    (90) Een deel in ’t noorden; en een deel daer d’oude gracht
    Oax den klaygront spoelt; een ander deel zich spreiden
    In groot Britanje, van de weerelt afgescheiden.


En unquam patrios longo post tempore finis,
Pauperis, & tuguri congestum cespite culmen,
Post aliquot (mea regna) videns mirabor aristas?
(70) Impius haec tam culta novalia miles habebit?
[p. 6]
Barbarus has segetes?

Och, zal ik wel immermeer, na zoo lang eenen tijt, de grenzen van mijn vaderlant, en na eenige jaren, het zodendack en mijn arme hut, daer ick als een heer leefde, met verwonderinge weder zien? Zal de godtlooze soldaet zulcke welgebouwde en nieuwe aengewonne landen bezitten? de baldadige vreemdeling dien schoonen oegst maeien?

    Och, zal ick immermeer, en na een’ langen tijt,
    De grenzen van mijn lant, eer ’t vliênde leven slijt,
    (95) Het zodendack, mijn kleene en arme hut, aenschouwen,
    Daer ick, gelijck een heer, my weeligh plagh t’onthouwen?
    Een godeloos soldaet en krijghsman zal die stout
    Bezitten ’t nieuwe lant, zoo schoon, en wel gebouwt?
    Een snoode vreemdling zal die dan onze oogsten maeien?


                                en, quo discordia cives
Perduxit miseros; en queis consevimus agros.
Insere nunc, Meliboee, pyros, pone ordine vites:
Ite meae, felix quondam pecus, ite capellae..

Ay, bezie eens, waer brengt tweedraght de schamele burgers toe? Ay, bezie eens, voor wien wy onze ackers bezaeiden? O Melibeus, ga, ent nu peeren: plant wijngert. Voort voort mijn geitjes, die eertijts zoo wel tierde.

    (100) Bezie, ay zie, waer brengt de tweedraght, quaet te paeien,
    De schaemle burgers toe. Bezie, ay zie, ô schant,
    Voor wien bezaeiden wy ons vruchtbaer ackerlant.
    O Melibé, ga heene, ent peeren, plant de wijnen.
    Voort voort, mijn geitjes, eer zoo weeligh, nu aen ’t quijnen.


(75) Non ego vos posthac viridi projectus in antro
Dumosa pendere procul de rupe videbo:
Carmina nulla canam; non me pascente, capellae
Florentem cytisum, & salices carpetis amaras

Ick, in een groen hol uitgestreckt, zal u hier na niet meer, van verre, aen de heggen van een steenklip zien hangen: ick zal geene vaerzen meer zingen; en ghy geitjes zult [p. 4] van my niet meer in groene klaver en bittere willigen gedreven werden.

    (105) Ick, in het groene hol gemacklijck uitgestreckt,
    Zal u aen geene heg van verre zien gereckt
    Afhangen aen een klip, noch hier geen vaerzen zingen.
    Gy geiten zult niet meer voor my ter koje uitdringen,
    Gedreven daer de wilge en ’t klavergras u voên.


TI. Hic tamen hanc mecum poteras requiescere noctem
(80) Fronde super viridi. sunt nobis mitia poma,
Castaneae molles, & pressi copia lactis.
Et jam summa procul villarum culmina fumant,
Maioresque cadunt altis de montibus umbrae.

    TI. Ghy mooght dezen nacht wel by my in het groen rusten: wy hebben rijpe appels, nieuwe kastanien, en stremmel genoegh. Oock roocken ginder om hoogh de boere huizen alree, en d’avont valt met grooter schaduwe van de hooge bergen.

Ti. (110) Gy mooght te nacht by my wel rusten hier in ’t groen:
    Wy hebben kaes genoegh, kastanje, en appels mede.
    Oock roockt van verre om hoogh de boerestulp alreede,
    En d’avont (want de zon gaet onder in het meer)
    Valt van het steil geberght met grooter schaduw neêr.
Continue
[p. 6]

Ecloga II. cui nomen ALEXIS

Argumentum.
COrydon pastor, Alexidis pueri amore captus, nihil eorum praetermittit, quae ad puerilem animum demulcendum, mutuumque amorem conciliandum, possunt pertinere: verum, ubi se neque querelis, neque blanditiis aut munusculis quidquam proficere intelligit, tandem ad se rediens, dementiamque suam agnoscens, ad intermissam rei familiaris curam sibi statuit revertendum: ut assueto labore infelicis sui amoris (qui fere ex otio nasci solet) taedium discutiat. Sub Corydone autem (si Donato credimus) Virgilium; sub Alexide Alexandrum intellegimus, Pollionis puerum: quem ab eo postea dono accepit.

ALEXIS.

Tweede Herderskout.

INHOUDT.
Korydon, een herder, op Alexis verslingert, verzuimt geene middelen, die dienstigh zijn, om een teeder hart tot onderlinge minne te bewegen: maer ziende met klagen nochte smeecken nochte giften niets te winnen, komt eindelijck by zinnen, bekent zijn dwaesheit, en neemt voor zijn verwaerloosde huiszaecken waer te nemen, om door gestadigen arbeit zich van de moeielijckheit zijner ongeluckige minne (die meest uit ledigheit plaght te spruiten) t’ontslaen. Maer by Korydon (magh men Donaet gelooven) wort Virgilius; by Alexis Alexander, Pollioos knaep, verstaen, die hem naderhant geschoncken wert.

        De herder Korydon, verblint door blinde Min,
    Verhoopt met zijne klaghte Alexis om te zetten;
        Doch al vergeefs, helaes! dies slaet hy ’t uit den zin,
    En wisselt van beraet, om op zijn nut te letten.

[p. 5]

ALEXIS.

Tweede Herderskout.

INHOUDT.

        De herder Korydon, verblint door blinde min,
    Hoopt met zijn droeve klaghte Alexis om te zetten;
        Doch al vergeefs, helaes, dies slaet hy ’t uit den zin,
    Verandert van beraet, om op zijn nut te letten.


FOrmosum pastor Corydon ardebat Alexin,
Delicias domini, nec quid speraret, habebat.
Tantum inter densas umbrosa cacumina fagos
Assidue veniebat: ibi haec incondita solus
(5) Montibus, & silvis studio jactabat inani.
O crudelis Alexi, nihil mea carmina curas?
Nil nostri miserere? mori me denique cogis?

KOrydon, een herder, was op schoonen Alexis, zijn meesters wellust, verslingert, en zagh niet op te doen. Hy quam slechts gedurigh, in d’eenzame schaduwe van dichte en hooge beuckeboomen, dit onbeslepen gezangk, uit yver, te vergeefs voor bergen en bosschen stroien: o Alexis, ghy wreedaert acht mijne klaghten niet: ghy ontfarmt u niet, en zult my ten leste om hals brengen.

DE herder Korydon verslingerde op den schoonen
Alexis, ’s meesters hart, en zagh zijn min niet loonen,
En hoopte lang vergeefs. hy quam geduurigh aen
In schaduw van den beuck, zoo hoogh als dicht van blaên,
(5) Dit onbesleepen liet met yver, doch verloren,
Uitstroien voor geberghte, en bosschen, zonder ooren:
O wreede Alexis, mijn gekerm beweeght u niet.
Gy keert u niet aen my. gy moortme, ô groot verdriet!


Nunc etiam pecudes umbras, & frigora captant;
Nunc virides etiam occultant spineta lacertos:
(10) Thestylis, & rapido fessis messoribus aestu
Alia serpillumque, herbas contundit olentis.

Nu verquickt zich het vee zelf in koele schaduwe; nu beschaduwen doorne hagen oock de groene haeghdissen, en Thestylis stampt knoploock en wilden tijm, welrieckende kruiden, [p. 5] voor de maeiers, die afgeslaeft, van hitte versmachten:

De koele lommer kan de kudden nu verfrissen:
(10) De doornehaegh bedeckt de groene haegedissen
In schaduw: Thestylis stampt haer welrieckend kruit,
Het knoploock, wilden tijm, voor maejers, geel van huit,
Versmacht van groote hitte, en afgeslaeft van ’t maeien:


[p. 7]
At mecum raucis, tua dum vestigia lustro,
Sole sub ardenti resonant arbusta cicadis.
Nonne fuit satius tristis Amaryllidos iras
(15) Atque superba pati fastidia? nonne Menalcam?
Quamvis ille niger, quamvis tu candidus esses?

maer terwijl ick uwe voetstappen, in het steecken van de zon, naspore, zingen de heesche springkhanen uit heggen en struicken my na. Viel het my niet lichter Amaryls bitsheit en ongenade en haer hoovaerdy en spijt te verdragen? of Menalkas? hoewel hy bruin was, ghy blanck zijt.

Maer midlerwijl ick, om mijn minne wat te paeien,
(15) In ’t steecken van de zonne, uw voetspoor gadesla,
Zingt my uit hegge en struick de heesche krekel na.
Och, viel ’t niet lichter spijt van Amaril te lyen,
Haere ongenade, en schimp, en bitse hoovaerdyen,
Of zelf Menalk, hoewel hy bruin is, gy zoo blanck?


O formose puer, nimium ne crede colori;
Alba ligustra cadunt, vaccinia nigra leguntur.
Despectus tibi sum nec quis sim quaeris, Alexi:
(20) Quam dives pecoris nivei, quam lactis abundans.

O schoone knaep, betrouw niet te zeer op uwe blanckheit: de witte wintbloem valt af; men leest de bruine beziën. O Alexis, ghy keert my den neck toe, zonder eens naer mijn gelegentheit te vragen, en hoe veel witte schapen ick weide en melcke.

(20) O schoone knaep, betrouw uw verwe niet: z’is kranck:
De witte wintbloem valt: men leest de bruine bezen.
Hoe keertge my, Alex, met zulck een spijtigh wezen
Den neck toe, zonder eens te letten op mijn’ staet,
Hoe wol- en melleckrijck mijn kudde ’t velt beslaet?


Mille meae Siculis errant in montibus agnae:
Lac mihi non aestate novum, non frigore defit.
Canto quae solitus, si quando armenta vocabat,
Amphion Dircaeus in Actaeo Aracyntho.

Ick heb duizent lammeren op de Siciliaensche bergen loopen, en winter en zomer altijt versche melck; en zing, gelijck de Thebaensche Amfion, aen zee, op den Aracynt, plagh te zingen, wanneer hy zijn kudden lockte.

[p. 6]
(25) ’k Wey duizent lammers in Sicilies berregstreecken.
My zal by winter noch by zomer melck ontbreecken.
Ick zing, gelijck voorheene Amfion zong aen zee,
Op Aracinthus kruin: als hy zijn weeligh vee
Met zijne wijzen lockte.


(25) Nec sum adeo informis; nuper me in litore vidi,
Cum placidum ventis staret mare. non ego Daphnin
Iudice te metuam, si numquam fallit imago.
O tantum libeat mecum tibi sordida rura
Atque humiles habitare casas, & figere cervos
(30) Haedorumque gregem viridi compellere hibisco.

Oock ben ick zoo leelijck niet; ick spiegelde my korts op den oever, toen ’er niet een windeken ruischte, en de zee heel stil lagh. Bedroogh my mijn schijn noit, ick zwichte voor Dafnis niet, al stont het aen uw oordeel. Och luste het u slechts met my, op het kladdige lant, in een boere stulp te woonen, harten te schieten, en een kudde bocken in groene maluwe te drijven:

                                    oock ben ick niet zoo lalijck.
(30) Ick spiegelde my korts aen zee op strant niet qualijck;
Toen al het water sliep, geen wint zich hooren liet.
Bedroogh de schijn my noit, ick wijck voor Dafnis niet,
Al stont het aen uw stem. och, of het u moght lusten
Met my, op ’t kladdigh lant, in eene stulp te rusten,
(35) Het hart te schieten, en de bocken, ruigh van lock,
In groene maluwe te drijven met den stock:


Mecum una in sylvis imitabere Pana canendo.
Pan primum calamos cera conjungere plures
Instituit; Pan curat oves, oviumque magistros.
Nec te poeniteat calamo trivisse labellum:
(35) Haec eadem ut sciret, quid non faciebat Amyntas?

ghy zoudt met my in het bosch, gelijck Pan, zingen; Pan, die eerst vele rieten met wasch aen een leerde kleven; Pan, die voor schapen en schaepherders zorght: en laet het u niet berouwen uw mondeken op een riet te slijten: wat dede Amyntas niet, om dit te leeren.

Gy zoudt met my, als Pan, in groene bosschen zingen.
’t Was Pan, die d’eerste riet aen riet met wasch kon dwingen,
En kleven hecht aen een: ’t was Pan, zoo elck gewaeght,
(40) Die voor schaepherderen en schaepen zorge draeght.
’t Verdriete u niet den mont te slijten aen de pijpen.
Wat dede Amyntas niet om ’t speelen te begrijpen!


Est mihi disparibus septem compacta cicutis
Fistula, Damoetas dono mihi quam dedit olim,
Et dixit moriens: Te nunc habet ista secundum.
Dixit Damoetas, invidit stultus Amyntas.

Ick heb een zevendubbele scherleifluit en ongelijck van lengde aen een gekleeft, my weleer van Dametas geschoncken, toen hy op zijn sterven leggende, zeide: ghy zijt nu de tweede eigenaer hier van. Zoo sprack Dametas: de zotte Amyntas benijde my dat.

’k Heb zeven fluiten van scherley, aen een gepast,
En, ongelijck van lengde, op wasch gekleeft heel vast.
(45) Dametas heeft weleer dit speeltuigh my gegeven,
Toen hy al stervend sprack, op d’oevers van zijn leven:
Nu zultge van dees fluit de tweede heerschap zijn.
Zoo sprack Dametas: maer Amyntas borst, van pijn
En dwaze nijdigheit in ’t hart te fel geprickelt.


(40) Praeterea duo nec tuta mihi valle reperti
Capreoli sparsis etiam nunc pellibus albo,
Bina die siccant ovis ubera; quos tibi servo.
[p. 8]
Iam pridem a me illos abducere Thestylis orat:
Et faciet, quoniam sordent tibi munera nostra.

Behalve dit spaer ick noch voor u twee wit gespickelde geitjes, niet zonder mijn gevaer in een dal gegrepen: zy zuigen tweemael ’s daeghs het schaep zijn uïers leegh. Thestylis meende al over een wijl my die af te pracchen; en zal ’er noch mede deurgaen, dewijl ghy mijn gaven verfoeit.

(50) Noch spaer ick, boven dit, twee geiten, wit gespickelt,
Voor u. ick greepze lest, niet zonder lijfsgevaer,
Behendigh in een dal. zy zuigen bey te gaêr
Het schaep den uier leegh, wel tweewerf alle dagen.
Al lang docht Thestijl die met prachten my t’ontdraegen,
(55) En gaet’er licht me deur: want gy mijn gaef veracht.


(45) Huc ades, ô formose puer, tibi lilia plenis
Ecce ferunt Nymphae calathis; tibi candida Nais,
Pallentes violas, & summa papavera carpens,
Narcissum, & florem jungit bene olentis anethi;
Tum casia atque aliis intexens suavibus herbis
(50) Mollia luteola pingit vaccinia caltha.

O schoone knaep, koom herwaert: zie hoe de Nymfen u korven vol lelien vereeren: de blancke Nais pluckt bleecke fiolen, mankop, en vlecht tyloozen en welrieckende dille; ook lavender met andere liefelijcke kruiden mengende, schakeert weec- [p. 6] ke blaeuwe beziën met goutbloemen.

O schoone knaep, koom hier. bezie hoe u ’t geslacht
Der Nymfen korf by korf vol lelibloemen brengen.
De blancke Naïs pluckt, om onder een te mengen,
[p. 7]
Fioolen, mankop, en vlecht tijdeloozen me,
(60) En dille, bly van geur, een ieder op zijn ste,
Levender, en meer kruit, te keurigh uitgekoren,
Schakeert de goutbloem met de zachte riddersporen.


Ipse ego cana legam tenera lanugine mala,
Castaneasque nuces, mea quas Amaryllis amabat.
Addam cerea pruna, & honos erit huic quoque pomo.
Et vos ô lauri, carpam, & te proxima myrte;

Ick zal u graeuwe en ruige queappels plucken, en kastanjen, daer mijn Amaryl op belust was; oock pruimen, zoo geel als wasch; een ooft, dat met u gedient is: oock zal ick, o lauwer en myrtetelgh, die naest den lauwer geëert wort, u mede plucken:

Ick zal queappels, graeu en ruigh van bast en schel,
Voor u gaen plucken, en kastanje, die zoo wel
(65) Mijne Amaryl geviel, oock pruimen, geel als raeten;
Een lecker ooft, dat zich voor u wil plucken laeten.
Oock zal ick, ô laurier, en myrt, die hier in ’t lant
Naest lauren wort ge-eert, u plucken met mijn hant:


(55) Sic positae quoniam suavis miscetis odores.
Rusticus es Corydon; nec munera curat Alexis:
Nec, si muneribus certes, concedat Iolas.

dewijl ghy zoo byeen gevoeght, uwen liefelijcken reuck onder een mengt. Korydon, ghy zijt een boer: Alexis past op uwe gaven niet: en Iölas wijckt u niet, zoo het op gaven aenkomt.

Dewijlge, dus gepaert, uw geuren mengt te zamen.
(70) O Korydon, gy zijt een boer, en mooght u schaemen.
Alexis past toch op uw gaven niet; en ’k hou
Dat u Joöl, als ’t hier aen hing, niet wijcken zou.


Eheu, quid volui misero mihi? floribus Austrum
Perditus, & liquidis inmissi fontibus apros.
(60) Quem fugis ah demens? habitarunt dii quoque sylvas,
Dardaniusque Paris. Pallas, quas condidit arces,
Ipsa colat: nobis placeant ante omnia sylvae.

Wee my ellendige, wat bestont ick. Ick rampzaligh knecht zont den zuidewint in de bloemen, het zwijn in de bronnen. Och zinnelooze, voor wien vlught ghy? De Goden en Paris van Troje woonden wel in bosschen. Laet Pallas haer sloten bewoonen, dieze zelf stichtte: laet het ons met de bosschen houden.

Wee my, wat moght ick toch bestaen, te dwaes en schendigh!
Ick, arremzaligh knecht, verblint van min t’elendigh,
(75) In ’t midden van den brant, en by de lentezon,
Den zuidwint in de bloem, de zwijnen in de bron
Te jaegen! zinnelooze, ô vlietge ons, niet te houden?
De Goden, Paris zelf, bewoonden wel de wouden.
Laet Pallas slot, en burgh, van haere hant gebouwt,
(80) Bewoonen: laet ons bey het houden met het woudt.


Torva leaena lupum sequitur, lupus ipse capellam,
Florentem cytisum sequitur lasciva capella;
(65) Te Corydon, ô Alexi. Trahit sua quemque voluptas.

De norsse leeuwin volght den wolf, de wolf de geit, de dertele geit de groene klaver, en Korydon zijn Alexis. Elck wort van zijn eige zinnelijckheit bekoort.

De razende leeuwin vervolght den wolf in ’t razen,
De wolf de dertle geit, het geitje klavergrazen,
En Korydon Alex, zoo lange nagespoort.
Zoo wort een ieder van zijn zinlijckheit bekoort.


Aspice, aratra jugo referunt suspensa juvenci
Et sol crescentes decedens duplicat umbras:
Me tamen urit amor: Quis enim modus adsit amori?
Ah Corydon, Corydon, quae te dementia cepit?

Let eens, hoe d’ossen, met den ploegh op de schraegh t’huis komen, en de zon aen het ondergaen, de wassende schaduwen verdubbelt: nochtans blaeckt my de minne: want hoe kan de minne zich matigen? Och, Korydon, Korydon, wat dolligheit komt u over?

(85) Zie d’ossen met den ploegh, nu moede en mat van ploegen,
Geworpen op den schraegh, naer huis toe gaen, en zwoegen.
De zon, aen ’t ondergaen, de schaduw, die nu wast,
Verdubbelt: en noch blaeckt de minnetorts my vast:
Want hoe kan min haer vier toch matigen in ’t minnen?
(90) O Korydon, helaes, wat dolheit roert uw zinnen?


(70) Semiputata tibi frondosa vitis in ulmo est.
Quin tu aliquid saltem potius, quorum indiget usus,
Viminibus mollique paras detexere junco?
Invenies alium, si te hic fastidit Alexis.

Uw wijngert hangt half gesnoeit aen den olm: vlecht liever wat anders, van teenen en zachte biezen, dat u te stade kome: ghy vint wel eenen anderen Alexis, zoo dees u den neck toekeert.

Uw wijngaert aen den olm hangt naulijx half gesnoeit.
Vlecht liever iet van teen, en biezen, taey gegroeit,
[p. 8]
Dat u te stade koom’: gy vint wel eenen zachten
Alexis, zoo u dees blijft hoonen, en verachten.

Continue
[p. 9]

Ecloga III. cui nomen PALAEMON.

ARGUMENTUM.
MEnalcas, & Damoetas, pastores, mutuis primum inter se conviciis certant: mos, interveniente Palaemone judice, Amoebaei carminis lege disceptant: ubi neuter vincitur, sed uterque alteri, Palaemonis sententia, exaequatur, ex 4. 5., & 8. Idyll. Theocriti.

(p. 6)
PALEMON.

Derde Herderskout.

INHOUDT.
Menalkas en Dametas, beide herders, schimpen en krakeelen eerst onderling: Palemon ondertusschen op slagh komende, draeght zich als scheitsman, terwijlze by beurte om prijs zingen, daer het geen van beide wint, en Palemon elck even hoogh zet.

        Terwijl Menalkas en Dametas in geschil,
    Malkander met de fluit verbluffen, in de weide,
        Gemoet Palemon hun, die met der buren wil,
    Dit pijpgeschil beslecht, en looft hen alle beide.

PALEMON.

Derde Herderskout.

INHOUDT.
        Terwijl Menalkas en Dametas in geschil
    Elckander met de fluit verbluffen in de weide,
        Gemoet Palemon hun, die met der buuren wil
    Dit pijpgeschil beslecht, en looft hen alle beide.


MENALCAS. DAMOETAS,
PALAEMON.
ME. DIc mihi Damoeta, Cujum pecus? an Meliboei?
DA. Non, verum Aegonis: nuper mihi tradidit Aegon.
ME. Infelix ô semper ovis pecus, ipse Neaeram
Dum fovet, ac ne me sibi praeferat illa, veretur;
(5) Hic alienus oves custos bis mulget in hora:
Et succus pecori, & lac subducitur agnis.

[p. 7]

MENALKAS. DAMETAS. PALEMON.
MEN. Zeg my, Dametas, wiens vee is dit? behoort het Melibeus toe?
    DA. Neen, ’t is Egons kudde: Egon bevalze my korts.
    ME. Och altijt ongeluckige kudde, zoo lang hy Neëre vrijt, en ducht datze my boven hem stelle; want dees vreemde harder melckt de schapen tweemael in een uur; en tapt het vee zijn melk af, en onttreckt den lammeren het zogh.

MENALKAS. DAMETAS. PALEMON.
Me. AY zegh, wiens vee is dit? is ’t Melibees, Dameet?
Da. Neen, Egons, die ’t my korts beval te hoên voor leedt.
Me. Och, altijt arrem vee, zoo lang Neëer hem quelle,
Hy zorge datze my in ’t minnen hooger stelle:
(5) Want dees, een vreemdling, melckt de schapen, al te straf,
Wel tweewerf op een uur, en tapt hun melleck af,
Onttreckt het vee en ’t lam hun zogh, waer naer zy gaepen.


DA. Parcius ista viris tamen objicienda memento;
Novimus, & qui te, transversa tuentibus hircis,
Et quo, sed faciles Nymphae risere, sacello.

    DA. Ghy most dat een’ rechtschapen man evenwel zoo niet toeduwen: want wy weten wel wie u; toen de bocken zoo lelijck grimbeckten, en in wat kapelle: doch de Nymfen loegen, en belghden zich des niet.

Da. Ghy most dat evenwel zoo bits niet een’ rechtschapen
Toeduwen, neen bylo: want ons is het wel bekent
(10) Wie u noch onlangs, toen de bocken hier omtrent
Zoo dwers grimbeckten, en, ô schande, in wat kapelle:
Doch d’outergodtheên zelfs beloegen dien gezelle,
En belghden zich niet eens om ’t misdrijf, daer ter ste.


ME. (10) Tum, credo, cum me arbustum videre Miconis,
Atque mala vites incidere falce novellas.

    ME. Zoo meen ick, toenze my met een krom snoeimes Mykons boomgaert en nieuwe wijngertrancken zagen snoeien.

Me. Zoo meen ick, toenze met een snoeimes, stomp van sne,
(15) My Mykons jonge ranck en boomgaert zagen snoeien.


DA. Aut hic ad veteres fagos, quum Daphnidis arcum
Fregisti, & calamos: quae tu, perverse Menalca,
Et quum vidisti puero donata, dolebas;
(15) Et, si non aliqua nocuisses, mortuus esses.

    DA. Of toen ghy hier, by d’oude beuckeboomen, Dafnis hoogh en pijlen in stucken braeckt, en dat u, o wrevelige Menalkas, zoo moeide, toen ghy zaeght datze den knaep gegeven waren: en waer hem dit leedt niet wedervaren, ghy had van spijt geborsten.

Da. Of toen gy, al te stout, daer d’oude beucken groeien,
De pijlen en den boogh van Dafnis braeckt in twee,
En dat, ô wrevelaert Menalk, u trof met wee,
Toen gy vernaemt datze aen den knaep gegeven waren:
(20) En, waer hem zulck een smaet en schimp niet wedervaeren,
[p. 9]
Gy waert misschien van spijt geborsten, en vergaen.


ME. Quid domini facient, audent cum talia fures?
Non ego te vidi Damonos, pessime, caprum
Excipere insidiis multum latrante lycisca?
Et quum clamarem, Quo nunc se proripit ille?
(20) Tityre, coge pecus: tu post carecta latebas.

    ME. Wat zullen Heerschappen niet aenrechten, naerdien dieven dit durven bestaen? Ghy schalck, zagh ick u niet Damons bock heimelijck wechslepen, terwijl Hontwolf zoo vreesselijck baste? En toen ick riep: waer versteeckt hy zich nu? Tityr, pas op uw kudde: zoo doockt ghy achter de liezen.

Me. Wat zal de heer niet doen, durf dit een dief bestaen?
Zagh ick u Damons bock niet achteromme haelen,
Toen Hontwolf vreeslijck baste, en ick zoo menighmaelen
(25) U toeriep: waer of zich de schalck nu bergen wil?
O Tityr, pas vry op uwe kudde; doockt gy stil
In riet, en liezen, op datze u niet vinden zouden.


DA. An mihi cantando victus non redderet ille,
Quem mea carminibus meruisset fistula caprum?
Si nescis, meus ille caper fuit: & mihi Damon
Ipse fatebatur sed reddere posse negabat.

    DA. Behoorde hy, die den zangstrijt verloor, my niet de geit te leveren, die ick met mijne fluit won? Weet ghy het niet? het was mijn geit: en Damon zelf bekende het tegens my; doch dorstze niet leveren.

Da. Was die den zangstrijt had verloren niet gehouden
De geit te leveren, die ick met fluiten won?
(30) Wel weet gy ’t niet? het was mijn geit, en Damon kon
Het niet ontkennen, doch hy dorstze my niet geven.


ME. (25) Cantando tu illum? aut umquam tibi fistula cera
Iuncta fuit? non tu in triviis, indocte, solebas
Stridenti miserum stipula disperdere carmen?

    ME. Hebt ghy het hem met zingen afgewonnen? of uw leven wel een pijp gestelt? Plaght ghy, onbedreven mensch, met uwe valsche pijp niet menigen deun, op de driesprongen, jammerlijck den hals te breecken?

Me. Hebt gy ’t met zang, die dus op zingen zijt bedreven,
Hem afgewonnen? of hebt gy uw leven wel
Een pijp gestelt? plaght gy, onafgerechte op spel,
(35) Niet menigh veltliet op den drysprong (’t is gebleecken
In ’t wedtspel,) jammerlijck, helaes, den hals te breecken?


[p. 10]
DA. Vis ergo inter nos quid possit uterque, vicissim
Experiamur? ego hanc vitulam (ne forte recuses,
(30) Bis venit ad mulctram, binos alit ubere fetus)
Depono: tu dic mecum quo pignore certes.

    DA. Lust het u dan, dat wy een proef nemen, en eens tegens elckander aengaen? ick zal dees jonge koe (op dat ghyze niet te kleen acht) die tweemael ’s daegs gemolcken wort, en twee jon- [p. 8] gen zooght, tegen u opzetten: nu zeg op, wat zet ghy hier tegen?

Da. Belieft het u dat wy ’t beproeven, en bestaen
Eens rustigh tegens een in ’t wedtspel aen te gaen?
Ick zet dees jonge koey (die, dat gy haer, als andre,
(40) Niet al te laegh schat, ’s daeghs wel tweemael na elckandre
Gemolcken wort, en noch twee jongen zooght, dus vet,)
Nu tegens u. zegh op wat gy hier tegens zet.


ME. De grege non ausim quicquam deponere tecum:
Est mihi namque domi pater, est injusta noverca,
Bisque die numerant ambo pecus, alter, & haedos.
(35) Verum, id quod multo tute ipse fatebere maius,
(Insanire libet quoniam tibi) pocula ponam
Fagina,

    ME. Ick zou niet een schaep van de kudde tegens u durven opzetten: want mijn vader en stiefmoeder, die boos genoegh is, tellen beide, wanneer ick t’huis kome, tweemael ’s daeghs het vee, d’een de schapen, d’ander de bocken. Doch naerdien ghy uw koe quijt wilt zijn, zoo zal ick een paer beucke kroezen, (die ghy zelf bekennen moet meer waerdigh te wezen) daer tegens zetten:

Me. Ick durf geen enckel schaep uit al de kudde waegen:
Want vaêr, en stiefmoêr, boos van aert, elck alle dagen
(45) Zoo dick ick t’huis koom’, telt uit achterdocht het vee,
Dees ’t schaep, en die den bock: doch nu gy my zoo ree
En veil schijnt met uw koey, zal ick twee beucke nappen,
Die gy bekennen moet dat om de meesterschappen
Der kunste waerder zijn, opzetten met uw gunst.


            caelatum divini opus Alcimedontis.
Lenta quibus torno facili super addita vitis,
Diffusos hedera vestit pallente corymbos.
(40) In medio duo signa, Conon, & quis fuit alter?
Descripsit radio totum qui gentibus orbem;
Tempora quae messor, quae curvus arator haberet?
Nec dum illis labra admovi, sed condita servo.

kunstige Alcimedon sneet ’er een’ taeien wijngert op, daer bleeck veil en beziën van eickloof zich met eenen luchtigen zwier omkrullen: in het midden staen twee beelden, ’t een is Konon; en wie is d’ander, die de gansche weerelt, ten dienst der menschen, met den graetboogh afmat; en in wat saizoen men zaeien en maeien moet? Ick hebb ’er noch noit mijnen mont aengezet, maer bewaerze in mijn kevi.

(50) Alcimedon sneet hier zoo geestigh en met kunst,
Een’ taeien wijngert op rondom, om ’t ruim te vullen,
Daer veil en bezien van eickloof zich om krullen,
Met eenen luchten zwier: en in het midden staen
Twee beelden: Konon wil het een zijn, zoo ick waen;
[p. 10]
(55) En wie is d’ander, die, vermaert, en noit vergeeten,
De wijde weerelt met den graetboogh heeft gemeeten,
En elck saizoen van ’t jaer, wanneer men zait en maeit?
Ick heb noch noit mijn’ dorst uit dezen nap gepaeit,
Maer hou dien in mijn kaffe en kevi opgesloten.


DA. Et nobis idem Alcimedon duo pocula fecit,
(45) Et molli circum est ansas amplexus acantho;
Orpheaque in medio posuit, silvasque sequentis.
Necdum illis labra admovi, sed condita servo.
Si ad vitulam spectas, nihil est quod pocula laudes.

    DA. Ick heb oock een paer kroezen, van dien zelven Alcimedon gesneden, met zacht beereklaeuw om d’ooren, en daer hy Orfeus, die bosschen na zich sleepte, in het midden zette. Ick hebb ’er noch noit mijnen mont aengezet, en bewaerze in mijn kevi: maer wat mogen kroezen by een koe halen?

Da. (60) ’k Heb oock twee nappen, van Alcimedon, den grooten
Aertskunstenaer, gesneên, met zachte beereklaeu
Om d’ooren, en daer hy den speelman, die niet flaeu
De bosschen naer zich sleepte, in ’t midden zet te proncken.
Dus lange heb ick noit uit dezen nap gedroncken,
(65) En spaer dien in mijn kas zorghvuldighlijck: maer hoe?
Wat is een houte nap in waerde by een koe!


ME. Numquam hodie effugies: veniam quocumque vocaris.
(50) Audiat haec tantum vel qui venit, ecce, Palaemon.
Efficiam, post hac ne quenquam voce lacessas.

    ME. Ghy mooght deze reis niet af: wedt waerom ghy wilt; ick sta u vast. Laet het zeggen, wie slechts kome. Zie, daer is Palemon: ick wil maecken dat ghy voortaen niemant met zingen verguizen zult.

Me. Gy kunt het deze reis niet weigren, noch ontleggen.
Nu wedt waerom gy wilt, ick sta u vast: laet zeggen
Wie d’eerste koom’. zie daer, Palemon komt’er juist.
(70) ’k Wedt dat gy niemandt met uw’ zang voortaen verguist.


DA. Quin age, si quid habes: in me mora non erit ulla
Nec quenquam fugio. tantum, vicine Palaemon,
Sensibus haec imis (res est non parva) reponas.

    DA. Begin slechts, kunt ghy wat: ick zal my niet t’zoek maecken, nochte van iemant laten verbluffen. Palemonbuur, luister slechts met al uw vijf zinnen toe; dit is bylo geen slecht wedtspel.

Da. Begin slechts, kuntge wat: ick ben niet verr’ te zoecken.
Geen zanger zal my trots verbluffen, noch verkloecken.
Palemonbuur, nu hoor met alle uw zinnen toe.
Dit wedtspel is niet slecht: het gelt een’ nap, en koe.


PA. (55) Dicite: quandoquidem in molli consedimus herba;
Et nunc omnis ager, nunc omnis parturit arbor.
Nunc frondent sylvae, nunc formosissimus annus.
Incipe Damoeta, tu deinde sequere Menalca.
Alternis dicetis, amant alterna Camoenae.

    PA. Zingt op: dewijl wy hier gemackelijck in ’t gras zitten, en alle beemden en boomen en bosschen nu groeien en bloeien, en het jaer te prijck zit. Dametas beginne: Menalkas volge. Zingt by beurte: Zanggodinnen zijn met beurtzangen beholpen.

Pa. (75) Zingt op, dewijl wy hier, gemackelijck gezeten
In ’t gras, geboomte, en beemt, en bosschen, niet vergeeten
Te bloeien, en de lent te prijck zit, blijde en schoon.
Dametas heffe eerst aen: Menalkas volgh’ zijn’ toon.
Houdt beurte, en zingt by beurte, op hoop van prijs te winnen.
(80) Het beurtgezang verquickt oock zelfs de Zanggodinnen.


DA. (60) Ab Iove principium musae, Iovis omnia plena:
Ille colit terras, illi mea carmina curae.

    DA. O Zanggoddinnen, laet ons van Jupijn beginnen: Jupijn vervult het al: hy onderhout de weerelt, en vermaeckt zich met mijnen zangk.

Da. Men heffe van Jupyn, ô Zanggodinnen, aen.
Jupijn vervult het al. hy hoedt voor ’t ondergaen
De weerelt, en verheught zijn’ geest met mijn gezangen.


ME. Et me Phoebus amat: Phoebo sua semper apud me
Munera sunt, lauri, & suave rubens hyacinthus.

[p. 9]
    ME. Maer Febus bemint my: ick heb altijt gaven voor Febus, laurier en geurige maybloemen.

Me. Maer Febus acht my waert, en wil mijn gifte ontfangen.
(85) ’k Hebbe altijt gaven om Apolloos gunst te voên,
Den geur der Maybloeme, en den geur van lauwergroen.


DA. Malo me Galatea petit, lasciva puella,
[p. 11]
(65) Et fugit ad salices, & se cupit ante videri.

    DA. Galatea, dat dertele meiske, worpt my eenen appel naer het hooft, loopt in de willigen schuilen, en wou wel dat ick haer eerst zaege.

Da. De dertle Galate worpt my uit appelstruicken
Met appelen naer ’t hooft. zy loopt in wilgen duicken,
[p. 11]
En wou dat ickze eerst zagh, en greep met mijne hant.


ME. At mihi sese offert ultro meus ignis, Amyntas,
Notior ut jam sit canibus non Delia nostris.

    ME. Maer Amyntas, mijn stoockebrant, komt my van zelf in den mont geloopen, eer dan de brack een lucht van Diane wech hebbe.

(90) Me. Amynt, mijn minnevier, en heete stoockebrant,
Komt zelf my in den mont gevlogen, als met wiecken,
Noch sneller dan een brack Dianes lucht kan riecken.


DA. Parta meae Veneri sunt munera; namque notavi
Ipse locum aëriae quo congessêre palumbes.

    DA. Ick weet nu wat ick mijn liefste schencken zal: want ick heb het nest gevonden, daer de ringelduiven zoo hoogh nestelen.

Da. Nu weet ick eerst wat ick mijn liefste schencken wil.
Ick vondt het nest, waerin de ringelduiven stil
(95) En hoogh in nestelen, om eiers uit te broeien.


ME. (70) Quod potui, puero sylvestri ex arbore lecta
Aurea mala decem misi, cras altera mittam.

    ME. Ick pluckte tien goutappels in ’t bosch, dat ’s al wat ick heb, om mijnen knaep te sturen; morgen zal ick hem meer appels sturen.

Me. Tien gouden appels pluckte ick, daerze in ’t ooftbosch groeien.
Dat is ’t al wat ick heb te stuuren aen mijn min.
Meer appels stuur ick hem op morgen naer mijn zin.


DA. O quoties, & quae nobis Galatea locuta est!
Partem aliquam venti divum referatis ad aures.

    DA. Och, hoe menighmael sprack my Galatea zoo minnelijck toe! o winden, luistert hier den Goden iet van in.

Da. Hoe dick sprack Galaté, mijn liefste, mijn beminde,
(100) My zoet en minzaem toe, als die my wel bezinde!
O winden, luistert hier de Goden iet van in.


ME. Quid prodest, quod me ipse animo non spernis, Amynta,
(75) Si, dum tu sectaris apros, ego retia servo?

    ME. Amyntas, wat baet het, dat ghy my in uw hart wel mooght lijden, indien ick, terwijl ghy wilde zwijnen jaeght, de netten moet bewaren?

Me. Amynt, wat baet dat gyme uit hartelijcke min
Wel lijden mooght in ’t hart, indien ick, rijp van jaeren,
Als gy de zwijnen jaeght, de netten moet bewaeren.


ME. Phyllida mitte mihi, meus est natalis, Iöla:
Quum faciam vitula pro frugibus, ipse venito.

    DA. Iölas, ’t is heden mijn geboortedagh: zent Fyllis by my: koom zelf, wanneer ick een vaerze voor de vruchten offere.

Da. (105) Iölas, heden is het mijn geboortedagh.
Zent Fyllis toch by my. Koom zelf, zoo ’t wezen magh,
Terwijl ick eene vaers opoffre voor de vruchte.


DA. Phyllida amo ante alias. nam me discedere flevit
Et longum formose vale, vale inquit, Iöla.

    ME. Fyllis bemin ick boven al: want toen ick van haer scheide, schreideze, en sprack: Iölas, leef lang, leef lang, mijn schoone.

Me. ’k Min Fyllis boven al: want zy, van ongenughte,
Most schreien, toen ick scheide, en sprack, bedroeft, en bang:
(110) Iölas, och mijn lief, leef lang: mijn lief, leef lang.


DA. (80) Triste lupus stabulis, maturis frugibus imbres,
Arboribus venti: nobis Amaryllidos irae.

    DA. De stal verschrickt voor den wolf, d’oeghst voor regen, de boomgaert voor wint, ick voor Amaryls ongenade.

Da. De schaepstal vreest den wolf, en d’ oogst den dichten regen,
De boomgaert storm en wint, benijder van dien zegen,
Ick dat schoone Amaryls gestoortheit my niet wraeckt.


ME. Dulce satis humor, depulsis arbutus hoedis,
Lenta salix feto pecori, mihi solus Amyntas.

    ME. Het gewas verlangt naer regen, de gespeende bock naer haeghappels, het draghtbaere vee naer taeie willegeblaên, ick alleen naer Amyntas.

Me. ’t Gewas op regen hoopt: ’t gespeende boxke haeckt
(115) Naer ons haeghappels: ’t vee, dat draeght, naer wilgebladen:
Ick haecke naer Amynt, met zuivre min beladen.


DA. Pollio amat nostram, quamvis est rustica, musam;
(85) Piërides, vitulam lectori pascite vestro.

    DA. Pollio bemint onzen zangk, al luit die boersch. O Zanggodinnen, weit een vaerze voor uwen lezer.

Da. De goede Pollio bemint ons veltgezangk,
Al luit het plomp, en boersch: hy neemt het aen in danck.
O Zanggodinnen, weit een vaers voor uwen zanger.


ME. Pollio, & ipse facit nova carmina. pascite taurum,
Iam cornu petat, & pedibus qui spargat arenam.

    ME. Pollio dicht zelf nieuwe vaerzen: weit eenen stier, die alree stoots is, en met zijne klaeuwen het zant in den wint schrabt.

Me. (120) De goede Pollio gaet zelf van vaerzen zwanger.
Men weide een’ forssen stier, die, reede stootsgezint,
Met zijne klaeuwen zant en stof schrabt in den wint.


DA. Qui te, Pollio, amat veniat quo te quoque gaudet:
Mella fluant illi, ferat, & rubus asper amomum.

    DA. O Pollio, dat hy, die u beminne, zich oock met u verblijde; van honigh overvloeie, en de Syrische roos op zijn doorne hage bloeie.
[p. 12]
Da. O Pollio, dat uw beminner zich vermaecke
Met u, van honigh vloey’: d’Assyrsche veltroos blaecke
(125) Op zijne doornehaegh, en bloze in ’t blijde licht.


ME. (90) Qui Bavium non odit, amet tua carmina Maevi,
Atque idem jungat vulpes, & mulgeat hircos.

[p. 10]
    ME. Wie Bavius vermagh, die bemint Mevius dichten, en magh wel vossen onder het juck spannen, en bocken melcken.

Me. Wie Bavius vermagh, minn’ Mevius gedicht,
Spann’ vossen onder ’t juck, en laetze heene trecken,
En melcke bocken, magh het melcken hem verstrecken.


DA. Qui legitis flores, & humi nascentia fraga,
Frigidus, ô pueri fugite hinc, latet anguis in herba.

    DA. O knapen, die bloemen en aerdtbeziën leest, vlucht van hier; want de waterslang schuilt in het groene gras.

Da. Gy knaepen, die de bloem en rijpe aerdtbezi leest,
(130) Vlught haestighlijck van hier: want ’t geen een wijze vreest,
De waterslange schuilt in ’t gras, en onder meien.


ME. Parcite, oves, nimium procedere; non bene ripae
(95) Creditur: ipse aries etiam nunc vellera siccat.

    ME. Keert de schapen, datze niet verder gaen: d’oevers zijn gevaerlijck: nu drooght oock zelf de ram zijn vel.

Me. Nu keert de schaepen flux, dat zy niet verder weien:
Aen d’oevers is gevaer: men hoê zich voor gevaer.
Nu drooght de ram zijn vel, en vlies, en ’t ruige haer.


DA. Tityre pascentis a flumine rejice capellas:
[p. 12]
Ipse, ubi tempus erit, omnis in fonte lavabo.

    DA. Tityr, drijf al de geitjes, die langs den oever weiden, te rugge: ick zalze in de bron afspoelen, wanneer het tijt zy.

Da. (135) O Tityr, drijf de geit te rugge, van de kanten,
En oeveren, bedeckt met schaduwen, en planten:
Als ’t tijt is zal ick haer afspoelen in de bron.


ME. Cogite oves pueri: si lac praeceperit aestus,
Ut nuper, frustra pressabimus ubera palmis.

    ME. Ghy knapen, drijft de schapen te koy: want de melck drooght op van hitte, zoo dat wy, gelijck lest, te vergeefs zullen melcken.

Me. Gy knaepen, drijf het schaep te koie: want de zon
Verdrooght de melck en ’t zogh, zoo dat wy weder telcken,
(140) Gelijck voorheen, vergeefs den uier zullen melcken.


DA. (100) Eheu quam pingui macer est mihi taurus in arvo!
Idem amor exitium pecori pecorisque magistro.

    DA. Och, hoe mager is mijn stier, in zulck een vette weide! vee en herder quijnen van een zelve minne.

Da. Hoe mager is mijn stier in zulck een vette wey!
De herder, en het vee, van ’t minnen alle bey
Getroffen, quijnen, door een’ zelven pijl aen ’t steenen.


ME. His certe neque amor causa est, vix ossibus haerent:
Nescio quis teneros oculus mihi fascinat agnos.

    ME. Zeker dit spruit niet uit minne: hy valt schier van de beenen: ick weet niet wie met zijn nijdige oogen mijn teere lammers betovert.

Me. Dit spruit uit minne niet: hy valt schier van de beenen.
(145) Nu weet ick naulijx met wat nijdigh oogh dit dier
Mijn teere lammers heeft betovert, als met vier.


DA. Dic quibus in terris (& eris mihi magnus Apollo)
(105) Tres pateat caeli spatium non amplius ulnas.

    DA. Zegh my in wat gewest (en ick zal u voor een’ grooten waerzegger houden) de hemel pas drie ellen langk zy.

Da. Ay, zeghme in wat gewest (gy zult van my na dezen,
Gelijck een groot poeet ten hooghste zijn geprezen,)
Men ’s hemels grootte meet, die op dry ellen past.


ME. Dic quibus in terris inscripti nomina regum
Nascantur flores: & Phyllida solus habeto.

    ME. Zegh my in wat gewest de Koningsbloemen wassen; en behou Fyllis alleen.

Me. (150) Ay, zeghme in wat gewest de schoonste bloem nu wast,
Genoemt de koningsbloem, met ’s konings naem beschreven:
En hou dan Fillis vry alleen, voor al uw leven.


PA. Non nostrum inter vos tantas componere lites.
Et vitula tu dignus, & hic;, & quisquis amores
(110) Aut metuet dulcis, aut experietur amaros.
Claudite jam rivos pueri, sat prata biberunt.

    PA. Ick ben niet wijs genoegh, om over dat zwaere geschil te zitten: ghy verdient de koe zoo wel als hy; en al wie voor zoete minne vreeze, of wienze bitter valle. Ghy knapen stopt nu de beecken toe; de beemden zijn nat genoegh.

Pa. Ick ben niet wijs genoegh te rechten een geschil,
Zoo wightigh, en zoo zwaer. gy, zoo men ’t vatten wil,
(155) Verdient de koey, als hy, en wie voor zoete treken
Van minne vreest, of dat zy bitter op moght breecken.
[p. 13]
Gy knaepen, stopt de beeck: het is nu niet te vroegh:
De beemden zijn voor ’t vee oock zadt en nat genoegh.

Continue
(p. 12)

Ecloga IV. cui nomen POLLIO.

ARGUMENTUM.
ASinius Pollio, ductor Germanici exercitus, quum post captam Salonas, Dalmatiae civitatem, primo meruisset lauream, post etiam consulatum adeptus fuisset, eodem anno suscepit filium, quem à capta civitate Salonium vocavit: cui nunc Virgilius genethliacum dicit. Haec Servius. Huc autem detorquet quae Sibylla de futura aurei seculi felicitate cecinerat. Obiter tamen, & Pollionis patris, & ipsius etiam Augusti laudes admiscet. Nam quod dicit, Pacatumque reget patriis virtutibus orbem de Augusto quidam intelligunt, qui à C. Iul. Caes. fuit adoptatus. Alii hoc quoque ad Salonium referunt: & intelligunt principium magni anni, quem cecinit Sibylla, procedere consulatu Pollionis, quo ille puer nascitur: ut magni menses sint magni anni menses.

(p. 10)
POLLIO.

Vierde Herderskout.

INHOUDT.
Asinius Pollio, Veltheer van het Duitsche leger, na het veroveren van Salone, een stadt in Dalmatie, eerst den laurier, daer na oock het Burgemeesterschap verdienende; won in het zelve jaer eenen zoon, Salonius, naer de veroverde stadt, genoemt, wien Virgilius hier dit geboorteliet toezingt. Hier op draeit hy het geen de Sibylle van de toekomende goude eeuw gespelt hadde: nochtans mengt hy ’er middelerwijl oock [p. 11] den lof van vader Pollio en Augustus zelf onder; want dat hy zeit: en de weerelt, door zijn vaders deughden bevredight, regeeren; duiden zommigen op Augustus, die voor Iulius Cesars zoon was aengenomen. Zommigen duiden dit op Salonius, en verstaen dat het begin van het groote jaer, door de Sibylle gespelt, met Pollioos Burgemeesterschap zijnen intre doet, waer onder dit kint geboren wort, zoo dat de groote maenden de maenden van dit groote jaer betekenen.

        De Dichter groet den zoon van Roomsche Pollio
    Met dit geboorteliet, voorzeit de goude tijden,
        Uit der Sibyllen mont, en hoort van sterven noo,
    Om noch met veltgezangk die heil-eeuw te verblijden.

(p. 13)

POLLIO.

Vierde Herderskout.

INHOUDT.
        De dichter groet den zoon van Roomschen Pollio
    Met dit geboorteliet, voorzeght de goude tijden,
        Uit der Sibillen mont, en hoort van sterven noo,
    Om noch met veltgezangk die heileeuw te verblijden.


SIcelides Musae, paulo maiora canamus.
Non omnes arbusta juvant, humilesque myricae.
Si canimus silvas, silvae sint consule dignae.

LAet ons, o Siciliaensche Zanggodinnen, een’ toon hooger gaen: want elck is niet met elst en lage tamarinden gedient. Indien wy van bosschen zingen; het opzicht over bosschaedje passe oock den Burgemeester.

O Zanggodinnen van Sicilie, nu, gedrongen
Van een rechtschape vreught, een’ hooger toon gezongen:
Want iegelijck is niet der elzeboomen vrient,
Noch met de tamerinde, een laege plant, gedient.
(5) Indienwe zingen van bosschaedjen, hoogh gewassen;
Het opzicht over bosch wil burgermeestren passen.


[p. 13]
Ultima Cumaei venit jam carminis aetas:
(5) Magnus ab integro saeclorum nascitur ordo.
Iam redit, & Virgo, redeunt Saturnia regna,
Iam nova progenies coelo demittitur alto.

Nu is de leste eeuw, die ons de Kumaensche Sibylle spelde, voorhanden: nu komt ’er een lange ry van eeuwen weder op: nu komt de maeght Astrea en de gulde tijt ons weder by: nu wort ons een nieuwe afkomst uit den hoogen hemel toegezonden.

Nu naeckt de leste tijt, waer van de strantSibyl
Te Kuma spelde. nu komt, zonder lantgeschil
En strijt, een lange ry van eeuwen aengetogen.
(10) Saturnus eeuw, en maeght Astrea komt gevlogen.
De milde hemel stuurt ons uit zijn’ schoot om hoogh
Eene andere afkomst toe.


Tu modo nascenti puero, quo ferrea primum
Desinet, ac toto surget gens aurea mundo,
(10) Casta fave Lucina: tuus jam regnat Apollo.
Teque adeo decus hoc aevi, te consule inibit,
Pollio, & incipient magni procedere menses.

O kuische Lucijn, begunstigh slechts de geboorte des kints, waer door eerst d’yzere eeuw zal ondergaen, en een goude eeuw over al de weerelt opstaen: uw Apollo regeert alreede. O Pollio, deze doorluchtige tijden en heerlijcke jaeren zullen onder uw Burgemeesterschap beginnen en ingaen.

                                        begunstigh met uw oogh,
O hemelsche Lucijn, begunstigh ’s kints geboorte:
’t Verdrijf deze yzere eeuw, sluit vreedzaem d’oorloghspoorte.
(15) Een gulden tijt verrijst alom langs deze baen.
Uw blijde Apollo vangt nu zijn regeeringe aen.
Dees maenden, wijt befaemt, en heerelijcke jaeren,
Nu gy, ô Pollio, den tabbert zult bewaeren,
En burgermeesters staet, gaen in met uw gebiet.


Te duce, si qua manent sceleris vestigia nostri,
Irrita perpetua solvent formidine terras.
    (15) Ille deûm vitam accipiet, divisque videbit
Permistos heroas, & ipse videbitur illis;
Pacatumque reget patriis virtutibus orbem.

Indien ’er noch eenige voetstappen van onze boosheit staen, die zullen door uw beleit uitgewischt, en het aertrijck van langdurige vreeze ontslagen worden. Hy zal vergodet worden, de helden onder de Goden zien verkeeren, zelf onder hen verschijnen, en de weerelt, door zijn vaders deugden bevredight, regeeren.

(20) Indien men noch een vlack van onze boosheit ziet,
[p. 14]
Die wort schoon uitgewischt door uw beleit, en orden,
En van de lange vrees zal d’aerde ontslagen worden.
Hy, zelf vergodet, zal de helden zien met vreught
Verkeeren met de Goôn. hy zelf zal dan verheught
(25) Verschijnen in ’t getal der Goôn, en begenadight,
De gantsche weerelt, door zijn vaders deught verdadight,
En eens tot vre gebroght, regeeren:


At tibi prima puer nullo munuscula cultu,
Errantes hederas passim cum baccare tellus,
(20) Mistaque ridenti colocasia fundet acantho.

Maer o kint, d’aerde zal u slecht en recht d’eerste geschenckjes opofferen, klimop, hazelwortel en kallefskruit met lachende beereklaeuw, onder een gemengt.

                                                          maer ô kint,
Het aerdtrijck zal u, slecht en recht en danckgezint,
Opoffren d’eerste gift, klimop, en kallefsbladen,
(30) Oock lachend beereklaeu, en hazelwortel, zaden
En geuren onder een gemengelt, blijde en kuisch.


Ipsa lacte domum referent distenta capellae
Ubera: nec magnos metuent armenta leones.
Ipsa tibi blandos fundent cunabula flores:
Occidet, & serpens, & fallax herba veneni
(25) Occidet: Assyrium vulgo nascetur amomum.

De geitjes zullen met volle uiers t’huis komen, en de kudden voor geene groote leeuwen verschricken: liefelijcke bloemen zullen uit uw wiegh opluicken: de slang zal quijnen, vergiftigh kruit verdwijnen, en d’Assyrische [p. 12] roos op alle velden wassen.

Dan komt de zatte geit met vollen uier t’huis.
Dan zal geen kudde voor de groote leeuwen schricken,
De bloem, uit uwe wiege opluickende, u verquicken.
(35) De slang zal quijnen, en het moortvenijn vergaen.
Dan zal d’Assyrsche roos op alle velden staen.


At simul heroum laudes, & facta parentis
Iam legere, & quae sit poteris cognoscere virtus,
Molli paulatim flavescet campus arista
Incultisque rubens pendebit sentibus uva
(30) Et durae quercus sudabunt roscida mella.

Maer zoo ras ghy den lof der helden en uw vaders daden komt te lezen, en de deught begint te kennen, dan zullen de korenairen het velt allengs beginnen te vergulden, blaeuwe druiven aen d’ongesnoeide hagedorens hangen, en harde eicken honighdauw zweeten:

Maer daetlijck als gy komt der helden deught te lezen,
En ’s vaders dapperheit, ten hemel toe geprezen;
Zoo dra gy rieckt wat deught en eer daer boven gelt;
(40) Zal d’eedle korenair allengs het korenvelt
Vergulden, en de druif, zoo blaeu en rijp geboren,
Afhangen van de noit besnoeide haegedoren:
De harde en heilige eick zweet zoeten honighdouw.


Pauca tamen suberunt priscae vestigia fraudis,
Quae temptare Thetin ratibus, quae cingere muris
Oppida, quae jubeant telluri infindere sulcos.

niettemin zullen ’er noch zommige voetstappen van d’oude bedorvenheit onder loopen, die den gierigaert aenporren het zeegevaer te wagen, steden te bemuren, ackers te beploegen:

Men zal ’er evenwel bedrogh, veraert van trou,
(45) Zijn oude stappen noch hier onder zien vermengen,
Waer door de gierigheit den mensch zoo verr’ zal brengen
Dat hy niet schrick ’t gevaer te water uit te staen,
De steden met een’ muur te stercken, ackers aen
Te grijpen met den ploegh:


Alter erit tum Tiphys, & altera quae vehat Argo
(35) Delectos heroas: erunt etiam altera bella;
Atque iterum ad Trojam magnus mittetur Achilles.

dan wil’er een tweede Tifys opstaen, om met een tweede Argo de bloem der helden aen te voeren: dan wil ’er noch een tweede Trojaensche oorloogh oprijzen, en een groote Achilles weder voor Troje gezonden worden.

                                            dan zal men op de baren
(50) Een’ tweeden Tifys zien verrijzen, om te vaeren
Met eene tweede kiel en Argo, rijck bevracht
Met aller helden bloem, om Kolchis goude vacht
Te winnen: dan verrijst een krijgh van Griecksche helden:
Een tweede Achilles wort gestiert naer Priams velden.


Hinc ubi jam firmata virum te fecerit aetas,
Cedet, & ipse mari vector, nec nautica pinus
[p. 14]
Mutabit merces, omnis feret omnia tellus.

Wanneer ghy hier na uw mannelijcke jaren bereickt, dan zal de zeeman het varen staecken, geene kiel heur waeren vermangelen, d’aerde overal alles teelen:

[p. 15]
(55) Wanneer gy endelijck uw manbre jaeren krijght,
Dan staeckt de zeeman flux het vaeren: ieder zwijght
Van vaeren: geene kiel vermangelt heure waeren,
En d’aerde baert alom al watze plagh te baren.


(40) Non rastros patietur humus, non vinea falcem:
Robustus quoque jam tauris juga solvet arator;
Nec varios discet mentiri lana colores:
Ipse sed in pratis aries jam suave rubenti
Murice, jam croceo mutabit vellera luto:
(45) Sponte sua sandyx pascentis vestiet agnos.

men behoeft dan geen lant te eggen, geen wijngert te snoeien: d’arbeitzame ackerman zal de stieren uit den ploegh spannen, geene wol allerhande verf behoeven aen te nemen; maer de ram in den beemt zijnen rugh met een vacht van geurig en gloeiende purper en oranjeverf decken, en berghroot den lammeren, onder het grazen, van zelf zijn verwe geven.

Men hoeft geen lant noch klay dan t’eggen, geene ranck
(60) Te snoeien. d’ackerman ontslagen spant eer langk
De stieren uit den ploegh. men hoeft geen wol te doopen
In allerhande verf. de rammen, daerze loopen
En weiden, decken zich met vachten, milt van geur,
En schoone oranje verwe, en gloeiend purperkleur.
(65) Waer bergh en dal alom de vette lammers azen
Zal ’t berghroot hunnen rugh bekleeden onder ’t grazen.


Talia secla suis dixerunt currite fusis
Concordes stabili fatorum numine Parcae.
Aggredere ô magnos (aderit jam tempus) honores,
Chara deum suboles, magnum Iovis incrementum.

De Schickgodinnen, die eenstemmigh de bestendigheit van het goddelijcke nootlot bestemden, zeiden: o spillen, spint ons zulcke eeuwen. O lieve spruit der Goden, door wie Jupijns afkomst zoo machtigh zal aenwassen, aenvaert, het wort nu tijt, uw hooge tittels.

De Schickgodinnen, die eenstemmigh ’t vast besluit
Van ’t nootlot stercken, en bestemmen, riepen luit:
O spillen, vaert al voort, en spint ons zulcke tijden.
(70) O lieve spruit der Goôn, door wie men met verblijden
Zal d’afkomst van Jupijn zien groeien, en bestaen,
Neem flux, het wort nu tijt, uw hooge titels aen.


(50) Aspice convexo nutantem pondere mundum,
Terrasque, tractusque maris caelumque profundum:
Aspice, venturo laetantur ut omnia seclo.
O mihi tum longae maneat pars ultima vitae,
Spiritus, & quantum sat erit tua dicere facta.

Zie eens, hoe de wijde weerelt, het gewelf des hemels, en zee en lucht en aerde, onder hunnen last, bezwijcken. Zie eens, hoe alle dingen zich tegens d’aenstaende eeuw verheugen. Och, had ick noch zoo lang te leven, en geest genoegh om uwe daden te melden:

Aenschou de weerelt eens, hoe d’aerde, en ’s hemels rijcken,
En lucht, en oceaen van grooten last bezwijcken;
(75) Hoe alle dingen nu verheught zijn, en verblijt,
Om ’t naecken van uwe eeuwe, en dien aenstaenden tijt.


(55) Non me carminibus vincet nec Thracius Orpheus,
Nec Linus: huic mater quamvis atque huic pater adsit:
Orphei Calliopea, Lino formosus Apollo:
Pan Deus Arcadia mecum si judice certet,
Pan etiam Arcadia dicat se judice victum.

de Tracische Orfeus, nochte Linus zouden my met geene lofzangen verdooven; al nam Orfeus zijne moeder Kallioop; Linus zijnen vader, den schoonen Apollo, te baet: al speelde oock Pan tegens my, voor de vierschaer van Arkadie: Pan most het my oock gewonnen geven, voor de vierschaer van Arkadie.

Och, leefde ick noch zoo lang, en wasme een’ geest bescheiden
Om uwe dapperheên en daeden uit te breiden;
De Thracische Orfeus, noch oock Linus zouden my
(80) Verdooven met gezangk; al quam’er Orfeus by:
Al nam hij Kallioop zijn moeder, milt van ader;
Schoon Linus nam Apol, dien schoonen, zijnen vader
Te baete; al speelde Pan, voor ’t hoogh Arkadisch recht
En vierschaer, tegens my; Godt Pan in ’t speelgevecht
(85) Zoudt voor ’t Arkadisch recht my zelf gewonnen geven.


(60) Incipe parve puer risu cognoscere matrem:
Matri longa decem tulerunt fastidia menses.
Incipe parve puer: qui non risêre parentes,
Nec Deus hunc mensa, dea nec dignata cubili est.

O kleene knaep, begin uwe moeder met kennisse toe te lachen: uw moeder droegh u pijnelijck tien maenden onder haer hart. O kleene knaep, begin: wien [p. 13] d’ouders noit toeloegen, dien achtten Natuurgodt en Bedtgodin hun tafel en bedde onwaerdigh.

O kleene knaep, begin te groeien, en te leven,
En lach uw moeder toe met kennis: want met smart
Droeghze u tien maenden langk geduldigh onder ’t hart.
[p. 16]
Begin, ô kleene knaep: natuur- en bedgoôn achtten
(90) Hun bedde en disch onwaert wien d’ouders noit toelachtten.
Continue
(p. 14)

Ecloga V: cui nomen DAPHNIS.

ARGUMENTUM.
MEnalcas, & Mopsus pastores Daphnidis, pastoris Siculi, quem Mercurius genuit, Pan musicam docuit, mortem deflent. alterque ejus epilaphium, alter apotheosin canit. Sunt qui per Daphnin Caesarem Dictatorem intelligi putent, paulo ante quam haec scriberet poëta, tribus, & viginti vulneribus [p. 15] in curia confossum. Alii Quintilium Varum accipiunt, in Germania cum tribus legionibus caesum. Alii Flaccum Maronem intelligi malunt, Virgilii fratrem: de quo extat pervulgatum quidem illud, sed incerti auctoris, distichon,
            Tristia fata tui dum fles in Daphnide Flacci
            Docte Maro, fratrem diis immortalibus aequas.
    Salonium alii, cujus Genethliacon superiore Ecloga cecinit, nunc vero ejusdem fato functi apotheosin canit. ad primum vero, & undevicesimum Theocr. Idyll. expressit hanc Eclogam noster.

(p. 13)
DAFNIS.

Vijfde Herderskout.

INHOUDT.
Menalkas en Mopsus, beide herders, beklagen den doot van Dafnis, den Siciliaenschen herder, by Merkuur geteelt, door Pan in zangkunst onderwezen; en d’een zingt zijn grafschrift, d’ander zijn vergodinge. Men vint ’er die by Dafnis Cesar, den Oppergezaghsman, meenen verstaen te worden, die onlangs eer de Poeet dit dichte, op het hof, met drieentwintigh wonden getaistert lagh. Zommigen duiden hem op QuintiliusVarus, die in Duitschlant met drie keurbenden neergeleit wert. Zommigen nemen het liever op Flakkus Maro, Virgilius broeder, van wien noch dit paer wijdtbekende vaerzen, hoewel onzeker wieze dichtte, voorhanden zijn:
    Ghy, die op Dafnis naem hier Flakkus lijck beschreit,
    Verheft uw’ broeder zelf tot aen d’onsterflijkheit.
Zommigen leggen het op Salonijn uit, wiens geboorteliet hy in den voorgaenden Herderskout zong; doch nu zingt hy de vergodinge van dien zelven overleden.

        Menalck, met Mopsus, hier op Dafnis dootbaer weent:
    Zy voeren hem om hoogh, in ’t midden van de Goden,
        En bidden, dat hy ’t volck van daer zijn gunst verleent,
    Voor offerwijn en melck, zijn Godtheit aengeboden.

DAFNIS.

Vijfde Herderskout.

INHOUDT.
        Menalck met Mopsus hier op Dafnis dootbaer weent.
    Zy voeren hem om hoogh in’t midden van de Goden,
        En bidden dat hy ’t volck van daer zijn gunst verleent,
    Voor offerwijn en melck, zijn Godtheit aengeboden.


MENALCAS. MOPSUS.
ME. CUr non Mopse (boni quoniam convenimus ambo,
Tu calamos inflare leves, ego dicere versus)
Hic corylis mixtas inter consedimus ulmos?

MENALKAS. MOPSUS.
MEN. Mopsus, dewijl wy, beide even konstigh, ghy meester op de fluit, ick in ’t zingen, wel op malkander passen; waerom gaen wy hier niet nederzitten onder deze olmen en hazelaers, door een geplant?

MENALKAS. MOPSUS.
Me. DEwijl wy, Mopsus, beide in kunst al even eêl,
Gy meester op de fluit, ick op mijn’ zang en keel,
Op een slaen, waerom niet gezeten op die kanten,
Daerze olm en hazelaer dus door elckandre plantten.


MO. Tu major: tibi me est aequum parere, Menalca,
(5) Sive sub incertas Zephyris motantibus umbras,
Sive antro potius succedimus: aspice ut antrum
Sylvestris raris sparsit labrusca racemis.

    MO. Menalkas, ghy zijt ouder: ’t is billijck dat ick u volge; het zy wy ons nederzetten in de schaduwe van het bevende loof, [p. 14] waer in de westen wint speelt, of liever in een hol: zie eens, hoe de wilde wijngert dat hol hier en daer met druiven belommert.

Mo. (5) Menalk, gy overtreftme in jaeren, dus is ’t reên
Dat ick u volg’? het zy wy zitten dicht by een
In schaduw van dit loof, en bladen, die dus leven,
Terwijl de westenwint zoo koel daer in komt zweven;
Of liever in een hol. ay zie hoe daer in ’t wilt
(10) De wijnranck ’t hol bedeckt met druiven, zoet en milt.


ME. Montibus in nostris solus tibi certet Amyntas.

    ME. Amyntas magh alleen u op ons bergen tarten.

Me. Amint daege u alleen op ons geberght daer boven.


MO. Quid si idem certet Phoebum superare canendo?

    MO. En of hy Febus zelf met zingen wou verdooven?

Mo. En of hy Febus zelf met zingen wou verdooven?


ME. (10) Incipe Mopse prior, si quos aut Phyllidis ignes,
Aut Alconis habes laudes, aut jurgia Codri.
Incipe: pascentis servabit Tityrus haedos.

    ME. Nu Mopsus, hef eerst aen, het zy ghy zingen wilt van Fyllis vryaedje, of van schutter Alkons lof, met schieten ingeleit, of van Kodrus krackeel: hef aen: Tityr zal ondertusschen de grazende bocken hoeden.

Me. Nu Mopsus, hef eerst aen; ’t zy u behaege een wijs
Van Filis vryerye, of Alkons lof en prijs,
(15) Met schieten ingelegt: of zing ’t krackeeligh woeden
Van Kodrus. hef eerst aen: terwijl zal Tityr hoeden
De dertle bocken, die gaen grazen aen dien oort.


MO. Imo haec, in viridi nuper quae cortice fagi
Carmina descripsi, & modulans alterna notavi,
(15) Experiar: tu deinde jubeto certet Amyntas.

    MO. Ick wil u liever deze vaerzen laten hooren, die ick korts op de groene schors van beuckeboomen schreef, en by beurte zong en tureluurde: zegh dan dat Amyntas tegens my zinge.

Mo. ’k Wil liever datge my de vaerzen zingen hoort,
[p. 17]
Die ’k in de groene schors van beuckebomen prente,
(20) En tuureluurde, en zong by beurt, naer mijn gewente.
Zegh dat Amynt my dan met zang tarte, als ’t betaemt.


ME. Lenta salix quantum pallenti cedit olivae,
Puniceis humilis quantum saliunca rosetis:
Iudicio nostro tantum tibi cedit Amyntas.

    ME. Gelijck de taeje willegeboom voor den blonden olijf; gelijck de lage lavenderbloem voor den rooden roozelaer moet wijcken; zoo verre moet, mijns oordeels, Amyntas voor u wijcken.

Me. Gelijck de blonde olijf de taeie wilgh beschaemt,
En laegh levender voor den roozelaer moet strijcken,
Zoo verre moet Amynt, mijns oordeels, voor u wijcken.


MO. Sed tu desine plura, puer: successimus antro.
(20) Exstinctum Nymphae crudeli funere Daphnim
Flebant: vos coryli testes, & flumina Nymphis,
Quum complexa sui corpus miserabile nati,
Atque deos atque astra vocat crudelia mater.

    MO. Genoegh, mijn zoon, hou op: wy zijn alree by ’t hol. De Veltgodinnen beweenden Dafnis, die zoo deerlijck om hals geraeckte: ghy hazelaers en vlieten kost dit van de Veltgodinnen getuigen, toen de moeder, op haer zoons droevigh lijck vallende, over d’ongenade der Goden en starren kermde.

Mo. (25) Genoegh, mijn zoon, dit ’s ’t hol, dat ons tot zingen noodt.
De Veltgodinnen droef beweenden Dafnis doot,
Die deerlijck raeckte om hals. gy hazelaers, aen ’t schreien:
Gy vlieten tuight dit van der Veltgodinnen reien,
Als d’eige moeder ’t lijck van haeren zoon omermt,
(30) En over d’ongena der Goôn en starren kermt.


Non ulli pastos illis egêre diebus
(25) Frigida Daphni boves ad flumina, nulla neque amnem
Libavit quadrupes, nec graminis attigit herbam.
Daphni, tuum Poenos etiam ingemuisse leones
Interitum, montesque feri sylvaeque loquuntur.

Och Dafnis, geene herders drenckten, toen ghy boven d’aerde stont, hun zatte ossen in den koelen stroom: het vee proefde niet eenen druppel nats, nochte zette zijnen mont eens aen het gras. O Dafnis, woeste bergen en bosschen weten te zeggen, hoe oock de Libyaensche leeuwen om uwe doot steenden.

Geen herders drenckten, toen, ô Dafnis, hoogh van waerde,
Uw nat bekreeten lijck bedruckt stont boven d’aerde,
Hun zatte stieren in den koelen waterstroom:
Geen kudde proefde nat, noch zette, uit rouw en schroom,
(35) Den mont eens aen het gras. ô Dafnis, woestijnyen,
Geberghte, en bosschen zelfs getuighden van het lyen
Des Libyaenschen leeus, om u met rou belaên:


[p. 16]
Daphnis, & Armenias curru subjungere tigres
(30) Instituit: Daphnis thiasos inducere Baccho,
Et foliis lentas intexere mollibus hastas.
Vitis ut arboribus decori est, ut vitibus uvae,
Ut gregibus tauri, segetes ut pinguibus arvis:
Tu decus omne tuis. postquam te fata tulerunt,
(35) Ipsa Pales agros atque ipse reliquit Apollo.

Dafnis leerde ons Armeniaensche tigers voor den wagen spannen: Dafnis leerde ons de reien, Bacchus ter eere, aenvoeren, en taeje wijngertstocken met zachte wijngertbladen bevlechten. Gelijck wijngert de boomen, en druiven den wijngert; gelijck stieren de kudden, en het gewas de vette ackers vercieren; zoo verciert ghy alleen uwe lantslieden. Sedert de doot ons van u beroofde, verliet zelf Pales, zelf Apollo de weiden.

Want Dafnis leerde ons eerst Armeensche tigers slaen
En spannen onder ’t juck, voor wagen, en voor raden.
(40) De zelve Dafnis leerde ons wijngertstock met bladen
Bevlechten, en, dien Godt ter eere, met geschrey
Aenvoeren op het feest den struickelenden rey.
Als wijngaert het geboomt, de druiven wijngert, stieren
De kudden, het gewas de vette landen cieren,
(45) Aldus verciertge alleen uw lantsliên door uw deught.
Toen d’onvermurwde doot ons dus met ongeneught
Van u berooven quam, verliet Apol de weiden,
En Pales zelf het lant:


Grandia saepe quibus mandavimus hordea sulcis,
Infelix lolium, & steriles nascuntur avenae.
Pro molli violâ, pro purpureo narcisso,
Carduüs, & spinis surgit paliurus acutis.
(40) Spargite humum foliis, inducite fontibus umbras,
Pastores: mandat fieri sibi talia Daphnis.
Et tumulum facite, & tumulo superaddite carmen.
Daphnis ego in sylvis hinc usque ad sidera notus,
Formosi pecoris custos, formosior ipse.

Daer wy dickwils goet koren in de vore zaeiden, quam niet dan onkruit en stroo en stoppel op: en daer zachte fiolen en roode tyloozen [p. 15] stonden, wiessen niet dan scherpe distels en dorens. O Herders, bestroit den wech met loof: beschaduwt de bronnen met meien: Dafnis is wel zulck een staetsi waerdigh. Gaet stelt hem een graf met dit grafschrift toe: Ick Dafnis hier in de bosschen, en ten hemel toe vermaert, was een herder van het schoone vee, en zelf schooner dan het vee.

                                            daer wy, voor uw verscheiden,
Zoo dick met vruchtbaer graen bezaeiden vore en klont,
(50) Quam niet dan stoppel, stroo, en onkruit uit den gront.
Daer eerst fioolen en tyloozen weeligh wiessen,
Quam niet dan doren op, en distel, scherp als spiessen.
[p. 18]
O herders, overstroit den wegh met loof, en bladt:
Beschaduwt bron by bron met meien, fier en prat:
(55) De brave Dafnis is die staetsi dubbel waerdigh.
Stelt hem een graf toe, met dit grafschrift, kloeck en aerdigh:
Ick Dafnis, in het bosch vermaert tot ’s hemels stê,
Behoede ’t schoone vee, was schooner dan het vee.


ME. (45) Tale tuum carmen nobis, divine poëta,
Quale sopor fessis in gramine, quale per aestum
Dulcis aquae saliente sitim restinguere rivo.
Nec calamis solum aequiparas, sed voce Magistrum.
Fortunate puer, tu nunc eris alter ab illo.
(50) Nos tamen haec quocunque modo tibi nostra vicissim
Dicemus, Daphninque tuum tollemus ad astra:
Daphnin ad astra feremus: amavit nos quoque Daphnis.

    ME. O goddelijcke dichter, uw dicht bekomt ons zoo wel, gelijck de slaep in ’t gras het afgeslaefde hart; gelijck een zoete en springende waterbeeck, by heeten zonneschijn, het dorstige hart verquickt: en gy fluit niet alleen, maer zingt zoo wel als uw meester. Geluckige knaep, ghy zult nu neffens hem zitten. Evenwel willen wy u wederom loven, naer ons beste vermogen, en uwen Dafnis tot aen den hemel verheffen: wy willen Dafnis tot aen den hemel toe loven: Dafnis beminde ons mede.

Me. O goddelijck poeet, uw dicht verzacht ons smarten,
(60) Bekomt, gelijck de slaep in ’t gras, vermoeide harten;
Gelijck een koele bron en springaêr ’t hart verquickt
Dat in de heete zon bykans van dorst verstickt.
Gy handelt niet alleen de fluit, een lust te hooren,
Maer zingt zoo lieflijck als uw meester in onze ooren.
(65) O zegenrijcke knaep, ga zet u neffens hem:
Wy willen, naer ons maght u loven met ons stem,
En uwen Dafnis hoogh ja hemelhoogh doen rijzen,
Hem, die ons minde, luidt tot aen den hemel prijzen.


MO. An quicquam nobis tali sit munere majus?
Et puer ipse fuit cantari dignus, & ista
(55) Iampridem Stimichon laudavit carmina nobis.

    MO. Kunnen wy wel iet grooters dan zulck een gave verwerven? Oock was dees knaep al prijzens waerdigh, en Stimichon prees ons al overlang die dichten aen.

Mo. O kan men grooter gaef verwerven van een’ vrient!
(70) Dees knaep hadde oock dien lof en prijs met recht verdient:
En Stimichon heeft lang dat dicht ons aengeprezen.


ME. Candidus insuetum miratur limen Olympi
Sub pedibus videt nubes, & sidera Daphnis.
Ergo alacris sylvas, & caetera rura voluptas
Panaque pastoresque tenet, Dryadasque puellas.
(60) Nec lupus insidias pecori, nec retia cervis
Ulla dolum meditantur: amat bonus otia Daphnis.

    ME. De blancke Dafnis ziet (het geen hy ongewoon was) de poort des hemels met verwonderinge aen, en wolcken en starren onder zijn voeten drijven: weshalve bosschen en beemden, Herdersgoden en herders en Boschgodinnen lustigh en vrolijck zijn. De wolf beloert geen schaep, nochte men spant geene netten om harten te vangen: d’oprechte Dafnis is met vrede gedient.

Me. De blancke Dafnis ziet (het geene hy voor dezen
Niet was gewoon) de poort des blijden hemels aen,
En star, en wolcken, die beneên hem ommegaen;
(75) Dies bosch, en beemt, en Goôn van herderen en wouden
Nu blijde en vrolijck zijn. de wolf, in toom gehouden,
Beloert geen schaep. men spant geen netten voor het hart.
d’Oprechte Dafnis mint de vrede, vry van smart:


Ipsi laetitia voces ad sidera jactant
Intonsi montes: ipsae jam carmina rupes,
Ipsa sonant arbusta, Deus, deus ille, Menalca,
(65) Sis bonus, ô felixque tuis. en quattuor aras
Ecce duas tibi Daphni, duoque altaria Phoebo.

D’ongeschore kruinen der bergen juichen zelfs van blyschap, dat het aen den hemel klinckt: klippen en boomgaerden zelfs wedergalmen nu op dit gezangk: O Menalkas, hy is een Godt, ja een Godt. O Dafnis, begenadigh en zegen uw volck. Zie daer staen vier altaren, twee voor u, en twee voor Febus.

Zelf d’ongeschore kruin der bergen, reede aen ’t danssen
(80) Van blyschap, wort gehoort tot aen des hemels transsen.
Zelf klip en boomgaert weckt een’ weêrgalm op dien toon.
Menalck, hy is een godt, een godt op ’s hemels troon.
Nu begenadigh toch, ô Dafnis, die u eeren.
Daer staen vier outers, twee die wy voor u stoffeeren,
(85) En twee voor Febus.


[p. 17]
Pocula bina novo spumantia lacte quotannis,
Craterasque duo statuam tibi pinguis olivi:
Et multo in primis hilarans convivia Baccho,
(70) Ante focum, si frigus erit; si messis, in umbra,
Vina novum fundam calathis Ariüsia nectar.
Cantabunt mihi Damoetas, & Lyctius Aegon:
Saltantes Satyros imitabitur Alphesiboeus.

Ick zal u jaerlijcks twee kannen opdragen, die van versche melck schuimen, en twee bekers met vetten olijfoli: en eerst de gasten met eenen rustigen dronck wijns by den haert verheugen, zoo het winter is; des zomers, onder het groen. Ick zal Ariusischen wijn, als nieuwen nektar, in schalen schencken. Dametas en de Lyktische Egon zullen voor my opzingen: Alfesibeus zal, gelijck de Saters, danssen.

                                        ’k zal u jaerlijx, als een schult,
Twee kannen wijden, die met melck en room gevult
[p. 19]
Noch schuimen, versch van melck, en u twee bekers schencken
Met oli van olijf, en eerst de gasten wencken,
En toevenze aen den haert, indien het winter is,
(90) Met eenen verschen dronck van puickwijn, klaer en frisch;
Des zomers onder ’t groen. als nieuwe neckterstraelen
Wort wijn van Chius u vereert in goude schaelen.
De Lyktische Egon zingt voor my en voor Dameet.
Alfesibeüs danst als Saters, dat hy zweet.


Haec tibi semper erunt, & cum sollennia vota
(75) Reddemus nymphis, & cum lustrabimus agros.
Dum juga montis aper, fluvios dum piscis amabit;
Dumque thymo pascentur apes, dum rore cicadae,
Semper honos, nomenque tuum, laudesque manebunt.
Ut Baccho, Cererique, tibi sic vota quotannis
(80) Agricolae facient: damnabis tu quoque votis.

Aldus zullen wy u eeuwigh vieren, wanneer [p. 16] wy de Veltgodinnen onze beloften, naer de gewoonte, betalen, en d’ackers door offerhanden zuiveren. Zoo lang het wilde zwijn op ’t geberghte, de visch in ’t water zal leven, de honighbye den tijm, de springkhaen den dauw uitzuigen; zoo lang zal men van uwen naem en faem en lof gewagen. D’ackerman zal u jaerlijcks, gelijck aen Bacchus en Ceres, zijn beloften betalen; ghy hem oock aen zijn belofte verplichten.

(95) Dus vieren wy uw feest kerckplechtigh al ons leven,
Als wy ’t beloofde goet aen d’ackergodtheên geven,
En d’ackers zuiveren met heiligh offervier.
Zoo lang het wilde zwijn op ’t hoogh geberghte hier,
De visch in ’t water leeft, de krekel dau zal zuigen,
(100) De honighby den tijm, zoo lange zal men tuigen
Van uwen naem en faem en eer, by elck gevoedt.
De lantman brengt u, jaer op jaer, ’t beloofde goet,
Gelijck aen Bacchus, en vrou Ceres, die wy minden.
Gy zult hem oock aen zijn belofte en eedt verbinden.


MO. Quae tibi, quae tali reddam pro carmine dona?
Nam neque me tantum venientis sibilus Austri,
Nec percussa juvant fluctu tam littora, nec quae
Saxosas inter decurrunt flumina valles.

    MO. Wat, ay, wat zal ick u voor dat gezangk schencken? Want geen koelte uit den zuiden, geen strant, waer tegens de baren aenslaen, nochte geene beeck, die door dalen en steenrotsen heneruischt, verquicken mijn hart zoo zeer.

Mo. (105) Wat schenck, wat schenck ick best u voor dat schoone liet!
Want geene zuider koelte, of strant, daer ’t schuim op ziedt,
En ruischt; geen beeck, die door de daelen, krom, als stricken,
Gevlochten, heene ruischt, kan zoo mijn hart verquicken.


(85) ME. Hac te nos fragili donabimus ante cicuta.
Haec nos, Formosum Corydon ardebat Alexin:
Haec eadem docuit, Cujum pecus? an Melibaei?

    ME. Eerst zal ick u deze brosse scherleipijp schencken, die ons leerde: Korydon was op den schoonen Alexis verslingert: die zelve pijp leerde ons: wiens vee is dit? behoort het Melibeus toe?

Me. Ick schenck u dan eerst dees scherleypijp, kranck en bros.
(110) Zy leerde ons: Koridon verslingerde te los
Op zijnen jongen knaep Alexis, schoon te wonder,
En dees scherleypijp leerde ons aertigh in ’t byzonder:
Wiens vee is dit, behoort het Melibeüs toe?


MO. At tu sume pedum (quod, me cum saepe rogaret,
Non tulit Antigenes: & erat tum dignus amari),
(90) Formosum paribus nodis atque aere, Menalca.

    MO. En ghy Menalkas, aenvaert dezen herdersstaf, dien ick noit Antigenes overliet, hoe dickwils hy my badt, en al verdiende hy elcks gunst: de staf is schoon van koperen beslagh, en eenparigh van quasten.

Mo. En gy, Menalk, aenvaert dien herdersstaf in ’t goe,
(115) Dien ick Antigenes noit over woude laeten,
Hoe dickwijl hy my badt: en schoon hy, boven maeten,
Elx gunst verdiende. aenschou dien staf, zoo net en vast
Van koperen beslagh, eenpaerigh oock van quast.
Continue
(p. 17)

Ecloga VI. cui nomen SILENUS.

ARGUMENTUM.
SIlenum in hac Ecloga inducit, ebrium quidem illum, ut Bacchi educatorem decebat, sed tamen perite secundum Epicureorum opinionem de rerum primordiis canentem, idque in gratiam Quintilii Vari, qui (teste Donato) una cum Virgilio huic sectae sub Solone* Philosopho operam dedit. Ceterum, quoniam haec Bucolici carminis humilitati non satis conveniebant, statim ab initio veniam precatur. neque ita multum argumento illi immoratus, statim ad fabulas transit.

(p. 16)
SILENUS.

Zeste Herderskout.

INHOUDT.
In dezen Herderskout voert hy Silenus in, heel verzopen, gelijck Bacchus opvoeder betaemt, doch geleerdelijck, naer het gevoelen der Epikureen, van der dingen oirsprongk zingende, en dat Quintilius Varus ten gevalle. Voorts dewijl dit met den lagen stijl des Herderszangs niet wel overeenkomt, zoo ontschuldight hy zich terstont in den beginne, en hier niet lang op malende, zoo vaert hy terstont tot zijn vertellingen voort.

        Sileen, des Wijngodts knaep, in zijne dronckenschap
    En ronckende verrascht, en aengeperst tot zingen,
        Verheft zijn schelle stem, en zet zijn zinnen schrap,
    Ontvouwt hun ’s weerelts wiegh, gemengt met vremde dingen.

[p. 20]

SILENUS.

Zesde Herderskout.

INHOUDT.
        Sileen, de Wijngodts knaep, in zijne dronckenschap
    Noch ronckende verrast, en aengeport tot zingen,
        Verheft zijn schelle stem, en zet zijn zinnen schrap,
    Ontvouwt hun ’s weerelts wiegh, gemengt met vreemde dingen.


PRima Syracusio dignata est ludere versu
Nostra, neque erubuit sylvas habitare, Thalia.
Cum canerem reges, & praelia Cinthius aurem
Vellit, & admonuit: Pastorem, Tityre, pingues
(5) Pascere oportet oves, deductum dicere carmen.

[p. 17]
ONze Thalye gewaerdighde zich d’eerste den toon des Syrakusers na te spelen, en schaemde zich niet in bosschen te woonen. Toen ick van krijgh en Koningen wou zingen, trock Apollo my by het oor, en sprack: Tityr, een rechtschapen herder moet zijn schapen hoeden, en een veltdeuntje tureluren.

DE DICHTER.
ONs Berghthalye liet zich allereerst gevallen
Des Syrakuzers toon te volgen boven allen,
En hielt geen schande dat zy ’t bosch bewoonen zou.
Toen ick van koningen en oorlogh zingen wou,
(5) Trock Febus my by ’t oor, sprack: Tityr, eer der knaepen,
Een rechte herder weide en hoede zijne schaepen,
En tuureluure een liet op ’t velt, en in de hey.


Nunc ego (namque super tibi erunt, qui dicere laudes,
[p. 18]
Vare, tuas cupiant, & tristia condere bella)
Agrestem tenui meditabor arundine musam.
Non injussa cano: si quis tamen haec quoque, si quis
(10) Captus amore leget, te nostrae, Vare, myricae,
Te nemus omne canet: nec Phoebo gratior ulla est,
Quam sibi quae Vari praescripsit pagina nomen.

Dewijl het u, o Varus, nu niet wil ontbreecken aen andere dichters, die lustigh zijn om uwen lof op te halen, en bloedige oorlogen te trompetten; zoo zal ick nu op een dun riet een veltliet spelen, en Apollos last volgen: zoo iemant nochtans, zoo iemant oock belust zy dit te lezen, die zal hooren, hoe onze tamarinden en alle wouden van Varus lof gewaegen: Febus ziet oock geen bladt liever, dan daer hy Varus naem op geschreven vint.

Dewijl ’t, ô Varus, u nu geensins aen een’ rey
Van andre dichtren, die de krijghstrompetten steecken,
(10) En zweven op uw’ lof en eere wil ontbreecken,
Zoo speel ick op een’ halm en dun gesneden riet,
Door last van Godt Apol, een velt- en herdersliet.
Zoo iemant evenwel belust is dit te lezen,
Die zal verneemen hoe gy Varus wort geprezen
(15) Van onze tamarinde, en van een ieder woudt.
Apollo ziet oock liefst de blaên, daer hy met gout
Den naem van Varus op geprent ziet, en geschreven.


Pergite Piërides: Chromis & Mnasylus in antro
Silenum pueri somno vidêre jacentem,
(15) Inflatum hesterno venas, ut semper, Iäccho;
Serta procul tantum capiti delapsa jacebant,
Et gravis attrita pendebat cantharus ansa.
Aggressi (nam saepe senex spe carminis ambos
Luserat) injiciunt ipsis ex vincula sertis,

Vaert dan voort, o Zanggodinnen. Chromis en Mnasylus, twee jongers, vonden Silenus in een hol leggen slapen, met zijn aderen noch vol wijns, dien hy ’s daeghs te vore gepepen had, gelijck hy altijt vol is: ontrent zijn hooft lagen slechts eenige kranssen gevallen, en daer hing een groote wijnkan aen haer gesleten oor. Deze knapen (overmits de grijzert hen alle beide dickwils met belofte van zingen te leur stelde) treden toe, en knevelen hem wel vast met banden van kranssen.

O Zanggodinnen, nu eens rustigh aengeheven.
    Twee jongers, Chromis en Mnasylus, op den dagh,
(20) Silenus, daer hy vast in slaep gevallen lagh,
[p. 21]
Zien leggen in een hol, met aderen gezwollen
Van klaeren wijn, die hy, een dagh voorheene aen ’t hollen,
Gepeepen had, gelijck hy doorgaens opgevult
En vol is. by zijn hooft lagh krans aen krans, gekrult
(25) Van wijngert, en men zagh een groote wijnkan hangen
Aen haer gesleeten oor. de knaepen uit verlangen
(Dewijl de grijzert hen zoo menighmael bedroogh
Met zijn beloften,) treên naer hem, die nu zijn oogh
Geloocken had, en ronckte, en knevelden met banden
(30) Van kranssen hecht en vast zijn voeten, en zijn handen:


(20) Addit se sociam, timidisque supervenit Aegle,
Aegle Naïadum pulcherrima; jamque videnti
Sanguineis frontem moris, & tempora pingit.
Ille dolum ridens, Quo vincula nectitis? inquit:
Solvite me pueri: satis est potuisse videri.
(25) Carmina quae vultis cognoscite: carmina vobis;
Huic aliud mercedis erit: Simul incipit ipse.

Egle quam op slagh, en de verlege maets te hulp; Egle, de schoonste van alle Veltgodinnen; en juist, toen hy zijn oogen opsloeg, beschilderdeze zijn troni en voorhooft met roode moerbezien. Hy, om dit bedrogh lachende, zeide: mijn kinders, waerom kneveltghe my? Laet my los: ’t is genoegh, dat ghy my dus betrapt ziet: eischt maer wat liet ghy hooren wilt: u zal ick met een liet, haer met wat anders paejen: met hief hy aen.

En Egle quam op slagh de bange maets te baet:
Nymf Egle, d’allerschoonste en fierste van gelaet
Der Veltgodinnen. toen de Godt nu quam t’ontwaecken,
Eu d’oogen opsloegh, zoo bemaeldeze zijn kaecken,
(35) De kin en ’t voorhooft met een moerbay paers en root.
Hy loegh om dit bedrogh, en sprack in dezen noot:
Mijn kinders, laetme los. waerom my dus geknevelt?
Het is genoegh dat gy my, dus van ’t nat benevelt,
Betrapt ziet. eischt nu slechts wat liet gy hooren wilt:
(40) U zal ick met een liet, haer met wat anders milt
Te vrede stellen. toen heeft hy dus aengeheven.


Tum vero in numerum Faunosque ferasque videres
Ludere, tum rigidas motare cacumina quercus.
Nec tantum Phoebo gaudet Parnassia rupes:
(30) Nec tantum Rhodope miratur, & Ismarus Orphea:
Namque canebat; uti magnum per inane coacta
Semina terrarumque, animaeque, marisque fuissent,
Et liquidi simul ignis: ut his exordia primis
Omnia, & ipse tener mundi concreverit orbis:
(35) Tum durare solum, & discludere Nerea ponto
Coeperit, & rerum paulatim sumere formas.

Daer had ghy de Saters en het wilt op maet mogen zien trippelen: daer begosten dicke eicken hun toppen te schudden, zoo dat Parnas min met Febus; Rodope en Ismarus min met Orfeus vermaeckt zijn: want hy zong, hoe in dit groote en ledige begrijp alle dingen uit den zade van water en vier en aerde en lucht te zamen runden: hoe alle dingen uit deze hooftstoffen sproten, en de weereltkloot eerst in zijnen vorm gegoten wiert. Toen begost zich de gront te zetten, het water [p. 18] te scheiden, en alles allengs zijn wezen te krijgen.

Daer had gy Saters, en het wilt, van lust gedreven,
Zien tripplen. d’eick begon zijn kruin op zulck een liet
Te schudden, dat Parnas met Godt Apollo niet
(45) Zoo zeer gedient is, noch oock Rodope en Ismaren
Met Orfeus zoeten zangk, en liefelijcke snaeren:
Want Bacchus schiltknaep zong hoe, in dit overgroot
En ledige begrijp, al wat men ziet eerst sproot
Uit zaet van water, vier, en lucht, en aerde, t’zamen
(50) Geronnen, en hoeze al uit deze hooftstof quamen,
De weereltkloot eerst in zijn’ vorm gegooten hing.
Toen zette zich de gront: het water scheide: elck ding
Verkreegh zijn wezen meer en meer,


Iamque novum terrae stupeant lucescere solem:
Altius atque cadant summotis nubibus imbres:
Incipiant sylvae cum primum surgere, cumque
(40) Rara per ignaros errent animalia montes.
Hinc lapides Pyrrhae jactos, Saturnia regna,
Caucasiasque refert volucres, furtumque Promethei,
[p. 19]
His adiungit, Hylam nautae quo fonte relictum
Clamassent: ut littus, Hyla Hyla omne sonaret:

Nu zagh het aertrijck met verwonderinge eerst de zon schijnen, en den regen uit d’ontslote wolcken vallen. De bosschen begosten eerst te wassen, en het gedierte liep hier en daer dolen op het geberghte, dat noch nieuw was. Hier na verhaelde hy, hoe Pyrra steenen zaeide; van Saturnus rijck, Prometheus dieverye, en zijnen Arent op Kaukaes: oock van Hylas, en in welck een bron de maetroozen hem verloren, roepende: Hylas, Hylas, dat ’er al het strant van gewaeghde:

                                                en d’aerde omheenen
Zagh met verwondering zich van de zon bescheenen,
[p. 22]
(55) En hoe de regen uit ontslote wolcken viel.
De bosschen groeiden aen.’t gedierte liep, en hiel
Zich hier en daer om hoogh op bergen, eerst gesteegen.
Hier na verhaelde hy hoe Pyrre, om volck verlegen,
De steenen zaeide op ’t velt; oock van Saturnus rijck,
(60) Prometheus diefstuck; van zijn’ arent te gelijck
Op Kaukasus, en oock van Hylas, zoo verkoren
By Herkles; in wat bron maetroozen hem verloren,
En Hylas riepen, dat al ’t strant hier van gewaeght.


(45) Et fortunatam, si nunquam armenta fuissent,
Pasiphaën nivei solatur amore juvenci.
Ah virgo infelix, quae te dementia cepit?
Proetides implerunt falsis mugitibus agros:
At non tam turpes pecudum tamen ulla secuta est
(50) Concubitus: quamvis collo timuisset aratrum,
Et saepe in levi quaesisset cornua fronte.

en hy vertrooste Pasifaë, op den sneeuwitten stier verlieft: geluckigh waerze, hadde ’r noit vee geweest. Och, rampzalige maeght! wat dolheit gingk u over? Pretus kranckhoofdige dochters loeiden over al het velt; nochtans verliep geen van deze zich zoo schendigh met vee; hoewel elck op het effen voorhooft dickwils naer de horens voelde, en vreesde het ploeghjuck aen den hals te krijgen.

Hy troost Pasifaë, van ’t minnevier geplaeght
(65) Om dien verliefden stier. zy waer gewis geluckigh
Waer noit het vee geweest. rampzalige, al te druckigh,
Wat dolheit quam u aen? en Pretus kroost, ontstelt
En kranck van zinnen, dwaelde en loeide alom door ’t velt;
Maer geen verliep zich oit zoo schendigh met de dieren;
(70) Schoon elck op ’t effen hooft, met loeien en met tieren,
Naer horens voelde, en vreesde een ploeghjuck aen den hals
Te krijgen.


Ah virgo infelix, tu nunc in montibus erras:
Ille latus niveum molli fultus hyacintho
Illice sub nigrâ pallentes ruminat herbas:
(55) Aut aliquam in magno sequitur grege.

Och, rampzalige maeght, ghy zwerft nu op de bergen; en hy leit met zijnen spierwitten rugge op een zachte maybloem, en erkaeuwt vast het ingezwolgen gras, onder eenen bruinen eeckelboom, of zoeckt een vryster onder al den hoop.

                  arme maeght, gy zwerft met veel geschals
Op bergen, en hy leght met zijn spierwitte lenden
Op eene Maybloem, zacht van blaên, en kan zich wenden,
(75) En kaeuwen, waer ’t hem lust, het uitgelezen gras,
In bruine schaduw van een eicke, of zoeckt dit pas
Een vryster in den hoop der kudden, die hem minnen.


                                                                claudite nymphae
Dictaeae, nymphae nemorum jam claudite saltus.
Si quâ fortè ferant oculis sese obvia nostris
Errabunda bovis vestigia: Forsitan illum
Aut herbâ captum viridi, aut armenta sequutum
(60) Perducant aliquae stabula ad Gortynia vaccae.

Veltgodinnen, ay Kretenzer Veltgodinnen, sluit bosschen en beemden; misschien of wy by geval ergens het spoor van den dwalenden stier vonden: misschien of zommige koejen hem (die zich in het groene gras vergeet, of een drift ossen volghde) weder te Gortyne in den stal te recht broghten.

Ay Veltgodinnen, ay Kretenzer Veltgodinnen,
Sluit bosch, en beemt: misschien ofwe ergens by geval
(80) Het voetspoor van den stier, dus dwaelende overal,
Noch vonden: en misschien of koeien in de weiden,
Daer hy vast graesde, of volghde een ossendrift, hem leidden
Den stal in te Gortyne.


Tum canit Hesperidum miratam mala puellam.
Tum Phaëthontiadas musco circundat amarae
Corticis, atque solo proceras erigit alnos.
Tum canit errantem Permessi ad flumina Gallum,
(65) Aonas in montis ut duxerit una sororum,
Utque viro Phoebi chorus assurrexerit omnis:

Daer na zong hy van het maeghdeke, dat zich aen Hesperus appels vergaepte: oock hoe Faëtons zusters met mosch en een bittere schorsse overtrocken wierden, en reizigh als elzen, aen d’aerde gewortelt bleven: oock hoe Gallus, aen Permessus oever omzwervende, van eene der negen zusteren op den bergh Helikon geleit wiert, en Apolloos geheele rey hem daer eerbiedigh toeneegh:

                                    oock zong hy van de maeght,
Die zich aen Hespers ooft, het welck haer oogh behaeght,
(85) Vergaepte; oock hoe het mosch en boomschors vel en locken
Der droeve zustren van Godt Febus zoon betrocken,
En deckten, en hoe elck, die rouw op ’t lijck bedreef,
Zoo reizigh als een els, aen klay gewortelt bleef:
[p. 23]
Oock hoe eer Gallus, aen Permessus oever dwaelende,
(90) Van een der drymael dry gezustren, naer hem talende,
Op Helikon den bergh geleit wiert, daer de rey
Van Febus hem onthaelde, en toeneegh met geschrey:


Ut Linus haec illi divino carmine pastor,
Floribus atque apio crinis ornatus amaro,
Dixerit; Hos tibi dant calamos (en accipe) Musae,
(70) Ascraeo quos antè seni: quibus ille solebat
Cantando rigidas deducere montibus ornos.

hoe Linus, een herder, met den krans van bittere eppe en bloemen om het hooft, hem met een goddelijck dicht dit toezong: de zanggodinnen vereeren u, (aenvaertze toch) deze pijpen, te vore den ouden Hesiodus van Askra eigen, en waer mede hy harde esschen ten bergh af plagh te locken:

Hoe herder Linus, met den krans van eppe en bloemen
Om ’t hooft, dit goddelijck gedicht, waerop zy roemen,
(95) Hem toezong: ay, aenvaert dees pijpen, om de kunst:
De Zanggodinnen zelfs vereerenze u uit gunst.
Zy waren ’t grijs vernuft van Askra voormaels eigen.
De harde woudtesch quam zijn kruin en locken neigen,
En daelde op ’t pijpspel van den bergh af, vry en los.


His tibi Grynaei nemoris dicatur origo:
Ne quis sit lucus, quo se plus jactet Apollo.
Quid loquar aut Scyllam Nisi, aut quam fama sequuta est*
(75) Candida succinctam latrantibus inguina monstris
[p. 20]
Dulichias vexasse rates, & gurgite in alto
Ah timidos nautas canibus lacerasse marinis?

ghy zult hier op den oirsprongk van het Gry- [p. 19] neesche bosch verhalen; zoo dat Apollo geen woudt hooger dan dit zal roemen. Wat wil ick meer vertellen? Van Nisus dochter, Scille? die men zeit, dat beneden haeren blancken navel met bassende honden omgort, Ulysses schepen plaeghde, en de verbaesde maetroozen, helaes! door haere zeehonden in den diepen afgront verslont?

(100) Gy zult den oirsprong van ’t vermaert Gryneesche bosch
Hierop verhaelen, en Apollo zal ’t beseffen,
En niet een bosch zoo hoogh als dit door zang verheffen.
Wat wil ick u noch meer vertellen? van de Scil,
De spruit van Nisus, die men zeght dat nimmer stil,
(105) Beneên den navel, hecht met luid gebas van honden
Omgort, de schepen van Ulysses uit de gronden
Der baren plaeghde, en droef en fel, na kreet op kreet,
Den schrickenden maetroos door haere zeejaght beet,
En slickte in ’s afgronts keel?


Aut ut mutatos Terei narraverit artus?
Quas illi Philomela dapes, quae dona pararit?
(80) Quo cursu deserta petiverit, & quibus ante
Infelix sua tecta super volitaverit alis?

Of hoe hy verhaelde Tereus gestaltwisseling? Wat gerecht, wat bancket Filomele hem opdischte? Hoeze de wildernisse in vlughte, en met welcke vlercken die rampzalige eerst over haer hof vloog?

                                                of ’t geen hy noch vertelde,
(110) Hoe Tereus van gestalt verandert? wat d’ontstelde
En dolle Filomeel hem opdischt voor bancket?
Hoeze in de wildernis zich bergen most, en met
Wat vlercken de bedruckte eerst over ’t hof quam zweven?


Omnia, quae Phoebo quondam meditante, beatus
Audiit Eurotas, jussitque ediscere lauros,
Ille canit: pulsae referunt ad sidera valles:
(85) Cogere donec oves stabulis, numerumque referre
Iussit, & invito processit vesper Olympo.

Hy zong al wat Febus eertijts by den geluckigen Eurotas zong, die zijn laurieren dit voortleerde: de dalen galmden hemelhoog van zijnen zangk; tot dat d’avont [dien dagh te spijt] vallende, den herderen beval hunne schapen te tellen, en te koy te drijven.

Hy zong wat Febus eer in vaerzen had geweven,
(115) En by Eurotas zong, die zijnen lauwerier
Dit voortleert. dal by dal gaf antwoort op den zwier
En galm van zijnen zangk, tot d’avont, aen het vallen
Den dagh te spijt, beval den herder ’t vee te stallen,
Te tellen, en te rust te drijven naer de koy.
Continue
(p. 20)

Ecloga VII. cui nomen MELIBOEUS.

ARGUMENTUM.
SUmptum est Eclogae hujus argumentum ex Bucoliastis Theocriti. Inducit autem hic poëta Meliboeum pastorem referentem certamen Corydonis, & Thyrsidis, cui (dum caprum, qui à grege deerraverat, quaereret) fortè intervenerat, accersitus à Daphnide certaminis judice: quem secundum Corydonem pronunciasse innuit, cum ait ad finem Eclogae: Haec memini, & victum frustra contendere Thyrsin. Per Corydonem autem Virgilium intelligi volunt: per Thyrsin, Theocritum, aut alium quempiam.

(p. 19)
MELIBEUS.

Zevenste Herderskout.

INHOUDT.
De stof van dezen Herderskout is geschept uit Theokrijts Herderszangen. De Poeet voert hier Melibeus den herder in, die het wedtspel tusschen Korydonen Thyrsis verhaelt, waer over hy, zijnen verdwaelden geitebock zoeckende, bygeval op slagh quam, en van Dafnis tot zeghsman over het wedtspel geroepen wert, dat hy Korydon toewees, gelijck in ’t einde des Herderskouts gezeit wort: Ick heb ’er opgelet, en hoe Thyrsis, die ’t verloor, vergeefs hier tegens aen zong. Want men wil gelooven dat by Korydon Virgilius; by Thyrsis Theokrijt, of iemant anders betekent wort.

        Toen Melibeus vast den bock der kudde zocht,
    Riep Dafnis hem in ’t groen, daer m’ om den zangprijs twiste:
        Hy sloot, dat Korydon ruim Thyrsis over moght,
    Welck vonnis het geschil van ’t zangers wedtspel sliste.



[p. 24]

MELIBEUS.

Zevende Herderskout.

INHOUDT.

        Toen Melibeüs vast den bock der kudde zocht,
    Riep Dafnis hem in ’t groen, daerme om den zangprijs twiste:
        Hy sloot dat Kordon ruim Thyrsis overmoght,
    Welck vonnis het geschil van ’t zangers wedspel sliste.


CORYDON. TYRSIS.
FOrtè sub argutâ consederat ilice Daphnis;
Compulerantque greges Corydon & Thyrsis in unum.
Thyrsis oves, Corydon distentas lacte capellas:
Ambo florentes aetatibus, Arcades ambo,
(5) Et cantare pares, & repondere parati.

MELIBEUS. KORYDON. TYRSIS.
DAfnis zat, by geval, onder een’ ruischende eeckelboom, en Korydon en Tyrsis hadden hun vee by een gedreven; Tyr- [p. 20] sis zijn schapen, Korydon zijn geitjes, van melck overladen: beide Arkaders, beide in hun bloejende jeught, even veel meesters in ’t zingen, en bereit hun beurt te houden.

KORIDON. THYRSIS. MELIBEUS.
BY avontuure zat eens Dafnis onbeladen
In schaduw van eene eicke en ruischende eicke bladen,
En herder Thyrsis dreef, als Koridon, zijn vee
Te hoop, en dicht by een op eene zelve ste,
(5) De herder Koridon zijn geiten, Thyrs zijn schaepen,
In ’t bloeien van hun jeught, en beide Arkaders knaepen,
In ’t zingen meester, en op hunne beurt gereet.


Hic mihi, dum teneras defendo à frigore myrtos,
Vir gregis ipse caper deerraverat: atque ego Daphnim
Aspicio: ille ubi me contra videt, Ocyus, inquit,
Huc ades ô Meliboee (caper tibi salvos & hoedi)
(10) Et, si quid cessare potes, requiesce sub umbrâ.

Terwijl ick hier de jonge myrten voor de koude beschutte, verdwaelde mijn geit, zelf het manneke van de kudde; en ick zie Dafnis, die my oock zagh, en terstont toeriep: hou Melibeus, kom herwaert, uw geit en bocken zijn geborgen, en magh het u beuren, rust wat in deze lommer.

Terwijl ick hier ter ste de jonge myrt voor ’t leet
Der felle kou beschut, quam mijne geit te dwaelen,
(10) Het manneken der kudde: ick zie hier in de dalen
Oock Dafnis, die my zagh, en toeriep: Melibé,
Koom herwaert: uwe geit en bocken zijn alree
Geborgen: magh het u gebeuren, vry van kommer,
Zoo koom hier dicht by my, en rust in deze lommer.


Huc ipsi potum venient per prata juvenci:
Hic viridis tenerâ praetexit harundine ripas
Mincius, éque sacra resonant examina quercu.

Hier komen de runders door de beemden aenstreven, om te drincken: hier boort Mincius den groenen oever met dunne rieboorden, en de byezwarm bromt op den gewijden eick.

(15) Hier spoeden runders op de groene beemden aen
Om drincken. Mincius boort hier met smalle blaên,
En riet den oever, en men hoort de byen brommen
Op Godts gewijden eick.


[p. 21]
Quid facerem? neque ego Alcippen, nec Phyllida habebam,
(15) Depulsos à lacte domi quae clauderet agnos,
Et certamen erat, Corydon cum Thyrside, magnum:
Posthabui tamen illorum mea seria ludo.
Alternis igitur contendere versibus ambo
Coepere: alternos Musae meminisse volebant.
(20) Hos Corydon, illos referebat in ordine Thyrsis.

Wat zou ick doen? Ick had geenen Alcip, nochte Fyllis, die mijn gespeende lammers in de koy sloot: en tusschen Korydon en Tyrsis was een groot krackeel; nietemin liet ick, om hun spel, mijn werck drijven; dies hievenze beide om strijt hun gedicht aen, en wouden beide by beurte zingen het geen zy kosten. Korydon zong dit, Tyrsis dat, op zijne beurt.

hoe kon ick dit ontkommen?
’k Had geen’ Alcip, noch oock geen Fyllis, die ter noot
(20) Mijn lammers, lang gespeent, in hunne schaepskoy sloot:
[p. 25]
En Koridon en Thyrs geraeckten aen ’t krackeelen.
’k Liet niettemin, hun spel ten dienst, om twist te heelen,
Mijn werreck drijven, dies zy beide, nu ter baen
Geraeckt, aldus om strijt hun zangdicht vingen aen.
(25) Het lust hun bey by beurt te zingen wat zy konnen,
En Koridon heeft dit, en Thyrsis dat begonnen.


C. Nymphae, noster amor, Libethrides, aut mihi carmen,
Quale meo Codro, concedite (proxima Phoebi
Versibus ille facit), aut, si non possumus omnes,
Hic arguta sacra pendebit fistula pinu.

    KO. O Libetronsche Veltgodinnen, mijn vermaeck, laet my een liedt zingen, zoo schoon als mijn Kodrus, de beste naest Febus, dichte: of zijn wy alle zoo veel meesters niet, laet ons de schelle fluit hier aen den pijnboom ophangen.

Ko. O Libetronsche rey, Veltgodtheên, mijn vermaeck,
Vergunme dat ick zinge een liet, dat harten raeck’,
En schoon is, als het liet dat Kodrus, d’allerbeste
(30) Naest Febus, dichte: of zijn wy alle in dit geweste
Noch zulcke meesters niet; laet ieder zijn schalmey
Aen dien gewijden boom ophangen in de wey.


T. (25) Pastores, hedera nascentem ornate poëtam,
Arcades, inuidia rumpantur ut ilia Codro:
Aut, si ultra placitum laudarit, baccare frontem
Cingite, ne vati noceat mala lingua futuro.

    TY. Ghy Arkadische herders, bekranst uwen aenkomenden Poeet met veil, dat Kodrus hart van spijt berste: of zet hy my te hoogh, zoo bevlecht mijn hooft met hazelwortel, op dat zijn bitse tong den aenkomende dichter niet hindere.

Tir. Arkader herders, kranst den dichter, nu aen ’t rijzen,
Met veil, dat Kodrus berst van spijt, als wy hem prijzen:
(35) Of zet men hem te hoogh, en daer zijn deught niet streckt,
Zoo past dat gy zijn hooft met hazelwortel deckt,
Op dat de bitse tong van Kodrus wat vermindere,
En ’t groeiende vernuft des dichters niet en hindere.


CO. Setosi caput hoc apri tibi, Delia, parvus
(30) Et ramosa Micon vivacis cornua cervi.
Si proprium hoc fuerit, levi de marmore tota
Puniceo stabis suras evincta coturno.

    KO. O Diane, kleene Mykon offert u dien geborstelden zwijnskop, en deze getackte horens van een langklevende hart. Verwerf ick mijn bede, zoo zal men u een schoon marmerbeelt oprechten, met purpere laerzen aen de beenen.

Ko. De kleene Mykon wydt dat zwijnshooft, ruigh en zwart
(40) Van borstelen, Diaen, en van ’t langlevend hart
De horens, net getackt. verwerf ick mijne bede,
Men zal een marmerbeelt oprechten, hier ter stede,
Met purpre brozen aen het eene en andre been,
Uw naem tot eer en prijs, ten prijs van ’t algemeen.


T. Sinum lactis, & haec te liba, Priape, quotannis
Exspectare sat est: custos es pauperis horti.
(35) Nunc te marmoreum pro tempore fecimus; at tu,
Si foetura gregem suppleverit, aureus esto.

    TY. O Priaep, ghy moet u jaerlijcks met een schotel melck en dezen koeck vrolijck maecken: want ghy zijt slechts een arm Tuinheiligh. Wy wijdden u naer den tijt een marmerbeelt toe: maar zoo ras de kudde draghtbaer wort, zal men u een beelt van louter gout gieten.

Tir. (45) Priaep, gy moet u jaer op jaer, oock zonder wroegen,
Met eene schotel melck en dezen koeck genoegen:
Naerdien gy meer niet dan een arme tuingodt zijt.
Men wijdt een marmerbeelt uw godtheit naer den tijt:
Maer als de kudde draeght, eer wy het jong genieten,
(50) Dan zal men u een beeldt van louter berghgout gieten.


CO. Nerine Galatea, thymo mihi dulcior Hyblae,
Candidior cycnis, hedera formosior alba:
Cum primum pasti repetent praesepia tauri,
(40) Si qua tui Corydonis habet te cura, venito.

    KO. O Galatea, Nereus dochter, my aengenamer dan Siciliaensche tym, blancker dan een zwaen, schooner dan wit veil; [p. 21] draeght ghy noch een luttel zorg voor uwen Korydon, zoo koom hem by, zoo dra de zatte stieren te stal zijn.

Ko. O Galaté, gy spruit van Nereus staet my aen
Als Siciliaensche tym, zijt blancker dan een zwaen,
En ruim zoo schoon als veil. zijt gy met zorgh bevangen
Om uwen Koridon, genaeckt hem met verlangen,
[p. 26]
(55) En koom uw’ minnaer t’huis, indien hy u gevalt,
Zoo dra de zatte kudde en stieren zijn gestalt.


TH. Immo ego Sardois videar tibi amarior herbis,
Horridior rusco, projecta vilior alga,
Si mihi non haec lux toto jam longior anno est,
Ite domum pasti, si quis pudor, ite, juvenci.

    TY. Ja ick moet u bitterder schijnen dan Sardinisch kruit, scherper dan muisdoren, ongeachter dan wier, aen strant gesmeten; zoo my dees dagh niet langer dan een geheel jaer valle. Ghy runders, is ’er schaemte, gaet hene, gaet hene zadt naer huis.

Tir. Dat ick u bitterder dan ons Sardijnsche kruiden
Moet schijnen, scherper dan muisdoren, dat men huiden
Besnoeit, en min geacht dan wier aen strant en wal,
(60) Zoo my dees dagh geen jaer en vry noch langer vall’.
Gy runders, is’er schaemt, gaet heene, zonder beiden,
Gaet heene zadt naer huis, en packt u uit de weiden.


CO. (45) Muscosi fontes, & somno mollior herba,
Et quae vos rara viridis tegit arbutus umbra,
Solstitium pecori defendite: jam venit aestas
Torrida, jam lento turgent in palmite gemmae.

    KO. Bemoschte bronnen, kruiden, zachter dan de slaep, en ghy groene haeghappelboomen, die u met luttel schaduwe bedeckt, beschut het vee voor den brandenden Kreeft: de zomerzon begint al te steecken; de groene wijngert al te botten.

Ko. Bemoschte bronnen, kruit, noch zachter dan de rust,
Haeghappelboomen, groen van loof, en schaers bewust
(65) Van schaduwen, beschut het vee voor zieckte en plaegen,
Voor ’t branden van den Kreeft, in deze heete dagen:
De zomerzon begint te steecken op het hooft:
De vruchtbre wijngert bot, dat ons de druif belooft.


TH. Hic focus, & taedae pingues; hic plurimus ignis
(50) Semper, & assidua postes fuligine nigri;
[p. 22]
Hic tantum Boreae curamus frigora, quantum
Aut numerum lupus aut torrentia flumina ripas.

    TY. Hier is een warmen haert, en grenen hout genoech; hier wort altijt aengestoockt, en de posten zien altijt zwart van roet: hier passen wy zoo veel op den Noorden wint, als de wolf op de menighte, of stroomende vlieten op d’oevers.

Tir. Hier is een warme haert, en greenen hout by hoopen.
(70) Hier stoockt men altijt aen. de posten zien bedroopen
En zwart van bitter roet. wy passen hier zoo veel
Op noordewinden, en den blaesbalgh van hun keel,
Gelijck de wolven op getal, en stercke stroomen
Op d’oevers, als zy met geschal ten berge afkomen.


CO. Stant, & Iuniperi & castaneae hirsutae:
Strata jacent passim sua quaeque sub arbore poma:
(55) Omnia nunc rident: At, si formosus Alexis
Montibus his abeat, videas & flumina sicca.

    KO. Hier wassen oock geneverbezien, en ruige kastanjen: overal leggen d’appels onder de boomen: alles lacht ons nu toe: maer verlaet schoone Alexis deze bergen, zoo zult ghy de beecken zien uitdroogen.

Ko. (75) Hier groeit geneverbees, kastanje, ruigh van bast.
’t Geboomte stroit alom den appel, die hier wast.
Hier lacht ons alles toe wat oogen kan vermaecken:
Maer schoone Alexis, die zoo menigh hart kan blaecken,
Verlaet dees ons geberght, dat naer zijn schoonheit ooght,
(80) Zoo vint gy bron en beeck verdort, en uitgedrooght.


TH. Aret ager: vitio moriens sitit aëris herba:
Liber Pampineas invidit collibus umbras:
Phyllidis adventu nostrae nemus omne virebit,
(60) Iupiter & laeto descendet plurimus imbri.

    TY. Het velt verdort; het quijnende gras versmacht, naerdien de lucht bedorven is: Bacchus benijt den heuvelen de schaduwe der wijnrancken: maer komt onze Fyllis eens weder, zoo zullen alle bosschen bloejen, en Jupijn in eenen gewenschten regen neder dalen.

Tir. Het quijnend gras versmacht, het velt, als uitgestorven,
Verwelckt alom, nu lucht en hemel is bedorven.
De Wijngodt zelf benijt den heuvel zijne ranck,
En schaduw van de ranck: zoo Fyllis haeren gangk
(85) Eens weder herwaert zet, zal ’t bosch geen groeien faelen,
Jupijn in eene wolck en regen nederdaelen.


CO. Populus Alcidae gratissima, vitis Iäccho,
Formosae myrtus Veneri, sua laurea Phoebo;
Phyllis amat corylos: illas dum Phyllis amabit,
Nec myrtus vincet corylos, nec laurea Phoebi.

    KO. De populier behaeght Herkules boven al, de wijnstock Bacchus, de myrt de schoone Venus, de laurier Febus; maer Fyllis bemint den hazelaer: zoo lang Fyllis den hazelaer bemint, zal de myrt nochte Febus laurier den hazelaer verdoven.

Ko. De populier behaeght Alcides boven al,
De wijnstock Bacchus, en de myrt aen Venus dal,
[p. 27]
Laurier Apollo. staen de hazelaeren boven
(90) By Fyllis; geen laurier noch myrt zal die verdooven.


TH. (65) Fraxinus in silvis pulcherrima, pinus in hortis,
Populus in fluviis, abies in montibus altis:
Saepius at si me, Lycida formose, revisas,
Fraxinus in sylvis cedet tibi, pinus in hortis.

    TY. D’esscheboom spant de kroon in het bosch, de pijnboom in den tuin, de populier aen den stroom, de denneboom op hooge bergen: maer zoo ghy, o schoone Lycidas, my dickwils begroet, zoo moet d’esscheboom in het bosch, de pijnboom in den hof, voor u wijcken.

Tir. In ’t bosch spant d’esch de kroon, de pijnboom in den hof,
De populier aen stroom: de den om hoogh krijght lof:
Maer schoone Lycidas, wilt gy my dickwijl groeten,
De pijnboom in den hof, en d’esch in hoven moeten
(95) U wijcken: want gy zijt my aengenaemer dan
De pijn en esch den hof en bosschen wezen kan.


ME. Haec memini & victum frustra contendere Thyrsin:
(70) Ex illo Corydon, Corydon est tempore nobis.

    ME. Ick heb ’er opgelet, en hoe Tyrsis, die ’t verloor, vergeefs hier tegens aen zong: Korydon zal voortaen onder ons wel Korydon blijven.


Me. Ick heb’er op gelet, en merckte met mijne ooren
Hoe Thysis, die met zang den zangstrijt heeft verlooren,
Vergeefs met zijnen zang wou tarten dien het won.
(100) Voortaen blijft Korydon by ons wel Korydon.
Continue
(p. 22)

Ecloga VIII. cui nomen PHARMACEUTRIA.

ARGUMENTUM.
DUae sunt Eclogae hujus partes. In priore Damon Pastor, Nisae puellae amore captus, cum illa sibi Mopsum praetulisset, impatientia amoris in varias erumpit querelas. Posterior pars paene tota sumpta est ex Theocriti ejusdem nominis Idyllio, in quò venefica quaedam pharmacis & incantationibus animum viri, à quo spernebatur, ad sui amorem conatur revocare.

(p. 22)
TOVERES.

Achtste Herderskout.

INHOUDT.

Dees Herderskout begrijpt twee deelen. De herder Damon op Nise, een meisken, verslingert, berst in het eerste deel, door ongeduldige minne, met veelerleie klaghten uit, aengezien Mopsus haer in ’t harte lagh. Het ander deel is bykans altemael geschept uit Theokrijts Zangwijs, op den zelven tittel gestelt; waer in een zekere toveres de zinnen des mans, die haer afsloegh, door toverkruiden en bezweeringen, pooght tot haer minne te bewegen.

        De droeve Damon klaeght, hoe Mopsus strijcken gaet
    Met Nyse, zijn vriendin en oirzaeck van zijn sterven.
        Alfesibeus zoeckt aen toverkunsten baet,
    Om entlijck heul en troost by Dafnis te verwerven.

(p. 27)

TOVERES.

Achtste Herderskout.

INHOUDT.

        De droeve Damon klaeght hoe Mopsus strijcken gaet
    Met Nyse, zijn vriendinne, en oirzaeck van zijn sterven.
        Alfesibeüs zoeckt aen toverkunsten baet,
    Om endtlijck heul en troost by Dafnis te verwerven.


DAMON. ALPHESIBOEUS.
PAstorum musam Damonis, & Alphesiboei,
Immemor herbarum quos est mirata juvenca
Certantes, quorum stupefactae carmine lynces,
Et mutata suos requierunt flumina cursus:
(5) Damonis musam dicemus & Alphesiboei.

DAMON. ALFESIBEUS.
ICk zal Damons en Alfesibeüs herdersliet verhalen, en hoe de vaerze, daerze in de wedt zongen, haer grazen vergat, en de bosschen over dien toon verbaest, de loopende beecken stil stonden. Ick zal Damons en Alfesibeüs herdersliet verhalen.

DAMON. ALFESIBEUS.
NU herder Damons en Alfesibeüs wijs
Verhaelt, en hoe de vaers, terwijl men zingt om prijs,
Toeluistert in de wey, vergeet haer klaver t’eeten,
Het bosch verbaest staet, beeck by beeck haer’ loop vergeeten.
(5) Nu herder Damons en Alfesibeüs liet
Verhaelt.


Tu mihi, seu magni superas jam saxa Timavi,
Siue oram Illyrici legis aequoris; en erit unquam
Ille dies, mihi cum liceat tua dicere facta?

O begunstigh my, het zy ghy nu boven den befaemden Timavus en zijne rotsen henetreckt; of langs d’Illyrische kusten zeilt; och, zal ick wel dien dag beleven, dat my gebeure uwe oorlooghsdaden op te trompetten?

              begunstigh my, het zy gy langs den vliet
Timavus, groot van faem, en hooger dan zijn rotsen
Nu optreckt, of in zee de golf en wint durft trotsen,
[p. 28]
En langs ’t Illyrisch strant te water heenstreeft; och,
(10) Zal ick ’t beleven dat het my gebeure noch
Uwe oorloghsdapperheên en daeden te trompetten?


En erit, ut liceat totum mihi ferre per orbem
[p. 23]
(10) Sola Sophocleo tua carmina digna coturno?
A te principium, tibi desinet, accipe jussis
Carmina coepta tuis, atque hanc sine tempora circum
Inter victrices hederam tibi serpere lauros.

Zal ick noch beleven, dat my gebeure uwen naem door gedichten, die alleen waerdigh zijn in Sofokles laerzen te treên, over de gansche weerelt uit te breiden. Ick begin van u, en eindige met u: ontfang mijne vaerzen, die ick op uw bevel aenhef, en gedoogh dat dit veil zich om uw hooft en zeeghaftigen lauwer kringkele.

Zal ick beleven eens uw’ naem in top te zetten,
En door hooghdravend dicht, dat waerdigh zy alleen
In Sofokles zijn spoor en brozen voort te treên,
(15) De wijde weerelt door, en verder uit te breiden.
’k Begin van u alleen, volend met u in ’t scheiden.
Ontfang mijn vaerzen, die ick door uwe aendrift schrijf,
En aenheffe, en gedoogh dat zich dit groene klijf
Magh kringklen om uw hooft, en zeegbren lauwer heenen.


    Frigida vix coelo noctis decesserat umbra,
(15) Cum ros in tenera pecori gratissimus herba est:
Incumbens tereti Damon sic coepit olivae.

Naulix verdween de koele schaduwe aen de lucht, wanneer de dauw op het velt het vee meest verquickt; of Damon, tegens eenen reizigen olijfboom leunende, hief aldus aen:

    (20) De koele schaduw was nau aen de lucht verdweenen,
Wanneer de dau op ’t gras de kudde meest vermaeckt,
Of Damon, die op een’ olijfboom leunt, en blaeckt,
Heeft rustigh uit de borst in ’t velt dus opgezongen.


DA. Nascere praeque diem veniens age, Lucifer, almum;
Conjugis indigno Nisae deceptus amore
Dum queror, & divos, quamquam nil testibus illis
(20) Profeci, extrema moriens tamen adloquor hora.

    DA. O morgenstar, verrijs voor ’t kriecken van den blijden [p. 23] dagh, terwijl ick, onder het vryen van Nise, mijn toekomende bruit, zoo schandelijck uitgestreecken, vast kerme, en op mijn uiterste leggende, de Goden (hoewel het my niet baete, dat ickze tot getuigen mijner trouwe nam) noch voor het leste aenroepe.

Da. O morgenstar verrijs, eer ’t licht komt opgedrongen,
(25) Terwijl ick, vryende mijn Nise, aen my verlooft,
En schandelijck te leur gestelt, beroit van hooft,
Vast kerme, en, leggende dootkranck op mijn verscheien,
De goden aenroep, schoon ick ydel met luit schreien
Wou datze van mijn trou getuigen zouden staen.


[p. 24]
    Incipe Maenalios mecum, mea tibia versus.
Maenalus argutumque nemus, pinosque loquentes
Semper habet; semper pastorum ille audit amores,
Panaque, qui primus calamos non passus inertes.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen. Menalus is altijt met een ruischende woudt en galmende pijnboomen voorzien: die bergh hoort de herders altijt van vryaedje zingen, en van Pan, die eerst fluiten van riet sneedt.

    (30) Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen.
Menael is altijt dicht van pijnwoudt, en bosschaedje.
Hy hoort doorgaens den zang der herdren van vryaedje,
En Pan, die d’eerste fluit van riet broght op de baen.


    (25) Incipe Maenalios mecum, mea tibia versus.
Mopso Nisa datur. quid non speremus amantes?
Iungentur jam gryphes equis, aevoque sequenti
Cum canibus timidi veniet ad pocula damae.
Mopse, nouas incide faces: tibi ducitur uxor.
(30) Sparge marite nuces: tibi deserit Hesperus Oetam.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen. Mopsus trout Nise. Wat durven wy vryers niet hopen? Nu paren griffoens met paerden, en na onzen tijt zullen bloode dassen en honden te gader drincken. O Mopsus, sny nieuwe tortsen: de bruit komt u t’huis. O Bruidegom, stroy noten: d’avontstar gaet u ten gevalle in het westen onder.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen.
(35) De lompe Mopsus trout aen Nise, d’eer der velden.
Wat willen nu voortaen alle andre vryers gelden!
Nu paeren oock griffoens met paerden in dees streeck.
Na ons gaen das en hont ten drencke aen eene beeck.
    Sny nieuwe tortsen, Mopse: uw bruit zoeckt geen verlengen.
(40) De speelnoots komen om de liefste u t’huis te brengen.
Stroy nooten: d’avontstar wil om u ondergaen.


    Incipe Maenalios mecum mea tibia versus.
O digno conjucta viro, dum despicis omnes;
Dumque tibi est odio mea fistula, dumque capellae,
Hirsutumque supercilium, prolixaque barba:
(35) Nec curare deum credis mortalia quenquam.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen. O ghy zijt nu fraey aen den man geraeckt, dewijl ghy alle vryers verachte, en op mijn fluit en mijn geitjes, en mijn borstelige winckbraeuwen, en langen baert schimpte: en niet eens geloofde, dat Godt zich met weereltsche zaecken bekommert.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen.
[p. 29]
Gy raeckt nu aen den man te wonder, na lang wachten,
Die lang gewoon waert al de vryers te verachten,
(45) Beschimpte mijne fluit, mijn geiten, langen baert,
En wickbraeu, borsteligh, en al te ruigh gehaert,
Niet eens geloovende dat goden uit hun hoven
Bekommert nederzien, en d’oogen slaen van boven
Op ’t weereltsche beloop, met mensch en dier belaên.


    Incipe Maenalios mecum mea tibia versus.
Sepibus in nostris parvam te roscida mala
(Dux ego vester eram) vidi cum matre legentem:
Alter ab undecimo tum me jam ceperat annus;
(40) Iam fragiles poteram à terra contingere ramos.
Ut vidi, ut perii, ut me malus abstulit error.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen. Ick zagh u [toen ghy noch een klein meiske waert, met uwe moeder, op onze hoeve, daer ick u omleide] blozende appels plucken, en kost toen, in mijn dertiende jaer gaende, aen de jonge tacken reicken. Zoo ras ick u zagh, sloegh ick aen ’t quijnen, en liet my vervoeren?

    (50) Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen.
Ick zagh u (toen gy noch een meiske waert, in ’t bloeien
Van uwe jongkheit, daer ons hofste stont in ’t groeien,
Met uwe moeder, als ick u, haer liefste kroost,
Eens ommeleide,) zelf den appel, die zoo bloost,
(55) Afplucken, en kon, toen schier dertien jaer, de bladen
En telgh bereicken. ick, u ziende, stont beladen,
Sloegh haest aen ’t quijnen, flux vervoert op minnepaên.


[p. 24]
    Incipe Maenalios mecum mea tibia versus.
Nunc scio, quid sit amor: duris in cotibus illum
Ismarus, aut Rhodopen, aut extremi Garamantes,
(45) Nec nostri generis puerum, nec sanguinis edunt.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen. Nu weet ick eerst wat de Minnegodt is: Ismarus, of Rodope, of de verregelege Garamanten baerden uit harde steenen dit kint, wiens aert en natuur ons geensins gelijckt.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen.
Nu weet ick wat de Godt der minne is, en kan planten.
(60) Ismaer, of Rodope, of het schuim der Garamanten
Dit kint, ons ongelijck van aert, ons broght ter baen.


    Incipe Maenalios mecum mea tibia versus.
Saevus amor docuit natorum sanguine matrem
Commaculare manus: crudelis tu quoque mater:
Crudelis mater magis, an puer improbus ille?
(50) Improbus ille puer: crudelis tu quoque mater.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen. De wreede Minnegodt leerde de moeder haer handen met kindermoort bevlecken. Ghy waert oock een wreede moeder. Wie van beide was wreeder, de moeder of dat snoode kint? dat kint is snoot, en deze moeder oock wreet.

Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen.
De Min leert kindermoort begaen, oock d’eige moeder.
Wie van dees beide was oit wreeder en verwoeder,
(65) De moêr, of ’t kint, bey wreet, die zulck een stuck bestaen?


    Incipe Maenalios mecum mea tibia versus.
Nunc & oves ultro fugiat lupus: aurea durae
Mala ferant quercus: narcisso floreat alnus:
Pinguia corticibus sudent electra myricae:
(55) Certent & cycnis ululae: sit Tityrus Orpheus,
Orpheus in sylvis, inter Delphinas Arion.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen. Laet nu [p. 24] den wolf van zelf voor het schaep vlieden: harde eicken blozende appels dragen: tyloozen op den els wassen: de schors van tamarissen vet amber zweeten: uilen tegens zwanen zingen: Tityr een Orfeus zijn, Orfeus in de bosschen, Arion onder Dolfijns.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen.
Nu vlie de wolf van zelf voor ’t schaep door velt, en haegen.
Laet nu den harden eick oock blozende appels draegen.
De tyloos groeie op els. de schors van tamarind
(70) Zweete amber, vet en dier, en d’uil tart’ zanggezint
De zwaenen met zijn keel. Laet Tityr mede schijnen
Een Orfeus, Orfeus in het bosch, en by dolfijnen
Een blijde Arion, met geen zwaericheên belaên.


    Incipe Maenalios mecum mea tibia versus.
Omnia vel medium fiant mare: vivite sylvae.
Praeceps aërii specula de montis in undas
(60) Deferar; extremum hoc munus morientis habeto.
    Desine Maenalios, jam desine tibia versus.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen. Laet al het lant vry bare zee worden: o bosschaedjen, het ga u wel. Ick zal van den oppersten top eenes berghs los in zee springen; ontfang dit tot een leste gave, voor mijne doot. Mijn fluit, nu staeck, nu staeck ’t Arkadisch veltliet vry.

    Mijn fluit, nu hef met my ’t Arkadisch veltliet aen.
(75) Laet al het lant vry zee en louter water wezen.
O bosschen, ’t ga u wel. ick zal my zelf’ genezen,
[p. 30]
En springen los in zee van eenen bergh uit noot.
Ontfang dit tot een gaef, de leste voor mijn doot.
    Nu staeck ’t Arkadisch liet, mijn fluit. wie zal het winnen?


    Haec Damon. vos quae responderit Alphesiboeus,
Dicite, Pierides: non omnia possumus omnes.

    Zoo zong Damon. Nu zeght ons, o Zanggodinnen, wat Alfesibeus antwoorde: Wy alle zijn niet op alles afgerecht.

(80) Aldus zong Damon. zeght ons nu, ô Zanggodinnen,
Wat hierop d’antwoort van Alfesibeüs was:
Elck is niet afgerecht op alles even ras.


AL. Effer aquam, & molli cinge haec altaria vitta:*
(65) Verbenasque adole pingues, & mascula thura:
Coniugis ut magicis sanos avertere sacris
Experiar sensus: nihil hic nisi Carmina desunt.

    AL. Breng belezen water, en bewint dit altaer met zachte offerbanden: brant vet yzerkruit en mannekens wieroock: op dat ick door toveroffer bezoecke des mans minne om te zetten: hier mangelen slechts tovervaerzen.

    Al. Breng hier belezen bron. bewint met uwe handen
Dit eerst gewijde altaer met leenige offerbanden.
(85) Brant yzerkruit, en geur van mannewieroock hier,
Dat ick bezoecke door een toveroffervier
Het koele brein des mans van andere af te trecken.
Hier schort slechts toverrijm, dat kan de min verwecken.


Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
Carmina vel coelo possunt deducere Lunam:
(70) Carminibus Circe socios mutavit Ulyssis:
Frigidus in pratis cantando rumpitur anguis.

    Mijn tovervaerzen brengt, brengt Dafnis t’huis van ste. Tovervaerzen zijn maghtigh de maen van den hemel te locken. Circe veranderde Ulysses mackers door hare tovervaerzen: de koude slang in ’t velt berst door bezweeringen.

    Mijn tovervaerzen, brengt brengt Dafnis t’huis van ste.
(90) Het toverrijm vermagh de maen van boven me
Te sleepen. Circe kon Ulysses reisgezellen
Door toverrijmen van gedaente en vorm verstellen.
De koude slang in ’t velt berst door ’t bezweeren me.


    Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
Terna tibi haec primum triplici diversa colore
Licia circundo; terque haec altaria circum
[p. 25]
(75) Effigiem duco: Numero Deus impare gaudet.

    Mijn tovervaerzen brengt, brengt Dafnis t’huis van ste. Voor ’t eerste binde ick u met deze drie drommen van driederley kleur; en draegh uw beelt driemael om dit outer: oneven brengt geluck me.

    Mijn tovervaerzen, brengt brengt Dafnis t’huis van ste.
(95) Voor ’t eerste binde ick u met dees dry linne dromme,
Van dry koleuren, draegh uw beelt drywerf rondomme
’t Altaer: onevental brengt heil en zegen me.


    Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
Necte tribus nodis ternos Amarylli colores:
Necte Amarylli modo, & Veneris, dic, vincula necto.

    Mijn tovervaerzen brengt, brengt Dafnis t’huis van ste. O Amaryl, knoop drie kleuren met drie knoopen: o Amaryl, knoop slechts, en zegh: ick knoop Venus banden.

    Mijn tovervaerzen, brengt brengt Dafnis t’huis van ste.
O Amaryllis, knoop dry kleuren met dry knoopen.
(100) O Amaryllis, knoop, en zegh, niet zonder hoopen:
Ick knoope Venus bant, waer door de minnaer le.


    Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
(80) Limus ut hic durescit, & haec ut cera liquescit
Uno eodemque igni: sic nostro Daphnis amore.
Sparge molam, & fragiles incende bitumine laurus.
Daphnis me malus urit: ego hanc in Daphnide laurum.

    Mijn tovervaerzen brengt, brengt Dafnis t’huis van ste. Gelijck een zelve vier dit leemen beelt verhardt, dit wassen beelt versmilt; zoo moet Dafnis door minne te mywaert verharden en smilten. Stroy gezouten meel, en brant kraeckenden lauwer en zwavelveen. D’ongenadige Dafnis brant my, en ick dezen lauwer in Dafnis naem.

    Mijn tovervaerzen, brengt brengt Dafnis t’huis van ste.
Gelijck een zelve vier dit leemen beelt kan droogen,
Verharden, en dit beelt van was voor ieders oogen
(105) Versmilt, al eveneens moet Dafnis, al t’ontzint
Op my, verharden, en versmilten, heel gezwint.
Nu stroy gezouten meel: brant kraeckende laurieren,
En zwavel: Dafnis brant my met zijn gloênde vieren,
Ick dezen lauwer op zijn’ naem en titel me.


    Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
(85) Talis amor Daphnim, qualis cum fessa juvencum
Per nemora, atque altos quaerendo bucula lucos
Propter aquae rivum viridi procumbit in herba
Perdita, nec serae meminit decedere nocti:
Talis amor teneat, nec sit mihi cura mederi.

    Mijn tovervaerzen brengt, brengt Dafnis t’huis van ste. Zoo groot een liefde bevange Dafnis, gelijck een jonge toghtige koe, den stier door bosschen en hooge wouden zoeckende, bij een wa- [p. 25] terbeeck, in het groene gras, van vermoeitheit nederstort, en spade in der nacht vergeet weder te keeren: zulck een liefde bevange Dafnis, op dat ick hem dan laete najancken.

    (110) Mijn tovervaerzen, brengt brengt Dafnis t’huis van ste.
[p. 31]
Zoo groot een min bevang’ nu Dafnis onder ’t queelen,
Gelijck een toghtigh dier, een koe, die, heet op ’t speelen,
Den stier door haegh, en woudt, en hooge bosschen zocht,
En, by een waterbeeck, in ’t groene gras, van toght
(115) Vermoeit ter neder storte, en in den nacht, heel spade,
Haer’ stal vergat: een strael treff’ zoo met ongenade
Nu Dafnis, dat hy my luidt najanck’, dol van wee.


    (90) Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
Has olim exuvias mihi perfidus ille reliquit,
Pignora chara sui: quae nunc ego limine in ipso
Terra tibi mando: debent haec pignora Daphnim.

    Mijn tovervaerzen brengt, brengt Dafnis t’huis van ste. Die trouwelooze liet my lest deze kleeders te pant, die ick nu onder dien drempel begraef: dit minnepant is my gehouden Dafnis te leveren.

    Mijn tovervaerzen, brengt brengt Dafnis t’huis van ste.
Die trouwelooze liet my lest dit kleed te pande.
(120) De drempel deck’ het nu. ’k begraef ’t hier, nu ick brande.
Dit pant moet Dafnis my hier wederlevren me.


    Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
(95) Has herbas atque haec Ponto mihi lecta venena
Ipse dedit Moeris: nascuntur plurima Ponto.
His ego saepe lupum fieri, & se condere sylvis
Moerin, saepe animas imis exire sepulchris,
Atque satas alio vidi traducere messes.

    Mijn tovervaerzen brengt, brengt Dafnis t’huis van ste. Meris zelf gaf my deze kruiden, dit tovergift, datze my ten gevalle in Pontus las, in het vergiftrijcke Pontus. Dickwils zagh ick Meris door kracht van dit kruit in eenen wolf veranderen, en zich in het woudt verbergen; dickwils geesten onder uit de graven wecken, en het betoverde koren elders vervoeren.

    Mijn tovervaerzen, brengt brengt Dafnis t’huis van ste.
Dit kruit is onlangs my van Meris zelf gegeven,
Dat zy in Pontus, daer ’t vergiftkruit schept zijn leven,
(125) Gepluckt had, my ten dienst. ’k zagh Meris menighwerf
Door kruit in eenen wolf verandren op ons erf,
Zich bergen in het woudt, de geesten uit de graven
Verwecken door dit kruit, het graen, na ’s lantmans slaven,
Betovren door vergift, en elders voeren me.


    (100) Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
Fer cineres Amarylli foras, rivoque fluenti,
Transque caput jace; nec respexeris: his ego Daphnim
Adgrediar: nihil ille deos, nil carmina curat:

    Mijn tovervaerzen brengt, brengt Dafnis t’huis van ste. Amaryl, draegh d’assche buiten, en smackze zonder omzien over uw hooft in eenen waterstroom: hier mede wil ick Dafnis aenranden: want hy past op Goden, nochte bezweeringen.

    (130) Mijn tovervaerzen, brengt brengt Dafnis t’huis van ste.
Draegh d’asch, ô Amaril, naer buiten, zonder schroomen,
En zonder omzien smackze ook achter u in stroomen:
Zoo gelt het Dafnis: Goôn noch tovren vreest hy me.


    Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.
(105) Aspice, corripuit tremulis altaria flammis
Sponte sua, dum ferre moror, cinis ipse: bonum sit.
[p. 26]
Nescio quid certe est: & Hylax in limine latrat.
Credimus? an qui amant, ipsi sibi somnia fingunt?
Parcite, ab urbe venit, jam parcite carmina Daphnis.

    Mijn tovervaerzen brengt, brengt Dafnis t’huis van ste. Zie daer, terwijl ick d’assche niet ras genoegh weghbreng, zoo begint het outer van zelf lichter lage te branden: het gaet wel: ick weet waerachtigh niet hoe het is: en Blaffer bast in de deur. Gelooven wy ’t oock? of achten gelieven al hun droomen waer? Houdt op, houdt op met bezweeren; daer komt Dafnis al van ste.

    Mijn tovervaerzen, brengt brengt Dafnis t’huis van ste.
(135) Zie daer, terwijl wy d’asch niet snel genoegh vervoeren
Begint het outer, licht in brant, de vlam te roeren.
’t Gaet wel: nu weet ick niet hoe ’t hier gelegen staet,
En Blaffer blaft hier in de deur zoo luit. wat raet?
Geloven zy dit oock, of rekenen minnaeren
(140) Hun droomen even waer. nu laet ’t bezweeren vaeren,
Houdt op, houdt op: daer komt nu Dafnis uit de stadt.
Continue
(p. 26)

Ecloga IX. cui nomen MOERIS.

ARGUMENTUM.
Post Philippensem victoriam, cum in distributione agrorum, cui Triumvirorum jussu trans Padum dividebantur, sua quoque praedia Virgilius amisisset, Romam profectus, cum favore ingenii, tum praesertim adjuvante Pollione transpadanae regionis praefecto, possessiones suas recepit. Verum aegre id ferente Arrio, cui forte Virgilii fundum in portionem cesserat, parum abfuit, quin ab irato milite interficeretur. Denuo itaque Romam profecturus praecipit procuratori ut Arrio usque ad reditum suum, quam minimo posset detrimento suo, obsequererur. Is igitur ex patroni sui praecepto Mantuam proficiscitur, haedorum aliquod munusculum Arrio oblatarus. Moerin subsequitur Lycidas pastor, itineris ejus causam inquirens, ibi nactus occasionem Moeris, temporum illorum calamitatem deflet. Deinde una Mantuam euntes itineris taedium variis sublevant cantilenis.

(p. 25)
MERIS.

Negende Herderskout.

INHOUDT.
Meris, Maroos lantknecht, reist op zijn heerschaps gebodt, naar Mantua, om hopman Arrius, in Virgilius lantgoet gezeten, en op Maro gebeten, eenige bocken te vereeren, en te paeien. Lycidas, een herder, volght Meris, en vraeght naer d’oirzaeck van zijne reis: dies Meris by deze gelegentheit over d’ellende van dien tijt klaeght. Daer na gelijckerhant naer Mantua treckende, kortenze de moeielijckheit des weghs met hunnen zangk.

[p. 26]
        Men hoort hoe Meris zich, op wegh, by Lycidas
    Beklaeght, om ’t krijghsgewelt, waer voor het Recht moet vlieden:
        Zy reizen nietemin, en (of ’t hun’ druck genas)
    Verkorten tijt en reis met aengename lieden.

[p. 32]

MERIS.

Negende Herderskout.

INHOUDT.

        Men hoort hoe Meris zich op wegh by Lycidas
    Beklaeght, om ’t krijghsgewelt, waer voor het recht moet vlieden:
        Zy reizen niettemin, en (of ’t hunn’ druck genas,)
    Verkorten reis en tijt met aengenaeme lieden.


LYCIDAS, MOERIS.
QUo te Moeri, pedes? an (quo via ducit) in urbem?

LYCIDAS. MERIS.
WAer leit de gangk, Meris? of volght ghy den wegh, recht naer stadt toe?

LYCIDAS. MERIS.
WAer heene, Meris? volght gy recht naer stê dit padt?


MOE. O Lycida, vivi pervenimus, advena nostri,
(Quod nunquam veriti sumus) ut possessor agelli
Diceret: Haec mea sunt, veteres migrate coloni.
(5) Nunc victi, tristes (quoniam sors omnia versat.)
Hos illi (quod nec bene vertat) mittimus haedos.

    ME. Och Lycidas, moeten wy dit beleven? dat een vreemdelingk (wie hoedde zich hier voor?) in ons armoedtje vallende, zeit: ghy oude huisluiden, vertreckt: dit ’s mijn. Wy zoo deerlijck verdruckt (want Fortuin alles verandert) brengen hem (de plaegh hael den soldaet) deze bocken.

Me. Och, moeten wy dien dagh, ô Lycidas, beleven
Dat dus (noit vreesden wy ’t,) een vreemdling aen koom’ streven,
En, vallende in ons goet, onze armoê, zegg’ verwoet:
(5) Gy oude huisliên voort, vertreckt: dit is mijn goet.
Wy, jammerlijck verdruckt (want ’s lants geluck vertrocken,
Verandert alle dingk,) vereeren hem dees bocken.
De lantplaegh treffe en help’ den vreemden krijghsman voort.


LY. Certe equidem audieram, qua se subducere colles
Incipiunt mollique jugum demittere clivo,
Usque ad aquam, & veteris jam fracta cacumina fagi,
(10) Omnia carminibus vestrum servasse Menalcam.

    LY. Zeker ick had al gehoort, dat uw Menalkas met zijn gezangk al zijn lant loste, van daer die heuvels beginnen te rijzen, en weder allengs afloopen, tot daer die oude beuckeboom staet, van zijn tacken geknot.

Ly. Gewisselijck ick had al eene wijl gehoort
(10) Dat uw Menalk met zang zijn lantgoet vry kon koopen,
Daer gins die heuvels eerst van onder opwaert loopen,
En weder daelen daer een oude beuck geplant
Zijn toppen ziet ter neêr gesmackt, aen dezen kant.


MOE. Audieras, & fama fuit: sed carmina tantum
Nostra valent, Lycida, tela inter Martia, quantum
Chaonias dicunt aquila veniente columbas.
Quod nisi me quacunque novas incidere lites
[p. 27]
(15) Ante sinistra cava monuisset ab ilice cornix,
Nec tuus hic Moeris, nec viveret ipse Menalcas.

    ME. Ghy hebt recht gehoort, en dat gerucht liep ’er al: maer mijn goede Lycidas, ons gezang baet zoo veel onder soldaten, gelijck een Chaonische duif, wanneer d’arent haer op het lijf valt: en had een kraey, ter slincke hant, op den vermolsemden eeckelboom, my niet by tijts geraden dit pleiten te staecken; Meris en Menalkas waren al lang om hals.

Me. Gy hebt oock recht gehoort: dit liep langs ’s heeren straeten.
(15) Maer, goede Lycidas, ons zingen temt soldaeten
Gelijck d’onnoosle duif den adelaer, die stijf
Een duif van Chaon uit de wolcken valt op ’t lijf.
En had een bonte kraey, ter slincke hant gezeten
Op een vermolsemde eick, my niet by tijdts geheeten
(20) Dit pleit te staecken, daer een grooter ramp genaeckt,
Menalk en Meris was al lang om hals geraeckt.


L. Heu cadit in quenquam tantum scelus! heu tua nobis
Pene simul tecum solatia rapta, Menalca!
Quis caneret nymphas? quis humum florentibus herbis
(20) Spargeret? aut viridi fontes induceret umbra?

    LY. Och, vint men noch zulcke baldadige menschen? Menalkas, zouden wy u en uw vermaeck zoo t’effens quijt zijn? Wie zou ons van Veltgodinnen zingen? wie het velt met groen bestroien? wie de bronnen met groene meien besteecken?

Ly. Och, vint men menschen, noch zoo boos en zoo baldaedigh?
Menalkas, zoudenwe u, vermoort dus ongenadigh,
[p. 33]
En teffens ons vermaeck ontbeeren? wie voortaen
(25) Zou van een Veltgodinne een veltliet heffen aen?
Wie zou het groene velt met groente en loof bestroien?


Vel quae sublegi tacitus tibi carmina nuper,
Cum te ad delicias ferres Amaryllida nostras?
Tityre, dum redeo (brevis est via) pasce capellas:
Et potum pastas age Tityre, & inter agendum
(25) Occursare capro (cornu ferit ille) caveto.

of deuntjes zingen, die ick korteling u stilzwijgens ontnam, toen gy naer Amaryl, onze vriendin, waert? O Tityr, wey mijn geitjes, tot dat ick wederkome, de wegh is kort; en ga drenck het zatte vee, en wacht het, onder het drijven, voor den bock, die stoots is.

Wie bronnen met den mey besteecken, cieren, toien?
Wie deuntjes zingen, die ’k u korts ontdroegh al stil,
Terwijlge ons liefste zocht, de goelijcke Amaril?
(30) O Tityr, wey mijn geit, tot dat ick wederkeere;
De wegh is kort. ga drenck het zatte vee, ’t is teêre;
Dies wacht u voor den bock in ’t drijven: want hy stoot.


MOE. Imo haec quae Varo necdum perfecta canebat,
Vare tuum nomen (superet modo Mantua nobis,
Mantua vae miserae nimium vicina Cremonae)
Cantantes sublime ferent ad sydera cygni.

    ME. Of die ons liever het onvolwrochte liet zong, dat van Menalkas, Varus ter eere, gezongen wiert. O Varus, magh Mantua (Mantua dat helaes! het verdruckte Kremone al te na leit) onbeschadight blijven, de zwanen zullen met haren zangk uwen naem ten hemel toe verheffen.

Me. Ja die ons zong het liet: dat elck tot luistren noodt,
En onvolwrocht is, ’t welck Menalk met lust ten prijze
(35) Van dappren Varus zong, op zulck een zoete wijze:
O Varus, magh het schoone en eedle Mantua,
Dat arm Kremone, nu gebrantschat, leght te na,
Behouden blijven, dat die stadt geen plagen treffen,
De zwaen zal met haer’ zangk uw’ naem ten hemel heffen.


LY. (30) Sic tua Cyrneas fugiant examina taxos:
Sic cytiso pastae distendant ubera vaccae.
Incipe si quid habes, & me fecere poëtam
Piërides;

[p. 27]
    LY. Daer op moeten uw byen d’ypen van Korsika schuwen: daer op moeten uw koeuiers, in klaverweide, van melck gespannen staen. Hef aen, kunt ghy wat: de Zanggodinnen wijdden my oock in tot haren dichter:

Ly. (40) Uw honighbye schuw’ den yp van Korsika
Op zulck een voorwaerde, en hierop moet, vroegh en spa,
Uw koejenuier, stijf en zadt van melck, verlangen
Naer ’t melcken. hef vry aen, zijt gy niet arm van zangen.
De zangbergh heeft my oock voor zijn’ poeet gekent.


              sunt & mihi carmina me quoque dicunt
Vatem pastores: sed non ego credulus illis.
(35) Nam neque adhuc Varo videor, nec dicere Cinna
Digna, sed argutos inter strepere anser olores.

ick kan oock dichten, en de herders houden my oock voor hunnen Poeet; doch ick laet dit niet aen my leunen: want my dunckt niet dat ick met dichten by Varus en Cinne te pas kome; maer als een gans onder schelle zwanen quaecke.

(45) Ick kan oock rijmen, en de herders, hier omtrent,
My mede kennen voor hunn’ dichter om mijn deunen:
Doch ’k laet verwaendelijck dit geensins aen my leunen:
Want ’k hou niet dat ick met mijn dichters beste stael
In lof en in waerdy by Cinne en Varus hael,
(50) Maer quaeck, gelijck een gans by zwaenen in de beecken.


M. Id quidem ago: & tacitus, Lycida, mecum ipse voluto,
Si valeam meminisse: neque est ignobile carmen.
Huc ades ô Galatea: quis est nam ludus in undis?

    ME. Daer ben ick, o Lycidas, vast over uit, en overdenck eerst by my zelven, of ick ’er op kan komen: ’t is oock geen onaerdigh liet. O Galatea, kom herwaert: want wat vermaeck is ’er onder het water?

Me. Ick zit, ô Lycidas, dit vast en overreken,
En overlegge eerst by my zelf’ of ick de wijs
Kan vinden: ’t is een liedt van geenen kleinen prijs.
    O Galatea, koom: want wat vermaeck of leven
(55) Is onder ’t water?



(40) Hic ver purpureum; varios hic flumina circum
Fundit humus flores: hic candida populus antro
Imminet, & lentae texunt umbracula vites.
Huc ades: insani feriant sine littora fluctus.

Hier bloeit de lente; hier stroit het aertrijck allerleie bloemen langs het water; hier hangt de witte populier over het hol, en de taeie wijngert vlecht ’er schaduwen voor. Kom herwaert: laet de razende baren aen strant ruischen.

                                      hier is ’t lente. velden weven
Ons hier een bloemtapijt langs ’t water, en hier streckt
De witte populier zich uit, die ’t hol bedeckt.
[p. 34]
De taeie wijnstock vlecht hier schaduw met zijn blaêren.
Koom herwaert: laet het strant vry ruisschen met zijn baren.


LY. Quid? quae te pura solum sub nocte canentem
(45) Audieram? numeros memini, si verba tenerem.

    LY. Hoe? waerom zingt ghy niet het geen ick u, in uw eenigheit, by maneschijn hoorde zingen? Ick kan de wijze wel, had ick de woorden onthouden.

Ly. (60) Wel waerom zingtge niet dat ick u hoorde by
De maene in eenzaemheit opzingen zoet en bly.
Ick kan de wijs: had ick de woorden niet vergeeten.


MOE. Daphni, quid antiquos signorum suspicis ortus?
[p. 28]
Ecce Dionaei processit Caesaris astrum;
Astrum, quo segetes gauderent frugibus, & quo
Duceret apricis in collibus uva colorem.
(50) Insere Daphni pyros: carpent tua poma nepotes.

    ME. Dafnis, waerom slaet ghy den loop der oude starren gade? zie daer komt de star van Cesar, Venus afkomst, op; een star, die gewas en vruchten zegent, en de druif op de luchtige heuvels verft en rijp maeckt. Dafnis ent peeren: uwe nakomelingen zullen d’appels plucken.

Me. O Dafnis, waerom zweet gy dus in ’t overmeeten
Der oude starren? zie hoe Cezars star verrijst
(65) Uit Cypris afkomst zelve, een star die ieder spijst,
Met vruchten en gewas kan zeegnen, muskadellen
Op luchte heuvels brengt tot rijpheit, en aen ’t zwellen,
En verftze blaeu en root. ga Dafnis, ent de peer.
Uwe afkomst met der tijt schud ooft en appels neêr.


Omnia fert aetas, animum quoque: saepe ego longos
Cantando puerum memini me condere soles.
Nunc oblita mihi tot carmina: vox quoque Moerim
Iam fugit ipsa: lupi Moerim videre priores.
(55) Sed tamen ista satis: referet tibi saepe Menalcas.

De tijt gaet met alle dingen strijcken, oock met onze gedachtenisse: my gedenckt, dat ick noch een kint zijnde, dickwils de zon te bedde zong: nu zijn my al die deuntjes vergeten: en oock is Meris het zingen al vergaen: Meris zagh den wolf eerst van achter. Maer dat’s genoegh: Menalkas zalze u noch dickwils voor zingen.

(70) De tijt vaert snel en ras met alle dingen heene,
Neemt ons geheughnis wech. het heughtme dat ick, kleene
En jonge knaep, de zon zoo dick te bedde zong:
Nu zijn die lietjes my vergeeten: Meris, jong
En zoet van keel voorheene, is nu de stem bezweecken:
(75) Want Meris eerst den wolf van achter heeft gekeecken:
Maer dat ’s genoegh. Menalck zingze u noch dickwijl voor.


LY. Causando nostros in longum ducis amores:
Et nunc omne tibi stratum silet aequor, & omnes
(Aspice) ventosi ceciderunt murmuris aurae.
Hinc adeo media est nobis via; namque sepulchrum
(60) Incipit apparere Bianoris:

    LY. Ghy laet met dit weigeren ons vast naer uwen zangk verlangen: daer de zee, zoo ghy ziet, u te geval stil en effen leit, en niet een windeken ruischt. Hier zijn wy ten halven wege; want men begint Bianors graf te zien.

Ly. Gy laet met weigeren terwijl ons luistrende oor
Verlangen naer uw stem, nu geene baren bruisschen,
En, u ten dienst, op zee geen westerkoelten ruisschen,
(80) Die stil en effen leght. hier zijn wy nu geraeckt
Ten halve wege, daer Bianors graf genaeckt.


                                                hic, ubi densas
Agricolae stringunt frondes, hic, Moeri, canamus:
Hic haedos depone, tamen veniemus in urbem:
Aut si, nox pluviam ne colligat ante, veremur,
Cantantes licet usque (minus via laedit) eamus.
(65) Cantantes ut eamus, ego hoc te fasce levabo.

Meris, laet ons hier zingen, daer de huislieden de dicke tacken afsnijden: laet hier uw bocken gaen: wy zullen noch wel binnen geraken: of vreezen wy dat het tegens den avont regenen moght: laet ons al zingen- [p. 28] de henegaen, de wegh zal te korter vallen: om zingende hene te gaen, zal ick u van dit pack ontlasten.

Nu Meris, nu met lust gezongen aen die zijden,
Daer huisliên, even drock, de dicke tacken snijden.
Laet hier uw bocken gaen: wy raecken noch in stadt,
(85) Of vreezenwe eene buy, en voor het avontnat,
Men ga al zingende: de wegh zal korter schijnen.
Om zingende te gaen zal ick my zelf’ verpijnen
U met mijn schouderen t’ontlasten van dit pack.


MOE. Desine plura puer: &, quod nunc instat, agamus:
Carmina tum melius, cum venerit ipse, canemus.

    ME. Lycidas, hou op van bidden: en doenwe het geen voor de hant is: wanneer Menalkas komt zal het zingen beter aert hebben.

Me. Zwijgh, Lycidas: hou op van bidden: hou gemack,
(90) En doenwe wat nu voor de hant is: want het zingen
Zal beter passen, als Menalkas aen komt springen.

Continue
[p. 28]

Ecloga X. cui nomen GALLUS.

ARGUMENTUM.
COrnelius Gallus eximius poëta fuit, primusque Aegypti praefectus, qui cum Cythereiden meretricem, Volumnii libertam, quam poëta hic Lycoriden vocat, perditè adamaret, neque illa mutuo amori responderet, sed, ipso spreto, Antonium in Galliam sequuta esset, aegerrime repulsam tulisse creditur. Eum itaque hac Ecloga consolatur Virgilius, sed ita, ut à pastoralibus personis rusticisque comparationibus non secedat. Totum autem fere hoc Argumentum sumptum est ex Thyrside Theocriti, ubi similem Daphnidis amorem exequitur.

(p. 28)
GALLUS.

Tiende Herderskout.

INHOUDT.
Kornelis Gallus was een uitnemende Dichter, en d’eerste Lantvooght over Egypten, die op Cythereis, zijne boel, Volumnius vrygelate slavin, hier van den Dichter Lykoris genoemt, jammerlijck verslingerde: en dewijl zy hem geen wederliefde droegh, maer verachte, en Antonius in Gallien volghde, kost Gallus dit te leur zetten, zoo men gelooft, qualijck verduwen. Hierom vertroost Virgilius hem in dezen Herderskout, doch zulcks dat hy van den herderlijcken staet en boersche gelijckenissen niet afwijckt: want bykans al deze stof is geschept uit Theokrijts Thyrsis, daer hy de zelve liefde van Dafnis uitwerckt.

        De magre Gallus quijnt en raest om zijn vriendin,
    Lykoris, die heeft lust op liever hart te passen:
        Hy slaet van ongedult de wilde wouden in
    En weder uit, en roept: wie is de Minne ontwassen?



[p. 35]

GALLUS.

Tiende Herderskout.

INHOUDT.

        De magre Gallus quijnt, en raest om zijn vriendin
    Lykoris, die heeft lust op liever hart te passen.
        Hy slaet door ongedult de wilde wouden in
    En weder uit, en roept: wie is de minne ontwassen?


EXtremum hunc, Arethusa, mihi concede laborem.
Pauca meo Gallo, sed quae legat ipsa Lycoris,
[p. 29]
Carmina sunt dicenda: neget quis carmina Gallo?

O Arethuse, begenadigh mijn leste werck. Ick zal mijnen Gallus ter eere een kort liedt zingen, doch zulcks dat Lykoris het vry lezen magh: wie kan Gallus een liedt weigeren?

O Arethuse, nu bestrael mijn leste wijs.
Ick zinge een korter liet, tot Gallus eer en prijs,
Doch zulx dat zelf Lykoor het onbeschroomt magh lezen:
Want wie zou Gallus om een veltliet weigrigh wezen!


Sic tibi, cum fluctus subterlabêre Sicanos,
(5) Doris amara suam non intermisceat undam,
Incipe; sollicitos Galli dicamus amores:
Dum tenera attondent simae virgulta capellae.

Daer op moet de zoute zee, terwijl ghy onder de Siciliaensche baren henevloeit, uw water niet bederven. Hef op: laet ons van Gallus minne en quellaedje zingen, terwijl de kamuize geitjes de struicken afscheeren.

(5) Dat hierop ’t zout der zee, terwijl gy onvermoeit
Beneên de baren van Sicilje heenevloeit,
Uw water niet bederf’. hef op met wackre zinnen.
Laet ons van Gallus minne en zijn quellaedje in ’t minnen
Nu zingen, midlerwijl de geit op ’t groene lant,
(10) Kamuis van beck, den struick vast afscheert langs den kant.


Non canimus surdis: respondent omnia sylvae.
Quae nemora, aut qui vos saltus habuêre puellae
(10) Najades, indigno cum Gallus amore periret?

Wy zingen voor geene dooven; want de weergalm der bosschen beantwoort onzen zangk. In welcke bosschen, in welcke wildernissen staecktghe toch, ghy Vlietgodinnen, ghy meiskens, toen Gallus zoo onnozel van minne [p. 29] quijnde?

Wy zingen ’t veltgezangk voor geen doofachtige ooren,
Naerdien wy ’t antwoort van den wackren boschgalm hooren.
    O Vlietgodinnen, en gy maeghdekens, wat wijck,
Wat bosch, wat wildernis verschuilde u heimelijck,
(15) Toen Gallus jammerlijck en deerlijck quijnde in ’t minnen;


Nam neque Parnassi vobis juga, nam neque Pindi,
Ulla moram fecêre, neque Aöniae Aganippe.
Illum etiam lauri, illum flevêre myricae:
Pinifer illum etiam sola sub rupe jacentem
(15) Maenalus, & gelidi fleverunt saxa Lycaei.

Want de bergh Parnas, nochte Pindus, nochte Aganippe, d’Aonische bron, hielden u niet bezigh. De laurieren, de tamarissen weenden oock om hem: Menalus, met pijnbosch begroeit, en de steenrotsen van den kouden Liceus weenden oock om hem, die eenzaem onder de steenklip lagh.

Want Pindus, noch Parnas bekommerden uw zinnen,
Noch Aganip, die klaer Aonie besproeit?
Laurier en tamaris beweenden gansch vermoeit
Den minnaer. Menalus, begroeit van pijnboomwouden,
(20) De steile steenrots en de klippen van den kouden
Liceus weenden droef om hem met groot beklagh,
Daer hy in d’eenzaemheit van eene steenklip lagh.


Stant, & oves circum, nostri nec poenitet illas:
Nec te poeniteat pecoris, divine poëta,
Et formosus oves ad flumina pavit Adonis:
Venit, & Upilio: tardi venêre bubulci;
(20) Uvidus hyberna venit de glande Menalcas.

De schaepen staen oock rontom hem, en het rouwt hun niet: o goddelijcke Poeet, laet het u niet rouwen, dat ghy een veehoeder zijt; de schoone Adonis weide wel zijn schapen langs den stroom. De schaepherder quam ’er oock by; ten leste quamen d’ossedrijvers: Menalkas quam ’er, noch vet van wintereickelen.

[p. 36]
(25) Dat gy een herder zijt: Adoon de schoone knaep,
Dreef zelf langs eenen stroom het gras-erkauwend schaep.
De schaeper quam’er oock: in ’t endt quam d’ossenhoeder.
Menalkas quam’er mê, noch vet van wintervoeder,
En ekelen.


Omnes, unde amor iste, rogant: tibi venit Apollo;
Galle quid insanis? inquit: tua cura Lycoris
Perque nives alium, perque horrida castra secuta est,
Venit, & agresti capitis Silvanus honore,
(25) Florentis ferulas, & grandia lilia quassans.

Zy vraeghden al te zamen: waer uit spruit deze minne? Apollo quam by u, en zeide: Gallus, wat helpt u ’t hooft op hollen? Lykoris, uw liefste, loopt een ander, door hagel en sneeuw, door het gevaerlijcke leger, na. De Boschgodt quam ’er, met ruighte en loof bekranst, en droegh groene meien en groote lelien in zijn hant.

                elck vraeght: wat ’s d’oirzaeck van dees min?
(30) Apollo quam by u, zagh u quellaedjen in,
En zeide: ô Gallus, zegh, wat helpt uw hooft aen ’t hollen?
Lykoor, uw liefste, houdt geen spoor, en slacht de dollen.
Zy loopt, als zinneloos, een’ andren vroegh en spa
Door hagel, vorst, en sneeu, en ’t zorghlijck leger na.
(35) De Boschgodt quam’er by, bekranst met loof, en bladen,
En zwaeide lelien, en meien onbeladen.


Pan Deus Arcadiae venit, quem vidimus ipsi
Sanguineis ebuli baccis, minioque rubentem.
Et, quis modus? inquit, amor non talia curat.
Nec lacrymis crudelis amor nec gramina rivis,
(30) Nec cytiso saturantur apes, nec fronde capellae.

Pan, de Godt van Arkadie, quam ’er: wy zagen hem root van menie en vlierbeziën glimmen. Hy zeide: wat zal het einde hier van wezen? De minne bekreunt zich des niet. Geen tranen kunnen d’ongenadige minne, geen beecken beemden, geen klaver byën, geen bladers de geiten verzadigen.

d’Arkader veegodt Pan quam mê daer gy dus slooft.
Hy glom van meniroot en vlierbesse om zijn hooft.
Hy sprack: wat zal het endt der minnekortse wezen?
(40) De min bekreunt zich niet, noch moeit zich niet met dezen.
Geen zucht noch traen verzade oit d’ongena van min,
Geen waterbeeck den beemt, geen klaver ’t zoet gewin
Der honighbyen, noch geen geit wert zadt van blaêren.


Tristis at ille tamen: Cantabitis, Arcades, inquit,
Montibus haec vestris, soli cantare periti
Arcades: ô mihi tum quam molliter ossa quiescant,
Vestra meos olim si fistula dicat amores.
(35) Atque utinam ex vobis unus vestrisque fuissem
Aut custos gregis, aut maturae vinitor uvae.

Maer de droeve minnaer sprack noch: ghy Arkadische herders, ghy herders, alleen op zangk afgerecht, zult dit uwe bergen toezingen. Och, hoe zacht wil mijn gebeente rusten, zoo uwe fluit namaels mijn vryaedjen verhaele. Och, of ick een van uw gezellen waere geweest, het zy een veehoeder, of wijngaerdenier.

De droeve minnaer kermt noch dus, daer zy vergaêren:
(45) Arkader herders, gy Arkaders, die alleen
Op zang zijt afgerecht, zult dus mijn droef gesteen
Toezingen uw geberghte, en groene herderskusten:
Och och, hoe stil en zacht wil mijn gebeente rusten,
Zoo namaels uwe fluit verhael mijn vryery!
(50) Och, waer ick eer geweest een van uw mackren; ’t zy
Een arrem herder, of wijngaerdenier, voor ’t minnen;


Certè, sive mihi Phyllis, sive esset Amyntas,
[p. 30]
Seu quicunque furor (quid tum, si fuscus Amyntas?
Et nigrae violae sunt, & vacinia nigra)
(40) Mecum inter salices lenta sub vite jaceret:
Serta mihi Phyllis legeret, cantaret Amyntas.

Zeker had ick op Fyllis, of Amyntas, of wie het moght zijn, verslingert geweest (wat schaet het toch of Amyntas bruin is? Fiolen zijn bruin, blaeuwe bessen zijn bruin) hy zou by my, onder de willigen, in den wijngert slapen: Fyllis kranssen voor my plucken, Amyntas voor my zingen.

Ick hadde op Fyllis, of Amyntas hart en zinnen
Gezet (wat schaed’t het is Amyntas bruin, mijn hart,
Fiolen zijn wel bruin: de blaeuwe bees is zwart,)
(55) Hy zoude, aen mijne zijde, in wilge en wijngaert rusten,
Amyntas met zijn’ zang en keele my verlusten,
En Fyllis kranssen voor my plucken.


Hic gelidi fontes, hic mollia prata Lycori:
Hic nemus: hic ipso tecum consumerer aevo.
Nunc insanus amor duri me Martis in armis
(45) Tela inter media atque adversos detinet hostes.

O Lykoris, hier zijn koele bronnen; hier zijn zachte beemden; hier zijn bosschen; hier zou ick met u mijn leven verslijten. Nu houdt my de dolle minne midden onder geweer en wapens en vyanden:

                                                            ô Lykoor,
Hier zijn de bronnen koel: de zachte beemt leght voor
[p. 37]
Ons open: hier is bosch, omringt met grastapijten.
(60) Hier zoude ick, hant aen hant, met u mijn leven slijten.
Nu houdt de dolle min my midden in den krits
Des vyants, onder ’t heir, en onder scherp en spits:


Tu procul à patria (nec sit mihi credere) tantum,
Alpinas ah dura nives & frigora Rheni
Me sine sola vides: ah te ne frigora laedant:
Ah tibi ne teneras glacies secet aspera plantas.

en ghy wreede gaet, helaes! verre van uw vaderlant (naulix kan ick het gelooven) alleen, en zonder my, slechts den sneeuw in d’Alpes en den bevro- [p. 30] zen Rijn bezoecken. Och, dat ghy niet van koude verkleumt: och, dat het scherpe ys uwe teere voetjes niet snijde.

En gy, ô wreede, gaet, helaes, op vreemde wegen,
Zoo verr’ van ’t vaderlant (’k geloof het nu,) verlegen
(65) Alleen, en zonder my, den toegevrozen Rijn,
De sneeuwjaghdt in ’t geberght bezichtigen met pijn.
Och, dat gy niet verkleumt van koude, en in het doolen
De scherpte van het ys niet quetse uw teêre zoolen.


(50) Ibo, & Chalcidico quae sunt mihi condita versu,
Carmina pastoris Siculi modulabor avena.

Nu wil ick henegaen, en Euforions vertaelde vaerzen, op het riet des Siciliaenschen herders, spelen.

Nu wil ick heenegaen, en u ’t vertaelde liet
(70) Van helt Euforion, op ’t dun gesneden riet
Des schrandren herders van het rijck Sicilje speelen.


Certum est in sylvis inter spelaea ferarum
Malle pati, tenerisque meos incidere amores.
Arboribus: crescent illae, crescetis amores.

Ick heb opgezet liever in bosschen, onder speloncken der dieren, kommer te lijden, en mijn minne op jonge boomen te snijden: die zullen opwassen: mijn minne zal met hun opwassen.

’k Hebbe opgezet veeleer in bosschen arm te queelen,
En, in speloncken van gedierten afgevast,
Te lijden, en mijn min op boom en gladden bast
(75) Te snijden, die zal, jaer op jaer, gestadigh bloeien.
Mijn min zal met den boom opwassen, en aengroeien.


(55) Interea mistis lustrabo Maenala nymphis;
Aut acres venabor apros: non me ulla vetabunt
Frigora Parthenios canibus circundare saltus.

Ondertusschen zal ick, midden onder de Berghgodinnen, Menalus bewandelen, of wilde zwijnen jagen: geen koude zal my behinderen de Partenische wildernissen met honden te bezetten.

’k Zal ondertusschen, in het midden van den rey
Der Berghgodinnen, gaen bewandlen velt, en hey
Op Menalus, of gaen ter jaght op wilde zwijnen.
(80) Geen vorst noch kou zal my behinderen woestijnen
En wildernissen van Parthenie in het ront
Alomme te beslaen met jagersnet, en hont.


Iam mihi per rupes videor lucosque sonantes
Ire: libet Partho torquere Cydonia cornu
(60) Spicula: tanquam haec sit nostri medicina furoris,
Aut deus ille malis hominum mitescere discat.

My dunckt alree, dat ick over klippen en door ruisschende wouden henestap: het lust my met eenen Persiaenschen boge Kretenser pijlen te schieten: gelijck of dit d’artseny onzer razende minne waere; of dat die Godt zich door d’ellende der menschen liet vermorwen.

My dunckt ick stappe alree, van niemant opgehouden,
Door klip, en rots, en haegh, en ’t ruisschen van de wouden.
(85) Het lust my, als een Pers, voorzien met taeien boogh
En een’ Kretenzer pijl, te micken met mijn oogh,
Als waer dit artseny voor ons uytzinnigh kermen,
Of dat zich eenigh godt medoogend woude ontfermen
Door ’s menschen jammeren.


    Iam neque Hamadryades rursus, nec carmina nobis
Ipsa placent. ipsae rursus concedite sylvae.
Non illum nostri possunt mutare labores:
(65) Nec si frigoribus mediis Hebrumque bibamus,
Sithoniasque nives hyemis subeamus aquosae:
Nec si, cum moriens alta liber aret in ulmo,
Aethiopum versemus oves sub sydere Cancri.

Nu vermaecken ons weder geen Boomgodinnen, nochte vaerzen zelfs: zelfs ghy bosschen hebt weder by ons uit: uwe jaght kan mijn zinnen niet verzetten; al droncken wy, in ’t hartje van den winter, uit den Hebrus, en liepen ’s winters in Thracie, door regen en sneeuw: al weidden wy de schapen der Mooren, onder den Kreeft, daer de bast van den hoogen olm verdort en uitdrooght.

                                            maer nu vermaeckt my, bang
(90) En droef van zin en geest, geen boomgodin, noch zang.
Gy bosschen hebt weêr uit. geen winthont, spriet, noch netten,
Noch al de jaghtlust kan mijn zinnen niet verzetten;
[p. 38]
Al dronckenwe oock, in ’t hart des winters, Hebrus stroom;
Al liepenwe in het hart des winters, zonder schroom,
(95) In Thracie door sneeu, en regen; en al weidden
Wy schapen, by den Moor, in ’t zuiden afgescheiden,
Daer bast en sap des olms verdrooght door ’s Kreeften gloet.


Omnia vincit Amor: & nos cedamus amori.
(70) Haec sat erit, divae, vestrum cecinisse poëtam,
Dum sedet, & gracili fiscellam texit hibisco,
Piërides, vos haec facietis maxima Gallo:
Gallo, cujus amor tantum mihi crescit in horas,
Quantum vere novo viridis se subicit alnus.

De minne temt al wat ’er is: en wy moeten voor de minne zwichten. O Godinnen, het zal genoegh zijn, dat uw Poeet dit zong, daer hy zat en vlocht van dunne maluwe eenen kaeskorf. O Zanggodinnen, ghy zult uwen Gallus dit liedt aenprijzen: Gallus, wiens liefde alle oogenblick zoo geweldigh in mijn hart groeit, gelijck de groene els in de lente.

De Min betemt het al wat leeft: een ieder moet
Voor minne zwichten. laet, ô godtheên, dit gevallen.
(100) Genoegh dat uw poeet dit opzong voor u allen,
Daer hy een’ kaeskorf vlecht van maluwe in de blaên.
O Zanggodinnen, prijst dit veltliet Gallus aen,
Wiens liefde alle oogenblick zoo diep groeit in mijn harte,
Gelijck by lentezon een els, die andren tarte.


[p. 31]
(75) Surgamus: solet esse gravis cantantibus umbra:
Iuniperi gravis umbra. nocent & frugibus umbrae:
Ite domum saturae, venit Hesperus, ite capellae.

Laet ons opstaen: dees schaduw plaght den zanger te bezwaren: geneverschaduwe bezwaert den geest; en schaduwen beschadigen de vruchten. Gaet t’huis, gaet hene, ghy zatte geitjes, d’avont begint te vallen.

EINDE der Herderszangen.

(105) Nu opgestaen van hier: dees schaduwe bezwaert
Den zanger: schaduw van genever uit den aert
Bezwaert den geest: die schim krenckt vruchten in ’t gemeene.
Gy zatte geitjes, gaet, want d’avont valt: gaet heene.

Continue

(p. 31)

P. VIRG. MARONIS

GEORGICORUM

LIBER I.

ARGUMENTUM.
PRopositio operis. invocatio Numinum. Aratio. Ejus praecognita; arandi tempora; soli natura, & discrimina. novalia praerogativa Sementis. Pestes Satorum. Pestes Satorum. Agriculturae origo. Instrumenta rustica. Operum rusticorum tempora: quae à coeli & siderum cognitione pendent. Tempestatum prognostica, à Sole & Lunâ. Prodigia quae Iul. Caes. caedem secuta, praesagierunt civile bellum contra Brutum & Cassium.

(p. 31)

P. VIRGILIUS MAROOS

LANTGEDICHTEN.

Het eerste Boeck.
Voorstellinge van het werck. Aenroepinge der Godtheden. Ackerbouw. Kennis des zelfs, die voor moet gaen; tijt van ploegen; aert en onderscheit van gronden; voordeel van braecklanden. Zaeitijt. Ackerplagen. Oirsprongk des ackerbouws. Ackergereetschap. Tijt van boerewerck, aen de kennis van den loop der starren vast. Weerwijsheit uit zon en maen. Voortekens, van Iulius Cesars moort gevolght, spelden den burgerlijcken oorlogh tusschen Augustus en Brutus en Kassius.
        Wat d’ackers weeligh maeckt; wanneer de huisman best
    Den acker bouwt en ploeght, en hoe hy zaet moet zaeien,
        Dat leert hem Maro hier; op dat hy magh op ’t lest
    De vrucht en vruchtbren oegst des zuren arbeits maeien.
Voorstellinge en verdeilinge van ’t geheele werck, te weten, ackerbouwen en zijne tijden, planten en pooten, veehoeden en aenvocken, en byen en honigh. Aenroepinge der ackergodtheên,

[p. 39]

P. VIRGILIUS MAROOS

LANTGEDICHTEN.

Het eerste Boeck.

INHOUDT.


        Wat d’ackers weeligh maeckt; wanneer de huisman best
    Den acker bouwt, en ploeght, en hoe men zaet moet zaeien,
        Leert Maro hier, op dat hy vrolijck magh op ’t lest
    De vrucht en vruchtbren oogst des zuuren arbeits maeien.


[I] QUid faciat laetas segetes: quo sidere terram
Vertere, Mecoenas, ulmisque adjungere vites
Conveniat: quae cura boum, quis cultus habendo
Sit pecori: atque apibus quanta experientia parcis:
(5) Hinc canere incipiam.

NU zal ick, o Mecenas, voortaen beginnen te zingen wat de landen weeligh en vet maecke: in wat saizoen men den ploegh door den acker moet drijven, en den wijnstock aen den olm huwen: hoe men op ossen moet passen; hoe men de kudde moet gadeslaen: en welck een ervaerenheit men onder de zuinige byen vint.

MYn zang zal, ô Meceen, voortaen u laeten hooren
Wat landen weeligh maeckt; in wat saizoen men voren
Door d’ackers trecken moet, met ploegh en ysren tant,
En best den wijnstock aen den olmboom huwt op ’t lant;
(5) Wat zorgen d’os vereischt, en ’t vee, op zijne tyen;
En wat de zuinige aert der wackre honigbyen
In ’t gadeslaen ons leert.


[I]                                         Vos, ô clarissima mundi
Lumina, labentem coelo quae ducitis annum:
Liber, & alma Ceres, vestro si munere tellus
Chaoniam pingui glandem mutavit arista,
Poculaque inventis Acheloïa miscuit uvis:
(10) Et vos agrestum praesentia numina Fauni,
Ferte simul Faunique pedem, Driadesque puellae:
[p. 32]
Munera vestra cano.

O Bacchus en voedtzaeme Ceres, die door uwe klaerheit de weerelt verlicht, en, aen den hemel de ronde doende, ons de saizoenen afmeet; indien d’aerde de Chaonische eeckels door uwen zegen in vette airen veranderde, en water eerst met wijn leerde mengen: en ghy Boschgoden, beschutters der huislieden, en ghy Woutgoden en Boomgodinnen, komt te zamen herwaert mijn gedicht zegenen: ick loof uwe gaven en weldaden:

                                                        ô Bacchus, rijck van gloet,
En gy, ô Ceres, die het leven queeckt, en voedt:
Gy weereltlichten, die noit ronde hebt vergeeten,
(10) Om elck saizoen ons aen den hemel af te meeten;
Indien het aertrijck eerst door uwe gunst geleert,
Chaonische eeckels in een vruchtbaere aer verkeert,
Den wijn met water leert verkoelen: gy beschutters
Der slavende ackerliên: gy boschgoôn, en gy stutters
(15) Van woudt en wildernis: gy boomgodinnen mê;
Komt herwaert om mijn dicht te zeegnen, op mijn bê.
Ick loof uw gaven, en uw weldaên met mijn zangen:


[I]                                     Tuque ô cui prima frementem
Fudit equum magno tellus percussa tridenti,
Neptune: & cultor nemorum, cui pinguia Caeae
(15) Ter centum nivei tondent dumeta juvenci.
Ipse nemus linquens patrium, saltusque Licaei,
Pan ovium custos, tua si tibi Maenala curae,
Adsis O Tegeaee favens:

en ghy, o Neptuin, wien d’aerde, van uwen grooten drietant getroffen, eerst een brieschende paert opdroegh: en ghy Aristeus, boschhoeder in Cea, daer driehondert sneeuwitte runders uw vrucht- [p. 32] baere hagen snoeien: en ghy Pan, beschutter der schapen, verlaet uw vaderlijck bosch, en de wildernissen van Lyceus; en gaet Menalus u noch ter harte, zoo komt ons, o Tegeesche Godtheit, begunstigen:

En gy Neptuin, wien d’aerde, als zy van uwen langen
En scherpen drytant wiert getroffen, fel en straf,
(20) Een brieschende oorloghspaert tot een schenckaedje gaf:
[p. 40]
Gy mede Arist, die ’t bosch in ’t eilant Cea hoedde,
Daer gy uw witte kudde, en vette runders voedde,
Dryhondert in getal, die altijt even graêgh
In vruchtbre weiden gaen, en scheeren struick, en haegh:
(25) En gy, ô veegodt, Pan, beschutter van uw schaepen,
Verlaet uw vaders bosch, met uwen staf, en knaepen,
De wildernissen van Lycëus, en zijn’ beemt:
Indien gy noch Menael, uw bergh, ter harte neemt,
Zoo koom, Tegeesche Godt, ons by aen deze kanten:


[I]                                           oleaeque Minerva
Inventrix: uncique puer monstrator aratri:
(20) Et teneram ab radice ferens Silvane cupressum:
Diique, deaeque omnes, studium quibus arva tueri,
Quique novas alitis nonnullo semine fruges,
Quique satis largum coelo demittitis imbrem.

en ghy Minerve, die eerst den olijf plantte: en ghy jongelingk, die eerst den krommen ploegh opbroght: en ghy Sylvaen, met uwen dunnen cipressetack, uit den gront geruckt: en voort alle ghy Goden en Godinnen, die d’ackers beschermt, met nieuwe vruchten bezaeit, en het gewas met dauw en regen uit den hemel overvloedigh zegent:

(30) En gy Minerve, die d’olyven eerst holpt planten:
Gy mede, ô jongelingk, die eerst den krommen ploegh
In zwang broght: gy Sylvaen, wiens hant cipressen droegh,
En ruckte uit d’aerde een’ tack van tedere cipressen:
En voort alle andre Goôn, en Godtheên, en Godessen,
(35) Beschutters van het velt, die met een nieuwe vrucht
Den acker overzaeit, ’t gewas uit wolck en lucht
Met dauw en regen plaght zoo rijckelijck te laven:


[I] Tuque adeo, quem mox quae sint habitura deorum
(25) Concilia, incertum est, urbis-ne invisere, Caesar,
Terrarumque velis curam, & te maximus orbis
Authorem frugum, tempestatumque potentem
Accipiat, cingens materna tempora myrto:
An deus immensi venias maris, ac tua nautae
(30) Numina sola colant: tibi serviat ultima Thule,
Teque sibi generum Tethys emat omnibus undis:

en ghy, o CESAR, die met uw moeders myrt bekranst, en namaels in den Raet der Goden opgenomen, in bedencken neemt, of u de regeeringe der Stede, en de vooghdy des ganschen aertbodems, en over saizoenen en vruchten, sta t’aenvaerden; of over den grondeloozen Oceaen, daer de zeeman uwe Godtheit alleen eere, het verregelegen Thule u diene, en Tethys met alle haere wateren u ten schoonzoon aenzoecke:

En gy, ô CESAR, die met uwe moeders gaven
Den mirtetack bekranst, en namaels in den raet
(40) Der Goôn gevoert, bedenckt of u t’aenvaerden staet
De heerschappy der Stede, en d’erfvooghdy der landen
Van al den aerdtboôm, en het zeegnen van waeranden,
En vrucht, en elck saizoen; of over ’t grondloos meer,
Daer uwe Godtheit door den zeeman d’opperste eer
(45) Wort opgedragen, Thule, in ’t noorden afgelegen,
U dient, en Tethis wenscht u endtlijck te beweegen
Met al haer wateren, of gy, dus aengezocht,
Om zulck een’ bruitschat eens haer schoonzoon werden moght:


[I] Anne novum tardis sidus te mensibus addas,
Qua locus Erigonen inter, Celasque sequentes
Panditur: ipse tibi jam bracchia contrahit ardens
(35) Scorpius, & coeli justa plus parte reliquit.

en die overweeght, of ghy u, als een nieuwe star, wilt zetten, daer de dagh op zijn langste zy, en u plaets tusschen de Maeght en het Scorpioen wort ingeruimt: het brandende Scorpioen treckt alreede zijn scheeren in, en laet u meer dan zijn halve streeck over.

En die nu overweeght of gy u neêr wilt stellen,
(50) Gelijck een nieuwe star, daer ’t zonnelicht den hellen
En klaeren dagh op ’t langste in ’s hemels streeck geleit;
Daer tusschen Scorpioen en Maeght, uw stoel bereit
En vaerdigh staet: alree begint in ’s hemels plecken
Het brandend Scorpioen zijn scheeren in te trecken,
[p. 41]
(55) Ruimt u alree meer in dan ’s hemels halve streeck:


[I] Quidquid eris (nam te nec sperent Tartara regem,
Nec tibi regnandi veniat tam dira cupido:
Quamvis Elysios miretur Graecia campos,
Nec repetita sequi curet Proserpina matrem)
(40) Da facilem cursum, atque audacibus annue coeptis.
[p. 33]
Ignarosque viae mecum miseratus agrestes,
Ingredere, & votis jam nunc assuesce vocari.

Wat gewest ghy kiest (want d’afgront ziet uw vooghdy niet te gemoet, en zulck een heilooze scepterzucht zy verre van u: schoon Griecken d’Elysiaensche lustbeemden boven aen zette, en de verbede Proserpijn geenen treck tot haer moeder hebbe) verleen ons spoet, en begunstigh dit stoute bestaen: ontfarm u met my over de huislieden, die deze baen niet kennen, en begin en gewen alree, by uw leven, naer onze kerckbeloften te luisteren.

Wat streeck gy kiezen wilt, (want d’afgront, dootsch en bleeck,
Verwacht uw heerschappy beneden niet, en verre
Zy zulck een heerschlust van uw flonckerende starre:
Schoon Griecken lust schept in ’t Eliziaensche velt,
(60) En Proserpijn verbeên zich zelve luttel quelt
Om haere moeder weêr op d’aerde by te blijven:)
Verleen ons spoedt, en help den stouten intre stijven,
Met uw genade en gunst: ontfarm met my u toch
Eens over d’ackermans, niet bouwgeleert tot noch:
(65) Begin nu, en gewen in tijts, en by uw leven,
Ons kerckbeloften en gebeên gehoor te geven.


[I]     Vere novo, gelidus canis cum montibus humor
Liquitur, & Zephyro putris se gleba resolvit;
(45) Depresso incipiat jam tum mihi taurus aratro
Ingemere, & sulco attritus splendescere vomer.
Illa seges demum votis respondet avari
Agricolae, bis quae solem, bis frigora sensit:
Illius immensae ruperunt horrea messes.

    Zoo ras de koude sneeuw op ’t geberghte met d’aenkomende lente beginne te smilten, en de murwe klay door den westen wint ontdoie en ontlaete, dan den stier voor den ploegh door het lant gedreven, dat hy hijge, en het gesleten ploeghyzer in de vore glimme. Het koren, dat tweemael de hitte, tweemael de koude gevoelde, zal endelijck den wensch des gierigen ackermans vergenoegen, en de schuren tot berstens toe overladen.

    Zoo dra de koude sneeuw op ’t grijs geberghte in ’t endt
Allengs aen ’t smilten raeckt, in d’aenkomst van de lent,
De murwe klay ontdoit, door ’t blazen uit den weste,
(70) Dan stieren in den ploegh gespannen, en u beste
Hen hygende door velt en acker heengejaeght,
En ’t yzer, dat het glimme, in vore en klont gevaeght.
Het lant, dat tweemael hitte, en tweemael kille koude
Gevoelde, zal in ’t endt den graetigen, die bouwde,
(75) Vernoegen, naer zijn’ wensch, en schuur, en vloer, met graen
En weeligh veltgewas, bykans te berste laên.


[I] (50) Ac prius, ignotum ferro quam scindimus aequor,
Ventos, & varium coeli praediscere morem
Cura sit; ac patrios cultusque habitusque locorum:
Et quid quaeque ferat regio, & quid quaeque recuset,

    Doch eer wy het velt, wiens aert ons noch onbekent is, met [p. 33] yzer doorsnijden, zoo staet ons eerst op de verscheidenheit van wint en weder, en der ouderen gewoonte, en den aert en eisch der plaetsen te letten; en wat elck lantschap dragen en niet dragen wil.

Doch eermen noch het lant, welcks aert wy noch niet kennen,
Met yzer klove, staet ons eerst te leeren wennen
Wel scherp te letten op verscheidenheit van wint
(80) En weder, en ’t gebruick der ouderen, niet blint
In ’t gaslaen, oock den eisch en aert der plaets te mercken,
En wat elck lantschap draeght, en niet draeght in zijn percken.


[I] Hîc segetes, illic veniunt felicius uvae:
(55) Arborei foetus alibi, atque injussa virescunt
Gramina. nonne vides, croceos ut Tmolus odores,
India mittit ebur, molles sua tura Sabaei?

Hier wil het koren, daer de druif liever wassen; elders ooft en gras van zelf groeien. Ziet ghy niet hoe de saffraen ons van Tmolus toerieckt? OostIndien ons yvoor, weeligh Arabie ons wierook toezent?

Hier groeit de wijngert liefst, daer maght van graengewas,
En elders geeft het lant van zelf u ooft en gras:
(85) En ziet gy niet hoe u saffraen met blijde geuren
Van Tmolus toerieckt? hoe Oostindie u de deuren
Van elpenbeen ontsluit, u zegent met yvoor,
En weeligh Arabye ons wieroock brengt te koor?


[I] At Chalybes nudi ferrum, virosaque Pontus
Castorea, Eliadum palmas Epeiros equarum?
(60) Continuo has leges, aeternaque foedera certis
Imposuit natura locis, quo tempore primum
Deucalion vacuum lapides jactavit in orbem,
Unde homines nati durum genus.

de naeckte Chalybes ons yzer leveren, Pontus heilzame beverijnen, Epirus puik van merrien, ten renstrijt opgewassen? Natuur gaf terstont elcke plaets in ’t byzonder haere wetten, waer aen zy zich eeuwigh verbondt, sedert Deukalion eerst steenen in d’onbewoonde weerelt zaeide; waer uit menschen, zoo hardt als steenen, sproten.

[p. 42]
De naeckte Chalybes het yzer uit hun mijnen
(90) Toevoeren? Pontus helpt den arts aen beverijnen.
Epyrus levert puick van merrien, gequeeckt
Voor Elis renstrijt. vrouw Natuur, wien niets ontbreeckt,
Gaf daetlijck elcke plaets haer wetten in ’t byzonder,
Waeraen zy eeuwigh zich verbont, toen ’t aerdtrijck onder
(95) Geloopen, weder ’t hooft quam heffen in de zon,
En ’t onbewoont gewest eerst van Deukalion
Met steenen wiert bezaeit, waer uit de menschen sprooten,
Zoo hardt als kaizelsteen.


[I]                                                       Ergo age, terrae
Pingue solum primis extemplo à mensibus anni
(65) Fortes invertant tauri, glebasque jacentes
Pulverulenta coquat maturis solibus aestas:
At, si non fuerit tellus foecunda, sub ipsum
Arcturum, tenui sat erit suspendere sulco:
Illic, officiant laetis ne frugibus herbae;
(70) Hic, sterilem exiguus ne deserat humor arenam.

Weshalve wacker in het voorjaer met stercke stieren den vetten gront omgekeert, op dat het steken der zomerzonne de klay koocke en opdrooge: doch indien d’acker schrael en mager valle, zoo zal ’t genoegh zijn het lant in herfstmaent effen op te haelen; op dat de distel het weelige gewas in ’t vette lant niet versticke; op dat de dorre en zandige gront geen vochtigheit ontbeere.

                                        hierom, ô ploeghgenooten,
Den vetten ackergront met stercken os en stier
(100) Geploeght, en omgekeert in ’t voorjaer, dat het vier
En steecken van de zon de klayaerde op magh droogen,
En koocken: doch indien de gront, van kleen vermoogen,
Te schrael en mager vall’, zoo is ’t alleen genoegh
De landen, in den herfst, een weinigh met den ploegh
(105) Den boezem t’openen, om distel en de doren
Te hindren, datze niet, in vette klonte en voren,
Het weelige gewas versticke, en ’t ackerlant
Geen vochtigheit ontbeere, in dor en dorstigh zant.


[I] [p. 34]
Alternis idem tonsas cessare novales,
Et segnem patiêre situ durescere campum.
Aut ibi flava seres mutato sidere farra,
Unde prius laetum siliqua quassante legumen,
(75) Aut tenues foetus viciae, tristisque lupini
Sustuleris fragiles calamos, sylvamque sonantem.
Urit enim lini campum seges, urit avenae,
Urunt Lethaeo perfusa papavera somno.

    Laet oock nieuwe boulanden vry om ’t ander jaer braeck en ledigh leggen, en met een harde korst begroejen: of zaey, wanneer het jaer om is, goutgeel koren, ter stede daer ghy eerst vruchtbaere en rammelende boonen en onvruchtbaere vitsen en bittere hop, met haere dunne en ruischende halmen, pluckte en afsneet: want vlas haver en mankop, dat slaep verweckt, verdroogen den acker.

    Het nieuwe bouwlant laet, verschoont van ploegh en eggen,
(110) By beurte, om ’t ander jaer, vry braeck en ledigh leggen,
En met een harde korst begroeien: of beslaet,
Als ’t jaer zijn ronde sluit, het milt met edel zaet
Van goutgeel koren, daer ’t met boonen stont geladen,
Een rammelend gewas, en daer gy dorre bladen
(115) Van vitse, en bittre hop liet snijden van haer’ ste,
En dunnen halm: want vlas, en haver, mankop mê,
Het welck den slaep verweckt, den acker gansch verdroogen.


[I] Sed tamen alternis facilis labor. arida tantum
(80) Ne saturare fimo pingui pudeat sola, neve
Effoetos cinerem immundum jactare per agros.

Evenwel teelen braecklanden gewilligh, zoo ghy u slechts niet ontziet magere gronden met slib te mesten, of uitgearbeide ackers met assche en vuilnis te bestroien.

Het braecklant evenwel wil gaerne uit zijn vermoogen
Oock vruchten teelen, zoo het u geensins verdriet
(120) Den magren gront met slib te mesten: vreestge niet
Het uitgearbeit lant uit zijnen slaep te wecken,
En naer den eisch met assche en vuilnis dicht te decken.


[I]     Sic quoque mutatis requiescunt foetibus arva,
Nec nulla interea est inaratae gratia terrae.
Saepe etiam sterilis incendere profuit agros
(85) Atque levem stipulam crepitantibus urere flammis.
Sive inde occultas vires, & pabula terrae
Pinguia concipiant, sive illis omne per ignem
Excoquitur vitium, atque exsudat inutilis humor;

    Aldus verpoost men het lant oock door verandering van gewas, en ondertusschen komt d’aerde, zonder ploegen, tot zich zelve. Menighmael doet het dorre ackers deught, zoo menze in brant steecke, en stroo en stoppels in vlam zette, datze kraecken: het zy dat dit den gront heimelijck een kracht en vettigheit byzette; het zy dat door het vier al het gebreck uitbrande, en d’onnutte vochtigheit uitzweete;

[p. 43]
    Door wisling van gewas wort dus oock ’t lant genoegh
Verpoost, en midlerwijl komt d’aerde, ontlast van ploegh
(125) En kouter, tot zich zelf. men betert lantgebreecken
En dorre gronden oock met die in brant te steecken,
De stoppel en het stroo in eene lichte vlam
Te zetten, datze kraeck: ’t zy dus de gront vernam
Een heimelijcke kracht en vetheit door het branden;
(130) Het zy de vlam verteer’ ’t gebreck der ackerlanden,
Onnutte vochtigheit gansch uitzweete,


[I] Seu plures calor ille vias, & caeca relaxat
(90) Spiramenta, novas veniat qua succus in herbas;
Seu durat magis, & venas astringit hiantes:
Ne tenues pluviae, rapidive potentia solis
Acrior, aut Boreae penetrabile frigus adurat.

of die hitte vele verstoppingen en verhole zweetgaten opene, waer door de jonge wor- [p. 34] tels het sap inzwelgen; of die gloet ’s aertrijcks gapende aders meer verharde en toeschroeie tegens het natte weder, krachtige hitte der zonne, en doordringende koude des Noorden wints

                                                            of gewis
Het vier al wat verstopt en toegesloten is
Ontsluite, en helpe aen lucht, waer door de jonge telgen
En wortels in den gront den dauw en ’t sap verzwelgen;
(135) Of ’t vier al d’aders van het aerdtrijck meer verhard
En toeschroey’ tegens ’t nat des regens, en de smert,
Die ’t voelt door ’t steecken van de zonne, of ’t fel bespringen
Des kouden noorden wints, gewoon in ’t hart te dringen.


[I] Multum adeo, rastris glebas qui frangit inertes,
(95) Vimineasque trahit crates juvat arva; neque illum
Flava Ceres alto nequicquam spectat Olympo.
Et qui, proscisso quae suscitat aequore terga,
Rursus in obliquum verso perrumpit aratro,
Exercetque frequens tellurem, atque imperat arvis.

    Hy verbetert den acker niet luttel, die eggen en teene horden over het velt slepende, onnutte kluiten breeckt; en de blonde Ceres bestraelt, van den hoogen Olymp, dien bouwheer niet vruchteloos: oock die den rugh des velts, in de lengde geploeght, weder in de breede doorsnijde, menighmael den gront bouwe, en zich ’er meester van maecke.

    Hy helpt den acker oock niet weinigh met zijn hant,
(140) Die teene horde en eg met arbeit sleept door ’t lant,
En harde kluiten breeckt. de blonde Ceres zegent
Bestraelt hem uit de lucht niet ydel, en bejegent
Den wackren bouwer oock met gunst, indien hy zwoeght,
En kloeck den kamp, in ’t lang op zijnen rugh geploeght,
(145) Oock in de breete snijt, en niet ontziet heel wacker
Te bouwen, en zich heer te maecken van den acker.


[I] (100) Humida solstitia, atque hyemes optate serenas,
Agricolae hyberno laetissima pulvere farra,
Laetus ager, nullo tantum se Moesia cultu
Iactat & ipsa, suas mirantur Gargara messes.
[p. 35]
Quid dicam jacto qui semine comminus arva
(105) Insequitur, cumulosque ruit male pinguis arenae?
Deinde satis fluvium inducit, rivosque sequentes?

Ghy ackermans, bidt oock om natte zomers en drooge winters: een drooge winter verheught gewas en acker. Mesie stofte noit geweldiger dan op zulck een teelt, en Frygie verwonderde zich dan over zijnen oegst. Wat wil ick van hem vermanen, die, stracks na het zaeien, zijn lant geen rust gunt, en met zandige klonte bestroit; dan met bronnen en beecken het gewas bevochtight;

Gy ackermannen bidt en wenscht met alle vlijt
Om natte zomers, en een’ droogen wintertijt.
Een drooge wintertijt verheught gewas, en voren.
(150) Dan stofte Mesië eerst geweldigh op zijn koren,
En dan stont Frygie verbaest om zijnen bouw.
Wat wil ick veel van hem vermaenen, die getrouw,
Terstont na’et zaeien, zweet, en nimmer ’t lant laet rusten,
Met zantklont dick bestroit, of zijne vruchtbre kusten
(155) Bevochtight met een bron en versche waterbeeck?


[I] Et cum exustus ager morientibus aestuat herbis,
Ecce supercilio clivosi tramitis undam
Elicit: illa cadens raucum per levia murmur
(110) Saxa ciet, scatebrisque arentia temperat arva.

en wanneer het zaet op den verbranden acker van hitte quijne, het water van den top eenes heuvels laet springen, dat over de gladde klippen heneruischende, het dorstige velt met zijne sprongen laeft?

En, als het zaet verbrant op velt en korenstreeck,
[p. 44]
En quijnt van hitte, een bron laet van den heuvel daelen,
Die langs de klippen ruischt, en met zijn waterstraelen
Het dorstigh velt verquickt?


[I] Quid qui, ne gravidis procumbat culmus aristis,
Luxuriem segetum tenera depascit in herba,
Cum primum sulcos aequant sata, quique paludis
Collectum umorem bibula deducit harena?
(115) Praesertim incertis si mensibus amnis abundans
Exit, & obducto late tenet omnia limo,
Unde cavae tepido sudant umore lacunae.

Wat wil ick van hem vermanen, die, op dat de halm niet, onder de zwangere air, door geilheit van ’t gewas, bezwijcke, de groeze door de kudden laet afweiden, wanneer het koren effen zoo hoogh als de vore is? Wat vermaen ick hoe nut het zy een staende water over het drooge zant te leiden? inzonderheit zoo, in de lente of herfsttijt, een watervloet het warme slib over al het velt spoele, dat greppels en slooten overal overloopen.

                                        wat wil ick weder iet
(160) Van hem vermanen, die, op dat de hallem niet
Door last der zwangere aer bezwijcke, in ’t weeligh groeien,
De groeze door den tant der kudden af laet snoeien,
Wanneer het koren juist tot aen de voren wass’?
Wat rep ick hier hoe nut het zy een’ staenden plas
(165) Te leiden over ’t zant, dat droogh is uit zijn wezen?
Byzonder zoo, by lente of herrefst, een gerezen
En hooge watervloet de warme slibbe spoel’,
De holle greppels vulle, en vore, en sloot, en poel.


[I] Nec tamen, haec cum sint hominumque boumque labores
Versando terram experti, nihil improbus anser
(120) Strymoniaeque grues, & amaris intiba fibris
Officiunt aut umbra nocet.

    Hoewel een ervaren ackerman alle deze dingen weet, en wat arbeit aen den ackerbouw, voor menschen en ossen, vast zy; noch wort’ er (schut men ’t niet) schade geleden van gulzige ganzen, Strymonsche kranen, schaduwe en cikorey, met haere bittere wortelen.

    Hoewel een ackerman, die kloeck is, en ervaeren,
(170) Dit grondigh weet, en kent niet minder wat bezwaeren
En arbeit d’acker eischt van mensch, en os met een,
Noch wort’er, schut men ’t niet, geen kleine scha geleên
Van ganzen, gulzigh in den aert, Strymonsche kraenen,
Van schaduw, cikorey, wiens bittre wortels baenen
(175) Den wegh tot groot bederf.


[I]                                      pater ipse colendi
Haud facilem esse viam voluit, primusque per artem
Movit agros, curis acuens mortalia corda
Nec torpere gravi passus sua regna veterno.

Het beliefde den alderhoogsten Vader niet den ackerbouw lichter in te stellen, toen hy eerst den ploegh, als een kunst, in zwangk broght, om ’s menschen herssens door moeielijckheên te wetten, en tot geen domme en logge slaepzucht te laten vervallen.

                                                  den allerhooghsten Godt
Beliefde het aldus des ackerbouwers lot
En zuuren arrebeit niet lichter in te zetten,
Toen hy de ploeghkunst eerst in zwang holp, en haer wetten,
Om ’s menschen brein en geest door ’s levens moeilijckheên
(180) Te wetten, op dat dus ’t geoefent brein tot geen
Versufte slaepzucht noch geen domheit moght vervallen.


[I] (125) Ante Iovem nulli subigebant arva coloni:
Ne signare quidem aut partiri limite campum
Fas erat; in medium quaerebant, ipsaque tellus
Omnia liberius nullo poscente ferebat.

Voor Jupijns tijt wisten de huisluiden van ploegen nochte zaeien; en het stont niemant vry het lant af te merc- [p. 35] ken, of te deelen: het goet was gemeen, en d’aerde broght van zelf alle dingen zonder arbeit voort.

Voor Jovis eeuwe wist de huisman niet met allen
Van zaeisaizoen, noch ploegh, en niemant stont het vry
Te deelen door een pael en merck zijn landery
(185) En erf, dat was gemeen, en d’aerde, zonder ploegen,
Broght vruchten voort van zelf, en kon het hart vernoegen.


[I] Ille malum virus serpentibus addidit atris
(130) Praedarique lupos jussit pontumque moveri,
Mellaque decussit foliis ignemque removit
Et passim rivis currentia vina repressit,
Ut varias usus meditando extunderet artis
Paulatim, & sulcis frumenti quaereret herbam,
(135) Ut silicis venis abstrusum excuderet ignem.

Hy wapende de slangen met zwart vergift; schon den wolf op roof aen; liet de zee bezeilen; sloegh den honigh van de tacken; verborgh het vier, en veranderde de beecken, die overal van wijn vloeiden, in water; op dat de noot allengs veelerhande kunsten door oefening in zwangk broght, het korengewas in de vore zocht, en het vier, in d’aderen der rotsen verborgen, uit kaien klonck.

Hy wapende de slang met zwart en boos vergift,
Schon wolven aen op roof, liet schepen, snel van drift,
De zee en wateren bezeilen, en de stroomen.
(190) Hy schud, zoo ras hy heerscht, den honigh van de boomen,
[p. 45]
Verberght het vier, verkeert de waterbeeck, eerst wijn,
In water, op dat noot de vinder zoude zijn
Van veelerhande kunst, in zwang geraeckt door kloecken;
Op dat de noot het graen mocht in de vore zoecken,
(195) En ’t vier, dat in de rots, en in haere ader doock,
Uit kaizelsteenen klonck.


[p. 36]
[I] Tunc alnos primum fluvii sensere cavatas;
Navita tum stellis numeros, & nomina fecit
Pleiadas, Hyadas, claramque Lycaonis Arcton.

Toen begosten de vlieten den uitgehoolden boom te voeren: toen tekende de zeeman de gestarrenten, en gafze elck hunnen naem, Zeilstarren, Regenstarren, en den kleinen Beer.

                                        de stroom begon toen oock
Den uitgehoolden boom op zijnen rugh te voeren.
De zeeman merckt de vaste, oock starren, die zich roeren,
Gaf elck gestarnt zijn’ naem, zeilstarren, klaer van veer,
(200) De Regenstarren, oock den kleenen noortschen Beer.


(140) Inventum, & magnos canibus circumdare saltus;
Atque alius latum funda jam verberat amnem
Alta petens, pelagoque alius trahit umida lina.

Toen quamen stricken en lijmstangen op, om wilt te vangen, en vogels te bedriegen, en men ging de bosschen met jaghthonden bezetten: een ander worpt het net breedt over den vliet: een ander steeckt in zee, en smijt ’er het want uit.

De lijmstang quam toen op, en strick, om ’t wilt te binden,
En vogels door bedrogh. men liep met hazewinden
Bezetten bosch en woudt. een ander wierp het net
Op vliet, en waterstroom. een ander stack in ’t wedt
(205) Der zee, en wierp het want in zoute en diepe plassen.


[I] Tum ferri rigor atque argutae lammina serrae
(nam primi cuneis scindebant fissile lignum),
(145) Tum variae venere artes. labor omnia vicit
Improbus, & duris urgens in rebus egestas.

Toen quam het harde yzer en de krassende zaegh (want dus lang kloofde men het hout noch met de beitel) op de baen: toen geraeckten velerhande kunsten in zwangk. Gestadige arbeit noot en nijpende armoede redden zich overal door.

Het harde stael quam op. de zaegh begon te krassen:
Want dus lang wert het hout met beitelen geklooft.
De kunsten quamen voort, uit menigh schrander hooft.
Gestadige arbeit, noot, en nijpende armoe dringen
(210) Door al wat wederstreeft, en zwichten voor geen dingen.


[I] Prima Ceres ferro mortalis vertere terram
Instituit, cum jam glandes atque arbuta sacrae
Deficerent sylvae, & victum Dodona negaret.

    Ceres leerde de menschen eerst het lant met den yzeren ploegh omkeeren; toen het godtgewijde woudt langer geen eeckels nochte haeghappels gaf, en Dodone hun voetsel weigerde.

De blonde Ceres leert den mensch in ’t eerste vroegh
Den ongebouwden gront omkeeren met den ploegh;
Als ’t godtgewijde woudt ontzeght, ten steun van ’t leven,
Haeghappels op de haegh, en eeckelknop te geven,
(215) Dodone ’t voedtsel hem durf weigren met gewelt.


[I] (150) Mox, & frumentis labor additus, ut mala culmos
Esset robigo segnisque horreret in arvis
Carduus; intereunt segetes, subit aspera sylva
Lappaeque tribolique, interque nitentia culta
Infelix lolium, & steriles dominantur avenae.

Korts daer na sloegher meer zwaerigheits tot het korengewas; zoo dat een felle korenplaegh den halm verteerde, het velt onvruchtbaer en ruigh van distelen stont, die ’t gewas verdruckten: een bosch van scherpe klissen en netelen en boos onkruit begost op te komen, en onder het schoone veltgewas te groeien, en ydel stroo en stoppel d’overhant te nemen:

De korenplaegh nam toe, en trof ’t gewas op ’t velt.
De korenpest verslont verteerde halm, en koren.
Het velt stont vruchteloos, verwildert in de voren,
Van spitse distel, die gewas en aer verplet.
(220) Het scherpe klissenbosch, de bitse netel met
Boos onkruit winnen velt, en laeten niet, in ’t bloeien
Van ’t weeligh koren, stout geduurigh aen te groeien.
De stoppel, ydel stroo, geraeckt aen d’overhant:


[I] (155) Quod nisi, & adsiduis herbam insectabere rastris
Et sonitu terrebis avis, & ruris opaci
Falce premes umbras votisque vocaveris imbrem,
Heu magnum alterius frustra spectabis acervum
Concussaque famem in silvis solabere quercu.

weshalve indien ghy niet gedurigh eght, de vogels met molocken en ratelende wintmolens verjaeght, tacken en schaduwen wechhouwt, en de Goden om regen bidt; zoo zult ghy helaes! te vergeefs een ander zijn garven rijckelijck zien op laden, en mooght wel in het woudt gaen eeckels afschudden, om uwen honger te boeten.

Weshalve, indienge niet gestadigh ’t ackerlant
[p. 46]
(225) Wilt eggen, en de vlught der vooghlen, snoot en olijck
Verjaegt met molen, pop, en ratelenden molijck,
En tack en schaduwen verdelght uit hunnen gront,
De Goôn om regen bidt; gy zult, helaes, in ’t ront
Een ander al vergeefs de garven in zijn schuure
(230) Zien laên met overvloet, en mooght, ter quader uure,
Wel eickels in het woudt gaen schudden in uw’ schoot,
Tot boete van gebreck, en bittren hongersnoot.


[I] (160) Dicendum, & quae sint duris agrestibus arma,
Quis sine nec potuere seri nec surgere messes:
Uomis, & inflexi primum grave robur aratri,
Tardaque Eleusinae matris volventia plaustra,
Tribulaque traheaeque, & iniquo pondere rastri;
(165) Virgea praeterea Celei vilisque supellex,
Arbuteae crates, & mystica vannus Iacchi;
Omnia quae multo ante memor provisa repones,
Si te digna manet divini gloria ruris.

    Nu staet ons oock af te maelen des hardtvochtigen lantmans [p. 36] ackergereetschap, zonder het welck hy zaeien nochte maeien kan: voor eerst het kouter, den gebogen en zwaeren ploegh, moeder Eleusijns kraeckende mestwagen, den dorschwagen, sleden en groote en kleine eggen; behalve dit noch Celeus slecht gereetschap van teenen en tacken gevlochten; korven, horden en wannen, Bacchus toegewijt, en voort al wat te vore bedacht, by der hant diene te zijn, zoo ghy voor een rechtschapen ackerman wilt gaen, die den goddelijcken ackerbouw in eere houdt.

    Nu staet ons ’s ackermans gereetschap af te maelen,
Die, zonder dit, niet zaeit, noch oogsten in kan haelen;
(235) Voor eerst het kouter, den geboogen zwaeren ploegh,
En moeder Eleusyns mestwagen, zwaer genoegh,
Die onder ’t varen kraeckt; den wagen, voor het dorssen
Gedienstigh, en de sle, die sleept wat andren torssen;
De groote en kleener eg, en boven dit met een
(240) Noch Celeus ackertuigh en reedtschap, slechts van teen
En tack gevlochten, korf en horde, en vloocke wannen,
Godt Bacchus toegewijt; en voort wat ackermannen
Behoeven by der hant, en eerst bedencken, om
Zich dan rechtschapen, in het godlijck ackersdom,
(245) Te quijten, en naer eisch het ackerbouwen t’eeren.


[I] Continuo in silvis magna vi flexa domatur
(170) In burim, & curvi formam accipit ulmus aratri.
Huic à stirpe pedes temo protentus in octo,
Binae aures, duplici aptantur dentalia dorso.
Caeditur, & tilia ante jugo levis altaque fagus
Stiuaque, quae currus à tergo torqueat imos,
(175) Et suspensa focis explorat robora fumus.

Men moet by tijdts den olm in het bosch met kracht buigen, op dat ’er den krommen ploeghstaert en ploegh af gehouwen kunnen worden. De disselboom zy, van het juck tot het einde toe, acht voeten langk. Verzie het getande ploeghout met twee oogen, om het kouter hier aen vast te hechten. Houw oock eerst het juck uit licht linden, en het hantvatsel uit beucken hout, om den raploegh van achter te sturen, en laet het hout eerst wel hardt in den roock, over den haert, droogen.

Men moet met kracht den olm in ’t bosch zich buigen leeren
By tijts, op dat de staert des krommen ploeghs, als ’t plagh,
Met een den ploegh hieruit in ’t houwen vallen magh.
De disselboom zy, van het juck tot aen het ende,
(250) Acht voeten lang. verzie, met raet van een’ bekende,
’t Getande ploeghhout met twee oogen, net gepast:
Zoo hecht men ’t kouter hier met stevigheit aen vast.
Het juck dient allereerst uit linden hout gehouwen,
’t Hantvatzel uit een beucke, om, met een vast betrouwen,
(255) Den raploegh achter aen te stuuren. ’t hout dient oock
Eerst aen den haert gedrooght, heel hardt van vier en smoock.


[I]

    Ick zoude u wel vele dingen, ons van de voorouderen aengeërft, leeren, zoo het u niet tegens ’t hart stiet en verdrietigh viel, op slechte zaecken acht te slaen.

    Ick zoude u het gebruick oock leeren van veel dingen,
Gelijck wy ’t uit de hant der ouderen ontfingen,
[p. 47]
Indien ’t u niet verdroot hier op te blijven staen,
(260) En op een slechte zaeck, die tijt spilt, acht te slaen.


[I]

Eerst moet ghy den dorschvloer omspitten, wel vast in taeie klay leggen, en met den zwaren rolsteen effen strijcken, en zoo dicht, dat ’er geen gras door henewasse.

Gy moet den dorschvloer eerst omspitten voor het treden,
Dan vast in ’t taeie klay gaen leggen, na het kneden,
Dan effen strijcken met den rolsteen, zwaer van wight,
En ’t gras den groey verbiên door ’t sluiten, hecht en dicht.


[I]

    Het lant heeft oock velerhande plagen: dickwils nestelt de muis onder d’aerde, en bouwt ’er haer schuren; of de blinde mol wroet ’er holen, en de padde leit ’er in haren kuil gekropen, en ander ongedierte, waer van ’t aertrijck zwanger gaet: de kalander plondert eenen grooten hoop korens; oock de mier, voor armoede en den ouden dagh bekommert.

[p]


[I]

    Sla oock gade, dat u (indien d’amandelboom heerlijck bloeje, meer bloesems dan bladers draege, de geurige tacken krom hangen, en het ooft hier op wel besla) eenen vruchtbaren oegst te verwachten sta, en een vrolijcke dorschtijt met groote hitte hier op volgen wil: maer zoo de geilheit van het loof veel schaduwe geve, zoo zult ghy meer stroo dan koren dorschen.

[p]


[I]

    Ick zagh oock menigh lantman, eer hy zaeide, zijn zaet hel- [p. 37] pen, en met berghzout en zwarte olimoer begieten, op dat het pluckgraen te beter gedyen moght, en hem geen schel voor pit in de hant steecken: en hoewel het met een klein vier tot krimpens toe gekoockt wiert, om te spoediger op te wassen; nochtans zagh men uitgelezen zaet, en waer aen geen moeite gespaert was, zijnen aert verliezen, indien d’ackerman niet jaerlijcks, naer zijn uiterste vermogen, het beste zaet uitpickte.

[p]


[I]

Zoo verslimt en verergert alles uit zijnen aert: min nochte meer dan een schuit, naulix tegens stroom opgeroeit, recht voor stroom afdrijft, zoo ras de veerman het roeien staecke.
    Daerenboven staet ons oock op het gestarrente, den Boer, de Bockjes en glimmende Slang, te letten, zoo wel als de zeeman, die door den ongestuimigen plas naer zijn vaderlant varende, zich in d’Euxijnsche zee en de straet van ’t oesterrijcke Abydus waeght.

[p]


[I]

    Wanneer de Weeghschael dagh en nacht even langk maecke, en den aertkloot even veel licht en schaduwe geve, dan wacker, als mannen, de stieren ingespannen; dan het velt met gerst bezaeit, tot dat het u de koude winter verbiede: zaey terwijl vlas en Ceres mankop, en drijf uwen ploegh, zoo lang het noch droogh weder is, en de wolcken aen den hemel drijven.

[p]


[I]

    In de lente, wanneer de witte Stier met zijn vergulde hoornen het heck van zijn saizoen opstoot, tot dat de Hont vertrecke, en voor het gestarrente, dat hem voorjaeght, onderga; dan moet men boonen zaeien, en kamerkruit en geers jaerlijcks de murwe vore bevelen: doch wilt ghy tarwe en zwaere spelte in d’aerde worpen, en alleen arbeiden om koren te maeien; laet d’oostersche Zevenstar eerst ondergaen, en Koningin Ariadnes glinsterende kroon beneden de kim daelen, eer ghy uw zaet de vore beveelt, en u verhaest de hoop van uwen oeghst t’ontijde den acker te betrouwen: want menigh zaeide voor het ondergaen der oostersche Zevenstarre; maer het gewas, dat men te gemoet zagh, stelde zijne hoop met doove airen te leur.

[p]


[I]

Neemt ghy voor vitsen, of slechte Roomsche boonen te zaeien, en zijn Egyptische linzen u die moeite waert; let op het zincken van den Boer:
[p. 38] begin dan vry, en volhardt in ’t zaeien tot den midwinter toe.

[p]


[I]

    Hierom regeert de goude zon, door twalef hemeltekens, de weerelt, in zekere gewesten afgedeelt. De hemel wort van vijf riemen omgort; de middelste gloeit en brant altijt in het steecken der zonne; de twee uiterste, ter rechte en ter slincke hant, zien altijt blaeuw van koude, of nat beregent; beide de riemen, tusschen d’uiterste en den middenste, zijn den sterflijcken menschen van de Goden om te bewoonen gegeven: de middenste tusschen deze twee wort gekruist van den dwersriem, met tekenen geborduurt, waer door de zon haere ronde doet: en gelijck de weerelt hoogh en steil naer de Scythen en het Rifeesche geberghte oprijst; zoo laegh looptze neder, en daelt ten Zuiden naer Libye.

[p]


[I]

Hier staet de Noortas altijt steil boven ons hooft; gelijck de Zuidtas, beneden onze voeten, naer den zwarten hellevliet en de geesten des helschen afgronts zinckt. Hier glijt de groote Slang in lange krullen rontomheene, en schiet, gelijck een stroom, tusschen beide de Beeren door; de Beeren die noode in den Ozeaen zouden verdrencken. Men zeit dat het daer gedurigh nacht en stil, en met dicke duisternisse behangen is; of de dagh opgaet, wanneer die by ons onder gaet: en als het licht uit den oosten ons met zijn hijgende paerden aenwaessemt, dan steeckt de roode avont daer zijn kaerssen op.

[p]


[I]

    Hier uit leert men weder en onweder aen den ongestadigen hemel te gemoet zien; kennen wanneer het zaeiens en maiens tijt, en geraden zy over het zorghelijcke marmer te roeien, en met uitgereede schepen zee te nemen, of tijdighst hout in de bosschen te houwen.
    Men neemt oock niet vruchteloos het rijzen en daelen der gestarrenten waer, en het ronde jaer, dat net door vier saizoenen voortrolt.

[p]


[I]

D’ackerman kan, terwijl het koudt en regenachtigh weder hem binnen ’s huis belet, vele dingen op zijn gemack bestellen, waer mede hy t’huis, by schoon weder, zich zou moeten verhaesten. De lantman klopt en wet dan den stompen tant van het kouter: hoolt schuiten uit boomen: merckt zijn vee, of tekent zijn korenhoopen: zommigen snijden vorcken met twee
[p. 39] tanden, of houwen scherpe tuinstaecken, of bereiden Amerynsche teenen, om den taien wijngert op te binden. Nu vlecht vry lichte korven van Rubische wissen: nu drooght uwe vruchten by het vier: nu droogt uwe vruchten by het vier: nu breecktze met den steen.

[p]


[I]

    Het staet oock vry, zonder het Recht t’overtreden, zommigh werck op feestdagen te benaerstigen. De godtsdienst verbiet niemant het water te verleiden; een heining om zijn lant te vlechten; vogelen lagen te leggen; hagedorens af te branden; blatende kudden in eenen verschen stroom haer evel af te spoelen. Dickwils laedt hy den tragen ezel met olie, of eenen hoop appelen, en keert weder van de stadt, met den gebilden molensteen, of eenen klomp zwart peck.

[p]


[I]

    De maen zette oock, naer heuren loop, zommige geluckige werckdagen in: hou uw rust den vijfden dagh, wanneer de maen uit haer huis, den Kreeft, datze vier dagen bewoonde, in den Leeuw vaere: want die dagh is de geboortedagh van den dootschen Orkus en de Razernyen: toen baerde d’Aerde dat heilooze gebroetsel, Ceus, Iäpetus en den wreeden Tyfeus, en d’andere gebroeders, die te zamen zwoeren den hemel te verdelgen:

[p]


[I]

te weten, zy bestonden driewerf den Ossa op den Pelion; en den boschrijcken Olymp op den Ossa te wentelen: driewerf klonck vader Jupiter d’opgestapelde bergen met zijnen blixem van elckanderen. Ten zevende dage, na den tiende, magh men, ter goeder ure, wijngert planten, ossen inspannen, en het webbe opzetten: de negende dagh is den vluchtelingen gunstigh, den dieven ongunstigh.

[p]


[I]

    Zommige dingen willen liever in den koelen nacht beschickt zijn, of in den morgenstont, wanneer de zon het bedauwde lant kome bestraelen: by nacht magh men best lichte stoppels en dorre beemden afmaeien: by nacht ontbeert het lant geenen dauw nochte vochtigheit. ’s Winters kan men spade by de kaers arbeiden, en tortsen met het mes snijden; terwijl het wijf met zangk den langdurigen arbeit verzacht, en haer ruischende schietspoel door de scheering schiet, of zoeten most by het vier opziedt, en den heeten ketel met eenen tack schuimt.

[p]


[I]

[p. 40]     Maer men moet, by daegh, in den zonneschijn, het goudtgeele koren snijden: by daegh, in den zonneschijn, het gedrooghde koren dorschen. Ploegh naeckt: zaei naeckt. De winter maeckt den lantman traegh: d’ackerluiden vaeren in den kouden winter wel, by het geen de zomer vergaerde; en vergasten malkanderen dan rustigh.

[p]


[I]

De blyhartige winter noodight de menschen tot vermaeck, en zet alle bekommeringen uit den zin; gelijck de zeeluiden, wanneer de gelade schepen in de haven gelant, en van blyschap achter met kranssen behangen zijn. Evenwel eischt de tijt dan, dat men eickels, en lauwerbezien, en olyven en roode myrten afschudde: dan zet men stricken om kranen, spant netten om harten te vangen; dan jaeght men langoorige hazen; men treft dassen met de Balearische slinger; terwijl het velt diep onder sneeuw leit; terwijl het ys voor stroom afdrijve.

[p]


[I]

    Wat wil ick het onweder van den herfst en zijn gestarrente verhaelen, en waer op de huisman te letten sta, wanneer de dagh korter, de zomer koeler wert? of de regenachtige lente ten einde loope, wanneer het winterkoren beginne op te komen, en de zuigende air op den groenen halm te zwellen?

[p]


[I]

    Ick zagh dickwils, wanneer d’ackerman den maeier met de sickel in het goutgeele koren zont, en het graen van zijnen wanckelbaren halm streeck, hoe de vier winden tegens malkanderen aenbulderden, en met het zwangere gewas, zoo verre men oogen kost, ten wortel toe uitgeruckt, strijcken gingen, en stroo en stoppels daer henevlogen; zulck een donckere winterbuy en dwarrelwint stack ’er op.

[p]


[I]

Dickwils viel ’er een vreesselijcke stortregen uit de lucht, en de wolcken, om hoogh op een gepackt, borsten met bijster onweder en slaghregen afgrijsselijck uit, gelijck of de hemel viel; zoo dat het weeligh gewas en d’arbeit des ackermans van al het water wechspoelde, alle graften vol lagen, de diepe en ruischende stroomen wiessen, en het meir barrende en bruischte.

[p]


[I]

Vader Jupijn zelf schoot met zijne schitterende vuist, midden in den nacht des donckeren plasregens, den blixemstraal naer beneden, dat ’er de gansche aerdbodem af dreunde [p. 41] en daverde, het gedierte vlughte, en allen volcken het hart in den lijve van versaechtheit en ootmoedigheit kromp; terwijl hy Athos, of Rhodope, of het hoogh geberghte van Epirus met den donder de kruin insmeet, en stormwint en slaghregen verdubbelde, dat bosschen en stranden van ’t gebulder der buien huilden.

[p]


[I]

    Dewijl dan dit te vreezen sta, zoo neem de tijden en den loop des hemels waer: in wat huis de koude Saturnus stant houde: in wat gewest des hemels Merkuur, een dwaelstar, zijnen keer neeme. Boven al zult ghy de Goden eeren, en aen Ceres, die groote Godin, wanneer uw werck op den weeligen acker beschickt zy, jaerlijcks offeren, in ’t afgaen van den winter, wanneer de vrolijcke lente opluicke: dan vallen de lammers allervetst, de wijnen molligh: dan valt de slaep allerzoetst, de schaduw op ’t geberghte allerdichtst.

[p]


[I]

Laet dan al de boere jeught Ceres aenbidden; draegh haer melck en honigh en zoeten wijn op; en ley uw draghtbaere offerzeuge driewerf rontom den acker, met den geheelen rey en uwe juichende mackeren achteraen; en laetze den korenoegst met gezang in de schure wenschen: en dat niemant eer de zeissen in de rijpe airen sla, dan hy, met den eicken krans om het hooft gevlochten, Ceres, op zijn boersch, toegedanst en toegezongen hebbe.

[p]


[I]

    Op dat wy uit zekere voortekenen deze dingen, en hitte en koude en regen en wint moghten te gemoet zien, zoo wou vader Jupijn dat men waernaeme, wat de maen, die om de maent haren kreits voltreckt, ons spellen wil: by wat op of onder gaende gestarrente het waeien zal: wat weerwijze ackerluiden dickwils raet hun vee dicht ontrent den stal te weiden.

[p]


[I]

Zoo ras de wint opsteeckt, beginnen de geroerde wateren der afgronden te zwellen, de hooge bergen te ruischen, en een schor geluit te slaen, de stranden van verre te klotsen, en de bosschen reis op reis te kraecken. Men kan het schip naulix besturen, wanneer de meeuwen haestigh, midden uit der zee, weder naer strant toe vliegen, en piepen; de koeten in het zant dobberen, en de reiger, zijn lieve poelen verlatende, om hoogh in de wolcken vlieght.

[p]


[I]

[p. 42]     Wanneer de wint zich verheffen wil, zult ghy dickwils starren aen den hemel zien verschieten, en het vier, by duister nacht, een lange en witte streeck achter zich laten; dickwils het lichte kaf en dorre bladers herwaert en derwaert vliegen, of zeepluimen boven op het water drijven.

[p]


[I]

    Maer zoo het uit den guren Noorden blixeme, en uit den oosten en westen dondere, dan zullen alle de landen vol waters staen, alle slooten overloopen, en de schippers op zee hun natte zeilen strijcken. Noit was iemant zoo dom, die schade by den regen leedt; of de hoogvliegende kranen zagen de buien uit haer lage dalen opkomen, en wistenze by tijts t’ontwijcken; of de jonge koey stack den kop in den wint, en had den snof al wegh; of de snaterende zwaluw vloogh rontom het meir, en de kickvorschen in de sloot zongen al borrekickende den ouden zangk:

[p]


[I]

de mier, menighmael langs haer smal padt hene en weder loopende, broght d’eiers uit haer holen en nesten; de regenboogh slorpte geweldigh veel waters; de raven, by heele vlughten uit de weiden wederkeerende, sloegen de vleugels tegens een: alree besprengkelen allerhande zeevogels, en die ontrent d’Asiaensche weiden, in de liefelijcke meiren van Kayster, hun aes zoecken, het lijf om strijt heel nat met water; nu dompelenze het hooft in ’t water; nu loopenze naer het water, en zijn vergeefs vermaeckt met zich te wassen: dan schreeuwt de snoode kraey luitskeels om regen, en huppelt alleen op het drooge zant: oock kosten de maeghden, die by nacht haer rocken sponnen, de regenbuy zien komen, als zy d’olie in de brandende lamp zagen spercken, en hoe het vier aen het lemmet hangen bleef.

[p]


[I]

    Ghy keunt niet onzekerder, by regenachtigh, het schoone weder, en zonneschijn, uit zekere tekenen, voorzien: want dan zijn de starren niet bedompt; de maen, die het licht haren broeder ontleent, komt met geen stompe hoornen op; geen dunne nevelvlocken zweven door de lucht; geene zeelieve ysvogels baeckeren zich, met hun uitgespreide vleugelen, op het strant, in den warmen zonneschijn; geen vuile zwijnen wroeten dan met den muil het stroo in hun kot om: maer de mist valt neder, en [p. 43] zweeft langs het velt; de nachtuil, die op het ondergaen der zonne past, zingt dan te vergeefs, boven van het dack, spade in den nacht.

[p]


[I]

Nisus laet zich dan heel hoogh in de lucht zien, en wreeckt zich aen Scylle, om den diefstal van zijn purperen hair, waerze, met hare pennen de dunne lucht kloovende, voor hem henevlught. Zie, hoe Nisus, haer dootvyant, al snorrende daer achter her zit, en overal waer Nisus haer navlieght, daer vlughtze snel voor uit, en klooft de dunne lucht met haere pennen. Dan roepen de raven, drie of viermael met luider keele, kras kras, en dickwils ruischenze, ick weet niet met wat voor een genoeghte onderling vermaeckt, en boven haer gewoonte, om hoogh op het nest, in de bladeren, en het lust haer zoo ras de regen over is, het kleene gebroet en lief broeinest weder te bezoecken.

[p]


[I]

    Doch ick geloof niet dat Natuur hun van boven met redelijck vernuft en voorwetenschap begaefde. Maer wanneer het doncker en regenachtigh weder aen den hemel over is, en de lucht, die flus van den Zuiden wint nat was, het dunne vergrove, en het grove verdunne; dan beginnen alle gedierten te leven, en hun wort eenen anderen geest ingeboezemt, dan toen de lucht betrocken was, en vol regens hing. Hier uit wort de wiltzangk op het velt geboren, het vee verquickt, en de krassende raven laten zich hooren.

[p]


[I]

    Maer indien ghy op den snellen loop der zonne en maene, die geschicktelijck elck haer beurt waernemen, acht slaet; nimmermeer zult ghy u ’s anderen daeghs bedrogen, nochte door de helderheit des starlichten nachts uitgestreecken vinden. Komt de nieuwe maen in ’t eerste doncker op, en bedecktze haer horens met eenen zwarten nevel; zoo hangt den zee-en-ackerman een dichte slaghregen boven het hooft: maer bloost Febe in haer maeghdelijck aenschijn, zoo wil ’er wint opsteecken; een blozende maen betekent altijt windigh weder: gaetze ten vierden dage der maent (want die dagh geeft het zekerste bewijs) klaer en helder, en zonder stompe horens, aen den hemel op;

[p]


[I]

zoo zal het dien ganschen volgenden dagh, en die gansche maent nochte regenen, nochte waeien, en de zeeman, behouden gelant zijnde, [p. 44] zijn kerckbelofte aen Glaukus, Panope en Melikert, Inoos zoon, betalen.

[p]


[I]

    Oock zal de zon, in ’t op-en-onder gaen, u tekens geven: de zonnetekens gaen zeker en vast, zoo wel ’s morgens vroegh, als ’s avonts, wanneer de starren opkomen. Ziet ghy haer ’s morgens rijzen met vlacken in ’t aengezicht, en den zonnekloot half in een wolck verborgen, en half uitkijcken; wacht u dan voor regen: want de zuiden wint, zeer schadelijck voor boomen vee en veltgewas, dreight uit zijnen hoeck te blazen.

[p]


[I]

Indienze in den morgenstont betrocken, haer stralen hier en daer tusschen de wolcken uitschiete; of rijst Aurore bleeck en bestorven uit de saffrane ledekant van haren Tithon; zoo zal de wijngertranck, helaes! haer tedere druiven zeer zwaerelijck voor het slaen van hagel en kraeckende hagelbuien beschermen.

[p]


[I]

    Het is oock noch dienstiger op de zon te letten, hoeze, haren wegh aen den hemel afgeleit hebbende, onder ga: want dan ziet men dickwils veel sproeten in haer aenzicht. Een blaeuwe zon spelt u regen; een roode den oosten wint: en indien de vlacken zich met een vierige rootheit beginnen te mengen, dan wil het t’effens regenen en waeien, gelijck of het weder uitgelaten waer: niemant porre my dan met dien avont het schip t’ontmaeren, en in zee te loopen:

[p]


[I]

maer voertze den dagh met blinckende raden aen, en met blinckende raden weder onder; zoo hoeft ghy voor geenen regen te duchten; want een heldere noortoosten wint wil in de bosschen ruischen: en in ’t kort gezeit, de zon zal u de merckt zetten, en melden wat d’avont mebrenge; van waer de wint het heldere weder aenvoere; wat de vochtige zuiden wint in den zin hebbe. Wie durf dan noch staende houden, dat men uit de zon niet zekers spellen kan?

[p]


[I]

    De zon waerschuwt ons menighmael, dat ’er heimelijck oproer en lagen voorhanden zijn, en inheemsche oorlogen smeulen. Zy ontfarmde zich oock over Rome, toen Cesar vermoort lagh; en zy bedeckte haer blinckende aenschijn met eenen roestigen rouwsluier, toen men, om de bedurvenheit des tijts, voor eenen eeuwigen nacht vreesde: hoewel oock in dat jaer lant en [p. 45] zee en huilende honden en rampzalige vogels ons voortekens gaven.

[p]


[I]

Hoe dickwils zagh men den bergh Aetna en de geborste schoorsteenen van den smitswinckel der Reuzen oproocken en smoocken, en vierklooten en gesmolte steenen in de lucht wentelen, en over d’ackers van Sicilie hene branden! Germanje hoorde harnassen en wapens over al de lucht knarssen: een ongewoone aerdbevinge schudde d’Alpes: men hoorde overal in de stomme wouden een byster naer geschrey: men vernam, by duister nacht, een schrickelijck dootsch gespoock: dieren begosten te spreecken; een ongehoorde zaeck: stroomen stonden stil: het aertrijck borst van een: ivoire en metale beelden schreiden bedruckt, en zweetten in de kercken:

[p]


[I]

d’Eridaen, der stroomen Koningk, verwoet en uitgelaten, bosschen stallen en vee voortruckende, gingk’er over al het vlacke velt mede strijcken: toen dreighde ons ’t ingewant des offervees met vele zwarigheden: putten liepen zonder ophouden over van bloet: wolven liepen by midnacht door groote steden huilen: noit weerlichte het zoo dickwils by helder weder, nochte men zagh noit meer heilooze staertstarren blaecken.

[p]


[I]

    Hier op zagh Filippen noch eens de Roomsche heirspitsen in ’t velt, met een gelijcke mogentheit elckandere gewapent aenranden; nochte de Goden ontzagen zich niet Emathie en Hemus ruimen bodem tweewerf met ons bloet te mesten: te weten, de tijt zal komen, dat d’ackerman, in die gewesten den acker omploegende, schichten vinde, die ruw en van roest opgegeten zijn; of het zwaere egge op holle helmen stoote, en zich verwondere over het grof gebeente, uit de graven opgegraven.

[p]


[I]

    O vaderlijcke vergode Goden, en Romulus, en moeder Vesta, die over de Roomsche sloten en den Tuskaenschen Tyber waeckt, behindert ten minste niet, dat dees Jongelingk onzen omgewroeten staet te recht brenge: wy boetten al overlang de meineedigheit van Laomedons Troje met onzen bloede: het hof des hemels benijdde, o Cesar, ons u al overlang; en beklaeght zich, dat ghy u met der menschen triomfen bekommert: te weten, ter stede daer Recht en onrecht overhoop
[p. 46] leggen; zoo vele oorlogen, zoo menigerley slagh van schelmeryen, al de weerelt door, in zwangk gaen; de ploegh ongeacht, de landen woest en ongebouwt leggen, en scherpe zwaerden van kromme zeissens gesmeet worden.

[p]


[I]

Hier treckt d’Eufraet, daer de Rijn tegens ons op. De naburige steden, onderling het verbont breeckende, schieten het harnas aen: de godtlooze krijgh raest al de weerelt door: gelijck vier paerden, die buiten spoor geronnen, het ruime velt invliegen; terwijl de wagenaer voortgeruckt, te vergeefs den teugel aentreckt, en de wagen aen ’t hollen, naer toom nochte teugel luistert.
Continue
(p. 47)

P. VIRG. MARONIS
GEORGICORUM
LIBER II.
ARGUMENTUM.
ARborum procreandarum ratio; eaque vel Naturalis, sponte, semine, radice: vel artificialis, avulsione, infossione, propagatione, transpositione, surculo, insitione, & inoculatione. Species arborum; steriles et fructificae. Quibus quae sola conveniant. Italia aliis terris praelata. Terrae qualitas ut dicerni possit. Vites, & earum cura. Et Olearum. Laus rusticae vitae cum aliis collatae.

(p. 46)
HET TWEEDE BOECK.

INHOUDT.
Manier om boomen aen te queecken; en die Natuurlijck is; van zelf, door kerne, wortel: of Kunstigh; door afsnijden van telgen, planten van stammen, inleggen, verplanten, uit eenen stronck, enten en inzetten. Boomen zijn onvruchtbaer of vruchtbaer. Welcke gronden elck slagh vereischt. Italie boven andere landen geprezen. Hoe men den aert der gronden onderkenne. Wat moeite aen wijngaert en olyven vast zy. De lof van het huismans leven, by andere staeten geleken.
        Hier wijst hy wacker, hoe men plant en oock verplant,
    En inleit ent en poot zijn rancken, enten, boomen;
        Oock op het naeuste kent den aert van ieder lant,
    En wijngaert en olijf regeert en voort laet komen.
Aenroepinge van Bacchus.
DUs lang zong ick van den ackerbouw, en het rechte saizoen van een ieder werck: nu wil ick, o Bacchus, van uwen wijngert en boomen en planten, en de vrucht des langkzaem wassenden olijfs met u zingen. O vader Liber, kom nu herwaert; want hier drijft de herfst van wijn, uwe edele gave: hier bloeit de wijnbergh, die u ter eere, van leckere druiven zwanger is: de wijnkuip loopt van gepersten wijn over, dat het schuimt: o vader Liber, kom nu herwaert, treck uwe laerzen uit, en verf met my de naeckte beenen in nieuwen most.
[p. 47]
    Vooreerst teelt Natuur verscheide slagh van boomen; zommige wassen van zelf, zonder iemants hulp, op ruime velden, en langs boghtige vlieten hene; gelijck zacht geil, taeie brem, populier en blaeuwe en witachtige willigen: zommigen worden gesteecken: gelijck de hooge kanstanjelaer, en eeckelaer, die de grootste van alle boomen, Jupijn ter eere opgroeit; en d’eick, by de Griecken voor een orakel gehouden: Zommigen spruiten dicht en loofrijck uit hunnen wortel; gelijck krieckelaer, en olm; en de lauwer, Apollo toegewijt, wast op in de breede schaduwe van eenen grooten lauwerboom, zijn moeder.
    Dees verscheide wijze van boomen aen te queecken nam eerst uit de natuur zelf haren oirsprongk, en allerhande slagh van groene struicken en bosschen en heilige wouden bestaen uit deze verscheidenheit.
Ervarenheit en gebruick queeckten allengs noch ander slagh van geboomte aen: d’een sneet telgen van haren stam, en pooteze in d’aerde: d’ander plante stammen, oock palen, in vieren gesplist, en staecken, onder scherp gehouwen. D’olmen staen en verlangen om de jonge rancken en festoenen des ingeleiden wijnstocks te dragen, en loten, die best groeien in aerde, waer naer hun natuur treckt: andere boomen pootmen zonder wortel, en de hovenier ontziet zich niet de bovenste scheuten in d’aerde te zetten: ja, dat wonder is, d’olijf spruit uit eenen afgehouwen, en als uit eenen dorren stronck: en dickwils zien wy den tack van den eenen boom, zonder zijnen aert te verslimmen, in eenen anderen veranderen, en eenen peereboom inge-ente appels, de steenachtige kornoeljen blaeuwe pruimen dragen. Leert hierom, ghy ackerlieden, een ieders aert in ’t byzonder kennen, en den wilden aert temmen, op dat geene landen onvruchtbaar leggen. Het lust my Ismarus met wijngert te beplanten, en den hoogen Taburnus met olyven te belommeren.
    En ghy, o Mecenas, dien ick met recht de voorneemste oirzaeck van mijn eere en naemhaftigheit magh noemen, kom by der hant, help my dit aengevangen werck uitvoeren, en verleen my wint en spoet, terwijl ick in deze bare zee loop; niet met eenen wensch van alles t’omvademen, dat onmogelijck waer, al
[p. 48] had men hondert tongen, hondert monden, en een yzere stem: kom by der hant, en vaer met my dicht het strant langs, en hou onder lant: ick wil u hier met geen lange voorrede wijtluchtigheit en verzieringen ophouden.
    Al wat van zelf in ’t wilt opwast is wel onvruchtbaer, doch het komt geil en vroom voor den dagh; want het treckt zijn natuur uit d’aerde: indien men nochtans vruchtbare enten en scheuten op wilde stammen ent, of die stammen in eenen bearbeiden gront plant, zoo zullenze hunnen wilden aert afleggen, en wort ’er geen moeite aen gespaert, gewilligh zulcke vruchten voortbrengen, als men zoeckt en wenscht: oock zal d’onvruchtbare tack, van zijnen wortel afgesneden, vruchten voortbrengen, indien men dien verplante, daer hy de ruimte van aerde en lucht geniet: want eerst van al te veel moederloof en tacken beschaduwt, zoo wert zijn wasdom verhindert, en zijne draght verstickt: doch een gesteke kerne wil langzaem opwassen, spade den nakomeling beschaduwen, en het vorige sap vergetende, haer appels verbasterden: en een slimme wijnstock geeft zijn druiven den vogelen ten beste: want men moet aen allerhande slagh arbeit te kost hangen, en de boomen op een ry in de vore planten, en kost nochte moeite sparen, om hunnen aert te temmen. Maer d’olijf op eenen stam ge-ent, zal best groeien: wijngert wil gaerne ingeleit zijn: Venus myrt wast gewilligh op een dicht eicken hout: de harde hazelaer, de hooge esch, de populier, waer van men kranssen Herkules ter eere vlecht, moet men planten, oock d’eickelboom des Chaonischen Vaders, en de reizige dadelboom, en de denneboom, die tegens het gevaer der zee opwast: doch men ent de noot op den ruigen haeghappelaer: d’onvruchtbaere andorenboom draeght kloecke appels, de beuckeboom kastanjen, de wilde esch hangt wit van peerbloeisel, en het zwijn knapt eickels onder den olm.
    Oock is de wijze van botten inzetten niet eenerley: want daer de knoppen midden in de schorsse uitbreecken, en uit den dunnen bast botten, daer snijt men den bast effen open: hier steeckt men de schel en knop van eenen anderen boom in, en
[p. 49] lijftze in de vochtige schorrsse: of men zaeght oock geknotte stammen boven af, om een vruchtbaere ente in de kloof te zetten; en de boom schiet eer lang gelukkigh zijn tacken hemelhoogh in de lucht, en verwondert zich over het nieuwe loof, en vreemde ooft.
    Daerenboven is elck slagh van boomen niet eenerley aert; gelijck de stercke olm, de willigeboom, de loot, en Kretenzer cypres: oock vallen de vette olijfboomen verscheiden van natuur; de ronde, de lange, en die bittere kernen hebben: desgelijcks zijn d’appelaers en Alcinöus ooftboomen verscheiden: oock verschillen Krustumijnsche en Syrische peeren, en die de hant vullen: en aen onze boomen hangt verscheiden aert van druiven: Lesbos pluckt niet eenerhande smaeck van torssen, aen Methymnasche rancken gewassen: men vint Thasusche en witte Mareotische druiven; d’eerste tieren best in vetten, deze in schralen gront. De Psythische druif is dienstiger om bastert uit te perssen: de Lagische wijn bevangt u stracks, doet de voeten struickelen, de tong stameren: zoo doet oock de purpere en Precische druif: maer met welcke vaerzen zal ick, o Rhetischen wijn, u loven? doch hierom moet ghy den Falernischen kelder niet braveeren. Amineesche wijn valt stercker, en spant de kroon boven dien van Tmolus en Chius, Koningk Faneus eilant. De wijnbezie van Argos valt kleener, doch wast overvloediger, en houdt zich beter dan alle andere wijnen. O Rhodische wijn, ick zal u, die op den offerdisch der Goden wellekom zijt, niet vergeten, nochte de muskadellen, zoo groot als koe-uiers: maer de verscheidenheit van wijnen en hun namen is ontelbaer, en het getal van geen belangk: dieze al wil noemen, magh ons tellen al het zant, dat van den westen wint, op het Libyaensche strant, verwaeit wort; of hoe vele baren op d’Ionische kusten breecken, wanneer d’oosten wint opsteeckende, in de zeilen valle.
    Oock zijn alle gronden niet even bequaem om alles te draegen: willigen wassen gaerne by vlieten; elzen in drabbige poelen; onvruchtbaere esscheboomen op steenklippen: myrten tie- [p. 50] ren best langs het strant: Bacchus wijnranck bemint luchtige heuvels: Ypen zoecken koude en noortsche buien. Bezie de gewesten, die van uitheemsche huislieden gebouwt, onder ons juck gebroght zijn; en d’Arabiers in ’t oosten, en de Gelonen, met branttekenen geciert: elck lant brengt zijn boomen voort: Oostindien draeght alleen zwart ebben hout: de wieroocktack groeit alleen by de Sabbeen. Wat wil ick u vertellen van de welrieckende boomen, die balssem zweeten, en beziën van den altijt bloeiende akant? of van Moorenlantsche bosschen, wit van zachte wol? en hoe de Seres het dunne kattoen van de tacken kemmen? of welcke bosschen het uiterste gewest van Indien draege, daer het aen den Oceaen paelt? bosschen, wier toppen zoo hoogh in de lucht rijzen, datze met geene pijlen kunnen beschoten worden, van een volck, dat zoo wacker den boog weet te handelen. Meden brengt heilzaeme appels, bitter en wrang van smaeck, voort; een gereede artseny tegens dootlijcke kruiden vergift en bezweeringe van booze stiefmoederen: dees boom wast geweldigh hoogh, en gelijckt den lauwer; en verspreide hy zijnen geur zoo hoogh en verre niet in de lucht, men zou hem voor een lauwer aenzien: geene winden schudden zijn bladers noch bloessem af: de Meden verdrijven hier mede den stinckenden adem, en d’oude mannen genezen hun aemborstigheit met dit ooft.

[p]

[l]

[Uitspanninge tot lof van Italie, wiens landouw alle uitheemsche overtreft.]
    Maer de bosschaedjen van Meden, dat rijcke lant, nochte de schoone Ganges, nochte Hermus, die gout opwerpt, nochte de Baktren, nochte Indien, nochte geheel Arabie, dat vet en vruchtbaer van wieroock is, mogen met al hunnen roem Italie niet opwegen. De stieren, die vier en vlam ten neuze uitsnorckten, ploeghden hier d’ackers niet, omze met vreesselijcke draecketanden te bezaeien: nochte hier quam geen scherp gewas van krijghslieden met helmen en speeren op; maer deze landouw broght eenen vruchtbaren oegst van olijven koren en Kampanischen wijn voort, en leverde puick van vee uit. Hier draeft het strijtbaere paert moedigh in ’t velt: hier werden, o Klitumnus, dickwils sneeuwitte offerossen en groote stieren met uwen [p. 51] stroom gewijt, om de Roomsche zegestaetsi, naer de kercken der Goden te geleiden: hier is het altijt lente, en ’s winters schier altijt zomer: het vee teelt tweemael jongen; de boom draeght tweemael vruchten: men vint ’er geen verslindende tigers, nochte brullende leeuwen: men pluckt ’er geen fenijnige kruiden: geen geschubde slang kruipt ’er met lange krullen en boghten een stuck weeghs langs d’aerde: zet hier zoo veel heerlijcke steden by, en kunstige wercken, en hooge vesten, van menschenhanden uit steenrots gehouwen en gebouwt; en stroomen, die onder d’ oude muren henevloeien: of zal ick verhalen, hoe de zee hier van wederzijde aenslaet en aenbruischt? hoe groote meiren hier leggen? en van u, o Larius, het grootste van allen? en van u, o Benakus, die ongestuimigh, gelijck een zee, komt aenschuimen? of zal ick verhaelen de haven, daer de zeesluis de Tyrrheensche zee van Lukrijn scheit; het verbolgen zeewater zijn geweldige kracht gebroken wort; daer de baren in de haven van Julius zoo luide bruizen, en de Tyrrheensche golven in den poel van Avernus gelaten worden? Hier loopen koperäders en zilverbeecken door het lant, en het vloeit ’er van gout. Dit lant leverde rechtschape krijghsmans uit, de Marsen, de Sabellische jeught, en den Ligur, wel gewoon armoede te lijden; en Volscen, op steeckaden afgerecht. Dit lant won ons de Decien, de Mariusen, de dappere Kamillen, de Scipioos, rechte oorlooghsgasten, en u, o grootmachtighste Cesar, die nu in d’uiterste palen van Asie triomfeerende, den weerloozen Indiaen van de Roomsche vesten keert. Ick groete u, o Saturnus landouw, groote en vruchtbare moeder der vruchten, en niet min van krijghshelden, u ten dienst vang ick den ackerbouw aen, die by d’aelouden in zwangk en eere was: ick besta de heilige bronnen t’ontsluiten, en zing een Griecksch gedicht, in Latijnsche steden.
    Nu is het tijt den aert der landen t’ontdecken; wat elck vermagh; wat slagh van gronden men vint, en wat elck teelen kan. Voor eerst wil d’olijf, Pallas vrucht, die zich lang houden kan, best tieren in barre gronden, en op dorre heuvels, daer de klay mager valle, en keiachtigh met heggen begroeit legge: dit be- [p. 52] tuight u de wilde olijf, die overvloedigh in die streecken wast; oock zijn beien, die in het wilt langs het velt groeien.
Maer waer de gront vet en geil van gedurige vochtigheit is, en het lant vruchtbaer en dicht met kruiden bewassen staet; gelijck wy dat menighmael, onder aen eenen bergh, in een gezoncken dal zagen; en waer beken, boven van de rotsen afvloeiende, een slib en vettigheit over het lant sleepten, en het velt, steil tegens het Zuiden aenleggende, varenkruit, van geenen ploegh te verdelgen, voortbroght; daer zal u de vruchtbare wijnstock en zijne druif namaels overvloet van stercken wijn bestellen; hoedanigh wy met offerschalen en goude kelcken plengen, wanneer de vette Hetrusch, voor den outer, op zijn yvoire pijp speele, en wy het roockende ingewant met groote schotelen opofferen.
    Doch hebt ghy meer lust om groot vee, en kalvers, of schapen, of geiten, die ’t gewas bederven, te weiden; zoo moet ghy bosschen zoecken, en de volle weiden van Tarentum, het uiterste van onzen bodem; en zulcke kampen, als het ongeluckige Mantua verloor, daer het sneeuwitte zwanen langs den begraesden waterkant opqueeckt: hier ontbreeckt het uwe kudden aen gras nochte klaere bronnen, en de koele daeuw wint, in de korte nachten, zoo veel gras aen, als het vee in lange zomersche dagen kan afweiden.
    Wy bevinden onder het bouwen, dat meest alle zwartachtige aerde, en die vet valt in het ploegen, en murwe gronden best granen dragen; en ghy zult arbeitzaeme ossen uit geene ackeren meer gelade wagens zien naer de schuur voeren: oock uit lant, dat eerst verwildert stont, en daer d’ackerman de boomen yverigh afhieuw, en het bosch, ’t welck in menigh jaer geen vruchten gevende, en van outs een vogelnest was, tot den gront toe zoo kael uitroide, dat het gevogelte verhuizen most: maer aerde, die wit in het ploegen valt, is niet vruchtbaer; want schrale en steenachtige heuvels bestellen de byen naulix kanneelkruit en roozemarijn: en ruwe puimsteen en krijtgronden, van zwarte waterslangen uitgeknaeght, lochenen dat andere ackers den serpenten zulck een lieflijck voetsel en kromme holen verschaffen, als zy.
[p. 53]
    Een aerde, die dunnen waessem en vlugge dampen van zich geeft, het nat verzwelght, en als ’t haer lust weder uitaessemt; en zich zelve altijt in het groen kleet, zonder het kouter met schorft en zout roest te knagen; die zal uwe olmen met geile wijnrancken bevlechten: die zal u veel olyven dragen: ghy zult in ’t bouwen bevinden, datze gaerne geploeght, gaerne beweit wil zijn. Zulcke gronden bouwt het rijcke Kapua, en het volck, dat aen Vesevus paelt, en Klanius, die Acerren dickwils van zijnen oegst berooft.
    Nu zal ick u alle gronden leeren kennen. Vraeght ghy, of d’aerde boven maten grof of fijn is; naerdien d’een het graen, d’ander de druif begunstige; de grove aerde Ceres, alle fijne Bacchus diene; zoo staet u eerst op den gront te letten, en daer die vast en dicht is, eenen kuil te doen graven, weder met aerde toe te delven, en dan met de voeten vast en effen te treden.
Indien ’er dan noch aerde gebreck is, zoo valtze fijn, en is dienstigh voor weide, en vrolijcken wijngert: maer schiet ’er aerde over, en kanze in den kuil niet; zoo valtze grof, klontigh, vet en zwaer, en hier mooght ghy uwe stercke ossen voor den ploegh drijven.
    Maer is d’aerde brack of bitter, gelijck men zeit, van smaeck, die is niet goet voor vruchten; want de ploegh verandert haer brackheit niet, nochte zy laet de druif en appelen hunnen aert en wezen behouden, en kan aldus gekent worden. Neem dicht gevlochte teene korven en teemzen, waer in men kaes perst, die onder het dack beroockt leggen: vulze met bracke aerde, gietze vol zoet water, en tre d’aerde stijf met voeten, tot dat al het water uitgeperst, door de korven heenzijpe; zoo zal de bittere smaeck u op de tong walgen, en melden wat slagh van aerde het zy.
    Vette aerde kan men aldus leeren kennen: wilt ghyze wechworpen, zy blijft u aen de vingers hangen, zoo taey als peck: vochtige aerde teelt kruiden van ongemeene grootte, en darteler dan het behoort: och, datze my niet al te dartel zy, en al te vroegh d’airen doe zwellen. Zwaere aerde kent men stilzwijgen- [p. 54] de aen haer eige zwaerwightigheit; de lichte aen haere lichtigheit; zwartachtige aerde gemackelijck by het oogh, en elck slagh uit zijn verwe: maer kommerlijck kan men koude aerde, die quaetaerdigh is, onderscheiden: ondertusschen melden slechts roo dennen, schadelijcke ypen en zwart veil wat koude gronden zijn.
    Dit gageslagen, zoo pas d’aerde eerst lang te vore te koocken, greppels en graften door het berghachtige lant te graven, en de kluiten tegens het noorden bloot te laten leggen, eer ghy den vrolijcken wijnranck in d’aerde leght. Waer de gront murw is, daer valt het beste lant; en dit verrichten winden, koude rijp en de stercke delver, die het lant omwerpt. Maer huislieden, die geenen arbeit ontzien, zoecken eerst eenen gront, die de plaets gelijck is, daer de jonge spruit eerst stont, omze daer stracks te verplanten, op dat de loten niet terstont haer moeders aert afleggen; en zy mercken oock in de schors, in wat wint zy eerst stonden, het hooft in ’t Zuiden en de warmte opstaecken, en den rugh tegens het Noorden keerden: zoo veel leit ’er aen, hoe men zich van jongs op gewenne.
    Onderzoeck eerst of het beter zy den wijnstock op heuvels of op vlacke landen te planten. Wilt ghy op vlacke en vette ackers maeien; zoo zaei en plant dicht by een: de wijnstock dicht by een geplant, zal niet trager wassen: hebt ghy heuvelachtigh lant en heuvels; plant de rancken wijder van een: zet uwe stammen net op een ry, achter malkanderen: gelijck de keurbende in den oorloogh zomtijts hare geleden ontsluit, en op het vlacke velt zich in slaghorden zet, en al het lant overwijt grimmelt en flickert van ’t geweer, eer de vreesselijcke slagh noch aenga, daer d’oorlooghskans, midden onder de wapens, in twijfel hange: plant zoo uwe ryen op een gelijcke maet; niet om uwe ydele zinnen door dit gezicht te vermeien: maer om dat d’aerde anders de rancken niet evenveel voetsel kan medeelen, nochte de wijngert zijn armen wijt genoegh uitbreiden.
    Misschien zult ghy oock vragen, hoe diep men de putten graven moet. Ick zou den wijnstock wel in ondiepe voren dur- [p. 55] ven betrouwen: maer boomen, en inzonderheit den eeckelaer moet men dieper planten, die zijn kruin zoo hoogh in de lucht opsteeckt, als hy zijn wortels in den afgront schiet; dies wort hy van winterbuy nochte regenvlaegh nedergesmackt: hy staet vast, en verduurt een menighte van jaren, menige eeuw en menigh mans leven: dan streckt hy zijn stercke armen, de tacken, wijdt en verre herwaert en derwaert uit, en staet midden in zijn breede schaduwe. Plant oock uwen wijnstock niet tegens het westen, nochte onder den hazelaer: nochte neem de toppen der hoogste rancken, of breeck de bovenste wijngertscheuten niet af (zoo veel vermagh de liefde des gronts) nochte sny de loten met geen stomp mes af: zaey oock geen wilde olijven onder wijngert: want dickwils verzuimt de reuckelooze herder zijn vier, dat eerst heimelijck onder de vette schorsse verborgen leit, den stam ontvonckt, en om hoogh in de tacken vlieght, dat het kraeckt, en den boom vermeesterende, boven in de kroon weiden gaet, het gantsche bosch in brant zet, en spreit een zwarte en dicke wolck van roock en smoock in de lucht; inzonderheit zoo een noortsche buy het geheele bosch aentaste, en de wint onder het vier speele. Zoo dit gebeure, kan de wijnstock niet weder groeien, en al houwt men hem tot beneden toe af, de wortel schiet niet meer zulcke rancken: en d’ongeluckige wilde olijf, die niet dan bitter loof geeft, schiet ’er slechts over.
    Laet u oock van niemant, hoe wijs hy schijne, raden den acker ’s winters om te delven: want het snippen van den vorst sluit dan het aertrijck, en gedooght niet dat het gezaeide zaet zijnen wortel in geslote aerde schiete. Wijngert wil liefst geplant zijn, wanneer de witte oyevaer, die de slangen verpickt, met de blozende lente wederkome; of wanneer de zomer alree voorby, de koude herfst beginne te ruisschen, eer de zon met haer paerden korter omrijdende, den winter aenvoere.
Zoo dienstigh is de lente voor boschloof, voor boomen: in de lente zwelt de landouw, en wacht naer het vruchtbaere zaet: dan daelt d’almaghtige vader vrolijck, met eenen gezegenden regen, uit de lucht, in den schoot der aerde, zijn vrolijcke gemalin, en d’alleropperste zich met dat groote
[p. 56] lichaem vermengende, teelt allerhande vruchten: dan quinckeleert d’eenzame bosschaedje van schelle vogelen, en het groote vee groet Venus weder op zijn gezette tijden: de voedtzaeme acker teelt vast, en het velt opent zijnen boezem voor den laeuwen adem des westewints: het tedere vocht dringt dan in alle dingen door: het groen durf zich in den nieuwen zonneschijn veiligh betrouwen: de jonge wijnranck vreest niet, dat ’er buien uit den Zuiden zullen opkomen, nochte voor regenvlagen aen de lucht, of stormen uit den Noorden; maer zy bot en bloeit, en wint bladers aen.
    Oock geloof ick niet dat de weerelt in eenigh ander saizoen geboren wert, of in den aenvangk eenen anderen toon hielt; het was toen lente: de groote weerelt quam met de lente te voorschijn, en d’oosten wint hielt zijnen kouden adem in, toen de dieren eerst het licht zagen, en een yzeren slagh van menschen uit steenachtige aerde voor den dagh quam, en ’t gedierte het wout, en ’t gestarnte den hemel ingegeven wert: nochte de teere oude der weerelt zou dezen arbeit kunnen verdragen, quam ’er niet zoo groot een rust tusschen koude en hitte, en verpoosde ’s hemels goetaerdigheit het aertrijck niet.
    Voort wat ghy op den acker planten wilt, plant uwe plantsoenen diep in d’aerde; pas vet slib op het lant te brengen, en delf ’er dorstigh zant of vuile schelpen in: want het water zal ’er in trecken, de dunne dampen ’er onder spelen, en ’t gewas doen opluicken; en men vint ’er, die d’aerde met steenen en groote scherven decken, om den wijnstock voor geweldigen plasregen, en de hitte der Hondtsdagen, waer van het dorstige lant splijt, te beschutten.
    Boomen en wijngert op een ry geplant zijnde, zoo staet ons noch dickwils aerde aen den wortel te brengen, en de kluiten met een spade om te worpen, of de zwoegende ossen tusschen den wijngaert door te drijven, en den gront met het scherpe kouter te breken. Hier na zal men de wijnrancken opbinden en stutten met riet, geschelde teenen, essche stocken, en geklove vorcken, om hier op steunende, te leeren op geene winden te pas- [p. 57] sen, en langs den hoogen olm by de ryen der latten op te klauteren. Terwijl de jonge wijnstock vast opwast en nieuwe bladers krijght, moet men de teere rancken sparen: en de wijnranck, terwijlze geil in de lucht opsteigere, en met vryen toom opgroeie, noch niet besnoeien, maer zomtijts haer bladers met de hant afplucken en aftrecken. Wanneer nu de wijnstock dicker gewassen, den olm omhelze, en in top gestegen zy; dan stroop vry zijn bladers af, en scheer zijn armen: te vore vreesde hy voor het snoeimes: handel hem eindelijck vry straffer, en besnoey de weeligheit der rancken.
    Oock moet ghy hagen vlechten, om den wijngert voor het vee te beschutten; byzonder terwijl het loof noch teder en geen wederspoet gewoon is: en niet alleen van fellen vorst en het steken der zonne, maer oock gestadigh van woutossen en geiten gezocht en gequelt, en van schapen en hongerige runders geknabbelt wort: geen koude, nochte vorst, nochte rijp, of maghtige hitte, die op drooge klippen gloeit, beschadigen den wijngert zoo zeer, als de kudden met haer venijnige tanden, en het lidteken van haer gebit, in den stam gezet.
Men slaght, om geen andere misdaet, de geit op alle altaren, Bacchus ter eere; en hierom gaen d’oude spelen ten tooneele: en d’Atheners zetten, rontom groote dorpen en op viersprongen, hun prijzen op, en vrolijck by den wijn, huppelden in groene beemden over bestreecke geiteflessen hene: en de Latijnsche huisluiden, een volck van Troje overgekomen, zingen onbeslepe lieden, lachen datze schateren, met grijnzen van holle schorssen vermomt, en roepen Bacchus met vrolijcke gezangen, en hangen, hem ten roem, wasse poppen om hoogh in den pijnboom. Hierom groeit en bloeit de wijnbergh, en draeght overvloediger vruchten; en waer de Wijngodt zijn rustigh hooft opsteeckt, daer worden diepe dalen en hooge heuvels met wijn gezegent. Weshalve wy, Bacchus ter eere, godtsplichtigh, als onze vaders, lofzangen zullen toezingen, schotels en koecken opdragen, den gewijden bock met den horen mack ten outer brengen, en vette offerharsten aen hazelaere speten braden.
[p. 58]
    Men moet oock noch eenen anderen arbeit, die oneindigh is, aen den wijngert te kost hangen: want alle jaer dient den gront drie of viermael omgespit, de kluit gestadigh met de spade gebroken, en de wijnranck van alle haer bladeren ontlast. Het ackerwerck staet nimmer stil, en het jaer gaet altijt den zelven gangk.
    Wanneer nu de herfst de wijngertbladers afschudt, en de koude noorden wint het bosch van zijn loof berooft, dan zorght de wackere boer weder tegens het volgende jaer, besnoeit met zijn krom snoeimes den wijnstock, en snijt d’onnutte rancken af: hy delft eerst den gront om, voert het rijs wech, verbrant het, en brengt de latten onder het dack: endelijck snijdt hy de druif. De wijnstock duickt tweemael in zijn schaduwe: tweemael begroeit hy met groene hagen: het valt lastigh die beide af te plucken en te scheeren: Hierom prijs groote, maer bouw kleene ackers. Hy snijt oock ruige wissen van muisdoren in het bosch, en rietboorden langs den oever, en willigetacken, die hem werck bereiden. Wanneer nu de wijngert opgebonden, de hagedoren besnoeit is, dan zingt d’afgearbeide wijngaerdenier, naerdien zijn werck op het einde loopt: evenwel moet men d’aerde opdelven, en alree toezien, dat quade lucht nochte onweder de rijpe druif bederve.
    Daerentegen is aen d’olijfboomen geen werck vast, nochte men hoeft ’er krom snoeimes of getande egge aen te bezigen, na datze eens hunnen wortel in d’aerde schoten, de kruin in de lucht staeken. De gront met het scherpe kouter gebroken, bestelt hun vochtigheit en vruchtbaerheit en ooft genoegh. Aldus moet ghy den vetten en vreedzaemen olijf aenqueecken. Zoo ras d’appelaer oock maght in zijn tacken gevoelt en kracht krijght, wast hy terstont van zelf en zonder moeite op.
    Ondertusschen hangen alle wouden niet weiniger met vruchten geladen, en d’eenzaeme wildernissen, vol wiltzangks, zien bloetroot van knoppen en beziën: men weit ’er de klaver af: het hooge bosch beschaft harstortsen, en verziet ons van nachtkaerssen en lampen. Wat mogen de menschen dan noch zorgen zaeien en planten! Wat zal ick u meer leeren? willigen en lage [p. 59] bramen bestellen het vee loof, den herder schaduwe, het gewas heining, de honigby aes: en het lust my te zien, hoe de wint op den Cytorus in de boschboomen, en by Narycium in de peckboomen speele: het lust my wilde heiden te zien leggen, daer niemant eght nochte ploeght. D’onvruchtbare bosschaedjen op Kaukaes, die eeuwigh van den stercken oosten wint kraecken en knacken, geven verscheide vruchten: zy geven pijnhout, dienstigh om schepen; en cederen en cypressen, dienstigh om huizen te bouwen. D’ackerman draeit ’er speecken, maeckt ’er wagenhuiven, d’olmen loof, de myrten stercke stangen, de kornoelien krijghsgeweer, d’ypen Itureesche bogen: van lichte linden en boschboomen magh men met een scherp draeiyzer allerhande fatsoenen draeien. De lichte els komt voor stroom den Pauw afdrijven, en de byen brommen in de holle schorsse en den buick des vermolsemden eeckelbooms.
Wat wil ick verhalen, hoe veel nuts Bacchus ons schonck? Bacchus veroirzaeckte oock veel onheils: hy versloegh de dolle Centauren, Rhetus, Folus, en Hyleus, die den Lapiten met den grooten berckemeier dreighde.
    O al te geluckige huislieden, (kendenze slechts hun geluck) die buiten oorlooghskrackeel, in den schoot het voetsel ontfangen, dat de milde aerde hun rechtvaerdighlijck verleent. Hoewel geene aenhangelingen ’s morgens vroegh eenen stroom van groetenissen, door de trotze poorte van ’t hoogh gebouw, over de wijde zalen braecken; en zich vergapen aen stijlen met schoone schildtpadden ingeleit, en geborduurde kleeders, die van gout kraecken, en Korintischen erts, en witte wol, in Assyrisch purper geverft, en Kassia, met klaren olijfoly gemengt; nochtans genietenze een veilige rust, en rijck door velerhande middelen, weten hun leven langk van loch nochte bedrogh; zitten gerust op hun ruime hofstede; vermeien zich in speloncken, en aen stroomende beecken, in koele dalen, daer men d’ossen hoort loeien; daer hen de zachte slaep onder eenen boom bevangt; daer bosschen en waeranden groenen, en de jongk- [p. 60] heit tegens arbeit opmagh, en gewoon is zich kleen te behelpen:
daer men den Goden offert, en de heilige Vaders woonen, en de Rechtvaerdigheit, die de weerelt verliet, haer leste voetstappen zette. Doch my behagen boven al de zoete Zanggodinnen, welcker heilighdommen ick, van een geweldige liefde getroffen, verbreide: ick wensch datze my haer onderwijs gewaerdigen, starreschieten leeren, en den loop des hemels, het verduisteren der zonne, het verduisteren der mane, en wat aerdtbevinge veroirzaeckt: hoe de springvloet bykome; waerom de zee dijcken en dammen omspoele, en weder afloope: hoe ’s winters de dagen zoo kort, des zomers zoo langk vallen: doch is mijn bloet te grof, mijn vernuft te stomp, om dat gedeelte van de natuur te vatten; zoo scheppe ick mijn vermaeck in ackeren en bewaterde dalen; zoo bemin ick onvermaert stroomen en bosschaedjen. O wie zet my, daer de beemden leggen, en Sperchius vloeie, en Taygeta dreune van het rinckincken der Lakonische wijnpriesterinnen! o wie zet my in de koele dalen van Hemus; en bedeckt mijn hooft met een breede schaduwe van tacken!
    Geluckigh is hy die der dingen oirzaecken kent, en alle vrees en ’t onverbiddelijcke nootlot en ’t geruisch des gierigen jammerpoels te boven geraeckte: oock is hy geluckigh, die d’ackergoden, Pan en den ouden Boschgodt en de Veltgodinnen, zijn zusters, eert: zulck een staet niet naer staet, of Koningklijck purper, en weet van geene tweedraght, die trouwelooze broeders ophitst; of van den Daeck, die langs den weerspannigen Ister nederzackt; of van ’t Romainsche gezagh, en instortende Rijcken: nochte bekommert zich uit medoogen met den nootdruftige, of benijt den rijcke. Hy pluckt de vruchten, die van zelf in zijnen boomgaert, van zelf op zijnen acker wassen, en zagh noit strenge wetten, of dolle vierschaer, of ’s volcks pleitschriften. Anderen roeien over de wilde zee, loopen op het spits van ’t geweer aen, en dringen in der Koningen hoven: dees zoeckt een stadt en arme burgers te bederven, om uit eenen gouden kop te drincken, en op Tyrisch purper te slapen: een
[p. 61] ander begraeft zijn gelt en schat, en is ’er niet af te krijgen: dees wort op de puy van ’t stehuis aengebeden: die zit statigh gedient met het hantgeklap, dat den Raet en het Roomsche volck ter eere, in ’t gestoelte des schouwburghs wedergalmt: zy vermaecken zich, hoewelze de handen in hunner broederen bloet verfden; verlaten huis en hof, en zoecken een vaderlant, daer andere starren schijnen.
D’ackerman drijft slechts zijnen ploegh door het lant, en onderhoudt zoo met zijnen arbeit, het gansche jaer door, zijn huisgezin en kleene kinders, zijn ossen en afgearbeide runders: en rust niet of het jaer beschaft hem overvloet van appelen, of jongk vee, of korengerven, en ackers, vol graen, en volle schuren. De winter komt, dan perst men de Sicyonische olijf: het zwijn komt zat van eeckelen t’huis: het bosch bestelt hem wilde appels, de herfst veelerhande vruchten, en de wijn wort, om hoogh in de klippen, van de zon gaer gekoockt. Ondertusschen hangen de lieve kinders al kussende om hun moeders hals: de kuische huisvrouw bewaert het huis: de koeien geven melck, en de vette bocken stooten, in ’t groene gras, met hun hoornen op elckandere toe. Hy viert de feestdagen, en op het hoy om den haert leggende, brengt zijnen mackerenden vollen kroes toe, roept Bacchus aen, offert hem wijn, en hangt prijzen aen den olm voor de herders, die om prijs willen schieten, en naeckt in het boeren worstelperck treden.
Zoo leefden eertijts d’oude Sabijnen, en Remus en Romulus, de gebroeders: zoo is het maghtige Hetrurie opgewassen, en Rome in ’t byzonder de heerlijckste en het hooft van alle steden geworden, en heeft alleen zijn zeven bergen met eenen muur omtrocken. De goude Saturnus bewoonde dit lant, eer Jupijn in Kreten regeerde, en de godlooze menschen ossevleesch aten: men hoorde noch geen trompetten steecken, nochte lemmers op harde aenbeelden smeden. Maer wy hebben eenen endeloozen wegh afgeleit, en het wort nu tijt de roockende rossen van hun juck t’ontlasten.
Continue
(p. 65)

P. VIRG. MARONIS
GEORGICORUM
LIBER III.
ARGUMENTUM.
VOvet Augusto Templum honoris, & Monumentum Aeternitatis. Equorum cura, & Boum. Taurorum pugnae. Equarum amor. Tractatio ovium, & caprarum. Praecepta de lanitio, de lacte. De canibus alendis, fugandis serpentibus. Pecorum morbis. Hinc oceasio sumpta describendae pestis, quae grassata est per Alpinas, & Venetas regiones.

[p. 62]

HET DERDE BOECK.

INHOUDT.

Hij wijdt Augustus eenen tempel van eere, en een onsterflijcke gedachtenis toe. Wat paerden en koeien vereischen. Het gevecht der stieren. Hoe men merrien moet paren. Van schapen en geiten. Onderwijs van wolle en melck. Van honden aen te vocken, en slangen te verjagen. Van veezieckte. By deze gelegentheit valt hy op de sterfte, die d’Alpes en het gewest van Venetie plaeghde.
        De dichter teelt nu paert en koey en kalvers aen,
    En drijft, om wol en melck, zijn schaep en geit te weide;
        Hy vockt oock honden op, en om zijn vee belaên,
    Zoeckt raet voor slang en smet, eer ’t evel zich verspreide.

[p. 85]

Het derde Boeck.

INHOUDT.

        De dichter teelt nu paert, en koey, en kalvers aen,
    En drijft, om wol en melck, zijn schaep, en geit te weide:
        Hy vockt oock honden op, en, om zijn vee belaên,
    Zoeckt raet voor slange, en smette, eer ’t evel zich verspreide.



TE quoque magna Pales, & te memorande canemus
Pastor ab Amphryso: vos sylvae, amnesque Lycaei.
Caetera quae vacuas tenuissent carmina mentes,
Omnia jam vulgata, quis aut Eurysthea durum,
(5) Aut illaudati nescit Busiridis aras?

O groote Pales, en ghy vermaerde herder van Admetus, en ghy Arkadische bosschen en beecken, wy zullen oock van u zingen: want alle andere dichten, ydele zinnepoppen, leven nu op allemans tong. Wie weet van den straffen Eurysteus, of dien heiloozen Busiris en zijn altaren niet te spreken?

O Groote Pales, en gy herder, die, Admeet
Ten dienst, omtrent Amfrys, befaemt zoo wijt en breet,
Het vee te weide dreeft; gy bosschen en gy beecken
Van ’t groene Arkadie en zijn kudderijcke streecken,
(5) Wy zullen oock van u gaen zingen over ’t lant:
Want andre dichten, die het ledige verstant
Slechts azen met verzierde en ydle ketelingen,
Zijn nu al straetgemeen, en walgelijck te zingen:
Want wie weet heden van Eurystheus straffen aert,
(10) Of van Busiris niet, wiens outer niemant spaert?


[III] Cui non dictus Hylas puer, & Latonia delos
Hippodameque humeroque Pelops insignis eburno,
[p. 66]
Acer equis? tentanda via est, qua me quoque possim
Tollere humo, victorque virum volitare per ora.

Wie hoorde niet zingen van Hylas, Herkules knaep; van Delos, Latonaes eilant; van Hippodamie, en Pelops, meester in den renstrijt, en doorluchtigh om zijn yvoire schouder? Ick wil een baen opstreven, waer langs ick oock uit de laeghte opstijge, en zeeghaftigh op de tong der menschen leve en zweve.

Wie hoorde Hylas, knaep van Herkules, niet kermen,
En deerlijck krijten, in der stroomgodinnen armen?
Wie hoorde ’t eilant niet verheffen, daer Latoon
Van tweelingen beviel? wie hoorde niet den toon
(15) Van Hippodamie, en van Pelops, paerdehouder,
En helt in ’t renperck, door zijn elpenbeene schouder
Zoo wijdt alom befaemt? ick wil langs eene baen
Opstreven uit de laeghte, om op een’ top te staen,
Waer door ick op de tong der braven leve, en zweve:


[III] (10) Primus ego in patriam mecum (modo vita supersit,)
Aonio rediens deducam vertice Musas:
Primus Idumaeas referam tibi Mantua palmas,
Et viridi in campo templum de marmore ponam
Propter aquam, tardis ingens ubi flexibus errat
(15) Mincius, & tenera praetexit arundine ripas.

Magh ick lang leven, zoo zal ick d’eerste zijn, die de Zanggodinnen, van den bergh Helikon, met my in mijn vaderlant brenge: d’eerste die u, o Mantua, den Idumeeschen palmtack vereere, en in het groene velt een marmere kerck stichte, by het water, daer de breede Mincius, om lange boghten dwaelende, d’oevers met dunne rietboorden boort.

(20) En wort my tijt gegunt, en zoo ick dit beleve,
[p. 86]
’k Zal d’eerste dichter zijn, die van Parnassus kant
De Zanggodinnen met my brenge in ’t vaderlant:
’k Zal d’eerste dichter zijn, die dezen wegh durf baenen,
Den Idumeeschen palm vereer’ mijn’ Mantuaenen,
(25) En in het groene velt een kerck van marmer sticht’,
Daer Mincius, zoo breet in ’t weiden, nergens*zwicht,
En, dwaelende in ’t lang den boght om, in deze oorden,
De kanten met dun riet beplant, en met rietboorden.


[III] In medio mihi Caesar erit templumque tenebit.
Illi victor ego, & Tyrio conspectus in ostro,
Centum quadrijugos agitabo ad flumina currus.
Cuncta mihi, Alpheum linquens lucosque Molorchi,
(20) Cursibus & crudo decernet Graecia caestu.

Ick wil CESAR midden in de kerck zetten, en tot mijn wit gekomen, in Tyrisch purper wel prachtigh voor hem verschijnen, en drijven hondert wagens, met vier paerden daer voor gespannen, naer den stroom. Geheel Griecken van den Alfeus en het Nemeesche [p. 63] woudt afgestegen, zal hier, my ter eere, om prijs rennen, en met harde osseleere wanten vechten.

’k Wil CESAR zetten recht in ’t midden van het koor,
(30) En tot mijn wit geraeckt, in Tyrisch purper voor
Dien helt op ’t prachtighste verscheenen, hem begroeten,
En hondert wagens, met vier paerden, snel van voeten,
Afdrijven naer den stroom. het gansche Grieckenlant,
Hier, van ’t Nemeesche woudt en Alfeus waterkant,
(35) Gestegen, zal om prijs, mijn’ naem ter eere, rennen,
En met de harde want van ossenleêr gewennen
Te kampen.


[III] Ipse caput tonsae foliis ornatus olivae
Dona feram. jam nunc sollemnis ducere pompas
Ad delubra juvat, caesosque videre juvencos:
Vel scena ut versis discedat frontibus, utque
(25) Purpurea intexti tollant aulaea Britanni.

Ick wil, met den geschoren olijfkrans om het hooft, u mijne gaven opofferen: nu lust het my uw gewoone staetsi te kercke te geleiden, en de runders te zien slaghten: of hoe het tooneel omkeere, van aenzicht verandere, en de Britten, in tapijt geweven, de purpere tapijten oplichten.

                  ick, bekranst met eene olijf om ’t hooft,
En met geschoren loof, wil, als mijn mont belooft,
U gaven offren. ’t lustme u heden te geleiden
(40) Met staetsi naer de kerck, de feest te ziên bereiden
Door ’t slaghten van het vee; of hoe het feesttooneel
Verandert van gedaente, en hoe de Britten eêl
En kunstigh voor elx oogh gewrocht staen, en geweven,
Daer ’t purperen tapijt van hun wort opgeheven.


[III] In foribus pugnam ex auro, solidoque elephanto
Gangaridum faciam, victorisque arma Quirini,
Atque hic undantem bello magnumque fluentem
Nullum, [lees: Nilum] ac navali surgentis aere columnas.

Op de kerckdeuren zal ick in gout en louter yvoir den oorloogh, tegens het volck aen den Ganges, en de wapens van den zeeghaftigen Augustus, Quirijns nazaet, uitbeelden; en hoe hier de groote Nyl van den zeestrijt ruischt en bruist, en de kolommen, van het koper der overweldighde vlote gegoten, ten hemel rijzen:

(45) ’k Zal op de kerckdeur van weêrzijde, in louter gout
En zuiver elpenbeen, uitbeelden, fier en stout,
Den oorlogh tegens ’t volck aen Ganges stroom, en veerder
De wapens van August Quirijn, den triomfeerder,
En hoe de groote Nijl van Cezars slagh op zee
(50) Onstuimigh ruischt en bruischt. men zal’er heerlijck mê
Kolommen rijzen zien, met kunst en geest gegoten
Van koper en metael der overmande vlooten.


[III] (30) Addam urbes Asiae domitas, pulsumque Niphatem,
Fidentemque fuga Parthum, versisque sagittis:
Et duo rapta manu diverso ex hoste trophaea,
Bisque triumphatas utroque ab litore gentes.

Ick wil ’er de steden, in Asie verovert, byzetten, en den voorgejaeghden Nifates, en den Parth, die zijn zege in ’t wijcken en in achteruitgeschote pijlen stelt: en beide zegetekens, twee verscheide vyanden met de vuist ontweldight, en het volck van beide de kusten, waer over men tweewerf triomfeerde.

’k Wil hier de steden, in groot Asie overmant,
Oock stellen, den Nifaet, gejaeght van kant tot kant,
[p. 87]
(55) En Persiaen, en Parth, die deizende onderwijlen
Verwint met achteruit geschote flitse, en pijlen;
En noch twee tekens van triomf, daer ’t oorlogh bruischt,
Twee vyanden ontruckt, ontweldight met der vuist,
En ’t overwonnen volck van alle beide stranden,
(60) Waerom men tweewerf vierde in al de Roomsche landen.


[III] [p. 67]
Stabunt, & Parii lapides, spirantia signa,
(35) Assaraci proles. demissaeque ab Iove gentis
Nomina, Trosque parens, & Trojae Cynthius auctor.

Daer zal Assarakus afkomst, en ’t geslacht uit Jupijn gesproten, en Tros, de vader, en Apollo, bouwmeester van Troje, in Parischen marmer, naer het leven, uitgehouwen staen:

Daer zal Assarakus geslacht, uit Godt Jupijn
Gesproten, en zijn zaet, en Tros, van wien de lijn
Der koningen begint, en Godt Apollo mede,
De bouwheer van out Troje en Priams groote stede,
(65) In Parisch marmer naer de kunst t’aenschouwen staen.


[III] Invidia infelix Furias amnemque severum
Cocyti metuet tortosque Ixionis anguis
Immanemque rotam, & non exsuperabile saxum.

de rampzalige Nijdigheit zal ’er zwichten voor de Razernyen, en den wreeden jammerpoel, en Ixions gekrolde slangen, en het geweldige radt, en den onopwentelbaeren steen.

De Nydigheit, vol ramps, zal zwichten, al belaên
Voor Plutoos jammerpoel en felle Razernyen,
Ixions slangekrul en radt, zoo snel in ’t glyen,
En ’t onopwentelbaer gewight van Sisyfs steen.


[III] (40) Interea Dryadum sylvas saltusque sequamur
Intactos, tua, Maecenas, haud mollia jussa:
Te sine nil altum mens incohat. en age segnis
Rumpe moras; vocat ingenti clamore Cithaeron
Taygetique canes domitrixque Epidaurus equorum,
(45) Et vox adsensu nemorum ingeminata remugit.

    Ondertusschen laet ons, o Mecenas, op uwen last, die my zwaer wil vallen, d’ongebaende bosschen en wouden der Boomgodinnen volgen: zonder u vangt mijn geest niet gewightighs aen: wel aen dan, toef nochte slof niet langer: Citheron roept my met luider keele, en de Lakonische hondt, en Epidaurus, te paerde afgerecht, en de weergalm der bosschen bestemt het al loeiende.

    (70) Maer laet ons midlerwijl op uwen last, Meceen,
Hoewel die lastigh vall’, der Boomgodinnen heggen
En bosschen, schoon die wilt en ongehavent leggen,
Gaen volgen: want mijn geest vangt, zonder uw gebiet,
Niet wightighs aen. op op, en slof nu langer niet:
(75) Citheron roept my toe, luids keels met volle monden.
Het bassend Lakonye, en al zijn jagershonden,
Oock Epidaurus, braef te paerde, en onvermoeit,
En al de boschgalm stemt dit toe, zoo wijt die loeit.


[III] Mox tamen ardentis accingar dicere pugnas
Caesaris, & nomen fama tot ferre per annos,
Tithoni prima quot abest ab origine Caesar.

Evenwel zal ick t’hans bestaen Cesars bloedige oorlogen te zingen, en zijnen naem, op de vleugels der Faeme, door zulck een ry van jaren henevoeren, als Cesars oude van Tithons jaeren verschilt.

’k Zal evenwel noch flus de bloedige oorelogen
(80) Van CEZAR zingen, en zijn’ naem en faem verhoogen,
Door zulck een lange ry van jaeren, en zoo wijt
Als Cezars tijt verschilt van Tithons oude en tijt.


[III] Seu quis Olympiacae miratus praemia palmae
(50) Pascit equos, seu quis fortis ad aratra juvencos,
Corpora praecipue matrum legat. optima toruae
Forma bovis cui turpe caput, cui plurima ceruix,
Et crurum tenus à mento palearia pendent;
Tum longo nullus lateri modus: omnia magna,
(55) Pes etiam, & camuris hirtae sub cornibus aures.

    Het zy iemant, te Pise naer den prijs des renstrijts staende, paerden aenvocke, of stercke ossen voor den ploegh spanne; die kies vooral de beste merrien uit. Een sture koe is de beste [p. 64] slagh, die een groot hooft en langen neck heeft, en de kossem van de kin op de schenen hangt, wiens lancken bijster langk vallen, oock al haer leden, en voeten; en die de ruige ooren onder de kromme horens opsteeckt:

    Zoo iemant paerden, om te Pise prijs te deelen,
Lust aen te vocken, of den stercken os met zeelen
(85) Te spannen voor den ploegh, te breecken klont, en kluit,
Die kieze boven al de beste moeders uit.
Een stuure en norsse koey is wel van d’allerbeste,
Die groot van hooft is, lang van neck, en die zich meste,
[p. 88]
Zoo dat de kossem van de kin hange op de scheen,
(90) Wiens lenden byster langk zich uitstreckt, lang van leên,
En voeten, en die ’t oor ruigh opsteeckt by den horen.


[III] Nec mihi displiceat maculis insignis, & albo,
Aut juga detrectans interdumque aspera cornu
Et faciem tauro propior, quaeque ardua tota
Et gradiens ima verrit vestigia cauda.
(60) Aetas Lucinam justosque pati hymenaeos
Desinit ante decem, post quattuor incipit annos;

oock mishaeght my geen gegremelde, of die noode onder het juck wil, zomtijts met hoornen stoot, eenen stier gelijckt, en hoogh en groot van stal, al ploegende den staert langs de vore nasleept. Laetze na heur vierde jaer rijden en kalven, voor het tiende jaer rusten; daer na is zy onbequaem om te vocken, en onmaghtigh om te ploegen.

Een die gegremelt is zal mijne keur niet stooren,
Of die onwilligh ’t juck wil draegen, en, vol vier,
Zomwijl met hoornen stoot, gelijck een norsse stier,
(95) En, hoogh en groot van leest, met zonderling genoegen
Den staert langs d’aerde strijckt, en nasleept onder ’t ploegen.
Men laetze ryden, en oock kalven, naer heur’ lust,
Na’et vierde jaer, en dat zy voor het tiende rust’:
Dan wort zy onbequaem te kalven, zwack in ’t ploegen:


===3 [III]

Ondertusschen terwijl haer bloeiende jeught draghtbaer en toghtigh is, laet den stier los, en den bul onder den hoop springen, en pas vee te winnen en aen te teelen. D’eerste jaren der ellendige schepselen zijn de beste, en loopen snel voorby; dan volgen zieckten en zwacke ouderdom en moeielijckheên, en d’ongena der felle doot rucktze wech.

(100) En midlerwijl, zoo lang ’t haer frissche jeught wil voegen
Het zaet te vatten, en het kalven haer noch past,
Zoo laet den stier vry los, en, als ’t de Min belast,
Heenspringen in den hoop, en pas dan vee te winnen,
Op zijnen rechten tijt. de jaeren van het minnen
(105) En d’eerste zijn de beste, en loopen haestigh om:
Dan volgen kranckheit, zieckte, en vadzige ouderdom,
En ’s levens moeilijckheên. in ’t endt ruckt d’ongenade
Der felle doot haer wegh.


[III]

Altijt zult ghy mangel onder eenige koeien zien: zoeck deshalve altijt nieuwe aen te vocken: en verzie u, (op dat ghy u niet beklaeght, indienze u afsterven) by tijts, en pas dat u vee jaerlijcks aenteele.
    Om paerden aen te vocken moet men oock de beste merrien uitkiezen, en voornamelijck al vroegh op de veulens beginnen te letten, wil men zich van brave springhengsten voorzien.

[p]


[III]

Een veulen, van moedigen aert afgekomen, steeckt terstont den kop in de lucht, en is wacker te been: het loopt voor zijn moeder hene, en durf het eerste in het stroomende water loopen, en zich over een brugh begeven, daer het voorhene noit over liep: het is niet schichtigh, heeft eenen scherpen neck, kleinen kop, valt kort in ’t slimste hair.

[p]


[III]

Een rechtschapen hengst, die van verre trompet en wapens hoort, hout zich vaerdigh, steeckt zijn ooren op, leeft over al zijn lijf, briescht snorckt vier en vlam ten neusgaten uit, en schudt zijn dicke mane aen de rechte zijde. Het ruggebeen loopt dubbel over den rug; hy krabt het zant op, en schrabt met den hoef tegens den gront aen, dat het klinckt.

[p]


[III]

Zoo schrabde Cyllarus, toen Kastor het in Lakonie temde en
[p. 65] bereedt: en Mavors gespan, waer van de Griecksche Homeer zong; en het paer, dat den wagen van den grooten Achilles voorttrock.

[p]


[III]

Zoo liet de snelle Saturnus zelf, in een paert verandert, zijn mane over den neck waeien, en brieschte onder het rennen zoo luide, dat het over den ganschen Pelion klonck, toen zijn gemaelin hem betrappen wou. Wanneer zulck een paert door zieckte traegh wort, of met de jaren afneemt, dan zult ghy het opzetten, en ouderdoms halve, die toch gebreckelijck is, verschoonen.

[p]


[III]

Een oudt hengst kan niet springen of arbeiden, en als het op vechten aenkomt, raest te vergeefs, gelijck een groot en krachteloos stoppelvier. Ghy moet deshalve inzonderheit op zijn oude en moedigheit letten: daer na op andere deughden en afkomst; oock hoe die zijn ooren laet hangen, wanneer hy onder leit; hoe hy den kop opsteeckt, wanneer hy den prijs wint.

[p]


[III]

Ziet gy niet wanneer de raden buiten de lijn schietende, om strijt de renbaen in rennen; wanneer de hoop der jongelingen aengeprickelt wert, en hun het hart in den lijve van vreeze popelt; hoeze’r met de zweep achter geven, en den toom op den neck leggen?

[p]


[III]

hoe de heete raders met kracht voortvliegen, en de wagenaers dan neergezete dan over-endt, om hoogh door de lucht, voor den wint, in de ruimte schijnen heen te zweven: zy jagen, zy drijven voort, dat het stof hun om d’ooren stuift: zy worden nat van schuim en den waessem der vlugge paerden. Zoo groot is de lust om eere in te leggen; zoo gaet hun de prijs ter harte.

[p]


[III]

    Erichtonius bestont eerst vier paerden voor den wagen te spannen, en te wagen om prijs te rennen. De Lapithen in Thessalie opgezeten, betoomden en bereden eerst de paerden, en leerdenze met den gewapenden ruiter opsteigeren, en moedigh in het velt henedraven:

[p]


[III]

Beide broghtenze een’ nutten vondt op de baen. Een roskammer zoeckt te gelijck een jeughdigh een moedigh en gezwint paert: en ’t vernoeght hem niet, dat het menighmael den vyant voorjoegh; in Epirus en het strijtbaere Peloponesus geworpen wert, en voortquam van den hengst zelf, die Neptuin met zijnen drietant uit der aerde te voorschijn broght.

[p]


[III]

[p. 66]
    Hier op dan lettende, zoo past tegens den springtijt den springhengst, voor de merriën uitgekozen, wel vet te mesten, met groene klaver en haver te voederen, en met versch water te drencken, op dat hy in het springen niet bezwijcke, en de zwacke veulens niet uitwijzen, dat het den vader aen voeder mangelde.

[p]


[III]

Maer laet de merrien, wanneerze eerst beginnen hengstigh te worden, met voordacht afgaen van magerheit, en gebreck van voeder en water lijden; oock dickwils afrennen, wanneer de middaghzon steeckt, het koren op den dorschvloer onder den vlegel kraeckt, en het lichte kaf in den wint vlieght.

[p]


[III]

Dit doet men, op dat haer vet dien vruchtbaren acker zijn weelicheit niet beneme, en de vore verslappe en verslijme, maer de gront te gratiger het zaet vatte opsluite en bewaere.
    Daerentegen draeghtmen langer geen zorgh voor hengsten, maer voor merrien, wanneerze dragen, en haest werpen zullen: men spanze dan onder geen juck voor den geladen wagen, nochte laetse steigeren by den wegh, nochte zich in het velt afjagen, of in eenen snellen stroom zwemmen: maer in ruime velden, langs volle vlieten, gaen grazen; daer d’oevers groen van mosch hangen, en speloncken en schaduwen van overhellende klippen haer bedecken en overlommeren.
    Om de wouden van Silarus en den eeckelrijcken Alburnus vlieght en grimmelt de horsel, in Latijn Asilus, in Grieksch Oistros genoemt: zy steeckt scherp en bromt zoo luitruchtigh, dat al het vee van verbaestheit door het bosch verstroit; lucht en bosch en oever van den droogen Tanager op dat gebrom wedergalmen. Toen Juno toeleide om Inachus dochter, in een vaerze verandert, te plagen, steldeze eertijts haer schrickelijcke wraeckgierigheit door dit ondier te werck. Ghy zult uw draghtbaer vee hier voor (want op den middagh steeckt het allerfelst) beschutten, en de merrien, als de zon ’s morgens op, of tegen den avont onder ga, te weide drijven.
    Wanneer de koe gekalft hebbe, zoo besteet al uwe zorgh aen de kalvers: brantze met een teken van hun geslacht, en mercktze die ghy wilt laten springen, of ten heiligen outer bewaren, of
[p. 67] in den ploegh spannen, om den klaigront te breken, en het woeste lant te bouwen. Andere koeien laet men in het groene gras weiden.
    Nu staen u de kalvers, waer van ghy u op den acker dienen wilt, te gewennen, en te betemmen, terwijlze noch jongk en teer, leerzaem en gebooghzaem zijn. Vlecht eerst kranssen van dunne teenen om hunnen hals: daer na wanneer de vrye neck de dienstbaerheit gewoon is, dan koppel het paer met de kranssen aen malkander, en drijf de vaerzen neffens malkander voort, en laetze dickwils de ledige raden over het lant trecken, en een spoor over den acker slepen: daer na kraecke de beucke asse onder den zwaren last, en de koperen disselboom trecke de gepaerde raders voort. Ondertusschen ete uw ongetemt en aenkomende vee niet alleen geen gras nochte willige bladers of liezen; maer voeder het met koren: laet oock de koeien, die eerst kalfden (gelijck men weleer plaght) niet melcken, maer al haer uiers den kalveren gewilligh ten beste geven.
    Doch streckt uw lust meer ten oorloge, en tot forsse oorloghsbenden, of om met raderen te Pise den Alfeus voorby te rennen, en den vliegenden wagen in Jupijns woudt te drijven; zoo laet het paert eerst de forsheit der gewapenden zien, de trompet hooren steecken, het kraeckende radt gewennen, en op stal naer het gerammel des tooms luisteren: daer na hoe langer hoe meer zich vermaecken, om het streelen van zijnen meester, die het op den neck klopt. Laet het dit hooren, zoo ras het van de melck gestooten is. Steeck het, terwijl het noch zwack en vervaert is, en siddert, en zich zelven niet kent, zomtijts den beck in den halster. Maer wanneer drie jaren verloopen, het in zijn vierde jaer wandele, begin het dan af te rechten, leer het draven, keeren en wenden, en gewen het te leeren harden: dan laet het met zijne vlught de winden tarten; en gelijck met vollen toom over het vlacke henevliegen, zonder met zijn voeten aerde te raecken.
Hoedanig Boreas reis op reis uit den Noorden opsteeckende, het sneeuw van Scythie en waterlooze wolcken opeet: dan gruwt het hooge koren en de golvende acker van het onge- [p. 68] stuimigh gebulder, de toppen der bosschaedjen ruischen, en geweldige baren wentelen tegens het strant. Zoo vliege het ros voort, en vege t’effens over velt, over vlackte hene. Dit zal best zweeten en schuimbecken in de renbaen van Elis; of wel ter hant, de Belgische sleden trecken. Endelijck pas het zwaerlijvige en getemde paert met vette rogge te voederen: want eer ghy het betemt is het bijster fors, en vat ghy het aen, het zwicht voor geen slagen, nochte luistert naer den toom.
    Maer geen ding zet het vee meer krachten by dan het spenen van Venus en haer heimelijcke minneprickelen; het zy men gezint zy koeien of paerden te bezigen: en hierom verzent men best de stieren, verre van der hant, in eenzaeme weiden, achter eenen bergh, en over eenen breeden stroom; of bewaertse op stal, daer vol op van voeder is: want hun gade tapt allengs de krachten af, en betovertze met haer gezicht, zoo datze om beemd noch weide dencken:
oock hitstze dickwils door haer minnelijcke bekooringen de forsse vryers met de hoornen onderling tegens elckandere aen.     De schoone vaerze gaet in het bosch weiden: terwijlze by beurten met al hun gewelt reis op reis toestooten, en in ’t vleesch booren, dat het zwarte bloet by de huit nederloopt: zy zitten malkander met de hoornen in de huit, en loeien zoo vreesselijck, dat bosschen en bergen wedergalmen: deze hoorenstootigen dienen oock niet in eene weide: maer d’ander, die het velt ruimde, gaet in een onbekent geweste omzwerven, besteent luide den hoon, en de wonden, hem zoo trots in ’t lijf gestooten, en het missen zijner gade, waer over hy zich niet wreecken kost; en de weide eens over dwers aenziende, verlaet zijn voorvaders erf. Hy oefent dan met alle vlijt zijn krachten, leit al den nacht op harde steenen, en den gront zonder stroo, en leeft by steeckelige bladeren en scherp rietgras, beproeft zijne kracht, en verbolgen het hooft tegens eenen stam aenzettende, terght met de hoornen zijn gramschap, slaet met de voeten achter uit in den wint, en het zant opkrabbende, dat het stuive, vangt het voorspel van ’t gevecht aen: wanneer hy zich nu weder sterck en maghtigh genoegh kent; dan opgetrocken, en [p. 69] haestigh den zorgeloozen vyant opgekomen: gelijck wanneer het water midden in zee begint te schuimen, en zijnen boezem van verre uit den gront op te halen; en gelijck het tegens het strant aenwentelende, ysselijck op de steenrotsen bruist, en als een bergh voorover stort; van den gront met wielingen opborrelt, en het zwarte zant reis op reis om hoogh uitbraeckt: zoo byster blaeckt en brant allerhande slagh van menschen en dieren vee en visschen en vogelen, door razende minne: de liefde is in alle schepselen even krachtigh. De leeuwin haer jongen vergetende, brulde noit feller langs het velt dan wanneerze loops was: geen wanschapen beer, geen wreet everzwijn, geen booze tiger rechten in wildernissen meer moorts, meer bederfs aen, dan by die gelegentheit. Och dan is het gevaerlijck langs den eenzamen acker in Libye te reizen. Ziet ghy niet hoe de minnekoorts de hengsten door het lijf rijdt, zoo dra zy slechts de merri beruicken? Dan is niemant maghtigh hen met toom of zweep te temmen: nochte rots of holle klip of vliet, die tusschen beide gelegen, stucken van bergen met zijnen stroom voortsleept, kunnenze schutten. Zelf de Sabellische zeuge wet dan haer tanden: zy woed en wroet en krabt met de voeten d’aerde op, wrijft haer zijde tegens eenen boom, en maeckt haer schoften van wederzijde eelt, tegens de wonden.
    Wat recht de jongelingk niet aen, die van felle minne tot in het mergh van ’t gebeente zoo vierigh blaeckt? Hy zwemt spade by duister nacht door een ongestuimige zee, vol razende buijen, terwijl het uit de lucht schrickelijk boven hem dondert, de baren op de steenrotsen breecken, datze bruisen; daer zijn droeve ouders, nochte de maeght, die op het verdroncken lijck sterven zal, hem niet konnen te rugh roepen.
    Wat rechten Bacchus gespickelde losschen en de wreede wolven en honden niet aen? Hoe vechten de weerlooze harten niet? Noch gaet de dolle merrie het al te boven, en Venus zelf gafze dit in, toenze te Potnie Glaukus met haer tanden verscheurden. De Min doetze los over den top van Ida, in den bruizenden Askaen vallen: zy steigeren het geberghte op, en zwemmen de
[p. 70] vlieten over. Zoo dra dit vier het geile mergh ontvonckt (meest in de lente, want in de lente komt de hitte in het gebeente) staenze op de hooge rotsen, en guwen met den beck naer den westen wint, en slocken die lucht in: en menighmael, zonder hengst, van den wint draghtbaer geworden (ick verhael wat wonders) rennenze over rotsen en klippen en door lage dalen, niet, o oosten wint, naer uw gewest, nochte der zonnen opgangk, maer naer Boreas en Kaurus, of derwaert, daer de donckere zuiden wint opsteeckt, en den hemel met regenachtige koude betreckt. Hier uit groeit het geen de huismans met zijnen rechten naem Paertskrevel noemen, een lijmachtigh vergift, dat van d’eechenisse druipt: Paertskrevel, dat geile stiefmoeders dickwils afplucken, heiloos bezweeren, en onder toverkruiden mengen. Maer terwijl wy van minne bevangen, stuck voor stuck doorloopen, zoo loopt ondertusschen de tijt, d’onherhaelbare tijt, voorby.
    Dit zy nu genoegh van het groote vee: nu schort ons noch het andere deel van dit werck, woldragende schapen en ruige geiten te hoeden. O kloecke huisluiden, dit ’s uw werck: hier mede kunt ghy eer in leggen: en ick twijfel niet, dat het wat treflijcks zy, dit met woorden uit te beelden, en zulck een geringe stof te verheffen: doch een zoete lust verruckt my door de steile woestijnen van den Parnas: het lust my deze heuvels op te klimmen, en langs eenen ongebaenden wegh ongemackelijck naer de Kastalische bron op te stijgen.
    Nu, o eerwaerdighste Pales, nu wil ick mijnen toon verheffen. Voor eerst ordineer ick, dat men de schapen in bestroide koien voedere, tot dat de groene zomer aenkome; en d’aerde met stroo en varenkruit bestroie; op dat dit weecke vee niet van koude verkleume, nochte van schurft of voetëvel gequelt werde. Voorts gebiede ick dat men de geiten bladers van haeghappelboomen beschaffe, en met versch water drencke: en de koien ’s winters van de winden af naer het Zuiden en de middaghzon keere; wanneer de Watergieter onderga, en het najaer begiete. Men moet zoo wel op geiten, als op schapen, passen: oock is hier geen minder voordeel aen vast, al verkoopt men Milesische vach- [p. 71] ten, in Tyrisch purper geverft, tot hoogen prijs. Hier komen meer jongen, hier komt meer melck af. Hoe ghy de geit meer melckt, dat de melckëmmer schuimt, hoe d’uier meer melcks geeft. Ondertusschen scheert men oock baert en grijze kin en ruige lock des Cinysischen bocks, tot gerief des krijgsmans, en decksel des armen zeemans. Zy weiden bosschen en bergen af, en ruige bramen en heggen, die gaerne op de hooghten wassen; zy komen van zelf te koy, en brengen haer jongen mede, en kunnen met den vollen uier qualijck over den drempel. Hierom zult ghyze, hoeze min haer nootdruftigheit kennen, des te meer met alle naerstigheit voor vorst en sneeuw beschutten, gewilligh voeder en bladers bestellen, en ’s winters zomtijts met hoy voederen.
    Maer wanneer de westen wint den genoeghelijcken zomer ininlocke, drijf dan bocken en schapen in woudt en weide: laetze met het kriecken van den dagh, in de koelte, in het velt grazen, terwijl het noch vroegh is; terwijl de rijp op het gras leit, en de dauw, op het jonge gras, het vee verleckere. Daer na, wanneer de vierde uur, van hitte, dorst krijge, en springkhanen de boomgaerden in stucken zingen; laet dan de kudden in putten drencken, of met water, het welck door eicke buizen loopt: doch dat men ’s middaghs, als de zon steecke, een beschaduwt dal zoecke: indien ’er Jupijns hooge eick en oude stam ergens zijn geweldige tacken uitspreie; of zoo ’er ergens een bruin en dicht eeckelbosch met zijn gewijde schaduwe overhange. Wanneer de zon beginne te dalen, de koele avont de hitte matige, de dauwende maen alree de bosschen verquicke, d’ysvogel zich aen strant, de distelvinck zich in de hage laet hooren; dan drijfze weder in de weide, en drenckze met klaer water.
O ghy Libyaensche herders, wat zal ick u meer zingen? wat zal ik u dichten van uwe hutten en wooningen, die dun gezaeit zijn? Het vee gaet ’er menighmael, nacht en dagh, en een geheele maent langk, in wilde woestijnen weiden, zonder eens onder dack te rusten: zoo luttel stallen vint men hier: d’Afrikaensche veehoeder voert al zijnen schat met zich, zijn huis, zijnen haert, zijn geweer,
[p. 72]
den Lakonischen hont, en zijnen Kretenzer pijlkoker: eveneens gelijck wanneer de strijtbare Romain, in zijn vaders harnas, met een pack overladen, henetreckt, en onverhoeds den vyant in slaghorden opkomende, zijn leger plant.
    Doch zoo gaet het niet by de Scythen en aen het Meotische meir, en daer de snelle Isterstroom het roode zant omroert, en Rhodope midden onder de Noorder asse toereickende, wederkeert: daer houdenze het vee in den stal gesloten: alle velden staen ’er grazeloos; alle boomen bladeloos: het lant leit ’er woest, met bergen van sneeuwjaght bedeckt, en het ys wijdt en zijdt zeven vadem dick gevrozen: het wintert ’er eeuwigh; het ruischt ’er eeuwigh uit den noortwesten: de zon verdrijft ’er nimmermeer de bleecke schaduwen; het zyze met haere paerden hemel vaere, of met den steilen wagen zich in de roode zee afspoele. De stroomende vliet bevriest er haestigh met een korst, dat ’er een wagen met beslage wielen stracks over rijden magh: eerst voerde het water groote schepen, nu wagens: kopere kannen springen in stucken; en de kleeders staen stijf aen ’t lijf bevrozen: zy houwen den bevrozen wijn met bylen in stucken: gansche poelen veranderen in louter ys: kille yskegels hangen aen d’ongekemde baerden gevrozen. Ondertusschen sneeuwt het wel dicht uit de lucht: het vee vriest ’er doot: de groote ossen staen met rijp overgoten: de harten staen by groote menighten verstijft, tot den hals toe, diep in het sneeuw, dat de horens effen uitkijcken; geene losgelate honden, geene netten, nochte roode pennen jaegense schrick op het lijf: vergeefs duwenze met hun borst tegens den sneeuwbergh aen: men duwtze, van dicht by, het yzer in de huit, datze al brullende neerstorten, en met een vrolijck geroep t’huis gebroght worden. De Russen leven gerust en ledigh, in diepe holen, onder d’aerde, en leggen een hoop eicken hout en gansche olmen aen den haert. Hier brengenze den nacht met ruischen over, en spoelen met bier en appeldranck, in stede van wijn, de zwarigheit van het hart. Dit woeste slagh van menschen houdt zich onder de koude Noortstar, daer d’oosten wint uit het Rifeesche geberghte buldert, en het bekleet zich met rosse vellen.
[p. 73]
    Hebt ghy lust in wolwerck, wacht u voor bramen klissen en distelen: schuw weeldige weiden: kies witte en zachte schapen: wraeck den ram, die, hoewel hy wit is, een zwarte ader onder de tong heeft, op dat hy de jongen niet met zwarte vlacken spic-
kele, en kies eenen anderen belhamel uit de kudde.
Zoo bekoorde (maghmen ’t gelooven) Pan, Godt van Arkadie, met zijn sneeuwitte kudde de maen, die hy in de hooge bosschen aenriep, en zy sloegh zijn bede niet af.
    Maer die melck begeert, smijte hun klaver, zeefgetykruit en zilte kruiden, in de krebben voor: dan drinckenze te meer, d’uiers spannen te stijver, en de melck behoudt hier van, buiten ons verstant, eenen zouten smaeck. Menigh herder om de bocken, als zy wat groot worden, van de moeder te stooten, muilbandde hun den beck met eenen bant vol yzere pennen. De huislieden perssen ’s nachts kaes van de melck, dieze ’s morgens vroegh of op den dagh melcken: watze ’s avonts en in ’t ondergaen van de zon molcken, dat brengenze ’s morgens met den dagh, in korven naer de stadt, of zouten het een luttel, en bewaeren het tegens den winter.
    Verzuim oock niet honden, snelle Spartanen en bitse Molossen, met vette huy aen te vocken. Zoo lang deze uwe koy bewaecken, zult ghy ’s nachts voor geen dieven nochte aenloop van wolven vreezen, of schricken dat stroopende Spanjerts u heimelijck opkomen.
Ghy zult oock dickwils achter bloode woudtezels her zitten, en hazen met hazewinden, en dassen met winthonden jagen. Ghy zult dickwils met hun gebas het wilde boschzwijn door den modder jagen, en het hart, met zijn getackte hoornen, op hooge bergen al roepende narennen, en in het net drijven.
    Leer oock den stal met cedren hout beroocken, en schadelijcke waterslangen met stanck van galbaen verdrijven. Dickwils schuilde een booze adder uit schrick in stallen, in langen tijt niet gevaeght, en zocht zich hier te verzekeren: of een huisslang, een zwaere veeplaegh, en die de kudde vergiftight, nestelde op het velt, in d’aerde. O huisman, neem steenen, neem stocken: ver- [p. 74] pletze, die haren gezwollen hals opsteeckende, vast piept, vast dreight. Zy verberght alreede uit blooheit haer hooft wel diep onder d’aerde, terwijlze het middellijf en de krullen van haren staert ontknoopt, en de kringkels van het achterlijf langkzaem na zich sleept. Oock is de Kalabrische boschslang een vinnigh dier, dat de borst opsteeckende, den geschubden rugh intreckt, en langs den buick hene met groote vlacken gespickelt is: dat, terwijl beeckcn uit bronnen springen, en de natte lente de landouw met regen uit den Zuiden bevochtight, zich in poelen houdt, en hier zijn verblijf op den oever nemende, zijnen zwarten en verslindende balgh met visschen en borrekickende vorschen opvult. Wanneer de poel uitdrooght, en de gront van hitte splijt, dan springt de waterslang op het drooge velt, en haer roode blicken opslaende, glipt verwoet van dorst, en razende van hitte, vervaerlijck over den acker hene: dan zou my niet lusten onder den blaeuwen hemel te slapen, nochte onder ’t geboomte in den schoot van het gras te leggen; wanneerze d’oude huit afgestroopt hebbende, weder glimt en jeughdigh wort; of haer jongen en eiers in het nest latende, met haere driepuntige tonge tegens de zon aen leit en flickert.
    Ick wil u oock d’oirzaecken en tekens der zieckten leeren kennen.     De schapen worden met een leelijcke schorftheit geplaeght, wanneerze doornat en kout beregent, of ’s winters wit en stijf van rijp, of na het scheeren niet van hun zweet afgewischt, en van scherpe doornen gesteken zijn: weshalve de harders al hun vee in zoet water wasschen, en den ram met zijn ruige vlocken in den vliet plompen, dat hy voor stroom henedrijft: of zy strijcken het geschoren schaep met dicke olimoer, en mengen ’er zeeschuim in, levende zwavel, teer van Ida, lijmachtigh wasch, zeeajuin, zwart lijm en nieskruit, dat een zwaere lucht heeft. Evenwel is de gereetste raet, in die zwaerigheit, de puisten boven met het scheermes op te snijden. Zoo lang de herder ontziet zijn handen aen het gebreck te slaen, en ledigh zittende, vast de Goden bidt, datze alles ten beste keeren, ergert het gebreck en groeit al heimelijck aen. Wanneer een drooge koorts het
[p. 75] bloet ontsteecke, het quijnende lichaem pijnelijck uitteere, ja den schapen tot in het mergh van ’t gebeente zitte, dan is het dienstigh haer hitte te breecken, en een ader onder in den klaeu te slaen; gelijck de Bisalten plaghten, en forsse Gelonen, die naer Rhodope en de Getische woestijnen optreckende, paerdebloet drincken, met melck onder een gemengt.     Ziet ghy het schaep dickwils verre in koele schaduwe gaen, of al kieskauwende het gras boven af eten, en achter aen komen, of al leggende op de heide het groen kaeuwen, en spade by nacht alleen dwalen: stracks met aderlaten de zwaericheit voorgekomen, eer die booze smet onder al de kudde onverhoets voortkruipe.     De stormwinden bulderen niet zoo dickwils op zee, als de plaegh het vee, en de kranckheit in den zomer, hier en daer niet een schaep, maer al t’effens lammers en schapen en geheele kudden en de gansche koy haestigh aentast.     Dat zou hy gelooven, die de hemelhooge Alpes en Norische berghkasteelen en de landen van den Iäpischen Timavus zage, daer nu, van over langen tijt, zoo vele schaepeweiden en bosschen wijdt en zijt woest en ledigh leggen.
    Hier quam eertijts, uit een bedorve lucht, een deerlijck onweder op, en een zieckte ontstack in het heetste van den herfsttijt, en doodde allerhande slagh van vee en dieren, bedorf het water, en vergiftighde de weide: oock storvenze niet natuurlijck; maer na dat de versmachte dorst, al d’aders uitdroogende, de leden deerlijck dede krimpen, groeide d’overtolligheit van bedorven bloet aen, en broght al het gebeente allengs door de zieckte aen ’t quijnen. Het veege offerlam, terwijl het met den sneeuwitten en wollen offerbant, voor het altaer, bewonden stont, quam menighmael, midden onder het offeren, onder de handen der offermannen, te sneuvelen: of zoo de Priester het te vore met zijn mes keelde, het ingewant wou op het altaer niet branden, en den offervinder om raet gevraeght, wist niet te antwoorden: het mes, waer mede men het keelde, was naulix van bloet besmet, en het zant wert boven op slechts zwart van een weinigh vuil bloet. Hier af storven de kalvers overal in de
[p. 76] groene weide, en scheidden aen de volle krebben van het lieve leven. Hier af slaen de streelende honden in een dollicheit, en de zeugen kuchen met een benaeude en gezwolle keel, van eenen aemborstigen hoest.     Het ongeluckige paert vergeet den renstrijt, en zijn grazen, wil niet drincken, trappelt reis op reis op d’aerde, laet zijn ooren hangen: zijn koudt zweet, een veegh teicken, baert achterdocht; en zijn huit is zoor en hardt in het aentasten. Dit zijn d’eerste tekens van de doot. Indien de zieckte zich daerna verheffe, dan branden d’oogen, het haelt zijnen adem uit het diepste van zijn borst, zucht by wijlen zwaerlijck, hijght door het spannen van zijn darmen: het zwarte bloet loopt ten neus uit, en de drooge tong benaeut zijn enge kuwen. Het plaght te helpen, zoo men ’t met eenen horen wijn in de keel goot: dit scheen ’t eenige middel voor de doot, en nu was het schadelijck: doch hier door wat verquickt zijnde, sloegenze aen het razen, en nu tot stervens toe kranck, zoo scheurdenze (de Goden gunnen den vromen wat beters, en zenden den vyant die plaegh over den hals) met bitse tanden hun eige leden in stucken.
    De stier komt, daer hy al roockende den zwaren ploegh treckt, neder te storten, braeckt schuim en bloet ten mont uit, en geeft den lesten snick. De droeve ackerman spant de weerga uit, die om des broeders doot treurt, en dees laet, midden in ’t werck, den ploegh steecken. Geen boschschaduwe, geen vrolijcke beemt, geen stroom, doorluchtiger dan bernsteen, van de rotsen ten dale schietende, kunnen ’s menschen geest verquicken: maer de lenden worden slap, d’oogen stijf, en de hals hangt, zoo zwaer als loot, naer d’aerde toe. Wat komt hun nu arbeit en gedienstigheit te stade? Wat baet het, datze den harden gront met het kouter braecken? Geen Massiche wijn, nochte overdaet van spijze bedorven hen. Zy hielden slechts het lijf by gras en bladeren: droncken slechts klare bronnen en loopende beecken, en geen bekommeringe brack hunnen gezonden slaep. Men zeit, dat men noit dan toen, in die landouwen, ossen voor Junoos offerfeest liep zoecken, en ongelijck gepaerde wout- [p. 77] ossen den wagen naar den hoogen tempel trocken. Hierom bouwt men het lant met eggen, poot de vruchten met de handen, en treckt met uitgereckten halze zelf den kraeckenden wagen over het hoogh geberghte. Geen wolf beloert de schaepskoy, nochte bespiet by nacht de kudde: een heftiger bekommering betemt hem. Nu zwerven bloode dassen en schuwe harten onder de honden, en om de huizen. Nu worpt de wilde zee haer gebroetsel en allerhande slagh van visschen, gelijck drenckelingen, die schipbreuck leden, aen strant op: de zeekalvers vlieden, tegens hun gewoonte, naer de vlieten toe. D’adder zoeckt te vergeefs zich in haer kromme holen te bergen, en sterft ’er, en de waterslangen steecken vreesselijck haer schubben op. De lucht zelf vergiftight de vogels, die om hoogh uit de wolcken nederstortende, den geest geven. Ondertusschen baet het niet, dat men het vee verweit: alle artseny is krachteloos. De artsen, Chiron, Fylliras afkomst, Melampus, Amythaons zoon, moeten het opgeven. De dootsche Tisifone, uit den duisteren jammerpoel in de weerelt opdonderende, loopt razen, brengt zieckte en angst met zich, en steeckt den verslindenden kop dagelix trotser in de lucht. Vlieten, dorstige oevers en vlacke heuvels wedergalmen reis op reis, op ’t geblaet der schapen, en ’t geloey der runderen. Alree tijtze aen het nederhouwen, en hoopt zelf in den stal het doode vee op malkander, dat in zijn etterachtigh bloet gestickt leit: tot dat de noot hen leere dit in d’aerde te begraven en in kuilen te delven; want de huit tot geen leder nut was: en niemant kost het ingewant met water zuiveren, of door het vier vagen; of de vachten, van etter en vuiligheit opgegeten, scheeren; nochte de stinckende wol aenraecken. Indien oock iemant deze besmettende kleeders aenroerde, die kreegh vierige puisten aen zijn lichaem, het vuile en bange zweet brack hem uit, en het leedt niet lang, of de wolf at de bevleckte leden op.

[p]
Continue
[p. 83]

GEORGICORUM LIBER IV.
ARGUMENTUM.
MEllarii sedes ut designanda. Alveorum materies, & fabrica. Apum seditiones, & pugnae. Breviter de cultura horti, laudata Tarentini cujusdam senis industria. Apum Respublica, foetus, victus; patria, leges, foedera pacis ac belli, laboris, & quietis. Providentia. Praesagia tempestatum. Genus, aetas; cultus in Reges, Ingenium, solertia, et quasi rationis scintillae. Mellatio: cujus duo tempora, Ver, & Autumnus. Apum morbi, & remedia. Extinctarum restauratio ex putrefacto juvenco, Quae refertur inventa Aristaeo, cujus historiae adjicilur Orphei fabula. Epilogus operis

[p. 78]

HET VIERDE BOECK.

INHOUDT.

Van den Biehof, en zijn toestel. De stof en gestalte der bykorven. Der byen oproer en oorloogh. In het kort van het hovenieren, en de loflijcke gaeuwigheit van eenen ouden Tarenter. Der byen gemeen beste, haer aenwas, voedtsel, vaderlant, wetten, oorlooghs en vredeverbont, arbeit en rust. Haer voorzichtigheit, weerwijsheit, geslacht, oude, eerbiedigheit neffens haere Koningen, vernuftigheit, spitsvondigheit, en eenerhande voncken van reden. Het honighwerck, en zijn twee saizoenen, lente en herfst. Haer zieckten en raet hier tegens. Herteelinge der gestorve byen, uit eenen verrotten os; een vont, dien men Aristeus toeschrijft, aen wiens wedervaren hier de fabel van Orfeus gehecht wort. Slotrede van dit werck.

        Hy stelt den Biehof toe, ontvouwt der Byen aert,
    En ’t Recht van vorst en volck, die naulix reden derven:
        Hy toont ons ’t honighwerck, en hoe men nekter gaêrt,
    Oock nieuwe Byen wint, indienze ontijdigh sterven.

[p]


PRotinus aërii mellis coelestia dona
Exsequar. hanc etiam Mecoenas, aspice partem.
Admiranda tibi levium spectacula rerum,
Magnanimosque duces, totiusque ordine gentis
Mores, & studia, & populos, & proelia dicam.

ICk zal voort achter een mijn werck met den hemelschen honigh voltoien, die ons met den dauw toevloeit: o Mecenas, begunstigh oock dit deel. Ick zal u van die kleene dieren wat wonders vertoonen; en de manhaftige Vorsten en volcken oock de manieren oefeningen en oorlogen van al het geslacht der Byen vervolgens ontvouwen.

[p]


[IV]

Ick neem wel een gering werck voor, doch is ’er geen geringe eere aen vast, indien de Goden my niet ongunstigh zijn, en Apollo naer mijn gebedt luistere.
    Voor eerst moet men voor de Byen een verblijf en legerplaets zoecken, die voor den wint beschut zy (want de wint beletze het aes t’huis te brengen) en daer schapen noch dertele bocken op de bloemen huppelen, of de vaerze den dauw des velts afstrijcke, en het piepende gras vertrede. Ly ontrent de volle korven geene gespickelde en glibberige haeghdissen, spechten en andere vogels, of Progne, die noch de lidttekens van haer moor- [p. 79] dadige handen in de borst draeght: want zy bederven het alles wijdt en zijt; vangen de byen met den beck, in de vlught, om ’er hun wreede jongen leckerlijck mede te azen. Maer zet de korven ontrent klare bronnen en meeren, met groen mosch geboort; en daer een smalle beeck door de weiden vloeie, en de dadel of breede en wilde olijfboom den toegangk overschaduwe: op dat de nieuwe Koningen, wanneerze in hun lente eerst met de zwarmen te velde trecken, en de jongen ten korf uitgelaten, zich gaen vermeiden, de naburige oever hen uit de hitte noodige, en de boom gereet sta, om hen onder zijn loof t’ontfangen. Het zy hier een staende of loopende water ontrent is, smack ’er willige tacken en groote steenen in, op dat, zoo ze by geval, daerze nederzaten, door een schichtige buy verstroit, of in het water gedompelt wierden, zy hier, gelijck op bruggen, mogen rusten, en met uitgespreide wiecken zich in den zomerschen zonneschijn baeckeren. Plant hier rontom groene kassie, welrieckende tym, en menighte van yzope, sterck van reuck, en laet’er een frissche bron over de fiolen vloeien.
    Het zy ghy holle bykorven van schorssen naeit, of van taeie teenen vlecht; maeck enge deuren: want de koude stremt, de hitte smilt den honigh; en dewijl de byen van deze beide last lijden, zoo klevense en stoppen niet te vergeefs d’enge spleten en naden van haer huizen vlijtigh met wasch toe en meirgras en bloemen; en vergaderen hierom lijmachtigh slijm, dat vaster kleeft dan lijm en Frygiaensch peck, dat op Ida valt.
    Oock groevenze menighmael (is anders het zeggen waerachtigh) putten onder d’aerde, om daer te schuilen, en werden diep in uitgehoolden puimsteen en vermolsemde boomen gevonden. Ghy zult nietemin haer hutten dun met slijm bestrijcken en rontom dicht houden, en dunne bladers daer op leggen.
Laet hier geen ypen bystaen, nochte bra hier geen rode kreeften: schuw diepe poelen, en vuilen stanck van mesthoopen, of hollesteenrotsen, daer de weergalm der stemme op afstuit.
dicht houden, en dunne bladers daer op leggen. Laet hier geen ypen bystaen, nochte bra hier geen roode kreeften: schuw diepe poelen, en vuilen stanck van mesthoopen, of holle steenrotsen, daer de weergalm der stemme op afstuit.
    Voorts wanneer de goude zon den winter onder d’aerde gejaeght, en met haer zomerlicht den hemel ontsloten hebbe, dan
[p. 80] gaenze zich terstont in bosschen en beemden vermeien, maeien purpere bloemen, en licken luchtigh de lippen der beecken: hier na koesterenze blijdelijck (ick weet naulix met hoe groot eene lieflijckheit) haer gebroetsel, in het nest: hier na bouwenze kunstigh de raten van nieuw wasch, en storten klevenden honigh uit. Hier na, wanneer ghy, in den helderen zomer, den zwarm ten korf uit, naer den gestarrenden hemel ziet vliegen, en u verwondert, hoe de wint deze duistere wolck voortdrijve; slaze dan gade: Zy zoecken altijt zoet water, en dicht loof. Stroy hier sap van gestooten melissenkruit en cerinte, dat in het wilt opwast; en klinck op een becken: sla hier ontrent geluit met vrouw Cybeles cymbalen. Zy zullen op die heilzame rustplaets strijcken, en zich, naer heure wijze, in het binnenste van de kribben verbergen.
    Maer indienze oorloogh in ’t hooft hebben (want menighmael steeckt ’er een bijster onweder van tweedraght om twee Koningen op) zoo kan men terstont de gemoeden en harten der gemeente, die van wraecklust sidderen, lang te vore ontstelt zien: dan hitst de schorre krijghsklaroen de tragen aen, en men hoort een geklanck, gelijck of men de trompet stack: dan zettenze zich met een ontsteltenisse in ’t gelidt, schitteren met de vleugelen, wetten den angel met den beck, stellen zich schrap, vergaderen dicht by een, rontom den Koningk en zijne tent, en braveeren den vyant met luider keele.     Wanneer de lente helder opluickt, en de lucht klaer is, dan berstenze te poorte uit, en horten tegens een, dat ’er al de lucht af bromt: zy mengen zich in eenen dicken drom onder een, en tuimelen haestigh van boven neder, zoo dicht, gelijck een hagelbuy uit de lucht valt, of d’eeckels uit den geschudden eickelboom.
Deze soldaten, met hunne vleugelen midden onder de slaghordens uitmuntende, toonen hoe groot een hart in dat kleine lichaem steeckt; en op malkanderen aendringende, weten van geen wijcken, tot dat d’overwinner te maghtigh, een van beide persse den rugh te bieden.
Deze felle beroerte en dit vervaerlijcke gevecht kan men stillen met een hant vol zants onder den hoop te worpen.
[p. 81]
    Maer wanneer ghy beide de Veltoversten uit den slagh hebt geruckt, zoo sla den slimste doot, op dat zijn quistige aert u niet hindere, en laet den beste het verdadighde hof regeeren. D’een glinstert met zijn goude spickelen: (want men vint tweederhande slagh) dees is de beste, en munt met zijn hooft en roode en blinckende schubben uit: d’ander is schrickelijck luy, en sleept slaphartigh het breede achterlijf na.
    Beide d’onderdanen zijn zoo van leest, gelijck hun Koningen: want d’eene troep ziet vreesselijck morssigh; gelijck een reizend gast, die droogh en dick bestoven aenkomende, met zijnen droogen mont op d’aerde spuwt: d’ander glinstert en flickert met eenen gouden glans, en het lijf is eenparigh gespickelt. Dees aert is de beste: hier uit zult ghy, in het rechte saizoen, zoeten honigh perssen; en niet zoo zeer zoeten als zuiveren honigh, bequaem om zuren wijn te verzoeten.
    Doch wanneerze te wilt vliegen en de zwarmen zich in de lucht vermeien, de raten versloffen, en in de cellen hun werck verzuimen; dan zult ghy hun ydele wufte en speelziecke zinnen intoomen, en het kost kleene moeite dit te beletten: treck den Koningen de vleugels uit: als deze inblijven, zal niemant hoogh durven vliegen, of met den standert uit den leger trecken. Laet bedden met geurige goutbloemen hen aenlocken, en de Bithynische Priaep, een moloch voor dieven en vogelen, hen met zijn willige snoeimes beschutten. Oock moet een byhouder thijm en pijnboomen op de hooge bergen halen, en rontom de korven planten, dat hy van arbeitzaemheit eeltige handen krijge: hy moet vruchtbare meien in d’aerde zetten, en die lieflijck begieten.
    En nu zoude ick mijn reis ten einde, het zeil strijcken, en den steven naer lant toe wenden, ten waer my te zingen stont, hoe men de vruchtbaere hoven bouwen, en Lukanische roozengaerden, die tweemael ’s jaers dragen, vercieren moet; hoe d’endyvi liefst aen vochtige beecken, en groene petercelie langs den oever wast, en de kromme komkommer zoo dick onder het gras groeit: oock wil ick de tydeloozen, die spade bykomen,
[p. 82]
niet verzwijgen, nochte gekringkelt beereklaeuw, groen veil en myrten, die den waterkant zoecken:
want my gedenckt, dat ick, onder de hooge torens van Tarentum, daer de zwarte Galezus het goutgeele gewas bewatert, eenen Cilicischen ouden man zagh, die een weinigh lants erfde, dat men niet beploegen, nochte beweiden, nochte met wijn beplanten moght. Dees evenwel hier, onder distels en dorens, een luttel warmoes, witte lelien, yzerkruit en eetbaer mankop pluckende, was in zijnen zin zoo rijck, als een Koningk: en ’s avonts spade t’huis komende, deckte zijn tafel met ongekochte spijze. Hy pluckte roozen vroegh in de lente, en appels in den herfst: wanneer ’s winters de rotsen van koude borsten, en het water in den stroom bevroos, dan sneedt hy zacht beereklaeuw, en bestrafte den zomer en westen wint, die te traegh en langkzaem aenquamen. Hierom had dees vroegh overvloet van jonge byen en zwarmen, en perste den eersten honigh uit de raten, dat het schuimde. Hy had veel lindeboomen en pijnboomen: en zoo menigh boom, als ’er in de lente bloessem droegh, zoo menigh stont ’er in den herfst met ooft geladen. Hy stelde de grootste olmen op een ry, en den harden peerelaer, en den doren, die nu pruimen voortbrengt, en den andorenboom, die het gelagh beschaduwt: doch ick, binnen enger palen besloten, ga dit voorby,
en laet anderen na my hier van zingen.
    Nu welaen, ick wil u beknopt verhalen welck eenen aert Jupijn de Byen tot een vergeldinge gaf, naerdienze het schel geluit der Kureten en hun klinckende cimbalen volgende, den Koningk des hemels in het Kreetsche hol opvoedden. Zy alleen hebben gemeenschap van kinderen, en een gemeene stadt, brengen haer leven onder bestendige wetten over, en kennen alleen haer vaderlant, en eigen huis: en ziende den winter te gemoet, arbeiden in den zomer, en leggen voorraet op, tot het gemeen beste: want zommigen passen kost te halen, en vliegen om aes uit: zommigen leggen, binnen den korf, den eersten gront van de raten, met Narcissetranen, en taey boomlijm; daer na hangenze ’r het klevende wasch aen: zommigen voeden d’aen- [p. 83] komende jongen, de hoop van haer geslacht, op: zommigen stuwen den klaren honigh, en vullen de kamers met louteren nektar: zommigen viel de schiltwacht aen de poorte by lotinge toe, en letten by beurte op wint en weder; of nemen anderen, in het inkomen, den last af; of keeren, in eenen troep, de bommels, dat vuigh gedierte, van de korven af:
men is ’er vierigh in ’t werck, en de geurige honigh rieckt naer tijm: en gelijck, wanneer de Reuzen zich haesten, om van gesmijdige kluften den blixem te smeden; zommigen dan het vier opblazen: zommigen het kissende koper in den koelback koelen; d’aenbeelden in Etna vast klincken en rammelen; de smeden onderling uit alle hun kracht slagh houden, en het yzer met de tang om en wederom keeren: niet anders drijft d’aengebore gewinzucht (magh men kleene by groote zaecken gelijcken) d’Attische Byen, elck in haer werck, voort. D’outsten bewaren de muren, vestigen de raten, en bouwen kunstige huizen: maer de zwacke jongen keeren ’s avonts spade weder, met veel tijms aen de beenen; zoecken gestadigh haer aes op haeghappelboomen, graeuwe willigen, kassie, root saffraen, vette linden en bruine Maybloemen. Zy rusten te gelijck: zy vallen te gelijck aen het werck: ’s morgens vroegh tyenze de poort uit: nergens zittenze ledigh. Wanneer d’avont haer endelijck weder vermaent uit velt en weide te scheiden, dan keerenze naer huis; dan sterckenze ’t lijf. Men hoortze dan rontom de korven brommen en morren. Wanneerze zich in haere slaepkamer vlyen, dan zwijgenze al den nacht, en de slaep streelt de vermoeide leden. Zy zullen, indien het regenen wil, niet verre uit haer hol vliegen, nochte zoo ’er wint opsteecke, zich in de lucht begeven; maer dicht onder haer stevesten veiligh haer water zoecken, en niet verre van honck vliegen:
oock dickwils, gelijck hobbelende schuiten, by ongestuimigh weder, ballast innemen, kaikens aenvatten, en zich hier mede in d’ydele lucht ophouden.
    Ghy zoudt u verwonderen over de manier der Byen, die geen vermaeck scheppen in het paren, nochte zich door traegheit tot geilheit overgeven, of jongen baren, maer die met den mont uit [p. 84] loof en geurige kruiden teelen. Zy bestellen zelfs eenen Koningk en kleene burgers, en stichten hoven en een wassen Rijck. In het omvliegen quetzenze dickwils de vleugels in scherpe rotsen, en geven den geest onder haren last: zoo byster zijnze op bloemen verleckert, en zulck eenen roem stellenze in honigh voort te brengen. Hoewel haer leven eng bepaelt is (want het duurt niet langer dan zeven zomers) nochtans sterft het geslacht niet uit: ’t geluck des stams houdt vele jaren stant, en berekent het vijfde gelidt. Daerenboven dragen Egypten, nochte het groote Lydie, nochte Perssen, en Meden hunnen Koningk, zulck een eerbiedigheit toe. Zoo lang de Koningk behouden is, blijvenze eensgezint; hem missende, zoo leit het verbont in stucken: dan roovenze den vergaderden honigh, en vernielen de raten. Hy heeft het beleit over haren arbeit: al te zamen aenbiddenze omringenze en bestuwen hem dicht al brommende; dragen hem dickwils op de schouders; stellen haer lijf in noot en oorloghsgevaer, en staen naer quetzuren en een heerlijcke doot. Zommigen op den aert der Byen staroogende, die tot eenen leerzamen spiegel streckt, zeiden, datze met een goddelijck vernuft en hemelschen geest begaeft zijn: want de Godtheit gaet overal waeren door hemel aerde en zee: hier uit scheppen menschen en vee en allerhande dieren, elck voor zich, hun levens oirsprongk: en de bant des lichaems bezwijckende, zoo keerenze en gaen al te zamen weder derwaert; want het deel, dat hemelsch is, sterft niet, maer vlieght levendigh weder naer de starren, en neemt om hoogh den hemel in.
    Wanneer ghy het heerlijcke hof en den opgeleiden honigh met zijne schatten opent, zoo besproey eerst de lucht met eenen mont vol waters, en beroockze met een test. Tweemael gevenze honigh: tweemael is het honigh-oeghst; zoo dra Taygete, een Zeilstar, de weerelt haer schoon aenschijn toont, en de golven des Oceaens verachtelijck met den voet stoot: of de zelve star voor het waterzuchtigh gestarrente der Visschen wijckende, des winters treuriger van den hemel in de baren zinckt.
    Zy zijn boven maete de gramschap onderhevigh: gequetst [p. 85] zijnde, vergiftigenze u met haren prickel, steecken heimelijck zoo fel, dat d’angel vast in d’aderen blijft zitten, en sterven in haere wraeckgierigheit.
    Doch vreest ghy voor een’ harden winter; wilt ghy tegens den toekomenden tijt sparen, en u over haere ellende en jammerlijcken staet ontfarmen; zoo ontzieze niet met tijm te beroocken, en het onnutte wasch af te snijden: want dickwils at, eer men ’t merckte, een gestarrende haeghdis de raten: een mot quam by doncker in de cellen snoepen: de vuige bommel zat en verteerde een anders kost: of de felle horsel mengde zich met eenen scherper angel hier onder: of een vervloeckte honighworm quam ’er in: of Arachne, van Minerve gehaet, spon haer breet spinneweb in de deur. Hoe de korven meer van onnut wasch gezuivert zijn, hoeze naerstiger zullen aenhouden, om d’afbreuck van haer jongen te boeten, schuren van bloemen te vlechten, en de vacken te beleggen.
    Maer indien de byen (dewijlze met ons de gebreken dezes levens onderworpen zijn) van zieckten quijnen, het welck ghy aen zekere tekens kunt mercken; terstont zienze ’r anders uit: het hooft wort mismaeckt en ysselijck mager: zy brengen de dooden, die d’oogen loken, buiten ’s huis, en volgen in rouw het lijck achter aen: of hangen aen den ingangk, met de voeten aen een gevlochten: of houden zich al te zamen binnen ’s huis, met geslote deuren, en verslapt van honger, verstijft van koude: dan latenze zich luider hooren, en brommen eenpaerigh; gelijck de koude zuiden wint zomtijts in het bosch ruischt: gelijck de zee ruischt, wanneer de baren hol gaen: gelijck het verslindende vier in den gesloten oven barrent.
Dan zoude ick u raden haer met galbaen te beroocken, en door riete pijpen met honigh te bedruipen, om haer graegh te maecken, en de druiloorigen op den gewoonen kost te noodigen. Oock is het dienstigh hier gestoote galnoten onder te mengen, gedrooghde roozen, wijn wel sterck opgezoden, of Psythische rozijnen, Cekropischen thijm, en centauren, sterck van reuck; oock een bloem, die in de beemden wassende, licht te vinden is, en by de huislieden sterre- [p. 86] kruit genoemt wort: want uit den wortel spruiten vele steelen: z’ is geelachtigh van kleur, doch glinstert midden in haer dichte bladen, gelijck purper van een bruine fiool. Men verciert menighmael d’altaren der Goden met deze kranssen: z’is wrang van smaeck: de huislieden pluckenze in gemaeide dalen, en by den oever van den krommen Mella. Koock den wortel van dit kruit in geurigen wijn, en zet dit voedtsel met volle manden voor de bykorven.
    Maer tegens dat iemant haestigh al zijn byen moght verliezen, en geen middel wist om nieuwe jongen te winnen; zoo is het nu tijt den gedenckwaerdigen vont des Arkadischen meesters Aristeus t’ontvouwen, en hoe dickwils het verrotte bloet van geslage ossen byen voortbroght. Ick zal die gansche naemhaftige historie hooger ophalen, en beknopt van haren eersten oirsprongk beginnen.
    Want daer de geluckige burgery te Kanopus, van Alexander vergroot, aen den Nyl woont, die met zijnen watervloet het lant bewatert, waer over men met beschilderde schuiten vaert; en daer Persen, met den pijlkoker gewapent, aengrenst, en het groene Egypten met een zwart slib gemest wort, door den vliet, die van den zwarten Moorjaen nederstroomende, door zeven monden uitbruist; al dit gewest stelt zijn welvaert in deze onfeilbaere kunst. Eerst kiest men tot dit werck een klein erf, deckt dit met luttel pannendacks, en sluit het met naeuwe wanden, waer in vier vensters naer de vier winden uitzien, en die over dwers van de zon beschenen worden. Dan zoeckt men eenen tweejarigen stier, wiens horens alreede krommen. Men stopt met gewelt beide zijn neusgaten, beneemt den muil den ademtoght, slaet hem met stocken doot, en spreit het geplette ingewant over d’ongevilde huit. Aldus latenze dit dier op gebroke tacken, thijm en versche kassie, in de beslote plaetse leggen. Dit beschickt men, wanneer de westen wint eerst op het water begint te blazen; eer de beemden op een nieuw beginnen te bloeien; eer de snaterachtige zwaluwe haer nest onder dack welft. Ondertusschen begint het gekneust gebeente en warme [p. 87] bloet te broeien, en daer schijnt een wonderlijck gedierte te grimmelen; eerst stompe beenen, voort snorrende veders onder een gemengt; en allengs stijgenze in de dunne lucht, tot datze, gelijck een zomervlaegh, die uit de wolcken stort, uitbersten; of gelijck een lichte pijl uit den boogh des Persiaens vlieght, wanneer hy slagh levert.
    O Zanggoddinnen, wat Godt holp ons aen deze kunst? wie broght dezen nieuwen vondt eerst op de baen? Men zeit, dat Aristeus, een herder, Peneus en Tempe verlatende (overmits zijn byen van honger en zieckte storven) heel treurigh en klaghtigh aen den oirsprongk des gewijden vliets stont, en aldus zijn moeder aensprack: moeder Cyrene, die u op den gront van dit loopende water houdt; o moeder, waerom broght ghy my, die by het nootlot niet gezien ben, uit den doorluchtigen stamme der Goden (trouwen zoo de Thymbreesche Apollo, naer uw zeggen, mijn vader is) ter weerelt? Of waer is uw liefde te mywaert gebleven? Waerom zeit ghy my den hemel toe? naerdien ick, schoon ghy mijn moeder zijt oock d’eere in dit sterflijcke leven moet missen, die ick door vee, en vruchten, met zulck een wackerheit en opmerckinge, zonder iets onbezocht te laten, verdiende? Welaen dan, neemt ghy zulck een verdriet in mijnen roem, ruck met uw eige hant de weelige bosschen uit: steeck de stallen in lichten brant: verdelgh den oegst: verbrant het gewas, en houw met de bijl den wijnstock in stucken.
    Maer de moeder hoorde zijn klaght, onder in de kamer des diepen strooms, daer de Stroomgodinnen, rontom haer, Milesische vellen, waer aen geen zeegroen gespaert was, kemden; namelijck Drymo, Xantho, Ligea, en Fyllodoce, die het glimmende hair over den blancken neck lieten zwaeien; Nesaee, Spio, Thalie, Cymodoce, Cydippe, en de blonde Lykorias (d’een noch maeght, d’andere toen d’eerste reis van kint bevallen) Klio, en haer zuster Beroë; beide dochters van den Oceaen; beide met gout, beide met gespickelde rheesvellen omgort; Efyre, Opis, Asie, Deiopeie, en de snelle Arethuse, die endelijck haer pijlen nederleide. Klymene vertelde, onder dit gezelschap, Vulkaens ydele [p. 88] bekommeringe, de schalckheit van Mars en zijn zoete sluickery, en overrekende alle der Goden vryaedjen, sedert het begin der weerelt. Terwijlze vast naer dit gezangk luisterende, haer spinrocken sponnen, quam Aristeus jammerklaght weder de Moeder ter ooren, en al wat ’er in het glazen vertreck was zat stom: doch Arethuse, eer dan d’andere gezusters opziende, en met haer blonde hooft boven uit het water opborrelende, riep van verre: o Cyrene zuster, ghy zijt niet vergeefs om dit byster gekerm verschrickt; hier staet Aristeus zelf, voor wien ghy meest bekommert zijt, en schreit deerlijck aen het water van zijnen vader Peneus, en noemt u onbarmhartigh. De moeder hierom op een nieuw in haer hart ontstelt, zeit: welaen, breng hem, breng hem by ons: hy magh onbeschroomt zijnen voet binnen den goddelijcken drempel zetten: met een beveeltze, dat de stroom zich wijt genoegh ontsluite, op dat de jongelingk dat langs afstijge: en het water gingk berghswijs rontom hem overendt staen, en ontfingk den zoon in den ruimen boezem, binnen den stroom: en nu gingk hy zich verwonderen over zijn moeders hof, en het vochtige Rijck, en de meeren, van speloncken besloten, en de ruischende wouden; en om den geweldigen stroom der wateren verbaest, bezagh ’er alle de vlieten, die onder den grooten aerdtkloot, op verscheide plaetsen, verborgen leggen; Fasis, en Lykus, en de bron, waer uit de diepe Enipeus eerst komt springen; waer uit vader Tyberijn opborrelt, en Anio, en Hypanis, die van kaien klatert, en de Mysische Kaikus, en d’Eridaen, met een paer vergulde stiershorens op het hooft, boven wien geen stroom geweldiger, over het weelige gewas, in de purperen zee nederbruist.
    Na dat hy in d’overwelfde puimsteene kamer quam, en Cyrene d’oirzaeck van haer zoons droefheit verstont, die licht te troosten was; zoo gaven de Gezusters hem geschicktelijck het hantwater, en den ruigen hantdoeck: zommigen deckten de tafel met bancket, zetten ’er volle bekers op, en beroocken d’altaren met Arabisch wieroock, en de moeder zeit: neem dien kop met Meonischen wijn; laet ons den Oceaen toedrincken; [p. 89] en met een aenbadtze den Oceaen, aller dingen vader, de Nymfen, haer zusters, Vooghdessen over hondert bosschaedjen, over hondert vlieten. Driemael begootze de brandende Vesta met klaren nektar: driemael vloogh de heldere vlam boven in het dack; een voorteken, waer mede zy hem moedighde, en toen aldus aenhief:
    In de Karpatische zee onthoudt zich de blaeuwe Proteus, een waerzegger, die met zijn zeepaerden voor den wagen gespannen, over de groote vlackte henevaert. Dees bezoeckt nu de havens van Emathie, en Pallene, zijn vaderlijcke stadt. De Nymfen en zelf de stockoude Nereus eeren hem: want die waerzegger weet al wat ’er is, wat was, en namaels gebeuren zal; dit beliefde Neptuin zoo, wiens onbeschoft watervee en wanschape zeekalvers hy onder zee te weide drijft. Ghy moet dezen, o mijn zoon, eerst met stricken zien te vangen, op dat hy u al d’oirzaeck der byënzieckte ontvouwe, en hier tegens raet geve: want ongedwongen zal hy u niet leeren, nochte ghy kunt met bidden iet verwerven. Vang en verstrick hem met gewelt; zoo zult ghy endelijck hem zijn ydel bedrogh verleeren. Ick zelf wil u, wanneer de zon op de middagh steecke, het gras dorst lijde, en de schaduwe het vee allermeest verquicke, in de geheimkamer des ouden gryzerts leiden, daer hy vermoeit van het water, zich versteecke en nederlegge, op dat ghy hem al slapende met gemack daer betrappen mooght. Maer wanneer ghy hem vast en in uwe stricken hebt, dan zal hy u in verscheide gedaenten en schijn van dieren beguighelen; zich gezwint in een schrickelijck zwijn, gevlackten tiger, geschubden draeck, en rosse leeuwin veranderen; of zoo luide kraecken als een vlam, en zoo uwe stricken ontglippen; of in dun water gesmolten, u door de vingers druppen. Maer mijn kint, hoe hy zich meer in allerhande gedaenten herscheppe, zoo veel te stijver hou hem vast in uwe stricken, tot dat zijn lichaem die zelve gedaente aentrecke, waer in ghy hem eerst zaeght in slaep vallen. Zoo sprackze, en goot eenen helderen geur van Ambrosie uit, waer mede zy al haer zoons lichaem overstreeck, wiens locken hier door een zoete lucht van [p. 90] zich gaeven, en wiens leden een levendige kracht gevoelden.
    Ter zijde in eenen uitgekabbelden bergh staet een geweldige spelonck, daer de wint doorgaens buldert, en de zee eenen krommen boezem maeckt; daer de zeeman eertijts voor onweder, dat haestigh opquam, veiligh moght leggen. Proteus weet zich in dit hol met een vreesselijcke steenrots op te sluiten. De Vlietgodin verborgh haren zoon by dezen donkeren schuilhoeck, en verdween zelf al stil in eenen nevel.
    De hitte der Hontsdagen, die de lucht nu ontstack, briet den dorstigen Indiaen, en de zon, nu ten middewege aen den hemel, stack op het hooft, dat de kruiden verdorden, en koockte met haer stralen de kil der holle vlieten, datze tot op het warme slijm toe verzoden; wanneer Proteus, volgens zijn gewoonte, uit het water naer zijn hol toegingk; het natte gebroetsel der wilde zee, rontom hem hene huppelende, zout zeewater overal spuite, en veelerhande zeerunders op het strant in slaep vielen. Hy gingk (gelijck wel eer een stalwachter op het geberghte, wanneer hy de kalvers uit de weide naer huis drijft, en de lammers met blaten de wolven tergen) midden op een steenklip zitten, en overtelde zijn kudde. Aristeus deze gelegentheit voorkomende, leedt naulix dat de grijze zijn vermoeide leden nedervlijde, viel hem met luider kele op het lijf daer hy lagh, en knevelde den Zeegodt zijn handen. D’ander daerentegen, die zijn kunst niet vergeten had, veranderde zich wonderlijck in allerleie gedaenten, in een vier, in een afgrijsselijck dier en vloeienden vliet; maer ziende door geen bedrogh t’ontglippen, gaf het op, quam tot zich zelven, en sprack ten leste met een menschelijcke stemme: o allerstoutste jongelingk, wie geboodt u naer ons huis te gaen? Wat zoeckt ghy hier? Maer d’ander antwoorde: o Proteus, ghy weet het wel: oock kan u niemant bedriegen: misley my slechts niet. Wy komen op der Goden bevel herwaert, om het orakel, in onze verlegenheit, raet te vragen. Aldus sprack hy: waer op de Waerzegger ten leste zeer pijnelijck zijn gloeiende blicken en zeegroen gezicht naer hem toe sloegh, en stijf op de tanden knarssende, aldus den mont opende, om den vrager geluck te zeggen: [p. 91] een Godtheit straft u in haere verbolgenheit: ghy bedreeft een groot lasterstuck: d’ellendige Orfeus berockent u een zwaerder straf (’t en waere het nootlot dit schutte) als ghy verdiende, en klaeght byster over het schaecken zijner gemalinne. Toen dat veege maeghdeken snel voor u door den vliet henevloot, zagh het die schrickelijcke waterslang niet op den oever, onder het gras, voor haer voeten leggen. Maer de Boomgodinnen huilden eenstemmigh, dat het over de hooge bergen heneklonck: de steenrotsen van Rhodope weenden, en het trotse Pangeesche geberghte, en Rhesus strijtbare landouwen, en Geten, en Hebrus, en d’Attische Orithye. Orfeus, zoeckende met zijn galmende vedel zijn bedruckte liefde te sussen, zong, o lieve beddegenoot, ’s morgens en ’s avonts, by zich zelven van u, op den eenzamen oever.
Continue

[p. 100]

P. VIRG. MARONIS

AENEIDOS

LIBER I.

ARGUMENTUM.
TRoja capta, Aeneas Anchisae & Veneris filius, vir singulari pietate, parique fortitudine praeditus, dum erroris sui anno septimo per mare Tyrrhenum à Sicilia in Italiam navigat, immissa ab Aeolo, rege ventorum (rogatu Iunonis) gravissima tempestate, ad Libycum littus apellitur: egressusque in terram, septem ingenti magnitudine cervos sagittis prosternit, singulosque in singulas naves (tot enim ex dispersa classe collegerat) aequaliter distribuit: sociosque deinde longis jam erroribus fatigatos, spe futurae quietis ad tolerandum quod reliquum erat laboris, hortatur. Interea Venus Aeneae sui Trojanorumque caussam apud Iovem agit, omniumque calamitatum illarum caussam Iunoni imputat. Iupiter contra, reserata fatorum serie, spe felicis posteritatis, potentiaeque Romanorum, filiae dolorem consolatur. Cujus oratione confirmata Venus, Aeneae suo, locorum ignaro, & explorandae regionis causa huc illuc oberranti. sese obviam praebet: navesque dispersas salvas esse nunciat: ostenditque non procul illinc abesse Carthaginem, quam tunc in iis locis condebat Dido. Aeneas itaque matris beneficio cava nube cinctus, una cum Achate Carthaginem ingreditur: ubi & socios salvos reperit, & à Didone benignè excipitur. Venus tamen, quod neque Iunonio hospitio, neque muliebri inconstantiae satis fideret, sopito in Italiae lucis Ascanio, pro eo Cupidinem substituit, qui inter amplexus & oscula latenter reginae amorem inspirat Aeneae.

[p. 95]
P. VIRGILIUS MAROOS
ENEAS.
Het eerste Boeck.

INHOUDT.
Terwijl Eneas, Anchises en Venus zoon, een man uitmuntende godtvruchtigh en manhaftigh, na zeven jaren omzwervens, in de Tyrrheensche zee, van Sicilie naer Italie toezeilde, zoo wert hy van Eool, den wintgodt, op Iunoos verzoeck, door schrickelijck onweder, aen de kusten van Libye gejaeght; en hier op lant tredende, schoot zeven groote Harten, en deeldeze uit, onder juist zoo vele schepen, die na het onweder eerst met hem belandden; vertrooste zijn afgematte reisgenooten met de hoop der aenstaende ruste, en vermaende hen tot stantvastigheit, om voort d’overige moeite uit te harden. Ondertusschen handelt Venus met Iupiter, over de zaeck van haren Eneas en de Trojanen; en wijt Iuno alle hunne gelede ellenden. Iupiter, in het tegendeel, de lange ry des nootlots ontvouwende, verquickt zijn dochters druck, door de hoop der geluckige nakomelingen, en Roomsche mogentheit. Venus hier door gesterckt, bejegent haren Eneas, die onkundigh van ’s lants gelegenheit, vast herwaert en derwaert doolde, om dit gewest te bezichtigen: zy verkuntschapt den Vorst, hoe zijne verstroide schepen behouden zijn, en toont hem Karthago, ’t welck niet verre van hier leggende, vast van Dido gebouwt wiert. Eneas dan, door zijn moeders gunst, van een wolck bewimpelt, gaet te gelijck met Achates naer Karthago toe, daer hy zijne mackers behouden ziet aenkomen, en van Dido minnelijck gewelkomt wort. Venus evenwel, overmits zy Iunoos onthael nochte de lichtvaerdigheit eener vrouwe niet te veel toe betrouwde, wieghde Askaen, in het woudt van Idalie, in slaep, en vermomde met haer neefs gedaente Kupido, die onder het omhelzen en kussen de Koningin heimelijck met Eneas minne vergiftighde.

[p. 96]
        Eneas, de godtvruchte en strijtbare oorlooghshelt,
    Vervolght van Iunoos wrock, en dolende om te landen
        In ’t oude Italie, vervalt, door ’t woest gewelt
    Der Siciljaensche zee, in ’t ende aen Didoos stranden.
        (5) Zijn moeder Venus wijst hem ’t onbekende padt,
    Dat naer Karthago loopt: zy deckt met eene wolcke
        Achates, en haer’ zoon; die vindt de nieuwe stadt,
    En wint Elyzes gunst, ten troost van zijnen volcke,
        Geberght, en wel onthaelt ter tafel, in ’t pallais,
        (10) Belust om Trojes val te hooren, en hun reis.

[p. 131]

P. VIRGILIUS MAROOS
ENEAS.
Het eerste Boeck.

INHOUDT.

            Eneas, de godtvruchte en strijtbaere oorlooghshelt,
        Vervolght van Iunoos wrock, en doolende om te landen
            In ’t oude Italie, vervalt, door ’t woest gewelt
        Der Siciljaensche zee, in ’t ende aen Didoos stranden.
            (5) Zijn moeder Venus wijst hem ’t onbekende padt,
        Dat naer Karthago loopt: zy deckt met eene wolcke
            Achates, en haer’ zoon; die vindt de nieuwe stadt,
        En wint Elyzes gunst, ten troost van zijnen volcke,
            Geberght, en wel onthaelt ter tafel in ’t palais,
            (10) Belust om Trojes val te hooren, en hun reis.


[I] ILle ego, qui quondam gracili modulatus avena
Carmen; & egressus sylvis, vicina coëgi,
Ut quamvis avido parerent arva colono;
Gratum opus agricolis: at nunc horrentia Martis.*
ARma virumque cano, Trojae qui primus ab oris
Italiam, fato profugus, Lavinaque venit
Littora;

ICk speelde wel eer een herdersliet, op een dun riet, en ten bosch uitgetreden, broght de gebuurlanden zoo verre, datze door hunne vruchtbaerheit den ackerman, hoe gierigh hy oock waere, vernoeghden: een gewenscht werck voor den huisman: maer nu trompet ick den schrickelijcken oorloogh, en zing van den oorlooghsman, die eerst door nootlot van de Trojaensche kusten gevlught, te Lavinie aen den oever belandde;

ICk heb met lust voorheene een herderswijs gestelt
Op eenen dunnen halm, en, tredende op het velt
Ten bossche uit, brogt allengs al ’t lant, hierby gelegen,
Zoo wijt en verre, dat het door zijn’ oogst en zegen
(5) Het nau verzaetzaem hart des ackermans vernoeght;
Een werck by elck gewilt, die landen bouwt, en ploeght:
Nu eens vervaerelijck de krijghstrompet gesteecken,
Den krijghsman opgehaelt, die, trots en onbezweecken,
Door ’t perssend nootlot eerst van ’t woest Trojaensche strant
(10) Gevlught, aen d’oevers van Lavinie is belant;



[I]          multum ille & terris jactatus, & alto,
Vi superûm, saevae memorem Iunonis ob iram.
(5) Multa quoque & bello passus, dum conderet urbem,
Inferretque deos Latio: genus unde Latinum,
Albanique patres, atque altae moenia Romae.

die door het gewelt der Goden en Junoos onverzetbaren wrock gedreven, zoo lang te water en te lande omzworf, en zoo veel in den oorloogh overbroght, terwijl hy bezigh was met een stadt te stichten, en zijne Goden in Latium te voeren; waer uit de Latijnen en Vaders van Alba gesproten, en daer de hooge muren van Rome gebouwt zijn.

Die, door ’t gewelt der Goôn en Junoos wrock gedrongen,
Zoo lang, te water en te lande, alom besprongen,
Most zwerven, en zoo veel in oorloge overbroght;
Terwijl hy pooghde een stadt te stichten door dien toght,
[p. 132]
(15) En zijne Huisgoôn voerde in Latiums geweste,
Van waer ’t Latijnsche bloet, d’Albaensche en Roomsche veste
Haer’ oirsprongk rekenen.


[I] Musa mihi causas memora; quo numine laeso,
Quidve dolens regina deûm, tot volvere casus
(10) Insignem pietate virum, tot adire labores,
Impulerit. tantaene animis coelestibus irae?

O Zanggodin, errinner my d’oirzaecken; wat Godtheit men te na quam; of waerom de vergramde Koningin der Goden dien overgodtvruchtigen man aen zoo veele zwarigheden holp. Zijn de Goden in den hemel oock aen zulck een toornigheit onderhevigh?

                                        ô Zangheldin, ontvou
d’Oirzaecken; wat Godin in ’t hemelsche gebou
Gequetst wiert in haer eere, of by wat recht en reden
(20) Der Goden koningin, zoo toornigh, hier beneden
Dat recht godtvruchtigh hooft berockent zoo veel wee,
Zoo veele zwaericheên. zijn zelfs de Goden me,
Uit hunnen aert, zoo wreet, oploopende, en gebeeten!


[I]    Urbs antiqua fuit (Tyrii tenuere coloni)
Carthago, Italiam contra, Tyberinaque longe
Ostia, dives opum, studiisque asperrima belli,
(15) Quam Iuno fertur terris magis omnibus unam,
Posthabita coluisse Samo: hic illius arma,
Hic currus fuit: hoc regnum dea gentibus esse,
Si qua fata sinant, jam tum tenditque, fovetque.

De Tyriers hebben gesticht en bewoont het overoude Karthago, van verre recht over Italie, en den mont des Tibers gelegen: een maghtige rijcke en overstrijdtbaere stadt. Men zeit dat Juno geene landen zoo beminde dan deze stadt alleen, oock zulx, datze min wercks van Samos, haer geboortestadt, maeckte. Hier hingen haer wapens: hier stont haer wagen. De Go- [p. 97] din begenadighde deze, en had alree voorgenomen haer (zoo het nootlot dit eenighsins gehengde) tot een vooghdes over alle volcken te zetten.

Karthage, een oude stadt, van Tyrus volck bezeten,
(25) Leght verre aen d’overzy van ’t Italjaensch gebiet,
Wiens stroom, de Tyber, hier recht over zeewaert schiet;
Een overstrijtbre stadt, vol rijckdom, van vermogen,
En die zoo was gezien en aengenaem in d’oogen
Van Juno, dat geen stadt haer ergens meer geviel,
(30) En zy zelf Samos min in eere en waerde hiel.
Hier blonck haer wapenhuis: hier stont haer oorloghswagen.
Der Goden koningin nam lust en haer behaegen
Dees stadt (zoo ’t Godt ter noot gehengde) in ieders oogh
Te bouwen tot een’ troon der volcken hemelhoogh:


[I] Progeniem sed enim Trojano a sanguine duci
(20) Audierat, Tyrias olim quae verteret arces.
Hinc populum late regem, belloque superbum
Venturum excidio Libyae. Sic volvere Parcas.
Id metuens, veterisque memor Saturnia belli,
Prima quod ad Trojam pro charis gesserat Argis;

Maer zy had gehoort, dat een afkomst uit Trojaenschen bloede gesproten, namaels de sloten van Tyrus zou verdelgen: dat hier uit een wijdtheerschende trots een manhaftigh volck zou opstaen, ten val van Lybie. Zoo lagh het by de Schickgodinnen geschoren. Saturnus dochter was hier voor beducht, en noch indachtigh aen den oorloogh, die zy de voornaemste eertijts, ten dienst van haer getrouwe stadt Argos, tegens Troje voerde.*

(35) Maer zy hadde al verstaen dat een Trojaen, gesproten
Uit Dardans bloet, den burgh, de hooghgeboude sloten
Van Tyrus met gewelt zou sloopen tot den gront:
Dat een wijt heerschende en manhaftige afkomst stont
Te spruiten uit dien stam, om Libye te stooren.
(40) Zoo lagh het in ’t beleit des hemelraets geschoren.
Saturnus dochter, om dien overval ontroert,
Was nog indachtigh hoe zy oorlogh had gevoert
Voor Argos, haer beminde en toegewijde wallen
By Troje:


[I] (25) Necdum etiam caussae irarum, saevique dolores
Exciderant animo: manet alta mente repostum
Iudicium Paridis, spretaeque iniuria formae,
Et genus invisum, & rapti Ganymedis honores.

Oock waren haer d’oirzaecken van heure verbolgenheit en gramschap noch niet vergeten. Paris oordeel, en ’t ongelijck door ’t versmaden van haer schoonheit geleden, staecken haer noch diep in den krop. Zy docht noch aen ’t gehate bastertbloet Ganymedes, geschaeckt om zoo hoogh te zetten.

            oock was het haer geheughnis niet ontvallen
(45) Wat haer verbolgenheit en gramschap haelde in top.
Prins Paris vonnis stack noch diep haer in den krop,
En hoe haer schoonheit wiert verschoven, en verlastert,
Zoo schendigh. haer viel in hoe Godt Jupijn dien bastert
[p. 133]
Geschaeckt had, haer te spijt, en boven aen gezet.


[I] His accensa super, jactatos aequore toto
(30) Troas, relliquias Danaûm, atque immitis Achilli,
Arcebat longe Latio, multosque per annos
Errabant acti fatis maria omnia circum.

Over al deze dingen verbittert, zoo keerdeze de Trojanen, van het zwaert der Griecken en den ongenadigen Achilles noch overgeschoten, en over al de zee gesolt, verre van Latium; zulcks datze van het nootlot gedreven, menigh jaer op zee, langs alle kusten omzworven.

(50) Verbittert door zoo veel weêrwaerdigheên, belet
Zy ’t overschot van Troje, en ’t zwaert der Griecksche heeren,
En van Achilles, die zoo streng was, t’huis te keeren;
Terwijl het op de zee, langs alle kusten, vast
Heel wijt van Latium, en jaeren lang in last,
(55) Van ’t nootlot wiert gesolt, geschockt van alle kanten.


[p. 102]
[I] Tantae molis erat Romanam condere gentem.

Zoo groot een zwarigheit was ’er aen vast, eer men het Roomsche volck kost planten.

Met dus veel arbeits stont het Roomsche volck te planten.


[I]    Vix è conspectu Siculae telluris in altum
(35) Vela dabant laeti, & spumas salis aere ruebant:
Cum Iuno aeternum servans sub pectore vulnus,
Haec secum: Mene incepto desistere victam?
Nec posse Italia Teucrorum avertere regem?
Quippe vetor fatis.

    Naulix gingenze vrolijck, uit het gezicht van Sicilie, t’zeil, en bruisden met de kopere voorstevens door de schuimende zee, of Juno, van eenen eeuwigen haet in haer harte gewont, mompelde dit by zich zelve: zal ick dan uit mijn opzet scheiden, en het opgeven? nochte den Koningk der Trojanen uit Italie kunnen keeren? quansuis het nootlot belet ons dit.

    Sicilje miste naeu de vloot uit haer gezicht,
Die bly door ’t zeeschuim, als zy ’t ancker had gelicht,
Vast heenbruischte, of Jupijns gemael, die in het harte
(60) Haer leet geduurigh kaeut en overwrockt met smerte,
Begon by zich alleen te mompelen, en sprack:
Hoe nu toe? geef ick ’t op? en heeft mijn maght een’ krack
Gekreegen? kan ick dan de ballingen en heeren
Van Troje en hunnen vorst niet uit Tuskanen keeren?
(65) Het nootlot trouwen is ons tegen.


[I]                        Pallasne exurere classem
(40) Argivûm, atque ipsos potuit submergere ponto;
Unius ob noxam, & furias Ajacis Oilei?
Ipsa Iovis rapidum jaculata è nubibus ignem,
Disjecitque rates, evertitque aequora ventis:
Illum expirantem transfixo pectore flammas
(45) Turbine corripuit scopuloque infixit acuto.
Ast ego, quae divûm incedo regina, Iovisque
Et soror, & conjux, una cum gente tot annos
Bella gero; & quisquam numen Iunonis adoret
Praeterea? aut supplex aris imponat honorem?

Kost Pallas de vloot der Argiven in brant steken, en hen in zee verdrencken, alleen om de misdaet van eenen dollen Ajax, Oileus zoon? toenze den blixem zoo snel uit de wolcken smeet, de vloot verstroide, en de zee door stormwinden overendt zette; en hem, die vier en vlam ter doorschote borst uitaessemde, met eenen dwarrelwint opgrijpende, tegens de scharpe steenrots aenklitste: en zal ick, gekent voor Koningin der Goden, en Jupijns gemalin en zuster, tegens een eenigh volck zoo menigh jaer oorloogh [p. 98] voeren? Wie zal langer Junoos godtheit aenbidden, of ootmoedigh haer altaren met offerhande vereeren?

                                                            kon wel eer
Minerve d’oorloghsvloot van Argos op het meer
Verbranden, en in zee verdrincken, slechts om eenen,
Om Ajax dolle daet; toenze, in een wolck verscheenen,
Den blixem uit de lucht zoo snel van boven smeet,
(70) De gansche vloot verstroide, en zette wijt en breet
Het water met gedruis van stormwint overende,
En grijpt hem, die vast vier en vlammen, vol elende,
Uit zijn doorschote borst en boezem ademt, snel
In eene dwarlinge op, en klitst dien booswicht fel
(75) Op eene scherpe rots? en zal ick, hier ter stede,
Gekent voor koningin van alle Goden, mede
Voor Jupiters gemael en zuster, jaeren langk
Een eenigh volck alleen bevechten, zonder dwangk?
Wie zal dan Junoos maght voortaen by ’t outer smeecken,
(80) Bewieroocken met geur, en offerhande ontsteecken?


[I]    (50) Talia flammato secum dea corde volutans,
Nimborum in patriam, loca foeta furentibus Austris,
Aeoliam venit. hic, vasto rex Aeolus antro
Luctantes ventos, tempestatesque sonoras
Imperio premit, ac vinclis, & carcere frenat.
(55) Illi indignantes magno cum murmure, montis
Circum claustra fremunt:

    De Godin, heet van verbolgenheit, hier over wrockende, komt in Eolie, het vaderlant der stormwinden, en een gewest, dat van razende buien zwanger gaet. Koningk Eool breidelt hier door zijn gezagh, in een woeste spelonck, worstelende winden en bulderende buien, en tuchtightze met boey en kercker. De bulderaers hier over gestoort, stormen op het slotwerck, dat ’er al de bergh van loeit en davert.

    De wrockende Godin, die dus van wraeckzucht brant,
Komt in Eolië, der buien vaderlant,
[p. 134]
Een’ oort die zwanger gaet van bulderens gezinden.
Eool, de koning, toomt de worstelende winden,
(85) En stormen in hun hol, en bystere spelonck,
Door zijn gezagh, en tucht, die hen in d’yzers klonck,
En in dit tuchthuis sloot. de buldraers, opgestegen
En toornigh, stormen hier op slot en grendels tegen,
Zoo byster, dat de bergh hier schrickelijck af loeit,
(90) En davert.


[I]                                  celsa sedet Aeolus arce,
Sceptra tenens, mollitque animos, & temperat iras.
Ni faciat; maria, ac terras, coelumque profundum
Quippe ferant rapidi secum, vertantque per auras.

Eool op den hoogen burgh gezeten, voert hier den scepter, streelt hunne hevigheit, en zet hunne oploopentheit neder: want zonder dat, zy gingen strijcken met hemel aerde en zee, en veeghdenze door de lucht hene:

                            Godt Eool zit boven onvermoeit,
Als koning, op zijn’ troon, en streelt d’oploopentheden,
En zet hun gramschap neêr: want zonder deze reden,
Zy gingen strijcken met den hemel, aerde, en zeen,
En veeghdenze met kracht door lucht en wolcken heen:


[I] (60) Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris,
Hoc metuens; molemque & montes insuper altos
Imposuit: regemque dedit, qui foedere certo
Et premere, & laxas sciret dare jussus habenas.

maer d’almaghtige Vader hier over bekommert, slootze in duistere speloncken, en leide ’r een gevaert van hooge bergen boven op, en steldeze onder eenen Koningk, die volgens zijnen last den toom zou weten te vieren, en aen te halen.

(95) Maer Godts almogenheit, wiens zorgh zy staen bevolen,
Beslootze in duisternisse, en onverlichte holen,
En smeet hun een gevaert van bergen voor de borst.
Hy steldeze onder dwangk van eenen heer en vorst,
Die, volgens zijnen last, hun zou den breidel vieren,
(100) Den toom aenhaelen, en hen leiden, en bestieren.


[I] Ad quem tum Iuno supplex his vocibus usa est.
(65) Aeole (namque tibi divûm pater, atque hominum rex
Et mulcere dedit fluctus, & tollere ventos)
Gens inimica mihi Tyrrhenum navigat aequor,
[p. 103]
Ilium in Italiam portans, victosque penates.
Incute vim ventis, submersasque obrue puppes:
(70) Aut age diversas, & disjice corpora ponto.

Juno gingk hem ootmoedighlijck aldus aen: Eool, wien de Vader der Goden en Koningk der menschen maght gaf de golven te streelen, en met winden op te blazen; een volck by my gehaet, bevaert de Tyrrhenische zee; voert Ilium met zijne gevlughte Huisgoden in Italie. Nu ga hene, en de stormwinden met kracht aensarrende, jaegh de schepen in den gront, of verstroyze van elckandren, en slinger de lichamen over de zee hene.

De bittre Juno heeft hem smeeckend dit vertooght:
    Eool, die van het hooft der Goden, en den vooght
Der menschen maght ontfingt de golven, als zy razen,
Te streelen, en met wint en stormen op te blazen;
(105) Een volck, by my gehaet, bevaert met zijne vloot
Het water van Tyrrene, en voert, geperst door noot,
Zijn huisgoôn, nauwelijx den brant van Troje ontvloden,
Naer d’Itaeljaensche kust. nu pas op mijn geboden:
Ga daetlijck heene, en hits de stormen op met kracht.
(110) Verzinck de gansche vloot: verstroize uit al uw maght,
En slinger schip, en vracht, en menschen op de baren.


[I] Sunt mihi bis septem praestanti corpore nymphae;
Quarum, quae forma pulcherrima, Deiopeiam,
Connubio jungam stabili, propriamque dicabo:
Omnes ut tecum meritis pro talibus annos
(75) Exigat, & pulchra faciat te prole parentem.
Aeolus haec contra: Tuus, ô regina, quid optes,
Explorare labor; mihi jussa capessere fas est.

Ick heb gebot over zeven paer overschoone Nymfen, en zal Deiopeie, de goelijckste van allen, u ten huwelijck geven en opdragen, om ten loon uwer verdiensten, al haere dagen met u over te brengen, en u vader van een lieve vrucht te maecken. Hier op antwoorde de Wintvooght: o Koningin, ghy hebt slechts te gebieden wat u belieft; ick uw gebodt te gehoorzamen.

Ick hebbe alleen de maght, om zeven schoone paeren
Van Nimfen te besteên ten huwelijcke, en zal
Deïopeia, die de goelijckste is van al,
(115) U schencken tot een’ loon, op dat zy al de dagen
Des levens met u slijte in echt, naer uw behaegen,
[p. 135]
U vader noeme van eene aengenaeme vrucht.
De Wintgodt antwoort haer: ô koningin der lucht,
Het staet aen u Eool te heeten, my te hooren,
(120) Te volgen uwen last.


[I] Tu mihi quodcunque hoc regni, tu sceptra, Iovemque
Concilias, tu das epulis accumbere divûm;
(80) Nimborumque facis, tempestatumque potentem.
Haec ubi dicta, cavum conversa cuspide montem
Impulit in latus: ac venti velut agmine facto,
Qua data porta, ruunt, & terras turbine perflant.

Ghy zet my in dit gebiedt, zoo groot en klein het is: ghy helpt my aen den scepter, en Jupiters gunst: ghy doet my ten banckette by de Goden aenzitten, en schenckt my de vooghdy over wint en weder. Zoo sprekende neemt hy zijnen staf, en drijft den hollen bergh op de zijde; en de stormwinden bersten, als in slaghorde, door d’ope poorte uit, en blazen door het aertrijck met een [p. 99] schrickelijck gedruisch.

                                        gy hebt my uitgekoren
Tot deze wintvoogdy, zoo groot en kleen die is.
Gy helpt my aen dien staf, en Jovis gunst, en disch,
Daer my gebeuren magh met Goôn te bancketteeren.
Gy laet my over storm en wint en weêr regeeren.
(125) Zoo spreeckt hy, neemt den staf, en klinckt de holle rots
Met kracht op haere zy. de stormvlught berst op Godts
Bevel door d’ope poort, en, in slaghorde aen ’t razen,
Begint al ’t aertrijck door met groot gedruisch te blazen.


[I] Incubuere mari, totumque à sedibus imis
(85) Una Eurusque Notusque ruunt, creberque procellis
Africus; & vastos volvunt ad littora fluctus.
Insequitur clamorque virûm, stridorque rudentum.

Zy storten op zee. De buien van Oosten en Westen, Zuiden en Noorden roeren te gelijck al het water om, van den gront op, en jagen de bruizende baren strandewaert aen. Hierop volght het geschrey der mannen, het gonzen der touwen.


Zy storten op de zee. de buien van het west
(130) En oost, en zuid en noort, een ieder roert zijn best
Al teffens ’t water om, van onder op. zy jaegen
Het bruisschend schuim op strant met ongelijcke vlaegen,
Gevolght van ’t naer geschrey der mannen, nu in rouw,
En ’t gieren en gegons van takel en van touw.


[I] Eripiunt subito nubes coelumque diemque
Teucrorum ex oculis: ponto nox incubat atra.
(90) Intonuere poli; & crebris micat ignibus aether;
Praesentemque viris intentant omnia mortem.

De wolcken rucken terstont den hemel en den dagh uit der Trojanen oogen. Een zwarte nacht stort op zee. De hemel kraeckt van donderslagh op donderslagh, en staet reis op reis in lichten brant van weerlicht en blixem; en de mannen worden overal met de doot gedreight, en zien niet dan de doot voor hun oogen.

(135) De wolcken rucken flux den hemel en zijn klaerheit,
Den dagh uit d’oogen der Trojaenen. eene naerheit
Van nacht en duisternis valt plotseling op ’t vlack.
De hemel dondert, slagh op slagh, en krack op krack,
Staet reis op reis in brant, en weêrlicht, door de straelen
(140) Des blixems: en het volck, dat pas kan adem haelen,
Wort alsins met de doot gedreight, en in dien noot
Verneemt men niets op zee dan naere en baere doot.


[I] Extemplo Aeneae solvuntur frigore membra.
Ingemit & duplices tendens ad sidera palmas,
Talia voce refert: O terque, quaterque beati,
(95) Queis ante ora patrum, Trojae sub moenibus altis
Contigit oppetere.

Terstont wort Eneas kout over al zijn lijf, en beide zijn handen ten hemel opheffende, zeit: o duizentmael geluckiger dan wy waren deze, wien het moght gebeuren, onder de hooge muren van Troje, in ’t gezicht hunner ouderen, te sterven.

Een kille koude rijdt Enas door de leden.
Hy heft zijn handen op ten hemel met gebeden:
(145) O duizentwerf en noch geluckiger zijn zy,
Wien ’t moght gebeuren voor de poort van Troje, by
En onder d’oogen van hunne ouderen te sneven!


[I]                    O Danaûm fortissime gentis
Tydide, mene Iliacis occumbere campis
Non potuisse? tuaque animam hanc effundere dextra?
Saevus ubi Aeacidae telo jacet Hector, ubi ingens
(100) Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis
Scuta virûm, galeasque, & fortia corpora volvit.

O Diomedes, ghy braefste van alle Griecken, moght het my niet gebeuren, voor Ilium, in het velt, om te komen, en van uwe handen te sterven; daer de forsse Hektor door Achilles geweer; daer de groote Sarpedon sneuvelden? daer Simöis zoo vele schilden helmen en lichamen van dappere mannen onder het water vat, en met zijnen stroom wechsleept?

O Diomedes, die de Griecken hebt gesteven,
Door uwe dapperheit, moght ick, ô braefste helt!
(150) Dan niet voor Ilium, van uwe hant gevelt,
[p. 136]
Ter aerde vallen, daer de vroomen zijn ontslaepen?
Daer Hektor leght gevelt, door helt Achilles wapen?
Daer vorst Sarpedon, die zoo groot was, leght gemat?
Daer Simoïs, de stroom, zoo veele wapens vat,
(155) Helmetten, en rondas, en lichaemen van braven,
En helden, in zijn kil gewentelt, houdt begraven?


[I] [p. 104]
Talia jactanti stridens Aquilone procella
Velum adversa ferit, fluctusque ad sidera tollit.
Franguntur remi; tum prora avertit, & undis
(105) Dat latus: insequitur cumulo praeruptus aquae mons.

Terwijl hy dit spreeckt, zoo vat een vliegende Noortsche buy recht in het zeil, en jaeght de golven op tot aen den hemel toe. De riemen springen in stucken, de voorsteven went, en het schip wort over stagh gesmeten: hier op verheft zich het water, gelijck een steile bergh.

Zoo kermt hy. eene buy, die uit den noorden blaest,
Vat recht in ’t staende zeil, en jaeght de golven haest
Tot aen den hemel toe. de riemen voort in stucken:
(160) De boegh gekeert: het schip raeckte over stach, door ’t rucken
En perssen van den vloet, die steil ten hemel vloogh,
Gelijck een steile bergh.


[I] Hi summo in fluctu pendent; his unda dehiscens
Terram inter fluctus aperit; furit aestus arenis.
Tres Notus abreptas in saxa latentia torquet;

Zommigen hangen boven op de golven: anderen zien het water gapen, tot op den gront. Het barnt op de platen, dat het bruist. De Zuidewint ruckt drie schepen op de blinde klippen.

                                                men ziet een deel om hoogh
Op golven in de lucht vast hangen, als een wonder;
En andren zien den gront, waer ’t water gaept, van onder.
(165) Het water barnt op zant, en plaeten, dat het bruischt.
Dry schepen worden van den zuidwint, die hier ruischt,
Geruckt op rotsen, die geblint zijn van de baren.


[I] Saxa vocant Itali mediis quae in fluctibus Aras,
(110) Dorsum immane mari summo. tres Eurus ab alto
In brevia, & Syrtis urget (miserabile visu)
Illiditque vadis, atque aggere cingit arenae.

D’Italianen noemen de klippen, midden in zee gelegen, zeeouters. De zee steeckt haren rugh afgrijsselijck op. D’oostewint drijft ’er drie uit de zee naer het strant toe, op welzant en platen; en slooptze op de wadden, en beweltze met eenen hoop zants op de drooghten, dat ’er byster zuur uit zagh.

Het Italjaensche volck noemt doorgaens zeealtaeren
De rotsen in het hart der zee, en nimmer droogh.
(170) Het water steeckt den rugh afgrijsselijck om hoogh.
De wint van ’t oosten drijft ’er dry, als uitgelaeten,
Uit d’ongestuime zee, op welzant, en op plaeten,
En slooptze op ’t ondiep wad, beweltze met veel zant,
Op drooghte en ondiep; een erbarmelijcke stant.


[I] Unam, quae Lycios, fidumque vehebat Orontem,
Ipsius ante oculos ingens a vertice pontus
(115) In puppim ferit; excutitur, pronusque magister
Volvitur in caput.

Een geweldige zee waters slaet voor zijne oogen in een schip, het welck Lycius en den trouwhartigen Orontes voerde, van voor den boegh tot in het achterschip, zoo dat ’er de stuurman, over hals over hooft, in het water uittuimelt.

(175) Een vreesselijcke zee, die al haer vinnen roerde,
Sloegh ’t schip, dat Lycyus en trouwe Orontes voerde,
Van vooren in den boegh, en achteruit, en rooft
En ruckt den stuurman wech, die over hals en hooft
Neêrtuimelt in de zee.


[I]                      ast illam ter fluctus ibidem
Torquet agens circum, & rapidus vorat aequore vortex.
Apparent rari nantes in gurgite vasto:
Arma virûm, tabulaeque, & Troïa gaza per undas.

De golf slingert het schip [p. 100] driewerf rontom, en de draeistroom slockt het in. Hier en daer ziet men eenige menschen op het diepe water zwemmen, en scheepstuigh, luicken en Trojaensche schatten boven drijven.

                                    de golf met stercke vingeren
(180) Weet drymael ’t gansche schip met kracht rontom te slingeren.
De maelstroom slockt het in. men ziet nu hier en daer
De menschen zwemmen in het yslijck zeegevaer.
Men ziet’er scheepstuigh, luick, Trojaensche kostlijckheden
Vast dobberen.


[I] (120) Iam validam Ilionei navem, jam fortis Achatae,
Et qua vectus Abas, & qua grandaevus Alethes,
Vicit hyems: laxis laterum compagibus omnes
Accipiunt inimicum imbrem, rimisque fatiscunt.

Het onweêr had alree dat stercke schip van Ilioneus verslonden, en dat van den dapperen Achates, en de schepen, die Abas en den stockouden Alethes voerden: alle de naden ter zijde onttornt zijnde, en de voegen gapende, zoo loopenze vol waters.

                            de storm had reede al afgestreden
[p. 137]
(185) Ilioneüs schip, zoo sterck en vast gebouwt,
De dappre Achates kiel, de schepen, toebetrouwt
Om Abas, en met een Alethes, den stockouden,
Door zee te voeren. och, wat kan hier tegenhouden!
De naet, ter zijde onttornt: de voege gaept niet min:
(190) Dus loopenze alle vol, en nemen water in.


[I]    Interea magno misceri murmure pontum,
(125) Emissamque hyemem sensit Neptunus, & imis
Stagna refusa vadis, graviter commotus, & alto
Prospiciens, summa placidum caput extulit unda.

    Ondertusschen vernam Neptuin door het groot gedruisch d’ontsteltenis der zee, en d’uitgelatenheit des onweders, en hoe het water tot op den bodem toe omgeroert wiert. Hier over zeer ontstelt, stack hy zijn hooft, om het onweder te paeien, uit de diepte om hoogh,

    Neptuin vernam terwijl, door ’t groot gedruis der stroomen,
d’Ontsteltenis der zee; hoe ’t onweêr, zonder toomen,
Dus uitgelaeten was, en ’t water, nu vervoert,
Tot op den bodem toe geheel wiert omgeroert.
(195) Hy quam, ten hooghste ontstelt, van onder opgedoken,
Stack ’t hooft op in de lucht, om storm en wint te stroocken,


[I] Disjectam Aeneae toto videt aequore classem,
Fluctibus oppressos Troas, coelique ruina,
(130) Nec latuere doli fratrem Iunonis, & irae.
Eurum ad se Zephyrumque vocat; dehinc talia fatur.
Tantane vos generis tenuit fiducia vestri?

en zagh Eneas vloot over de gansche zee verstroit, en de Trojanen door water en wint en onweêr in den uitersten noot gebroght; en roock dat dit door zijn zusters Junoos bedrogh en gramschap byquam: dies riep hy den Oosten en Westen wint voor zich, en bestrafteze aldus: zijt ghy zoo stout en vermeten op uw geslacht?

En zagh Eneas vloot alom in zee verstroit,
Al ’t overschot van Troje in zulck een’ noot, als noit,
Door weêr en wint gebroght. hy rieckt dat dit by ’t wrockend
(200) Gemoedt en loos bedrogh van Juno is berockent,
En roept den oosten wint en Westen, daer hy zit,
Bestraftze fel aldus: gy winden, wat is dit?
Zyt gy op uwen stam zoo stout, en zoo vermeeten?


[I] Iam coelum terramque meo sine numine, venti,
Miscere, & tantas audetis tollere moles?
(135) Quos ego. sed motos praestat componere fluctus:
Post mihi non simili poena commissa luetis.

Ghy winden, durft ghy zee en lucht, zonder mijnen last, onder een mengelen, en zulck een gewelt aenstellen? Ick zweere men zal u: maer het is best eerst dit bijstere onweder neêr te zetten: hier na zult ghy my dit gruwelijck ontgelden.

Durft gy de zee en lucht, oock zonder dat wy ’t weeten,
(205) Dus brouwen onder een? bedrijven dit gewelt?
Ick zweer men zal u dit. maer beter het onstelt
En byster onweêr eerst beslecht in zijne paelen.
Gy zult my dit hier na afgrijsselijck betaelen.


[I] Maturate fugam, regique haec dicite vestro:
[p. 105]
Non illi imperium pelagi, saevumque tridentem,
Sed mihi sorte datum: tenet ille immania saxa,
(140) Vestras, Eure, domos: illa se jactet in aula
Aeolus, & clauso ventorum carcere regnet.

Flucks vertreckt, en zeght dit uwen Koningk: het gezagh over zee en fellen drietant zijn niet hem, maer my by lotinge toegekent. Hy heeft, o Oostewint, over d’afgrijsselijcke steenrotsen, uwe behuizingen, te gebieden. Laet den Wintgodt in dat hof braveren, en in den gesloten kercker der winden regeeren.

Vertreckt op staenden voet. zeght uwen koning aen:
(210) Ick voer de watervorck. de zeevooghdyen staen
By lotingen aen my: hem zijnze niet bevolen.
Hy magh, ô oostenwint, gebiên in uwe holen,
En bystre stormspelonck, die kent hem voor haer’ heer.
Dat Godt Eool voortaen in zulck een hof braveer’,
(215) En zijn geboden stercke in ’t tuchthuis van de winden.


[I] Sic ait, & dicto citius tumida aequora placat,
Collectasque fugat nubes, solemque reducit.
Cymothoë simul, & Triton adnixus, acuto
(145) Detrudunt naves scopulo: levat ipse tridenti,
Et vastas aperit Syrtes,

Zoo graeuwt hy, en stilt de holle baren, eer het woort uit den mont is, verdrijft de wolcken aen de lucht, en brengt de zon weder te voorschijn. Cimothoë en Triton, te gelijck aenduwende, zetten de schepen af van de scherpe rotsen. De Zeevooght zelf lichtze met zijnen drietant op, ontdeckt de groote zantplaten,

Zoo graeut hy, en betoomt de bulderens gezinden,
En ’t hollende gewelt, eer ’t woort is uit den mont,
Verdrijft de wolcken aen de lucht, en brengt terstont
[p. 138]
De zon en haeren glans ten voorschijn. twee genooten,
(220) De nimf Cimothoë en Triton, duwen, stooten
En zetten te gelijck nu ’t een dan ’t ander schip,
Dat vast zit, en gestrant, van banck, en scherpe klip.
De Zeegodt lichtze zelf met d’ongelijcke tanden
Der vorcke op, stilt den storm, ontdeckt de plaet en zanden,


[I]                          & temperat aequor,
Atque rotis summas levibus perlabitur undas.
Ac veluti magno in populo cum saepe coorta est
Seditio, saevitque animis ignobile vulgus,
(150) Iamque faces & saxa volant, furor arma ministrat:

stilt de zee, en glipt met zijn gladde wielen over het water hene: en gelijck, wanneer een ontelbare gemeente in rep en roer, ’t onbeschofte graeuw aen ’t hollen is, en steenen en branthout over straet vliegen, daer een dollicheit haer aenvoert;

(225) Glipt luchtigh met de raên op ’t effen water heen:
En eveneens gelijck, daer ’t volck raeckt op de been,
Met grooten toeloop, en het woeste graeu aen ’t hollen,
Men branthout steen en puin ziet wentelen, en rollen,
En vliegen; een geweer, waermê de razerny
(230) Haer bende wapent:


[I] Tum pietate gravem, ac meritis si forte virum quem
Conspexere, silent, arrectisque auribus astant:
Ille regit dictis animos, & pectora mulcet:
Sic cunctus pelagi cecidit fragor, aequora postquam
(155) Prospiciens genitor coeloque invectus aperto
Flectit equos, curruque volans dat lora secundo.

indienze dan by geval een’ man van eere en aenzien verne- [p. 101] men, zoo zwijgenze, en geven gehoor. Hy regeert hun ongestuimigheit met beleefde woorden, en streelt hunne hevigheit: Aldus gingk al dat zeegedruis leggen, zoo ras de Vader de paerden mende, hun den teugel vierde, en op zijnen wagen door de heldere lucht varende en voortvliegende, over de baren henezagh.

                                            komt dan by geval hier by
Een man van eere en staet, zoo zwijgenze al te gader,
En geven hem gehoor. hy toomt, gelijck een vader,
Hunne ongestuimigheit met zijn beleefde tong,
En streeltze, en zetze neêr. dus zagh men, op een’ sprong,
(235) Dit gruwzaem zeegedruis en waterspoock bedaeren;
Na dat de vader komt te wagen op de baren,
Zijn waterpaerden ment, hun los den teugel viert,
En, d’oogen slaende op ’t vlack, door d’ope zeelucht zwiert.


[I]    Defessi Aeneadae, quae proxima littora, cursu
Contendunt petere, & Libyae vertuntur ad oras.
Est in secessu longo locus: insula portum
(160) Efficit objectu laterum; quibus omnis ab alto
Frangitur, inque sinus scindit sese unda reductos.

    De vermoeide gasten van Eneas geven zich in aller yl naer het lant toe, dat hun naest leit, en zetten het op de kust van Libye aen. In eenen diepen inham leit een plaets, daer een eilant dwers voor leggende, al het water, dat uit der zee komt, op zijn zijden schut, en van binnen een haven en krommen boezem maeckt:

    De moede gasten van den vorst Eneas geven
(240) Zich voort naer ’t naeste lant, en zetten het, en streven
Recht toe naer Libyen en d’overzeesche kust.
Hier schiet een inham diep naer binnen, die gerust
En stil is, aengezien een eilant, dwers gelegen
Voor dezen boezem, als de watren zich bewegen,
(245) De golven uit der zee op zijne lenden stuit,
En loopt, met eene boght gekromt, van binnen uit
Op eene haven,


[I] Hinc atque hinc vastae rupes, geminique minantur
In coelum scopuli: quorum sub vertice latè
Aequora tuta silent. tum sylvis scena coruscis
(165) Desuper, horrentique atrum nemus imminet umbra.

van weerzijde staen geweldige steenrotsen, en een dubbele ry van klippen steigert met hare kruin zoo hoogh in de lucht, dat men daer voor storm en onweder veiligh en stil, oock ruim genoech, achter leggen magh: van boven schemert het boschloof, en een zwart wout helt met zijn nare schaduwe over het water:

                        daer van weêrzy hooge rotsen,
Een dubble ry van steen en klippen, wolcken trotsen,
En steigren naer de lucht, daer ieder op de kust,
(250) By storm en byster weêr, magh havenen gerust,
En veiligh schuilen. van de toppen scheemren boomen
En boschloof tegens ’t licht. de naere schimmen komen
[p. 139]
Ten zwarten woude uit, dat naer ’t water overdruipt.


[I] Fronte sub adversa scopulis pendentibus antrum:
Intus aquae dulces, vivoque sedilia saxo,
Nympharum domus. hic fessas non vincula naves
Ulla tenent, unco non alligat anchora morsu.

van vore duickt een spelonck onder d’overhellende klippen, daer van binnen zoet water en zitplaetsen, van natuur uit steen gewrocht, in gevonden worden: een verblijf voor de Nymfen. Hier hoeven geen moegevare schepen aen gemaert, of voor ancker te leggen.

Van vore duickt een hol, dat in de steenrots kruipt,
(255) Die neêrhangt: binnen is zoet water om te koelen.
Hier wrocht Natuur uit steen natuurelijcke stoelen;
Een huis en lustverblijf voor zeenimfe en dien aert.
Hier leght geen moede kiel noch zeejaght aengemaert,
Of rijdt op anckertou.


[I] (170) Huc septem Aeneas collectis navibus omni
Ex numero subit: ac magno telluris amore
Egressi optata potiuntur Troës arena,
Et sale tabentes artus in littore ponunt.

Hier quam Eneas aen met zeven zeilen, uit al de vloot by een vergadert: en de Trojanen sprongen graegh op het gewenschte lant, om ververssing te zoecken, en gingen doornat en zieck van ongemack ter zee geleden, op het strant nederleggen.

                                        Eneas, na’et bedaeren
(260) Der zee, quam hier, verzelt met zeven schepen, vaeren.
De Troischen springen graêgh op ’t lang gewenschte lant,
Zien naer ververschinge uit, en rusten op het strant,
Heel zieck van ongemack, hun moede leên met eenen.


[I] Ac primum silicis scintillam excudit Achates,
(175) Suscepitque ignem foliis, atque arida circum
Nutrimenta dedit, rapuitque in fomite flammam.
Tum Cererem corruptam undis, Cerealiaque arma
[p. 106]
Expediunt fessi rerum: frugesque receptas
Et torrere parant flammis, & frangere saxo.

Achates was d’eerste, die vier uit keien in dorre bladeren klinckende, daer drooge tacken en rijs rontom leide, en het tonder ontvonckte. Toen haelden de vermoeiden het koren, van zeewater bedorven, en ’t gereetschap haestigh voor den dagh, om het veltgewas by ’t vier te droogen, en met steenen te breken en te malen.

Achates, flux te werck, klinckt vier uit kaizelsteenen,
(265) Ontvonckt de dorre blaên, en tonder, vlijt’er rijs
En drooge tacken om het voedtsel en de spijs
Der hongerige vlamm’. toen haelden d’afgezworven
Gereetschap voor den dagh, en graen, van ’t nat bedorven,
Om d’ackervrucht by ’t vier te droogen, en met een
(270) Te maelen met den kay, te breecken met den steen.


[I] (180) Aeneas scopulum interea conscendit; & omnem
Prospectum late pelago petit, Anthea si qua
Iactatum vento videat, Phrygiasque biremes,
Aut Capyn, aut celsis in puppibus Arma Caici.

Eneas klimt ondertusschen op een steenrots, en ziet eens de geheele zee over, zoo verre als hy zien kan; om te vernemen, waer Antheus ergens van het onweder gesolt wort, of de Frygiaensche galeassen, met dubbele ryen riemen; of Kapys; of waer Käikus wapens achter op om hoogh hangen.

Eneas klimt terwijl, uit deernisse en medoogen,
Een zeeklip op, en ziet, zoo wijt een mensch kan oogen,
Al ’t water over, of hy zien kon waer de plas
En ’t onweêr Antheus solt, of Troische galeas,
(275) Met dubbel roeituigh, voor twee ryen roeiers knaepen;
Of Kapys; ofte waer Kaïkus met zijn wapen,
Dat achter uitpraelt, zwerft:


[I] Navem in conspectu nullam, tres littore cervos
(185) Prospicit errantes: hos tota armenta sequuntur
A tergo, & longum per valles pascitur agmen.
Constitit hic, arcumque manu celeresque sagittas
Corripuit, fidus quae tela gerebat Achates.

Maer hy verneemt nochte schip nochte schips gelijck; en ziet op den oever [p. 102] drie verdwaelde harten, van heele kudden gevolght, en een lange troep gaet in de dalen weiden.
Toen bleef hy staen, nam zijnen boogh en de pijlen, die de getrouwe Achates droegh,

                                          maer ziet op deze wijck
Niet een van al de vloot, noch schip, noch schips gelijck.
Hy ziet’er, langs het strant, dry harten afgescheiden,
(280) Gevolght van drift by drift; een’ langen troep gaen weiden
In dalen. hy staet stil, grijpt flux den boogh, en vat
De pylen, die de trouwe Achaet gedragen had,


[I] Ductoresque ipsos primum capita alta ferentes
(190) Cornibus arboreis sternit; tum vulgus, & omnem
Miscet agens telis nemora inter frondea turbam:
Nec prius absistit, quam septem ingentia victor
Corpora fundat humi, & numerum cum navibus aequet.

en schoot eerst de voorsten, die den kop en getackte horens in de lucht staken; daer na anderen, en verstroide met zijn schieten al den hoop, in het ruige woudt; en ruste niet, eer zeven van de grootsten ter aerde geschoten, het getal met de schepen overeen quam.

En schiet de voorsten eerst, die hunne horens heffen
Met tacken in de lucht. toen ging hij andren treffen,
(285) Tot dat hy al den hoop met snorren van zijn riet
Verstroide in ’t ruige woudt. de schutter ruste niet
[p. 140]
Eer ’t grootste zevental gevelt lagh, en gegreepen,
De hartevangst in ’t endt gelijck stont met de schepen.


[I] Hinc portum petit & socios partitur in omnes.
(195) Vina, bonusque deinde cadis onerarat Acestes,
Littore Trinacrio, dederatque abeuntibus heros,
Dividit; & dictis moerentia pectora mulcet.

Toen gingk hy naer de haven toe, en deeldeze onder de gasten om; oock den wijn, van den goeden Helt Acestes op den oever van Sicilie gevaet, en hun op hun vertreck geschoncken. Toen verzachte hy het hartewee zijner mackeren met dusdanige woorden:

Zoo treet hy havenwaert, en deelt dien verschen buit,
(290) De harten, onder ’t volck en zijne gasten uit,
Oock wijnen, die de helt, de goede Acestes, vaette,
Op ’t Siciljaensche strant, en, gaefrijck uit der maete,
Hun in ’t vertrecken schonck. hierna verzachte hy
Der mackren hartewee aldus, getroost en bly:


[I] O socii, (neque enim ignari sumus ante malorum)
O passi graviora: dabit deus his quoque finem.
(200) Vos, & Scyllaeam rabiem, penitusque sonantes
Accestis scopulos; vos & Cyclopea saxa
Experti; revocate animos, moestumque timorem
Mittite. forsan & haec olim meminisse juvabit.

o reisbroeders, die (want ons is noch niet vergeten wat wy voor dezen overbroghten) grooter zwarigheden uitstont; Godt zal ons oock hier in een blijde uitkomst verleenen. Ghy voert dicht langs de bassende Scylle en vreesselijck huilende steenrotsen hene: ghy bezocht de klippen van Polyfeem, den Reus. Grijpt weder eenen moedt; zet angst en droefheit aen d’een zijde: het zal u misschien vermaecken, hier namaels aen te gedencken.

    (295) O reisgebroeders, die (want ons is niet vergeeten
Hoe wy den tijt voorheene in jammeren versleeten,)
Noch grooter zwaericheên met my hebt uitgehardt;
De hemel zal ons nu oock redden in dees smert.
Gy voert kloeckhartigh, langs ’t gebas van Scylles honden,
(300) Langs ’t vreesselijck gehuil van rotse en steene gronden,
Den strantreus Polyfeem en zijne klip voorby:
Hervat den moedt: zet angst en droefheit aen een zy:
Het zal u mogelijck hier namaels noch verquicken
Te dencken aen uw leedt. door allerhande schricken,


[I] Per varios casus, per tot discrimina rerum
(205) Tendimus in Latium, sedes ubi fata quietas
Ostendunt: illic fas regna resurgere Trojae.
Durate, & vosmet rebus servate secundis.
Talia voce refert, curisque ingentibus aeger
Spem vultu simulat, premit altum corde dolorem.

Door zoo veelerleie gevallen, door zoo groote zwarigheden streven wy naer Latium, daer ons een geruste woonplaets by nootlot beschoren is: daer het ons vry staet een nieuw Rijck en Troje te stichten: volhardt slechts, en wacht op een beter. Zoo spreeckt hy, en ontstelt van geweldige bekommeringen, toont een bly gelaet, en kropt zijne droefheit in.

(305) Door zoo veel zwaericheên genaecken wy de kust
Van Latium, daer ons het nootlot stilte en rust
En erf beschoren heeft: daer ’t vry sta ons t’onthouwen,
Een ander koningkrijck en Trojen op te bouwen.
Volhardt slechts, en verwacht hierna een’ beter staet.
(310) Zoo spreeckt hy, toont hun alle een rustigh bly gelaet,
Ontveinst zijn zorgh en smert, en houdt de droefheit binnen.


[I] (210) Illi se praedae accingunt dapibusque futuris,
Tergora diripiunt costis, & viscera nudant.
Pars in frusta secant, verubusque trementia figunt,
Littore ahena locant alii, flammasque ministrant.
Tum victu revocant vires; fusique per herbam,
(215) Implentur veteris Bacchi, pinguisque ferinae.

Zy gaen het wiltbraet en de maeltijt bereiden, stroopen het vel van de ribben, en halen ’er ’t gewey uit. Zommigen houwen het vleesch in stucken, en steken het noch lillende aen het spit. Anderen zetten ketels op strant, en stoken ’er vier onder. Daer na sterckenze ’t lijf, en in ’t gras leggende, bancketteeren van ’t vette wiltbraet, en zetten ’er eenen kroes vernen wijn op.

Men maeckt het wiltbraet reedt: de maeltijt zal beginnen.
Zy stroopen ’t vel van ’t vleesch, en haelen, naer den eisch,
’t Gewey van binnen uit. een ander houwt het vleisch
(315) Aen stucken: d’ander steeckt het lillende aen de speten,
Zet ketels op het strant: men ziet’er andren zweeten
Om onder ’t kopren vat ’t ontsteecken vier te voên.
Daerna het lijf gesterckt, en, leggende in het groen,
Het vette wilt gebrast, en wijn, om ’t hart te vroomen,
(320) Gedroncken.


[I] Postquam exempta fames epulis, mensaeque remotae,
Amissos longo socios sermone requirunt:
Spemque metumque inter dubii, seu vivere credant,
[p. 107]
Sive extrema pati, nec jam exaudire vocatos.
(220) Praecipue pius Aeneas, nunc acris Oronti,
Nunc Amyci casum gemit, & crudelia secum
Fata Lyci, fortemque Gyan, fortemque Cloanthum.

De honger aldus geboet, en de tafels opgenomen, zoo beginnenze in ’t langk en breet van hun verdoolde mackers te spreken; en twijfelen, tusschen hoop en vrees, ofze levendigh of doot zijn, en ofze hooren, hoemen om hen roepe. Inzonderheit steent de godtvruchtige Eneas om het ongeval van den dapperen Orontes; [p. 103] nu om Amykus; dan om de schrickelijcke fortuin van Lykus; nu om den stercken Gyas; dan om den stercken Kloanthus.

                            dus verzaet, de tafel opgenomen,
[p. 141]
Begint men van de maets te kouten, die op zee
Noch zwerven, tusschen hoop en vrees in hartewee;
Of deze in ’t leven zijn, of doot: en ofze oock hooren
Hoe ieder om hen roept. Eneas, uitgekoren
(325) Om zijn godtvruchtigheit, beklaeght’er boven al
Orontes, Amykus, dan Lykus ongeval
En ramp, ter zee bezuurt, dan Gyas, en Kloanthe,
Twee vroome mannen, daer het weêr zich tegens kantte.


[I]    Et jam finis erat, cum Iupiter aethere summo
Despiciens mare velivolum, terrasque jacentes,
(225) Littoraque, & latos populos, sic vertice coeli
Constitit, & Libyae defixit lumina regnis.
Atque illum tales jactantem pectore curas,
Tristior, & lacrymis oculos suffusa nitentes,
Alloquitur Venus. O qui res hominumque deûmque
(230) Aeternis regis imperiis, & fulmine terres,

    En nu liep dit ten einde, wanneer Jupiter op de tinne des hemels stont, en om hoogh uit de lucht de scheeprijcke zee, den vlacken aertbodem, stranden en breetstreckende volcken overziende, op het Rijck van Lybie bleef staroogen; en Venus, bedruckt en met tranen in hare blinckende oogen, hem, die vast over Eneas in zijn harte bekommert was, aldus aensprack: o ghy, die eeuwighlijck over Goden en menschen heerscht, en hen met uwen blixem in ontzagh houdt;

    Dus endighde het mael, als vader Jupiter
(330) Op ’s hemels tinne stont, en, uit de lucht van verr’,
De baren over zagh, die zeil en kielen draegen;
Den vlacken aerdtboôm, strant, en kusten, dicht beslagen
Met volcken, wijdt en zijt alom van een gestroit;
En op het Libysch rijck zoo stip bleef zien als oit;
(335) Wien Venus, al bedruckt, met traenen in haere oogen,
(Terwijl de vader met Eneas was bewogen,)
Dus aensprack, daer hy stont: ô goede vader, gy
Die eeuwigh over Goôn en menschen heerschappy
Met uwen scepter voert, ontferm u om mijn traenen.


[I] Quid meus Aeneas in te committere tantum,
Quid Troës potuere? quibus tot funera passis
Cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis?
Certe hinc Romanos olim, volventibus annis,
(235) Hinc fore ductores, revocato à sanguine Teucri,
Qui mare, qui terras omni ditione tenerent,
Pollicitus: quae te genitor sententia vertit?

waer in heeft zich mijn Eneas, waer in hebben zich mijne Trojanen zoo zeer tegens u kunnen vergrijpen, dat men, om hen buiten Italie te houden, hun, die zulck een afbreuck leden, de geheele weerelt te naeu maecke? Zeker ghy beloofde, dat na verloop van jaren, de Roomsche Vorsten weder van Teucers stam gesproten, uit hun zouden herkomen, om alleen over zee en aertrijk te regeeren. o Vader, waerom verandert ghy in uw voornemen?

(340) Waer heeft Eneas oit, waer hebben mijn Trojaenen
Zich dus misgreepen aen de hooghste majesteit,
Dat al de weerelt hun te naeu wort, en ontzeit,
Om hen, die stoot op stoot en zulck een neêrlaegh leden,
Te houden buiten ’t rijck, en d’Italjaensche steden?
(345) Gewis gy had belooft dat, na verloop van tijt,
De Roomsche vorsten noch, uit Teucers stam, gewijt
Om over aerde en zee en alle volck en stroomen
Alleen te heerschen, weêr te voorschijn zouden komen.
O vader, waerom houdt u raetslot geene stê?


[I] Hoc equidem occasum Trojae, tristesque ruinas
Solabar, fatis contraria fata rependens.
(240) Nunc eadem fortuna viros tot casibus actos
Insequitur. quem das finem, rex magne, laborum?
Antenor potuit mediis elapsus Achivis
Illyricos penetrare sinus, atque intima tutus
Regna Liburnorum: & fontem superare Timavi:

Ick trooste vast my zelve hier mede, over den ondergangk en droeven val van Troje, en zette hun toekomende geluck tegens dit ongeluck. Nu treet de zelve wederspoet noch deze mannen op de hielen, die door zoo menigerleie zwarigheden gedreven komen. O grootmaghtighste Koningk, wat zal het einde van hunne zwarigheden wezen? Antenor midden door Griecken ontslopen, kost wel tot in den boezem van Illyrikum deurbooren, en veiligh in ’t binnenste van het Rijck der Liburnen, en boven den oirsprongk van Timavus optrecken;

(350) Ick trooste mijn gedult van tijt tot tijt hiermê,
Na Trojes ondergangk en jammerlijck verpletten,
Om door ’t genaeckend heil dien druck van ’t hart te zetten:
Nu treet het zelve leedt den mannen op den hiel,
Wien vlught en ballingschap alom zoo lastigh viel.
[p. 142]
(355) Almaghtige Monarch, waer zal hun jammer enden?
Antenor, midden door out Griecken, en hun benden,
Ontsloopen, boorde door Illyrikum wel heen
Tot in Liburne toe, quam ongestuit met een
Noch boven d’ader van Timavus ingetogen,


[I] (245) Unde per ora novem vasto cum murmure montis
It mare praeruptum, & pelago premit arva sonanti.
Hic tamen ille urbem Patavi, sedesque locavit
Teucrorum, & genti nomen dedit, armaque fixit
[p. 108]
Troïa: nunc placida compostus pace quiescit.

daer het meir door negen monden schrickelijck steil uit den bergh geborsten, over ackers en velden henebruizende, al het lant rontom in eene bare zee zet. Hier stichtte hy evenwel de stadt Patavie, sloegh zich daer met zijne Trojanen neder, noemde het volck naer zijnen naem, plantte daer de Trojaensche wapens, en gerust neergezeten, leeft ’er in vrede:

(360) Daer ’t schuim door drymael dry vlietmonden komt gevlogen,
Uit klippe en steenrots berst, zoo vreeslijck dat het ruischt,
En over ’t vlacke velt en ackers heenebruischt,
Al ’t omgelegen lant in ’t water zet. hier bouwde
Hy zijn Patavien, en sloegh, met zijn vertroude
(365) Van Troje, zich hier neêr. hy noemde dezen oort
En ’t volck naer zijnen naem, hing Trojes wapens voort
Hier aen de posten op, en leeft’er stil in vrede:


[I] (250) Nos tua progenies, coeli quibus annuis arcem,
Navibus (infandum) amissis unius ob iram*
Prodimur, atque Italis longè disjungimur oris.
Hic pietatis honos? sic nos in sceptra reponis?

maer wy, uw eige afkomst, wie ghy den hemel, uw hof, beloofde, worden na zware schipbreuck, ’t is gruwelijck, door den wrock van een eenige verraden, en verre van d’Italiaensche kusten vervoert.
Kroont ghy de godtvruchtigheit zoo? Zet ghy ons bloet zoo [p. 104] op den troon?

Maer wy, uw eigen bloet, wien gy voorheen de stede
Des hemels, en uw hof beloofde, worden vast
(370) Na zwaere schipbreuck, och ’t is schricklijck, noch belast,
En door den bittren wrock van eene alleen verraeden,
Van d’Italjaensche kust vervoert op vreemde paden.
Is dit de scepter, dien godtvruchtigen belooft!
Zet gy ons bloet aldus de rijckskroon op het hooft!


[I] Olli subridens hominum sator atque deorum,
(255) Vultu, quo coelum, tempestatesque serenat,
Oscula libavit natae: dehinc talia fatur.
Parce metu, Cytherea; manent immota tuorum
Fata tibi; cernes urbem, & promissa Lavini
Moenia, sublimemque feres ad sidera coeli
(260) Magnanimum Aeneam: neque me sententia vertit.

De Vader der Goden en menschen haer aenlachende met zijne oogen, waer mede hy lucht en weder doet opklaren, kuste zijn dochter, en sprack: o Cythereesche Koningin, vrees niet: al wat den uwen by nootlot beschoren is, dat staet vast. Ghy zult Lavinie, de beloofde stat, met uw eigene oogen zien, en den grootmoedigen Eneas hemelhoogh en tot in de starren verheffen. Ick blijf noch by mijn voorgaende opzet;

(375) De vader van de Goôn en menschen, toen bewogen,
Zagh zijne dochter aen met blijde en minzaeme oogen,
Waermede hy de lucht en hemel heldren kan,
En kuste haer, en sprack: mijn dochter, schutsvrou van
Uw Cyprus, vrees niet meer: al wat zoo lang te voren
(380) By nootlot is bestemt, uwe afkomste eens beschoren,
Staet vast, en onbeweeght. gy zult, het zal geschiên,


[I] Hic tibi (fabor enim: quando haec te cura remordet,
Longius, & volvens fatorum arcana movebo)
Bellum ingens geret Italia, populosque feroces
Contundet, moresque viris, & moenia ponet:
(265) Tertia dum Latio regnantem viderit aestas,
Ternaque transierint Rutulis hyberna subactis.

en wil wel (naerdien ghy dit zoo zeer ter harte treckt) ront tegens u gaen, en u in ’t breede ontvouwen, hoe het in mijnen geheimen raet geschoren leit. Hy zal in Italie een vreesselijck oorloogh voeren, forsse volcken verpletten, en de Rutulen overwonnen, en Latium drie jaren bezeten hebbende, steden en muren stichten, en zijnen onderzaten goede wetten voorschrijven.

Lavinie de stadt, u toegezworen, zien
Met eigene oogen, en Eneas eer beseffen,
En zelf dien dappren helt met eere en prijs verheffen
(385) Tot aen de starren toe. ick blijf by mijn besluit,
Als eertijts, en begeer, (naerdien uw droefheit spruit
Uit zorge, die u knaeght,) u breet te laeten hooren
Hoe dit in mijnen raet hier boven leght geschoren.
[p. 143]
Hy zal Italie beoorlogen met kracht,
(390) Verpletten ’t forsse volck, het Rutulers geslacht
Verwinnen, Latium, dry jaeren lang bezeten,
Vol steden stichten, en zijne onderdaenen weeten
Te stuuren door zijn wet, en zeden, vry van leedt.


[I] At puer Ascanius, cui nunc cognomen Iülo
Additur, (Ilus erat dum res stetit Ilia regno)
Triginta magnos volvendis mensibus orbes
(270) Imperio explebit, regnumque à sede Lavini
Transferet, & longam multo vi muniet Albam.

Maer het kint Askaen, nu slechts met eenen bynaem Iülus genoemt (want het hiet Ilus, zoo lang de staet en het Rijck van Ilium noch duurden) zal dertigh jaren langk regeeren, den stoel van Lavinie verzetten, en het lange Alba dapper stercken.

Maer ’t kleene kint Askaen, dat nu Iülus heet
(395) Met eenen bynaem, (want het Ilus hiet, zoo lange
De staet van Ilium en ’t rijck noch was in zwange,)
Zal dertigh jaeren langk regeeren achter een,
Den zetel van Lavijn verzetten elders heen,
Lang Alba stercken, en met vestinge bewaeren.


[I] Hic jam tercentum totos regnabitur annos
Gente sub Hectorea: donec regina sacerdos
Marte gravis geminam partu dabit Ilia prolem.

Daer zal Hektors afkomst, drie hondert volle jaren, den scepter voeren, tot dat Ilia, de Koningklijcke Non, by Mars zwanger, twee kinders t’eener draght voortbrenge.

(400) Daer zal dan Hektors bloet dryhondert volle jaeren
Den scepter voeren, tot dat Ilia berucht,
Een koningklijcke non, en zwanger van een vrucht
By Mars, haer tweelingen zal baeren, door zijn minne:


[I] (275) Inde lupae fulvo nutricis tegmine laetus
Romulus excipiet gentem, & Mavortia condet
Moenia, Romanosque suo de nomine dicet.
His ego nec metas rerum, nec tempora pono:
Imperium sine fine dedi. quin aspera Iuno
(280) Quae mare nunc, terrasque metu, coelumque fatigat,
Consilia in melius referet, mecumque fovebit
Romanos rerum dominos, gentemque togatam.

Romulus, van een rosse wolvinne gezooght en opgekoestert, zal naderhant de heerschappy over het volck rustigh aenvaerden, de strijtbare stadt bouwen, en de burgers, naer zijnen naem, Romainen noemen; wien ick toelegge een eeuwighdurende gebiet, van plaetse nochte tijt bepaelt: ja de verbitterde Juno zelf, die nu, uit angst voor hare stadt Karthago, hemel aerde en zee tegens den Trojaen oprockent, zal zich beter beradende, het Roomsche volck, tot den tabbert en de heerschappy der weerelt geboren, met my helpen opqueecken:

En Romulus, gezooght gequeeckt van een wolvinne,
(405) En ros wolvinnevel, zal na de heerschappy
Aenvaerden over ’t volck. de strijtbre stadt zal hy
Dan bouwen, en het volck, op dezen burgh gezeten,
Naer zijnen eigen naem alleen, Romainen heeten,
Wien ick bescheere een rijck, dat eeuwigh blinckt, en straelt,
(410) Een eeuwigh hooftgebiet, van grens noch tijt bepaelt:
De bittre Juno, die, bevreest voor haer Karthage,
Nu hemel aerde en zee oprockent, plaegh op plaege
Den Troischen toedrijft, zal zich endelijck beraên,
En ’t Roomsche volck, dat, met den staetsitabbert aen,
(415) Ter heerschappye van de weerelt is gekoren,
Met my aenqueecken.


[I] Sic placitum: veniet lustris labentibus aetas,
Cum domus Assaraci Phthiam, clarasque Mycenas
[p. 109]
(285) Servitio premet, ac victis dominabitur Argis.
Nascetur pulcra Trojanus origine Caesar,
Imperium Oceano, famam qui terminet astris:
Iulius, à magno demissum nomen Iülo.

dat is mijn wil. Na verloop des tijts zal het gebeuren, dat het huis van Assarakus Phthie en het doorluchtigh hof van Mycenen onder slavernye brenge, en over ’t verwonnen Argos regeere.
    Julius Cezar, een Trojaen, naer den grooten Julus genoemt, en uit dien braven stam gesproten, zal zijn gezagh met den Oceaen, zijne faem met de starren bepalen:

                                                dat ’s mijn wil: dus is ’t geschoren.
Na veele jaeren zal ’t gewis gebeuren, dat
Assarakus geslacht Mycene, d’oude stadt,
En haer doorluchtigh hof, en Pthie zelf verheere,
(420) Den burgh van Argos temme, en over hen regeere.
De dappre JULIUS , of CESAR , een Trojaen,
Genoemt naer een’ Iul, die stormen uit kan staen,
[p. 144]
En uit dien braven stam gesproten, zal de straelen
Van zijn gezagh met al den Oceaen bepaelen,
(425) Met starren zijne faem.


[I] Hunc tu olim coelo spoliis Orientis onustum
(290) Accipies secura: vocabitur hic quoque votis.
Aspera tum positis mitescent saecula bellis.

en ghy zult gerust van harte, hem, met den roof van Oosten gela- [p. 105] den, namaels in den hemel onder de halve Goden, verwellekomen. Oock zal men hem dan met kerckbeloften paeien, en na het opschorten der bloedige oorlogen, zachter tijden beleven.

                                            gy zult, gerust en bly,
Hem, met den roof van ’t ooste en zulck een heerschappy
Geladen, namaels in den hemel by de vroomen,
En onder halve Goôn, om hoogh bewellekoomen.
Dan wort hem kerckbelofte en offer toegewijt:
(430) Dan rust het bloedigh zwaert, in eenen gouden tijt.


[I] Cana fides, & Vesta, Remo cum fratre Quirinus
Iura dabunt: dirae ferro, & compagibus arctis
Claudentur belli portae. Furor impius intus
(295) Saeva sedens super arma, & centum vinctus ahenis
Post tergum nodis, fremet horridus ore cruento.

Vesta, de grijze Trouw, en de gebroeders, Quirijn en Remus, zullen de vierschaer spannen: de heilooze poorten des oorlooghs met yzer en stael wel dicht toegesloten worden: de godtlooze Razerny, van binnen op wreede wapens gezeten, en met hondert kopere knoopen d’armen op den rugh gevleugelt, zal schrickelijck schuimbecken met haren bloedigen muil.

Vrou Vesta, oude Trouw, Quiryn en Remus spannen
De vierschaer. d’oorlogh wort ter kerckdeure ingebannen,
Die met metael en stael en boom geslooten wort.
De helsche Razerny, niet langer uitgestort,
(435) Zit binnen op ’t geweer, getuchtight, en geteugelt,
Met hondert knoopen van metael wel vast gevleugelt,
De handen op den rugh, en schuimbeckt, briescht verwoet,
En braeckt uit haeren balgh gezopen menschenbloet.


[I] Haec ait: & Maja genitum demisit ab alto,
Ut terrae, utque novae pateant Carthaginis arces
Hospitio Teucris: ne fati nescia Dido
(300) Finibus arceret. volat ille per aëra magnum
Remigio alarum, ac Libyae citus adstitit oris:
Et jam jussa facit: ponuntque ferocia Poeni
Corda, volente deo; imprimis regina quietum
Accipit in Teucros animum, mentemque benignam.

Zoo sprekende, zent hy Merkuur, Majas zoon, van boven, op dat het lant en nieuwgeboude Karthago den Trojanen verblijf en huisvestinge gunnen; en Dido, des hemelraets onkundigh, hen niet buiten haer grenzen houde. Hy vlieght door de ruime lucht, op de riemen zijner vleugelen, strijckt terstont op den bodem van Lybie, en verricht zijnen last. De Punische ingezeten leit, Godt woud’s, zijn onbeschoftheit af, en de Koningin inzonderheit wort mewarigh, en den Trojanen toegedaen.

Zoo spreeckt hy, zent Merkuur, nimf Majaes zoon, van boven,
(440) Op dat Karthage en ’t lant, vol nieugeboude hoven,
Den Troischen geen verblijf noch legerstede ontzegg’,
En Dido, onbewust van ’s hemels overleg,
Hun niet de grenzen sluit’. hy vlieght, gelijck een vogel,
Door d’ope en ruime lucht, op ’t roeien van zijn’ vlogel,
(445) En strijckt in Libye, en verricht ’er zijnen last.
De Punische, Godt woud’s, een fors en onheusch gast,
Leght zijne onheuscheit af. de koningin onzijdigh
Valt den Trojaenen toe, mewaerigh, en melijdigh.


[I]    (305) At pius Aeneas per noctem plurima volvens,
Ut primum lux alma data est, exire, locosque
Explorare novos, quas vento accesserit oras;
Qui teneant (nam inculta videt) hominesne, feraene,
Quaerere constituit; sociisque exacta referre.

    Maer de godtvruchtige Eneas, ’s nachts met veelerleie bekommeringen bezigh, neemt voor met de zon, het verquickende licht, op te zijn, om ’t onbekende lant te gaen bezichtigen, en te bezien aen welcke kusten het onweder hen vervoerde; of hier menschen of wilde dieren huishouden; naerdien d’ackers ongeploeght leggen; en dan zijne mackers van alles te verwittigen.

    Maer d’overbrave helt Eneas, ’s nachts daer aen,
(450) Is met bekommeringe en zorgen overlaên,
Vint raetzaem met de zon, ’t verquickend licht, te rijzen,
Om ’t onbekende lant te zien, te laeten wijzen
Aen welck een woeste kust de zeestorm hen verstiet;
Of mensch of wilt gediert hier huis houdt: want hy ziet
(455) Den acker ongebouwt; en voort zijn volck te mellen
Al wat hem wedervoer.


[I] (310) Classem in convexo nemorum, sub rupe cavata,
Arboribus clausam circum, atque horrentibus umbris
Occulit: ipse uno graditur comitatus Achate
Bina manu lato crispans hastilia ferro.
Cui mater media sese tulit obvia sylva,
(315) Virginis os habitumque gerens, & virginis arma
Spartanae: vel qualis equos Threïssa fatigat
Harpalice, volucremque fuga praevertitur Hebrum.

Hy verberght zijne vloot rontom in overhellende bosschaedje en nare schaduwe, onder een uitgehoolde steenrotse, en gaet zelf, met Achates alleen vergezelschapt, hene, hebbende tot zijn geweer en hantgebaer een paer schichten, elck met een breet yzer beslagen; als zijne moeder hem midden in het bosch tegenkomt, in de gedaente van een Spartaensche dochter, en gekleet en gewapent eveneens als zoo een maeght; of gelijck de Thracische Harpalice haer paert met sporen noopende, den snellen Hebrus voorby rent:

                                        hy berght, in ’t overhellen
[p. 145]
Van bosch en naere schim en rots, de vloot by een,
Gaet, met Achates slechts verzelschapt, moedigh heen,
En heeft tot hantgebaer twee schichten, scherp beslagen
(460) Met yzer, breet van bladt, gelijck men plagh te draegen;
Wanneer zijn moeder hem in ’t midwoudt tegentreet,
Als een Spartaensche maeght gewapent, en gekleet,
Of als de Thracische Harpalice, onder ’t mennen,
Haer paert met sporen noopt, en Hebrus tart met rennen:


[I] Namque humeris de more habilem suspenderat arcum
Venatrix, dederatque comas defundere ventis:
(320) Nuda genu, nodoque sinus collecta fluentes.
[p. 110]
Ac prior: Heus, inquit, juvenes, monstrate mearum
Vidistis si quam hic errantem forte sororum,
Succinctam pharetra, & maculosae tegmine lyncis,
Aut spumantis apri cursum clamore prementem.

want gelijck een jagerin wapperde de handige boogh op hare schouders, het hair vloogh om ’t hooft in den wint, het lange kleet hing om haer lijf opgeknoopt, tot boven de bloote knien. Zy riep eerst: hout jongelingen, hebt ghy
[p. 106] hier niet by geval een mijner zusteren zien dolen, met eenen pijlkoker en gespickelt lossevel op den rugh? of zaeght ghy iemant een schuimbeckende everzwijn al roepende najagen? zoo wijstme wat wegh zy opsloegh.

(465) Want als een jagerin zy op den rugh haer’ boogh
Liet wapperen ter vlught. de lock en hairvlecht vloogh
Om ’t hooft: het lange kleet hing om het lichaem heenen
Kort opgeknoopt: men zagh haer knien en bloote beenen.
Zy riep hem eerst dus toe: houdt jongelingen, zaeght
(470) Gy ergens by geval een jaegerin, een maeght,
Mijn zuster doolen, door het jaghtbosch snel en vlugge,
Met een’ gevlackten losch en koker op den rugge?
Of uit den aessem een schuimbeckende everzwijn
Met maght en groot gekrijsch naerjaegen? magh het zijn,
(475) Zoo wijs ons toch wat padt zy opsloegh, langs wat wegen.


[I] (325) Sic Venus. at Veneris contra sic filius orsus:
Nulla tuarum audita mihi, neque visa sororum.
O quam te memorem, virgo? namque haud tibi vultus
Mortalis, nec vox hominem sonat: ô dea certe.
An Phoebi soror, an Nympharum sanguinis una?

Aldus sprack Venus, en Venus zoon antwoorde: Ick zagh nochte hoorde geen van uwe zusteren, o maeght, hoe zal ick u noemen? want uw aenschijn en spraeck melden dat ghy geen sterflijck mensch, maer zeker een Godin, of Febus zuster, of een bloetvriendin der Nymfen moet zijn.

Aldus sprack Venus en haer zoon terstont hier tegen:
Ick zagh noch hoorde hier uw zuster niet. ô maeght,
Hoe noem ick u? want my uw oogh en spraeck behaeght.
Zy melden dat gy niet tot sterven zijt geboren,
(480) Maer zeker een Godin, Diane, of uitgekoren,
Of bloetvriendin, een nymf van goddelijck geslacht.


[I] (330) Sis felix, nostrumque leves quaecunque laborem:
Et quo sub coelo tandem, quibus orbis in oris
Iactemur, doceas: ignari hominumque locorumque
Erramus, vento huc vastis & fluctibus acti:
Multa tibi ante aras nostra cadet hostia dextra.

Ghy zijt dan wie ghy zijt, ter goeder ure bejegent ghy ons: verlicht onze zwarigheit, en onderrecht ons toch in wat gewest, aen welcke kust wy verzeilt zijn, die door storm en onweêr dus verre gedreven, hier Godt nochte goet mensch kennen. Wy zullen uw altaer rijckelijck met offerhande vereeren.

Gy zijt dan wie gy zijt, gezegent zy uw jaght,
Die ons ter goeder uure ontmoet in zwaericheden:
Verlichtze, en onderrecht ons toch, op ons gebeden,
(485) In wat geweste, en aen wat kust wy zijn verzeilt,
Door storm en onweêr, dat ons hier dreef, en verdeilt,
Daer Godt woont noch goet mensch, die ons de paden wijzen.
Men zal u voor ’t altaer met rijcken offer prijzen:


[I] (335) Tum Venus: haud equidem tali me dignor honore.
Virginibus Tyriis mos est gestare pharetram,
Purpureoque alte suras vincire cothurno.
Punica regna vides, Tyrios, & Agenoris urbem,
Sed fines Libyci, genus intractabile bello.

Venus antwoorde: zeker ick ken my zulck een eere niet waerdigh. De Tyrische maeghden zijn gewoon pijlkokers te dragen, en purpere laerzen op de schenen te stricken.
Ghy zijt hier in ’t Punische gebiet, by de Tyriers, en Agenors stadt: doch het lant heet Libye, en het volck is met geene wapenen te dwingen.

En Venus antwoort hem, heel zedigh en bedaert:
(490) Gewisselijck ick acht my niet deze eere waert,
[p. 146]
De maeght van Tyrus jaeght met kokers, dus naer buiten,
En bint de purpre broos met stricken om de kuiten.
Gy zijt gekomen in het Punische gebiet.
Agenors nieuwe stadt leght ginder in ’t verschiet.
(495) Het lant heet Libye, dat, veiligh van bespringen,
Zich met geen wapenen van eenigh volck laet dwingen.


[I] (340) Imperium Dido Tyriae regit urbe profecta,
Germanum fugiens: longa est injuria, longae
Ambages; sed summa sequar fastigia rerum.
Huic conjux Sichaeus erat, ditissimus agri
Phoenicum, & magno miserae dilectus amore:

Dido uit de stadt Tyrus herwaert getogen, om haren broeder t’ontvlughten, heeft ’er het gebiedt over. Het zoude te langk vallen al haer ongelijck, al haer wedervaren te vertellen: doch ick zal ’er licht over henelopen. Sicheüs, de rijckste van alle ingelanden, onder die van Fenicie, was haer man, en d’ongeluckige vrouw had hem dapper bezint.

Nu heerscht hier Dido, die voor haeren broeder vliet,
Uit Tyrus over zee, en ’t gansche lant gebiet.
Zou ik haer ongelijck verhaelen in het breede,
(500) En wat haer wedervoer, u zou de lange rede
Verdrieten: maer in ’t kort ter loop dit opgevat.
Sicheüs, rijcker dan oit een die lant bezat,
In ons Fenicie, was man van dees beminde
Rampzalige echtgenoot, die krachtigh hem bezinde.


[I] (345) Cui pater intactam dederat, primisque jugarat
Ominibus: sed regna Tyri germanus habebat
Pygmaleon, scelere ante alios immanior omnes,

De vader bestede haer vroegh aen hem, en nam het geluck aen, toenze noch een jonge maeght was: maer Pygmalion, haer broeder, zoo groot een schelm, als ’er uit moght komen, bezat het Rijck van Tyrus.

(505) De vader gafze vroegh ten echte aen dezen heer,
En nam ’t geluck aen, toenze een maeght was, jongk en teêr.
Maer och, Pygmalion haer broeder, zoo vermeeten
En godeloos een schelm, als oit wiert uitgekreeten,
Bezat’er Tyrus stoel. een wrock en helsch krackeel


[I] Quos inter medius venit furor. ille Sychaeum
Impius ante aras, atque auri caecus amore,
(350) Clam ferro incautum superat, securus amorum
Germanae; factumque diu celavit: & aegram,
Multa malus simulans vana spe lusit amantem.

Een wrock en krackeel rees tusschen de gezwagers: en de broeder, een godtvergeten mensch, en verblint van geltgierigheit, de liefde tot zijn zuster aen d’een zijde zettende, neemt onvoorziens zijnen slagh waer, doorstoot Sicheüs heimelijck met zijnen dolck voor het altaer, en de booswicht door zijne geveinstheit de bedroefde weduwe met ydele hope paeiende, bedeckte het stuck langen tijt voor haer:

(510) Rees tusschen deze twee. haer broeder, een geheel
Boosaerdigh mensch, verblint door goutzucht, die de liefde
Der zuster luttel acht, lagh op zijn luim, en griefde
Sicheüs met den dolck, in ’t heimlijck voor ’t altaer.
De booswicht veinst en speelt den droeven op dees maer,
(515) En houdt het lang bedeckt, en paeit de weduwvrouwe
Met ydle hoope:


[I] Ipsa sed in somnis inhumati venit imago
Conjugis, ora modis attollens Pallida miris.
(355) Crudeles aras, trajectaque pectora ferro
Nudavit: caecumque domus scelus omne retexit.
Tum celerare fugam, patriaque excedere suadet,
Auxiliumque viae; veteres tellure recludit
Thesauros, ignotum argenti pondus & auri.

maer de geest haeres onbegraven beddegenoots verscheen haer zelf in den droom, en zagh ’er bijster [p. 107] bleeck en dootsch uit om zijn hooft. Hy wees haer het altaer met moort bekladt, en de wonde des moortpriems in zijne borst, en al de heimelijcke schelmery van het hof aen den dagh brengende, riedt haer stracks te vlughten, en het vaderlant te verlaten; en wees haer eenen heimelijcken schat van gout en zilver, van outs in d’aerde begraven, om zich op de reis daer van te dienen.

                            maer de geest van haer’ getrouwe
En onbegraven man verschijnt haer in den droom,
Heel doots om’t hooft, en wijst haer, bleek van schrik en schroom,
Het outer in den slaep, met moort en bloet bestreecken,
(520) De wonde, met den dolck, hem in de borst gesteecken,
Brengt al ’t verraet, in ’t hof gebroeit, dus aen den dagh,
En waerschuwt haer te vliên, zoo haestigh als zy magh,
En van het vaderlant te scheiden uit de haven.
Hy wijst haer eenen schat, van outs hier stil begraven,
[p. 147]
(525) Het gout en zilver, dat op reis haer dienen kan.


[I] (360) His commota fugam Dido, sociosque parabat:
Conveniunt, quibus aut odium crudele tyranni,
[p. 111]
Aut metus acer erat: naves, quae forte paratae,
Corripiunt, onerantque auro: portantur avari
Pigmalionis opes pelago, dux foemina facti.

Dido, aldus gewaerschuwt, maeckt zich vaerdigh, om met haer gezelschap door te gaen. Zy spannen te zamen, uit schrickelijcken haet, of schrick voor den wreeden tyran, randen de schepen aen, dieze by geval vaerdigh vinden, bevrachtenze met den schat, en gaen t’zeil met den rijckdom van den gierigen Pygmalion, onder het beleit van een vrouwe.

De weeuw geweckt, bereit zich met haer eedtgespan
In ’t heimelijck ter vlught. zy spannen al te gader,
Te zamen, of uit haet, of schrick voor dien verraeder.
Zy randen schepen aen, en wat hier leght gereet,
(530) Bevrachtenze met schat, gaen t’zeil, eer ’t iemant weet,
Met al den rijckdom van dien gierigaert, dien snooden
Pygmalion, alleen op eene vrous geboden.


[I] (365) Devenere locos, ubi nunc ingentia cernes
Moenia, surgentemque novae Carthaginis arcem:
Mercatique solum, facti de nomine Byrsam;
Taurino quantum possent circundare tergo.
Sed vos qui tandem? quibus aut venistis ab oris?
(370) Quove tenetis iter? Quaerenti, talibus ille
Suspirans, imoque trahens a pectore vocem,

Zy belandden ter stede, daer ghy nu die geweldige muren en het hof van ’t nieuwe Karthago zult zien rijzen; en kochten lant, dat nu Byrsa heet, naer den naem van ’t werck, en zoo groot is, als men met een ossenhuit kon beleggen, Maer nu zeght my eens, wat zijt ghy voor volck? van waer komt ghy? waer wilt ghy hene?
Hy verzuchte eens op die vrage, uit het binnenste van zijn harte, en antwoorde:

Zy landen endelijck ter stede, daer gy voort
De trotse muuren, en Karthagoos nieuwe poort
(535) Zult zien opsteigeren. zy kochten, op het meeten,
Hier lant, dat Byrza wort naer dezen koop geheeten,
Zoo groot, gelijck men met eene ossenhuit omleght.
Maer nu, wie zijtge? wat voor volck? van waer? nu zeght
Waerheene leght de reis? hy zucht eens op dit vraegen,
(540) Uit ’t binnenst van zijn harte, en zeght:


[I] O dea, si prima repetens ab origine pergam,
Et vacet annales nostrorum audire laborum:
Ante diem clauso componet vesper olympo.
(375) Nos Troja antiqua (si vestras forte per aures
Trojae nomen iit,) diversa per aequora vectos,
Forte sua Libycis tempestas appulit oris.

o Godin, zoude ick het u al verhalen, van den beginne aen, en moght het u beuren de kronijck van onze zwarigheit aen te hooren; ick had wel meer dan al den dagh werck, en de zon zou eer aen den hemel ondergaen.
    Het onweder heeft ons, die van het overoude Troje (zoo ghy oit Troje hoorde noemen) langs zoo vele kusten omvoeren, by ongeval hier in Libye aen lant gejaeght.

                                            zou ick gewaegen,
Van ’t eerste tot het leste, ons aller ongelijck,
En ramp, en had gy tijt te hooren de kronijck
Van onze zwaericheên, ô maeght, om dit te weeten,
Ick zagh de zon gedaelt, en eer den dagh gesleeten.
(545) Het onweêr heeft ons van d’aeloude Troische kust,
(Indien u by geval van Troje iet is bewust,)
Zoo veele kusten langs gevoert, en smeet ten leste
De vloot by ongeval aen ’t Libyaensch geweste.


[I] Sum pius Aeneas, raptos qui ex hoste penates
Classe veho mecum, fama super aethera notus,
(380) Italiam quaero patriam, & genus ab Iove summo,
Bis denis Phrygium conscendi navibus aequor,
Matre dea monstrante viam, data fata sequutus:

Ick ben de godtvruchtige Eneas, die mijn Huisgoden en heilighdom, uit den brant geborgen, by my in de vloot mevoer. Ick ten hemel toe vermaert, en van Jupijns afkomst, zoeck Italie, mijn vaderlant, en gingk hierom uit Frygie met twintigh schepen t’ zeil, en verzocht mijn avontuur, op het goet geleide der Godinne, mijne moeder.

Gy ziet Eneas, den godtvruchtigen, die hier
(550) Met zijn huisheilighdom en Haertgoôn, uit het vier
En Trojes brant geberght, de zee komt overvaeren.
Ick d’afkomst van Jupijn, bekent door oorloghsmaeren,
Zoeck dus Italie, mijn eigen vaderlant,
En zeilde hierom van het Frygiaensche strant
(555) Met twintigh schepen, om mijn avontuur te zoecken,
Op ’t goddelijck geley van moeder in dees hoecken:


[I] Vix septem convulsae undis, Euroque supersunt.
Ipse ignotus, egens, Libyae deserta peragro,
(385) Europa, atque Asia pulsus. Nec plura querentem
Passa Venus, medio sic interfata dolore est:

Naulix zijn ’er van dat bijstere onweêr zeven schepen reddeloos afgekomen: en ick, uit Europe en Asie gedreven, en hier onbedreven en verlegen, zwerf aldus door de woestijnen van Libye. Venus kon dit niet langer hooren, en viel aldus in zijn geklagh:

En zeven schepen, pas in ’t zeegevaer geredt,
Belandden reddeloos. ick, hier aen lant gezet,
[p. 148]
Uit Asie en Euroop verdreven met den mijnen,
(560) Zwerf, onbekent en arm, in Libysche woestijnen.
De moeder Venus leedt niet langer dit beklagh,
En viel ’er midden in:


[I] Quisquis es, haud (credo) invisus coelestibus, auras
Vitales carpis, Tyriam qui adveneris urbem.
Perge modo, atque hinc te reginae ad limina perfer.
(390) Namque tibi reduces socios, classemque relatam
Nuncio, & in tutum versis aquilonibus actam:
Ni frustra augurium vani docuere parentes.

wie ghy zijt of niet; ick vertrouw dat de Goden u, die aen de Ty- [p. 108] rische stadt belandde, het leven niet misgunnen. Ga slechts voort recht naer de Koningin en het hof toe: want ick verzeker u (indien de kunst van waerzeggen, en tekenbedieden niet los gaet) dat de wint op zee gekeert, en uw vloot met de maets geborgen is.

                                    gy zijt dan zulck een slagh
Van volck als ’t wezen wil, ick zet mijn trou te pande
Dat alle Goden u, die hier door storm belande
(565) Aen Tyrus stadt, geensins misgunnen datge leeft.
Nu voort ten hove naer de koningin gestreeft:
Want ick verzekere u, zoo niet de wichleryen
Het waerzeggen niet los door ’s menschen zinnen glyen,
Dat ree de wint op zee gekeert is, en uw vloot
(570) En al uw volck geberght.


[I] Aspice bis senos laetantes agmine cygnos
Aetherea quos lapsa plaga Iovis ales aperto
(395) Turbabat coelo: nunc terras ordine longo
Aut capere, aut captas jam despectare videntur.

Let op deze twalef zwanen, die, na dat Jupijns vogel haer, by klaren zonneschijn, uit den hemel op het lijf viel en verstroide, zich in eene vlucht vermeien: nu schijnenze, op een ry achter elckandere te strijcken; nu weder van der aerde af te steken.

                                                  dit zietge naeckt en bloot,
Indienge uw oogen slaet op deze zes paer vogels,
Al zwaenen, die (na dat haer d’arent met zijn vlogels
En beck en klaeuwen uit den hemel overviel,
By klaeren zonneschijn, en haer gescheiden hiel,)
(575) Zich vrolijck in een vlught verquicken, en vermeien.
Nu schijnenze op een ry te strijcken in de weien:


[I] Ut reduces illi ludunt stridentibus alis,
Et coetu cinxere polum, cantusque dedere:
Haud aliter puppesque tuae, pubesque tuorum
(400) Aut portum tenet, aut pleno subit ostia velo.
Perge modo, & qua te ducit via, dirige gressum.

Gelijck zy den vogel ontslipt zijnde, op haer snorrende pennen drijven, en in eene vlught aen den hemel omtrecken, en rustigh uit de borst opzingen; zoo loopen uw schepen en jonge gasten, voor wint, voor stroom af, den mont van de haven in, of leggen alree aen den wal. Vaer slechts voort, en volgh het padt, dat voor u leit.

Nu stijgenze in de lucht: en eveneens gelijck
Zy hunnen vyant zijn ontglipt, en zegenrijck
Nu drijven op haer pen, in ’s hemels hooge plecken,
(580) In eene zelve vlught al snorrende ommetrecken,
En zingen uit de borst; zoo loopt uw vloot en jeught,
Voor wint, voor stroom, den mont der haven in met vreught;
Of leght aen lant. ga voort. volgh, zonder om te kijcken,
Het padt, ’t welck voor u leght.


[I] Dixit: & avertens rosea cervice revulsit:*
Ambrosiaeque comae divinum vertice odorem
[p. 112]
Spiravere: pedes vestis defluxit ad imos:
(405) Et vera incessu patuit dea. Ille ubi matrem
Agnovit, tali fugientem est voce sequutus.

Zoo sprekende, gingkze hene, blonck over haren roosverwigen neck, het hair gaf een goddelijcke lucht, als ambrosie, van zich, het kleet sleepte heur na, en haer tret wees wel uit datze waerachtigh een Godin was. Eneas kende zijn moeder, en riep haer, terwijlze verdween, aldus aen:

                                                  zoo sprack zy, en ging strijcken.
(585) De neck der Schoone blonck, gelijck een roos van kleur.
De hairlock gaf een lucht en goddelijcken geur,
Gelijck ambrosia. ’t gewaet vloeit naer beneden.
Haer tredt wijst uit dat zy met recht wort aengebeden,
En een Godin is. vorst Eneas kende voort
(590) Zijn moeder, die verdween. hy riep haer al gestoort:


[I] Quid natum totiens crudelis tu quoque falsis
Ludis imaginibus? cur dextrae jungere dextram
Non datur, ac veras audire, & reddere voces?

o ghy wreede, waerom vermomt ghy u voor uwen zoon zoo menighmael met eenen valschen schijn? Waerom magh men u de hant niet geven, en met kennis in montgemeenschap met u treden?

Gy wreede, waerom komt gy u vermomt vertoogen,
En met een’ valschen schijn zoo dickwijl voor mijne oogen?
[p. 149]
Of waerom magh uw zoon niet raecken uwe hant,
In montgemeenschap treên, met kennisse, en verstant?


[I] (410) Talibus incusat, gressumque ad moenia tendit.
At Venus obscuro gradientes aëre sepsit:
Et multo nebulae circum dea fudit amictu:
Cernere ne quis eos, neu quis contingere posset,
Mollirive moram, aut veniendi poscere causas.

Zoo beschuldight hy haer, en gaet stewaert aen. Maer Godin Venus bedeckteze, onder het henegaen, met eenen donkeren mist, en bewimpeldeze met dicken nevel; op dat niemant hen zage, nochte aenraeckte, nochte ophielt, of reden van hun aenkomste eischte.

(595) Aldus beschuldight hy zijn moeder, gaet met eenen
Naer stadt.     d’onsterfelijcke, uit hun gezicht verdweenen,
Bedecktze in ’t heenegaen met eenen donckren mist,
Bewimpeltze met damp en nevelen uit list,
Op dat hen niemant zie, noch aenraecke en verhinder,
(600) Of reên eisch van hun komst.


[I] (415) Ipsa Paphum sublimis abit, sedesque revisit
Laeta suas: ubi templum illi, centumque Sabaeo
Thure calent arae, sertisque recentibus halant.

Zy vaert om hoogh naer Pafus, en keert vrolijck in haer hof, en den tempel, daer hondert altaren van Sabeeschen wieroock branden, en van versche roozekranssen riecken.

                    zy vaert al weder ginder
Naer Pafus toe, en keert blygeestigh in haer hof,
En kerck, daer tienmael tien altaeren haeren lof
Bewieroocken met geur van Saba; daer de roozen
En roozekranssen, versch ontloocken, voor haer bloozen.


    [I]    Corripuere viam interea, qua semita monstrat.
Iamque ascendebant collem, qui plurimus urbi
(420) Imminet, adversasque aspectat desuper arces.
Miratur molem Aeneas magalia quondam:
Miratur portas, strepitumque, & strata viarum.

    Ondertusschen spoedenze wegh, daer hen het padt leide, en klommen alreede den heuvel op, die een groot stuck over de stadt hangt, en zijn gezicht heeft op het slot, recht daer tegens over gebouwt. Eneas verwondert zich over het gevaert, daer eertijts hutten stonden. Hy verwondert zich over de poorten, en het gewoel, en de gekassijde straten.

    (605) Zy spoên terwijl hunn’ wegh, en volgen vast het padt,
En treên den heuvel op, die over deze stadt
Ten deele hangt, en steil het nieuwe slot aenschoude,
Dat Tyrus koningin hier tegens over bouwde.
Eneas staet verbaest, als hy ’t gevaerte ziet,
(610) Daer eerst de hut stont, arm gedeckt met stroo en riet.
Hy staet verwondert om de poorten, en het woelen
Van ’t volck, en d’effe straet.


[I] Instant ardentes Tyrii, pars ducere muros,
Molirique arcem, & manibus subvolvere saxa:
(425) Pars optare locum tecto, & concludere sulco.
Iura magistratusque legunt, sanctumque senatum.
Hic portus alii effodiunt: hic alta theatris
Fundamenta locant alii; immanesque columnas
Rupibus exidunt, scenis decora alta futuris.

De Tyriers beyveren [p. 109] hun werck: Zommigen trecken de muren op, en arbeiden aen het slot, en wentelen steenen opwaert: Zommigen rojen erven, om huizen te bouwen, en stekenze af: Men kiest ’er Wethouders en Vroetschap, en stelt wetten in. Anderen delven hier de haven: Anderen leggen den gront, om den schouwburgh daer op te zetten, en houwen uit de rotsen heele pijlaren, om de tooneelen treflijck te vercieren:

                                            de Tyrischen krioelen,
Beyveren hun werck. d’een arbeit aen het hof,
Treckt muuren op, rolt steen, en wenteltze op in ’t stof.
(615) Een ander roit en merckt het erf, om ’t huis te zetten.
Men kiest wethouders, en de vroetschap, en stelt wetten.
Een ander delft en graeft een haven uit het velt.
Een ander leght den gront ten schouburgh met gewelt,
En houwt pylaeren uit de steenrotse, om tooneelen
(620) Hierna tot eer en pracht te dienen onder ’t speelen:




[I] (430) Qualis apes aestate nova per florea rura
Exercet sub sole labor, cum gentis adultos
Educunt foetus; aut cum liquentia mella
Stipant, & dulci distendunt nectare cellas;
Aut onera accipiunt venientum; aut agmine facto,
(435) Ignavum fucos pecus à praesepibus arcent.
Fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella.

gelijck de byen, in de lente en zonneschijn, op het velt en de bloemen arbeiden; wanneerze hare aenkomende jongen opvoeden, of den klaren honigh stuwen, en de raten met zoeten nektar opvullen, of d’aenkomenden haren last afnemen, of in eenen troep, de bommels, dat vuigh gedierte, van de korven afkeeren. Men is ’er vierigh in ’t werck, en de geurige honigh rieckt naer tijm.

Gelijck de bie, by lente en zonneschijn in ’t groen,
Op velt en bloemen slaeft, om jongen aen te voên;
Of klaeren honigh stuwt, en vult de honighraten
Met zoeten nektar; of d’aenbrengende onderzaeten
(625) Van hunnen zwaeren last verlicht; of straf en stout
De bommels, in een’ troep, uit haere korven houdt,
[p. 150]
En keert dat vuigh gediert. men werckt’er, zonder treuren.
De zoete honigh rieckt naer tijm, en lentegeuren.


[I] O fortunati, quorum jam moenia surgunt,
Aeneas ait, & fastigia suspicit urbis.
Infert se septus nebula (mirabile dictu)
(440) Per medios, miscetque viris; neque cernitur ulli.

Eneas ziende hoe hoogh de stadt was, zeide: o hoe geluckigh zijt ghy, die uwe muren alree ziet oprijzen. Toen begaf hy zich, met eenen nevel bedeckt, midden onder den drang des volx, en wert, dat wel wonder was, van niemant gezien.

Eneas, die de stadt dus hoogh gerezen ziet,
(630) Sprack: ô geluckigen, die, na geleên verdriet,
Hier reede rijzen ziet uw muuren, poort, en gevel!
Daerna begaf hy zich, bedeckt met eenen nevel,
In ’t midden van den drang der lieden, en, ’t is vreemt,
Hier is niet een, die hem gewaer wort, en verneemt.


[I] [p. 143]
Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbra;
Quo primum jactati undis, & turbine Poeni
Effodere loco signum, quod regia Iuno
Monstrarat caput acris equi: sic nam fore bello
(445) Egregiam, & facilem victu per secula gentem.

Midden in de stadt stont een woudt, dat een aengename schaduwe gaf; daer de Punischen door storm op zee gelant, eerst een teken uitgroeven, hun van Koningin Juno aengewezen, namelijck een paertshooft, beduidende, dat dit een strijtbaer volck zou zijn, en getroost om het eeuwen langk te harden.

(635) Een woudt beschaduwde de middenstadt met boomen,
Heel koel, en aengenaem. de Punischen, gekomen
Door storm aen dezen oort der stede, groeven hier
Een merck en voorspoock uit, van Juno hun zoo dier
Bevolen, en getoont; een paertshooft: dit wou mellen
(640) Hoe hier een strijtbaer volck zoude opstaen, om te vellen,
Veele eeuwen, al wat hun aen boort klampt, stijf en sterck.


[I] Hic templum Iunoni ingens Sidonia Dido
Condebat, donis opulentum, & numine divae.
Aerea qui gradibus surgebant limina, nexaeque
Aere trabes: foribus cardo stridebat ahenis.

Hier stichtte de Sidonische Dido, Juno ter eere, eenen grooten tempel, rijck en maghtigh om zijn schenckaedjen en het heilighdom der Godinne: men klom hier langs kopere drempels de trappen op: De balcken waren met koper gebonden: De kopere kerckdeuren draeiden en gierden op metale pannen.

Hier stichte Dido, toenze uit Sidon quam, een kerck,
Jupijns gemael ten prijze; een werckstuck om te brommen,
Geschenckrijck, groot van maght door Junoos heilighdommen.
(645) Men klom de trappen op, langs drempels van metael.
Het koper hielt den balck gebonden, tot een prael.
De kopre kerckdeur draeit en knerst op kopre pannen.


[I] (450) Hoc primum in luco nova res oblata timorem
Leniit: hic primum Aeneas sperare salutem
Ausus, & afflictis melius confidere rebus.
Namque sub ingenti lustrat dum singula templo,
Reginam opperiens; dum quae fortuna sit urbi,
(455) Artificumque manus inter se, operumque labores
Miratur;

Hier in dit woudt bejegende hem een vremdigheit, die eerst zijn vrees verzachte. Hier begost Eneas eerst een gewenschte uitkomst in zijne zwarigheit te zien, en wat moedts te scheppen: want terwijl hy de Koningin in den tempel verwacht, elck dingk in ’t byzonder bezichtight; terwijl hy zich verwondert over stads welvaert, en de kunst der kunstenaren tegens malkander beziet, en den arbeit hier aen te kost gehangen;

Hier in dit zelve woudt bejegende den mannen
Van Troje en hem wat vreemts, dat eerst zijn vrees verzacht.
(650) Hier zagh Eneas eerst eene uitkomst, lang verwacht,
Na veele zwaericheên, dat hem veel heils voorzeide:
Want midlerwijl hy hier de koningin verbeide,
In deze groote kerck den rijckdom overschat;
Verbaest staet om het heil der nieuwgeboude stadt,
(655) De kunst des kunstenaers waerdeert met groot verlangen,
En zoo veel arrebeits, hieraen te kost gehangen;


                  [I] videt Iliacas ex ordine pugnas,
Bellaque jam fama totum vulgata per orbem:
Atriden, Priamumque, & saevum ambobus Achillem.
Constitit, & lacrymans; Quis jam locus (inquit) Achate,
(460) Quae regio in terris nostri non plena laboris?

zoo ziet hy het gevecht voor Troje, ’t een na het ander, en den oorloogh, waer van de gansche weerelt alree ge- [p. 110] waeght, en de zoons van Atreus, en Priaem, en Achilles, even gestoort op hen beide. Hy bleef staen, begost te weenen, en sprack: o Achates, wat plaets, wat lant in de wijde weerelt heeft den mont alree niet vol van onze ellende?

Verneemt hy het gevecht voor Troje, na als voor,
Den oorelogh, alree de wijde weerelt door
Gedondert. hy verneemt hier Atreus naer het leven,
(660) Vorst Priam, en Achil, op bey te zamen even
[p. 151]
Gebeeten, en gestoort. hy bleef met aendacht staen,
En weende, en sprack: Achaet, wat oort is niet belaên,
Wat lant ter weerelt waeght nu niet van onze elende!


[I] En Priamus, sunt hic etiam sua praemia laudi:
Sunt lacrymae rerum, & mentem mortalia tangunt.
Solve metus: feret haec aliquam tibi fama salutem.

Zie Priaem daer: hier wort de dapperheit noch haeren lof en loon toegeleit: men beschreit hier noch ons jammer, en is met ons ongeval begaen. Laet uwe vrees varen; het zal u noch kunnen ten beste dienen, dat men hier van onze gelegenheit zoo groot een kennis hebbe.

Zie Priam daer. hier wort de dapperheit in ’t ende
(665) Met eere en prijs gekroont. hier wort ons leet beklaeght,
En niemant vint men, die geen’ rouw hier over draeght.
Laet vaeren alle uw vrees: dees kennis zal ten leste,
(Want elck ons onheil weet,) noch dienen ons ten beste.


[I] Sic ait, atque animum pictura pascit inani.
(465) Multa gemens, largoque humectat flumine vultum.
Namque videbat, uti bellantes Pergama circum
Hac fugerent Graii, premeret Trojana juventus:
Hac Phryges; instaret curru cristatus Achilles.

Zoo spreeckt hy, verzaet zijn droefheit met ydele schilderye, steent reis op reis, en de tranen biggelen langs zijne wangen: want hy zagh, hoe de Trojaensche jeught, aen deze zijde, den Griecken voor Troje vechtende, over den hals quam en voorjoegh: aen d’andere zijde, hoe Achilles, met de pluimaedje op den helm, te wagen den Frygianen najoegh.

Zoo spreeckt hy, en verzaet zijn droefheit met de lucht
(670) Van ydle schilderye, en loost’er zucht op zucht,
Waerop de traenen langs zijn kaecken nedervallen:
Want hy vernam de jeught, aen dees zy van de wallen,
Hoe zy den Griecken, die in ’t velt voor Troje slaen,
Komt vallen op den hals, en jaeghtze op ’t leger aen:
(675) Van d’andre zijde hoe Achilles, met de pluimen
Op zijnen helm, den Fryx te wagen ’t velt leert ruimen.


[I] Nec procul hinc Rhaesi niveis tentoria velis
(470) Agnoscit lacrymans; primo quae prodita somno,
Tydides multa vastabat caede cruentus:
[p. 114]
Ardentesque avertit equos in castra prius, quam
Pabula gustassent Trojae, Xanthumque bibissent.

Niet wijt van hier verneemt hy al schreiende de sneeuwitte tenten van Rhesus, die in zijnen eersten slaep overrompelt, geplondert en vermoort wiert van Diomedes, Tydeus zoon, die de verhitte paerden naer het leger wendde, eerze het voeder van Troje geproeft, en uit Xanthus gedroncken hadden.

Niet wijt van hier verneemt hy, schreiende en bedruckt,
Vorst Resus witte tent, die door den slaep verruckt,
Wort overrompelt, en geplondert, en verslagen,
(680) Van Diomedes, zoon van Tydeus, die den wagen
En heete paerden naer het heir drijft, dat het kraeckt,
Eer ’t ros het voêr van Troje, en Xanthus heeft gesmaeckt.


[I] Parte alia fugiens amissis Troïlus armis
(475) Infelix puer, atque impar congressus Achilli,
Fertur equis; curruque haeret resupinus inani,
Lora tenens tamen. huic cervixque comaeque trahuntur
Per terram, & versa pulvis inscribitur hasta.

Aen den anderen kant vlughte Troilus, en gaf zijne wapens ten beste: d’ongeluckige knaep, zich tegens Achilles, een ongelijcke party, verzettende, wort van de paerden nagesleept, en hangende achter over op den ledigen wagen, houdt den teugel noch, veeght d’aerde met zijn hooft en locken, en sleept zijn omgekeerde speer door het zant.

De jonge Troilus vlught, aen d’andre zy der veste,
En geeft zijn vyants heir geweer en schilt ten beste:
(685) Een ongeluckigh knaep, die tegens Thetis zoon,
Zich stout verzette, een kans voorwaer niet even schoon.
Hy wort van ’t paert gesleept, en hangende verslagen
Van achter over, op den lêgen oorloghswagen,
Houdt noch den teugel vast, en vaeght, helaes, het lant
(690) Met hooft en hair: de speer schrabt omgekeert in ’t zant.


[I] Interea ad templum non aequae Palladis ibant
(480) Crinibus Iliades passis, peplumque ferebant
Suppliciter tristes, & tunsae pectora palmis.
Diva solo fixos oculos aversa tenebat.
Ter circum Iliacos raptaverat Hectora muros;
Exanimumque auro corpus vendebat Achilles.

Ondertusschen gingen de Trojaensche vrouwen ootmoedighlijck, met hangenden haire, en sluieren om het hooft, naer den tempel der ongenadige Pallas, haer gebedt uitstorten, en sloegen bedrucktelijck voor haere borst. De Godin keerde haer den neck toe, en sloegh d’oogen neder. Achilles had Hektor driewerf om de muren van Troje gesleept, en liet het doode lichaem om gout lossen.

De Troische vrouwen gaen terwijl naer Pallas deuren,
Ten zoen van haeren toorne, in ’t hangend hair, en treuren
Met sluieren om ’t hooft: ’t misbaer den rouw vermeert,
Daer zy haer borsten slaen. Minerve afkeerigh, keert
[p. 152]
(695) De droeve schaer den neck, en slaet haere oogen neder.
Achilles had het lijck van Hektor, heene en weder,
Wel drywerf achter een, gesleurt om Trojes wal,
En ’t wert om gout gelost.


[I] (485) Tum vero ingentem gemitum dat pectore ab imo,
Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici,
Tendentemque manus Priamum conspexit inermes.
Se quoque principibus permixtum agnovit Achivis,
Eoasque acies, & nigri Memnonis arma.

Maer zwaerlijck verzuchte de helt, uit het binnenste van zijn harte, zoo ras hy den buit, den wagen, het lichaem zijnes vrients zelf, en Priaem zagh, die zijne weerlooze handen uitstreckte. Oock wert hy zich zelven onder de Griecksche Vorsten gewaer, en d’Oostersche slagh- [p. 111] ordens, en de wapens van Memnon, den Moorjaen.

                                              Eneas zuchte uit al
Zijn hart, zoo dra hy quam den oorlogsroof t’aenschouwen,
(700) Den wagen, en het lijck van zijnen halsgetrouwen,
En Priam, die, bedruckt en weerloos, voor de stadt,
Den trotsen vyant met gevouwen handen badt.
Hy vondt zich zelven oock, by al de Griecksche heeren,
En onder ’t oorlogsvolck, dat Troje quam verweeren
(705) Uit oosten, en vernam hier Memnon, den Moorjaen,
Met zijne standerden.


[I] (490) Ducit Amazonidum lunatis agmina peltis
Penthesilea furens, mediisque in millibus ardet.
Aurea subnectens exertae cingula mammae
Bellatrix, audetque viris concurrere virgo.

De dolle Penthesilea voert de troepen der Amazonen, met half ronde schilden gewapent, aen, en weert zich midden onder zoo veel duizent gewapenden. De Heldin gespt den gouden gordel onder haer bloote borst, en een maeght durf tegens mannen uittreden.

                                      hy ziet de benden slaen.
Penthesilea sterckt haere Amazoonsche vaenen,
Met schilden toegerust, gewrocht als halve maenen,
En, onder duizenden, beschut ’er Priams recht.
(710) De goude gordel van de krijghsheldin hangt hecht
Gehaeckt beneên de borst, die naeckt is, naer ’s lants wetten.
Een maeght durf in het velt zich tegens mans verzetten.


    [I] Haec dum Dardanio Aeneae miranda videntur,
(495) Dum stupet, obtutuque haeret defixus in uno:
Regina ad templum forma pulcherrima Dido
Incessit, magno juvenum stipante caterva.
    Qualis in Eurotae rupis, aut per juga Cynthi
Exercet Diana choros; quam mille sequutae
(500) Hinc atque hinc glomerantur Orades:

    Terwijl Eneas, Dardans nakomelingk, zich hier over verwondert; terwijl hy verbaest staet en starooght, zonder zijn oogen daer eens af te slaen; zoo komt Dido, d’overschoone Koningin, naer den tempel getreden, met eenen grooten stoet jongkheeren en Jofferen rontom haer; gelijck Diane, op den oever van Eurotas, of over de heuvels van Cynthus, ten reie gaet, en aen alle zijden gevolght wort van duizent Berghgodinnen:

    Terwijl Eneas, neef van Dardan, zich hierom
Verwondert, dit beziet, verbaest blijft staen, en stom,
(715) En starooght op de kunst, komt Dido, d’overschoone,
De brave koningin, ten tempel, en ten troone,
Met eenen grooten stoet van heeren, en ’t geley
Van jofferen bestuwt. zoo gaet Diaen ten rey,
Op Cynthus heuvels, langs Eurotas waterkanten,
(720) Gevolght rontom haer heen van duizent berghverwanten,


                                                              [I] illa pharetram
Fert humero, gradiensque deas supereminet omnes;
Latonae tacitum pertentant gaudia pectus.
Talis erat Dido, talem se laeta ferebat.
Per medios instans operi regnisque futuris.

de pijlkoker hangt over de schouder, en over het velt henetredende, steecktze met hals en hooft boven alle Godinnen uit; waerom Latone heimelijck in haer schick is: zoo had zich Dido; zoo quamze hier onder hen allen rustigh aengestreken, en dreef het werck en den bouw des Rijcks voort.

Al godtheên. haer geweer, de koker op den rugh,
Hangt achter af, en treênde op ’t velt, gezwint en vlugh,
Munt uit in al den drang der wackre jaghtgodinnen
Met hals en hooft. Latoon, de moeder, is van binnen
(725) Al heimlijck in haer schick. aldus komt Dido voort,
In ’t midden van den stoet, en vordert met haer woort
En wenk den bouw des rijks, en ’t werk, genaekt den drempel.


[I] (505) Tum foribus divae, media testudine templi,
Septa armis, solioque alte subnixa resedit.
Iura dabat, legesque viris, operumque laborem
Partibus aequabat justis, aut, sorte trahebat.
Cum subito Aeneas concursu accedere magno
[p.. 115]
(510) Anthea, Sergestumque videt, fortemque Cloanthum,
Teucrorumque alios; ater quos aequore turbo
Dispulerat, penitusque alias advexerat oras.

Daer na de deuren ingaende, gingze zitten midden in den gewelfden tempel, op eenen hoogen troon, omcingelt met hare lijfwacht. Zy schreef den volcke wetten en Rechten voor, en gaf elck zijn gezet werck, of liet ’er om loten; wanneer Eneas onvoorziens Anteus, met eenen grooten toeloop, zagh aenkomen, en Sergestus, en den stercken Kloanthus, en al d’andere Trojanen, by verwaeit weder op zee van een geraeckt, en heel verre buiten hun streeck gedreven.

Zy zet zich, midden in den overwelfden tempel,
[p. 153]
Op eenen hoogen stoel, omcingelt van haer wacht.
(730) Zy schreef’er wetten voor, gaf elck, naer zijne maght,
Zijn eigen taeck, en werck, of liet’er hen om loten;
Wanneer Eneas ziet hoe ’t volck komt toegeschoten,
En Anteus, en Sergest, en moedigen Kloanth,
Met een al ’t overschot der Troische vloote, aen strant
(735) Op zee van een gewaeit, en uit hun streeck gedreven.


[I] Obstupuit simul ipse, simul perculsus Achates:
Laetitiaque metuque avidi conjungere dextras
(515) Ardebant: sed res animos incognita turbat.
Dissimulant. & nube cava speculantur amicti,
Quae fortuna viris: classem quo littore linquant;
Quid veniant. cunctis nam lecti navibus ibant
Orantes veniam, & templum clamore petebant.

Hy stont stom van verbaestheit, en Achates met hem, en t’effens blijde en verslagen, verlangden wel om hen te verwelkomen; doch kosten niet vatten, hoe het met hunne zaecken stont; daerom hieldenze zich noch binnen, en bewimpelt met de holle wolck, letten hoe het met de gasten gelegen was; waerze de vloot gelaten hadden; waerom zy hier quamen: want alle de schepen kozen hen uit tot deze bootschap: en zy gingen luitruchtigh naer den tempel, om heul te verzoecken.

Hy stont verbaest, en stom, Achates mede, en, even
Verslegen als verblijt, verlangden hun de hant
Te geven in der yl, t’omhelzen op het lant:
Doch konden niet bevroên hoe ’t met hun was gelegen;
(740) Dies zy, met eene wolck bewimpelt, stille zwegen,
En letten in wat staet zy stonden; waer de vloot
Gebleven was, en wat hen hier dreef, na dien noot:
Want d’andre schepen hen tot deze bootschap kooren.
Luidtruchtigh gingen zy ten tempel, om te hooren
(745) Wat heul te vinden was op hun verzoeck, en bê.


[I] (520) Postquam introgressi, & coram data copia fandi,
Maximus Ilioneus placido sic pectore coepit.
O regina, novam cui condere Iuppiter urbem,
Iustitiaque dedit gentes fraenare superbas;
Troës te miseri ventis maria omnia vecti,
(525) Oramus; prohibe infandos à navibus ignes:
Parce pio generi, & propius res aspice nostras.*

Zoo ras zy ingetreden, by de Koningin gehoor kregen, hief Ilioneus, de voorbarighste, met een bedaertheit aldus aen: [p. 112] o Koningin, wie Jupiter inwillighde een nieuwe stadt te stichten, en trotse volcken door billijckheit te toomen; wy ellendige Trojanen, langs alle kusten door onweder omgevoert, bidden u, verbie toch het schendigh verbranden onzer schepen: Verschoon toch het godtvruchtige geslacht, en let wat nader op onze zaecken.

Zy traden naulijx in, of Dido gafze alree
Gehoor. Ilioneus, de treflijckste van allen,
Hief met bedaertheit aen: ô koningin, wiens wallen
Nu ryzen, met Jupijns bestemminge en onthiet,
(750) En die dit trotse volck betoomt met uw gebiet;
Wy Troischen, jammerlijck gesolt om alle stranden
Door onweêr, bidden u verbie het schendigh branden
Van ons verstroide vloot: verschoon ’t godtvruchtigh zaet,
En neem wat nader acht op onzen droeven staet.


[I] Non nos aut ferro Libycos populare penates
Venimus, aut raptas ad litora vertere praedas
Non ea vis animo, nec tanta superbia victis.
(530) Et locus, Hesperiam Graii cognomine dicunt,
Terra antiqua, potens armis, atque ubere glebae:
OenotrI coluere viri: nunc fama, minores
Italiam dixisse, ducis de nomine gentem:
Hic cursus fuit.

derwaert aen was het gemunt; Wy komen hier niet, om Libyaensche Huisgoden met den zwaerde te rooven, en met den buit weder in zee te loopen: zeker wy verdrevelingen hebben zoo veel harts nochte maghts niet. Een gewest leit ’er, dat de Griecken Hesperie noemen, een overout strijtbaer en vet en vruchtbaer lant: d’Oenotrianen hebben het weleer bewoont: nu zeit men dat de nakomelingen dit Italie, en het volck Italianen, naer den naem van hunnen overste, noemden:

(755) Wy komen niet met maght in dit geweste opdonderen,
Om Libysch heilighdom met torts en zwaert te plonderen,
En weder met den buit te streven zeewaert aen.
Wy ballingen zijn niet gestelt op dit bestaen.
Een lantstreeck, by den Grieck Hesperie geheeten,
(760) Out, strijtbaer, vruchtbaer, vet, en lang voorheen bezeten
Van den Enotriaen, leght ergens, die geroemt
Italie, en het volck, naer ’s vorsten naem genoemt,
[p. 154]
Italianen heet by zijn nakomelingen,
Ten minste naer ’t bescheit, dat wy hier van ontfingen:
(765) Wy zeilden derwaert,


[I] (535) Cum subito assurgens fluctu nimbosus Orion
In vada caeca tulit, penitusque procacibus Austris,
Perque undas, superante salo, perque invia saxa
Dispulit. huc pauci vestris adnavimus oris.
Quod genus hoc hominum? quaeve hunc tam barbara morem
(540) Permittit patria? hospitio prohibemur arenae.

wanneer de bulderende Orion schielijck in zee opstekende, ons op de blinde zantplaten joegh; en de storm in zee te geweldigh aenwassende, de vloot, door de golven en tusschen de steenklippen door, wijdt en zijt verstroide. Wy, een klein getal, komen hier aen uwe kust gedreven. Wat slagh van volck woont hier? Wat lant is dit, daer men den vremdeling zoo onbeleeft handelt? Met verbiet ons op strant te vernachten;

                                                [I] als de norsse Orion, snel
In zee opsteeckende, ons afgrijsselijck en fel
Op blinde zanden joegh; een buy, die d’een op d’ander
De vloot door golf en rots verstroide van elckander:
En wy, een klein getal, verschijnen hier voor u,
(770) Gedreven aen uw strant. wat aert van volck, zoo ruw,
Bewoont dees kust? wat lant mishandelt vreemde lieden
Zoo hardt, en onbeschoft? men wil ons hier verbieden
Te rusten op het strant.


[I] Bella cient, prima vetant consistere terra.
Si genus humanum, & mortalia temnitis arma,
At sperate Deos memores fandi, atque nefandi.
Rex erat Aeneas nobis, quo justior alter
(545) Nec pietate fuit, nec bello major, & armis.

men rockent de lieden op, en lijdt niet dat wy den voet effen op het lant zetten. Ontziet ghy geene menschen, nochte iemants maght; zoo ontziet toch de Goden, die geen goedt onbeloont, geen quaet ongestraft laeten. Wy hadden Eneas tot eenen Koningk, een’ man zonder weerga, in rechtvaerdigheit, godtvruchtigheit en dapperheit ten oorloogh.

                                    men schent den lantzaet aen,
En lijt niet dat wy hier een hant breet velts beslaen.
(775) Ontzietge dan noch mensch, noch menschelijck vermogen;
Ontziet ten minste Godt, by wien geen mededoogen,
Geen deught blijft ongeloont, geen boosheit ongedacht.
Eneas was ons heer, en koning, van ’t geslacht
Der Goden, zonder ga, godtvruchtigh, en rechtvaerdigh,
(780) Een dapper oorloghsman.


[I] [p. 116]
Quem si fata virum servant, si vescitur aura
Aetherea, nec adhuc crudelibus occubat umbris:
Non metus, officio nec te certasse priorem
Poeniteat. sunt & Siculis regionibus urbes,
(550) Armaque, Trojanoque à sanguine clarus Acestes.

Indien het nootlot hem geborgen, hy ’er ’t lijf afgebroght hebbe, en noch niet ter zielen gevaren zy; zoo zorgh niet, of het u moght berouwen, zoo ghy d’ allereerste hem door uwe beleeftheit verplicht. In Sicilie worden oock steden en wapens gevonden; en daer regeert de doorluchtige Acestes, gesproten uit Trojaenschen bloede.

                                                indien hy, eere waerdigh,
Door ’t nootlot is geberght, het lijf behouden heeft,
En niet ter zielen voer, door byster weêr gesneeft;
Zoo vrees geensins of het u namaels moght berouwen
Dat gy hem eerst verplicht, door heuscheit, en vertrouwen.
(785) Sicilje draeght oock steên, en wapentuigh, en moedt
Op brave Acest, een’ vorst geteelt uit Trojes bloet.


[I] Quassatam ventis liceat subducere classem;
Et sylvis aptare trabes, & stringere remos.
Si datur Italiam, sociis, & rege recepto,*
Tendere, ut Italiam laeti, Latiumque petamus.

Gun ons de gerampeneerde vloot op strant te halen, hout in de bosschen te houwen, en riemen te schaven; op dat wy onzen Koningk en mackers weder bekomen hebbende, mogen (magh het ons gebeuren) vrolijck naer Italie en Latium toe trecken.

Vergun ten minste hier d’ontrampeneerde schepen
Op strant te haelen, hout uit bosch en woudt te sleepen,
Te houwen, ribbe en riem te schaven, op dat wy,
(790) Den koning en ons volck verwervende, noch bly,
Indien ’t geluck ons dien’, naer d’Italjaensche plecken,
En ’t oude Latium te zamen heenetrecken:


[I] (555) Sin absumpta salus, & te, pater optime Teucrum,
Pontus habet Libyae, nec spes jam restat Iüli:
At freta Sicaniae saltem, sedesque paratas,
Unde huc advecti, regemque petamus Acestem.
Talibus Ilioneus. cuncti simul ore fremebant
(560) Dardanidae.

Maer is de hoop met ons uit, [p. 113] en zijt ghy, o allerwaertste vader der Trojanen in de Libyaensche zee vergaen, en is het met Julus omgekomen; zoo laet ons toch ten minste naer Sikanie, en de stadt, daer alree gebouwt, en Koningk Acestes, van waer wy herwaert quamen, wederom trecken. Zoo sprack Ilioneus, en Dardans nakomelingen bestemden te zamen mondeling zijn verzoeck.

Maer mist ons deze hoop, en zijt gy, ô Trojaen,
O waerde vader, in het Libysch diep vergaen;
(795) Is ’t met Iülus uit, zoo laet ons van dees reede
Toch naer Sikanie, en de nieugeboude stede,
[p. 155]
En vorst Acestes spoên, van waer wy herwaert aen
Gezeilt zijn met de vloot. dus sprack hy, al belaên,
En al de Dardaniers bestemden zijne bede.


[I] Tum breviter Dido, vultum demissa profatur.
Solvite corde metum, Teucri, secludite curas.
Res dura, & regni novitas me talia cogunt
Moliri, & late finis custode tueri.
(565) Quis genus Aeneadum, quis Trojae nesciat urbem?
Virtutesque virosque, aut tanti incendia belli?

Dido, toen haere oogen op hen nederslaende, antwoorde kort aldus: o Trojanen, zet alle vrees en bekommering aen d’een zijde. De benaeutheit van mijnen staet, en de gront mijns Rijcks, noch nieuw en onbestorven, perssen my overal de grenzen met wacht zoo naeuw te bezetten. Wie kent Eneas geslacht, wie de stadt Troje, en zulcke dappere mannen niet? of weet van dien oorloogh en brant niet te spreken?

(800) De koningin beziet hem vast op deze rede,
En antwoort kort aldus: Trojaenen, weest gerust.
Laet vaeren zorgh, en vrees. dit strant, dees waterkust
Wort naeu met wacht bezet, bewaeckt aen alle kanten,
Uit angst, om mijnen stoel, die last lijdt, vast te planten,
(805) Tot dat de boom van ’t rijck zijn wortels dieper schiet.
Wie kent Eneas stam, wie Troje en Troischen niet,
Ten oorlogh dus befaemt! wat lant, in alle streecken,
Weet van dien krijgh en brant, vol jammers, niet te spreken!


[I] Non obtusa adeo gestamus pectora Poeni;
Nec tam aversus equos Tyria Sol jungit ab urbe.
Seu vos Hesperiam magnam, Saturniaque arva,
(570) Sive Erycis fines regemque optatis Acestem:
Auxilio tutos dimittam, opibusque juvabo.
Vultis, & his mecum pariter considere regnis?
Urbem quam statuo vestra est: subducite naves.

Wy Punischen zijn zoo onbeschoft en plomp niet; nochte het nieuwe Tyrus leit zoo verre niet uit de bekende weerelt. Het zy ghylieden wenscht in het groote Italie, en aen Saturnus ackers, of Eryx grenzen, en by Koningk Acestes te belanden; ick zal u veiligh geleiden, en met raet en daet bystaen: of wilt ghy u hier te zamen op onzen bodem nederslaen: de stadt, die ick bouwe, is voor u ten beste: haelt de schepen op lant.

Wy Punischen zijn niet zoo ruw, en plomp, en straf,
(810) En ’t nieuwe Tyrus leght zoo wilt en woest niet af
Van ’s weerelts heirbaen, daer de zedigen verkeeren.
Het zy gylieden eens uw schepen wenscht te meeren
Aen d’Italjaensche kust, Saturnus oude wijck,
Of Eryx grenzen zoeckt, en vorst Acestes rijck;
(815) Ick zal u veiligh voort afvaerdigen, geleiden
Met raet, en daet, en hulpe: of wiltge hier verbeiden,
U neêrslaen op ons erf; mijn nieuwe stadt, mijn strant
Staen open: haelt de vloot en schepen vry op ’t lant.


[I] Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur.
(575) Atque utinam rex ipse Noto compulsus eodem
Afforet Aeneas. equidem per littora certos
Dimittam, & Libyae lustrare extrema jubebo,
Si quibus ejectus silvis aut urbibus errat.

Trojaen en Tyrier zullen ons even lief zijn: en och, of uw Koningk Eneas met den zelven wint overgewaeit, hier zelf oock tegenwoordigh waere. Evenwel ick zal eenigh volck langs het strant afvaerdigen, en bevelen de kusten van Libye te doorsnuffelen, of hy ergens aen eenige bosschen opgeworpen, of in de steden omdwaele.

Tyrier en Trojer zijn ons even lief, en waerdigh.
(820) En och, of nu de wint uw’ koning, zoo rechtvaerdigh,
Had herwaert aen gevoert, en ick hem hier zagh staen.
Noch wil ick zommigen afvaerdigen te gaen
Bezichtigen de kust, beveelenze al mijn stranden
Zorghvuldigh te bezien, te zoecken waerze landden,
(825) Of ergens spoelden aen een bosch, en eenzaem woudt;
Of waer een Troier zich in stadt of vlecke onthoudt.


[I]    His animum arrecti dictis, & fortis Achates
(580) Et pater Aeneas, jamdudum erumpere nubem
Ardebant. prior Aeneam compellat Achates.
Nate dea, quae nunc animo sententia surgit?
Omnia tuta vides, classem sociosque receptos.
Unus abest, medio in fluctu quem vidimus ipsi
[p. 117]
(585) Submersum: dictis respondent caetera matris.

    Vader Eneas en de kloecke Achates, door deze rede moet grijpende, verlangden nu al een poos, om uit de wolck voor den dagh te komen, en Achates sprack eerst Eneas aen: o Venus zoon, wat dunckt u nu hier van? Alle dingen zijn buiten gevaer, en vloot en mackers behouden: een alleen wort ’er gemist, dien wy zelf midden in zee zagen te gront gaen: al het ander komt met uw moeders zeggen overeen.

    De vorst Eneas, en de kloecke Achates mede
Verlangden nu, vol moedts, gesterckt door deze rede,
Om uit de schaduwe der wolcke in ’t licht te staen.
(830) Achates sprack toen eerst den vorst Eneas aen:
[p. 156]
O Venus zoon, wat dunckt, wat dunckt u van die maeren?
De vloot, en mackers al is ’t vry van zeegevaeren.
Wy missen een’ alleen, en zagen schip en mast
Recht voor ons zincken. wat wy nu verneemen past
(835) Op moeders wichlery.


[I] Vix ea fatus erat, cum circumfusa repente
Scindit se nubes, & in aethera purgat apertum.
Restitit Aeneas, claraque in luce refulsit;
Os umerosque deo similis. namque ipsa decoram
(590) Caesariem nato genetrix lumenque juventae
Purpureum, & laetos oculis afflarat honores.
Quale manus addunt ebori decus, aut ubi flavo
Argentum Pariusve lapis circumdatur auro.

Naulix sprack hy zoo, of de wolck, die hen bewimpelde, borst en verdween haestigh in de heldere lucht. Daer stont Eneas toen, en blonck in den klaren dagh, zoo braef van leest, en statigh van opzicht, gelijck
[p. 114] een Godt: want de moeder zelf vercierde haren zoon met blont hair, en een gloeiende verf, en glinsterende oogen; eveneens gelijck des kunstenaers hant het yvoir een bevalligheit geeft; of als zilver en Parischen marmer in gout wort gezet.

                                          dit had hy pas gesproken,
Of deze lucht en mist, waer in de helden doocken,
Borst haestigh, en verdween: de lucht wert klaer en schoon.
Daer stont Eneas toen in dezen dagh ten toon,
En blonck, zoo braef van leest, van opzicht, en van zwieren,
(840) Gelijck een Godt: naerdien de moeder hem quam cieren
Met blonde locken, en een gloênde blozentheit,
En staetigh opzicht, en een’ glans vol majesteit.
Als kunstenaers yvoor vercieren door glad slijpen
Met een bevalligheit, of geven ’t gout te grijpen
(845) Het Parosch marmer, of het zilveren metael.


[I] Tum sic reginam alloquitur, cunctisque repente
(595) Improvisus ait. Coram, quem quaeritis, adsum,
Troïus Aeneas, Libycis ereptus ab undis.
O sola infandos Trojae miserata labores,
Quae nos, reliquias Danaum, terraeque marisque
Omnibus exhaustos jam casibus, omnium egenos,
(600) Urbe, domo socias.

Onvoorziens aldus voor hun aller oogen verschijnende, spreeckt hy de Koningin aen: hier staet de man, dien ghy zoeckt, Eneas van Troje, uit de baren van Libye geborgen. O ghy, die alleen u ontfermt over de Trojanen en hunne onuitspreeckbare zwarigheden, en ons (het overschot des volx, uit der Griecken handen ontslopen, te water en te lande door allerhande rampen uitgemergelt, en van alles behoeftigh) in uwe stadt, in uw hof opneemt.

Hy, die dus onvoorziens, zoo braef hun altemael
Verschijnt, begint mevrouw eerbiedigh aen te spreecken:
Hier staet de man, den storm van ’t Libysch meer ontweecken,
De Troische Eneas, met bekommering gezocht.
(850) O koningin, die dus met onzen droeven toght,
En der Trojaenen ramp, die groot is, zit beladen;
Die ons (het overschot des volcks, te schalck verraeden,
En pas het Griecksche zwaert ontsloopen, en hun hant,
Door allerhande ramp, te water, en te lant,
(855) Gesolt, en uitgeput, met druck en noot bevangen,)
Gewaerdight, in uw stadt, oock in uw hof, t’ontfangen:


[I]                                    grates persolvere dignas,
Non opus est nostrae, Dido: nec quicquid ubique est
Gentis Dardaniae, magnum quae sparsa per orbem.
Dii tibi, si qua pios respectant numina, si quid
Usquam justitia est, & mens sibi conscia recti,
(605) Praemia digna ferant. quae te tam laeta tulerunt
Secula? qui tanti talem genuere parentes?

O Dido, wylieden, nochte al wat ’er van onze lantslieden, verstroit door de wijde weerelt, noch ergens overschiet, zijn niet maghtigh u dit naer den eisch te vergelden. De Goden (indien Goden noch werck van Godtvruchtigen maecken; indien rechtvaerdigheit en een oprecht geweten noch ergens plaets hebben) beloonen u dat naer uwe verdiensten. Ter goeder ure zijt ghy geboren: geluckigh waren uw ouders met zulck een gezegende vrucht.

O Dido, wy met alle ons lantsliên, die verstroit
Door al de weerelt, noch geberght zijn, kunnen noit
Dees deught, naer heuren eisch, met danckbaerheit beloonen.
(860) De Goden (zooze noch godtvruchtigen verschoonen,
In waerde houden; zoo rechtvaerdigheit, en trouw,
En ’t vroom geweten noch een ploy ter weerelt hou,)
Beloonen uwe deught en weldaet naer behooren.
Gy zijt ter goeder uur gewonnen, en geboren.
[p. 157]
(865) Geluckigh was uw stam, om zulck een waerde spruit.


[I] In freta dum fluvii current, dum montibus umbrae
Lustrabunt convexa, polus dum sidera pascet;
Semper honos, nomenque tuum, laudesque manebunt:
(610) Quae me cunque vocant terrae. Sic fatus amicum
Ilionea petit dextra, laevaque Serestum,
Post alios, fortemque Gyan, fortemque Cloanthum.

Zoo lang de stroomen in zee loopen; zoo lang de schaduwen rontom de bergen wandelen; zoo lang de starren aen den hemel gaen weiden; zal men van uwen naem en faem en eere weten te spreken: het zy oock waer wy belanden mogen.
    Zoo sprekende geeft hy zijnen vrient Ilioneus zijn rechte, Sergestus zijn slincke hant, en voort den stercken Gyas, en stercken Kloanthus, en daer na alle anderen.

Zoo lang de stroom in zee zal loopen ongestuit;
Zoo lang de schaduwen rontom de bergen dwaelen;
Zoo lang de hemel weit gestarnte, en zonnestraelen;
Zal elck uw’ naem en faem en weldaên, zonder tal,
(870) Verheffen, waer hy oock in ’t endt belanden zal.
Hy gaf hierop de hant den reisbroêrs door elckandere,
Ilioneüs d’een, Sergestus mede d’andere,
Voort Gyas, en Kloanth, en al de gasten mê.


[I]    Obstipuit primo aspectu Sidonia Dido,
Casu deinde viri tanto, & sic ore loquuta est.
(615) Quis te, nate dea, per tanta pericula casus
Insequitur? quae vis immanibus applicat oris?
Tune ille Aeneas. quem Dardanio Anchisae*
Alma Venus Phrygii genuit Simoëntis ad undam?

    De Sidonische Dido zat in ’t eerste stom van verwondering om zulck een’ man, daer na om zijn avontuur, en sprack aldus: o Godin Venus zoon, wat ongeval drijft u herwaert aen, na het uitstaen van zoo veel gevaers? wat gewelt vervoert u in dezen onbeschoften hoeck? Zijt ghy die Eneas, die de zegenrijcke Venus, by Anchises, Dardans zoon, zwanger, op den kant van Simois in Frygie, ter weerelt broght?

    De koningin zat eerst verstomt op haere stê,
(875) Verwondert om dien man, en om zijne avontuuren.
Zy sprack: ô Venus zoon, wat voert u naer ons muuren?
Wat drijft u, met gevaer door zoo veel zeeverdriet,
Naer dezen woesten hoeck? zijt gy Eneas niet,
Dien Venus, zegenrijck, een voester van de weelde,
(880) By Dardans zoon, Anchys, op Xanthus oever teelde,
En in het Troisch gewest wel eer ter weerelt broght?


[I] Atque equidem Teucrum memini Sidona venire,
[p. 118]
(620) Finibus expulsum patriis, nova regna petentem
Auxilio Beli: genitor tum Belus opimam
Vastabat Cyprum, & victor ditione tenebat.
Tempore jam ex illo casus mihi cognitus urbis
Trojanae, nomenque tuum, regesque Pelasgi.

Zeker my gedenckt, dat Teucer, uit zijn vaderlant gedreven, en met Belus hulpe een nieuw koningkrijck zoeckende, te Sidon quam. Mijn vader Belus verwoeste toen het vette Cyprus, en regeerde over het eilant, [p. 115] dat hy met den zwaerde veroverde. Van dien tijt af wist ick al van den ondergangk van Troje, en van uwen naem, en de Griecksche Koningen te spreken.

Gewisselijck my heught dat Teucer my bezocht
Te Sidon, toen hy, uit zijn vaderlant gedreven,
Naer andre rijcken stont, door Belus hulp gesteven.
(885) Mijn vader Belus liep het vruchtbre Cyprus af,
Bezat het eilant, dat zich boogh voor zijnen staf.
Ick hoorde sedert al van uwen naem vermaenen,
Van Griecksche koningen, en ’t jammer der Trojaenen,


[I] (625) Ipse hostis Teucros insigni laude ferebat,
Seque ortum antiqua Teucrorum à stirpe volebat.
Quare agite, ô tectis juvenes succedite nostris.
Me quoque per multos similis fortuna labores
Iactatam, hac demum voluit consistere terra.
(630) Non ignara mali, miseris succurrere disco.

De vyant zelf gaf den Trojanen grooten lof na, en dreef, dat hy uit den overouden stam der Trojanen gesproten was: weshalve, o jongelingen, neemt onbeschroomt uw verblijf in ons hof. Een gelijck avontuur heeft my oock, na veel omzwervens, ten leste hier op dezen bodem nedergezet. Ick, die weet hoe het omsuckelen smaeckt, ben genegen den ellendigen de hant te bieden.

De vyant zelf verhief de Troischen, en hunn’ stam,
(890) En rekende dat hy zijn’ oirsprong hieruit nam:
Weshalve, ô brave jeught, neem uw verblijf ten hove.
Een zelve zeefortuin heeft eertijts my, verschove
En vreemde ballingin, na allerhande noot,
Ten leste in dees landouwe ontfangen met mijn vloot.
(895) Ick, die den weêrspoet ken, ben willigh alle lieden
In hun verlegenheit en noot de hant te bieden.


[I] Sic memorat; simul Aenean in regia ducit
Tecta; simul divûm templis indicit honorem.
Nec minus interea sociis ad littora mittit
Viginti tauros, magnorum horrentia centum
(635) Terga suum, pingues centum cum matribus agnos:
Munera, laetitiamque dei.

Zoo spreecktze, en leit Eneas voort in het Koningklijcke hof: voort beveeltze in alle kercken den Goden danckoffer te slaghten: en zent oock ondertusschen den gasten op het strant twintigh stieren toe; hondert geborstelde ruggen van groote zwijnen, hondert vette lammers met hunne moeders, en de gaven van den verheugenden Godt.

Zoo spreeckt de koningin, en leit Eneas voort
In ’t koningklijcke hof, beveelt aen ieder oort,
[p. 158]
In alle tempelen te slaghten, en te vieren,
(900) Ter eere van de Goôn. zy zent wel twintigh stieren,
En hondert zwijnen, ruigh van borstelen, naer zee
Haer gasten toe, en zoo veel vette lammers mê,
En weelige oien, en Godt Bacchus blijde gaven.


[I] At domus interior regali splendida luxu
Instruitur, mediisque parant convivia tectis.
Arte laboratae vestes, ostroque superbo:
(640) Ingens argentum mensis, coelataque in auro
Fortia facta patrum, series longissima rerum
Per tot ducta viros antiqua ab origine gentis.

Maer het heerlijcke hof wort van binnen overdadigh en Koningklijck opgepronckt: in het midden recht men de maeltijt aen, en behangt de plaets wel prachtigh met purper en kostelijck tapijtwerck: de tafels glimmen van al het zilverwerck en gout, waer op der voorouderen vrome daden (uitgevoert door zoo veel brave mannen, uit dien ouden stam gesproten) op een lange ry, gedreven staen.

Maer binnen wort het hof, door hofgezin en slaven,
(905) Heel prachtigh koninglijck en heerlijck toegemaeckt.
Men recht in ’t middenhof de maeltijt aen. hier blaeckt
Tapijt, en purper, elck om ’t heerlijckste uitgelaeten.
De tafels schitteren van goude en zilvre vaten,
Waerop der vaderen doorluchte daeden staen
(910) Gedreven op een ry, van haeren oirsprongk aen:
Wat d’overoude stam verricht heeft door de grooten,
Door zoo veel dapperen, uit dezen stam gesproten.


[I]    Aeneas (neque enim patrius consistere mentem
Passus amor) rapidum ad navis praemittit Achaten,
(645) Ascanio ferat haec, ipsumque ad moenia ducat.
Omnis in Ascanio chari stat cura parentis.

    Eneas, wiens vaderlijck gemoedt niet rusten kon, zont Achates haestigh vooruit naer de schepen toe, om Askaen van al hun wedervaren verslagh te doen, en hem mede in stadt te brengen. Het vaderlijck hart hangt geheel over den lieven Askaen.

    Eneas (want zijn hart en vaderlijck gemoedt
Niet rusten kon,) zont voort Achates heen met spoet,
(915) Naer strant toe, en de vloot, om hun bejegeningen
Askaen te melden, en hem mede in stadt te bringen.
Het vaders hart is meest voor ’t lieve kint beducht.


[I] Munera praeterea Iliacis erepta ruinis
Ferre jubet, pallam signis auroque rigentem,
Et circumtextum croceo velamen acantho,
(650) Ornatus Argivae Helenae, quos illa Mycenis,
Pergama cum peteret inconcessosque Hymenaeos,
Extulerat, matris Ledae mirabile donum.

Voort beveelt hy hem te halen de geschencken, uit den brant van Troje geborgen; eenen sluier, stijf van gout geborduurt, en een behangsel, geboort met oranje beereklaeuw, waer mede Heleen van Argos plagh te proncken; want Leda, de moeder, haer deze kostelijckheden schonck voor wat byzonders, en dieze, van Mycenen naer Troje en d’ongeoorloofde bruiloft varende, medenam:

Met een beveelt hy hem schenckaedje en schat, ter vlught
Geborgen uit den brant van Troje, in ’t hof te haelen;
(920) Een’ tabbert, stijf van gout en parlen, om te praelen,
En een behangsel, met oranje loof en bloem
Geboort, waermê Heleen van Argos, rijck van roem,
Zich cierde, een wonderlijck geschenck van moeder Lede;
Toen zy, van out Myceen, haer vaders hof en stede,
(925) Naer Troje en d’onvrye echt ging vaeren voor den wint;


[I] Praeterea sceptrum, Ilione quod gesserat olim,
Maxima natarum Priami, colloque monile
(655) Baccatum, & duplicem gemmis auroque coronam.
Haec celerans ita ad naves tendebat Achates.

behalve dit noch eenen scepter, dien Ilione, Priaems outste dochter, plagh te dragen, en eenen karkant van perlen, en een dubbele kroon van gout en gesteente. Achates teegh al zijn best naer de schepen toe, om dit te bestellen.

Met noch een’ scepter, eer van Priams outste kint,
De dochter Ilioon gedragen, neffens dezen
Een’ parlen halskarkant, en noch een uitgelezen
Juweel, een dubble kroon van steenen en van gout.
(930) Achates teegh zijn best, daer zich de vloot onthoudt,
Op dat hy dezen last, naer zijnen eisch, bekleede.


[I]    At Cytherea novas artes, nova pectore versat
[p. 119]
Consilia, ut faciem mutatus & ora Cupido
Pro dulci Ascanio veniat, donisque furentem
(660) Incendat reginam, atque ossibus implicet ignem.

[p. 116]
    Maer de Godin van Cyprus lagh op haer luimen, om wat nieuws, wat vreemts aen te rechten, en Kupido in den schijn van den lieven Askaen herwaert te brengen, om de Koningin, terwijl de giften haer tot razens toe bekooren zouden, met den brant van minne t’ontvoncken, tot in het mergh van ’t gebeente toe:

    Maer Cyprus koningin lagh op haer luim, was reede
[p. 159]
Om wederom wat nieuws wat zeldtzaems te bestaen,
En haeren zoon, in schijn van ’t lieve kint Askaen,
(935) Te brengen in het hof, en Dido, daer de giften
Haer hart bekooren, als met zinnelooze driften,
t’Ontvoncken door den brant van minne in mergh en been:


[I] Quippe domum timet ambiguam, Tyriosque bilingues.
Urit atrox Iuno: & sub noctem cura recursat.
Ergo his aligerum dictis adfatur amorem.
Nate, meae vires, mea magna potentia solus,

want Venus vreest voor het weifelachtigh hof, en de dubbelhartige Tyriers: Zy heeft angst voor Juno, en des nachts om die zaeck bekommert, spreeckt den vluggen Minnegodt aldus aen: mijn zoon, op wiens maght en vermogen alleen ick my verlaten magh:

Want Venus vreest den aert van Tyrus hof en steên,
Vol dubbelhartigen en weifelende raeden.
(940) Zy vreest oock Juno zelf, en, ’s nachts hierom beladen,
Spreeckt dus den Minnegodt, den kleenen vlieger, aen:
Mijn zoon, op wiens gewelt en maght ick vast magh staen;


[I] (665) Nate patris summi qui tela Typhoëa temnis;
Ad te confugio, & supplex tua numina posco.
Frater ut Aeneas pelago tuus omnia circum
Littora jactetur, odiis Iunonis iniquae.
Nota tibi, & nostro doluisti saepe dolore.

o zoon, die op het geweer des oppersten vaders, waer mede hy de Reuzen verplette, niet past; tot u neem ick mijn toevlught, en verzoeck ootmoedigh uw goddelijcke hulp. U is bekent, hoe uw broeder Eneas, door Junoos ongerechtigen haet, over zee langs alle kusten, omzwerft; en ghy waert dickwils met onze droefheit begaen.

O zoon, die op ’t geweer van Jupiter, waermede
Hy reuzen heeft verplet, niet past; ick heb een bede
(945) Aen uwe Godtheit, en verzoeck uw’ onderstant.
Gy weet hoe Junoos wrock dus, over zee en zant,
Langs alle kusten voert Eneas, uwen broeder,
t’Onbillijck: en de rouw van uw beminde moeder
Gingk dickwijl u aen ’t hart.


[I] (670) Hunc Phoenissa tenet Dido blandisque moratur
Vocibus; & vereor, quo se Iunonia vertant
Hospitia, haud tanto cessabit cardine rerum.
Quocirca capere ante dolis, & cingere flamma
Reginam meditor, ne quo se numine mutet;
(675) Sed magno Aeneae mecum teneatur amore.
Qua facere id possis, nostram nunc accipe mentem.

De Punische Dido heeft hem nu vast, en houdt den man met smekende woorden op: en ick ben beducht waer Junoos onthael op uitdraeien wil: zy zal op dees gewenschte gelegentheit niet slapen: weshalve ick toelegh, om de Koningin by tijts listigh met minne t’ontvoncken, en op mijn hant te krijgen, op datze door geene Godtheit van opzet verandere, maer Eneas zoo gunstigh een hart toedrage, gelijck wy: vat nu onze meening, hoe ghy dit te wege kunt brengen.

                                              nu houdt hem Dido vast
(950) Met zoeten woorden op. hoe dit onthael den gast
Bekomen moght, heeft my met achterdocht getroffen.
Gewis zy zal by dees gelegenheit niet sloffen,
Maer passen op haer stuck: waerom ick vind geraên,
De koningin, eer zy iet ontrous durf bestaen,
(955) Met list t’ontvoncken, en op mijne zy te winnen,
Op dat geen Godtheit haer verandere van zinnen,
En zy Eneas blijf van harte toegedaen,
Als ick. nu vat mijn’ zin, om hier niet mis te slaen.


[I] Regius, accitu cari genitoris, ad urbem
Sidoniam puer ire parat, mea maxima cura;
Dona ferens pelago, & flammis restantia Trojae:
(680) Hunc ego sopitum somno super alta Cythera,
Aut super Idalium sacrata sede recondam:
Ne qua scire dolos, mediusve occurrere possit.

Het Koningklijcke kint, mijn eenige bekommeringe, maeckt zich vaerdigh, om op het gebodt zijns lieven vaders naer de Sidonische stadt te gaen, en de geschencken, na den brant van Troje overgebleven, mede te brengen. Dit kint zal ick, terwijl het slaept, op Cythera, den hoogen bergh, of Idalie, in de heilige plaetse wechschuilen; op dat het dit bedrogh niet eens riecke, of ons in den wegh loope.

Het koningklijcke kint, dat ick alleen bezinne,
(960) Rust toe, op vaders last, naer ’t hof der koninginne
Te treden, en schenckaedje en overbleven schat,
Uit Trojes brant geberght, te brengen in de stadt.
Ick zal dit kint, als ’t slaept, in onze heuvelstreecken,
Idalie, of Cytheer, my toegewijt, versteecken,
(965) Op dat het dit bedrogh niet riecke, of ons ontmoet’
In ’t midden van ’t bancket.


[I] Tu faciem illius noctem non amplius unam
Falle dolo, & notos pueri puer indue vultus:
(685) Ut cum te gremio accipiet laetissima Dido,
Regales inter mensas, laticemque Lyaeum,
Cum dabit amplexus, atque oscula dulcia figet,
Occultum inspires ignem, fallasque veneno.

Ga, vermom u met zijn aenzicht niet langer dan eenen nacht: ga, mijn kint, deck uw aenschijn met de troni en het opzicht van het kint; op dat (wanneer Dido, onder het Koningklijck bancket, wel in haer schick, en verheught van den wijn, u op haren schoot neme, omhelze en minnelijck kusse) ghy haer het verborgen vier en bedrieghelijck vergift inblaest.

                                                ga heen, vermom met spoet
[p. 160]
Uw aenzicht eenen nacht, en laet u niet verdrieten
De troni van dit kint naer ’t leven aen te schieten,
Op dat (wanneer Elize, op ’t koningklijck bancket
(970) Verheught, en by den wijn, die zorgh van ’t harte zett’,
U neeme op haeren schoot, omhelze, en kusse onendigh,)
Gy haer ’t verborgen vier en loos vergift behendigh
Ten lippen inneblaest.


[I] Paret amor dictis charae genetricis, & alas*
(690) Exuit, & gressu gaudens incedit Iüli.
At Venus Ascanio placidam per membra quietem
Irrigat, & fotum gremio dea tollit in altos
Idaliae lucos; ubi mollis amaracus illum
Floribus, & dulci adspirans complectitur umbra,

De Minnegodt gehoorzaemt den bevele zijner lieve [p. 117] moeder, schudt zijne vleugels uit, en treet vrolijck hene, niet anders of het Julus zelf waer: maer Godin Venus schenckt Askaen eenen liefelijcken slaepdranck, en hem in haren schoot koesterende, voert het kint om hoogh, in het bosch van Idalie, en leit het op zachte marjolein, die met zijne bloemen en koele schaduwe dit wicht toeademt.

                                      ’t gehoorzaem minnekint
Gehoorzaemt moeders last, gelijck zy raetzaem vint.
(975) Het schiet zijn vleugels uit, en treckt al vrolijck heene,
Met zulck een’ tredt, als of Iülus zelf verscheene.
Maer Venus geeft Askaen een’ slaepdranck, streelt en kust
En stooft het in haer’ schoot, en voert het kint gerust
Op ’t hoogh Idalie ten bossche in, leght het kleine
(980) In koele schaduwen van zachten marjoleine,
Op datze met haer bloeme en geuren ’t wicht verquick’.


[I] (695) Iamque ibat dicto parens, & dona Cupido
Regia portabat Tyriis, duce laetus Achate.
[p. 120]
Cum venit, aulaeis jam se regina superbis
Aurea composuit sponda, mediamque locavit.

Kupido zijne moeder gehoorzamende, gingk nu hene, wel gedient met Achates, zijnen leitsman, om de Tyriers Koningklijcke geschencken te brengen, en daer aenkomende, zoo was de Koningin al op het heerlijck tapijt en de goude sponde, recht in het midden, aengezeten.

Kupido geeft gehoor, gaet heen, wel in zijn schick
Met trouwe Achates, die hem meleit, om de heeren
Met koningklijck geschenck en gaven te vereeren.
(985) De koningin had, voor zijn komst, zich ten banckett’
Op bedspon en tapijt in ’t midden aengezet.


[I]    Iam pater Aeneas, & jam Trojana juventus
(700) Conveniunt: stratoque super discumbitur ostro.
Dant famuli manibus lymphas, Cereremque canistris
Expediunt, tonsisque ferunt mantilia villis.
Quinquaginta intus famulae, quibus ordine longo
Cura penum struere, & flammis adolere penates.

    De vader Eneas en Trojaensche jongelingen vergaderen vast, en men gaet op de purpere banckpeuluwen, voor hun gespreit, aenleggen. De dienaers geven het hantwater, leggen de weite uit de korven op den disch, en brengen ruige hantdoecken, om de handen te droogen. Binnen zijn vijftigh dienstmaeghden bezigh, op een lange ry, met spijze aen te rechten, en de zalen te bewieroocken.

    De vorst Eneas en de Troischen, zijn geleide,
Vergaêren vast; men gaet aenleggen op ’t gespreide*
En purpren tafelbed. de dienaer giet lampet
(990) En water op de hant. men drooght de handen met
Gebloemden hantdoeck. men leght weite uit teene manden
Op tafel. binnen wort gewoelt met hondert handen
Van vijftigh maeghden, die op eene lange ry
’t Gerecht opdisschen, en de hoofsche leckerny,
(995) Het hof bewierroocken:


[I] (705) Centum aliae, totidemque pares aetate ministri,
Qui dapibus mensas onerent, & pocula ponant.
Nec non & Tyrii per limina laeta frequentes
Convenere toris jussi discumbere pictis.
Mirantur dona Aeneae, mirantur Iülum
(710) Flagrantesque dei vultus, simulataque verba,
Pallamque, & pictum croceo velamen acantho.

Hondert andere dienstmaeghden en hondert dienaers, alle even jeugdigh, zetten de gerechten op tafel, en schencken den wijn. De Tyriers komen oock by menighten de poort ingedrongen, en worden mede op de tapijten aengezet. Zy verwonderen zich over Eneas geschencken: zy verwonderen zich over Julus, en het aenschijn des blakenden Godts, en zijn nagebootste spraeck, en den sluier, en het behangsel, met oranje beereklaeuw geborduurt.

                                                en dan noch hondert anderen,
En hondert dienaers van eene oude met elckanderen,
Die rijcklijck op den disch verschaffen wijn, en spijs.
De burgery dringt sterck ter poorte in, naer lants wijs.
Men zetze op dischtapijt. zy zien Eneas gaven
(1000) Met groot verwondren aen, verwondert om den braven
[p. 161]
Iülus, en den Godt, wiens aenschijn gloeit, en straelt,
En zijn gebootste spraeck; om sluier en ’t gemaelt
En rijck omhangsel van oranje.


[I] Praecipuè infelix pesti devota futurae
Expleri mentem nequit, ardescitque tuendo
Phoenissa, & puero pariter, donisque movetur.

Boven alle anderen kan d’ongeluckige Dido van Fenicie, de toekomende minnesmette overgegeven, haren lust niet verzaden, en wort verhit, terwijlze hem belonckt, en te gelijck door het kint en de giften ontroert.

                                                    geen van allen
Kan minder zich verzaên van lust en welgevallen
(1005) Aen dit aenminnigh kint, als Dido, die alree
Zich deerlijck overgeeft aen ’t naeckend minnewee.
Zy wort verhit door ’t kint, en ’t geen haer is geschoncken;
Die beide het gemoedt ontstellen, en ontvoncken,


[I] (715) Ille, ubi complexu Aeneae, colloque pependit,
Et magnum falsi implevit genitoris amorem,
Reginam petit. haec oculis, haec pectore toto
Haeret, & interdum gremio fovet inscia Dido,
Insideat quantus miserae deus.

Na dat de knaep, in Eneas armen, hem om den hals hing, en de geweldige groote liefde zijnes gewaenden vaders verzaet hadde, zoo vloogh hy naer de Koningin toe, die druckte het kint aen heur hart, en kost haer oogen niet zadt zien, en d’ellendige koestert het zomtijts op haren schoot, niet eens denckende, hoe groot en maghtigh een’ Godt zy op hare knien houdt.

Na dat de knaep een wijl in vaders armen hangt
(1010) Om zijnen hals, die den vermomden zoon ontfangt,
En kust tot dat hy heeft verzaet des vaders minne,
Zoo zoeckt het kint Elize, en vlieght de koninginne
Met yver om den hals. zy druckt het aen haer hart,
En ziet zich naulijx zat, en Dido, die de smart
(1015) Der minne namaels staet zoo jammerlijck te voelen,
Verneemt niet welck een’ Godt zy, om haer’ lust te koelen,
Aldus in haeren schoot vast koestert, streelt, en mint.


[I]                                          at memor ille
(720) Matris Acidaliae, paulatim abolere Sychaeum
Incipit, & vivo tentat praevertere amore
Iampridem resides animos desuetaque corda.
Postquam prima quies epulis, mensaeque remotae,
Crateras magnos statuunt, & vina coronant,

Maer hy, gedachtigh aen zijn Acidalische moeder, begint Sicheüs allengs uit haer gedachtenisse te vegen; en pooght het gemoedt, nu al [p. 118] een poos verkoelt, en het hart van minne gespaent, door herbore minne t’overrompelen. Na dat het lijf gesterckt, en het eerste gerecht opgenomen was, zette men groote bekers op, en schonck den wijn, dat het schuimde.

De zoon, die moeders last uitvoeren wil, begint
Allengs Sicheüs uit haer hart en zin te wissen,
(1020) En pooght inwendigh ’t hart en haer gedachtenissen,
Nu koeler, en een poos van d’eerste min gespaent,
Door een herbore min t’ontsteecken, eer zy ’t waent.
Het eerste dischgerecht is naulijx opgenomen,
En ’t lijf met spijs gesterckt, of groote kelcken koomen
(1025) Ter tafel, en men kranst den wijnkop versch en koel.


[I] (725) Fit strepitus tectis, vocemque per ampla volutant
Atria: dependent lychni laquearibus aureis
Incensi, & noctem flammis funalia vincunt.
Hic regina gravem gemmis, auroque poposcit,
Implevitque mero pateram, quam Belus, & omnes
(730) A Belo soliti. tum facta silentia tectis.

Het begost in ’t hof te krioelen, en de gasten lieten zich hooren, dat de galm door de ruime zalen heneklonck. De lampen hangen aen de goude balken, en de turcken verdrijven de duisternis by nacht. Toen eischte de Koningin eenen wijnkop, zwaer van gout en gesteente, waer uit Belus en alle zijn nakomelingen gewoon waren te drincken, en liet dien vol wijn schencken; waer na het al zweegh wat ’er was.

De gasten zijn verheught. het vrolijck gekrioel
Verweckt een’ wedergalm door al de ruime zaelen.
De lamp beschijnt het gout der balcken met haer straelen.
De turck brant helder, en verdrijft den duistren nacht.
(1030) Nu eischt de koningin een’ wijnkelck, daer ’t geslacht
Van Belus en zijn zaet gewoon was uit te drincken;
Een’ wijnkelck, zwaer van gout, waerin robijnen blincken:
Men schonck dien boordevol. toen zweegh al wat’ er zat.


[I] [p. 121]
Iuppiter (hospitibus nam te dare jura loquuntur)
Hunc laetum Tyriisque diem, Trojaque profectis
Esse velis, nostrosque hujus meminisse minores.
Adsis laetitiae Bacchus dator, & bona Iuno:
(735) Et vos ô coetum Tyrii celebrate faventes.

O Jupiter, sprackze (naerdien men u houdt voor het hooft der gasteryen, en die haer wetten voorschrijft) geef toch, dat dees dagh den Tyriers en Trojaenschen vlughtelingen een dagh van blijschap zy, en onze nakomelingen hier aen mogen gedencken: dat Bacchus, schencker van de vreught, oock de goede Juno zich hier tegenwoordigh, onder ’t gezelschap, vinden laten: en ghy, o Tyriers, begunstight en onthaelt dit vrolijck gezelschap.

Zy sprack: ô Jupiter, naerdien elck een u schat
[p. 162]
(1035) En eert voor ’t heiligh hooft der blijde gasteryen,
Die haer oock wetten stelt; laet toch dees dagh gedyen
Tot heil van Tyrus, en den Troischen vlughteling,
Op dat men na gedenck’ hoe Tyrus Troje ontfing:
Dat Bacchus, schencker van de vreught, ons koom’ verblyen,
(1040) En Juno zelf verschijne op deze gasteryen.
Gy Sidoniers, onthaelt de gasten, blijde en frisch.


[I] Dixit, & in mensa laticum libavit honorem,
Primaque libato summo tenus attigit ore,
Tum Bitiae dedit increpitans: ille impiger hausit
Spumantem pateram, & pleno se proluit auro.
(740) Post alii proceres. cithara crinitus Iopas
Personat aurata, docuit quae maximus Atlas.

Zoo sprackze, en plengde d’eerste een luttel wijns, ten dranckoffer op de tafel, en proefde slechts den kop, en gaf het voort aen Bitias, hem aenmanende tot drincken. Hy neep met eenen veegh den schuimenden kop uit, zoo boortvol als die was: Na hem droncken d’andere hoofden. Iöpas, met zijn gekrolt hair, speelde op de gulde cyther de lessen van den grooten Atlas.

Zy sprack: ô Jupiter, naerdien elck een u schat
[p. 162]
Zoo spreecktze, en plengt en stort wat wijns uit op den disch,
Als een danckofferhande, en proeft die met de lippen,
En roert den wijnkelck pas en effen aen te tippen.
(1045) Toen gaf zy ’t Bitias, die zet het aen den mont,
En nijpt den wijnkelck uit, tot onder op den gront.
De grooten volgen hem. Iöpas roert de snaeren:
Die zanger, lang van haer, speelt op al wat d’ervaeren
En stercken Atlas leert.


[I] Hic canit errantem Lunam, Solisque labores:
Unde hominum genus & pecudes, unde imber & ignes
Arcturum, pluviasque Hyadas, geminosque Triones.
(745) Quid tantum Oceano properent se tingere soles
Hiberni: vel quae tardis mora noctibus obstet.
Ingeminant plausum Tyrii, Troesque sequuntur:

Hy zong den loop der mane, en het verduisteren der zonne: oock waer uit menschen en vee hunnen oirsprongk namen: wat d’oirzaeck zy van blixem, donder en regen: van den Boer, en de natte Regenstarren, en beide de Beeren: waerom ’s winters de dagh zoo haest onderga, en de nacht zoo langk valle. De Tyriers verdubbelden het hantgeklap, en de Trojanen volgen hen.

                                    hy zingt den loop der maen:
(1050) Van zonnezwijm: waeruit de mensch en ’t vee ontstaen:
Wat oirzaeck zy van storm en blixem, dondervlaegen:
Van Boer, en Regenstar, en groote en kleenen Wagen:
Wat heete dagen reckt: wat koude krimpt zoo knap.
De vrolijcke Tyriers verdubblen ’t hantgeklap:
(1055) De Troischen volgen hen.


[I] Nec non, & vario noctem sermone trahebat
Infelix Dido, longumque bibebat amorem,
(750) Multa super Priamo rogitans, super Hectore multa:
Nunc quibus Aurorae venisset filius armis,
Nunc quales Diomedis equi, nunc quantus Achilles.

D’ongeluckige Dido broght mede den nacht over, met allerhande kout, en dronck de liefde vast in, en hadde het byster drock met vragen, dan naer Priaem, dan naer Hektor; dan met wat wapenen de zoon van Auroor te velde quam; dan naer Diomedes paerden; dan wat Achilles voor een helt was geweest.

                                                    de koningin, eilaci,
Al t’ongeluckigh, broght met kouten deze staetsi,
Dit nachtfeest over, dronck de min, die heur behaeght;
Terwijlze gratigh dan naer koning Priam vraeght,
Dan weêr naer Hektor, dan naer Memnon; met wat boogen,
(1060) Wat wapenen hy quam uit Oosten aengetoogen;
Dan naer de paerden en ’t geridt van Tydeus zoon;
Dan naer Achilles moedt, en zijnen oorloghstoon.


[I] Immo age, & à prima dic hospes origine nobis
Insidias, inquit, Danaum, casusque tuorum,
(755) Erroresque tuos; nam te jam septima portat
Omnibus errantem terris & fluctibus aestas.

Ten leste sprackze: nu mijn wellekome gast, laet my eens hooren, [p. 119] van den beginne af, het verraet der Griecken, en uw ongeval en omsuckelingen; want het is nu de zevende zomer, dat ghy over al de weerelt te water omgezworven hebt.

Ten leste sprackze: ô vorst, ter goeder uur gekoomen,
Verhael ons van ’t begin hoe Troje is ingenomen
(1065) Door ’t Griecksch verraet: verhael uw avontuur in ’t bree,
En hoe gy ommezworft: want uwe vloot alree
Is zeven jaeren langk gesolt op woeste baren,
En heeft de weerelt en haer kusten omgevaeren.

Continue
[p. 121]

AENEIDOS LIB. II.

ARGUMENTUM.
DIdonis voluntati morem gerens Aeneas, Excidii Trojani seriem narrat; ea est hujusmodi. Graeci decimo belli Trojani anno, attritis jam viribus, virtutique diffidentes, ad dolum confugiunt: nocteque ea quae urbis incendium antecessit, fugam simulantes, circa Tenedum latitant, re- [p. 122] licto in agro Trojano equo ligneo tantae magnitudinis, ut portis urbis recipi non posset: ejus utero lectissimum quemque procerum includunt. Trojani partim fraude Sinonis impulsi, partim Laocoontis supplicio territi, diruta muri parte, equum in arce statuunt. Nocte intempesta Graeci à Tenedo profecti, per eam muri ruinam, qua equus erat introductus, urbem invadunt. Sinon reserato equi utero armatos emittit: omnia ferro flammisque foedantur. Aeneas interim ab Hectore in somnis admonetur, ut sibi fuga consulat, deosque patrios incendio eripiat. Ille tamen honestam mortem turpi fugae praeferens, frustra in arma ruit: satis feliciter primus impetus succedit Trojanis, donec Choroebi consilium sequuti, sumptis Graecorum armis, suorum telis obruuntur. Interea Priami regia oppugnatur, Priamusque ipse à Pyrrho Achillis filio interficitur. Aeneas itaque frustra tentatis omnibus, cum jam nihil spei reliquum esset, sacra Anchisae patri committit, eoque in humeros suos sublato, assumptisque Ascanio filio Creusaque uxore, fugam arripit. Graeci à tergo insequuntur. In eo tumultu Creusam uxorem amittit: cujus quaerendae causa, per totam urbem oberranti, obvia fit uxoris umbra, virumque mortis suae certiorem facit: ipse ad socios revertitur, quo jam magnus virorum mulierumque numerus confluxerat, ejus auspicium, quocunque terrarum abducere vellet, sequi paratus.

P. VIRGILIUS MAROOS
ENEAS.
Het tweede Boeck.

INHOUDT.
Eneas, Dido believende, verhaelt haer, op een ry, den ondergangk van Troje, die zich op deze wijze toedroegh. De Griecken, in het tiende jaer des oorlooghs voor Troje, afgemat, en hun vermogen mistrouwende, zoecken door lagen een gewenschte uitkomst des krijghs, en veinzen, ’s nachts voor stadts verwoestinge, af te trecken, verbergen zich onder Tenedos; terwijlze, op het velt voor Troje, achterlaten het houten paert, zoo afgrijsselijck hoogh gebouwt, dat men het niet binnen de poorten kon halen; en de bloem der Griecksche Vorsten zich in den buick verbergen moght. De Trojanen, ten deele door Sinons bedrogh aengevoert, ten deele door Laokoöns straf verschrickt, breken een vack uit de vesten, en planten het paert op het slot. De Griecken, te midnacht, van Tenedos afzackende, vallen in stadt, langs den gesloopten muur, waer door men het paert binnentrock. Sinon, hier op den paerdebuick opsluitende, laet de gewapenden uit, die alles te vier en te zwaerde ontzeggen. Middelerwijl waerschuwt Hektor Eneas in den slaep, raet hem te vlughten, en de vaderlijcke Huisgoden, uit den brant, te bergen. Eneas nietemin, meer wercks maeckende van een eerlijcke doot, dan een schandelijcke vlught, biet den vyant weerstant, doch vergeefs. D’eerste aenval geluckte den Trojanen wel, tot datze, volgens Chorebus raet, der Griecken wapens gebruickende, van hun eigen volck overvallen wierden. Ondertusschen wort Priaems hof bestormt, en Priaem zelf van Pyrrhus, Achilles zoon, om hals gebroght. [p. 120] Eneas, aldus vergeefs zich in alles quijtende, en nu geene uitkomst ziende, beveelt zijnen vader Anchises het Heilighdom, en hem op de schouders heffende, en Askaen, zijnen zoon, en Kreüze, zijne gemalin, medenemende, kiest de vlught, daer de Griecken hem op de hielen volgen. In dien last stekende, mist hy Kreüze, zijn beddegenoot, om wie te vinden de helt al de stadt omdwaelt, daer heur geest hem bejegent, van hare doot verwittight, en zijn geluck spelt; dies hy naer zijne megezellen keert, en hier een groot getal van mannen en vrouwen by een verzamelt vint, het welck bereit is, onder zijn geleide, te volgen, waer het hem believen zal.

        Elck zwijght, en luistert scherp: De Vorst verhaelt in ’t bree
    Dien gloenden ondergangk, gebrouwen door de lagen
        Van dat schijnheiligh paert: hoe Sinon tuck, en ree
    Te decken ’t loos bedrogh, en zulck een’ sprongk te wagen,
        Het paert aen ’t baren holp: hoe Hektor Venus zoon
    Den vaeck uit d’oogen dreef, en waerschuwde op te waken:
        Hoe die zich redde op straet door levenden en doôn,
    Het hof ontzetten wou, en d’afgestormde daken;
        Tot dat hy op zijn’ hals den grijzen vader nam,
        Zijn ga verloor, en met zijn kint dien moort ontquam.

[p. 163]

P. VIRGILIUS MAROOS
ENEAS.
Het tweede Boeck.

INHOUDT.
        Elck zwijght, en luistert scherp. de vorst verhaelt in ’t bree
    Dien gloênden ondergangk, gebrouwen door de laegen
        Van dat schijnheiligh paert: hoe Sinon, tuck en ree
    Te decken ’t loos verraet, en zulck een’ sprongk te waegen,
        (5) Het paert aen ’t baeren holp: hoe Hector Venus zoon
    Den vaeck uit d’oogen dreef, en waerschouwde op te waecken:
        Hoe hy zich redde op straet, door levenden en doôn,
    Het hof ontzetten woude, en d’ afgestormde daecken;
        En met zijn’ vader vliênde, op ongewisse hoop,
        (10) Zijn gade miste, en met zijn kint dien moort ontsloop.


[II] COnticuere omnes, intentique ora tenebant:
Inde toro pater Aeneas sic orsus ab alto.
Infandum regina jubes renovare dolorem:
Trojanas ut opes, & lamentabile regnum
(5) Eruerint Danai; quaeque ipse miserrima vidi,
Et quorum pars magna fui.

ELck zweegh stil, luisterde scherp toe, en had het oogh op hem. Toen hief vader Eneas, van het hooge banckkussen aldus aen: o Koningin, ghy doet my mijn droefheit, die met geenen mont uit te spreken is, vernieuwen: hoe de Griecken de Trojaensche mogentheit en het Rijck zoo deerlijck uitroiden; en voort al de jammeren, die ick met mijn eigene oogen aenzagh, en my zelven wel dapper troffen.

ELck zweegh, en zagh hem aen, met aendacht en verlangen.
De vorst Eneas heeft hierop dus aengevangen,
Van ’t hooge tafelbedde: ô koningklijcke vrouw,
Gy heetme mijnen druck en onuitspreeckbren rouw
(5) Vernieuwen; hoe de Grieck zoo deerlijck het vermogen
Van Ilium verdelghde, en wat ick met mijne oogen
Al jammeren aenschoude, en mede in zulck een’ staet
Vooraen bezuuren most.


[II]                                  quis talia fando
Myrmidonum, Dolopumve, aut duri miles Ulyssi,
Temperet à lacrymis? & jam nox humida coelo
Praecipitat, suadentque cadentia sidera somnos.
[p. 123]
(10) Sed si tantus amor casus cognoscere nostros,
Et breviter Trojae supremum audire laborem:
Quamquam animus meminisse horret, luctuque refugit,
Incipiam.

Wat Myrmidoner, wat Doloper, of soldaet van den wreeden Ulysses zou dat zonder tranen kunnen vertellen? Oock is het nu al over midnacht, en de starren aen ’t nederdalen, raden ons te slapen: doch zijt ghy zoo zeer belust om onze ongevallen te weten, en in ’t kort d’uiterste ellende van Troje te hooren; zoo zal ick (hoewel mijn hart yst, en van droefheit sluit, als ick ’er aen gedenck) echter aenvangen.

                                    wat Myrmidonsch soldaet,
Wat Doloper, of wie van wreede Ulysses bende
(10) Zou, zonder traenen, die verwoestinge en elende
Verhaelen? oock bevalt de nacht, met dau gelaên,
Het aerdtrijck, en ’t gestarnte, alreede aen ’t overslaen,
De midnacht roept te bedde al die hier zijn gezeten:
Doch is uw lust zoo groot, om ons fortuin te weeten,
[p. 164]
(15) En Trojes ondergangk te hooren kort en klaer;
Zoo zal ick (schoon mijn geest noch gruwt aen dit gevaer
Te dencken, en mijn hart van droefheit sluit,) beginnen.


[II]        Fracti bello, fatisque repulsi
Ductores Danaum, tot jam labentibus annis,
(15) Instar montis equum divina Palladis arte
Aedificant, sectaque intexunt abjete costas.
Votum pro reditu simulant: ea fama vagatur.

De Griecksche Vorsten door den oorloogh. [p. 121] afgeslaeft, en van het nootlot gestuit, bouwen, na het verloop zoo veler jaren, door ingeven der Godinne Pallas, een paert, zoo hoogh als een bergh, schieten ’er buickstucken van dennen hout in; en geven voor dat dit een godtsgifte zy, om behouden t’huis te geraken: zoo loopt het gerucht.

    De Griecksche krijghsraet, die de vest niet zagh te winnen,
En, na veel jaeren krijghs, verzwackt, en afgemat,
(20) Van ’t nootlot afgekaetst, ging bouwen voor de stadt,
Door Pallas drift en geest, een houten paert, gesteegen
Zoo hoogh gelijck een bergh, met ribben ingeslegen
Van dennen; onder schijn van veiligh wederom
Te keeren over zee, door zulck een heilighdom,
(25) Minerve toegewijt. dus laet de Faem zich hooren.


[II] Huc delecta virûm sortiti corpora furtim
Includunt caeco lateri: penitusque cavernas
(20) Ingentes, uterumque armato milite complent.

Hier latenze eenigen van de braefste mannen, waer op het lot viel, ter sluick en heimelijck ter zijde inklimmen, en stuwen het geweldige hol en den buick vol gewapent krijghsvolck.

Men sluit de braefsten, eerst by lotinge uitgekoren,
Ter zijde al stil in ’t paert, en stopt den hollen buick
Met blanck gewapenden, by duister, en ter sluick.


    [II] Est in conspectu Tenedos, notissima fama
Insula, dives opum, Priami dum regna manebant:
Nunc tantum sinus, & statio malefida carinis.

    In ’t gezicht van Troje leit Tenedos, een zeer vermaert en bekent eilant, dat maghtigh rijck was, zoo lang Priaem regeerde, en nu slechts een inham en onveilige ree voor de schepen is.

    Een eilant, Tenedos, leght in ’t gezicht der veste
(30) Van Troje, en was befaemt in ’t oostersche geweste,
En rijck van middelen, zoo lang als Priaems rijck
Noch overende stont: nu is het slechts een wijck
En inham, daer de kiel zich naulijx magh betrouwen.


[II] Huc se provecti deserto in littore condunt,
(25) Nos abiisse rati, & vento petiisse Mycenas.
Ergo omnis longo solvit se Teucria luctu;*
Panduntur portae, juvat ire, & Dorica castra,
Desertosque videre locos, littusque relictum.

Hier gaenze leggen, en verbergen zich onder lant, daer niemant woont; en wy meenen datze wech en naer Mycenen gezeilt zijn. Hier op staeckt geheel Troje zijn langkdurige droefheit. Men zet de poorten open: elck is graegh om buiten te gaen, en het Dorische leger te bezichtigen, en de geruimde plaetsen en het strant, daerze gelegen hadden.

(35) Verberght zich op de kust. wy waenen zy toogh wech
Naer Argos toe voor wint. de stadt, van ’t lang belegh
Ontslaegen, is verheught. men zet de poorten open.
Het lust de burgery naer buiten toe te loopen
Bezichtigen het velt, daer ’s vyants leger lagh;
(40) De dootse plaets te zien, en d’oevers, daer het plagh
Te grimmelen.


[II] Hic Dolopum manus, hic saevus tendebat Achilles:
(30) Classibus hic locus, hic acie certare solebant.*
Pars stupet innuptae donum exitiale Minervae,
Et molem mirantur equi; primusque Thymoetes
Duci intra muros hortatur, & arce locari,
Sive dolo, seu jam Trojae sic fata ferebant.

Hier, zeidenze, lagen de Dolopers; daer stont de tent van den wreeden Achilles; ginder lagh de vloot; daer plaght men te vechten. Zommigen staen verbaest om de gifte, hun ten bederve, de kuische Minerve toegewijt; en verwonderen zich om de grootte des paerts. Thymetes is d’eerste, die het raet binnen de muren te halen, en op den burgh te zetten; het zy door bedrogh, of om dat dit Troje nu most overkomen.

                        hier sloegh de Thessaler zich neder.
Hier stont Achilles tent. hier lagh de vloot, in weder
En onweêr veiligh. hier ging ’t heftigh op een slaen.
De zommigen zien ’t paert met een verbaestheit aen,
(45) ’t Geschenck, dat hun ten vloeck, Minerve is opgedragen,
Verwondert om ’t gevaert. het zy dat Trojes plaegen
Dit eischten, ’t zy bedrogh, of wat het wezen wou;
Thymetes was de man, die d’eerste dit gebouw
[p. 165]
Hiet sleepen in de stadt, en op den burgh te zetten:


[II] (35) At Capys, & quorum melior sententia menti,
Aut pelago Danaum insidias, suspectaque dona
Praecipitare jubent, subjectisque urere flammis;
Aut terebrare cavas uteri, & tentare latebras.
Scinditur incertum studia in contraria vulgus.

Maer Kapys, en die verder zien, willen dat men deze schenckaedje, daer op zy quaet vermoeden, en de Griecken verraet mede voorhadden, in zee smacke, en in brant steke; of den hollen buick doorboore, en zie wat ’er in steke. De gemeente staet in twijfel tegens elckandere gekant.

(50) Maer Kapys, en die scherp en nauwer hierop letten,
Gebieden dat men ’t Griecksch, met recht verdacht, geschenck
Verbrande, of ’s vyants laegh in zee plompe, en verdrenck’,
Of polsse in ’t hol des buicks, met booren, en met sloopen.
Het wispeltuurigh graeu, hierover in veel hoopen
(55) Gereeten, staet gekant uit yver tegens een.


[II] (40) Primus ibi ante omnes, magna comitante caterva
Laocoon ardens summa decurrit ab arce:
Et procul: ô miseri, quae tanta insania, cives?
Creditis avectos hostes? aut ulla putatis
[p. 124]
Dona carere dolis Danaum? sic notus Ulysses?

Toen komt Laokoön, gevolght van eenen grooten hoop, met yver van den hoogen burgh af, d’eerste voor uit geloopen, en roept van verre: o ellendige burgers, wat dollicheit komt u over? waent ghy dat de vyant weghgevaren zy? of onder deze geschencken der Griecken geen bedrogh schuile? kent ghy Ulysses niet beter?

Toen komt Laokoön geloopen naer beneên,
Van ’t hooge slot, vol viers, vooruit, gevolght van veele,
En eenen langen sleep. hy roept met luide keele
Van verre: ô licht misleide en slechte burgery,
(60) Wat is dit voor een dolle en blinde razerny?
Gelooftge dat de vloot des vyants zy vertogen?
Of achtge een Griecksch geschenck vry van bedrogh en logen?
En kentge Ulysses dus, en zijnen valschen aert?


[II] (45) Aut hoc inclusi ligno occultantur Achivi;
Aut haec in nostros fabricata est machina muros,
Inspectura domos, venturaque desuper urbi:
Aut aliquis latet error. equo ne credite Teucri.
Quicquid id est, timeo Danaos & dona ferentes.

In dit hout zijn heimelijck Griecken verborgen; of dit gevaert is gebouwt om onze muren te bestormen, de huizen t’ontdecken, [p. 122] en de stadt daer uit t’overvallen, of daer zit wat anders achter. Mannen, wacht u voor dit paert: het zy wat het wil; ick ben vervaert voor Griecken, al brengenze geschencken.

De Griecken schuilen stil in ’t hol van dit gevaert;
(65) Of deze stormkat is gebouwt, om onze wallen
En huizen te bespiên, en Troje t’overvallen;
Of hier is een verraet bewimpelt met dit hout.
Trojanen, wacht u wel, eer gy het paert betrouwt.
Het zy hierme zoo ’t wil; ick vrees voor Griecksche treken;
(70) En hun schenckaedjen meest, en alle hoofsche streecken.


[II] (50) Sic fatus, validis ingentem viribus hastam
In latus, inque feri curvam compagibus alvum
Contorsit. stetit illa tremens, uteroque recusso,
Insonuere cavae gemitumque dedere cavernae.
Et si fata deûm, si mens non laeva fuisset,
(55) Impulerat ferro Argolicas foedare latebras:
Trojaque nunc stares, Priamique arx alta maneres.

Dit zeggende schoot hy met al zijne maght een spiets ter zijde, in den ronden buick en de ribben van het paert, datze al drillende daer in bleef steken, de holte daer van bomde, en door den weerstuit een naer geklanck gaf: en waer het zoo niet beschoren, nochte ons verstant verbijstert geweest, wy hadden door zijn aendrift met het yzer de schuilhoecken der Griecken te schande gemaeckt, en Troje en Priaems hooge slot stonden noch heden overendt.

Zoo sprack de man, en schoot een zwaere schacht, vol vier,
Uit al zijn macht ter zijde, en in den buick van ’t dier,
En door de ribben heen, zoo datze stont en trilde,
De buick, van dezen slagh gekloncken, galmde, en gilde,
(75) En rammelde uit zijn hol: en had ons toen het hooft
Niet averechts gestaen, en ’t nootlot ons berooft
Van zinnen, aengezien geen Godt dit wou gehengen;
Het punt der speere kon ’t verraet ter schande brengen,
Dat in dien schuilhoek stack, en Troje, op dezen dagh,
(80) En Priams hof stont noch, zoo trots gelijck het plagh.


    [II] Ecce, manus juvenem interea post terga revinctum
Pastores, magno ad regem clamore trahebant
Dardanidae. qui se ignotum venientibus ultro,
(60) Hoc ipsum ut strueret, Trojamque aperiret Achivis,
Obtulerat fidens animi, atque in utrumque paratus,
Seu versare dolos, seu certae occumbere morti.

    Maer zie eens, ondertusschen sleepten de Dardaensche huisluiden eenen jongelingk, met de handen op den rugh gevleugelt, naer den Koningk toe, met een groot gedruis. Hy onversaeght, en van beits getroost, of zijn bedrogh uit te wercken, of in zijn gewisse doot te gaen, quam onbekent hun al willens in den mont geloopen, om dit stuck te beleggen, en de Griecken binnen Troje te helpen.

    Maer ondertusschen wort een jongeling, geteugelt
De handen op den rugh, en arm aen arm gevleugelt,
[p. 166]
Naer ’s konings hof gesleept, van eenen herderstroep,
Met allerhande smaet, en vreesselijck geroep.
(85) Hy quam al willends zelf hun in den mont geloopen,
Dus vreemt, en onbekent, om Trojes poorten open
Te zetten voor den Grieck, te stichten dit verraet.
Een stoutaert, een getroost van beide, hoe ’t beslaet,
Ons in te luiden, of een wisse doot te lijden.


[II] Undique visendi studio Trojana juventus
Circumfusa ruit, certantque illudere capto.
(65) Accipe nunc Danaum insidias, & crimine ab uno
Disce omnes.
Namque, ut conspectu in medio turbatus inermis
Constitit, atque oculis Phrygia agmina circumspexit:

De jeught der stede schiet van alle kanten toe, uit nieusgierigheit om hem te zien, en den gevangen om strijt te beschimpen. Luister nu eens, hoe doortrapt de Griecken zijn, en uit een schelmstuck maeck rekeninge van al dien hoop: want toen dees nu verbaest en weerloos midden in den drang stont, en met zijne oogen het heir der Frygianen overzagh,

(90) De jeught van Troje schiet hier toe, van alle zijden,
Nieusgierigh hem te zien, te hoonen met veel schimp
Dien opgevangen gast. nu luister met wat glimp
De Grieck zijn laegh verbloemt, en leer u eens gewennen,
Uit een verraeders stuck, dien ganschen hoop te kennen:
(95) Want toen hy weerloos en verbaest in ’t midden stont,
Bezien van al den drang, en overal in ’t ront
Den troep van Troje had bekeecken met zijne oogen:


[II] Heu quae nunc tellus, inquit, quae me aequora possunt
(70) Accipere? aut quid jam misero mihi denique restat?
Cui neque apud Danaos usquam locus: insuper ipsi
Dardanidae infensi poenas cum sanguine poscunt.

zeide hy: och, waer zal ick my nu te water of te lande bergen? of wat uitkomst is ’er nu voor my, arme mensch, die nergens by de Griecken vry, en by de Trojanen, mijne vyanden, toch om hals ben?

Och, sprack hy, wat gewest, wat zee wort nu bewogen
Om my te bergen? of wat hoop kan ergens zijn
(100) Voor my, elendigh mensch, in dezen droeven schijn,
Die nimmer by den Grieck verblijf vinde, en, verdreven
By Dardans hof, verdien gestraft aen lijf en leven?


[II] Quo gemitu conversi animi, compressus & omnis
Impetus: hortamur fari, quo sanguine cretus;
(75) Quidve ferat, memoret; quae sit fiducia capto.
Ille haec, deposita tandem formidine, fatur.

door dit kermen worden de harten omgezet, en al de hevigheit gaet over.   Wy porren hem te zeggen, van wat geslacht hy zy, en te vertellen, wat hy nieuws brenge; en waer op hy zich laet vangen. Hy de vrees ter zijde zettende, spreeckt endelijck aldus:

Dat kermen zet terstont de harten om, en al
d’Oploopentheit bedaert. wy porren hem, hy zal
(105) Ons melden uit wat stam en bloet hy zy gesproten;
Wat zijne bootschap houdt; waerop hy, gins verstooten,
Zich vangen laet by ons. hy, endelijck bedaert
Van schrick, begint:


[II] Cuncta equidem tibi, rex, fuerit quaecunque, fatebor
Vera, inquit, neque me Argolica de gente negabo:
Hoc primum; nec, si miserum fortuna Sinonem
(80) Finxit, vanum etiam mendacemque improba finget.
Fando aliquid si forte tuas pervenit ad aures
Belidae nomen Palamedis, & inclyta fama
Gloria:

o Koningk, my kom ’er af wat het wil, ick zal zeker niet anders dan waerheit spreken, en voor eerst niet lochenen, dat ick een geboren Grieck ben: en of d’onbillijcke Fortuin Sinon in dit verdriet broght, noch zal men hem niet op lichtvaerdigheit of logens betrappen. Misschien is u wel iet ter ooren gekomen van Palamedes, Belus nakomelingk, den [p. 123] eerlijcken en wijt vermaerden man,

                                ô vorst, ick wil u onbezwaert
De waerheit, hoe het leght in onzen raet beschoren,
(110) Ontvouwen. ick ontken voor eerst niet een geboren
Rechtschapen Grieck te zijn: en schoon, gelijckge ziet,
My ’t onrechtvaerdigh lot tot ramp schiep, en verstiet,
Gy zult uit Sinons mont bedrogh noch logen hooren.
Misschien quam u de naem van Belus neef ter ooren,
(115) Vorst Palamedes, wijt befaemt, van rijck tot rijck,


[II]        quem falsa sub proditione Pelasgi
Insontem, infando indicio, quia bella vetabat,*
(85) Demisere neci, nunc cassum lumine lugent.

dien de Griecken, overmits hy den oorloogh afriet, van verraet betightten, schelmachtigh overtuighden, en onnozel ter doot broghten, en nu na zijne doot betreuren.

Die om gedicht verraet, op overschendigh blijck,
[p. 167]
Onschuldigh wert ter doot, in ’t Griecksche heir, verwezen,
Om ’t afraên van den krijgh: nu wort de helt geprezen,
En na zijn doot beklaeght.


[II] Illi me comitem, & consanguinitate propinquum,
Pauper in arma pater primis huc misit ab annis.
Dum stabat regno incolumis, regnumque vigebat
Consiliis, & nos aliquod nomenque decusque
(90) Gessimus,

Mijn arme vader zont my, zijnen bloetvrient, in mijn jonge jaren, herwaert in den krijgh, om hem te vergezelschappen. Zoo lang hy noch voorspoedigh regeerde, en het Rijck door zijnen goeden raet bloeide, was ick ’er oock van goeden naem en aenzien.

                                            mijn vader, arm van staet,
(120) Zont my, zijn’ bloetverwant, naer Troje, voor soldaet
En krijghsgenoot des helts, in ’t opgaen van mijn leven,
In ’t bloejenst van mijn jeught. wy zijn in staet gebleven,
En deelden in zijne eer, zoo lang hy bleef in staet
Ter goede faeme, en ’t rijck noch bloeide by zijn’ raet:


[II]                invidia postquam pellacis Ulyssi
(Haud ignota loquor) superis concessit ab oris:
Afflictus vitam in tenebris, luctuque trahebam,
Et casum insontis mecum indignabar amici:
Nec tacui demens: & me, fors, si qua tulisset,
(95) Si patrios unquam remeassem victor ad Argos,
Promisi ultorem, & verbis odia aspera movi:

Na dat hy door nijt van den schalcken Ulysses (het geen ick zegh is kenbaer) om hals geraeckte, broght ick mijn leven ellendigh in eenzaemheit en droefheit over, en wrockte in mijn hart over den onschuldigen doot van mijnen vrient; doch kost dit zoo niet inkroppen, of my ontviel onbedachtelijck, dat ick (zoo my gelegentheit daer toe voorquaeme, en men met zege weder t’ Argos, in het vaderlant, keerde) dit weder zou wreken, en haelde door die woorden bitteren haet op mijnen hals.

(125) Maer toen hy, door den nijt en schalcke Ulysses treken,
(Ick rep niet onbekents,) van ’t leven wiert versteecken,
Versleet ick jammerlijck mijn leven vast in druck,
En eenzaemheit, en wrockte in ’t harte, om ’t ongeluck
Van mijnen bloetverwant, die zonder schult most bloeden,
(130) Doch kropte ’t zoo niet in, of mijne wraeck, aen ’t woeden,
Ontviel, al t’onbedocht, dat ick, zoo ’t vallen wou,
Zoo ’t heir met zege keerde in ’t vaderlant, dit zou
Vergelden naer mijn maght, en haelde door die woorden
Den haet op mijnen hals by allen, die dit hoorden.


[II] Hinc mihi prima mali labes: hinc semper Ulysses
Criminibus terrere novis: hinc spargere voces
In vulgum ambiguas, & quaerere conscius arma.
(100) Nec requievit enim, donec Calchante ministro.
[Noot in de marge: Aposiopesis.]

Hier uit sproot mijn eerste bederf: hierom zocht Ulysses gedurigh my eenen nieuwen lack op den hals te worpen, en angst aen te jagen: hierom stroide hy dubbelzinnige geruchten onder het volck, en in zijn hart overtuight, wapende zich met treken, en ruste niet tot dat hy door Kalchas hulp.

(135) Dit was de bronaêr van mijn onheil: hierom zocht
Ulysses, dagh op dagh, wat nieuws, om my verdocht
Te houden by het heir, en schrick op ’t lijf te jaegen:
En hierom stroide hy geruchten uit zijn laegen
Al heimlijck onder ’t graeu heel dubbelzinnigh uit,
(140) En sterckt zich overtuight met al wat haetigh luidt.
Hy ruste niet tot dat, door Kalchas hulp gesteven.


[II]
Sed quid ego haec autem nequicquam ingrata revolvo?
Quidve moror? si omnes uno ordine habetis Achivos,
Idque audire sat est: jamdudum sumite poenas.
Hoc Ithacus velit, & magno mercentur Atridae.

Maer wat magh ick toch vergeefs deze onaengename dingen ophalen? of waerom houde ick u op? zoo ghy toch alle Griecken even vuil schouwt, en het u genoegh zy te hooren, dat ick een Grieck ben: helpt my vry voort van kant: dat zoeckt Ulysses, en Atreus zonen zouden daer veel omgeven.

Maer waerom dus vergeefs by dit verhael gebleven,
Dat u verdriet? waerom op meer bescheits gewacht;
Zoo gy de Griecken toch al even zuiver acht,
(145) En ree genoegh verstaet waervoor men my moet houden?
Nu helptme voort om hals: de zoons van Atreus zouden
Dit milt vergelden: dit ’s het geen Ulysses zocht.


[II] (105) Tum vero ardemus scitari, & quaerere causas,
Ignari scelerum tantorum, artisque Pelasgae.
Prosequitur pavitans, & ficto pectore fatur.
Saepe fugam Danai Troja cupiere relicta
Moliri, & longo fessi discedere bello.
(110) Fecissentque utinam. saepe illos aspera ponti
Interclusit hyems, & terruit Auster euntes.

Maer toen haeckten wy (die van zoo groote schelmeryen en Griecksche treken niet wisten) om enkel den rechten gront te weten: daer op vaert hy al bevende voort, en spreeckt uit een geveinst hart aldus: de Griecken zochten dickwils voor Troje op te breken, en door langdurigheit des krijghs afgemat, te vertrecken: en och, ofze het gedaen hadden. Dickwils hielden storm en onweder hen op, en zy schroomden met den Zuiden wint uit te loopen.

Toen haeckten wy met kracht (het minste niet verdocht
Op Griecksche treken, en zoo groote schelmeryen,)
(150) Om d’oirzaeck te verstaen. hy vaert, quansuis voor lyen
[p. 168]
Beducht, al bevende met zijn vertelling voort:
De Griecken wenschten lang, voor Trojes muur en poort,
Hun leger, afgemat van oorloge, op te breecken,
Naer huis te trecken, het belegh te laeten steecken:
(155) En och of ’t waer gebeurt: maer ’t onweêr uit der zee,
De storm verletze reis op reis op deze ree,
En dreightze, op hun vertreck, met schipbreucke, en gevaeren.


[II] Praecipue cum jam hic trabibus contextus acernis
Staret equus, toto sonuerunt aethere nimbi.
Suspensi Eurypylum scitatum oracula Phoebi
(115) Mittimus: isque adytis haec tristia dicta reportat.
Sanguine placastis ventos, & virgine caesa,
[p. 126]
Cum primum Iliacas Danai venistis ad oras:
Sanguine quaerendi reditus, animaque litandum
Argolica.

Inzonderheit stormde en bulderde het schrickelijck, toen dit paert van ahorne balcken gebouwt, nu vaerdigh stont. Wy hierom beducht, zenden Eurypylus naer Febus orakel om [p. 124] raet te vragen, en hy brengt dees droeve antwoort uit het koor: toen ghy Griecken eerst naer Troje zoudt varen, most men de winden met bloetoffer en het slaghten der maeght paejen: zoo moet men nu oock door bloetoffer en het slaghten van eenen Grieck weder zoecken t’huis te geraken.

Het stormde inzonderheit, en bulderde op de baren,
Toen dit ahorne paert volbouwt en vaerdigh stont.
(160) Wy zenden, dus beducht, om raet naer Febus mont
Eurypylus, die keert met deze droeve maeren,
Uit Godt Apolloos koor: toen Griecken heen zou vaeren
Naer Troje, most de wint gezoent zijn door het bloet
Van een geslaghte maeght, ter doot gedoemt; zoo moet
(165) De Grieck nu wederom door bloet de Godtheit eeren,
En slaghten eenen Grieck, om veiligh t’huis te keeren.


[II]        vulgi quae vox ut venit ad aures,
(120) Obstupuere animi, gelidusque per ima cucurrit
Ossa tremor, cui fata parent, quem poscat Apollo.
Hic Ithacus vatem magno Calchanta tumultu
Protrahit in medios: quae sint ea numina divum
Flagitat: & mihi jam multi crudele canebant
(125) Artificis scelus, & taciti ventura videbant.

Het volck dit hoorende, stont verbaest, en elck gingk een grilling over de leden, wiens beurt het worden zou: op wien het Apollo gemunt had. Toen ruckte d’Ithakaen Kalchas, den waerzegger, met groot getier onder het volck, en wou enckel weten wien de Goden daer mede meenden: en velen spelden my wel, dat de moordadige en schelmsche bedrieger het my nu betaelt zou zetten, en zagen, zonder een woort te durven reppen, wat ’er op handen was.

Al ’t leger stont verbaest om ’t antwoort, en Godts wil:
Het ysde kout van schrick, en niet een lidt stont stil,
Beducht wie zich ter doot ten offer most bereiden,
(170) Wien Godt Apollo daeghde, om naer ’t altaer te leiden.
Toen ruckte Ulysses fors waerzegger Kalchas daer
In ’t midden onder ’t volck, met vreesselijck gebaer,
Om stip der Goden wil en wit te hooren melden:
En veel begunstigers al van te voore spelden
(175) Dat d’afgerechte schalck, vol logh, bedrogh, en gal,
Het my vergelden zoude, en zagen zwijgende al
Het onweêr koomen.


[II] Bis quinos silet ille dies, tectusque recusat
Prodere voce sua quenquam, aut opponere morti.
Vix tandem magnis Ithaci clamoribus actus,
Composito rumpit vocem, & me destinat arae.
(130) Assensere omnes, & quae sibi quisque timebat,
Unius in miseri exitium conversa tulere.
Iamque dies infanda aderat: mihi sacra parari,
Et salsae fruges, & circum tempora vittae,

Hy zweegh tien dagen stil, bleef dicht, en weigerde iemant te melden, of ter doot te brengen. Ten leste door bulderen van Ulysses voortgedreven, quam ’t ’er naulix uit, gelijck het opgezet was, en hy verwees my ten outer. Elck bestemde ’t, en het geen een ieder voor zich zelven vreesde, schoof hy van zijnen op mijnen hals helaes! alleen: en alreede was de rampzalige dagh voorhanden: men maeckte gereetschap om my te offeren; men mengde gerst met zout, en bont den offerbant om mijn hooft.

                                    hy, om niemant te bedraegen,
Ter doot te wijzen, zweegh, bleef dicht tien heele dagen.
Ten leste, door ’t geroep des eilanders geperst,
(180) Hem, volgends hun bespreck, de stem ter keele uitberst,
Die doemtme ten altaer, dat alle stemmen sluiten,
En ’t geen een ieder vreest, dat zoeckenze te stuiten,
Te schuiven van hunn’ hals op mijnen hals alleen:
En ’t liep zoo hoogh dat ree de droeve dagh verscheen.
[p. 169]
(185) Men stelt den offer toe, en zout, met garst gemengelt,
En d’offerbant wort my om d’ooren vast gestrengelt.


[II] Eripui (fateor) letho me; & vincula rupi,
(135) Limosoque lacu per noctem obscurus in ulva
Delitui, dum vela darent; si forte dedissent.
Nec mihi jam patriam antiquam spes ulla videndi,
Nec dulces natos, exoptatumque parentem:
Quos illi fors ad poenas ob nostra reposcent
(140) Effugia, & culpam hanc miserorum morte piabunt.

Ick beken het, ick ontsloop den doot, ruckte de koorden in stucken, en lagh over nacht in liezen moerasch en slijm verborgen, tot datze t’zeil gingen; zijnze anders t’zeil gegaen. Nu heb ick geene hoop van immermeer weder mijn vaderlant te zien, nochte oock mijn zoete kinders en lieven vader; op wienze het mogelijck, dewijl ick het ontkomen ben, zullen verhalen, en met den doot der onnozelen mijn misdaet boeten:

’k Beken het, ick ontliep den doot, en ruckte voort
Den offerbant van ’t hooft, lagh ’s nachts bykans gesmoort
In liezen, en morasch, en slijm, tot datze droopen
(190) Van stadt af, onder ’t zeil; zijnze anders afgeloopen.
Nu wanhoop ick van oit mijn vaderlant te zien,
En kinders, zoet van aert, en lieven vader, wien
Te duchten staet dat hy ’t onschuldigh zal bekoopen,
En boeten (nu de zoon de halsstraffe is ontsloopen,)
(195) Met mijn onnoozel kroost:


[II] Quod te per superos, & conscia numina veri,
Per, siqua est, quae restat adhuc mortalibus usquam
Intemerata fides, oro; miserere laborum*
Tantorum, miserere animi non digna ferentis.

weshalve ick u bidde, om der Goden wil, dien de waerheit bekent is; ter liefde van onbevleckte trouw; indien ’er noch ergens eenige onder menschen gevonden wort; ontfarm u over mijn groot ongeval: ontfarm u over my, die tot mijn onschult lijde.

                                                    weshalve ick smeeck, en bidt,
Om Godts wil, die om hoogh in ’t licht des hemels zit;
Ter liefde van de trouw, die nimmer vlecken kende;
Indien men ergens trou, van hier aen ’s weerelts ende,
Noch onder menschen vint; ontfarm u over my,
(200) Elendigh arrem mensch, die dus onschuldigh ly.


[II] (145) His lacrymis vitam damus, & miserescimus ultro.
Ipse viro primus manicas, atque arcta levari
Vincla jubet Priamus, dictisque ita fatur amicis:
Quisquis es, amissos hinc jam obliviscere Graios:
Noster eris, mihique haec edissere vera roganti.
(150) Quo molem hanc immanis equi statuere? quis author?
Quidve petunt? quae relligio? aut quae machina belli?

Wy door zijne tranen beweeght, schencken hem het leven, en zijn noch met den man begaen. Priaem zelf was d’eerste, die zijn knijpende banden geboot te slaken, en sprack hem vriendelijck aldus aen: ghy zijt wie ghy zijt, denck nu niet langer om de [p. 125] Grajen, die al wech zijn: hou het voortaen met ons, en zegh ons de waerheit op het geen u gevraeght wort: waer toe zettenze hier dit groote geweldige paert? wiens werck is het? wat hebbenze’r mede voor? dient het tot godtsdienst? of is het een stormgevaert?

Wy, door zijn traenen ter medoogenheit gedreven,
Zijn met den man belaên, en schencken hem het leven:
De koning Priam zelf is d’eerste, die belast
Te slaecken zijne koort, om d’armen stijf en vast
(205) Geknevelt, en vermaent hem straf noch leedt te schroomen.
Gy zijt dan, zeght hy, wie gy zijn mooght hier gekomen,
Gedenck niet langer aen de Grajen, die zijn heen.
Begeef u op ons zijde, en antwoort recht op ’t geen
U nu wort afgevraeght. wat wil dit? waerom plantten
(210) De Griecken zulck een paert op Xanthus waterkanten?
Wiens werck is ’t? wat is ’t wit? is ’t uit godtsdienstigheit?
Of is ’t een stormgevaert?


[II] Dixerat. Ille dolis instructus, & arte Pelasga,
Sustulit exutas vinclis ad sidera palmas:
Vos aeterni ignes, & non violabile vestrum
(155) Testor numen, ait: vos arae, ensesque nefandi,
Quos fugi; vittaeque deûm quas hostia gessi:
Fas mihi Graiorum sacrata resolvere jura:

Zoo sprack hy, en d’ander op bedrogh en Griecksche treken afgerecht, hief zijn losse handen ten hemel, roepende: ghy eeuwighdurende starren, en onuitbluschbaer vier, u neem ick tot getuigen; en ghy altaren en heilooze messen, welcke ick ontvloden ben; en ghy offerbanden, waer mede ick gebonden was, toen men my offeren zou;

                                        dus sprack zijn majesteit.
Hy echter, afgerecht op list, en Griecksche treken,
Begon, van bant geslaeckt, de handen op te steecken,
(215) En hiefze met zijn stemme aldus naer ’s hemels troon:
Gy eeuwighduurende gestarnte, onschenbre Goôn,
Ick neem uw Godtheit tot getuige: gy altaeren,
En heiloos offermes, die met bezweete haeren
[p. 170]
Ick naulijx ben ontvloôn, en gy, ô offerbant,
(220) Gebonden om mijn hooft, dat ree ter offerhant
Verwezen was;


[II] [p. 127]
Fas odisse viros, atque omnia ferre sub auras,
Siqua tegunt; teneor patriae nec legibus ullis.
(160) Tu modo promissis maneas, servataque serves
Troja fidem, si vera feram, si magna rependam.

het sta my vry den eedt, den Griecken gezworen, te breken: het sta my vry hen voortaen voor vyanden te houden, en al wat ’er schuilen magh aen den dagh te brengen: want ick ben niet langer aen eenige van mijn lantswetten verbonden: en ghy Trojanen, nu van gevaer verlost, houdt slechts uw belofte, en woort; zoo ick tot vergeldinge waerheit spreke, en het geen waer aen u dapper gelegen is.

                        het sta ons vry, aldus ontweecken
Der Griecken recht en maght, den dieren eedt te breecken,
Te haeten dat geslacht, als vyanden, en voort
Te brengen aen den dagh wat by hen wort gesmoort;
(225) Nu wy niet langer staen gebonden aen hun wetten.
En gy Trojaenen, nu geen laegen u bezetten;
Dewijl ick u verlosse, en redde uit noot en last,
Zoo houdt my uw belofte, en woort, gelijck het past;
Indien ick waerheit spreecke, u al den aenslagh melde,
(230) En uwe deught, aen my bewezen, rijck vergelde.


[II] Omnis spes Danaum, & capti fiducia belli
Palladis auxiliis semper stetit: impius ex quo
Tydides sed enim, scelerumque inventor Ulysses,
(165) Fatale aggressi sacrato avellere templo
Palladium, caesis summae custodibus arcis,
Corripuere sacram effigiem, manibusque cruentis
Virgineas ausi divae contingere vittas:
Ex illo fluere, ac retro sublapsa referri
(170) Spes Danaum, fractae vires, aversa deae mens.
Nec dubiis ea signa dedit Tritonia monstris.

De Griecken stelden altijt al hunne hoop van den aengevangen krijgh ten einde te brengen op Pallas hulp: maer sedert dat de godtlooze Diomedes en Ulysses, aller schelmeryen meester, bestonden Pallas heilighdom, Trojes behoudenis, uit den heiligen tempel te rucken, en na datze de slotwacht ombroghten, het heilige beelt aenvatten, en durfden de bloedige handen aen de maeghdelijcke hairbanden der Godinne slaen; van dien tijt af ontzonck den Griecken de moedt, alles liep hun tegen, hun maght was gebroken, en de Godin kreegh eenen weerzin in hen; daer Minerve geene donckere tekens van gaf:

    De hoop van ’t oorloghsendt stont doorgaens by den raet
Op Pallas hulp gegront: maer sedert Tydeus zaet,
En snoode Ulysses, tuck op alle schelmeryen,
Bestonden Pallas kerck en heilighdom t’ontwyen,
(235) Daer Trojes heil aen hing, en ruckten ’t uit de kerck;
Toen ’t looze moortgeweer de slotwacht viel te sterck,
En zy ’t geheiligt beelt, de huif en kuische banden
Der goddelijcke maeght, met hun bebloede handen,
Aengreepen, van dien tijdt ontzonck den Grieck de moedt,
(240) De voorspoet keerde hem den neck toe, heel verwoet,
Ons krijghsmaght kreegh een’ krack, en entlooze ongevallen,
En dees Godin vergramt een’ weêrzin in ons allen,
Waer van Minerve zelf geen donckre tekens gaf:


[II] Vix positum castris simulacrum: arsere coruscae
Luminibus flammae arrectis: salsusque per artus
Sudor iit, terque ipsa solo (mirabile dictu)
(175) Emicuit, parmamque ferens, hastamque trementem.
Extemplo tentanda fuga canit aequora Calchas:
Nec posse Argolicis exscindi Pergama telis,
Omnia ni repetant Argis, numenque reducant,*
Quod pelago, & curvis secum advexere carinis.

want naulix broght men het beelt in ’t leger, of zy sloegh een paer blicken op, gelijck bernende kolen; het zilte zweet brack haer uit, en zy sprong driewerf met haren schilt en drillende speer op van d’aerde, dat het wonder was. Terstont riep Kalchas, dat men t’zeil most gaen, en het den Griecken onmogelijck viel Pergamum te verdelgen, ’t en ware zy t’Argos de Goden op een nieuw raet vraeghden, en het goddelijck beelt (het welck zy over zee te schepe met zich voerden) wederom broghten.

Want naulijx broght men ’t beelt van ’t slot in ’t leger af,
(245) Of ’t sloegh twee blicken op, als koolen, gloênde voncken:
Het zilte zweet brack uit: de speer en beucklaer bloncken
En kloncken: drywerf sprongze in ’t velt op, als verbaest.
Terstont riep Kalchas dat men t’zeil most met der haest:
Dat Griecken Troje niet verdelgen kon, noch dwingen,
(250) Ten waerze t’ Argos met de Goôn te raede gingen,
En ’t goddelijcke beelt, het welck zy over zee
Vervoerden, wederom herstelden op zijn stê.


[II] (180) Et nunc, quod patrias vento petiere Mycenas,
Arma, deosque parant comites, pelagoque remenso
Improvisi aderunt. ita digerit omnia Calchas.*
Hanc pro Palladio moniti, pro numine laeso
Effigiem statuere, nefas qua triste piaret.*
(185) Hanc tamen immensam Calchas attollere molem
Roboribus textis, coeloque educere jussit;

En datze nu naer Mycenen, hun vaderlant, gevaren zijn, is om den [p. 126] oorloogh met der Goden hulpe te hervatten, en onvoorziens ons van over zee weder op den hals te komen. Zoo leit Kalchas het voorspoock uit: en door zijnen raet hebbenze dit paert, tot boete van Pallas beelt en ontheilighde Godtheit, hier gezet, om het gruwzaeme stuck te zoenen:

[p. 171]
Maer dat de vyant nu naer Griecken is vertogen,
Zijn vaderlant, is om den stoel der oorelogen,
(255) Mer ’s hemels hulp, noch eens te planten, wreet en valsch,
En onverziens u hier te vallen op den hals.
Aldus weet Kalchas tong dit voorspoock te bedieden;
En door zijn aenraên wert dit paert (om ramp t’ontvlieden,
Om Pallas heilighdom en godtheit, dus besmet,
(260) En gruwelijck ontwijt, te zoenen,) hier gezet:


[II] Ne recipi in portis, aut duci in moenia possit,
Neu populum antiqua sub relligione tueri.
Nam si vestra manus violasset dona Minervae,
(190) Tum magnum exitium (quod dii prius omen in ipsum
Convertant) Priami imperio, Phrygibusque futurum.
Sin manibus vestris vestram ascendisset in urbem,
Ultro Asiam magno Pelopeia ad moenia bello
Venturam, & nostros ea fata manere nepotes.

op dat nochtans dit eicken gevaert niet door de poort zou kunnen gehaelt en binnen de muren getrocken werden, nochte de burgery door den ouden godstdienst beschutten; zoo beval Kalchas het gevaerte zoo geweldigh groot te bouwen, en hemelhoogh op te trecken: want quaemt ghy uwe handen aen Minerves geschenck te schenden; dat zou Priaems Rijck en den Frygianen tot eenen zwaren val (het welck de Goden liever den vyant laten overkomen) gedyen: maer haelde ghy het ongekrenckt in uwe stadt, zoo zou Asie van zelf wel haest Pelops vesten komen bestormen, en dat ongeluck ons en onzen nakomelingen te beurt vallen.

Doch om te hinderen dat dit gevaert van eicken
Niet door de poort en muur gehaelt wiert, tot een teicken
Van heil, en d’oude dienst der Goden eene stut
Der stede streckte, en volck en burgery beschutt’;
(265) Zoo riet hen Kalchas dit dus hoogh in top te trecken,
Te bouwen aen de lucht: want quaemtge u zelfs bevlecken,
Uwe ongewijde hant aen Pallas gift te slaen;
Dat stuck zou Priaems rijck, dat zou den Frygiaen
Tot eenen zwaeren val (de hemel keer’ dit lyen
(270) Van ons op ’s vyants hooft,) en ondergangk gedyen.
Maer draefde ’t by uw hant de stadt op, heel en gaef,
Zoo zoude d’Asiaen, in ’t harnas trots en braef,
Het hof van Pelops fel bestormen, en zijn wallen,
En zulck een heiloos lot ons bloet te beurte vallen.


[II] (195) Talibus insidiis, perjurique arte Sinonis
Credita res; captique dolis, lacrymisque coacti;
Quos neque Tydides, nec Larissaeus Achilles,
Non anni domuere decem, non mille carinae.

Die valsche treken en doortraptheit des meineedigen Sinons deden ons dit gelooven; en wy, nochte door Diomedes, nochte Achilles van Larisse, nochte door het tienjarigh belegh, nochte de maght van duizent schepen te dwingen, geven dit geloof, en worden door zijn bedrogh en gemaeckte tranen in ’t net geleit.

(275) Die valsche treken en doortraptheit, snoot en loos,
Des schelmschen Sinons, zoo meineedigh en zoo boos,
Vervoeren ons dat wy gerust op logens slaepen:
En die door Tydeus zoon, noch door Achilles wapen,
Noch vijf paer jaeren krijghs, noch duizent schepen niet
(280) Gedwongen wierden, zijn in ’t net, eer ’t iemant ziet,
Bezet door zijn bedrogh, en krokodille traenen.


[II] [p. 128]
    Hic aliud majus miseris, multoque tremendum
(200) Objicitur magis, atque improvida pectora turbat.

    Toen bejegende ons hier een schrickelijcke zaeck, waer over wy, arme menschen, ons noch meer ontstelden, en dat de slechte gemeente dapper beroerde.

    Maer toen bejegende ons, dat waert is te vermaenen,
Iet schrickelijx, daer wy rampzaligen met reên
Ons uit verbaestheit om ontstelden in ’t gemeen,
(285) En dat het slechte volck in zijne rust quam stooren.


[II] Laocoon, ductus Neptuno sorte sacerdos,
Solennes taurum ingentem mactabat ad aras.
Ecce autem gemini à Tenedo tranquilla per alta
(Horresco referens) immensis orbibus angues
(205) Incumbunt pelago, pariterque ad littora tendunt:
Pectora quorum inter fluctus arrecta, jubaeque
Sanguineae exuperant undas, pars caetera pontum
Pone legit, sinuatque immensa volumine terga.

Laokoön by lotinge tot Neptuins Priester gekoren, slaghte, gelijck men gewoon is, eenen grooten stier voor d’altaren. Maer zie, een paer slangen (my yst dit te verhalen) begeeft zich van Tenedos met geweldige krullen op zee, over slecht water, en streeft te gelijck naer strant toe: borst en bloedige mane steken boven de golven en te water uit: het lijf sleept door zee achter na, en kringkelt den rugh in geweldige boghten.

Laokoön, by lot ten priester uitgekoren,
[p. 172]
Neptuin ter eere, slaghte op strant, naer ’s lants manier,
Voor ’t heiligh zeealtaer een’ vreesselijcken stier:
En zie twee opgekrulde en groote slangen koomen,
(290) Van ’t eilant Tenedos, (’k verhael het u met schroomen,)
Gekroopen op de zee, die stil lagh, op ons aen.
Zy streven te gelijck naer strant toe, daer wy staen.
Men ziet de borst en maene, als root met bloet bestreken,
Om hoogh en boven uit het effen water steecken.
(295) Het achterlijf sleept na, door ’t schuim, en zoute vocht.
De rugge kringelt zich geweldigh, boght by boght.


[II] Fit sonitus spumante salo: jamque arva tenebant,
(210) Ardentesque oculos suffecti sanguine, & igni,
Sibila lambebant linguis vibrantibus ora.
Diffugimus visu exangues. illi agmine certo
Laocoonta petunt, & primum parva duorum
Corpora natorum serpens amplexus uterque
(215) Implicat, & miseros morsu depascitur artus.

De zee bruist van schuim, en stracks zijnze aan lant: bloet en vier brant haer ten besmette oogen uit: zy licken den sissenden beck met hare lillende tongen. Wy haer ziende, nemen al bestorven de vlught. Zy streven regelrecht naer Laokoön toe, krullen zich beide eerst om het lijf zijner twee kleine kinderen, en eten d’onnozele wichters het vleesch van de beenen:

Het water bruischt van schuim. men zietze daetlijck landen,
En smettigh bloet en vier uit bey haer blicken branden.
Zy licken met de tong, drykantigh en gesplist,
(300) Al lillende den beck, die schuifelende sist.
Wy zienze, en bergen bleeck al vliênde ons lieve leven.
Zy komen recht naer Godt Neptunus priester streven,
Zy krullen zich om bey zijn kinders, een voor een,
En knaegen voort d’onnosle al ’t vleesch af van het been;


[II] Post ipsum auxilio subeuntem, ac tela ferentem
Corripiunt, spirisque ligant ingentibus, & jam
Bis medium amplexi, bis collo squamea circum
Terga dati, superant capite, & cervicibus altis,
(220) Ille simul manibus tendit divellere nodos,
Perfusus sanie vittas, atroque veneno:
Clamores simul horrendos ad sidera tollit.

daer na [p. 127] randenze hem aen, die hun met geweer te hulpe komt en bystaet; en slingeren zich wel vast om end om hem hene; en na datze zich tweemael om zijne middel slaen; tweemael den geschubden rugh om zijnen hals vlechten, stekenze hooft en hals boven hem uit. Terstont zoeckt hy zich met zijne handen t’ontwarren, en steeckt, als zijn offerbant van etter en zwart vergift besmet is, terstont zulck een afgrijsselijcke keel op, dat het aen den hemel klinckt;

(305) Hierna den vader zelf gegreepen, die ’t wil hinderen,
En al gewapent komt tot nootweer voor zijn kinderen.
Zy slingren zich om hem en zijne middel vlugh
Wel tweemael: tweemael slaenze om zijnen hals den rugh,
Met schubben geschakeert, en steecken, dus gevlochten,
(310) Hun hoofden boven hem; en hy, dus aengevochten,
Rantze aen, om met gewelt zich van dien knoop t’ontslaen;
Maer als zijn offerbant alreede is aengedaen
Van etter, zwart vergift, en bloet, hy, dootsch bezweecken,
Uit noot begint een keel zoo schricklijck op te steecken,
(315) Dat zijn geschrey om hoogh aen ’t hemelsch welfsel stuit.


[II] Quales mugitus, fugit cum saucius aras
Taurus, & incertam excussit cervice securim.
(225) At gemini lapsu delubra ad summa dracones
Effugiunt, saevaeque petunt Tritonidis arcem:
Sub pedibusque deae, clypeique sub orbe teguntur.

gelijck de stier bulckt, als hy, voor het altaer eenen slagh wech hebbende en de bijl op den neck afschampte, op de loop geraeckt. Maer beide de draken schieten snellijck boven naer de kerck toe, tijen naer den burgh van de gestoorde Minerve, en verbergen zich onder de voeten en rondas der Godinne.

Zoo bulckt de stier, met een afgrijsselijck geluit,
Als hy voor ’t outer raeckt aan ’t stooten, en aan ’t stampen,
En d’offerslaghters bijl komt op den neck afschampen,
De stier de bijle ontloopt. de draecken, even sterck
(320) In ’t spoeden, schieten snel naer boven in de kerck,
[p. 173]
En tyen naer den burgh der gramme maeght Minerve,
Die berght met haer rondas de dieren, ten bederve
Gezonden, en om troost aen heur altaer gevloôn.


[II] Tum vero tremefacta novus per pectora cunctis
Insinuat pavor, & scelus expendisse merentem
(230) Laocoonta ferunt, sacrum qui cuspide robur
Laeserit, & tergo sceleratam intorserit hastam.
Ducendum ad sedes simulacrum, orandaque divae
Numina, conclamant.

Dat gaf allen verbaesden harten eenen nieuwen schrick, en men zeide, dat Laokoön zijnen rechten loon kreegh, die het heilige paert met scherp schon, en schelmachtigh de speer in de ribben schoot. Zy riepen alle te zamen, dat men het beelt naer de kerck most voeren, en de Godin om genade bidden.

Dat gaf een’ schrick, zoo groot als niemant is gewoon,
(325) Aen al ’t verbaesde volck, gedootverft op de wangen.
Men roept Laokoön heeft zijne straf ontfangen,
Gelijck hy wel verdient, die ’t godtgeheilight paert
Schoffeerde met zijn punt, en, stout en onbezwaert,
De speer ter zijde en in de ribben heeft gedreven.
(330) Zy riepen te gelijck, men most met yver streven,
Vervoeren Pallas beelt ter kercke stewaert in,
En bidden om genâ, en zoenen dees Godin.


[II] Dividimus muros, & moenia pandimus urbis:
(235) Accingunt omnes operi, pedibusque rotarum
Subjiciunt lapsus, & stuppea vincula collo
[p. 129]
Intendunt, scandit fatalis machina muros
Foeta armis, circum pueri innuptaeque puellae
Sacra canunt, funemque manu contingere gaudent:
(240) Illa subit, medeaeque minans illabitur urbi.

Hier op vallen wy aen een vack uit de muren te breken, en zetten de stevest open: elck slaet hant aen werck, zet het paert op rollen, en knoopt het een kabel van kennep om den hals. Het gevaert, ons ten bederve gebouwt, en zwanger van gewapenden, steigert de vesten op: jongers en ongehuwde meiskens zingen lofzangen, en achten zich geluckigh, datze de hant aen het zeel mogen slaen. Het gaet voort, en glijt al knickende midden in stadt.

Wy vallen’er op aen, met een vack muurs te sloopen,
En zetten ons stevest voor ’s vyants laegen open.
(335) Elck slaet de hant aen ’t werck. men helpt, met veel geschals,
Het paert op rollen, worpt een kabel om den hals.
Het groot gevaert, bedeckt tot ons bederf geschapen,
En zwanger van geweer, en mannen, schilt, en wapen,
Begint de wallen op te steigren. al de jeught,
(340) De knaep, en huwbre maeght heft aen, met volle vreught,
Een heiligh feestgezang, en laet zich vrolijck hooren.
Wie ’t zeel raeckt, acht zich nu ter goeder uur geboren.
Dus gaet het voort, en glijt al knickende op het gladt
Ter stede in.


[II] O patria, ô divûm domus Ilium, & inclyta bello
Moenia Dardanidûm. quater ipso in limine portae
Substitit, atque utero sonitum quater arma dedere.
Instamus tamen immemores, caecique furore:
(245) Et monstrum infelix sacrata sistimus arce.

o Vaderlant, o Ilium, ghy woonplaets der Goden, en ghy Dardaensche vesten, zoo vermaert door oorloogh! Vierwerf bleef het op den drempel der poorte zelf stil staen, en vierwerf knarsten de harnassen in den buick. Wy onbedochte en blinde yveraers varen ’er evenwel mede voort, en zetten dat heilooze gedroght op het heilige slot.

                        Ilium, ô vaderlant! ô stadt
(345) En zetel van de Goôn! en gy Dardansche vesten,
Befaemt ten ooreloge, in d’uiterste gewesten!
Het stoot wel vierwerf op den drempel van de poort.
Wel vierwerf klinckt de buick van ’t harnas, dat men ’t hoort:
Wy, even blinde en minst omzichtige yveraeren,
(350) Zijn even drock hiermede eendraghtigh voortgevaeren,
En planten ’t moortgedroght gerust op ’t heiligh slot.


[II] Tunc etiam fatis aperit Cassandra futuris
Ora, dei jussu, non unquam credita Teucris.
Nos delubra deûm miseri, quibus ultimus esset
Ille dies, festa velamus fronde per urbem.

Kassandre door Godts schickinge noit by de Trojanen gelooft, haren mont opdoende, openbaerde ons toen het genakende ongeval. Wy rampzaligen vercierden op dezen dagh, onzen jongsten dagh, de kercken der Goden al de stadt door met loof, als of het feestdagh waer.

Kassandre, noit gelooft, door ’t hoogh beleidt van Godt,
By eenigen Trojaen, begint haer’ mont t’ontsluiten,
En openbaert den slagh, ons toegedreight van buiten:
[p. 174]
(355) Maer wy, rampzaligh volck, besteecken op dien dagh,
Den jongsten dagh des rijx, gelijck men ’s feestdaeghs plagh,
De kercken van de Goôn, door al de stadt, met meien.


    [II] (250) Vertitur interea coelum, & ruit Oceano nox,
Involvens umbra magna terramque, polumque,
Myrmidonumque dolos. fusi per moenia Teucri
Conticuere; sopor fessos complectitur artus.

    Middelerwijl gingk de zon aen den hemel onder, de nacht [p. 128] viel op zee, en bedeckte met groote duisternisse hemel en aerde, en den aenslagh der Griecken. De Trojanen langs de vesten gespreit, lagen stil, en de slaep beving hen van vermoeitheit.

    De zon ging midlerwijl het licht en duister scheien.
De schaduw viel op zee, en deckte met een’ mist
(360) Het aerdtrijck, en de lucht, en aller Griecken list.
De Troischen, hier en daer gespreit langs d’oude muuren,
Versleeten, stil, en stom, en alle slaepzieck, d’uuren
Der nachtwachte, afgemat van waecken, nacht en dagh.


[II] Et jam Argiva Phalanx instructis navibus ibat
(255) A Tenedo, tacitae per amica silentia lunae,
Littora nota petens, flammas cum regia puppis
Extulerat: fatisque deûm defensus iniquis,
Inclusos utero Danaos, & pinea furtim
Laxat claustra Sinon.

Toen nu d’Amirael zijn vier uitstack, gingk het Griecksche heir, eer de stille maen, die ons begunstighde, noch op was, van Tenedos, met de vloot, die gereet lag, t’zeil naer het strant toe, daerze gelegen had: en Sinon ontsloot, onder d’onrechtvaerdige beschuttinge der Goden, al heimelijck het houten paert;

Zoo ras nu d’Amirael, de voerder van ’s rijx vlagh,
(365) Zijn nachtvier uitstack, ging het Griecksche heir eenmoedigh,
Eer noch de stille maen, hun gunstigh, opquam, spoedigh
En zonder toeven t’zeil, van Tenedos, naer ’t strant,
Daer eerst de krijghsvloot lagh, en ’t leger was geplant:
En Sinon, op zijn luim, beschut in zijn vermeeten
(370) Van d’onverzoenbre Goôn, ontsloot al stil ’t bezeten
En zwanger paert,


[II]                          Illos patefactus ad auras
(260) Reddit equus, laetique cavo se robore promunt
Tisandrus, Sthenelusque duces, & dirus Ulysses,
Demissum lapsi per funem, Athamasque, Theasque,
Pelidesque Neoptolemus, primusque Machaon,
Et Menelaus, & ipse doli fabricator Epeus,

waer door de Griecken, die hier binnen scholen, lucht schepten en vrolijck uit het holle hout te voorschijn quamen, namelijck, d’oversten Tissander, en Sthenelus, en de vervloeckte Ulysses, by een uitgeschote koorde nederglyende, en Athamas, en Thoas, en Neoptolemus, Peleus nakomeling, en vorst Machaon, en Menelaus, en Epeüs zelf, die het bedrieghlijcke paert bouwde.

                            waer door het krijghsvolck, dicht en diep
Begraven in dit hol, nu lucht en adem schiep,
En bly te voorschijn quam gesteegen, d’een na d’ander,
Al hoofden, Sthenelus, en d’overste Tissander,
(375) En snoode Ulysses, by eene uitgeschoote koort
Afglyende; Athamas, en Thoas, en dan voort
Vorst Neoptolemus, uit Peleus stam gesproten;
Vorst Menelaüs, en Machaon, met den grooten
Epeüs, stichter van ’t bedrogh, naer Grieckens stijl.


[II] (265) Invadunt urbem somno, vinoque sepultam.
Caeduntur vigiles; portisque patentibus omnes
Accipiunt socios, atque agmina conscia jungunt.

Zy overrompelen de stadt, terwijlze in eenen diepen slaep en hare dronckenschap versmoort leit. Zy brengen de wacht om hals; zetten de poorten open, laten hun spitsbroeders in, en rucken by een alle die van den aenslagh wisten.

(380) Zy overrompelen de hooftstadt in der yl,
Die in haer’ eersten slaep en dronckenschap versmoorde.
Men brengt de wacht om hals, en zet, eer ’t iemant hoorde,
De poorten op, ontfangt de spitsbroêrs van ’t verraet,
En ruckt by een al wat hun leus en wit verstaet.


[II] [p. 130]
    Tempus erat, quo prima quies mortalibus aegris
Incipit, & dono divûm gratissima serpit.
(270) In somnis ecce ante oculos moestissimus Hector
Visus adesse mihi, largosque effundere fletus,
Raptatus bigis, ut quondam, aterque cruento
Pulvere, perque pedes trajectus lora tumentes.

    Het was juist te dier ure, als de Goden den sterflijcken menschen, afgeslaeft van bekommeringen, rust verleenen, en zy liefelijck van den eersten slaep bevangen leggen; wanneer my docht in mijnen droom, dat Hektor heel bedruckt voor mijn oogen stont, en bitterlijck schreide: gelijck hy eertijts van bloedigh stof bekrozen, en met een koorde om en tusschen de gezwolle beenen door geslagen, achter den wagen gesleept en gesleurt wert.

    (385) Het was omtrent deze uur, die d’oppergoden schiepen
Den afgeslaefden mensch ter ruste, als, in zijn’ diepen
En eersten slaep gesmoort, hy zacht leght uitgestreckt;
Wanneer my in den droom, als uit het graf geweckt,
[p. 175]
De geest van Hektor scheen, heel druckigh, voor mijne oogen
(390) Te staen, met eene wolck van traenen droef betogen;
Gelijck hy eertijts, vuil van bloet, op ’s vyants spoor,
En met de koorde om ’t been, en tusschen beide door
De beenen, dick en bol, geknevelt, en geslagen,
Gesleurt wert achter aen Achilles oorloghswagen.


[II] Hei mihi, qualis erat, quantum mutatus ab illo
(275) Hectore, qui redit exuvias indutus Achillis,
Vel Danaûm Phrygios jaculatus puppibus ignes!
Squallentem barbam, & concretos sanguine crines,
Vulneraque illa gerens, quae circum plurima muros
Accepit patrios, ultro flens ipse videbar?
(280) Compellare virum, & moestas expromere voces.
O lux Dardaniae, spes ô fidissima Teucrum,

O my, hoe zagh hy ’er uit! hoe weinigh geleeck hy dien Hektor, die met Achilles wapens aen ’t lijf wederkeerde, of de Griecksche schepen in brant stack! zijn baert hing morssigh, het hair was geklist van bloet, en ’t lichaem vol wonden, die hy onder zijn vaders vesten kreegh. My docht dat ick hem met schreiende oogen eerst aensprack, en bedruckt aldus uitborst: o licht van Dardanie! o vaste toeverlaet der Trojanen!


(395) Hoe was de helt, helaes, zich zelf’ zoo ongelijck!
Hoe weinigh zweemde dees naer Hektor, zuil van ’t rijck,
Die, met Achilles helm en harnas aengeschoten,
Naer huis quam, of den brant ontstack in ’s vyants vlooten.
De baert hing morssigh, al zijn hair geklist van bloet:
(400) Al ’t lichaem was doorwont, daer hy, met maght en moedt,
Zijn vaders veste en hof beschermde, en zocht te wreecken.
My docht ick schreide, en scheen bedruckt hem aen te spreken:
O licht van Dardans rijck! ô vaste toeverlaet
Van Trojes burgery!


[II] Quae tantae tenuere morae? quibus Hector ab oris
Expectate venis? ut te post multa tuorum
Funera, post varios hominumque urbisque labores
(285) Defessi aspicimus? quae causa indigna serenos
Foedavit vultus? aut cur haec vulnera cerno?

waer zijt ghy zoo lang geweest? o Hektor, van waer komt ghy ons, die naer u verlangen, zoo spade by? Hoe komen wy u te zien, nu ’er zoo veele van den uwen gebleven, zoo vele zwarigheden [p. 129] by stadt en burgerye geleden, en wy afgemat zijn? Waerom is uw helder aenschijn zoo leelijck geschonden? of waerom moet ick u dus gewont zien?

                            waer bleeftge? uw raet en daet
(405) Verwacht men. Hektor, uit wat schuilhoeck en geweste
Bezoecktge ons nu, dus spade en traegh, ten lange leste?
Hoe komenwe u te zien, na zulck een nederlaegh
Van vaderlant en volck, gesneuvelt vlaegh op vlaegh?
Nu zoo veel zwaericheên en rampen zijn geleden
(410) By stadt, en burgery, vermoeit en afgestreden?
Hoe is uw aenschijn, eer zoo helder, dus geschent?
Hoe zienwe u dus gewont, en nauwelijx gekent?


[II] Ille nihil, nec me quaerentem vana moratur:
Sed graviter gemitus imo de pectore ducens,
Heu fuge, nate dea, teque his, ait, eripe flammis.
(290) Hostis habet muros; ruit alto à culmine Troja.
Sat patriae Priamoque datum; si Pergama dextra
Defendi possent, etiam hac defensa fuissent.

Hy zweegh daer op, en keerde zich niet eens aen mijne ydele vraegh; maer zwaerlijck zuchtende, uit het diepste van zijn hart, sprack: och, zoon van Venus, maeck u deur; pack u wech uit dezen brant: de vyant heeft de vesten in: het trotse Troje gaet te gront: ghy hebt u voor Priaem en ’t vaderlant genoegh gequeten: waer Pergamum met menschenhanden te beschermen geweest; deze hant had het beschermt.

Hy zweegh, en keerde zich niet eens aen mijne vraegen,
Al t’ydel, en vergeefs; maer zuchte eens, heel verslagen,
(415) Uit ’t allerbinnenst van zijn harte en ziele, en sprack:
O zoon van Venus, spoe u voort: sta op, en pack
U wech uit dezen brant: de vyant heeft de veste:
Het hooge Troje gaet te gront. gy hebt ten leste
U zelf voor ’t vaderlant en vader Priaems rijck
(420) Gequeeten, naer uw maght. dees hant waer Trojes wijck,
Waer Troje door de hant van menschen te beschermen.


[II] Sacra, suosque, tibi commendat Troja penates.
Hos cape fatorum comites, his maenia quaere;
(295) Magna pererrato statues quae denique ponto.
Sic ait, & manibus vittas, Vestamque potentem,
Aeternumque adytis effert penetralibus ignem.

Troje beveelt u zijn Heilighdom, en Huisgoden: neem hen mede tot gezelschap van uwe fortuin: zoeck hier mede een lant, daer ghy, na veel omsuckelens op zee, ten leste een stadt zult stichten. Zoo sprack hy, en haelde met zijn eige handen d’offerbanden, en de maghtige Vesta, en het eeuwige vier uit het binnenste des tempels.

De stadt laet heilighdom, en huisgoôn nu uwe armen
[p. 176]
En zorgh op ’t allerhooghst bevolen. neemze mê,
Ten troost in uwe elende, en, sucklende over zee
(425) En watren, zoeck het lant, daer gy in ’t endt zult landen,
En stichten eene stadt. zoo haelt hy met zijn handen
De huif, en ’t wonderbeelt van Veste, en ’t eeuwigh vier
Uit ’s tempels binnekoor, verdwijnt, en stuift van hier.


[II] [Diverso interea miscentur moenia luctu:]*
Et magis atque magis (quanquam secreta parentis
(300) Anchisae domus, arboribusque obtecta recessit)
Clarescunt sonitus, armorumque ingruit horror.

    Ondertusschen bedrijft men op de vesten allerley misbaer; en hoewel vader Anchises huis achteraf in de boomen stont, nochtans hoorde men het geluit hoe langer hoe luider, en het schrickelijck gerammel der wapenen quam nader en nader.

    Terwijl wort van de veste een groot misbaer vernomen:
(430) En schoon mijn vaders huis, ter zijde af, in de boomen
Gedoocken stont, noch hoorde een ieder het geluit
Al luider opgaen, en den wapenklanck, gestuit
Op harnas, en op stael, ons schrickelijck genaecken.


[II] Excutior somno, & summi fastigia tecti
Ascensu supero, atque arrectis auribus asto.
In segetem veluti cum flamma furentibus Austris
(305) Incidit: aut rapidus montano flumine torrens
[p. 131]
Sternit agros, sternit sata laeta, boumque labores,
Praecipitesque trahit sylvas: stupet inscius alto
Accipiens sonitum saxi de vertice pastor.

Ick schiet uit mijnen slaep, klim boven op het dack, en luister wacker toe: gelijck een herder op den top van eenen bergh staende, verbaest wort, zoo hy onverhoets het gedruis der vlamme hoort, die van eenen stercken wint in het koren gedreven wort, of het geruisch van een snelle beeck, die ten bergh afstortende, over ackers en velden hene vloeit; het weeligh gewas en den arbeit des ackermans om verre smijt, en snellijck heele bosschen met zich sleept.

Ick vliegh uit mijnen slaep op vaders tin en daecken,
(435) En luister wacker toe: gelijck een herder haest,
In top van eenen bergh, verschrickt wort, en verbaest,
Indien hy onverhoet ’t gedruisch des viers hoort streven,
Dat van een’ stercken wint in ’t koren wort gedreven:
Of zoo hy ’t ruisschen hoort van eene snelle beeck,
(440) Ter steenrotse afgestort, die oevers kent noch streeck,
En over ackers bruischt, en weelige gewassen;
Het zweet des ackermans ter neêr smijt met haer plassen,
En bosschen met zich sleept, en heendrijft met den stroom.


[II] Tum vero manifesta fides, Danaumque patescunt
(310) Insidiae: jam Deiphobi dedit ampla ruinam
Vulcano superante domus: jam proximus ardet
Ucalegon: Sigaea igni freta lata relucent.
Exoritur clamorque virûm, clangorque tubarum.

Toen zagh men hoe trouw de Griecken waren, en wat lagen zy ons geleit hadden. Deifobus groot huis in vier gezet, lagh al onder den voet; dat van Ukalegon, daer naest, stont al in lichten brant, en de vlam scheen overal in de Sigeesche zee: daer gaet een geschrey van mannen en geklanck van trompetten op.

Toen zagenwe eerst, helaes, als schietende uit den droom,
(445) Den trouwen Grieckschen aert; wat laegen men ons leide.
Deïfobus gebouw, wiens vlam zich nog verspreide
Van onder, lagh’er al met kracht ter neêr gevelt.
Ukalegon, hier naest, in lichten brant gestelt,
Bescheen ’t Sigeesche meir. men hoorde t’zamenspannen
(450) Een krijghstrompetgeklanck, en naer gedruisch van mannen.


[II] Arma amens capio, nec sat rationis in armis:
(315) Sed glomerare manum bello, & concurrere in arcem
Cum sociis ardent animi: furor, iraque mentem
Praecipitant, pulchrumque mori succurrit in armis.

Ick grijp zinneloos naer wapens, bykans zonder kennis van wapens. Maer mijn hart brande van yver, om met mijne spitsbroederen eenen hoop krijghsvolx te verzamelen, en gelijcker hant naer den burgh te loopen: razerny en gramschap holpen [p. 130] mijn hooft aen ’t hollen, en my viel in, hoe braef het zy in ’t harnas te sterven.

Ick grijp de wapens en ’t geweer aen, droef en dul,
Doch zonder overlegh, en kennis, en belul.
Maer ’t hart van yver brant om wederstant te baeren,
En met mijn spitsbroêrs een’ hoop krijghsvolck te vergaêren;
(455) Gelijckerhant naer ’t hof te loopen. razerny
En gramschap holpen voort mijn hooft aen ’t hollen: my
[p. 177]
Viel in hoe braef het luit in ’t harrenas te sterven.


    [II] Ecce autem telis Panthus elapsus Achivum,
Panthus Othriades, arcis Phoebique sacerdos,
(320) Sacra manu, victosque deos, parvumque nepotem
Ipse trahit, cursuque amens ad littora tendit.

    Maer zie Panthus, der Griecken handen ontslipt, Panthus, Othreus zoon, en Priester op Febus slot, met heilighdom en gevlughte Goden geladen, sleept zelf zijn neefken aen de hant, en buiten zinnen, neemt de vlught naer strant toe.

    Maer Panthus, pas den moort ontsloopen, komt ’er zwerven,
Och, Panthus, Otreus zoon, Apolloos offerman
(460) Ten hove, en, overlaên met heilighdommen van
Gevlughte Goden, sleept het neefken aen zijn zijde,
En, buiten zinnen, vlught naer strant toe, maer t’ontijde.


[II] Quo res summa loco, Panthu? quam prendimus arcem?
Vix ea fatus eram, gemitu cum talia reddit:
Venit summa dies & ineluctabile tempus
(325) Dardaniae. fuimus Troës, fuit Ilium, & ingens
Gloria Teucrorum, ferus omnia Iuppiter Argos
Transtulit: incensa Danai dominantur in urbe:

Panthus, hoe staet het met den Staet? Wat slot verdadigen wy best?
Naulix sprack ick dit, of hy antwoorde my dus al zuchtende: de jongste dagh van Dardanie, en de tijt, die niemant ontworstelen kan, is nu gekomen: ’t is uit met de Trojanen: ’t is met Ilium gedaen, en de groote eere der Teukren leit ’er toe. De wreede Jupiter heeft alles aen Argos overgegeven: de Griecken zijn meester van de stadt, die in brant staet:

Och, Panthus, roep ick, och, hoe staet het met den staet?
Wat slot bezet men best? hy, kent die stem op straet,
(465) En antwoort my bedruckt, met zuchten, en met steenen:
De jongste dagh en uur van Troje is nu verscheenen,
Van niemant onder ons t’ontworstlen, noch t’ontgaen.
’t Is uit met Troje: ’t is met Ilium gedaen:
Al d’eer der Frygen leght in d’assche, en stuift vast heene.
(470) Jupijn gaf grimmigh ons dus over aen Mycene.
De Grieck is meester van de stadt, in lichten brant.


[II] Arduus armatos mediis in moenibus astans
Fundit equus: Victorque Sinon incendia miscet
(330) Insultans. portis alii bipatentibus adsunt;
Millia quot magnis nunquam venere Mycenis.
Obsedere alii telis angusta viarum
Oppositi. stat ferri acies mucrone corusco
Stricta, parata neci, vix primi praelia tentant
(335) Portarum vigiles, & caeco Marte resistunt.

Het groote paert midden op den burgh staende, levert soldaten uit, en Sinon, wien het geluckte, stoockt ’er al braveerende den brant onder: anderen houden aen d’opengezette poorten wacht, met zoo vele duizenden, als ’er noit van Mycenen quamen: anderen staen schrap, en bezetten de naeuwe straten met hun geweer: men biet het spits met bloote degens, gereet om toe te stooten: de voorste wacht aen de poorten biet naulix wederstant, en houwt blindeling toe.

Het vreesselijcke paert, op ’t hooge slot geplant,
Baert krijghsvolck. Sinon, wien ’t verraet geluckt te wonder,
Sticht, al braveerende en verheught, den brant hier onder,
(475) En andren houden wacht aen d’opgezette poort,
Met zoo veel duizenden, als nimmer wert gehoort
Dat over zee, van verre, ons uit Myceene zochten.
De zommigen staen schrap, en schutten ’s burgers toghten,
En houden wijck en straet bezet mee hun geweer.
(480) Men biet het bloote spits met sabelen, om neêr
Te houwen wat zich rept. de voorste wacht van allen
Biet naulijx wederstant aen poorten, en aen wallen,
En houwt in ’t hondert toe.


[II] Talibus Otriadae dictis, & numine divûm
In flammas, & in arma feror: quo tristis Erynnis,
Quo fremitus vocat, & sublatus ad aethera clamor.
Addunt se socios, Ripheus, & maximus armis
(340) Iphitus, oblati per lunam, Hypanisque, Dymasque,
Et lateri agglomerant nostro; juvenesque Choroebus*
[p. 132]
Mygdonides; illis ad Trojam forte diebus
Venerat, insano Cassandrae incensus amore:
Et gener auxilium Priamo, Phrygibusque ferebat,
(345) Infelix, qui non sponsae praecepta furentis
Audierat.

Op deze antwoort van Othreus zoon, en door het ingeven der Goden, vliegh ick naer den brant, naer den vyant toe, waer de wreede Erynnis, waer het getier, en het geschrey, dat aen den hemel klinckt, my henevoert. Rifeus, en de stockoude Ifitus, Hypanis, en Dymas, ons by maneschijn gemoetende, voegen zich by ons; oock Chorebus, Mygdons zoon, een jongelingk, die op Kassandre tot razens toe verslingert, eerst onlangs, als Priaems toekomende schoonzoon, te Troje hem en den Frygianen by geval te hulpe quam; wel ter quader ure, overmits hy de waerschuwinge zijner razende bruit in den wint sloegh.

                                          op zulck een’ oorloghstoon,
Een antwoort, al te droef, van Panthus, Otreus zoon
(485) En drift der Goden, vliegh ick, zonder om te kijcken,
Naer brant, naer vyant toe, door levenden, en lijcken,
Waer ’t noot is, waer de wraeck en dolle lust my winckt;
Waer ’t roepen en geschrey, dat aen den hemel klinckt,
My daghvaert. Ifitus, stockout, en zat van leven,
(490) Oock Rifeus, Hypanis, en Dymas mede streven
[p. 178]
Eendraghtigh aen ons zy, daerze ons, by maeneschijn,
Gemoeten op de straet, en trecken eene lijn,
Gevolght van Mygdons zoon, Chorebus, onder andre,
In ’t opgaen van zijn jeught; die, razende op Kassandre
(495) Verslingert, korts op hoop, als een behuwde zoon
Van Priam, by geval te Troje, ’s konings troon
En ’t Frygiaensche rijck quam stutten met zijn daeden;
Doch niet ter goeder uur, dewijl hy, niet te raeden,
En, van zijn dolle bruit gewaerschuwt, onbezint
(500) Al watze spelde los en wuft sloegh in den wint.


[II] Quos ubi confertos ardere in praelia vidi,
Incipio super his. Iuvenes, fortissima frustra
Pectora (si vobis audentem extrema cupido est
(350) Certa sequi, quae sit rebus fortuna videtis.
Excessere omnes, adytis arisque relictis,
Dii, quibus imperium hoc steterat) succurritis urbi
Incensae, moriamur, & in media arma ruamus.

Toen ick deze al te zamen getroost zagh om te vechten, zeide ick hun: o jongelingen en vrome borsten, zijt ghy noch lustigh en rustigh, om my, die het uiterste wil wagen, te volgen; ghy ziet hoe de kans en staet gekeert is. Alle Goden, waer op dit Rijck steunde, hebben kercken en altaren [p. 131] verlaten: te vergeefs komt ghy de stadt, die al in brant staet, te hulp: laet ons evenwel. recht toe, recht aen, onder den vyant rucken, en sterven:

Ick, dieze altzamen zie getroost een kans te waegen,
Vermaenze: ô borsten, die zoo vroom en onverslagen
En rustigh zijt, om my, die ’t uiterst waegen zal,
Te volgen op dit spoor: gy ziet nu overal
(505) De kans des krijghs gekeert, en hoe ’t ’er staet geschoren.
De Goden, die dit rijck beschutten van te voren,
Verlieten kerken, en altaeren. al te spa
Zoeckt gij de stadt in noot, en staende ter gena
Der vlamme en haeren gloet, te redden, en te bergen.
(510) Maer laet ons evenwel den noot het uiterst vergen,
En rucken regelrecht op onzen vyant aen,
En sterven.


[II] Una salus victis, nullam sperare salutem.
(355) Sic animis juvenum furor additus. Inde lupi ceu
Raptores atra in nebula, quos improba ventris
Exegit caecos rabies, catulique relicti
Faucibus exspectant siccis; per tela, per hostes
Vadimus haud dubiam in mortem, mediaeque tenemus
(360) Urbis iter: nox atra cava circumvolat umbrâ.

wanhoop is d’eenige troost der wanhopenden. Dat maeckt de jonge borsten gaende. Wy (gelijck verscheurende wolven, die by doncker nacht, van dollen honger uit hun leger gejaeght, verwacht worden van hun hongerige jongen) loopen hier op, dwers door vyant, door zwaerden, midden door de stadt hene, in een gewisse doot, onder de schaduwe der vleugelen van den helduisteren nacht.

                wanhoop houdt alleen de wanhoop staen.
Dat voert de borsten aen, en moedightze al te zamen.
Wy (eveneens gelijck doorgaends de wolven quamen,
(515) Verhit op verschen roof, van hongersnoot geprest,
Die hen al razende, by nacht, dreef uit hun nest,
Dat uitgehongert hen verwacht met drooge kaecken,)
Aen ’t streven, op dit woort (wy passen slechts te raecken,)
Door vyant en door zwaert, en midden door de stê,
(520) In een gewisse doot, bedeckt voor spits en sne
In holle schaduwen van ’s nachts helduistre veêren.


[II] Quis cladem illius noctis, quis funera fando
Explicet? aut possit lacrymis aequare labores?
Urbs antiqua ruit, multos dominata per annos,
Plurima perque vias sternuntur inertia passim
(365) Corpora, perque domos & relligiosa deorum
Limina, nec soli poenas dant sanguine Teucri:

Wie zou den moort en neerlaegh van dien nacht met woorden kunnen uitdrucken, of de zwaricheit naer den eisch beschreien? D’aeloude stadt, die zoo vele jaren heerschte, gaet te gront. Menighte van maghtelooze menschen worden overal nedergehouwen, op straet, in huizen, en godtgewijde kercken; en de Teukren boeten het alleen niet met den hals;

Wie zou dees nederlaegh en nachtmoort, op ’t begeeren
Van iemant, naer den eisch uitdrucken, of dien last
En zulck een zwaericheit beschreien, als het past?
[p. 179]
(525) d’Aeloude koningsstadt, die eeuwen lang regeerde,
Gaet plotseling te gront; oock die zich niet verweerde,
Een maghtelooze hoop van menschen, wort alsins,
Op straet, in huis, in kerck, in godtsplaets, hier en gins
Verwoet ter neêr gevelt, en ons Trojaenen moeten
(530) Het niet alleen,


[II] Quondam etiam victis redit in praecordia virtus.
Victoresque cadunt Danai. crudelis ubique
Luctus, ubique pavor, & plurima mortis imago.
(370) Primus se Danaum, magna comitante caterva,

maer de Griecken (want d’oude vromigheit ontvonckt zomtijts den moedt der overwonnelingen) komen oock te sneuvelen, hoewelze boven staen. Overal is groote rouw, overal schrick, en zy geraken alle niet op eenerhande wijze aen hunne doot.

                              maer zelfs de triomfeerders boeten,
Met hunnen eigen hals: want onder ’t woên van ’t zwaert
Ontvonckt d’aeloude deught oock ’s overwonnens aert.
De rouw is overal, en overal het yzen:
Oock stervenze niet alle op eenerhande wijzen.


[II] Androgeos offert nobis, socia agmina credens,
Inscius, atque ultro verbis compellat amicis.
Festinate viri; nam quae tam sera moratur
Segnities? alii rapiunt incensa feruntque
(375) Pergama; vos celsis nunc primum à navibus itis?

Androgeos was d’eerste, die ons met eenen grooten hoop Griecken gemoete, meinende datwe van zijn volck waren, en sprack, eer hy iemant kende, ons eerst vriendelijck aen: haest u, mannen: waer staeckt ghy zoo lang? anderen plonderen vast het brandende Pergamum, en gaen met den buit deur: komt ghy nu noch eerst uit de groote schepen?

(535) Androgeos quam d’eerste ons met een’ grooten stoet
Van Griecken tegen, en hy zagh ons onvermoedt
Voor Griecken aen, en sprack, eer hy nog iemant kende,
Aldus ons minzaem aen: ô volck van onze bende,
O mannen, haest u, voort: waer staecktge nu dus lang?
(540) Alle andre plondren fel in Trojes ondergang,
En strijcken vast den buit; en komtge eerst opgeschooten
Uit uwen langen slaep ter stede in, uit ons vlooten?


[II] Dixit: & extemplo (neque enim responsa dabantur
Fida satis) sensit medios delapsus in hostes.
Obstupuit, retroque pedem cum voce repressit.
Improvisum aspris veluti qui sentibus anguem
(380) Pressit humi nitens, trepidusque repente refugit
Attollentem iras, & caerula colla tumentem.

Dit zeggende, merckte hy flux (want men hem niet ront genoegh antwoorde) dat hy midden onder den vyant geraeckt was; en versloegh hier van, zweegh kort stil, en trat te rugge; gelijck iemant schielijck al sidderende de vlught neemt, die onvoorziens op een slang, onder scherpe dorens, treet, wiens blaeuwe hals van boosheit zwelt:

Androgeos vernam (want niemant ront en naeckt
Hem antwoort gaf,) dat hy in ’t midden was geraeckt
(545) Van ’s vyants troep, versloegh, zweegh stil, en tradt te rugge,
Als een, die, op een slang in doornen treênde, vlugge
En snellijck deist van schrick, terwijl de slang op ’t velt,
Om haeren blaeuwen hals, van helsche boosheit zwelt.


[II] [p. 133]
Haud secus Androgeos visu tremefactus abibat.
Irruimus, densis & circumfundimur armis:
Ignarosque loci passim, & formidine captos
(385) Sternimus: aspirat primo fortuna labori.
Atque hic exultans successu, animisque Choroebus,
O socii, qua prima, inquit, fortuna salutis
Monstrat iter, quaque ostendit se dextra, sequamur.

zoo teegh Androgeos, ontstelt door deze bejegening, oock deur. Wy vallen ’er op in, en worden van alle kanten omcingelt van gewapende vyanden, die wy overal nederhouwen, overmits zy geen wegen kenden, en vol vreeze waren: zoo gunstigh was Fortuin ons in ’t eerste. Chorebus hier op moedt scheppende en braveerende, zeide: [p. 132] o spitsbroeders, laet ons dien wegh, dien ons ’t geluck baende, inslaen:

Zoo teegh Androgeos, ontroert door dit ontmoeten,
(550) Oock deur. wy schieten toe, om hen met spits te groeten,
En worden vreesselijck omringt van ’s vyants tal,
Besloten, en bezet, en houwenze overal
Ter neder, overmits d’onkundigheit der wegen,
En hun verbysteringe en schrick, by nacht verlegen.
(555) Zoo gunstigh was Fortuin ’t begin van onzen toght.
Dat gaf Chorebus moedt, toen hy hen overmoght.
Hy sprack braveerende, op die zege dapper gaende:
O spitsbroêrs, volgh den wegh, dien ’t avontuur ons baende:


[II] Mutemus clypeos, Danaumque insignia nobis
(390) Aptemus: dolus, an virtus, quis in hoste requirat?
Arma dabunt ipsi. sic fatus, deinde comantem
Androgei galeam, clypeique insigne decorum
Induitur, laterique Argivum accommodat ensem.

laet ons van schilden veranderen, en der Griecken wapens aenschieten. Wat leit ’er aen, of men zich tegens den vyant met list of dapperheit behelpe? Hun wapens zijn toch t’ onzen beste. Zoo sprekende zet hij Androgeos helm met de pluimaedje op, vat zijnen braven schilt, en bint het Grieksche lemmer op de zijde.

[p. 180]
Verandert flux van schilt: schiet Griecksche wapens aen.
(560) ’t Zy list, of vromicheit, en mannelijck bestaen;
Wat schaet het hoe men hier den vyant demp’ ten leste?
De vyant geeft ons zelf zijn wapens hier ten beste.
Zoo spreeckt hy, en bedeckt, met pluime en storremhoedt,
Androgeos ontruckt’, zijn hooft, en vat met moedt
(565) Den braven schilt, en bint het Griecksche zwaert op zijde.


[II] Hoc Ripheus, hoc ipse Dymas, omnisque juventus
(395) Laeta facit: spoliis se quisque recentibus armat.
Vadimus immisti Danais, haud numine nostro,
Multaque per caecam congressi praelia noctem
Conserimus; multos Danaûm demittimus Orco.

Zoo doet Rifeus, zoo doet Dymas, en al de rustige maets: elck wapent zich met den gereetsten buit. Wy rucken onder de Griecken tegens het nootlot aen; worden dickwils by donker hantgemeen, en sturen menigen Mycener ter helle.

Zoo volght hem Rifeus: zoo volght Dymas, en de blijde
Genootschap, elck gesterckt met dien geraepten buit.
Zoo vallenwe op den Grieck, hoe fel ons ’t nootlot stuit.
Wy worden hantgemeen by doncker, fors en felle,
(570) En stuuren menigen Mycener geest ter helle.


[II] Diffugiunt alii ad naves, & litora cursu
(400) Fida petunt: pars ingentem formidine turpi
Scandunt rursus equum, & nota conduntur in alvo.
Heu nihil invitis fas quenquam fidere divis.

Zommigen vlieden naer de schepen en strandewaert, om zich te bergen. Zommigen klimmen schandelijck, uit bloohartigheit, in het groote paert, en verschuilen zich weder in den buick. Och, het is verloren gevochten, als de Goden u tegen zijn.

De zommigen aen ’t vliên naer strant toe, naer de vloot,
En bergen schandelijck hun leven voor de doot.
De zommigen, in t’ paert oneerlijck opgesteegen,
Verschuilen in den buick. och, ’t is vergeefs den degen
(575) Getrocken, als de Goôn om hoogh u tegen zijn.


    [II] Ecce, trahebatur passis, Priameïa virgo
Crinibus à templo Cassandra, adytisque Minervae,
(405) Ad coelum tendens ardentia lumina frustra;
Lumina: nam teneras arcebant vincula palmas.
Non tulit hanc speciem, furiata mente Choroebus;
Et sese medium injecit moriturus in agmen.
Consequimur cuncti, & densis incurrimus armis.

    Maer zie Kassandre, Priaems dochter, wert by heur hangende hair uit Minerves kercke en kappelle getrocken, terwijlze te vergeefs haer oogen, haer blaeckende oogen, naar den hemel sloegh; want de tangere handen waren gebonden. Chorebus dit ziende, wert dol, en den doot getroost, vloogh midden onder den vyant. Wy sluiten ons wel dicht in een, en volgen hem algelijck.

    Maer zie Kassandre wert by ’t haer, in droeven schijn,
By ’t hangend haer gesleurt, uit Pallas koor, en tempel;
De dochter van Priaem; terwijlze van den drempel
Haere oogen, doch vergeefs, om troost ten hemel sloegh,
(580) Haer blaeckende oogen: want de handen, teêr genoegh,
Geknevelt waren, en met koorden vast gekneepen.
Chorebus, die dit zagh, van smerte om ’t hart beneepen,
Wert razende, en, der doot getroost, berooft van zin,
Vloogh midden in den drang op ’s vyants heirspitse in.
(585) Wy sluiten ons heel dicht, en volgen hem te zamen.


[II] (410) Hic primum ex alto delubri culmine telis
Nostrorum obruimur, oriturque miserrima caedes
Armorum facie, & Graiarum errore jubarum,
Tum Danai gemitu, atque ereptae virginis ira
Undique collecti invadunt, acerrimus Ajax
(415) Et gemini Atridae, Dolopumque exercitus omnis.

Toen wert eerst, boven van de kerck, by ons volck op ons geschoten, en menigh geraeckte deerlijck om hals, dewijlze ons, om de Griecksche wapens en paertshaire pluimen, voor Griecken aenzagen. De Griecken toen van alle kanten te zamen ruckende, op het misbaer der maeght, en uit spijt datze hun ontweldight is, vallen ’er op in; de gestrenge Ajax, beide de zoons van Atreus, en al de maght der Dolopen:

Toen zocht ons eigen volck ons met geschut te praemen,
Van boven uit de kercke, en menigh raeckte om hals
Wel deerlijck; toenze, om schilt en paertspluim, loos en valsch
Verwisselt, op een’ sprong, aen Frygiaensche draghten,
(590) Ons voor hun vyanden en booze Griecken achtten.
De Griecken ruckten toen van overal by een,
Op ’t luit misbaer der maeght, uit spyt dat zy, ’t gemeen
[p. 181]
Ter schande, met gewelt ontweldight wiert hun allen,
Die fel gelijckerhant ons komen aengevallen;
(595) De heftige Ajax, en de zoons van Atreus mê,
En al ’t Myceensche heir:


[II] Adversi rupto ceu quondam turbine venti
Confligunt, Zephyrusque, Notusque, & laetus Eois
Eurus equis: stridunt sylvae, saevitque tridenti
Spumeus, atque imo Nereus ciet aequora fundo.

gelijck zomtijts de vier winden tegens malkanderen aenbulderen, dat de bosschen knacken en kraecken; terwijl Nereus met zijnen beschuimden drietant de zee ophitst, en het onderste boven keert.

                                        gelijck, op lant, of zee,
De winden alle vier, uit hun spelonck gebroken,
Elckandren bulderende aenranden, en bestoocken,
Dat bosch geboomte en stam luitruchtigh knackt, en kraeckt,
(600) Godt Nereus met zijn vorck de baren gaende maeckt,
En op de tanden neemt, en keert al ’t onderst boven.


[II] [p. 134]
(420) Illi etiam, si quos obscura nocte per umbram
Fudimus insidiis, totaque agitavimus urbe,
Apparent: primi clypeos mentitaque tela
Agnoscunt, atque ora sono discordia signant.

De vyanden, die wy, by donker nacht, bedrieghelijck op de vlught en door al de stat dreven, komen ons het hooft bieden, en te kennen aen schilden, valsche wapens en onze spraeck.

De vyant, flus van schrick, by doncker nacht, verstoven,
Door al de stadt gejaeght, met zulck een mommery
Van Griecksche wapenen; waeckt op, en komt ons by,
(605) En ’t hooft te biên, zoo dra zijn oogh de livereien
En valsche beucklaers, ’t oor de spraeck kan onderscheien.


[II] Ilicet obruimur numero: primusque Coroebus
(425) Penelei dextra, divae armipotentis ad aram
Procumbit. cadit, & Ripheus, justissimus unus
Qui fuit in Teucris, & servantissimus aequi.
Diis aliter visum. pereunt Hypanisque Dymasque,
Confixi à sociis. nec te tua plurima, Panthu
(430) Labentem pietas, nec Apollinis infula texit.

Wy worden stracks door de menighte overrompelt. Chorebus [p. 133] quam d’eerste door Peneleus hant te sneuvelen, voor het altaer der strijtbare Godinne; en Rifeus, de rechtvaerdighste en oprechtste van alle Teukren, bleef’er mede: want het den Goden zoo beliefde: en Hypanis en Dymas, van hun eigen volck doorschoten, moeten ’er het leven laten: en, o Panthus, uwe groote godtvruchtigheit en Priesterlijcke huive konden u voor de doot niet beschutten.

Men overrompelt ons, door menighte overmant.
Chorebus sneuvelt eerst door Peneleus in ’t zant,
Voor ’t onbevleckte altaer der dappere krijghsgodesse;
(610) Oock Rifeus, onbevleckt van wandel, die een lesse
Van recht en billijckheit alleen in Troje streckt.
De Godtheit kent haer wit, al is ’t voor ons bedeckt
Hier moeten Hypanis en Dymas ’t leven laeten,
Geschoten van ons volck. wat kan het Panthus baeten
(615) Dat hy ’t gewijde berght, godtvruchtigh, onbevleckt,
Daer Febus myter hem in ’t vallen niet bedeckt!


[II] Iliaci cineres, & flamma extrema meorum,
Testor; in occasu vestro nec tela, nec ullas,
Vitavisse vices Danaûm; &, si fata fuissent
Ut caderem, meruisse manu. divellimur inde
(435) Iphitus, & Pelias mecum: quorum Iphitus aevo
Iam gravior, Pelias & vulnere tardus Ulyssi.

Ghy assche van Troje, en leste brant van mijne stadt, kunt getuigen, dat ick in uwen ondergangk nochte wapens nochte eenigh gevaer van vyanden schroomde; en waer mijn tijt daer geweest, ick had het hun met bloetstorten zuur genoegh gemaeckt. Ick geraeck van daer met Ifitus, en Pelias, die, overmits d’een out, d’ander van Ulysses gewont was, niet voortkosten.

O asch van Troje, ô brant, de jongste brant van allen,
Gy kunt getuigen, dat ick, in ’t vergaen en vallen
Van mijn heer vaders stadt, my zelf niet heb gespaert,
(620) Noch geen gevaer gevreest, noch vyanden, noch zwaert;
En broght mijn nootlot mê met Troje te bederven;
’k Had ruim genoegh verdient van ’s vyants hant te sterven.
’k Ontglip, met Ifitus en Pelias, den doot,
En wort van hier geruckt, en dat ter nauwer noot:
(625) Want d’een, te zwaerlijck van Ulysses hant geschonnen,
En d’ander, out en stram, my naulijx volgen konnen.


    [II] Protinus ad sedes Priami clamore vocati.
Hic vero ingentem pugnam, ceu caetera nusquam
Bella forent, nulli tota morerentur in urbe:
(440) Sic Martem indomitum, Danaosque ad tecta ruentes
Cernimus, obsessumque acta testudine limen.
Haerent parietibus scalae, postesque sub ipsos,
Nituntur gradibus: clypeosque ad tela sinistris
Protecti objiciunt: prensant fastigia dextris.

    Daetelijck begeven wy ons op het gekrijt naar Priaems hof toe. Hier gingk het zoo afgrijsselijck op een moorden en dootsmijten, als of ’er in dezen hoeck alleen gevochten wiert, nochte elders menschen bleven; zoo was Mars uitgelaten; en wy zagen de Griecken op het hof aenvallen, en voor de poort met de schilden gereet om te stormen. De ladders hangen aen den muur, en zy klimmen vast by de posten op, en beschutten zich voor de pijlen, met hunne schilden in de slincke, en slaen de rechte hant aen het dack.

[p. 182]
    Wy vliegen, op gekerm en moortkreet, daetlijck voort
Van hier naer Priams hof: daer ging de krijgh, de moort,
De wreetheit zoo te werck, als of ’er in geen wijcken,
(630) Noch al de stadt dan hier gevochten wiert, geen lijcken
Te vinden waren; zoo was Mars in zijnen schick.
Wy zien de Griecken hier bestoocken, bol en dick,
De tinnen van het hof, en, om de poort te rammen,
Den stormbock aengevoert, en, onder ’t schiltdack, vlammen
(635) Op zege voor de poort. de stormleer, aen den muur
Gehangen, dreight het dack. men klimt op avontuur
De posten op, beschut aen d’eene hant, voor vlagen
Van schichten, met den schilt, en d’andre hant geslagen
Aan ’t hooge dack van ’t hof.


[II] (445) Dardanidae contra, turres, ac tecta domorum
Culmina convellunt (his se quando ultima cernunt
Extrema jam in morte parant defendere telis)
Auratasque trabes, veterum decora alta parentum,
Devolvunt. alii strictis mucronibus imas
(450) Obsedere fores, has servant agmine denso.

De Dardaners van hun zijde stooten torens en daken van boven neder, en zoecken zich, in den uitersten noot, met dit geweer voor de doot te beschermen; en rollen vergulde balcken, en al wat van outs her tot pracht en prael diende, van boven neder.

                                                            de Troischen bieden weêr,
(640) En stooten toren trans en tin van boven neêr,
Om op het uiterst noch, met dit geweer en wapen,
En watze, om tegenweer uit noot, te zamenraepen,
Hun leven voor de doot te vryen, naer hun maght.
Zy rollen balcken en vergulde prael en pracht
Van d’oude koningen op ’s vyants troep van boven:


[II] Instaurati animi regis succurrere tectis,
Auxilioque levare viros, vimque addere victis.
Limen erat, caecaeque fores, & pervius usus
Tectorum inter se Priami, postesque relicti
(455) A tergo: infelix qua se, dum regna manebant,
Saepius Andromache ferre incomitata solebat
Ad soceros, & avo puerum Astyanacta trahebat.

Anderen weder moedt grijpende, gaen den Koningk in het hof bystaen, en de vermeesterde burgers helpen en stijven, en houden met bloote degens en maght van volck de deuren bezet. Daer was een deur gemaeckt, om van achter heimelijck in Priaems hof te kunnen gaen, en waer door d’ongeluckige Andromache, zoo lang het Rijck stont, dickwils alleen haren schoonvader plagh te bezoecken, en haer zoontje Astyanax by zijnen grootvader te brengen.

En andren gaen, vol moedts, den koning hulp beloven,
Verdaedigen in ’t hof, en d’overwonne schaer
Der burgerye streng hanthaven in gevaer;
Bezetten deur en poort om laegh met blancken degen,
(650) En maght van volck. hier stont, om, in den noot verlegen,
Naer Priaems hof ter sluick te gaen, een achterdeur,
Waer door Andromache gewoon was, na als veur,
Den schoonvaêr (toen het rijck noch veiligh was van plaegen)
Te vinden, en haer zoontje in grootvaêrs schoot te draegen.


[II] Evado ad summi fastigia culminis; unde
Tela manu miseri jactabant irrita Teucri.
(460) Turrum in praecipiti stantem, summisque sub astra
[p. 135]
Eductam tectis, unde omnis Troja videri,
Et Danaum solitae naves, & Achaica castra:

Ick geraeck op het opperste van het dack, waer van d’ellendige Trojanen te vergeefs vast met schichten schoten. Hier stont een [p. 134] toren, heel hoogh boven het dack opgehaelt, waer uit men over gansch Troje de Griecksche vloot en het leger plagh te kunnen zien:

(655) Ick raeck, hier langs geberght, op ’t hofdack, van welx kruin
d’Elendige Trojaen vergeefs met schichten schuin
Op zijnen vyant schiet. hier neffens stont een toren
Gerezen boven ’t dack, waeruit men van te voren
Gansch Troje, en al de vloot, en ’t Griecksche leger zagh.


[II] Aggressi ferro circum, qua summa labantes
Iuncturas tabulata dabant, convellimus altis
(465) Sedibus, impulimusque: ea lapsa repente ruinam
Cum sonitu trahit, & Danaum super agmina late
Incidit. ast alii subeunt; nec saxa, nec ullum
Telorum interea cessat genus.

dezen tasten wy van alle kanten aen, en houwen de binten onder by den oppersten zolder in stucken; en stooten en storten de kap van boven neder; het welck terstont een’ slagh en vreesselijck gat onder de Griecken maeckte, dat anderen stoppen; onaengezien wy steenen en blocken en al wat ’er voor de handt was van boven neder smackten.

(660) Men tast dien toren aen. wy houwen, slagh op slagh,
[p. 183]
De binten onder by den zolder flux in stucken,
En stooten kap en kruin van boven neêr, en rucken
Al wat’er rijst om verr’. dit storten gaf een’ slagh
En ruimte in ’s vyants troep, die, waer hy ruimte zagh,
(665) De scheur met andren stopt; hoe vreesselijck wy hackten,
En steen, en block, en wat ons ’t reetst was nedersmackten.


[II] Vestibulum ante ipsum, primoque in limine Pyrrhus
(470) Exultat telis, & luce coruscus ahena.
Qualis ubi in lucem coluber mala gramina pastus
Frigida sub terra tumidum quem bruma tegebat,
Nunc positis novus exuviis, nitidusque juventa,
Lubrica convolvit sublato pectore terga
(475) Arduus ad solem, & linguis micat ore trisulcis.
Una ingens Periphas, & equorum agitator Achillis,
Armiger Automedon: una omnis Scyria pubes
Succedunt tecto, & flammas ad culmina jactant.

Pyrrhus met zijnen blooten degen en blanck harnas, staet en braveert voor het poortael, en aen de poort: gelijck een slang voor den dagh komt, die van venijnig kruit gevoedt en opgezwollen, al den kouden winter onder d’aerde leit, en nu eerst vervelt en jeughdigh geworden, glimt, den gladden rugh intreckt, fier de borst in den zonneschijn uitsteeckt, en met haer driepuntige tonge drilt. De groote Perifas is by hem, en Automedon, Achilles voerman en schiltknaep, met al de jeught van Scyros, die te gelijck zich naer het dack begeven, en met vierwerck om hoogh smijten.

De forsse Pyrrus, blanck in ’t harnas, en met stael
Gewapent in de vuist, braveert ons voor ’t poortael,
En aen de poort van ’t hof: gelijck een slang, gezwollen
(670) Gevoedt van giftigh kruit, nu wederom, ten vollen
Vervelt, veel jeughdiger te voorschijn komt, na vorst
En guure winterkou; na datze lang bemorst
In d’aerde kroop, en doock, en, als de zon aen ’t klimmen
Geraeckt, haer’ gladden rugh kort intreckt, en laet glimmen,
(675) Zich baeckert in de zon, daer zy, de borst zoo jong
Uitsteeckende, vast drilt met haer drykante tong.
De groote Perifas verzelt hem, en wy kennen
Automedon, gewoon Achilles koets te mennen,
Te draegen ’s meesters schilt, als schiltknaep van zijn’ heer.
(680) Wy zien’er al de jeught van Scyrus zich, langs leêr
En posten, te gelijck om hoogh naer ’t dack begeven,
Het vierwerck slingeren naer boven, opwaert streven.


[II] Ipse inter primos correpta dura bipenni
(480) Limina perrumpit, postesque à cardine vellit
Aeratos. jamque excisa trabe, firma cavavit
Robora, & ingentem lato dedit ore fenestram.
Apparet domus intus, & atria longa patescunt;
Apparent Priami, & veterum penetralia regum;
(485) Armatosque vident stantes in limine primo.

Hy vooraen, grijpt een heirbijl in de vuist, valt aen het breken der poorte, en rucken der kopere deuren uit de metale pannen. Toen nu de dicke eicke balcken doorgehouwen waren, met een groot wijdt gat daer in, kost men tot in het binnenste van ’t hof, in de ruime zalen en vertrecken van Priaem en d’oude Koningen zien, en dat ’er krijghsvolck voor de deur stont.

Hy zelf vooraen aenvaert de heirbijl met zijn vuist,
En valt aen ’t breecken van de hofpoorte onbesuist,
(685) Verwrickt de kopre deur uit haer metaele pannen.
Toen quam al wat de deur van binnen zocht te mannen,
Het binnenhof, vertreck, en ruime zael by zael
Van d’oude koningen en Priam, altemael
Te voorschijn: al het hof stont open, om t’aenschouwen
(690) Door breucken, in de poorte en eicken balck gehouwen.


[II] At domus interior gemitu, miseroque tumultu
Miscetur: penitusque cavae plangoribus aedes
Femineis ululant. ferit aurea sidera clamor.
Tum pavidae tectis matres ingentibus errant,
(490) Amplexaeque tenent postes, atque oscula figunt.
Instat vi patria Pyrrhus: nec claustra, nec ipsi
Custodes sufferre valent. labat ariete crebro
Ianua, & emoti procumbunt cardine postes.

Maer binnen in het hof gingk het jammerlijck op een huilen en woelen: de gewelfde kamers galmden van het misbaer der vrouwen, dat het aen den hoogen hemel klonck. De Joffers loopen al bevende heen en weêr het gansche hof deur, omhelzen de posten en kussenze: Pyrrhus dringt ’er, gelijck zijn vader plaght, met gewelt op aen, en sloten nochte wachters kunnen hem stuiten. Door ’t gestadigh rammeien geraeckt de deur uit hare pannen, en stort met kopere stijlen met al op den vloer.

Maer binnen in het hof ging ’t huilen en gekrijt
En woelen deerlijck aen: de kamers, hoogh en wijt
Gewelft, aen ’t galmen, op ’t gekerm der eedle vrouwen,
Dat aen den hemel klonck. de joffers, vol mistrouwen,
[p. 184]
(695) Aen ’t vlughten heene en weêr, door ’t hof, van hulp ontbloot,
Omhelzen post by post, en kussenze in dien noot.
De forsse Pyrrus met zijn heirbijl houwt van buiten,
Gelijck zijn vader plagh, vast toe. wat kan hem stuiten?
Geen slotwerck, nochte wacht. door ’t stadigh rammen springt
(700) De hofdeur uit haer slot, en panne, en wat haer dwingt;
En stijl en post bezwijckt, en ploft en stort ter aerde.


[II] Fit via vi: rumpunt aditus, primosque trucidant
(495) Immissi Danai, & late loca milite complent.
Non sic aggeribus ruptis cum spumeus amnis
Exiit, oppositasque evicit gurgite moles,
Fertur in arva furens cumulo, camposque per omnes
Cum stabulis armenta trahit. vidi ipse furentem
[p. 136]
(500) Caede Neoptolemum, geminosque in limine Atridas.

Men maeckt met gewelt ruimbaen, en de Griecken binnen geraeckt, smijten om verre al wat hun in den wegh staet; matsen wat hun eerst bejegent, en bezetten het overal met soldaten. Wanneer een vliet al schuimende door dijcken en dammen breeckt, en al ’t gevaert, dat hem schut- [p. 135] te, overweldight; dan stroomt hy zoo verbolgen over alle ackers en velden niet, nochte sleept stal en vee zoo geweldigh met zich. Ick zelf zagh Pyrrhus woeden en moorden, en Atreus zonen beide voor aen de poort.

Men maekt met kracht ruimbaen. de Grieken, met den zwaerde
Dus ingedrongen, slaen en smijten voort om veer
Al wat hun wederstaet. zy vellen flux ter neêr
(705) Al wie hun eerst gemoet, en, onder ’t bloedigh slaghten,
Bezetten al het hof met uitgezette wachten.
Geen stercke waterstroom, die dijck en dammen breeckt,
Zich schuimende aen ’t gevaert, dat zijnen loop schut, wreeckt,
Quam oit geweldiger aenbruisschen, over wallen
(710) En velt en ackers heen, noch sleepte vee en stallen
Geweldiger met zich, en zijnen vollen vaert.
Ick zelf zagh Pyrrus woên en moorden met zijn zwaert,
En Atreus zoonen bey, ter poorte in, niemant spaeren.


[II] Vidi Hecubam, centumque nurus, Priamumque per aras
Sanguine foedantem, quos ipse sacraverat ignes.
Quinquaginta illi thalami, spes tanta nepotum,
Barbarico postes auro, spoliisque superbi
(505) Procubuere. tenent Danai, qua deficit ignis.
Forsitan & Priami fuerint quae fata, requiras.

Ick zagh Hekube met hare hondert schoondochteren, en Priaem met zijn eigen bloet het vier besmetten, dat hy zelf uit godtvruchtigheit op het altaer ontstack. De vijftigh kamers zijner kinderen (waer van hy zoo vele nakomelingen verwachte) daer de posten prachtigh van roof en uitheemsch gout bloncken, lagen al onder den voet: waer de brant ophielt, daer hadden ’t de Griecken in. Mogelijck wist ghy oock gaerne, hoe Priaem aen zijn endt geraeckte.

Ick zagh’er Hekuba, verzelt met hondert snaeren
(715) Of aengehuwden, en Priaem, met ’s levens schat,
Zijn eigen bloet, het vier, dat hy ontsteecken had
Uit yver op ’t altaer, te jammerlijck bevlecken.
De vijftigh kamers van zijn kindren, om te wecken
Een afkomst, zonder tal, al telgen uit zijn’ stam,
(720) Die leggen, met haer pracht en prael, al door de vlam
Verteert, de pylers, die van gout en roofschat bloncken:
En waer de felle brant gedooft is, en zijn voncken,
Daer houdt de Grieck de wacht. misschien dat gy nu haeckt
Te hooren hoe Priaem oock aen zijn endt geraeckt.


    [II] Urbis ubi captae casum, convulsaque vidit
Limina tectorum, & medium in penetralibus hostem:
Arma diu senior desueta trementibus aevo
(510) Circundat nequicquam humeris, & inutile ferrum
Cingitur, ac densos fertur moriturus in hostes.
Aedibus in mediis, nudoque sub aetheris axe
Ingens ara fuit, juxtaque veterrima laurus
Incumbens arae, atque umbra complexa penates.

    Toen d’oude man den ondergangk der overweldighde stadt, de poorten van zijn palais ter neder gevelt, en den vyant binnen in zijn hof zagh, schoot hy, bevende van ouderdom, het harnas, in langen tijt niet gedragen, aen ’t lijf, en gorde het zwaert te vergeefs op de zijde, en begaf zich midden in den drang der vyanden, om zich doot te vechten. Midden in het hof, onder den blaeuwen hemel, stont een groot altaer, waer over een oude laurier hing, die met de schaduwe van zijn loof de Huisgoden bedeckte.

    (725) Toen d’oude man den val der overwonne stede,
De poort van zijn palais gevelt, en ’s vyants schrede
In ’t hof zagh, schoot hy, traegh van ouderdom, en stijf,
En bevende, en vermoeit, het harnas aen zijn lijf,
[p. 185]
Het harnas nu ontwent, wel eer zoo trots gedraegen,
(730) En gorde ’t zwaert vergeefs op zijde, om onverslagen,
In ’t midden van den drang der vyanden, ter noot,
Al vechtende te staen naer d’eerelijckste doot.
In ’t midden van het hof, en d’ope lucht beneden,
Stont een altaer gebouwt, heel treflijck; daer bekleeden
(735) De lauwertacken, out van jaren, ’t heilighdom
Der huisgoôn, met hun loof en schaduwen, alom.


[II] (515) Hic Hecuba, & natae nequicquam altaria circum,
Praecipites atra ceu tempestate columbae
Condensae, & divûm amplexae simulacra tenebant.
Ipsum autem sumptis Priamum juvenilibus armis
Ut vidit; Quae mens tam dira, miserrime conjux,
(520) Impulit his cingi telis? aut quo ruis? inquit.
Non tali auxilio, nec defensoribus istis
Tempus egit: non, si ipse meus nunc afforet Hector.

Hier zocht zich Hekube met hare dochteren, dicht by malkanderen (gelijck duiven, by byster onweder schielijck neergevallen) rontom het altaer te bergen, en zy omhelsden vast de beelden der Goden. Maer toen zy nu Priaem zelf in ’t harnas zagh, dat hy eertijts in zijne jeught droegh, sprackze: mijn ellendige man, wat dollicheit rijdt u, dat ghy deze wapens aenschiet? of waer wilt ghy hene? Wy hebben zulck een hulp, zulcke beschermers nu niet van doen; al waer schoon mijn Hektor zelf hier tegenwoordigh.

Hier zocht nu Hekuba by ’t outer ramp t’ontschuilen,
Met haere dochteren, die vruchtloos, onder ’t huilen,
Der Goden beelden noch omhelzen voor het lest.
(740) Zy schoolen dicht by een, als duiven, die, geprest
Van byster onweêr, snel gedaelt, den storm ontweecken.
Maer toenze Priam zelf in ’t harnas zagh gesteecken,
Het welck hy in zijn jeught voorheen gedraegen hadt,
Hiefze aen: mijn arme man, wat dolheit drijft u, dat
(745) Gy u met dit geweer noch wapent? och, waerheene?
Wat zoecktge? al waer het dat mijn Hektor hier verscheene,
Wy zijn met zulck een hulpe en schutsheer niet geredt,
In dezen droeven staet.


[II] Huc tandem concede; haec ara tuebitur omnes;
Aut moriere simul. sic ore effata, recepit
(525) Ad sese, & sacra longaevum in sese locavit.*
Ecce autem elapsus Pyrrhi de caede Polites,
Unus natorum Priami, per tela, per hostes
Porticibus longis fugit, & vacua atria lustrat
Saucius. illum ardens infesto vulnere Pyrrhus*
(530) Insequitur: jam jamque manu tenet, & premit hasta.

Kom toch hier by ons: dit altaer zal ons al te zamen beschutten; of wy zullen met malkanderen sterven. Zoo sprekende trockze hem naer zich toe, en zette den stockouden man op de heilige plaets, daerze zat. Maer zie Polytes, een van Priaems zonen, die Pyrrhus moordadige handen ontkomen was, vliedt al gewont dwers door degens, door vyant, kamer in, kamer uit, en door de ruime zalen. Pyrrhus is ’er heftigh achter her, om hem af te maken, vat toe, doorstoot hem met de spiets,

                                      koom eenmael herwaert: zet
U hier: by dit altaer is noothulp te verwerven
(750) Voor u, en ons, of laet ons hier te zamen sterven.
Zoo spreecktze, en treckt hem naer zich toe, met deze bê,
En zet den ouden man op die gewyde stê.
Maer zie Polytes, een van Priaems zoons, gedreven
Om Pyrrus moortgeweer t’ontvlughten, en het leven
(755) Te bergen, streeft gewont door vyant en geweer,
De kamers in en uit, de zaelen op en neêr.
De felle Pyrrus volght, verbolgen, en ontsteecken,
Hem kort van achter na, uit lust om zich te wreecken,
Vat toe, doorstoot hem fel, met zijnen scherpen schicht;


[II] Ut tandem ante oculos evasit, & ora parentum,
Concidit, ac multo vitam cum sanguine fudit.
Hic, Priamus, quanquam in media jam morte tenetur,
Non tamen abstinuit, nec voci, iraeque pepercit.

die ten leste [p. 136] noch onder zijner ouderen oogen gerakende, neder stort in zijn bloet, dat hem ontloopt, en hy geeft den geest.Toen kost Priaem, hoewel hy de doot voor zijn oogen zagh, zich van schelden niet onthouden, nochte zijn gramschap bedwingen, maer riep overluit:

(760) Daer hy ten leste, voor den ouderen gezicht
Geraeckende, in zijn bloet te deerlijck komt te sneven,
En, onder ’t vreeslijck bloên, den lesten snick te geven.
[p. 186]
Toen kon Priaem, schoon hy den doot voor oogen zagh,
Zich van uitvaeren, noch van toorne, uit onverdragh,
(765) Onthouden,


[II] (535) At tibi pro scelere, exclamat, pro talibus ausis,
Dii (si qua est coelo pietas, quae talia curet)
Persolvant grates dignas, & praemia reddant
Debita; qui nati coram me cernere lethum
Fecisti, & patrios foedasti funere vultus.

dat u de Goden (zoo ’er noch eenigh medoogen in den hemel is, of zy zich des bekreunen) dit schelmstuck, dit stout bestaen, betaelt zetten; en naer uw verdiensten loonen, die mijnen zoon in mijne tegenwoordigheit om hals brengt, en zoo schandelijck vermoort, onder zijn vaders oogen:

                              maer hy riep wel luide: ô oversnooden,
Is noch medoogenheit hier boven by de Goden,
En gaet die wreede moort, dit schelmstuck hun aen ’t hart,
Zy zetten deze daet rechtvaerdigh u met smart,
Naer uw verdienst, betaelt voor eeuwigh: zy beloonen
(770) Dat gy, zoo schandelijck, de bloem van mijne zoonen,
Voor ’s vaders oogen, in zijn tegenwoordigheit,
Om hals brengt, en vermoort, uit wraecke, en onbescheit.


[II] (540) At non ille, satum quo te mentiris, Achilles
Talis in hoste fuit Priamo: sed jura, fidemque
Supplicis erubuit, corpusque exangue sepulchro
[p. 137]
Reddidit Hectoreum, meque in mea regna remisit.

maer die Achilles, van wien ghy logenachtigh stoft gesproten te zijn, droegh zich zoo tegens Priaem, zijnen vyant, niet; en schaemde zich voor my, die hem te voet viel, woort en trouw te breken; leverde my Hektors doot lichaam weder, om te begraven, en liet my vry te rugh naer mijn hof gaen.

Maer die Achilles, uit wiens stam gy lieght te spruiten,
Droegh tegens Priam zelf, zijn’ grootsten vyant, buiten
(775) De stadt zich anders, en hy schaemde in zijne ziel
Zich zelf voor my, die hem bedruckt te voete viel,
Te breecken woort en trouw, en gaf, beweeght door gaven,
My ’t lijck van Hektor weêr, om eerlijck te begraven,
En lietme vry en vranck vertrecken naer mijn stadt.


[II] Sic fatus senior, telumque imbelle sine ictu
(545) Conjecit: rauco quod protinus aere repulsum,
Et summo clypei nequicquam umbone pependit.
Cui Pyrrhus; Referes ergo haec, & nuncius ibis
Pelidae genitori; illi mea tristia fata,*
Degeneremque Neoptolemum narrare memento.
(550) Nunc morere.

Zoo sprack d’oude man, en smeet maghteloos hem eenen schicht naer het lijf, die niet door gingk, terstont op het klinckende koper afstuitte, en slechts effen aen de vlam des schilts bleef hangen: Waer op Pyrrhus zeide: weest ghy dan de bode aen Achilles, mijnen vader: vertel hem dit, en vergeet niet mijn schendige stucken te verhalen, en hoe Neoptolemus van hem ontaert: sterf nu hene.

(780) Aldus sprack d’oude man, en smeet, doch afgemat,
Gansch moedeloos een’ schicht, die naulijx op hem vatte,
En, knarssende op ’t metael, te rugge stuite, en spatte,
Oock effen aen de vlam des beucklaers hangen bleef.
Toen riep hem Pyrrus toe: weest gy dan bode, en geef
(785) Mijn vader dit bescheit, en, zonder te vergeeten,
Vertel mijn schellemstuck, dus schendigh, en vermeeten;
Hoe Neoptolemus van zijnen stam veraert.
Legh daer.


[II]                         Haec dicens, altaria ad ipsa trementem
Traxit, &, in multo lapsantem sanguine nati;
Implicuitque comam laeva, dextraque coruscum
Extulit; ac lateri capulo tenus abdidit ensem.
Haec finis Priami fatorum: hic exitus illum
(555) Sorte tulit, Trojam incensam, & prolapsa videntem
Pergama, tot quondam populis, terrisque superbum
Regnatorem Asiae.

Zoo sprekende sleepte hy den bevenden grijzen man tot aen ’t altaer toe, daer die vader quam te slibberen in eenen grooten plas van zijn zoons bloet; en Pyrrhus sloegh de slincke hant in ’t hair, en trock met de rechte het bloote zwaert uit, en duwd ’et hem in de zijde, tot aen het gevest toe. Zoo quam Priaem aen zijn doot: dat lot viel hem te beurt, na dat hy Troje verbrant, en Pergamum in d’asch zagh leggen: dees trotse Koningk van Asie, die te vore over zoo veele landen en lieden regeerde.

                zoo spreeckt hy, sleept en sleurt ’er onbezwaert
Den grijzen bevenden en afgeleefden vader
(790) Tot aen het outer toe, daer ’t bloet, uit wonde en ader
Van zijnen zoone, noch met plassen vloeit, en zijpt.
Hier slibbert hy in ’t bloet. de felle Pyrrus grijpt
Het haer met d’eene, en ’t zwaert met d’andre, en duwt ten leste
Het zwaert hem in de zy wel diep, tot aen ’t geveste.
(795) Aldus quam Priam hier zoo deerlijck aen zijn doot:
Dat lot viel hem te beurt, na dat hy Troje in noot
[p. 187]
Verbrant zagh, en verwoest, en Pergamum in d’assen:
Die stam van Asie, zoo hoogh in top gewassen,
Om over zoo veel volck en landen te gebiên;


[II]                      jacet ingens littore truncus:
Avulsumque humeris caput, & sine nomine corpus.
At me tum primum saevus circumstitit horror;
(560) Obstupui. subiit chari genitoris imago,
Ut regem aequaevum crudeli vulnere vidi
Vitam exhalantem: subiit deserta Creüsa,
Et direpta domus, & parvi casus Iüli.

De romp van dien grooten man leit op strant, met het hooft van den buick, zoo dat men ’t lichaem niet kende. Maer toen bevingk my eerst een groote schrick: ick wert verbaest, en begost om mijnen lieven vader te dencken; toen ick den Koningk, die zoo out gelijck hy was, aen die dootwonde zagh den geest geven. Ick begost te dencken, hoe Kreüze verlaten, mijn huis geplondert, en de kleene Julus in noot was.

(800) Die romp van zulck een’ man, zoo wijt en zijt ontzien,
Bedeckt hier nu het strant, het hooft van ’t lijf gescheiden,
Zoo dat men nauwelijx kan kennen een van beiden.
Maer toen beving mijn hart een schrick, al t’yslijck groot.
’k Verstomde stockstijf, toenme in mijn gedachten schoot
(805) Mijn lieve vader, zijn gedaente, en staet, en leven;
Toen ick den koning, van eene oude als hy, zagh sneven,
En sterven aen die wonde een al te wreede doot.
Ick docht om mijn Kreüze, alleen van hulpe ontbloot;
Om mijn geplondert huis; hoe kleene Iülus schreide,
(810) Verlegen in dien noot.


[II] vs. 564 ontbreekt in deze editie:
[Respicio, & quae sit me circum copia lustro.]
(565) Deseruere omnes defessi, & corpora saltu
Ad terram misere, aut ignibus aegra dedere.

Ick zie om, en let wat volck [p. 137] noch ontrent my is. Alle te zamen haddenze my van vermoeitheit verlaten, en waren moedeloos van boven neder te berste, of in het vier gesprongen.

                                              ’k zie om, en wat geleide
Wat volck my overschiet. zy waren al van hier
Vermoeit en moedeloos gesprongen in het vier,
In ’t midden van de vlamme, of ploften op de straeten,
En hadden in dien schijn my dus alleen gelaeten.


    [II] Iamque adeo super unus eram, cum limina Vestae
Servantem, & tacitam secreta in sede latentem
Tyndaria aspicio: dant claram incendia lucem
(570) Erranti, passimque oculos per cuncta ferenti.

    En nu schoot ick ’er alleen over, en zagh toen Tyndaers dochter, in Vestaes kerck, stil in eenen hoeck verborgen zitten. De brant lichtte my helder toe, waer ick doolde, en overal mijn oogen sloegh.

    (815) Nu schoot ick hier alleen slechts over, en vernam
De dochter van Tijndaer, een telgh uit Ledaes stam,
Al stil in Vestaes kercke en eenen hoeck gescholen.
De brant verlichte klaer mijne oogen, die vast doolen,
En weiden overal.


[II] Illa sibi infestos eversa ob Pergama Teucros,
Et poenas Danaûm, & deserti conjugis iras
Praemetuens, Trojae, & patriae communis Erynnis,
Abdiderat sese, atque aris invisa sedebat.

Zy (het gemeen bederf, zoo van Troje, als van haer vaderlant, en bijster bang voor de Trojanen, op haer verbittert, om de verwoestinge van Pergamum; en voor de straf van de Griecken, en de gramschap van haeren man, dienze verliet) verstack zich, en zat, schuw voor alle man, by d’altaren.

                                dit wijf (ten ondergang
(820) Van Troje en ’t vaderlant geschapen, byster bang
Voor Troje, en ieder een, zoo fel op haer gebeeten,
Om Pergamums bederf; en voor den Grieck, bezeten
Van wraecke; en voor den haet van haer’ verlaeten heer)
Verstack zich, en zat, schuw van elck, by ’t outer neêr.


[II] (575) Exarsere ignes animo: subit ira, cadentem
Ulcisci patriam, & sceleratas sumere poenas.
Scilicet haec Spartam incolumis, patriasque Mycenas
Aspiciet? partoque ibit regina triumpho?
Conjugiumque domumque, patres, natosque videbit,
[p. 138]
(580) Iliadum turba, & Phrygiis comitata ministris?
Occiderit ferro Priamus? Troja arserit igni?
Dardanium totiens sudarit sanguine litus?

Mijn bloet begost te zieden: ick wert heftigh, om my over den val mijnes vaderlants te wreken, en dat schelmsche wijf te straffen. Zal zy quansuis behouden naer Sparte reizen, en Mycenen, haer vaderlant, zien? en als een Koningin over ons triomfeeren gaen? Zal zy weder haren man t’huis komen, en gevolght van eenen sleep Trojaensche maeghden en Frygiaensche knechten, haer ouders en kinders zien? daer Priaem door het zwaert gesneuvelt, Troje verbrant leit, en het Dardaensche strant zoo menighmael bloet zweette?

(825) Mijn bloet begon te ziên, mijn gramschap op te steecken,
Om my, mijn vaderlant, en zijnen val te wreecken,
En dit vervloeckte wijf te straffen. zy quansuis
Zal onbeschadight Sparte, en vaders hof en huis,
Aelout Mycene, zien, en veiligh wederkeeren,
(830) En, als een koningin na Troje triomfeeren?
[p. 188]
Zy weder haer’ gemael ontmoeten in zijn hof,
En, met een’ langen sleep Iliadinnen, of
Trojaensche knechts, haer kroost en ouders zien, en zegen;
Daer Priam hier in ’t stof gevelt leght met den degen,
(835) Heel Ilium in d’assche, en Trojes strant, te wreet
Getrapt, zoo dickwijl bloet en water heeft gezweet?


[II] Non ita. namque etsi nullum memorabile nomen
Feminea in poena est, nec habet victoria laudem;
(585) Extinxisse nefas tamen, & sumpsisse merentis
Laudabor poenas: animumque explesse juvabit
Ultricis flammae, & cineres satiasse meorum.

noch zoo niet: want hoewel met het straffen van een vrouwe geen eer in te leggen, nochte met haer van kant te helpen lof te behalen zy; nochtans zal men my prijzen, dat ick deze heilooze verdelge, en naer heur verdienste straffe: en het zal my lusten mijnen moedt aen haer te koelen, en de zielen van den mijnen te paejen.

Noch zoo niet: want hoewel, met eene vrouw t’ontzeggen,
Te straffen, nimmer eer en prijs is in te leggen;
Schoon met haer doot geen roem en lof te halen waer;
(840) Men zalme niettemin noch loven, dat ick haer,
Dit snoot dit heiloos wijf, verdelge, en doe gevoelen
Haer welverdiende straf. mijn’ moedt aen haer te koelen,
Ten zielzoen van de mijne, is al mijn troost, en lust.


[II] Talia jactabam: & furiata mente ferebar:
Cum mihi se, non ante oculis tam clara, videndam
(590) Obtulit, & pura per noctem in luce refulsit
Alma parens, confessa deam, qualisque videri
Coelicolis, & quanta solet: dextraque prehensum
Continuit. roseoque haec insuper addidit ore.
Nate, quis indomitas tantus dolor excitat iras?

Zoo tuimelden mijn gedachten, en ick wert van dollicheit vervoert; als mijn goedertiere moeder, noit te vore zoo bescheidelijck van my gezien, zich voor mijn oogen openbaerde, en by nacht in een helder licht verscheen; gelijck een Godin, en hoedanigh en zoo groot, als zy zich in den hemel vertoont; en my by de rechte hant vast houdende, en haren roosverwigen mont opdoende, aldus sprack: wat onmatigh een droefheit, zoon, maeckt u zoo bijster verbolgen?

Zoo tuimelden al mijn gedachten, ongerust
(845) Van dolle wraeck vervoert, wanneer mijn goedertieren
Vrou moeder, noit voorheen zoo klaer aen haere zwieren
Gekent, zich openbaerde, en dicht voor my verscheen,
In helder licht, by nacht, die voor dien glans verdween.
Zy quam, als een Godin, zoo heerlijck voor mijn oogen,
(850) Zoo groot, gelijckze om hoogh zich zelve komt vertoogen.
Zy vatme liefelijck by mijne rechte hant,
Ontsluit haer’ roozenmont, en spreeckt, in zulck een stant:
Wat maetelooze rouw, ô zoon, uit my geboren,
Ontstelt uw zinnen, dus oploopende van toren?


[II] (595) Quid furis? aut quonam nostro tibi cura recessit?
Non prius aspicies, ubi fessum aetate parentem
Liqueris Anchisen? superet conjuxne Creüsa,
Ascaniusque puer? quos omnes undique Grajae
Circum errant acies: &, ni mea cura resistat,
(600) Iam flammae tulerint, inimicus & hauserit ensis.

Hoe raest ghy dus? Of waer is de zorge vervaren, die ghy voor ons droeght? Wilt ghy niet liever eerst gaen zien, waer ghy Anchises, uwen afgeleefden vader, gelaten hebt? Of uw gemalin [p. 138] Kreüse noch in het leven zy, en uw kint Askaen? die al te zamen van Griecksche troepen rontom becingelt, en had ’er mijn zorghvuldigheit niet voor geweest, nu al van het vier en zwaert der vyanden verslonden waeren.

(855) Hoe raestge dus? waer is uw groote zorgh weleer
Voor ons gedraegen? wilt gy nu niet liever weêr
Gaen zien waer d’oude man, u vader, is gebleven?
Of uwe gemaelin Kreüze noch magh leven,
En ’t kint, de kleene Askaen, die van der Griecken maght
(860) En troepen zijn bezet? want hadde ick niet met kracht
Zorghvuldigh hen behoedt, en ’s vyants hant gebonden,
Zy waren lang van vier en ’s vyants zwaert verslonden.


[II] Non tibi Tyndaridis facies invisa lacaenae,
Culpatusve Paris, verum inclementia divûm
Has evertit opes, sternitque à culmine Trojam.
Aspice (namque omnem, quae nunc obducta tuenti
(605) Mortales hebetat visus tibi, & humida circum
Caligat, nubem eripiam: tu ne qua parentis
Iussa time, neu praeceptis parere recusa)

Legh de schult niet op de schoonheit van de Spartaensche Helene, die ghy haet; nochte wijt het Paris, maer d’ongenade der Goden, die deze mogentheit uitrojen, en Troje, dat zoo hoogh stont, ter neder storten. Zie toe, want ick zal al de vochtige wolcken (die nu voor uw gezicht geschoven, uwe sterflijcke oogen rontom belemmeren en benevelen) verdrijven. Vrees nochte weiger uw moeders bevel en geboden te gehoorzamen.

Wat wijtge dit uit haet de schoonheit van Heleen
Uit Sparta, of Paris, die haer quam te schaecken? geen
[p. 189]
(865) Van beide heeft hier schult. der Goden ongenade,
Der Goden gramschap komt ten leste, al komtze spade,
En roit de mogentheit, die zoo verheven stont,
Het trotse Trojen uit, verdelght het in den gront.
Zie op: wy zullen al de dampen, die u decken,
(870) De nevels, die ’t gezicht benevlen, en betrecken,
Verschuiven van uw oogh: nu schroom noch weiger niet
Te volgen onderdaen wat moeder u gebiet.


[II] Hic, ubi disjectas moles, avulsaque saxis
Saxa vides, mistoque undantem pulvere fumum:
(610) Neptunus muros, magnoque emota tridenti
Fundamenta quatit, totamque à sedibus urbem
Eruit. hic Iuno Scaeas saevissima portas
Prima tenet, sociumque furens à navibus agmen
Ferro accincta vocat.

Hier, daer ghy al dit gevaert om verre geworpen, en de steenen van malkanderen geruckt, en wolcken van roock met stof gemengt ziet opdrijven; daer schud Neptuin met zijnen grooten drietant de muren, doetze uit hunne grontvesten spatten, en keert de gansche stadt het onderste boven. Daer staet de felle Juno vooraen, houdt de Sceesche poort in, en roept al razende, met den degen op zy, de troepen, waer mede zy het houdt, uit de schepen.

Ter stede daer gy die gevaerten ziet in stucken
Ter aerde worpen, steen en muuren ommerucken,
(875) En wolcken, dick van roock en smoock, en stof en puin,
Ten hemel wentelen, en drijven, weet Neptuin
Met zijn getande vorck de muuren aen te vatten,
Te schudden, datze voort uit hunne grontvest spatten.
Hy ruckt de gansche stadt van haeren wortel af.
(880) De felle Juno staet vooraen, tot Trojes straf.
Zy houdt de Sceesche poort bezet, en daeght, met roepen
En ’t zwaert op zijde, uit wraecke al haer gezwore troepen
Ter poorte in, uit de vloot.


[II] (615) Iam summas arces Tritonia (respice) Pallas
Insedit, nimbo effulgens, & Gorgone saeva.
Ipse pater Danais animos, viresque secundas
Sufficit: ipse Deos in Dardana suscitat arma.
Eripe nate fugam, finemque impone labori.
(620) Nusquam abero, & tutum patrio te limine sistam.
Dixerat; & spissis noctis se condidit umbris.

Zie eens om, daer zit de Tritonische Pallas boven op den burgh, en blinckt in eenen nevel, met het wreede hooft van Meduse voor haer. Vader Jupijn zelf moedight de Griecken, steecktze een hart onder den riem, en ruit zelf de Goden tegens de Dardaensche soldaten op. Pack u ras wech, zoon, en geef het op. Ick zal u nimmermeer begeven, maer u veiligh in uw vaders huis leveren. Zoo sprackze, en verdween in de dicke schaduwe van den nacht.

                                    zie achter u, daer ziet
Gy Pallas op den burg gezeten, in ’t verschiet.
(885) Zy glinstert, met een wolck bewimpelt, en behangen,
En deckt zich met den schilt, en ’t wreede hooft vol slangen.
De vader Jupiter geeft zelf den Griecken moedt,
En zetze krachten by, en schent, gelijck verwoet,
De Goden aen op ’t spits van Dardans oorloghsknechten.
(890) Voort voort, mijn zoon: hou op, hou op, en staeck dit vechten.
’k Verlaet u nimmermeer, en zal door al ’t gedruisch
U leveren gezont en gaef in vaders huis.
Zoo sprack zy, en by nacht uit mijn gezicht verdweenen
In dicke duisternisse, en schaduwen,


[II] [p. 139]
Apparent dirae facies, inimicaque Trojae
Numina magna deûm.
Tum vero omne mihi visum considere in ignes
(625) Ilium, & ex imo verti Neptunia Troja.

Toen verschenen my vervloeckte gedaenten, en de groote Goden, die Troje te vyant had. Toen zagh ick eerst geheel Ilium aen kolen leggen, en Neptuins Troje in den gront vergaen:

                                            verscheenen
(895) Vervloeckte troniën, en groote Goôn, in schijn
Gelijckze Troje en ’t volck van Troje vyant zijn.
Toen zagh ick hoe gansch Troje in d’asch lagh voor mijn oogen,
En Ilium, van Godt Neptunus opgetogen,
[p. 190]
Verzincken tot den gront:


[II] Ac veluti summis antiquam in montibus ornum
Cum ferro accisam, crebrisque bipennibus instant
Eruere agricolae certatim: illa usque minatur,
Et tremefacta comam concusso vertice nutat:
(630) Vulneribus donec paulatim evicta, supremum
Congemuit, traxitque jugis avulsa ruinam

eveneens gelijck wanneer d’ackermans, boven op ’t geberghte, bezigh zijn om eenen ouden boom, daerze met bijlen slagh op slagh in hieuwen, om verre te rucken, die daer door staet en waggelt met zijn kroon, en dreight en helt, of hy vallen wil, tot dat hy allengs doorgehouwen, ten leste kraeckt, en van zijnen stam afgescheurt, in ’t vallen eenen grooten slagh maeckt.

                        gelijck men d’ackermans
(900) Ziet eenen ouden boom, op ’t hoogh geberghte, gansch
Vernielen, dienze slagh op slagh met bijlen houwen,
En alle om strijt, met kracht en aengebonde touwen,
Om verre rucken, dat hy met zijn kroone op ’t velt
Vast waggelt, knickt, en dreight, en krom voorover helt,
(905) Als een die vallen wil, tot dat allengs door kloven,
En van zijn struick gescheurt, hy kraeckende, van boven,
Ten leste een’ harden slagh in ’t nederstorten maeckt.


[II] Descendo, ac ducente Deo flammam inter & hostes
Expedior. dant tela locum, flammaeque recedunt.
    Ast ubi jam patriae perventum ad limina sedis,
(635) Antiquasque domus; genitor, quem tollere in altos
Optabam primum montes, primumque petebam,
Abnegat excisa vitam producere Troja,
Exsiliumque pati.

Ick stijgh naer beneden, en red my onder Godts geleide door vier, door vyant: het [p. 139] krijghsvolck maeckt ruimbaen, en de vlam wijckt voor my.
    Maer toen ick nu aen vaders huis en het oude hof quam, wou vader (om wien ick meest begaen was, en dien ick gaerne eerst boven op het geberghte wou brengen) na Trojes ondergank niet langer leven, nochte in ballingschap gaen omsuckelen.

Ick stijgh om laegh, en red, door al wat moort en blaeckt,
My, onder Godts geley, wiens hulp en nadruck blijcken,
(910) Daer ’t krijghsvolck, daer de brant, en vlammen voor my wijcken.
    Maer toen men nu aen ’t huis en vaders drempel quam,
En ’t overoude hof, gebouwt van zijnen stam,
Wou vader (wat ick hem uit zorge zocht te vergen,
Om eerst vooral zijn lijf op ’t hoogh geberght te bergen,)
(915) Na Trojes ondergang niet leven in dien stant,
Noch, als ’s lants balling, out omsucklen achterlant.


[II]                            Vos ô quibus integer aevi
Sanguis, ait, solidaeque suo stant robore vires,
(640) Vos agitate fugam.
Me si coelicolae voluissent ducere vitam,
Has mihi servassent sedes. satis una, superque
Vidimus excidia, & captae superavimus urbi.
Sic ô, sic positum affati discedite corpus.
(645) Ipse manu mortem inveniam. miserebitur hostis,
Exuviasque petet: facilis jactura sepulchri est.

Ghylieden, zeit hy, die noch in het beste van uw leven, en in uw volle kracht zijt, stelt ghy ’t op een vlughten. Zoo het den Goden beliefde my langer in ’t leven te sparen, zy hadden oock deze woonplaets om mijnent wil beschermt. Wy hebben meer dan genoegh aen eene verwoesting gezien, en het innemen der stede overleeft. Laet my hier voor doot en berecht leggen, en gaet wech. Ick zal my zelven met mijn eige hant ombrengen: de vyant my om de plonderaedje wel voorthelpen. Het graf te derven is van kleen belangk.

Gylieden, zeght hy, noch in ’t beste van uw leven,
In uwe volle kracht, mooght u ter vlught begeven.
Behaeghde het den Goôn te recken mijnen tijt,
(920) Zy hadden, my ter liefde, oock wel dit huis bevrijt.
Wy zagen hier genoegh, te bitter om verzwelgen,
Aen eenen ondergangk, en hebben het verdelgen
Der rijxstede overleeft. laet my berecht, voor doot,
Hier leggen, en vertreckt: ick zal my zelf ter noot
(925) Wel met mijne eige hant voorthelpen uit elx oogen;
De vyant, die my vint, en uittreckt, uit medoogen
Ten minste eens zuchten op het lijck des overleên.
Al mis ick d’eer van ’t graf, die havery is kleen.


[II] Iampridem invisus divis, & inutilis annos
Demoror, ex quo me divûm pater, atque hominum rex
Fulminis afflavit ventis, & contigit igni.
(650) Talia perstabat memorans, fixusque manebat.

Ick heb al overlangk in wederwil der Goden geleeft, en ieder in den wegh geweest; sedert de vader der Goden en Koningk der menschen my met den donder sloegh, en met den blixem trof. By dit opzet bleef hy stip, en was niet te verzetten.

Ick leefde al overlang den grooten Goôn hier boven
(930) In weêrwil, en ten last, van ieder een verschoven,
Al sedert Godt Jupijn, de vader van de Goôn,
Die d’aerde wetten stelt, my quam uit ’s hemels troon,
[p. 191]
Met zijnen donder slaen, en met den blixem zengen.
Hier stont hy op: hier was hy geensins af te brengen.


[II] Nos contra effusi lacrymis, conjuxque Creüsa,
Ascaniusque, omnisque domus; ne vertere secum
Cuncta pater, fatoque urgenti incumbere vellet.
Abnegat, inceptoque, & sedibus haeret in iisdem.

Wy daerentegens, en mijn gemalin Kreüse, en Askaen, en al het huisgezin, met tranen op de wangen, baden vader, hy zou toch ons al te zamen niet met zich ten val brengen, nochte tegens het perssende nootlot aendringen. Hy slaet het echter plat af, en blijft by zijn voornemen, en zit daer hy zit.

(935) Wy daerentegens, en mijn trouwe gemaelin
Kreüze, Askaen, en voort het gansche huisgezin,
Aen ’t bidden altemael, met traenen op de kaken,
Aen ’t smeecken: vader zou ons t’zamen, in ’t genaecken
Der vyanden, toch niet, met zich en huis en al,
(940) Verreuckeloozen, noch het perssende ongeval
Stijfzinnigh wederstaen: maer vader heeft geene ooren.
Hy slaet het echter af, blijft zitten als te voren,
En by zijn opzet.


[II] (655) Rursus in arma feror, mortemque miserrimus opto.
Nam quod consilium, aut quae jam fortuna dabatur?
Mene efferre pedem, genitor, te posse relicto
Sperasti? tantumque nefas patrio excidit ore?

Ick loop weder naer de wapens, en wensch in mijn ellende om de doot: want wat raet, of wat uitkomst was ’er nu voorhanden? Meent ghy, vader, dat ick zonder u eenen voet over den drempel zou kunnen zetten? en laet ghy zulck een gruwelwoort uit uwen mont gaen?

                            ick grijp wederom uit noot
De wapens, en verlange uit smerte naer de doot:
(945) Want hier geene uitkomst was, noch raet, die ons moght baten.
O vader, dochtge dat uw zoon u kon verlaeten,
Of zetten buiten ’s huis een’ voetstap zonder u?
Ontviel u zulck een woort, daer billijck elck af gruw?


[p. 140]
[II] Si nihil ex tanta superis placet urbe relinqui,
(660) Et sedet hoc animo, perituraeque addere Trojae
Teque, tuosque juvat: patet isti janua letho:
Iamque aderit multo Priami de sanguine Pyrrhus,
Natum ante ora patris, patrem qui obtruncat ad aras.

Belieft het den Goden, dat ’er van deze groote stadt niets overblijve; en hebt ghy dat vastelijck besloten; en lust het u dan u zelven en d’uwen in den ondergangk van Troje te brocken: door dien wech kunt ghy lichtelijck aen uwe doot geraecken. Pyrrhus, die den zoon in ’s vaders gezicht, den vader voor het altaer nederhieuw, zal noch warm en doornat van Priaems bloet, terstont hier zijn.

Indien ’t den Goôn belieft, dat van dees groote stede
(950) Niets overschiete, en brengt uw vast besluit dit mede,
En lust het u uw bloet, en u, dus zwack en kranck,
Te brocken in ’t bederf, en Trojes ondergangk;
Gy raeckt door dezen wegh gemacklijck om uw leven.
De wreede Pyrrus, door wiens handt de zoon most sneven,
(955) Voor ’s vaders aengezicht, en die den vader, daer
Ter stede, nederhieuw, voor ’t godtgewijde altaer,
Zal strax, noch warm en nat van Priams bloet, verwoeder
Opdondren hier ter stê.


[II] Hoc erat, alma parens, quo me per tela, per ignes
(665) Eripis? aut mediis hostem in penetralibus, utque*
Ascaniumque, patremque meum, juxtaque Creüsam
Alterum in alterius mactatos sanguine cernam?
Arma, viri, ferte arma, vocat lux ultima victos,

Hebt ghy, lieve moeder, my daerom door vier en zwaert gered; op dat ick den vyant binnen in ’t hof; op dat ick Askaen en mijnen [p. 140] vader met Kreüse, den eenen in ’s anders bloet verslagen zou zien? Wapen, mannen, wapen! ons jongste tijt is gekomen, nu wy verwonnen zijn.

                                  hebt gy, mijn lieve moeder,
My hierom dus geredt door yzer, vlam, en vier,
(960) Op dat ick hier in ’t hof den vyant, dat ick hier
Askaen, mijn’ vader, en Kreüze zaegh verloren,
En in elckanders bloet verslagen, en versmooren?
Te wapen, mannen op, te wapen, het is tijdt.
De jongste dagh verdaeght ons naer den lesten strijt,
(965) Nu wy verwonnen zijn.


[II] Reddite me Danais; sinite instaurata revisam
(670) Praelia. nunquam omnes hodie moriemur inulti.
Hinc ferro accingor rursus, clypeoque sinistram
Insertabam aptans, meque extra tecta ferebam.
Ecce autem complexa pedes in limine conjux
Haerebat, parvumque patri tendebat Iülum;

Voert my weder onder de Griecken: laet zien of ick den strijt kan hervatten: wy zullen heden al te zamen niet ongewroken sterven. Daer op gordde ik weder het zwaert op zy, hing den schilt aen den slincken arm, en vloogh ten huize uit. Maer zie mijn gemalin Kreüse viel my in de deur om de beenen, en bleef ’er aen hangen, en hielt den kleenen Julus voor mijn aenzicht.

                                            men voerme in ’s vyants bende.
Gedooght dat ick den strijt hervatte in onze elende:
[p. 192]
Wy zullen heden al niet sterven zonder wraeck.
Ick gort het zwaert op zy, na zulck een rede, en raeck
Ten huize uit, met den schilt aen mijnen arm gehangen.
(970) Maer mijne gemalin Kreüze schut mijn gangen,
En valt en vatme by de beenen in de deur.
Zy hangtme om ’t lijf, en houdt Askaen, het kleentje, veur
Mijne oogen.


[II] (675) Si periturus abis, & nos rape in omnia tecum:
Sin aliquam expertus sumptis spem ponis in armis,
Hanc primum tutare domum. Cui parvus Iülus,
Cui pater, & conjux quondam tua dicta relinquor?

Gaet ghy om te sterven, zoo neem ons mede, overal waer ghy henegaet: of indien ghy, die u des best verstaet, noch eenige uitkomst door de wapens verwacht, zoo bescherm voor al dit huis: voor wien wilt ghy den kleenen Julus, voor wien uwen vader, en my, die dus lang uw vrouw was, hier laten?

                    gaetge heene, en hebtge uw doot alreede
Besloten in uw’ geest, zoo neem ons alsins mede,
(975) Oock waerge treckt: of zoo gy, die uw stuck verstaet,
Noch eenige uitkomst stelt in wapenen, en raet,
Beschut dan eerst dit huis. aen wien (wat raeckt u nader?)
Geeft gy dit kleene kint Iülus, uwen vader,
En my, uw echtgenoot, dus lang hier voor geacht,
(980) Ten beste, hier ter stê?


[II] Talia vociferans, gemitu tectum omne replebat:
(680) Cum subitum, dictuque oritur mirabile monstrum.
Namque manus inter, moestorumque ora parentum,
Ecce levis summo de vertice visus Iüli
Fundere lumen apex, tactuque innoxia molli*
Lambere flamma comas, & circum tempora pasci.
(685) Nos pavidi trepidare metu, crinemque flagrantem
Excutere, & sanctos restinguere fontibus ignes.

Zoo schreeuwende vervuldeze het geheele huis met heur misbaer; en daer op gebeurde strax iet zeltzaems, dat wonderlijck luit: want zie, tusschen ons beide, en voor d’oogen van ons, zijn bedruckte ouders, scheen ’er, boven van Julus kruin af, een licht te stralen, en een vlam, die zijn hair effen aenraeckte, onbeschadigt leckte, en om zijn hooft weiden gingk. Wy verschrickten, en sidderden van vreeze, en zochten den brant uit het hair te slaen, en ’t heilig vier met water te lesschen.

                                                dus schreeutze, uit al haer maght,
En vult het heele huis met luid misbaer, en treuren,
Waerop men daetelijck iet zeltzaems zagh gebeuren,
Dat wonder luit in ’t oor: want tusschen beide ons heen,
En voor het droef gezicht en oogh der oudren, scheen
(985) Van kleene Iülus kruine een helder licht te straelen,
Een vlam, die effen ’t haer en haerlock, in het dwaelen,
Met haere tonge leckt, en zonder zengen weit
Rontom het hooft des kints. wy, uit onweetenheit,
Verschricken, sidderen, en poogen ondertusschen
(990) Den brant van ’t haer te slaen, en ’t heiligh vier te blusschen
Met water:


[II] At pater Anchises oculos ad sidera laetus
Extulit, & coelo palmas cum voce tetendit.
Iuppiter omnipotens, precibus si flecteris ullis,
(690) Aspice nos; hoc tantum: & si pietate meremur,
Da deinde auxilium pater, atque haec omnia firma.*
Vix ea fatus erat senior: subitoque fragore
Intonuit laevum; & si de caelo lapsa per umbras*
Stella facem ducens multa cum luce cucurrit.

Maer vader Anchises sloegh zijn oogen vrolijck ten hemel, hief zijne handen om hoogh, en sprack: almaghtige Jupiter, zoo ghy door iemants gebedt te bewegen zijt; sla uwe oogen op ons neder; meer bid ick niet: en zoo onze godtvruchtigheit des waerdigh zy, zoo help ons oock, o vader, en bevestigh dit voorspoock. Naulix sprack d’oude man dit, of de donder gaf terstont eenen slagh ter slincke zijde, en daer verschoot, by duister aen den hemel, een star, die, als een fackel, met eenen langen klaren staert voortliep.

                maer Anchys, mijn vader, hief zijn oogh
En aengezicht, met een zijn handen, naer om hoogh
Ten hemel op, en sprack, vol blyschap om dien zegen:
Almaghtige Jupijn, indienge u laet beweegen
(995) Door smeecken, en gebeên, zoo sla uwe oogen neêr
Op ons: dat ’s al mijn bede: en zoo wy immermeer
Door ons godtvruchtigheit verdienden uw genade,
Zoo sterck dit voorspoock: schut, ô vader, onze schade,
En help ons uit den noot. zoo ras als d’oude man
(1000) Dit uitsprack, klonck met kracht de felle donder, van
[p. 193]
De slincke hant, een star verschoot terstont by duister,
Om hoogh en aen de lucht, die, als een torts, haer’ luister
Met eenen langen staert vast sleepte naer zich heen.


[II] (695) Illam summa super labentem culmina tecti
Cernimus Idaea claram se condere sylva,
Signantemque vias: tum longo limite sulcus
Dat lucem, & late circum loca sulphure fumant.
[p. 141]
Hic vero victus genitor se tollit ad auras,
(700) Affaturque deos; & sanctum sidus adorat.
Iam jam nulla mora est; sequor, & qua ducitis, adsum.
Dii patrii servate domum, servate nepotem:

Wy zagenze helder, over het dack van ’t huis hene, nederdalen, zich in het bosch van Ide verbergen, en een spoor achter laten, het welck een lange streeck licht van zich gaf, en overal een lucht van zwavel en roock. Vader dan hier door overtuight, recht zich overendt, roept de Goden, en bidt het heilige gestarrente aen. Nu nu niet langer gesammelt; ick ben [p. 141] bereit u te volgen, waer ghy my leiden zult. O Goden van mijn vaderlant, behoedt mijn huis: behoedt mijn neefken:

Wy zagenze, over ’t dack van ’t huis af, naer beneên
(1005) Gedaelt, zich in het bosch van Ida gaen versteecken,
Een vierspoor trecken, en een padt met licht bestreecken,
Dat overal een lucht van roock en zwavel gaf.
Mijn vader overtuight staet van zijn opzet af.
Hy recht zich overendt, begint de Goôn te smeecken,
(1010) En ’t heilige gestarnte t’aenbidden, als hun teken:
Nu langer niet getoeft: nu voort, ick volge u, zoon,
Waer gy my leit. behoet, ô vaderlantsche Goôn,
Mijn huis, behoet mijn’ neef:


[II] Vestrum hoc augurium, vestroque in numine Troja est.
Cedo equidem, nec, nate, tibi comes ire recuso.
(705) Dixerat ille. & jam per moenia clarior ignis
Auditur, propiusque aestus incendia volvunt.

van u komt ons dit voorspoock, en Troje staet in uw gewoudt. Ick geef het gewonnen, zoon, en weiger geensins u gezelschap te houden. Zoo sprack hy, en men vernam den brant nu bescheidelijcker langs de vesten, en de viervloet quam al dichter naer ons toewentelen.

                                                    gy geeft ons uit den hoogen
Dit voorspoock: Trojes lot hangt aen uw alvermogen.
(1015) Mijn zoon, ick geef het op, en weigre niet dus bloot
Te volgen uwe baen, gelijck een vlughtgenoot.
Zoo sprack hy, en men kon den brant en vlam nu hooren
Genaecken, langs de veste, en luider dan te vooren,
En hoe de viervloet bruischte en rolde naer ons toe.


[II] Ergo age, chare pater, cervici imponere nostrae:
Ipse subibo humeris, nec me labor iste gravabit:
Quo res cunque cadent, unum, & commune periclum,
(710) Una salus ambobus erit: mihi parvus Iülus
Sit comes, & longe servet vestigia conjux.

Welaen dan, lieve vader, laet ick u op mijnen hals nemen. Ick zal u op mijn schouders zetten, en die last wil my niet zwaer vallen. Het ga zoo ’t wil; wy zullen een en het zelve gevaer loopen, en beide eenerleie uitkomst verwachten. De kleine Julus magh aen mijn zijde gaen, en mijn gemalin van verre op ons spoor volgen.

(1020) Mijn lieve vader, laet ick u, dus stram en moê,
Dan neemen op den hals, en op mijn schouders laden:
Die last bezwaertme niet. wy loopen op die paden
Alle eenerley gevaer, het zy ’t gelucke of niet,
Wy wachten beide een lot, eene uitkomst in ’t verdriet.
(1025) De kleene Iülus ga aen mijne zijde zachter,
En mijne bedgenoot Kreüze hou van achter
Mijn streeck en voetspoor stil van verre in dit geval.


[II] Vos famuli, quae dicam animis advertite vestris.
Est urbe egressis tumulus, templumque vetustum
Desertae Cereris, juxtaque antiqua cupressus
(715) Relligione patrum multos servata per annos.
Hanc ex diverso sedem veniemus in unam.
Tu, genitor, cape sacra manu, patriosque penates:
Me bello è tanto digressum, & caede recenti,
Attractare nefas, donec me flumine vivo*
(720) Abluero.

Ghy dienaers, let op het geen ick u zeggen zal. Daer leit, wanneer men uit der stadt komt, een heuvel, en oude vervalle kerck van Ceres, waer by een oude cypresseboom staet, dien onze voorouders lange jaren uit godtvruchtigheit eerden: op die plaets zullen wy langs verscheide wegen by een komen. Vader, neem ghy het Heilighdom en de vaderlijcke Huisgoden in uwen arm: het waer een gruwel, dat ick, nu versch uit zoo zwaer een gevecht en moort gekomen, dit zoude aenroeren, eer ick in stroomwater afgewasschen ben.

Gy dienaers, hoort en let wat ick u zeggen zal:
Daer rijst, wanneer men komt ter stede uit, voor de wallen,
(1030) Een heuvel, en een kerck, van ouderdom vervallen,
En Ceres toegewijt: hier staet een oude boom,
Een lijckcypres, by ons voorouders lang uit schroom
Godtvruchtighlijck geviert: hier zullen wy te gader,
Een ieder langs zijn padt, by een verzaemen. vader,
[p. 194]
(1035) Aenvaert nu heilighdom en haertgoôn in uw’ arm.
Het waer een gruwelstuck, indien ick, versch en warm
Uit zulck een schrickelijck gevecht en moort gekomen,
Dit roerde en aenraeckte, eer ick water heb genomen
Uit eenen verschen vliet, en afspoel’ bloet, en vleck.


[II] Haec fatus, latos humeros, subjectaque colla
Veste super, fulvique insternor pelle leonis,
Succedoque oneri. dextrae se parvus Iülus
Implicuit, sequiturque patrem non passibus aequis.

Aldus sprekende sla ick een rosse leeuwenhuit om hals en schouders, en vly my onder mijnen last. De kleine Julus geeft my de rechte hant, en volght vader en mijn gemalin met ongelijcke schreden, kort op de hielen.

(1040) Aldus vermaen ick hem, sla over mijnen neck
Een rosse leeuwshuit om de schouders, en ter zyen,
En weet my onder ’t pack des grijzen mans te vlyen.
De kleene Iülus vat my by de rechte hant,
En volght zijn vaders tredt, doch ongelijck, in ’t zant.


[II] (725) Pone subit conjux, ferimur per opaca locorum:
Et me, quem dudum non ulla injecta movebant
Tela, neque adverso glomerati ex agmine Graii,
Nunc omnes terrent aurae, sonus excitat omnis
Suspensum, & pariter comitique onerique timentem.

Wy spoeden door dicht beplante wegen, en ick, te vore geen snorrende schichten nochte dicke drommen van Griecken, die my gemoetten, schroomende, ontstel my nu voor een kleen windeken, en het ritselen van elck bladt baert achterdocht en vrees, te gelijck voor mijn gezelschap, en voor mijnen last.

(1045) Mijn echtgenoote volght van achter al verlegen.
Wy spoeden te gelijck, langs dicht beplante wegen,
En ick, die flus geen buy van schichten, nochte slagh
Noch dichten Grieckschen troep, die my gemoete, ontzagh,
Ontstelme nu om kleen gerucht, om ’t minste zuchten
(1050) Des wints, en ’t ritslen van elck bladt baert vrees, en duchten,
En achterdocht in my, die strax in mijnen geest
Voor al ’t gezelschap en mijn halspack ben bevreest.


[II] (730) Iamque propinquabam portis, omnemque videbar
Evasisse viam, subito cum creber ad aures
Visus adesse pedum sonitus: genitorque per umbram
Prospiciens, Nate, exclamat, fuge nate, propinquant;
Ardentes clypeos, atque aera micantia cerno.

Nu was ick al aen de poort, en meende door al ’t gevaer te zijn, wanneer my docht dat ick schielijck getrappel van voeten hoorde; en vader in het doncker omziende, riep: zoon, vlie, zoon, daer zijnze: ick zie beuckelaers flickeren en harnassen schitteren.

Nu quam ick aen de poort, omtrent de vest, gedropen,
En docht wy waren nu genoegh ’t gevaer ontslopen,
(1055) Wanneerme dunckt dat ick hier voeten trapplen hoor,
En vader, die te rugh by duister zagh naer ’t spoor,
Begon te roepen: zoon, och, rep u: zoon, zy naecken.
Ick zie de beuckelaers vast flickren, wapens blaecken
En blickren.


[II] (735) Hic mihi nescio, quod trepido male numen amicum
[p. 142]
Confusam eripuit mentem: namque avia cursu
Dum sequor, & nota excedo regione viarum,
Heu misero conjux fatone erepta Creüsa
Substitit, erravitne via, seu lassa resedit,
(740) Incertum: nec post oculis est reddita nostrîs.

Ick weet niet wat wangunstige Godtheit my, die sidderde, toen van mijn zinnen beroofde: want terwijl ick buiten ’s weeghs ga, en van het gewoone padt afsla, helaes! niet, of mijn gemalin Kreüse, my door den doot ontruckt, achterbleef, dan ofze van het padt afdwaelde, of van vermoeitheit ergens gingk nederzitten; naerdien ickze naderhant noit meer met mijn oogen zagh,

                                och, ick weet nu naulijx, noch kan raên
(1060) Wat Godtheit, mijn geluck ongunstigh, my, belaên
En bevende in dien noot, beroofde van mijn zinnen:
Want zoo ick buiten ’s weghs, om veiligheit te winnen,
Van ’t algemeene padt bezijden afsla, weet
Ick niet of mijn Kreüze, en liefste, eilaes, zoo wreet
(1065) My door de doot ontruckt, toen achterbleef, of dwaelde
Van ’t padt af, of vermoeit, op dat zy adem haelde,
Zich ergens nederzette, om dat ick sedert noit
Haer met mijn oogen quam t’aenschouwen,


[II] Nec prius amissam respexi, animumque reflexi,
Quam tumulum antiquae Cereris, sedemque sacratam
Venimus: hic demum collectis omnibus, una
Defuit, & comites, natumque virumque fefellit.

weet ick, [p. 142] en niet eens docht om naer heur, die ick nu eerst miste, eens om te zien, of om te dencken, voor dat wy quamen by den heuvel en de plaets, van outs her aen Ceres toegewijt. Toen wy endelijck hier al te zamen malkanderen by een vonden, ontbrack zy ’er alleen, en bedroefde het gezelschap, en haren zoon, en man.

                                            noch oock oit
[p. 195]
Eens naer heur omzagh, of dit nadocht, eerwe t’zamen
(1070) Aen Ceres ouden bergh en offerdrempel quamen.
Wy, endelijck aldus vergadert hier by een,
Vermisten niemant dan mijn lief Kreüze alleen,
Tot hartewee van man en zoone en vlughtgezinde.


[II] (745) Quem non incusavi amens hominumque deorumque?
Aut quid in eversa vidi crudelius urbe?
Ascanium, Anchisenque patrem, Teucrosque penates
Commendo sociis, & curva valle recondo.
Ipse urbem repeto, & cingor fulgentibus armis.
(750) Stat casus renovare omnes, omnemque reverti
Per Trojam, & rursus caput objectare periclis.

Wat Godt of mensch liet ick zinnelooze ongelastert? wat zagh ick in ’t ondergaen der stede, dat my zoo hardt viel? Ick beveel Askaen, mijnen vader Anchises, en de Trojaensche Huisgoden aen mijne spitsbroeders, en verschuilze in een boghtigh dal. Ick schiet het blancke harnas aen, ty weder naer stadt toe, en ben getroost my op een nieuw in de zelve zwarigheit te steecken, gansch Troje op en neêr te loopen, en mijn leven weder in gevaer te stellen.

Wat Goôn of menschen liet ick, dolle en gansch verblinde
(1075) Van gramschap, ongeschent! wat zagh mijn bange ziel,
In ’t ondergaen der stadt, dat my zo bitter viel!
’k Beveel Askaen, Anchys, mijn’ vader, en het heiligh,
De Troische haertgoôn, aen mijn spitsbroêrs, schuilze veiligh
In zeker boghtigh dal, en schiet het harnas aen,
(1080) Om blanck gewapent weêr noch eens naer stê te gaen.
’k Getroostme my noch eens in dezen noot te geven,
Gansch Trojen op en neêr te loopen, en mijn leven
Al weder in gevaer te stellen van dien moort.


[II] Principio muros, obscuraque limina portae,
Qua gressum extuleram, repeto; & vestigia retro
Observata sequor per noctem, & lumine lustro.
(755) Horror ubique animos, simul ipsa silentia terrent.
Inde domum, si forte pedem, si forte tulisset,
Me refero. irruerant Danai, & tectum omne tenebant.
Ilicet ignis edax summa ad vestigia vento
Volvitur; exsuperant flammae; furit aestus ad auras.

Voor eerst ga ick naer de vesten, en by doncker naer de poort toe, daer ick uitgingk; en volgh by nacht het zelve spoor, waer langs ick quam; en zie rontom. Mijn hart ysde, overmits het overal zoo dootsch en naer was. Daer na begeef ick my wederom naer huis toe? ofze misschien, ofze derwaert gegaen moght wezen. De Griecken waren ’er in gevallen, en hielden het geheele huis in: de wint joegh het verslindende vier naer boven in top: de vlam sloegh ten dake uit, en de voncken vlogen in de lucht.

Ick ga ten eerste naer de veste, en donckre poort,
(1085) Daer ick, by duister nacht, ben uitgegaen met schroomen,
En volgh omzichtigh ’t spoor, waer langs ick was gekomen.
Mijn hart verschrickt, zoo dootsch, zoo yslijck zagh ’t dat heen.
Ick ga naer huis, misschien misschien of zy alleen
Haer toevlught derwaert nam. de Grieck, hier in gevloogen,
(1090) Bezette ’t gansche huis. de wint joegh, voor mijne oogen,
Den hongerigen gloet naer boven met der vlught.
De vlam sloegh uit het dack: de vonck stoof in de lucht.


[II] (760) Procedo ad Priami sedes, arcemque reviso.
Et jam porticibus vacuis, Iunonis asylo
Custodes lecti Phoenix, & dirus Ulysses
Praedam asservabant. huc undique Troïa gaza
Incensis erepta adytis, mensaeque deorum,
(765) Crateresque auro solidi, captivaque vestis
Congeritur. pueri, & pavidae longo ordine matres
Stant circum.

Ick ga voort tot aen Priaems hof, en bezichtige den burgh. Fenix en de vervloeckte Ulysses, tot wachters gekoren, bewaerden alree den buit, in de ruime galeryen en Junoos vryburgh. Van allen kanten werden hier de Trojaensche schatten, uit de verbrande kercken gerooft, en de tafels der Goden, en bekers van louter gout, en geplonderde gewaden by een gesleept. Vrouwen en kinders staen ’er op een lange ry al bevreest rontom:

Ick ga naer Priaems hof den burgh terstont bespieden.
Vervloeckte Ulysses hier en Fenix, om het vlieden
(1095) Te schutten, stonden vast hun beurt en nachtwacht uit,
Om Junoos vryburgh, en de gaelery, vol buit
En roof gestapelt, dicht te houden, te bewaeren.
Men zagh den Troischen schat hier van alom vergaeren,
Al wat men uit de brant der kercken had gerooft,
(1100) De tafels van de Goôn, de kunst, die ’t gout verdooft,
Den kelck, uit louter gout gekloncken, die hier praelde,
Geplonderde offerkleên, en wat men t’zamenhaelde.
[p. 196]
Het vrouwentimmer, en de kinders, op een ry
In ’t lange, staen bevreest en bevende hier by;


[II] Ausus quin etiam voces jactare per umbram,
Implevi clamore vias: moestusque Creüsam
(770) Nequicquam ingeminans, iterumque iterumque vocavi.
Quaerenti, & tectis urbis sine fine furenti
Infelix simulacrum, atque ipsius umbra Creüsae
Visa mihi ante oculos, & nota major imago.
Obstupui, steteruntque comae, & vox faucibus haesit.

ja ick verstout my oock by doncker geluit te slaen, en luitskeels langs de straet te krijten, en vergeefs t’elckens bedrucktelijck Kreüse Kreüse te roepen. Terwijl ick haer aldus zocht, en al razende, zonder ophouden, huis in, huis uit, door de stadt liep, verscheen [p. 143] my Kreüzes ongeluckige geest en gedaente zelf, grooter van gestaltenisse, dan ickze gekent hadde. Ick stont verbaest, mijn hair te bergh, en kon geen geluit slaen.

(1105) En ick verstoutme ’s nachts mijn klaghten uit te smijten,
Langs wijck en straet, luits keels te kermen, en te krijten,
Te roepen, doch vergeefs, en droever noit dan nu:
Kreüze, eilaes, Kreüze, och lief, waer vinde ick u?
Terwijl ick haer aldus, en zonder rust, loop zoeken,
(1110) Al razende, huis in, huis uit, in alle hoecken
En wijcken van de stadt, verscheen Kreüzes geest
En schim my, grooter danze in ’t leven was geweest,
In een gestaltenis, my droever dan, in ’t ende
En voor haer afscheit, ick haer met mijne oogen kende.
(1115) Ick stont verbaest van schrick, en al mijn haeren staen
Te berge, en mijne keel vergeet geluit te slaen.


[II] (775) Tum sic affari, & curas his demere dictis:
Quid tantum insano juvat indulgere labori,
O dulcis conjux? non haec sine numine divûm
[p. 143]
Eveniunt; nec te hinc comitem asportare Creüsam
Fas: haud ille sinet superi regnator Olympi.

Toen sprackze my dus aen, en benam my de zorge met deze woorden: mijn lieve man, wat mooghtge u te vergeefs aldus afslaven? Dit gebeurt niet zonder wil en beleit der Goden: en ghy mooght Kreüse niet van hier met u nemen: d’opperste hemelvooght laet u dat niet toe.

Toen sprackze tegens my, en streeck, in zulck een smarte,
Met dezen zoeten troost de zorgen van mijn harte:
Wat slaeftge, ô lieve man, u zelven af, om niet?
(1120) Hier is niet zonder Godts beleit en wil geschiet.
Gy mooght Kreüze niet met u uit Troje brengen:
De groote hemelvooght wil geensins dit gehengen.


[II] (780) Longa tibi exsilia, & vastum maris aequor arandum.
Ad terram Hesperiam venies: ubi Lydius, arva
Inter opima virûm, leni fluit agmine Tybris.
Illic res laetae, regnumque, & regia conjux
Parta tibi: lacrymas dilectae pelle Creüsae.

Ghy moet lang in ballingschap omzwerven, en een wilde woeste zee overvaren. Ghy zult in Hesperie belanden, daer de Lydische Tyber langkzaem afvloeit, door het vette lant, dat mannen uitlevert. Daer zal u weelde, een koningkrijck en Koningklijcke dochter ten deele vallen. Schrey niet meer om uwe beminde Kreüze:

Gy moet noch lang de wilde en woeste zee alom
Beploegen, zwerven in onzeker ballingsdom.
(1125) Gy zult belanden in ’t Hesperische geweste,
Daer ’s Tybers versche stroom den vetten acker meste,
En langsaem afdrijft, door het lant dat helden teelt:
Daer staet een lot van weelde en ’t koningklijcke beelt,
Een schoone maeght, en ’t rijck, haer bruitschat, u te winnen.
(1130) Nu schrey niet om Kreüze, en zetze eens uit uw zinnen:


[II] (785) Non ego Myrmidonum sedes, Dolopumve superbas
Aspiciam: aut Graiis servitum matribus ibo
Dardanis, & divae Veneris nurus:
Sed me magna deûm genitrix his detinet oris.
Iamque vale, & nati serva communis amorem.

want ick, Dardans afkomst en Venus schoondochter, zal de trotse gebouwen der Myrmidonen en Dolopen niet zien; nochte Griecksche Jofferen gaen dienen; naerdien de groote Moeder der Goden my hier in dit gewest met der woon houdt: nu vaer wel, en volhardt in de liefde van ons beider zoon.

Want ick uit Dardans stam, en Venus aengetrout,
Zal niet de gevels zien, van Myrmidons gebouwt,
En trotse Dolopen, noch Griecksche joffren dienen;
Dewijl ick, hier om hoogh in top, by d’ongezienen
(1135) Voortaen verblijf, en blijf voor eeuwigh met der woon,
Onthaelt by Cybele, de moeder van de Goôn.
[p. 197]
Nu leef gezont, en lang: volhardt in gunste en liefde
Van uw’ en mijnen zoon:


[II] (790) Haec ubi dicta dedit, lacrymantem & multa volentem
Dicere, deseruit, tenuesque recessit in auras.
Ter conatus ibi collo dare bracchia circum;
Ter frustra comprensa manus effugit imago
Par levibus ventis, volucrique simillima somno.

Toenze dit gezeit hadde, verlietze my, die vast weende, en noch veel zeggen wou, en zy verdween in de dunne lucht. Driewerf pooghde ick toen haer t’omhelzen: driewerf greep ick vergeefs naer heuren geest, die my, gelijck een lichte wint en vlugge slaep, ontglipte.

                                            zoo sprackze, die my griefde
In ’t scheiden, daer ick weende, en zuchte heel ontstelt,
(1140) En zy voor ’t oogh verdwijnt, aen dunne lucht versmelt.
Wy pooghden drywerf haer t’omhelzen, al beneepen,
En drywerf naer heur’ geest en schim vergeefs gegreepen,
Ontglipteze onzen arm, gelijck de wint ontglipt,
Die licht is, en gelijck de vlugge slaep ontslipt.


    [II] (795) Sic demum socios, consumpta nocte, reviso,
Atque hic ingentem comitum affluxisse novorum
Invenio admirans numerum, matresque, virosque,
Collectam exilio pubem, miserabile vulgus.

    De nacht aldus doorgebroght, zoo koom ick endelijck weder by mijn volck, en bevinde met verwondering, dat hier zoo groot een menighte en nieuw gezelschap van mannen en vrouwen en jonge jeught by een gekomen is; een deerlijcke hoop, vergadert om in ballingschap te gaen.

    (1145) De nacht dus doorgebroght, uit zucht tot mijn beminde,
Geraeck ick weder by mijn spitsbroêrs, en bevinde
En sta verwondert dat hier zulck een groot getal
Van mannen vrouwen jeught en volck van overal
Op nieuw vergadert is; een arme hoop, beneepen
(1150) Van rouwe, en reede om voort in ballingschap te scheepen.


[II] Undique convenere, animis opibusque parati,
(800) In quascunque velim pelago deducere terras.
Iamque jugis summae surgebat Lucifer Idae,
Ducebatque diem: Danaique obsessa tenebant
Limina portarum. nec spes opis ulla dabatur.
Cessi, & sublato montis genitore petivi.

Zy waren van alle kanten verzamelt, bereit goet en bloet by my op te zetten, en over zee te volgen, in wat lant ick hen voeren wou: en nu rees de morgenstar op den hoogen top van Ide, en voerde den dagh aen. De Griecken hielden de poorten bezet; en daer was geen hulp te verwachten; dies nam ick de wijck, en gingk, met mijnen vader op den hals, naer het geberghte toe.

Zy waren van alom verzamelt, wel gemoedt,
Getroost om, neffens my, te waegen goet, en bloet;
My over zee en zant te volgen, te bezuuren
Zoo lief als leedt, in ’t lant waer ick hen heen zou stuuren.
(1155) Nu rees de morgenstar, die voert den dageraet
Op Idaes toppen aen. de Griecksche schiltwacht staet
En houdt de poort bezet. hier was geen hulp te hoopen;
Dies nam ick voort de wijck, zagh om, en zocht een open,
En met mijn’ vader op den hals, noit draegens moê,
(1160) Begafme naer den bergh, en recht naer Ida toe.

Continue
(p. 143)

AENEIDOS LIB. III.

ARGUMENTUM.
EVersa Troja, Aeneas collectis suorum reliquiis, quae caedi flammisque supererant, parataque apud Antandrum viginti navium classe, primum in Thraciam defertur: ubi, cum futurae urbis fundamenta poneret, territus Polydori à Polymnestore caesi prodigiis, Delum petit. Consultoque ibi Apollinis oraculo, cum antiquam gentis suae matrem, hoc est, primam originis suae terram repetendam didicisset, falsa Anchisae patris interpretatione adducrus, Cretam contendit. Verum cum ibi quoque, positis jam moenibus, gravissima peste exagitaretur, in somnis monitus à diis nenatibus, relicta Creta, Italiam petit. Ibi subito oborta tempestate, primum ad Strophades [p. 144] insulas appulsus, ab Harpyis infestatur, mox Actium delatus, in honorem Apollinis ludos celebrat. Inde Corcyram praetervectus; Epirum tenet: quae id temporis Heleno Priami filio parebat, cui post Pyrrhi caedem Andromache in coniugium cesserat. Helenus Aeneam hospitio excipit, omnique humanitatis genere complectitur, imminentiumque terra marique periculorum certiorem facit. Aeneas, relicta Epiro, Tarentum primamque Italiae oram praetervectus, ad eam Siciliae partem, quae Aetnae monti adjacet, appellitur. Ibi Achemenidem, ab Ulysse in Cyclopis antro desertum, supplicem recipit, edoctusque ab eo de Cyclopum feritate, inde ancoras solvit: memorque praeceptorum Heleni, vitatis Charybdis et Scyllae periculis, Siciliae litora longo circuitu circumvectus, tandem Drepanum advehitur, ubi Anchises, tum senio, tum longae navigationis jactatione fatigatus, fatis concedit. Inde Italiam petiturus immissa ab Aeolo subita tempestate, in Africam ejicitur: quam partem libro primo exsequitur.

[p. 144]

P. VIRGILIUS MAROOS
ENEAS.
Het derde Boeck.

INHOUDT.

Eneas, na Trojes val, alle zijne lantslieden, van vier en zwaert noch overgeschoten, by een verzamelt, en, onder Antander, een vloot van twintigh schepen gebouwt hebbende, steeckt eerst over, in Thracie, daer hy den gront eener stede leggende, voor Polydoor, die van Polymnestor vermoort, hier noch spoockte, byster verschrickte; dies de helt naer Delos voer, en zich daer met Apolloos orakel beradende, en verstaende, dat hem d’oude moeder van zijn geslacht, dat is, ’t eerste lant van des zelfs oirspronck, te zoecken stont; zoo streefde hy, door vader Anchises averechtse uitlegginge misleit, naer Krete: maer hier, na het stichten eener stede, oock met een zware pest geplaeght zijnde, zoo verliet de Vorst, door openbaringe zijner Huisgoden in den droom, dit Eilant, en zeilde naer Italie. Eerlangk stack een storm op, en de vloot dreef aen de Strofades, daer de Harpyen het volck quelden; dies gaf men zich naer Aktium, en vierde daer met zoenspelen zijn vaders jaergetijde, Iupijn ter eere. Van hier reisden zy langs Korcyre, en quamen in Epirus, staende toen onder ’t gebiet van Helenus, Priaems zoon, na Pyrrhus doot aen Andromache getrouwt. Helenus onthaelde Eneas met alle beleeftheit, en spelde d’aenstaende zwarigheden, die hem, te water en te lande, over ’t hooft hingen. De Helt uit Epirus gescheiden, en langs Tarentum, het voorste van d’Italiaensche kusten, gevaren, komt in dat gewest van Sicilie, daer de bergh Etna rijst, aendrijven. Hier neemt hy Achemenides, van Ulysses in ’t Reuzenhol vergeten, op zijne bede, binnen ’s boorts, na dat men, uit des zelfs mont, van der Reuzen wreetheit kennis kreegh; weshalve zy hun ancker lichtten, en noch gedachtigh aen Helenus waerschuwingen, het gevaer van Charybdis en Scylle schuwende, en de kusten van Sicilie verre [p. 145] omvarende, endelijck te Drepanum belandden; daer Anchises, zoo van hoogen ouderdom, als van langdurigh omsuckelen, ter zee afgemat, endelijck zijnen geest gaf. Toen Eneas van hier naer Italie zou varen, smeet Eool, de windtgodt, hem met onweder in Afrika, gelijck ’t eerste boeck uitwijst.

        Toen Troje lagh in d’asch, begaf hy zich op zee,
    Belandde in Thracie, daer Polydoor noch waerde:
        De Vorst berecht die ziel, niet zonder hartewee,
    En zwerft, van kust tot kust, en vint de lang bezwaerde
        Andromache, al een poos aen Helenus hertrouwt;
    Die spelt hem zijn fortuin: zoo vaert men langs Tarenten,
        En wint Sicilie, daer Polyfeem zich houdt,
    En volght, vol wraecks, de vloot, met dolle dreigementen.
        Men mijdt Charybde en Scylle, en wat men gaerne derft;
        Tot dat, te Drepanum, zijn troost, zijn vader sterft.

[p. 198]

P. VIRGILIUS MAROOS
ENEAS.
Het derde Boeck.

INHOUDT.
        Toen Troje lagh in d’asch, begaf hy zich op zee,
    Belande in Thracie, daer Polydoor noch waerde:
        Eneas zoent zijn’ geest, niet zonder hartewee,
    En zwerft, van kust tot kust, en vint de lang bezwaerde
        (5) Andromache, al een poos aen Helenus hertrouwt;
    Die spelt hem zijn fortuin: zoo vaert men langs Tarenten,
        En wint Sicilie, daer Polyfeem zich houdt,
    En volght, vol wraecks, de vloot, met dolle dreigementen.
        Men mijdt Charybde en Scylle, en wat men gaerne derft;
        (10) Tot dat, te Drepanum, zijn troost, zijn vader sterft.


[IV] POstquam res Asiae, Priamique evertere gentem
Immeritam visum superis, ceciditque superbum
Ilium, & omnis humo fumat Neptunia Troja:
Diversa exilia, & desertas quaerere terras
(5) Auguriis agimur divûim: classemque sub ipsa
Antandro, & Phrygiae molimur montibus Idae,
Incerti quo fata ferant, ubi sistere detur:
Contrahimusque viros.

NA dat het den Goden beliefde het Rijck van Asie en Priaems onderzaten zoo onnozel uit te rojen; en Ilium, dat trotse hof, nederplofte, en de gansche stadt Troje, door Neptuin opgebouwt, ter aerde lagh en smoockte: zoo worden wy door de goddelijcke wicheleryen aengedreven, om langdurigh in ballingschap omzwervende, ongebouwde landen te zoecken: wy bouwen een vloot in Frygie, by de stadt Antander zelf, en den bergh Ide; en vergaderen het volck by een, om op genade van ’t nootlot uit te loopen, zonder te weten waer men zich zou nederslaen.

NA dat het dan den Goôn beliefde Priams staet,
Het rijck van Asien, en Priams onderzaet
Onnozel tot den gront en bodem te vernielen,
Het hof, en Ilium, die trotse muuren, vielen,
(5) En Troje, een werreckstuck gebouwt van Godt Neptuin,
Ter aerde lagh en smoockte, uit gloeiende assche en puin;
Zoo dreef de wichlery der Goden ons te zwerven
In lange ballingschap, om elders ledige erven
Te zoecken over zee; wy bouwen dan uit noot,
(10) Dicht by Antander, Ide en zijn geberghte, een vloot,
En rucken volck by een, onzeker aen wat stranden
Ons ’t nootlot voeren woude, en waer men zou belanden.


[III]                              vix prima inceperat aestas;
Et pater Anchises dare fatis vela jubebat.
(10) Litora cum patriae lacrymans, portusque relinquo
Et campos ubi Troja fuit. feror exsul in altum
Cum sociis natoque penatibus, & magnis diis.

Naulix was de lent en het voorjaer geboren, of Anchises, mijn vader, belaste op Godts geleide t’zeil te gaen. Toen verliet ick al schreiende den oever, en de haven van mijn vaderlant, en het velt, daer Troje stont; en voer, als balling ’s lants, zeewaert in, vergezelschapt met mijne reisgenooten, zoon, Huisgoden en groote Goden.

Anchys, mijn vader, eer de lent was opgestaen,
Geboodt ons op gena van ’t nootlot t’zeil te gaen.
[p. 199]
(15) Toen stack ick schreiende van lant af, uit de haven
Des vaderlants, het velt daer Troje lagh begraven,
En koos, als balling ’s lants, de zee met mijnen zoon,
En reisgenooten, en de kleene en groote Goôn.


    [III] Terra procul vastis colitur Mavortia campis,
Thraces arant acri quondam regnata Lycurgo;
(15) Hospitium antiquum Trojae, sociique penates
Dum fortuna fuit. feror huc, & littore curvo
Moenia prima loco, fatis ingressus iniquis;
Aeneadasque meo nomen de nomine fingo.

    Verre van hier bewoont en bouwt de Thrax nu een heel groot lant, dat Mars toegeheilight, en eertijts by den gestrengen Lykurgus geregeert wert. Van outs her stont dit lantschap en zijn gastvrye huizen voor de Trojanen altijt open, zoo lang het hun [p. 146] noch wel gingk. Ick vaer derwaert, en ter quader ure gelant, bouw hier d’allereerste stadt, in de boght aen zee, en noem de burgers Eneadynen, naer mijnen eigen naem.

    Heel wijt van hier bewoont en bouwt de Thrax, nu veiligh,
(20) Een groot wijtstreckend lant, dat vader Mavors heiligh
Wert toegewijt, en by Lykurgus, streng van aert,
Van outs bezeten was. dit lantschap gaf zijn’ haert
En huizen den Trojaen miltdaedighlijck ten beste,
Zoo lang het rijck noch bloeide. ick vaere dan ten leste
(25) Naer dezen oort, en, hier ter quader uur gelant,
Bouw voort mijne eerste stadt, recht in de boght aen strant,
En noem de burgery naer my Eneadynen.


[III] Sacra Dionaeae matri, divisque ferebam
(20) Auspicibus coeptorum operum, superoque nitentem
Caelicolûm regi mactabam in littore taurum.
Forte fuit juxta tumulus, quo cornea summo
[p. 145]
Virgulta, & densis hastilibus horrida myrtus.

Ick offerde aen mijn moeder Diane en de Goden, in welcker naem men dit werck begost; en slaghtte op het strant eenen witten stier, voor den oppersten Koningk des hemels. Hier neffens rees by geval een heuvel, op wiens kruin een kornoelje- en myrteboom stonden, dicht van tacken, en naer van loof.

Ick offerde Dioon, mijn moeder, voor de mijnen,
En oock aen d’andre Goôn, en slaght een’ witten stier,
(30) Ter eere van Jupijn. by avontuur rees hier
Een heuvel, op wiens kruin kornoelje en myrten wiessen,
Heel naer van loof, en dicht van tackebosch, als spiessen.


[III] Accessi, viridemque ab humo convellere sylvam
(25) Conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras:
Horrendum & dictu video mirabile monstrum.
Nam, quae prima solo ruptis radicibus arbos
Vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae;
Et terram tabo maculant. mihi frigidus horror
(30) Membra quatit, gelidusque coït formidine sanguis.

Ick trat derwaert, en pooghde de groene struicken uit d’aerde te rucken, om d’altaren met bladen en ruighte te vercieren, en zie (my yst dit te verhalen) een wonderlijck voorspoock: want langs den boom, dien ick eerst uit den gront van zijnen wortel scheurde, droop zwart bloet, en d’aerde wert met etter besprengkelt. Al mijn leden sidderden van schrick, en mijn bloet wert koudt van angst.

Ick trede derwaert op, en poogh een’ groenen struick
Te rucken uit den gront, om, volgens kerckgebruick,
(35) d’Altaeren met dit loof, dees ruighte, te besteecken,
En zie (my yst dat ick ’t verhaele,) een wonderteken:
Want langs den boom, dien ick van zijnen wortel treck
Uit d’aerde, druipt zwart bloet. de gront ontfangt een vleck
Van etter. al mijn leên aen ’t sidderen, aen ’t beven,
(40) En al mijn bloet wort koudt. de kracht wil my begeven
Van schrick.


[III] Rursus, & alterius lentum convellere vimen
Insequor, & causas penitus temptare latentis;
Ater, & alterius sequitur de cortice sanguis.
Multa movens animo Nymphas venerabar agrestis
(35) Gradivumque patrem, Geticis qui praesidet arvis,
Rite secundarent visus omenque levarent.

Ick vaer voort, om een taeje teen van noch eenen anderen struick te rucken, en d’oirzaeck dezer diepe geheimenisse naer te spooren; en uit de schorsse des anderen booms liep oock zwart bloet. Ick hier over vast malende met mijn zinnen, eerde de Boomgodinnen, en vader Gradivus, beschermer der Thracische landouwen, op datze dit gezicht en voorteken ten beste wilden keeren:

                    ick vaere voort om noch een taeie teen
Van eenen andren struick te rucken, en met een
Te polssen d’oirzaeck van dees veltverborgenheden:
Maer uit den andren struick en schorsse druipt beneden
(45) Oock etter, en zwart bloet. hier over mael ick vast
Met mijn gedachten, eer de Godtheên, hier met bast
En schorssen overkleet. ick eere den getrouwen
Gradivus, schutsheer van de Thracische landouwen,
[p. 200]
Op datze dit gezicht, dit voorspoock uit gena
(50) Toch zegenen ten goede:


[III] Tertia sed postquam maiore hastilia nisu
Adgredior genibusque adversae obluctor harenae,
(Eloquar an sileam?) gemitus lacrymabilis imo
(40) Auditur tumulo, & vox reddita fertur ad auris:
Quid miserum, Aenea, laceras? jam parce sepulto,
Parce pias scelerare manus. non me tibi Troja
Externum tulit aut cruor hic de stipite manat.

maer toen ick noch stijver trock aen den derden tack, en mijn knien met kracht tegens den zantgront aenzette (durf ick het zeggen of niet?) zoo wort ’er een jammerlijck gezucht uit het onderste van het graf gehoort, en my komt een stem ter ooren: Eneas, waerom verscheurt ghy my ellendige? Laet toch de dooden rusten. Zie toe, schen uwe godtvruchtige handen niet. Ick ben u zoo vreemt niet, maer een geboren Trojaen: dit bloet leckt uit dezen struick niet.

                                                en als ick voort besta
Ten derdemaele een’ tack met al mijn maght te rucken
Uit zijnen gront, en zet de knien, in ’t nederbucken,
Geweldigh tegens ’t zant (verzwijgh ick ’t best, of niet?)
Zoo hoort men eene zucht, van onder uit het riet,
(55) Heel deerlijck, en my komt dees naere stem ter oore:
Eneas, waerom scheurtge een ziel, tot ramp gebore?
Vergun den dooden rust. zie voor u: wacht u vry,
En schen uw handen niet zoo godeloos aen my:
Ick ben u niet zoo vreemt, maer uit Trojaensche plecken.
(60) Dit bloet komt uit geen’ struick noch schorsse nederlecken.


[III] Heu fuge crudeles terras, fuge litus avarum:
(45) Nam Polydorus ego. hic confixum ferrea texit
Telorum seges, & jaculis increvit acutis.
Tum vero ancipiti mentem formidine pressus
Obstipui: steteruntque comae, & vox faucibus haesit.

Och, vlught uit dit moordadigh lant: vlught van dit goutgierigh strant: want ick ben Polydoor: het yzeren gewas van schichten, waer mede ick doorschoten ben, bedeckt my hier, en is met scherpe bouten opgegroeit. Toen rees mijn hair te bergh: ick verstomde, kost geen geluit slaen, en van angst om het hart beklemt, wist niet wat my te doen stont.

Och vlught, och vlught uw beste uit dit moordaedigh lant:
Want ick ben Polydoor. verlaet dit gierigh strant.
Dit yzeren gewas, waermede ick ben doorschoten,
Bedecktme, en is dus scherp met bouten uitgesproten.
(65) Toen rees mijn haer ten bergh. ’k verstom, sla geen geluit,
En, stijf om ’t hart beklemt, bedenck wat dit beduit.


[III] Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno
(50) Infelix Priamus furtim mandarat alendum
Threïcio regi, cum jam diffideret armis
Dardaniae cingique urbem obsidione videret.
Ille, ut opes fractae Teucrûm, & Fortuna recessit,
Res Agamemnonias victriciaque arma sequutus,

Toen d’ongeluckige Priaem eertijts begost aen ’t geluck des oorlooghs van Dardanie te mistrouwen, en ’t belegh zijner [p. 147] stede te gemoet zagh; zont hy dezen Polydoor met eenen grooten schat van gout by den Koningk van Thracie, om daer heimelijck opgevoedt te werden. De Thrax, zoo ras de kans van Troje gekeert, en hun middelen gespilt waren, Agamemnons zijde (wiens wapens boven stonden) kiezende,

Als d’ongeluckige Priaem voorheen mistroude
Aen Trojes oorloghskans, en droef van verre aenschoude
’t Genaeckende belegh der stede, zont hy voort
(70) Zijn zoontje Polydoor heel stil naer dezen oort
Van Thracie aen den vorst, met onwaerdeerbre goeden,
Een’ gouden schat, om ’t kint daer heimlijck op te voeden.
De Thrax, zoo dra de kans des oorloghs is gekeert,
De middelen gespilt, neemt acht wie triomfeert,
(75) Kiest Agamemnons zijde, en past op gastvryheden,
Noch gastrecht,


[III] (55) Fas omne abrumpit; Polydorum obtruncat, & auro
Vi potitur. Quid non mortalia pectora cogis,
Auri sacra fames? postquam pavor ossa reliquit,
Delectos populi ad proceres primumque parentem
Monstra deum refero, & quae sit sententia posco.

paste op verbont nochte gastrecht; broght Polydoor om hals, en maeckte zich met kracht en gewelt meester van zoo veel gouts. O vervloeckte goutzucht, waer brengt ghy den mensch niet toe, wiens leven zoo kort is. Toen mijn schrick over was, verhaelde ick deze goddelijcke openbaringe eerst aen vader, daer na aen de hoofden des volcks, en verzocht hun meininge hier over te verstaen.

maer vermoort den jongen tegens reden,
En maeckt zich met gewelt een’ heer van zoo veel gouts.
Vervloeckte goutzucht, och, waer broghtge niet van outs
Den mensch toe, die zoo kort moet scheiden van dit leven!
(80) Zoo ras mijn vrees en schrick een luttel is verdreven,
Verhael ick vader eerst dit goddelijck gezicht,
Daer na aen d’Oversten, en hoor naer hun bericht.


[III] (60) Omnibus idem animus, scelerata excedere terra,
Linqui pollutum hospitium, & dare classibus Austros.

Zy stemden uit eenen mont, dat men van dien verwaten bodem most wijcken, de plaets, door breuck van ’t heiligh gastrecht geschonden, verlaten, en met de vloot voor wint afloopen.

[p. 201]
Men stemt uit eenen mont te wijcken van dees gronden,
Daer ’t heiligh gastrecht zoo verwaten is geschonden,
(85) En met de vloote in zee te loopen voor den wint.


[III] [p. 146]
Ergo instauramus Polydoro funus, & ingens
Aggeritur tumulo tellus; stant manibus arae
Caeruleis maestae vittis atraque cupresso,
(65) Et circum Iliades crinem de more solutae.
Inferimus tepido spumantia cymbia lacte
Sanguinis, & sacri pateras, animamque sepulcro
Condimus, & magna supremum voce ciemus.

Wy vieren dan Polydoors lijckstaetsi; kruien geweldigh veel aerde by een, op zijn grafstede; stellen altaren met blaeuwe offerbanden en bruin cypresseloof toe, om des overledens geest te pajen. De Trojaensche vrouwen staen daer rontom met hangenden haire, gelijck men gewoon is. Wy zetten dranckvaten op, die van laeuwe melck schuimen; brengen schalen met heiligh offerbloet; berechten alzoo de ziel des overledens, en nemen ons leste afscheit met luider stemme.

Men stelt een lijckfeest toe voor dit vermoorde kint.
Men kruidt veel aerde op ’t graf te zamen, stelt altaeren,
Met blaeuwen offerbant, cypresse en bruine blaren,
Heel staetigh toe, om dus des overledens geest
(90) Te zoenen naer de wijs. de vrouwen staen bedeest
Met hangend haer rondom. men zet’er offerkannen
Met laeuwe melck die schuimt, en brengt den offermannen
Veel kelcken offerbloets, viert d’uitvaert van het lijck,
En neemt al schreiende verlof van deze wijck.


[III]    Inde ubi prima fides pelago, placataque venti
(70) Dant maria, & lenis crepitans vocat Auster in altum,
Deducunt socii navis, & littora complent;
Provehimur portu terraeque urbesque recedunt.

    Hier na, zoo ras wint en weder dienen, storm en onweder over zijn, en een zuider koelte ons te schepe roept, begint het op strant te woelen: de maets winden de schepen af, en brengenze in het vlot. Wy varen de haven uit, en strant en steden deizen achterwaert.

    (95) Hierna zoo ras de wint en ’t weder ons behaegen,
De stormen over zijn, en ongestuime vlaegen,
De zuider koelte ons roept naer zee toe, woelt het strant.
De gasten winden al de schepen af van lant,
En brengenze in het vlot. wy vaeren voort, en reizen
(100) De haven uit, en strant en lant en steden deizen.


[III] Sacra mari colitur medio gratissima tellus
Nereidum matri, & Neptuno Aegaeo,
(75) Quam pius Arcitenens oras & littora circum
Errantem Mycono e celsa Gyaroque revinxit:
Immotamque coli dedit, & contemnere ventos.

Midden in d’Egeesche zee wort een heiligh eilant bewoont, dat uit der mate Neptuin, den Zeevooght, en Doris, de moeder der Zeegodinnen, behaeght; en weleer driftigh rontom de kusten en stranden van Godt Apollo, dien godtvruchtigen schutter, vast gehecht wiert aen Gyarus, en het hooge Mykone; op dat het eens moght vast zitten, bewoont werden, en op geen buien passen:

Een eilant leght ’er, daer d’Egeesche zee op slijt,
Den watergodt Neptuin en Doris toegewijt,
De waerde moeder van de watergodendommen;
Een lant, dat driftigh quam om lant en kust gezwommen,
(105) En van Apollo, den godtvruchten schutter, eer
Aen Gyarus en aen ’t hoogh Mykon in het meer
Gehecht wiert, om eens vast, bewoonbaer op geen plassen,
Noch bulderenden storm, noch buien meer te passen.


[III] Huc feror, haec fessos tuto placidissima portu
Accipit. egressi veneramur Apollinis urbem.
(80) Rex Anius, rex idem hominum, Phoebique sacerdos,
Vittis, & sacra redimitus tempora lauro
Occurrit; veterem Anchisen agnovit amicum.
Iungimus hospitio dextras, & tecta subimus.

Ick zeil derwaert: en dees overlustige landouw verwellekomt de moegevare gasten in haer veilige haven; daer wy gelant zijnde, Apolloos geboortestadt eeren. Ko- [p. 148] ningk Anius, t’effens Koningk des lants en Febus Priester, met offerbanden en den heiligen laurier om het hooft bevlochten, bejegent ons voort, en kent strax Anchises, zijnen ouden vrient. Hy geeft ons de hant, noodight ons by hem in te gaen, en wy volgen hem op zijn huis.

Ick zeile derwaert, en dit overlustigh lant
(110) Verwelkomt ons vermoeide in ’t havenen aen strant,
Daer wy met lust Apols geboortestadt vereeren.
De koning Anius, gekoren tot regeeren
Het rijck, en priesterdom, ontmoet, met Godts laurier
En offerbant om ’t hooft, ons heusch, naer ’s lants manier.
(115) Hy kent zijn’ ouden vrient Anchys, en biet ons t’zamen
Huisvesting met zijn hant. wy volghden hem, en quamen
[p. 202]
Te gader op zijn huis.


[III] Templa dei saxo venerabar structa vetusto:
(85) Da propriam, Thymbraee, domum; da moenia fessis
Et genus, & mansuram urbem:

Ick eerde Apolloos tempel, van oude steenen opgebouwt; en badt vast: o ghy, die eertijts in Thymbre wiert aengebeden, verleen ons, vermoeit van omsuckelen, eens eenen eigen haert, en stadt, en kinders, en bestendige vesten.

                                    ick eerde Apolloos koor,
Gebouwt van ouden steen, en badt alle andren voor:
Gy, die te Thymbre wort gedient, en aengebeden,
(120) Verleen den afgesolde een’ eigen haert, en steden,
En afkomste, en een stadt, die vast sta. goede Godt,


[III]                                        serva altera Trojae
Pergama reliquias Danaûm atque immitis Achilli.
Quem sequimur? quove ire jubes? ubi ponere sedes?
Da, pater, augurium atque animis illabere nostris.

Behoe het andere Pergamum, en overschot van Troje, der Griecken handen en den zwaerde van den ongenadigen Achilles ontvloden. Wien volgenwe best? waer gebiet ghy ons hene te gaen? waer neder te slaen? o vader, geef ons een teken, en stort ons uwen geest in, om uwen wil te vatten.

Behoe het tweede Troje, en al zijn overschot,
Het zwaert der Griecken en Achilles wrock ontvloden.
Waer volgen wy u best? waer leeren uw geboden
(125) Ons neêrslaen? vader, geef een teken: melt uw’ zin,
En stort ons uwen geest en wil van boven in.


[III] (90) Vix ea fatus eram: tremere omnia visa repente,
Liminaque laurusque dei, totusque moveri
Mons circum, & mugire adytis cortina reclusis.
Summissi petimus terram, & vox fertur ad aures.

    Naulix badt ick dit, of het sidderde en beefde strax al wat hier ontrent was, de deuren en de laurier des Godts; de gansche bergh rontom begost te daveren, en de drievoet te loeien, zoo ras de kappel opensprong. Wy vielen op onze aenzichten plat neder, en deze stem quam ons ter ooren:

Zoo badt ick naulijx, of het scheen zich te beweegen,
Te schudden, sidderen wat hier omtrent gelegen
En by der hant was, Godts laurier, de tempelpoort,
(130) De gansche bergh rondom te daveren, en voort
De dryvoet der kapel te loeien onbedwongen,
Zoo ras ’t orakel luidt ten hole uit quam gedrongen.
Wy vielen t’zamen vlack en plat op ’t aenzicht neêr,
En hoorden deze stem:


[III] [p. 147]
Dardanidae duri, quae vos à stirpe parentum
(95) Prima tulit tellus, eadem vos ubere laeto
Accipiet reduces: antiquam exquirite matrem.
Hic domus Aeneae cunctis dominabitur oris,
Et nati natorum, & qui nascentur ab illis.

o Dardans afkomst, die het zoo hardt hebt, het zelve lant, waer uit de stam uwer voorouderen eerst gesproten is, zal u, op uwe wederkomst, in zijnen vruchtbaren schoot ontfangen: vraegh naerstigh naer uw overoude moeder: daer zullen Eneas huis, en kints kinders, en hunne nakomelingen over de gansche weerelt regeeren.

                                        Dardaners, die zoo veer
(135) Komt zwerven, ’t zelve lant, waeruit uwe ouders sprooten,
Zal in zijn’ milden schoot u koestren, als zijn loten.
Vraeght ernstigh naer uwe oude en lieve moeder: daer
Zal voort Eneas huis en afkomste, en wat haer
Voor haeren oirsprong kent, al ’t aerdtrijck door gebieden.


[III] Haec Phoebus: mistoque ingens exorta tumultu
(100) Laetitia, & cuncti quae sint ea moenia, quaerunt,
Quo Phoebus vocet errantes, jubeatque reverti.

    Dit sprack Febus, en toen hoorde men een geweldige blyschap zich onder het getier mengen: al te zamen vragenze, wat dit toch voor muren mogen zijn: waer Febus de dolende gasten heneroept, en beveelt neder te slaen.

(140) Aldus sprack Febus, en men hoorde by henlieden
Een vrolijckheit, gemengt in ’t onderling getier.
Zy vragen altemael wat vesten Febus hier
Hun aenwijze, en wat streeck, wat lant hy wil belasten
Te zoecken, tot een wijck voor d’afgesolde gasten.


[III] Tum genitor, veterum volvens monimenta virorum,
Audite, ô proceres, ait, & spes discite vestras.
Creta Iovis magni medio iacet insula ponto:
(105) Mons Idaeus ubi, & gentis cunabula nostrae.

Mijn vader de historien der oude schrijveren opslaende, zeide toen: ghy hoofden des volcks, hoort naer mijn rede, en luistert naer ’t geen, waer op ghy uwe hoop mooght vestigen. Midden in zee leit Kreten, het geboortëilant van den grooten Jupiter; en in Kreten, de bergh Ida, en de plaets daer ons geslacht opgewieght wert:

(145) Mijn vader sloegh toen op d’aeloude lantkronijck,
En sprack: gy hoofden der Trojaenen algelijck,
Hoort toe, en geeft gehoor naer ’t geen u staet te hoopen.
In ’t midden van de zee leght Krete voor u open,
Jupijns geboortelant, daer Ide stijght en rijst,
(150) En ons geslacht geteelt, gequeeckt is, en gespijst:


[III] Centum urbes habitant magnas, uberrima regna:
Maximus unde pater (si rite audita recordor)
Teucrus Rhoeteas primum est advectus ad oras,
Optavitque locum regno. nondum Ilium, & arces
(110) Pergameae steterant: habitabant vallibus imis.

daer leggen hondert groote gebouwde steden, vruchtbaere landen; van waer mijn voorvader Teucer (zoo ick recht gedenck aen ’t geen my gezeit is) eerst quam naer de Rheteesche kusten gevaren, en koos die plaets uit, om daer zijn Rijck [p. 149] te stichten. Ilium en de muren van Pergamum waren noch niet gebouwt, en zy bewoonden de lage dalen.

[p. 203]
Daer leggen hondert steên, die groot zijn, vruchtbre landen,
Van waer eer Teucer, mijn voorvader, naer de stranden
Van Retus quam, en koos die plaets uit tot een wijck;
Is mijn geheughenis d’aeloude faem gelijck.
(155) Toen stonden Ilium en Pergamum te bouwen,
En zy bewoonden laege en effene landouwen.


[III] Hinc mater cultrix Cybele, Corybantiaque ara
Idaeumque nemus, hinc fida silentia sacris;
Et juncti currum dominae subiere leones.
Ergo agite, & divûm ducunt qua jussa, sequamur.

Teucer voerde hier den godtsdienst van Cybele, der Goden moeder, in; broght de Korybanten met hunne cymbalen in het woudt van Ide, en de geheime offerhanden op de baen; en sloeg de leeuwen in ’t garreel voor den wagen der Godinne. Zijt deshalve wel getroost, en laet ons volgen de bevelen der Goden, onze aenleiders.

Hier voerde Teucer eerst, op ’t allerongezienst,
Der Goden moeder in, en al den offerdienst
Van Cybele, bestont den plicht der Korybanten
(160) Met al hun rinckeltuigh in Ides woudt te planten,
En broght hun offerhande en feesten eerst in zwang,
Sloegh leeuwen in ’t garreel van Cybele met dwang.
Zijt hierom wel getroost, en houdende, op ’t bescheiden
Der Goden, deze baen, zoo zullenze ons geleiden:


[III] (115) Placemus ventos, & Gnossia regna petamus;
Nec longo distant cursu: (modo Iuppiter adsit)
Tertia lux classem Cretaeis sistet in oris.

Laet ons offeren, op dat ons de wint diene, en recht naer de Gnossische Rijcken toevoere: zy leggen niet wijdt van hier. De derde dagh (Jupijn de voorste) zal de vloot voor Kreten op de reede leggen.

(165) Men offere, en verdien’ de gunst van wint en weêr,
Om recht naer Krete toe te vaeren: ’t leght niet veer.
De derde dagh, (Jupijn de voorste, volght mijn zeggen,)
Zal onze vloot gerust voor Krete op ancker leggen.


[III] Sic fatus, meritos aris mactavit honores;
Taurum Neptuno, taurum tibi, pulcher Apollo,
(120) Nigram Hyemi pecudem, Zephyris felicibus albam.

    Aldus gesproken hebbende, zoo slaghte hy het offervee, dat men den altaren schuldigh is; eenen stier voor Neptuin; eenen stier voor den schoonen Apollo; zwart vee voor het onweder; wit vee voor den Westewint, die hun dienen kon.

Zoo spreeckt hy, en hierop het offervee geslaght,
(170) Dat van hunn’ outerplicht ge-eischt wort, en verwacht,
Een’ stier voor schoone Apol, een’ stier voor ’t hooft der vloeden,
Zwart vee voor ’t onweêr, en, om best de reis te spoeden,
Een sneeuwitte offerhande aen ’t westen op het strant.


[III] Fama volat pulsum regnis cessisse paternis
Idomenea ducem, desertaque litora Cretae,
Hoste; vacare domos sedesque astare relictas.

Het gerucht loopt hier, dat Idomeneus d’overste met gewelt uit zijn vaderlant gedreven zy; de vyant de Kretensche kusten verlaten hebbe; en huizen en wooningen ledigh staen.

Idomeneüs, zoo ’t gerucht loopt, uit zijn lant
(175) En vaders koningkrijck geweldighlijck verdreven,
Liet al de huizen leêg, en Krete is leêgh gebleven
Van Trojes vyant, die het eilant eerst bezat.


[III] Linquimus Ortygiae portus, pelagoque volamus,
[p. 148]
(125) Bacchatamque jugis Naxon viridemque Donysam,
Oliaron niveamque Paron sparsasque per aequor
Cycladas, & crebris legimus freta concita terris.

Wy verlaten de haven van Ortygie, en vliegen over zee voorby Naxos, daer de Bacchanten op de bergen rinckincken; voorby het grasrijcke Donyse, Oliaros, en Paros, sneeuwit van marmersteen; langs de Cyklades op zee gestroit, en d’eilanden, op het water dicht by een gezaeit.

Men laet Ortygie, en zijn haven, en de stadt.
Wy vliegen over zee, langs Naxos waterkanten,
(180) En zijne bergen, vol rinckinckende Bacchanten;
Langs ’t grasrijck Dionyse, Oliaros, met een
Langs Paros, altijt rijck van witten marmersteen;
Voorby de Cykladen, op zee gestroit, en waeien
Langs d’eilanden, die dicht d’Egeesche zee bezaeien,


[III] Nauticus exoritur vario certamine clamor:
Hortantur socii, Cretam proavosque petamus.
(130) Prosequitur surgens à puppi ventus euntis,
Et tandem antiquis Curetum allabimur oris.

De varende gasten roepen om strijt, en de maets porren elckanderen aen: lustigh mannen, dat loopt recht op Kreten naer onze voorouders toe. De wint van achter inblazende, jaeght ons voort, en zoo geraken wy ten leste aen de kust der oude Kureten, d’eerste bouwers van dit eilant.

[p. 204]
(185) Men hoort een scheepsgeraes. een ieder roept om strijt,
En port de mackers aen: zoo mannen zoo: men tijt
Aldus naer Krete toe, van waer onze ouders sprooten.
De wint van achter spoeit den toght der reisgenooten.
Dus raecken wy ten leste aen ’t out Kureetsche strant.
(190) Kureten bouwden eerst dit eilant met hun hant,


[III] Ergo avidus muros optatae molior urbis.
Pergameamque voco, & laetam cognomine gentem
Hortor amare focos, arcemque attollere tectis.

Daer behartighde ick den bouw der stede, waer naer men zoo zeer gewenscht hadde; en noemde het volck (met dien bynaem wel gedient) de Pergamasche burgery. Ick vermaen hen te offeren, en slot en huizen te bouwen.

En daer behartighde ick den bouw der nieuwe stede,
Waernaer ick had gewenscht, en noem den lantzaet reede
Het Pergamasche volck, dat groeit in dezen lof.
’k Vermaen hen t’offeren, te bouwen huis, en hof.


[III] (135) Iamque fere sicco subductae litore puppes,
Connubiis, arvisque novis operata juventus:
Iura domosque dabam. subito cum tabida membris
Corrupto coeli tractu, miserandaque venit
Arboribusque satisque lues, & lethifer annus.

De schepen waren nu bykans op droogh gezet, en d’arbeitzame jeught begost te hylicken, het nieuwe lant te ploegen, en te bezaeien, ick haer wetten voor te schrijven, en de huizen om te deelen; wanneer schielijck de lucht bedorf, en veltgewas en ooft bedorven, en ons een uitdroogende en deerlijcke smet en sterfte dat jaer over den hals quam.

(195) De schepen staen noch naeu op lant gehaelt met touwen,
Of d’arbeitzaeme jeught begint met maght te trouwen,
Te ploegen ’t nieuwe lant, te zaeien zaet en spruit.
Ick schrijfze wetten voor, en deel haer erven uit.
Terstont bedorf de lucht: gewas en ooft bedorven,
(200) Dat smet en teering baert: een tijt daer veele in storven.


[III] (140) Linquebant dulces animas, aut aegra trahebant
Corpora: tum steriles exurere Sirius agros;
Arebant herbae, & victum seges aegra negabat.

De menschen, wien [p. 150] het leven nu luste, storven haestigh wegh, of sloegen aan ’t quijnen, dat hun de beenen nasleepten. In de hontsdagen verbrande al wat op het velt stont, het gewas verdorde, en de doove air leverde geen koren uit:

De mensch, wien ’t leven lust en toelacht, sterft heel dra,
Of quijnt te jammerlijck, en sleept de lenden na.
De Hontstar gloeit: ’t gewas verdort in zijne voren.
De doove korenaer geeft stroo voor voedzaem koren.


[III] Rursus ad oraclum Ortygiae, Phoebumque remenso
Hortatur pater ire mari, veniamque precari:
(145) Quam fessis finem rebus ferat, unde laborum
Tentare auxilium jubeat, quo vertere cursus.

Hierom raet ons vader weder, over zee naer het orakel van Ortygie te reizen, en Febus om hulp te bidden; te vragen, wat uitkomst hy ons, die niet langer voortkunnen, weet aen te wijzen; waer wy troost in onze ellende mogen vinden; waer wy best onzen koers naer toe zullen zetten.

(205) De vader riedt ons naer Ortygie om Godts raet
Te reizen over zee, by Febus toeverlaet
En troost te zoecken, hem te bidden om zijn’ zegen;
Wat uitkomste in dien staet, daer ieder zit verlegen,
Hy aenwijs’; waer men hulp in deze elende vint;
(210) Wat koers, wat zeestreeck wy best houden reisgezint.


[III] Nox erat, & terris animalia somnus habebat.
Effigies sacrae divûm, Phrygiique penates,
Quos mecum à Troja, mediisque ex ignibus urbis
(150) Extuleram, visi ante oculos astare jacentis
In somnis, multo manifesti lumine, qua se
Plena per insertas fundebat Luna fenestras.

Het was nacht, en alle dieren lagen van den slaep bevangen; wanneer my docht dat de heilige beelden der Goden, en de Frygiaensche Huisgoden, midden uit den brant van Troje met my gesleept, voor mijn oogen stonden, daer ick lagh en sliep; en zy bloncken heel helder, daer de volle maen te venster in scheen.

’t Was nacht, en d’eerste slaep loock ieder dier zijne oogen;
My docht ick zagh zich voor mijn ledekant vertoogen
De heilge beelden van de groote en kleene Goôn,
Geborgen uit den brant van Troje, en ’t vier ontvloôn,
(215) En over zee gesleept. zy bloncken rontom heenen.
De volle maen quam klaer ter venster ingescheenen.


[III] Tum sic affari, & curas his demere dictis.
Quod tibi delato Ortygia dicturus Apollo est,*
(155) Hic canit, & tua nos en ultro ad limina mittit.

Toen begostenze my aldus aen te spreken, en mijn hart met dusdanige woorden te verlichten: het geen Apollo u t’Ortygie, daer ghy hene wilt, zeggen zou, zie dat spelt hy hier ongevraeght, en zent ons naer uwen drempel.

Toen spraeckenze my aen, en sterckten mijn gemoedt
Met deze rede: al ’t geen wat u Apollo vroet
[p. 205]
Zou maecken, en zijn koor t’Ortygie, dat spellen
(220) Wy hier in zijnen naem, en komen zelfs, en stellen
Ons voor uw kamerdeure alleen door zijn gebodt.


[III] Nos te, Dardania incensa, tuaque arma secuti;
Nos tumidum sub te permensi classibus aequor,
Idem venturos tollemus in astra nepotes,*
Imperiumque urbi dabimus. tu moenia magnis
[p. 149]
(160) Magna para, longumque fugae ne linque laborem.

Wy volghden, na den brant van Dardanie, u en uwe wapens: wy hebben onder uw geleide, de bruizende zee met de vloot gemeten: wy de zelve zullen uwe nakomelingen ten hemel toe verheffen, en hunne stadt aen de heerschappye der weerelt helpen: sticht slechts de groote muren voor uwe groote erfgenamen, en zwicht niet voor de langdurigheit der ballingschappe.

Wy volghden, uit den brant van Dardans stadt en slot,
Uw wapens, en uw vloot, en hebben holle baren
En watren onder u met uwe vloot bevaeren:
(225) En wy, gelijck voorheen, de zelve zullen bly
Uwe afkomst helpen aen de groote heerschappy
Der stede, en haeren naem tot aen den hemel beuren;
Laet geen langduurigheit van ballingschap u steuren,
Maer bouw de groote stadt voor uwen grooten zoon.


[III] Mutandae sedes; non haec tibi litora suasit
Delius, aut Cretae jussit considere Apollo.
Est locus (Hesperiam Graji cognomine dicunt)
Terra antiqua, potens armis, atque ubere glebae:
(165) Oenotrii coluere viri: nunc fama, minores
Italiam dixisse, ducis de nomine gentem.

Ghy moet van woonplaets veranderen: Apollo van Delos riedt u niet naer deze kusten te trecken, of op den bodem der Kretensen neder te slaen. Een plaets is ’er, de Griecken noemenze Hesperie, een overout strijt-en-vruchtbaer lant: die van Oenotrie hebben het eerst bewoont; nu zeit men dat hunne nakomelingen dit Italie, en het volck Italianen noemden, naer den naem van hunnen Vorst:

(230) Gy moet veranderen van woonplaets. Febus troon
Te Delos hiet u niet naer deze kusten trecken,
Noch nederslaen in Krete, en der Kretensen plecken.
Hesperie is een lant by Griecken zoo genaemt,
Een out, een vruchtbaer rijck, ten oorelogh befaemt.
(235) d’Enotriaen heeft eerst den bodem daer bezeten.
Nu heeft de neef dit lant Italie geheeten,
Den lantaert Italjaen, ter eere van zijn’ heer.


[III] Hae nobis propriae sedes: hinc Dardanus ortus
Iasiusque pater, genus à quo principe nostrum.

dat is ons eigen erfgoet, en de rechte rustplaets: hier behoorde Dardaen t’huis, en vader Iäsius, uit welcken Vorst en stam wy gesproten zijn.

Dat is ons eigen erf, een rustplaets ons weleer
Beschoren. Dardan en Iäsius, ons vader,
(240) En stamheer, namen hier hunn’ oirsprong al te gader.


[III] Surge age, & haec laetus longaevo dicta parenti
(170) Haud dubitanda refer: Coritum terrasque require
Ausonias. Dictaea negat tibi Iuppiter arva.
Talibus attonitus visis, ac voce deorum

Nu welaen, rijs op, en draegh dit ontwijfelbaer berecht blijdelijck uwen afgeleefden vader over. Ga hene, zoeck Korithum en Ausonie. Jupijn weigert u den Dikteeschen bodem. Ick verschrickte van dat gezicht, en de stem der Goden:

Welaen dan, waeck nu op, en draegh dit trouw bericht
Den afgeleefden man, uw’ vader, over. zwicht
Voor niemant. Koritum, ’t Ausonische geweste
Staet u te zoecken: Krete is niet voor u ten beste.
(245) Jupijn ontzeght u dit.


[III] (Nec sopor illud erat, sed coram agnoscere vultus,
Velatasque comas, praesentiaque ora videbar:
(175) Tum gelidus toto manabat corpore sudor)
Corripio è stratis corpus tendoque supinas
Ad coelum cum voce manus, & munera libo
Intemerata focis.

want het was geen droom; [p. 151] maer my docht dat ick hun aenzichten ooghschijnelijck kende; en de tronien, en de hoofden met tulbanden bevlochten, dicht voor mijn oogen tegenwoordigh zagh: toen brack my het koude zweet over al mijn lichaem uit. Ick vliegh ten bedde uit, hef mijn beide handen en hart al biddende ten hemel, en offere onbesmette dranckoffers op d’altaren.

                                De tronie, ieders hooft betulbant, en bewonden,
Dicht voor mijne oogen, daer zy tegenwoordigh stonden,
Ooghschijnelijck, en klaer, ten minste zoo het scheen.
(250) Het koude zweet brack uit, en droop my langs de leên.
Ick vliegh ten bedde uit, hef mijn hart, om Godt te dancken,
En handen hemelwaert, en ick schrick voor dit gezicht,
De stem der Goôn, geen’ droom: ick zagh elx aengezicht, offre zuivre drancken
[p. 206]
Op ’t heiligh huisaltaer.


[III]                                        perfecto laetus honore
Anchisen facio certum, remque ordine pando.
(180) Agnovit prolem ambiguam, geminosque parentes,
Seque novo veterum deceptum errore locorum.
Tum memorat;

Na het offeren verwittigh ick vrolijck Anchises al mijn wedervaren, en vertel hem dit van stuck tot stuck. Hy kent strax de dubbele afkomst, en beide de ouders, en hoe hy door een nieuw misverstant der oude plaetsen bedrogen zy;

na’et offer, hem ten prijs,
Verkuntschap ick met vreught dees nachtspraeck aen Anchys,
(255) Verhael hem stuck voor stuck. hy kent van wederzyen
Al d’afkomst, d’ouders mê, gerekent langs twee ryen;
Hoe ’t nieuwe misverstant van d’oude plaets en oort
Zijn zinnen heeft misleit.


[III]                     Nate Iliacis exercite fatis,
Sola mihi tales casus Cassandra canebat.
Nunc repeto haec generi portendere debita nostro,
(185) Et saepe Hesperiam, saepe Itala regna vocare.

o mijn zoon, die in ’t rampzaligh belegh van Troje geoefent zijt; Kassandre alleen spelde my zoodanige ongevallen: nu herdenck ick, hoe zy profeteerde, dat deze landen onzen geslachte belooft waren, en hoe menighmael zy het Italiaensche Rijck in den mont hadde: en zeit:

                                mijn zoon, door moort
En brant beproeft, en ramp van Trojes hof en wallen,
(260) Kassandre alleen wist my al lang deze ongevallen
Te spellen: nu herdenck ick eerst haer wichlery,
Hoe deze lantstreeck ons’ geslachte en bloet en my
Gezworen was; hoe dick zy d’Italjaensche stranden
Gedacht heeft: hy zeght:


Sed quis ad Hesperiae venturos litora Teucros
Crederet? aut quem tum vates Cassandra moveret?
Cedamus Phoebo, & moniti meliora sequamur.
Sic ait: & cuncti dictis paremus ovantes.

en zeit: Maer wie kost toen gelooven, dat de Trojanen noch in Hesperie zouden belanden? of wie zoude toen het waerzeggen van Kassandre geacht hebben? Laet ons dan naer Febus luisteren, en van hem geraden, het beste volgen. Zoo spreeckt hy, en wy gehoorzamen blygeestigh zijn bevel.

maer wie droomt dat Troje zal belanden
(265) In dit Hesperisch rijck? maer wie geloofde ’t geen
De razende Kassandre ons spelde in Priams steên?
Men volgh’ dan Febus raet, en kies de beste paden. Zoo spreeckt hy, en men volght het geen hy vint geraeden.


[III] (190) Hanc quoque deserimus sedem, paucisque relictis
Vela damus, vastumque cava trabe currimus aequor.

Wy scheiden oock van deze stadt, laten weinigen van den onzen achter, gaen t’zeil, en loopen met den hollen balk over den woesten waterplas.

Wy scheiden bly van hier, behalve een kleen getal,
(270) Gaen t’zeil, en loopen door het bruischende geschal
Met holle balcken heene op woeste waterstreecken.


[III] Postquam altum tenuere rates, nec jam amplius ullae
Apparent terrae, coelum undique, & undique pontus:
Tum mihi caeruleus supra caput astitit imber,
(195) Noctem, hiememque ferens, & inhorruit unda tenebris.

Na dat de schepen zoo diep in zee gesteken waren, dat men langer geen lant en niet dan water en wolcken zagh, hing my een blaeuwe regenbui en doncker onweder recht boven ’t hooft, en het water begost ’er schrickelijck duister uit te zien.

Na dat de vloot zoo wijt van lant is afgesteecken,
Dat niemant langer lant en niet dan water zagh,
En wolcken, hing een buy een donckre donderslagh
(275) En wolck ons over ’t hooft. het weder aen ’t verslimmen,
Begon de zee heel naer en fel ons aen te grimmen.


[III] Continuo venti volvunt mare, magnaque surgunt
Aequora, dispersi jactamur gurgite vasto.

Terstont stack de wint op, de baren gingen hol, en wy geraeckten door het ongestuimigh weder van een.

[p]


[IIl] [p. 150]
Involvere diem nimbi, & nox umida caelum
Abstulit; ingeminant abruptis nubibus ignes,
(200) Excutimur cursu, & caecis erramus in undis.
Ipse diem noctemque negat discernere caelo;
Nec meminisse viae media Palinurus in unda.

De lucht wert doncker, en het regende zoo dicht, dat het nacht scheen, en men geenen hemel bekennen kost: het weerlichte, blixemde, donderde uit de wolcken, slagh op slagh. Wy werden uit onze streeck gesmeten, en wisten niet waer wy henedreven. Palinuur zelf kon aen den hemel niet ramen of het dagh of nacht, nochte waer hy verzeilt was.

De wint stack haestigh op. de baren gingen hoogh.
Wy spreiden door dien storm van een, uit ’s anders oogh.
De lucht wert doncker, en de regen uitgegoten
(280) Viel dicht, gelijck een nacht. de hemel hing gesloten,
Zoo dat men aen de lucht noch licht noch hemel zagh.
De wolcken bersten, en het weêrlicht slagh op slagh.
De buien smijten uit hun streecke roer en steven.
Wy dreven, zonder eens te weten waer wy dreven.
(285) De stuurman Palinuur kon, op den woesten plas,
Niet raemen aen de lucht of ’t nacht of middagh was,
[p. 207]
Noch waerwaert hy verzeilt.


[III] Tres adeo incertos caeca caligine soles
Erramus pelago, totidem sine sidere noctes.
(205) Quarto terra die primum se attollere tandem
Visa, aperire procul montes, ac volvere fumum.
Vela cadunt: remis insurgimus; haud mora, nautae
Adnixi torquent spumas, & caerula verrunt.

Aldus hobbelden wy by de gis, drie dagen en drie nachten, blindeling op zee, zonder zon of maen of starren te zien. Ten vierden dage docht ons eerst, dat het lant begost op te hoogen, de bergen van verre zich op deden, en ee- [p. 152] nen roock van zich gaven. Men strijckt de zeilen, en valt aen de riemen. De bootsgezellen sloffen niet, en roeien dat het kraeckt, en het water schuimt, en vegen den blaeuwen plas.

                                    wy hobbelen door vlaegen
By gissing blindeling, dry nachten, en dry dagen
Op zee, en zien geen licht van starren, zon noch maen.
(290) Ten vierde dage scheen de lantkust op te gaen,
Te hoogen, het geberght van verre te verrijzen,
En ’t licht ons eenen roock en damp in duin te wijzen.
Men strijckt de zeilen, valt aen ’t roeien, en maetroos
Versloft niet, roeit en rept nu hant en riem altoos,
(295) En vaeght den blaeuwen plas, en ’t schuim der waterpaden.


[III] Servatum ex undis Strophadum me litora primum
(210) Accipiunt. Strophades Grajo stant nomine dictae
Insulae Iönio in magno: quas dira Celaeno,
Harpyiaeque colunt aliae: Phineïa postquam
Clausa domus mensasque metu liquere priores.
Tristius haud illis monstrum, nec saevior ulla
(215) Pestis, & ira deûm Stygiis sese extulit undis.

Ick landde eerst behouden in de Strofades, eilanden, die in de groote Iönische zee gelegen, in het Griecksch zoo geheeten worden. De vervloeckte Celeno en andere Harpyen nestelden hier, sedert Fineus hof voor haer toegesloten wiert, en zy vol schricks daer van de tafels gejaeght werden. Wie zagh oit boozer gedroghten, of moordadiger pest, of de goddelijcke wraeck zich uit den afgront der helle schrickelijcker openbaren.

Ick land behouden in d’eilanden, de Strofaden,
Die, in ’t Iönisch meer gelegen, en gestort,
Dus heeten by den Grieck. in dit geweste wort
Celenoos heiloos nest, met d’andere Harpyen,
(300) Gevonden, na dat haer de hoofsche leckernyen
Van Fineus zijn ontzeght, en zy geheel vertsaeght
Daer van de tafel, ten bankette uit, zijn gejaeght.
Geen lantgedroght zoo helsch: men vont noit slimmer pesten.
De wraeck der Goden broghtze uit Plutoos poel en nesten.


[III] Virginei volucrum vultus, foedissima ventris
Proluvies, uncaeque manus, & pallida semper
Ora fame.
Huc ubi delati portus intravimus, ecce
(220) Laeta boum passim campis armenta videmus,
Caprigenumque pecus, nullo custode per herbam.
Inruimus ferro, & divos, ipsumque vocamus
In partem praedamque Iovem.

Die vogels hebben maeghdetronien, eenen stinckenden buickloop, kromme klaeuwen, en haer aengezicht ziet altijt bleeck van honger. Toen wy herwaert gevoert, de haven ingeloopen waren, gingk een hoop ossen en bocken en geiten by driften langs het velt weeligh grazen, zonder datze iemant gade sloegh. Wy vielen ’er met ons geweer op aen, en beloofden den Goden en Jupijn zelf hun genot van dien buit.

(305) Haer aenzicht is gelijck een maeghdenaengezicht.
De buick geduurigh weeck van loop, en nimmer dicht,
Stinckt eeuwigh, en de klaeu is krom om toe te tasten:
De tronien zien bleeck, hoe gulzigh zy oock brasten,
Van honger. toen wy in de haven, hier ter stê,
(310) Belandden, zagh men, drift by drift, het weeligh vee,
Den bock, en os in ’t velt gaen grazen in de weiden,
Daer geene herders hen bewaerden, noch geleidden.
Wy vielen ’er met ons geweer en maght op uit,
Beloofden Jupiter en andren Goden buit
(315) En deel aen deze jaght.


[III]                                tunc litore curvo
Exstruimusque toros, dapibusque epulamur opimis.
(225) At subito horrifico lapsu de montibus adsunt
Harpyiae, & magnis quatiunt clangoribus alas.
Diripiuntque dapes, contactuque omnia foedant
Immundo: tum vox tetrum dira inter odorem.

Daer na deckten wy den disch in de boght van het strant, en brasten van dien leckeren kost. Maer deze Harpyen schoten ’er terstont van de bergen vreesselijck op aen, en sloegen de vleugels tegens een, dat het klapte. Zy gingen met den kost strijcken, besmetten met haer vuile kraeuwels al watze aenraeckten, en gaven eenen boozen stanck, en ysselijck geschal van zich.

                                              toen deckten wy den gasten
Een’ disch op ’t boghtigh strant, en aten hier, en brasten
Van dezen leckren kost: maer dees vervloeckte vlught
Harpyen quam ons op met vreesselijck gerucht,
Ten bergh af, klappende de vleugels onderwegen
(320) Vervaerlijck tegens een. zy schenden, zy gaen veegen
[p. 208]
En strijcken met den kost. waer elck zijn kraeuwels zet,
Wat ieder aengrijpt wort bezoedelt, en besmet.
Zy scheiden met een’ stanck, en schreeuwen onder ’t scheiden.


[III] Rursum in secessis longo sub rupe cavata,
(230) Arboribus clausi circum atque horrentibus umbris
Instruimus mensas, arisque reponimus ignem.
Rursum ex diverso coeli caecisque latebris
Turba sonans praedam pedibus circumvolat uncis;
Polluit ore dapes. sociis tunc arma capessant
(235) Edico, & dira bellum cum gente gerendum.

Wy gingen noch eens de maeltijt bereiden, diep binnewaert in een spelonck, rontom met geboomte en nare schaduwen bedeckt, en staken het vier op d’altaren aen. De snorrende vlught quam noch eens, uit verscheide hoecken en heimelijcke holen, met haer scherpe pooten om buit aengevlogen, en besoedelde de spijs met den beck. Toen belaste ick mijnen reisbroederen, datze hun geweer zouden gereet houden, om onder dien bezeten hoop te smijten.

Wy gaen hierna noch eens de maeltijt toebereiden,
(325) Heel diep in een spelonck, rondtom met bosch beplant,
En naere schaduwen, en steecken d’offerhant
Op Godts altaeren aen. dees vlught, om roof te zoecken,
Komt weder aengesnort, een ieder uit zijn hoecken,
En roofnest, en spelonck, met haeren scherpen klaeu,
(330) Bezoedelt met den beck de spijs, noch warm, en laeuw.
’k Beveel mijn reisgenoot geweer gereet te houden,
Om dien bezeten hoop te groeten.


[III] Haud secus ac jussi faciunt tectosque per herbam
Disponunt ensis, & scuta latentia condunt.
[p. 151]
Ergo ubi delapsae sonitum per curva dedere
Litora, dat signum specula Misenus ab alta
(240) Aere cavo. invadunt socii, & nova proelia tentant,
Obscenas pelagi ferro foedare volucris.
Sed neque vim plumis ullam, nec vulnera tergo
Accipiunt,

De maets zijn gereet, en verbergen degens en rondassen heimelijck onder het gras. Zoo ras men, in de boght van het strant, aen het gerucht vernam, datze weder quamen aensnorren, stack Miseen, om hoogh daer hy wacht hielt, de trompet. De maets vallen ’er op in, voeren hier eenen nieuwen krijgh, en willen die snoode zeevogels met de sa- [p. 153] bel te schande maecken; maer het scherp van ’t geweer stuit op pennen en pluimen af, zonder den rugh te quetsen:

                                                    mijn vertrouden
Zijn reede om hun geweer en sabel en rondas
Te bergen in den beemt. Misenus, alzoo ras
(335) Men, in de boght aen strant vernam hoe zy te zamen
Met haere vleugelen van verre aensnorren quamen,
Stack, van de rots, daer hy de wacht hielt, zijn trompet.
Elck valt ’er voort op in, voert met dees tafelsmet
Een’ nieuwen krijgh, en past dit zeegespuis te schennen,
(340) Te treffen met zijn zwaert; maer ’t yzer stuit op pennen
En pluimen af: de rugh blijft heel en ongewont.


[III]                                celerique fuga sub sidera lapsae
Semesam praedam, & vestigia foeda relinquunt.
(245) Una in praecelsa consedit rupe Celaeno,
Infelix vates, rumpitque hanc pectore vocem.
Bellum etiam pro caede boum, stratisque juvencis,
Laomedontiadae, bellumne inferre paratis?
Et patrio insontes Harpyias pellere regno?

zy gaen decken in de lucht, slaecken den half gegeten roof, en laten al de tafels van hare kraeuwels leelijck bemorst. Celeno, die altijt onweer kraeit, ging alleen op een hooge rots zitten, en schudde aldus haren krop uit: o ghy nakomelingen van Laomedon, komt ghy ons oock beoorlogen en bevechten? en wilt ghy d’onnozele Harpyen uit haer vaderlant jagen, om uw ossen en koeien, hier geslaght?

Zy vlughten snel om hoogh. de klaeuwen en de mont
Den half gegeten roof en kost en spijze slaeckten.
Zy laeten ’t al bemorst, wat beck en klaeuwen raeckten.
(345) Celeno, die doorgaends het onweêr spelt vooruit,
Zet zich op eene rots, en schut haer’ krop dus uit:
Laomedons geslacht, koomt gy ons oock bestryen,
Beoorlogen? wilt gy onnozele Harpyen
Oock jaegen uit haer nest, en eigen vaderlant,
(350) Om os en runders, hier geslagen op het strant?


[III] (250) Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta:
Quae Phoebo pater omnipotens, mihi Phoebus Apollo
Praedixit, vobis furiarum ego maxima pando.
Italiam cursu petitis, ventisque vocatis:
Ibitis Italiam, portusque intrare licebit:
(255) Sed non ante datam cingetis moenibus urbem
Quam vos dira fames nostraeque iniuria caedis
Ambesas subigat malis absumere mensas.

Luistert nu hier na, en let op mijne woorden. Ick d’outste der Razernyen, openbare u het geen d’almaghtige vader aen Apollo, en Apollo my voorspelde. Ghy vaert naer Italie, en zult ’er als wint en spoet u dienen, oock belanden, en wel de haven bezeilen; doch niet eer de muren der beloofde stede voltrecken, voor dat d’afgrijsselijcke honger, en ’t ongelijck ons met den degen aengedaen, u perssen in de tafelen te bijten, en die te verslinden.

Zoo luistert nu naer my, en let op mijne rede.
Ick, d’outste Razerny, verkuntschap, hier ter stede,
Het geen d’almaghtige Jupijn Apollo melt,
En my Apollo heeft met zijnen mont gespelt.
[p. 209]
(355) Gy zoeckt Italien, en zult aen zijne stranden,
Zoo weêr en wint u dient, in ’t ende wel belanden,
En havenen, doch niet de lang beloofde stadt
Omtrecken met een poorte en hoogen muur, voor dat
De bittre hongersnoot, en ’t onrecht, met den degen
(360) Ons aengedaen, u perss’, van hongersnoot verlegen,
De tanden en ’t gebit te zetten in den disch.


[III] Dixit, & in sylvam pennis ablata refugit.
At sociis subita gelidus formidine sanguis
(260) Deriguit: cecidere animi: nec jam amplius armis,
Sed votis precibusque jubent exposcere pacem:
Sive deae seu sint dirae, obscenaeque volucres.

Zoo sprackze, en vloogh boschwaert in. Mijnen reisbroederen wert het bloet terstont koudt van schrick: het hart ontzonck hun, en zy bevelen niet meer met wapenen, maer met gebeden en beloften om vergiffenis aen te houden; het zy dit Godinnen of vervloeckte en vuile vogels zijn.

Zoo sprackze, en vloogh in ’t bosch. mijn dischgenootschap is
Verschrikt: het bloet wort kout: het hart, beducht voor rampen,
Bezwijckt, en men beveelt niet meer met scherp te kampen,
(365) Maer zoen te zoecken, door beloften, en ’t gebedt;
Het zy dit Godtheên zijn, of een vervloeckte smet,
En vuile vogelvlught.


[III] At pater Anchises, passis de litore palmis
Numina magna vocat, meritosque indicit honores.
(265) Dii prohibete minas: dii talem avertite casum:
Et placidi servate pios.

Maer vader Anchises bidt op het strant de groote Goden met opgestreckte handen, en beveelt het volck naer den eisch der zaecke te offeren. O Goden, belet die dreigementen: keert zulck een ongeval van onzen hals af; laet u verzoenen, en verschoont de godtvruchtigen.

                                    mijn vader heft zijn handen
Naer d’oppergoôn, en bidt, beveelt ons vee te branden,
En t’offren, naer den eisch der zaecke, nu bekent:
(370) O Goden, kan het zijn, belet dit dreigement,
En keert van onzen hals die toegedreighde smarten.
Laet u verzoenen, en verschoont godtvruchte harten.


[III]                            tum litore funem
Deripere excussosque jubet laxare rudentis.
Tendunt vela Noti: fugimus spumantibus undis,
Qua cursum ventusque gubernatorque vocabant.

Daer op beveelt hy de schepen t’ontmaeren, touw en takel klaer te maken, en den schoot te vieren. De wint zet de zeilen uit: wy bruizen door de schuimende baeren, en zetten onzen koers derwaert aen, daer wint en stuurman ons voeren willen.

Daer na beveelt hy dat men voort de vloot ontmaer’.
Men viert den schoot: men maeckt hier tou en takel klaer.
(375) Nu blaest de wint in ’t zeil. wy bruizen door de baren,
En streven waer het wint en roer belieft te vaeren.


[III] (270) Iam medio apparet fluctu nemorosa Zacynthos,
Dulichiumque Sameque, & Neritos ardua saxis.
Effugimus scopulos Ithacae, Laërtia regna:
Et terram altricem saevi exsecramur Ulyssis.
Mox & Leucatae nimbosa cacumina montis,
(275) Et formidatus nautis aperitur Apollo.

Alreede deed het boschrijcke Zacynthus zich midden in zee op, en Duluchium, en Samos, en Neritos met zijn steile rotsen. Wy vermijden de klippen van Ithaka, het Rijck van Laërtes, en vervloecken het lant, daer de wreede Ulysses gewonnen en geboren is; en eerlang ziet men de toppen des berghs Leukas door de wolcken uitsteken, en Apolloos kerck, gebouwt op de steenrotsen, waer voor de bootsgezellen yzen, [p. 154] doet zich op.

Nu rijst Zazynthus met zijn bosch in volle zee,
Daer na Dulichium, en ’t eilant Samos mê,
Dan Neritos, heel steil van klippen. wy vermyen
(380) De rots van Ithaka, Laërtes heerschappyen,
En vloecken ’t heiloos lant, dat snoode Ulysses droegh.
Wy zien eerlang den top van Leukas, hoogh genoegh
Door alle wolcken heene, en voort den tempel rijzen
Van Febus, op een rots, waervoor maetroozen yzen.


[III] Hunc petimus fessi, & parvae succedimus urbi,
Ancora de prora jacitur, stant litore puppes.
Ergo insperata tandem tellure potiti,
[p. 152]
Lustramurque Iovi, votisque incendimus aras,
(280) Actiaque Iliacis celebramus litora ludis.

Wy moegevaren loopen hier naer toe, en bezoecken het stedeken. De schepen leggen aen strant voor ancker. Ten lange leste buiten hoop aldus gelant zijnde, verzoenen wy Jupijn met offerhanden, ontsteken d’altaren, verplichten ons door beloften, en vieren, by de kaep van Aktium, de Trojaensche feestspelen.

(385) Wy loopen, moê gezeilt, te zamen derwaert heen,
Bezien de kleene stadt. de vloot en schepen reên
Voor ancker. na dat wy hier buiten hoop belanden,
Verzoent men Godt Jupijn met heilige offerhanden,
[p. 210]
Ontsteeckt het zoenaltaer, belooft den Goôn hun recht,
(390) En viert voort t’ Aktium aen strant, gelijck men pleght,
De Troische hooghtijt, en het zoenspel.


[III] Exercent patrias oleo labente palaestras
Nudati socii. juvat evasisse tot urbes
Argolicas, mediosque fugam tenuisse per hostes.

De reisgenooten naeckt met olie bestreken, worstelen naer der voorouderen wijs om strijt. Zy zijn verheught, datze zoo vele steden, onder het gebiet van Argos staende, ontkomen en midden door hun vyanden hene geraeckt zijn.

                                                            ons genooten,
Al naeckt met olien bestreecken, woelen, stooten,
En worstelen om strijt, naer hunner oudren zeên.
Zy zijn verheught dat zy zoo veele Griecksche steên,
(395) En Argos wreede kust en strant voorbygeloopen,
In ’t midden door ’t gebiet des vyants zijn ontsloopen.


[III] Interea magnum sol circumvolvitur annum;
(285) Et glacialis hyems Aquilonibus asperat undas.
Aere cavo clypeum, magni gestamen Abantis,
Postibus adversis figo, & rem carmine signo;
Aeneas haec de Danais victoribus arma.

    Ondertusschen was het jaer verloopen: de zon hadde haer ronde gedaen; en met den Noorden wint bevroos het water in den kouden winter. Ick hang aen de posten eenen koperen schilt op, dien de groote Abas plagh te voeren, en zet ’er dit vaers by, om de zaeck kenbaer te maken: Eneas wijdt dien schilt, de Griecksche zege ontruckt.

Terwijl verjaert de tijt: de zonnekringk staet ront.
De noordewint bevriest het water tot den gront.
Ick hang aen een’ pylaer een’ kopren schilt, gedragen
(400) By Abas, van wiens deught de krijghsfaem kan gewagen,
En merck de rede met dit schiltvaers, niet misluckt:
Eneas wijdt die schilt, de Griecksche zege ontruckt.


[III] Linquere tum portus jubeo, & considere transtris,
(290) Certatim socii feriunt mare, & aequora verrunt.
Protinus aërias Phaeacum abscondimus arces
Litoraque Epiri legimus, portuque subimus
Chaonio, & celsam Buthroti accedimus urbem.

    Daer na beveel ick hen uit de haven te zeilen, en op de doften neder te zitten. De maets roejen, en vegen door zee om strijt: Wy verliezen de hooge sloten der Foacenzeren uit ons gezicht, varen langs Epirus, zeilen de haven van Chaonie in, en gaen den bergh op, in de stat Buthrotum.

’k Beveele hun daerna de haven uit te vletten,
Te zeilen, en zich op de doften neêr te zetten.
(405) Maetroos, aen ’t roeien, vaeght de vlacke zee om strijt.
Wy zijn het hooge slot der Feacenzen quijt,
Eer iemant ommeziet, en vaeren, langs Epyren,
Chaonjes haven in, en gaen den bergh op zwieren,
Wiens kruin Butrotum draeght, en opbeurt naer de lucht.


[III]    Hic incredibilis rerum fama occupat aures,
(295) Priamiden Helenum Grajas regnare per urbes
Conjugio Aeacidae Pyrrhi, sceptrisque potitum.
Et patrio Andromachen iterum cessisse marito.
Obstipui; miroque incensum pectus amore
Compellare virum, & casus cognoscere tantos.

    Hier hooren wy ongelooflijcke dingen, namelijck, dat Helenus, Priaems zoon, gehuwt aen de gemalin van Pyrrhus, Eakus afkomst, met des zelfs scepter over de Griecksche steden regeere, en Andromache aen eenen Trojaen hertrouwt zy. Ick stont stom van verwondering, en mijn gemoedt blaeckte van groot verlangen, om dien man aen te spreken, en kennis van zoo groot een avontuur te nemen.

    (410) Hier hooren wy wat nieus, een nau gelooft gerucht,
Dat Helenus, de zoon van Priam, hier ten leste
Noch Pyrrus gade troude, en over ’t Griecksch geweste
Met zijnen scepter heerscht, en Hektors gemaelin,
Aen een’ Trojaen hertrouwt, hem koestert met haer’ min.
(415) Ick sta verbaest, en stom, verwondert om die maeren,
En blaecke om dezen man te spreecken, en t’ervaeren
Zoo groot een avontuur.


[III] (300) Progredior portu classes, & litora linquens.
Sollennes tum forte dapes, & tristia dona,
Ante urbem in luco falsi Simoëntis ad undam
Libabat cineri Andromache manesque vocabat
Hectoreum ad tumulum, viridi quem caespite inanem,
(305) Et geminas, causam lacrymis, sacraverat aras.

    Ick ga van de haven, en laet de vloot aen strant. Iuist by geval was Andromache toen bezigh, om voor Hektors gebeente, op zijn jaergetijde, offerspijs en lijckgaven te offeren, buiten de stadt, in het woudt, by den vliet, naer Simoïs genoemt; en zy riep Hektors geest naer het looze graf van groene zoden toe, waer op zy een paer altaren wijdde, om het lijck te beschreien.

                                    ick laet de haven staen,
En vloot, en strant, en juist recht voor de stadt, vooraen
Was hier Andromache vast bezigh, en zy wijdde
(420) Aen Hektors koudt gebeente, op ’t heiligh jaergetyde,
Lijckoffer, spijs, en dranck den lijcke, voor de stê,
En muuren, in het woudt, by eenen lantstroom, mê
[p. 211]
Naer Simoïs genoemt. zy riep den geest, die waerde,
Naer ’t schijngraf, opgebouwt van groene zoôn, en aerde,
(425) Waerover zy een paer altaeren had gewijt,
Om met beklagh het lijck te volgen op zijn’ tijt.


[III] Ut me conspexit venientem, & Troïa circum
Arma amens vidit, magnis exterrita monstris
Deriguit visu in medio, calor ossa reliquit;
Labitur, & longo vix tandem tempore fatur.

    Zoo ras zy my zagh aenkomen, met Trojaensche lijfwacht bestuwt, ging het haer aen de zinnen, en zy versloegh door die onverwachte bejegening zoo bijster, datze stockstijf stont en keeck, en over al haer lichaem zoo koudt [p. 155] als ys wert: zy zeegh ter aerde neder, en sprack na een lange poos naulix aldus:

Zoo dra zy my vernam, bestuwt met eene bende
Trojaenen, scheen ’t verstant geraeckt door deze elende:
En dees bejegening, zoo plotslinge onverwacht,
(430) Versloegh haer zulx, dat zy stockstijf stont, zonder kracht,
En, over al haer lijf zoo koudt als ys bevroze,
Hen aenzagh daerze stont, en, als een levenlooze,
Ter aerde zeegh, en sprack in ’t ende van verdriet:


[III] (310) Verane te facies, verus mihi nuncius affers,
Nate dea? vivisne? aut, si lux alma recessit,
Hector ubi est? dixit, lacrymasque effudit, & omnem
Implevit clamore locum. vix pauca furenti
[p. 153]
Subicio, & raris turbatus vocibus hisco.
(315) Vivo equidem, vitamque extrema per omnia duco.

    o Godin Venus zoon, zie ick uwen schijn, of zijt ghy zelf de bode? Leeft ghy in der daet? of zijt ghy uit der tijt, waer is mijn Hektor dan? Zoo sprackze, en weende en huilde zoo bitterlijck, dat het door al het woudt klonck. Naulix kan ick haer, die de droefheit aen de zinnen gaet, antwoorden, en zelf ontroert, sta en stamer nu en dan een woort: noch leef ick, doch dit leven valt my zuur genoegh.

O Venus zoon, wat zienwe, uw’ blooten schijn, of niet?
(435) Of zijt gy zelf de bô, en in der daet in ’t leven?
Of uit der tijt? waer is mijn Hektor dan gebleven?
Zoo spreecktze, en weent, en huilt, zoo droef, dat dit misbaer
Door al het kerckwoudt klinckt: en naulijx kan ick haer,
Wiens hart van droefheit sluit, antwoorden, en, van zinnen
(440) Ontstelt, sta stil, en stom, en hou de woorden binnen,
En stamer woort voor woort: noch leef ick op deze uur,
Doch ’t leven in dien staet valt lijdigh zwaer en zuur.


[III] Ne dubita; nam vera vides.
Heu, quis te casus dejectam conjuge tanto
Excipit, aut quae digna satis fortuna revisit?
Hectoris Andromache? Pyrrhin conubia servas?

    Twijfel daer niet eens aen; want het geen ghy ziet is geen spoockery of bedrogh. Ey, wat geval heeft u, van zoo groot eenen man berooft, hier opgeholpen? of wat fortuin zet u weder in uwen ouden staet? Verwarmt Andromache, Hektors weduwe, Pyrrhus bedde?

Nu twijfel niet, gy wort hier geensins uitgestreecken.
Och, wat geval heeft u, van zulck een’ man versteecken,
(445) Hier dus te recht gebroght? wat avontuur geredt,
En weêr in uwen staet, gelijck voorheen, gezet?
Verwarmt hier Hektors weeu het bed van Pyrrus weder?


[III] (320) Dejecit vultum, & demissa voce locuta est:
O felix una ante alias Priameïa virgo,
Hostilem ad tumulum Trojae sub moenibus altis
Iussa mori: quae sortitus non pertulit ullos
Nec victoris heri tetigit captiva cubile.

    Zy sloegh beschaemdelijk haer oogen neder, en sprack flaeuhartigh: och, Polyxena, Priaems dochter, ghy alleen waert geluckigh boven alle anderen, die verwezen wiert, om op uw vyants graf, onder de hooge muren van Troje, te sterven, en niet om by lotinge met eenen vreemdeling te paren, nochte als slavin eenen triomfeerenden heer t’omhelzen.

Zy sloegh beschaemdelijck en droef haere oogen neder,
En sprack flaeuhartigh: och Polyxena, gy spruit
(450) Van Priam, gy alleen waert d’allerblyste bruit,
Toen gy verwezen wiert op ’s vyants graf te sterven,
Voor Trojes hoogen muur, om niet dus om te zwerven,
En uitgelot in echt te treên met uitheemsch bloet;
Aldus in slaverny, na zoo veel wederspoet,
(455) Een’ zegenrijcken heer t’omhelzen, als zijn slave:


[III] (325) Nos patria incensa diversa per aequora vectae,
Stirpis Achilleae fastus, juvenemque superbum,
Servitio enixae tulimus. qui deinde sequutus
Ledaeam Hermionen, Lacedaemoniosque hymenaeos
Me famulam famuloque Heleno transmisit habendam.

    Wy na het verbranden onzes vaderlants, door zoo vele baren omgesleept, mosten in slavernye een vrucht ter weerelt brengende, noch den hoon van Achilles bloet inkroppen, en den hoovaerdigen jongelingk naer d’oogen zien; die sedert, te Lacedemon met Hermione, Ledaes dochter, getrouwt, my, zijn dienstmaeght, aen zijnen dienaer Helenus overliet:

Wy, na ’et verbranden van ons vaderlant, en have,
[p. 212]
Door veele zeen gesolt, gesuckelt, mosten noch
Een vrucht in slaverny ter weerelt brengende, och,
Achilles nazaets hoon en wrevlen aert gedoogen,
(460) Een’ trotsen jongelingk, een’ vyant hier naer d’oogen
En ’t aenzicht zien, die na, te Sparte Hermioon,
De telgh van Leda, troude, en my slavin den zoon
Van Priam, Helenus, zijn’ slave, heeft geschoncken:


[III] (330) Ast illum, ereptae magno flammatus amore
Conjugis, & scelerum furiis agitatus Orestes
Excipit incautum patriasque obtruncat ad aras.

    maer Orestes blakende van vierige liefde tot zijne geschaeckte bruit, en aengeprickelt van de Razernyen, wreecksters zijner moederslaght, beloert hem op zijn onverhoedtste, en vermoort den zoon voor het altaer; gelijck zijn vader Achilles oock voor het altaer sneuvelen most.

Maer dolle Orest, (verhit door gloet en minnevoncken
(465) Op zijn geschaeckte bruit, en aengehitst met kracht
Van Razernyen, die hem om zijn moederslaght
Vervolgen,) komt bedeckt den wreeden Pyrrus nader,
Vermoort hem voor ’t altaer, gelijck zijn eigen vader
Voor ’t heiligh outer oock most sneuvlen onvermoedt.


[III] Morte Neoptolemi, regnorum reddita cessit
Pars Heleno, qui Chaonios cognomine campos
(335) Chaoniamque omnem Trojano à Chaone dixit:
Pergamaque Iliacamque jugis hanc addidit arcem.
Sed tibi qui cursum venti, quae fata dedere?
Aut quis te ignarum nostris deus appulit oris?

    Door het sterven van Neoptolemus verviel een deel zijns gebiets aen Helenus, die Chaonie en ’t geheele lant naer Chaon den Trojaen noemde, en de Pergama en den burgh Ilium op deze heuvels bouwde. Maer zegh my toch eens, wat avontuur wat wint voerde u herwaert? of wat Godt zette u onverhoets hier aen onzen oever?

(470) Door Neoptolemus afsterven storf het goet
Ten deele op Helenus, die ’t gansche Chaonye
Naer Chaon, den Trojaen, genoemt heeft, burgerye
Vergadert, Pergamum en Ilium hersticht,
In dit berghachtigh lant. maer geefme nu bericht
(475) Wat avontuur, wat wint, wat Godt u herwaert dreven
Onwetende aen dees kust.


[III] Quid puer Ascanius? superatne, & vescitur aura?
(340) Quem tibi jam Troja.
Ecquae tamen puero est amissae cura parentis?
Ecquid in antiquam virtutem, animosque viriles
Et pater Aeneas, & avunculus excitat Hector?

Hoe vaert Askaen? Leeft het kint noch? Is het noch wel te pas? dat kleentje, waer van Kreüze gelagh, toen Troje in lichten brant stont? [p. 156] Denckt de knaep noch wel om zijn verloren vaderlant? Hoe vaert het? Aert het oock naer de vromicheit van Eneas, zijnen vader, en de manhaftigheit van Hektor, zijnen oom?

                                      is ’t kint Askaen in ’t leven,
Waer van Kreüze noch in stadts belegh gelagh?
Gedenckt de knaep noch wel aen Trojes jongsten dagh,
En zijn verloren rijck, en aert het naer zijn’ vader,
(480) En naer oom Hektors deught, twee dapperen te gader?


[III] Talia fundebat lacrymans, longosque ciebat
(345) Incassum fletus, cum sese à moenibus heros
Priamides multis Helenus comitantibus offert:
Agnoscitque suos, laetusque ad moenia ducit,
Et multum lacrymas verba inter singula fundit.

    Dit verhaeldeze al schreiende, en weende bijster, doch te vergeefs; als de helt Helenus, een zoon van Priaem, met eenen grooten stoet vergezelschapt, daer van de muren aenquam, zijne lantsluiden kende, vrolijck naer de stadt leide, en onder het kouten t’elckens most schreien.

Zy klaeght al schreiende, en kermt overluit aldus,
Doch ydel en vergeefs: terwijl quam Helenus,
De zoon van Priam, met een’ grooten stoet en bende
Ter stede uit, op hen aen. hy zaghze voort, en kende
(485) Zijn lantsliên, leitze blijde al koutende naer stadt,
En schreide t’elckenmaele.


[III] Procedo, & parvam Trojam simulataque magnis
[p. 154]
(350) Pergama, & arentem Xanthi cognomine rivum
Agnosco, Scaeaeque amplector limina portae.

Ick ga voort naer het kleine Troje toe, en Pergamum, gesticht naer het groote, zoo dat men den droogen Xanthus, den hernoemden vliet, kennen kost. Ick omhels den drempel der Sceesche poorte,

                                          ick volghde hem. hy tradt
Naer ’t kleene Troje toe, en Ilium, dus even
Gesticht naer ’t groote, dat men Troje ziet herleven,
En den hernoemden stroom, den droogen Xanthus, ziet.
(490) ’k Omhels de Sceesche poort.


[III] Nec non & Teucri socia simul urbe fruuntur.
Illos porticibus rex accipiebat in amplis.
Aulai medio libabant pocula Bacchi,
(355) Impositis auro dapibus, paterasque tenebant.

en den Trojanen wort mede huisvesting in de stadt hunner lantsluiden gegunt. De Koningk verwelkomdeze in de lange galeryen. Midden in het hof wort hun de wijn geschoncken, de spijs in goude schotelen aengerecht; en zy lieten de schalen rontom gaen.

                                                        de Frygiaen geniet
[p. 213]
Huisvestinge in de stadt der lantsliên, na hun lyen.
De koning welkomtze in de lange gaeleryen.
Men schenckt in ’t middenhof den wijn, om ’t hart t’ontlaên.
Men recht het dischgerecht in goude schotels aen.


[III] Iamque dies alterque dies processit: & aurae
Vela vocant, tumidoque inflatur carbasus Austro.
His vatem adgredior dictis, ac talia quaeso.
Trojugena, interpres divum, qui numina Phoebi,
(360) Qui tripodas, Clarii laurus, qui sidera sentis,
Et volucrum linguas, & praepetis omina pennae,

    Men broght hier aldus twee dagen over, als de wint begost te waeien, en uit den zuiden in het zeil te blazen. Toen gingk ick Helenus, den waerzegger, aldus aen, en ondervraeghde hem op deze wijs: o inboorling van Troje, en Godtstolck, die Febus wil en zin, en u op den wichelstoel, de laurieren van Klarus, gestarrenten, vogelezangk en voortekens der snelle vogelvlught verstaet;

(495) De kelcken gaen rontom. dus slijten wy twee dagen.
De zuiden wint begint in ’t zeil met zijne vlaegen
Te blazen, en ick ga waerzegger Helenus
Aenspreecken, ondervraegh hem endelijck aldus:
Inboreling van Troje en godtstolck, wiens gevoelen
(500) Apolloos wil begrijpt, wiens brein de wichelstoelen,
Gestarnte, voglezang, en Klarus lauwerier
En voorspoock van de pen begrijpt, en haeren zwier;


[III] Fare age (namque omnis cursum mihi prospera dixit
Religio: cuncti suaserunt numine divi
Italiam petere, & terras tentare repostas:
(365) Sola novum, dictuque nefas Harpyia Celaeno
Prodigium canit, & tristis denuntiat iras,
Obscenamque famem), quae prima pericula vito,
Quidve sequens tantos possim superare labores.

nu zegh my toch eens (want Apollo spelde my doorgaens een geluckige reis; en alle Goden rieden ons naer Italie te treckken, en veergelege landen aen te doen: Alleen Celeno, de Harpy, spelde ons een zeltsaem voorspoock, dat gruwelijck waer te verhalen; en voorzeide een zwaere plaegh, en afgrijsselijcken hongersnoot) wat gevaer staet ons eerst te vermijden? of wat koers houdt men best om zoo groot een ongemack t’ontgaen?

Ay zeghme, want Apolle en alle d’andre Goden
Ons spelden veel gelucks, en hebben my geboden
(505) Te spoeden naer Italje en ’t Italjaensche strant,
En aen te doen op zee een vergelegen lant.
Harpy Celeen alleen voorzeide ons ongelucken,
Aenstaende zwaericheên, hoe namaels ons zou drucken
(Dat yslijck luiden zou in d’ooren van de vloot,)
(510) Een schrickelijcke plaegh van bittren hongers noot;
Wat voor gevaeren staen ons allereerst te mijden?
Wat koers best aengegaen, om zulck een ramp en lijden
Te schuwen?


[III] Hic Helenus, caesis primum de more juvencis,
(370) Exorat pacem divûm vittasque resolvit
Sacrati capitis, meque ad tua limina, Phoebe,
Ipse manu multo suspensum numine ducit,
Atque haec deinde canit divino ex ore sacerdos.

Helenus, gelijck men gewoon is, eerst runders geslagen en geoffert hebbende, bidt de Goden om vergiffenis, ontsnoert d’offerbanden, en laetze om zijn gewijt hooft nederhangen, en leit my met een heel godtvruchtige bekommeringe beladen, voort met zijn eige hant naer Febus tempel, en de Priester spelt my daer na met zijne godtvreezende lippen deze dingen:

                    Helenus, gelijck men is gewoon,
Slaght runders, offert, bidt, verzoent en smeeckt de Goôn,
(515) Ontsnoert den offerbant, en laetze nederhangen
By ’t godtgewijde hooft, en leitme, op zijne gangen,
Met zijn getrouwe hant, godtvruchtigh en belaên,
Naer Febus wichelkoor. daer heft de godtstolck aen
Op dat hy met zijn’ mont mijn avontuur ontweide:


[III] Nate dea (nam te majoribus ire per altum
(375) Auspiciis manifesta fides: sic fata deûm rex
Sortitur, volvitque vices: is vertitur ordo)
Pauca tibi è multis, quo tutior hospita lustres
Aequora, & Ausonio possis considere portu,
Expediam dictis.

o Godin Venus zoon, dewijl het openbaer is, dat ghy met ’s hemels oversterck geleide [p. 157] over zee treckt (aldus lot de Koningk der Goden uw nootlot en wedervaren; en hier op draeit de zaeck) zoo zal ick, om langkheit te vermijden, u kort afvaerdigen, en berichten, hoe ghy met min gevaers d’uitheemsche wateren mooght bevaren, en in de haven van Ausonie nederslaen:

(520) O Venus zoon, het blijckt dat gy op Godts geleide
De zee bevaert, (dus lot Jupijn in zijnen raet
Uw nootlot, en fortuin, en hierop draeit uw staet;)
Dies wil ick klaer en kort, om langkheit te vermijden,
U hier afvaerdigen, en melden hoe gy lijden
[p. 214]
(525) En zeegevaeren best, als balling, mooght ontgaen,
En in Ausonie en zijn havens nederslaen:


[III]                    prohibent nam caetera Parcae
(380) Scire Helenum farique vetat Saturnia Iuno.
Principio Italiam, quam tu jam rere propinquam
Vicinosque, ignare, paras invadere portus,
Longa procul longis via dividit invia terris.

want de Schickgodinnen beletten Helenus verder kennis te nemen, en Juno, Saturnus dochter, verbiet dit te melden. Voor eerst leit een lange ongebaende wegh en wijtstreckende landen tusschen dit lant en Italie, het welck ghy u inbeelt zoo dicht hier by te leggen; weshalve ghy uit onkunde oock pooght de naeste havens in te loopen.

Want dry gezusters, die den draet van ’t nootlot spinnen,
Beletten Helenus, den godtstolck, verder binnen
Dees reisgeheimenis te treden: Juno mê
(530) Verbiet mijn lippen meer te melden, hier ter stê.
Een ongebaende weg, wijtstreckend landt, vol heiden,
Het schoone Italie en zijn vette beemden scheiden.
Schoon gy u inbeelt dat Italie zoo dicht
Hierby leght, en hierom, niet grondigh onderricht,
(535) De naeste havens pooght uit onkunde in te vaeren.



[III] Ante & Trinacria lentandus remus in unda,
(385) Et salis Ausonii lustrandum navibus aequor,
Infernique lacus, Aeaeaeque insula Circes,
[p. 155]
Quam tuta possis urbem componere terra.
Signa tibi dicam: tu condita mente teneto.

    Ghy moet noch eerst met riemen in de Siciliaensche golven plenssen, en met de schepen de zoute zee van Ausonie, en den jammerpoel, en het eilant van d’Eëesche Circe bezoecken, eer ghy veiligh een stadt in uw lant mooght stichten. Ick wil u mercktekens aenwijsen: prentse slechts wel vast in uwe gedachten.

Gy moet met uwen riem eerst plenssen in de baren
Van ’t Siciljaensche meer, en kloven met de vloot
d’Ausoniaensche zee, den jammerpoel, vol noot,
En Circes eilant gaen bezoecken, eer gy vesten
(540) Mooght stichten in uw lant, en uiterste gewesten.
Ick stel u tekens, prent die vast in uw gemoedt.


[III] Cum tibi sollicito secreti ad fluminis undam
(390) Litoreis ingens inventa sub ilicibus sus
Triginta capitum foetus enixa jacebit,
Alba solo recubans, albi circum ubera nati;
Is locus urbis erit, requies ea certa laborum.

    Wanneer ghy vast met bekommeringen beladen, een geweldige groote witte zeuge op d’aerde zult vinden leggen, met dartigh witte biggen om haer spenen, daer zy die geworpen heeft, onder de willigen, op den oever des onbekenden vliets; op die plaets zult ghy de stadt stichten: daer zult ghy na zoo veel omsuckele