Vermakelijkheden van Liefde en Dood
Zwanenzangen en heldinnenbrieven

J.P.Guépin
ISBN 90-5515-281-1 / NUGI 310
2002

Uitg. Van Gennep bv
Nieuwezijds Voorburgwal 330
1012 RW Amsterdam
E-mail: vangennep@planet.nl



Vermakelijkheden van Liefde en Dood bevat een ruime schat vermakelijke gedichten.
    In de Zwanenzangen schrijft de dichter zijn laatste gedicht, als hij denkt dat hij dood gaat; in de Heldinnenbrieven laat de dichter een vrouw die in een crisissituatie verkeert een brief schrijven aan haar man, die al zo lang weg is, die haar in de steek gelaten heeft, of aan haar moeder vlak voor haar executie.
    Allemaal heel dramatische situaties, en toch zijn de gedichten vermakelijk, omdat de lezers verstrooiing van de dichter verlangen. Dat wordt anders in de romantiek, dan wordt er mee gesnikt. Dan heeft de stervende dichter teveel oprecht zelfmedelijden, dan maakt de dichter fouten tegen het decorum.
    Guépin heeft alle gedichten in verzen vertaald, meest uit het Latijn, omdat deze conventionele genres eigenlijk alleen maar lukken in het Latijn. De beroemdste verzen van Heine of Kloos blijken zelfs baarlijke nonsens te bevatten.



Inhoud van het boek:

I Algemene inleiding

1 Vermakelijke gedichten
2 In de bloemlezing voorkomende dichters in historisch verband
3 Hofpoëzie in het antieke Rome en in het humanistische Italië
4 Voordelen van het Latijn
5 De Latijnse academische poëzie in Nederland
6 Petrus Lotichius Secundus
7 Eigenaardigheden van het Latijn tegenover die van de volkstalen
8 Parallellisme
9 Het rijm
10 Antieke metriek en de imitatie ervan

II Heldinnenbrieven

1 Ovidius
2 Castiglione
3 Hoeufft
4 Hoeufft

III Zwanenzangen A: Ik sterf in het buitenland

1 Tibullus
2 Propertius
3 Propertius
4 Ovidius
5 Pontano
6 Pannonius
7 Sannazaro
8 Sannazaro
9 Flaminio
10 Flaminio
11 Grudius
12 Molza
13 Lotichius
14 Lotichius
15 Lotichius
16 Van Broekhuizen
17 Van Ommeren
18 Gilbert
19 Michel
20 Chénier
21 Chénier
22 Chénier
23 Loyson
24 Van Lennep

IV Zwanenzangen B: Ik sterf van verdriet

1 Greutjes en Tasso
2 Filicaja
3 Gray
4 Lygdamus
5 Strozzi
6 Labé
7a Baudius
7b Baudius
8 Lochon
9 Van Santen
10 Taglietti
11 Van Kooten
12 Heine
13 Flaminio
14 Rolli en Vittorelli
15 Millevoye
16 Rodenbach
17 Lamartine
18 Stechetti/Guerrini
19 Kloos

V Zwanenzangen C: Ik zal je horen

1 Propertius
2 Pontano
3 Secundus
4 Etruscus
5 Heine
6 Lermontov
7 Leopold
8 Carducci
9 Pontano

Bronvermelding en register





Verantwoording

Ik ben met deze verzamelingen zo’n twintig jaar geleden begonnen. Na de verzameling gedichten over het vroeg verouderen van knapen en meisjes, die in het voorjaar van 2000 uitkwam, en na deze verzameling over het vroegtijdig sterven van de dichter en pathetische klachten van meisjes in doodsangst, verschijnt er in het najaar van 2001 nog een verzameling Zoete Epigrammen, die hoofdzakelijk over pastoraal liefdesgeluk gaan. De reeks wordt afgesloten met een reeks sublieme gedichten, van Boëthius tot Rimbaud, die de kosmische reis van de dichter beschrijven. Dan is deze cursus poëzie compleet.
    Ik heb uiteraard al veel van dit boek en van het volgende, gepubliceerd, in een bundel ter begeleiding van een serie lezingen van het Amsterdamse Studium Generale, van mijn gastdocentschap in Groningen, in De Revisor, Maatstaf, De Tweede Ronde, Hermeneus en Het Parool, en voorgedragen in het radioprogramma De Avonden van de VPRO.
    Jan Bloemendal, Harm Jan van Dam en Wiebe Hogendoorn hebben van het begin af aan meegelezen. Ik ben ze zeer dankbaar, en bovenal mijn vrouw, die twintig jaar geleden begon met overtypen, en die dit boek nu door en door kent.
    Omdat al mijn boeken, die laten zien hoe dominant de Latijnse poëzie was, met elkaar samenhangen, geef ik hier een lijst met de afkortingen er bij, zoals die in dit boek gebruikt worden.

KJS    De Kunst van Janus Secundus, de ‘Kussen’ en andere gedichten. Met een bijdrage van P. Tuynman, Amsterdam, Bert Bakker 1991.

TN    Typisch Nederlands, de Latijnse Poëzie, Groningen, STYX 1993.

KZ    Janus Secundus, De kunst van het zoenen, de ‘Kussen’ en andere liefdesgedichten, Utrecht, Erven Bijleveld, 1997.

DDB    De Drie Dichtende Broers, Grudius, Marius en Secundus, in brieven, reisverslagen en gedichten, met bijdragen van P. Tuynman, II delen, met CD, Groningen, STYX Publications, 2000.

RWS    De rozen welken snel, liefdespoëzie voor knapen en meisjes, Amsterdam, Van Gennep, 2000.

ZZ    Zwanenzangen en Heldinnenbrieven, dit boek.

    Najaar 2001 verschijnt:
ZE    Zoete epigrammen: puntdichten, Soupe à la grecque, het meisje aan het raam, gevarieerde pastorale gedichten, aan de avondster en de maan, aan de maan, cadeautjes, vota.

HF    In hoger sferen: goddelijke inspiratie, de kosmische reis, vrije verzen.

TN en de originelen van DDB, RWS en ZZ zijn te vinden op internet in de Heinsius Collection van de Leidse Universiteit:

In het algemeen zijn parallelplaatsen in neolatijnse poëzie gemakkelijk te vinden in de volgende edities met commentaar, bedoeld om de jeugd het dichten te leren: Van Broekhuizens edities; Tibullus (1708), Propertius (1702), Sannazaro (1728), P. Burmannus Secundus: Lotichius (1754); P. Bosscha: Relandus (1809), Secundus (1821). Zie ook de biografische en bibliografische gegevens in de moderne bloemlezingen: A. Perosa, J. Sparrow, Renaissance Latin Verse, Londen 1979 en P. Laurens en Cl. Balavoine, Mvsae Redvces, 2 delen, Leiden 1975.




II Heldinnenbrieven

1

Ovidius, Sappho Phaoni, Her. XV

Ecquid, ut adspecta est studiosae littera dextrae,
Protinus est oculis cognita nostra tuis -
An, nisi legisses auctoris nomina Sapphus,
Hoc breve nescires unde movetur opus?

(5) Forsitan et quare mea sint alterna requiras
Carmina, cum lyricis sim magis apta modis.
Flendus amor meus est - elegiae flebile carmen;
Non facit ad lacrimas barbitos ulla meas.

Uror, ut indomitis ignem exercentibus Euris
(10) fertilis accensis messibus ardet ager.
Arva, Phaon, celebras diversa Typhoidos Aetnae;
Me calor Aetnaeo non minor igne tenet.

Nec mihi, dispositis quae iungam carmina nervis,
Proveniunt; vacuae carmina mentis opus!
(15) Nec me Pyrrhiades Methymniadesve puellae,
Nec me Lesbiadum cetera turba iuvant.

Vilis Anactorie, vilis mihi candida Cydro;
Non oculis grata est Atthis, ut ante, meis,
Atque aliae centum, quas hic sine crimine amavi;
(20) Inprobe, multarum quod fuit, unus habes.

Est in te facies, sunt apti lusibus anni -
O facies oculis insidiosa meis!
Sume fidem et pharetram - fies manifestus Apollo;
Accedent capiti cornua - Bacchus eris!

(25) Et Phoebus Daphnen, et Cnosida Bacchus amavit,
Nec norat lyricos illa vel illa modos;
At mihi Pegasides blandissima carmina dictant;
Iam canitur toto nomen in orbe meum.

Nec plus Alcaeus, consors patriaeque lyraeque,
(30) Laudis habet, quamvis grandius ille sonet.
Si mihi difficilis formam ntura negavit,
Ingenio formae damna repende meo.

Sim brevis, at nomen, quod terras inpleat omnes,
Est mihi; mensuram nominis ipsa fero.
(35) Candida si non sum, placuit Cepheia Perseo
Andromede, patriae fusca colore suae.

Et variis albae iunguntur saepe columbae,
Et niger a viridi turtur amatur ave.
Si, nisi quae facie poterit te digna videri,
(40) Nulla futura tua est, nulla futura tua est.

At mea cum legerem, sat iam formosa videbar;
Unam iurabas usque decere loqui.
Cantabam, memini - meminerunt omnia amantes -
Oscula cantanti tu mihi rapta dabas.

(45) Haec quoque laudabas, omnique a parte placebam -
Sed tum praecipue, cum fit amoris opus.
Tunc te plus solito lascivia nostra iuvabat,
Crebraque mobilitas aptaque verba ioco,

Et quod, ubi amborum fuerat confusa voluptas,
(50) Plurimus in lasso corpore languor erat.
Nunc tibi Sicelides veniunt nova praeda puellae.
Quid mihi cum Lesbo? Sicelis esse volo.

O vos erronem tellure remittite vestra,
Nisiades matres Nisiadesque nurus,
(55) Nec vos decipiant blandae mendacia linguae!
Quae dicit vobis, dixerat ante mihi.

Tu quoque, quae montes celebras, Erycina, Sicanos -
Nam tua sum - vati consule, diva, tuae!
An gravis inceptum peragit fortuna tenorem
(60) Et manet in cursu semper acerba suo?

Sex mihi natales ierant, cum lecta parentis
Ante diem lacrimas ossa bibere meas.
Arsit iners frater meretricis captus amore
Mixtaque cum turpi damna pudore tulit;

(65) Factus inops agili peragit freta caerula remo,
Quasque male amisit, nunc male quaerit opes.
Me quoque, quod monui bene multa fideliter, odit;
Hoc mihi libertas, hoc pia lingua dedit.

Et tamquam desint, quae me sine fine fatigent,
(70) Accumulat curas filia parva meas.
Ultima tu nostris accedis causa querelis.
Non agitur vento nostra carina suo.

Ecce, iacent collo sparsi sine lege capilli,
Nec premit articulos lucida gemma meos;
(75) Veste tegor vili, nullum est in crinibus aurum,
Non Arabum noster dona capillus habet.

Cui colar infelix, aut cui placuisse laborem?
Ille mei cultus unicus auctor abes.
Molle meum levibusque cor est violabile telis,
(80) Et semper causa est, cur ego semper amem -

Sive ita nascenti legem dixere Sorores
Nec data sunt vitae fila severa meae,
Sive abeunt studia in mores, artisque magistra
Ingenium nobis molle Thalia facit.

(85) Quid mirum, si me primae lanuginis aetas
Abstulit, atque anni quos vir amare potest?
Hunc ne pro Cephalo raperes, Aurora, timebam -
Et faceres, sed te prima rapina tent!

Hunc si conspiciat quae conspicit omnia Phoebe,
(90) Iussus erit somnos continuare Phaon;
Hunc Venus in caelum curru vexisset eburno,
Sed videt et Marti posse placere suo.

O nec adhuc iuvenis, nec iam puer, utilis aetas,
O decus atque aevi gloria magna tui,
(95) Huc ades inque sinus, formose, relabere nostros!
Non ut ames oro, verum ut amere sinas.

Scribimus, et lacrimis oculi rorantur obortis;
Adspice, quam sit in hoc multa litura loco!
Si tam certus eras hinc ire, modestius isses,
(100) Et modo dixisses "Lesbi puella, Vale!"

Non tecum lacrimas, non oscula nostra tulisti;
Denique non timui, quod dolitura fui.
Nil de te mecum est nisi tantum iniuria; nec tu,
Admoneat quod te, pignus, amantis, habes.

(105) Non mandata dedi, neque enim mandata dedissem
Ulla, nisi ut nolles inmemor esse mei.
Per tibi - qui numquam longe discedat! - amorem,
Perque novem iuro, numina nostra, deas,

Cum mihi nescio quis "fugiunt tua gaudia dixit,
(110) Nec me flere diu, nec potuisse loqui!
Et lacrimae deerant oculis et verba palato,
Adstrictum gelido frigore pectus erat.

Postquam se dolor invenit, nec pectora plangi
Nec puduit scissis exululare comis,
(115) Non aliter, quam si nati pia mater adempti
Portet ad exstructos corpus inane rogos.

Gaudet et e nostro crescit maerore Charaxus
Frater, et ante oculos itque reditque meos,
Utque pudenda mei videatur causa doloris,
(120) "Quid dolet haec? certe filia vivit!" ait.

Non veniunt in idem pudor atque amor, omne videbat
Vulgus; eram lacero pectus aperta sinu.
Tu mihi cura, Phaon; te somnia nostra reducunt -
Somnia formosa candidiora die.

(125) Illic te invenio, quamvis regionibus absis;
Sed non longa satis gaudia somnus habet,
Saepe tuos nostra cervice onerare lacertos,
Saepe tuae videor supposuisse meos;

Oscula cognosco, quae tu committere lingua
(130) Aptaque consueras accipere, apta dare.
Blandior interdum verisque simillima verba
Eloquor, et vigilant sensibus ora meis.

Ulteriora pudet narrare, sed omnia fiunt,
Et iuvat, et siccae non licet esse mihi.
(135) At cum se Titan ostendit et omnia secu,
Tam cito me somnos destituisse queror;

Antra nemusque peto, tamquam nemus antraque prosint -
Conscia deliciis illa fuere meis.
Illuc mentis inops, ut quam furialis Enyo
(140) Attigit, in collo crine iacente feror.

Antra vident oculi scabro pendentia toto,
Quae mihi Mygdonii marmoris instar erant;
Invenio silvam, quae saepe cubilia nobis
Praebuit et multa texit opaca coma -

(145) Sed non invenio dominum silvaeque meumque.
Vile solum locus est; dos erat ille loci.
Cognovi pressas noti mihi caespitis herbas;
De nostro curvum pondere gramen erat.

Incubui tetigique locum, qua parte fuisti;
(150) Grata prius lacrimas conbibit herba meas.
Quin etiam rami positis lugere videntur
Frondibus, et nullae dulce queruntur aves;

Sola virum non ulta pie maestissima mater
Concinit Ismarium Daulias ales Ityn.
(155) Ales Ityn, Sappho desertos cantat amores -
Hactenus; ut media cetera nocte silent.

Est nitidus vitroque magis perlucidus omni
Fons sacer - hunc multi numen habere putant -
Quem supra ramos expandit aquatica lotos,
(160) Una nemus; ktenero caespite terra viret.

Hic ego cum lassos posuissem flebilis artus,
Constitit ante oculos Naias una meos.
Constitit et dixit: "Quoniam non ignibus aequis
Ureris, Ambracia est terra petenda tibi.

(165) Phoebus ab excelso, quantum patet, adspicit aequor -
Actiacum populi Leucadiumque vocant.
Hinc se Deucalion Pyrrhae succensus amore
Misit, et inlaeso corpore pressit aquas.

Nec mora, versus amor fugit lentissima mersi
(170) Pectora, Deucalion igne levatus erat.
Hanc legem locus ille tenet. pete protinus altam
Leucada nec saxo desiluisse time!"

Ut monuit, cum voce abiit; ego territa surgo,
Nec lacrimas oculi continuere mei.
(175) Ibimus, o nymphe, monstrataque saxa petemus;
Sit procul insano victus amore timor!

Quidquid erit, melius quam nunc erit! aura, subito
Et mea non magnum corpora pondus habe!
Tu quoque, mollis Amor, pennas suppone cadenti,
(180) Ne sim Leucadiae mortua crimen aquae!

Inde chelyn Phoebo, communia munera, ponam,
Et sub ea versus unus et alter erunt:
GRATA LYRAM POSUI TIBI, PHOEBE, POETRIA SAPPHO;
CONVENIT ILLA MIHI, CONVENIT ILLA TIBI.

(185) Cur tamen Actiacas miseram me mittis ad oras,
Cum profugum possis ipse referre pedem?
Tu mihi Leucadia potes esse salubrior unda;
Et forma et meritis tu mihi Phoebus eris.

An potes, o scopulis undaque ferocior omni,
(190) Si moriar, titulum mortis habere meae?
At quanto melius iungi mea pectora tecum
Quam poterant saxis praecipitanda dari!

Haec sunt illa, Phaon, quae tu laudare solebas,
Visaque sunt totiens ingeniosa tibi.
(195) Nunc vellem facunda forem? dolor artibus obstat,
Ingeniumque meis substitit omne malis.

Non mihi respondent veteres in carmina vires;
Plectra dolore iacent muta, dolore lyra.
Lesbides aequoreae, nupturaque nuptaque proles,
(200) Lesbides, kAeolia nomina dicta lyra,

Lesbides, infamem quae me fecistis amatae,
Desinite ad citharas turba venire mea!
Abstulit omne Phaon, quod vobis ante placebat,
Me miseram, dixi quam modo paene "meus!"

(205) Efficite ut redeat; vates quoque vestra redibit.
Ingenio vires ille dat, ille rapit.
Ecquid ago precibus, pectusve agreste movetur?
An riget, et Zephyri verba caduca ferunt?

Qui mea verba ferunt, vellem tua vela referrent;
(210) Hoc te, si saperes, lente, decebat opus.
Sive redis, puppique tuae votiva parantur
Munera, quid laceras pectora nostra mora?

Solve ratem! Venus orta mari mare praestat amanti.
Aura dabit cursum; tu modo solve ratem!
(215) Ipse gubernabit residens in puppe Cupido;
Ipse dabit tenera vela legtque manu.

Sive iuvat longe fugisse kPelasgida Sappho -
Non tamen invenies, cur ego digna fugi -
Hoc saltem miserae crudelis epistula dicat,
(220) Ut mihi Leucadiae fata petantur aquae!



2

Baldassare Castiglione

Hippolyte Balthassari Castilioni coniugi

Hippolyte mittit mandata haec Castilioni,
Addideram imprudens, hei mihi, paene ’suo’.
Tu tua Roma tenet, mihi quam narrare solebas
Unam delicias esse hominum atque deum:

(5) Hoc quoque nunc maior quod magno est aucta Leone
Tam bene pacati qui imperium orbis habet.
Hic tibi nec desunt celeberrima turba sodales,
Apta oculos etiam multa tenere tuos.

Nam modo tot priscae spectas miracula gentis,
(10) Heroum et titulis clara tropaea suis;
Nunc Vaticani surgentia marmore templa,
Et quae porticibus aurea tecta nitent;

Irriguos fontes hortosque et amoena vireta
Plurima quae umbroso margine Thybris habet.
(15) Utque ferunt, coetu convivia laeta frequenti
Et celebras lentis otia mixta iocis,

Aut cithara aestivum attenuas cantuque calorem -
Hei mihi, quam dispar nunc mea vita tuae est!
Nec mihi displiceant quae sunt tibi grata, sed ipsa est
(20) Te sine lux oculis paene inimica meis.

Non auro aut gemma caput exornare nitenti
Me iuvat, aut Arabo spargere odore comas;
Non celebres ludos festis spectare diebus
Cum populi complet densa corona forum,

(25) Et ferus in media exultat gladiator harena
Hasta concurrit vel cataphractus eques.
Sola tuos vultus referens Raphaëlis imago
Picta manu curas allevat usque meas.

Huic ego delicias facio arrideoque iocorque;
(30) Alloquor, et, tamquam reddere verba queat,
Assensu nutuque mihi saepe illa videtur
Dicere velle aliquid, et tua verba loqui.

Agnoscit, balboque patrem puer ore salutat;
Hoc solor longos decipioque dies.
(35) At quicumque istinc ad nos accesserit hospes,
Hunc ego quid dicas quid faciasve rogo;

Cuncta mihi de te incutiunt audita timorem;
Vano etiam absentes saepe timore pavent.
Sed mihi nescio quis narravit saepe tumultus
(40) Miscerique neces per fora perque vias,

Cum populi pars haec Ursum, pars illa Columnam
Invocat, et trepida corripit arma manu.
Ne tu, ne, quaeso, tantis te immitte periclis;
Sat tibi sit tuto posse redire domum.

(45) Romae etiam fama est cultas habitare puellas,
Sed quae lascivo turpiter igne calent;
Illis venalis forma est corpusque pudorque;
His tu blanditiis ne capiare, cave.

Sed nisi iam captum blanda haec te vincla tenerent
(50) Tam longas absens non paterere moras;
Nam memini, cum te vivum iurare solebas
Non me, si cupias, posse carere diu.

Vivis, Castilion, vivasque beatius, opto,
Nec tibi iam durum est me caruisse diu.
(55) Cur tua mutata est igitur mens? cur prior ille,
Ille tuo nostri corde refrixit amor?

Cur tibi nunc videor vilis, nec, ut ante solebam,
Digna tori sociam quam patiare tui?
Scilicet in ventos promissa abiere fidesque
(60) A nostris simulac vestri abiere oculi.1

Et tibi nunc forsan subeunt fastidia nostri,
Et grave iam Hippolytes nomen in aure tua est.
Verum ut me fugias, patriam fugis, improbe? nec te
Cara parens, nati nec pia cura tenet?

(65) Quid queror? en tua scribenti mihi epistola venit,
Grata quidem, dictis si modo certa fides;
Te nostri desiderio languere, pedemque
Quam primum ad patrios velle referre lares,

Torquerique mora, sed magni iussa Leonis
(70) Iamdudum reditus detinuisse tuos.
His ego perlectis sic ad tua verba revixi
Surgere ut aestivis imbribus herba solet.

Quae licet ex toto non ausim vera fateri,
Qualiacumque tamen credulitate iuvant.
(75) Credam ego quod fieri cupio, votisque favebo
Ipsa meis: vera haec quis vetet esse tamen,

Nec tibi sunt praecordia ferrea, nec tibi dura
Ubera in Alpinis cautibus ursa dedit.
Nec culpanda tua est mora: nam praecepta deorum
(80) Non fas nec tutum est spernere velle homini.

Esse tamen fertur clementia tanta Leonis
Ut facili humanas audiat aure preces.
Tu modo et illius numen veneratus adora,
Pronaque sacratis oscula da pedibus;

(85) Cumque tua attuleris supplex vota, adice nostra,
Atque meo largas nomine funde preces.
Aut iubeat te iam properare ad moenia Mantus,
Aut me Romanas tecum habitare domos.

Namque ego sum sine te veluti spoliata magistro
(90) Cumba procellosi quam rapit unda maris;
Et, data cum tibi sim utroque orba puella parente,
Solus tu mihi vir, solus uterque parens.

Nunc nimis ingrata est vita haec mihi; namque ego tantum
Tecum vivere amen, tecum obeamque libens.
(95) Praestabit veniam mitis deus ille roganti,
’Auspiciisque bonis et bene’ dicet ’eas’.

Ocius huc celeres mannos conscende viator,
Atque moras omnes rumpe viamque vora.
Te laeta excipiet, festisque ornata coronis,
(100) Et domini adventum sentiet ipsa domus.

Vota ego persolvam templo, inscribamque tabellae:
HIPPOLYTE SALVI CONIUGIS OB REDITUM.



3

J.H. Hoeufft

Iäricus, puellae Americanae,
ad Ynclum, Anglum, Epistola.

Quae legis, Yncle, tibi mittit nunc serva, sed ante
Pectoris Iärico pars bene magna tui.
Si quid in his cernes inculti forte tabellis,
Scribenti ignoscas, barbara quippe fuit.

(5) Barbara certe ego sum, sed quae non fallere novi,
Non Europaeos dissimulare dolos.
Ut tibi, si reliquis sic artes pectora formant,
Quantum rusticitas anteferenda fuit!

Et tamen hi mores iactari saepe solebant,
(10) Terraque, nescio quae, saepe Britanna tibi.
Credulitas nocuit, nocuit fallacia amantis
Pectora pectoribus assimilasse meis.

Felicem, notas cingenti indagine silvas
Vita mihi patriis si periisset agris!
(15) Sic non servitium, sic non ego verbera nossem,
Nec tremerem nutus dura iubentis heri.

Quid potui poena dignum committere tanta?
Diligere ingratum maxima culpa fuit.
Non ego debueram, quarum tibi copia, fictis
(20) Credere blanditiis, illecebrisque tuis.

Non ego, pollicitis thalami decepta iugalis,
Debueram lateri conseruisse latus.
Haec dos pacta mihi! quamquam non dos mihi pacta,
Solus at ingratae tu mihi causa viae.

(25) Haec rota me niveis vectura per oppida bigis!
Haec trabe marmorea conspicienda domus!
Haec gemmata meo gestanda monilia collo,
Quaeque mihi falsus plura spopondit amor!

Talia servatae redduntur praemiae vitae,
(30) Cogar ut heu! letho deteriora pati?
Talia reddantur, vel sic non poenitet acti;
Ipsa satis pretium mens generosa sibi.

Ut meminisse iuvat, quam me sincera voluptas
Contigit, hospitium te subeunte meum!
(35) Forte perrabam, iaculis armata, ferarum
Tesqua, ubi frondosis silva stat alta comis;

Cum subito tumidis agitatur fluctibus aequor,
Et gravis effusa decidit imber aqua.
Auditur tonitrusque fragor stridorque Notorum,
(40) Nec lux ulla, nisi fulminis igne, micat.

Haud procul apparet scopulis allisa carina,
Irato spolium mox peritura mari.
Dum trahit attonitam peregrinae machina formae,
Ante oculos asstas naufragus ecce meos!

(45) Vix pede semianimis titubanti membra trahebas,
Nec, me praeter, opem qui tibi ferret, erat.
Commoveor, mox et (pietas me sola iubebat)
Te duco ad patriae rustica tecta casae.

Limpidulique sitim pello tibi fluminis undis,
(50) Et facili victu, quem dabat herba, famem.
Membra quibus ponas, sternuntur terga ferarum,
Pro madidis sicca corpora veste tego.

Interea insolitum vultus mirata ruborem,
Quique notat niveus caetera membra color,
(55) Aureolasque comas ignoto more fluentes,
Nescio quam sensi serpere in ossa facem.

Non iuvat aut pictas in litore quaerere conchas,
Aut socias inter ludere, ut ante, meas.
Non socias inter solitas duxisse choreas,
(60) Non maris, aut fluvii, tinguere membra vadis.

Quin etiam memini, me septem ex ordine luces
Aegrotam nullas exagitasse feras.
Membra tegit macies, linquitque cubilia sommus;
Appositum libat vix mihi lingua cibum.

(65) Adque tui adspectum demittens lumina vultus,
Vox mea quod nequiit dicere, dixit ’amo’.
Tu quoque visus eras duro non pectore natus,
Tu quoque fervores aequiparare meos.

O quoties, nostrae postquam data copia linguae,
(70) Me fore iurasti tempus in omne tuam!
Quam poterim vultus, dicebas, linquere amatos,
Ante suas vertent Lunaque Solque vices.

Lunaque Solque vices vertant; non linquere tantum
Sustinuit; servam vendit amator hero.
(75) Haec tamen ante oculos tibi quid, male grate, repono,
Duritiem flecti ceu rata posse tuam?

Quem non tanta fides, tantus non molliit ignis,
Huic valeant nudi frangere corda soni?
At, puto, natura saltem stimulante movebit
(80) Heu male fecundi flebile ventris onus.

In tua quid saevire iuvat te viscera, nostrae
Sortis et infantem reddere participem?
Tene ego, tene, infans, emittam in luminis auras,
Ut vix nata gerat vincla pudenda manus.

(85) Ut, pro deliciis telluris mille Britannae,
Immineant vitae taedia mille tuae?
Tu, solo referens vultu, non pectore, patrem,
Ingenuo fati pectore vince minas.

Iniustam et miserae sortem solare parentis,
(90) Udaque basiolis lumina terge piis.
Aut sine me comitem si te ducturus abire
Differat, hoc pretio te caruisse iuvet.

Vana precor; rapidis iamiam turgentia vela
Flatibus, Yncle, ratem votaque nostra ferunt.
(95) I felix! non sic sum priscae oblita favillae,
Ut libeat capiti dira vovere tuo.

Et tibi quid nimbos, quid tristes imprecer undas?
Conscia supplicium mens erit ipsa sibi.
Cum tibi perpetui lacerabunt pectora morsus,
(100) Et spectra horrendis prodigiosa modis;

Mille tibi obiiciet mea cum periuria imago,
Perturbans requiem nocte dieque tuam;
Vaticinor, cupies me quolibet aere redemptam;
At mihi iam letum meta doloris erit.



4

J.H. Hoeufft

Lycinnae, carcere detentae, ad matrem Epistola

Ecquid, ubi audieras turpi me carcere claudi,
Terrore attonitae diriguere sinus?
In natam pietas, alieno et sueta moveri
Corda dolore, iubent diriguisse putem.

(5) Desine sed fletu corrumpere lumina, palmis
Pectora nec nostras tunde miserta vices.
Mors licet infami maneat subeunda theatro,
Mors subeunda nihil, quo timeatur, habet.

Si tamen optarem sortis superesse rigori,
(10) Te propter solam vivere dulce foret.
Te propter solam poenae me terret imago;
Caetera si spectem, poena triumphus erit.

Cum mala tot patiar, quot aristas verberat imber,
Quot gelido Boreas mittit ab axe nives,
(15) Quid me vita iuvet, vitae si nomine digna
Perfusa assidua tempora amaritie?

Cura sed haec cunctis pectus mordacior angit,
Conscia quam culpae mens parit ipsa sibi.
Non obiecta mihi fatear quod crimina, matrem
(20) Exsutam et soboli praesecuisse colum.

Hoc testor moritura Deos fatumque propinquum,
Immunes sceleris tanti habuisse manus.
Unica culpa fuit leges violasse pudoris,
Virtutisque semel deseruisse viam.

(25) Quod mea si fuerat qua culpa pianda, dolore
Iam dudum ammissi culpa piata foret.
Hoc erat, hoc, cur me vidisti saepe gementem,
Tentantem lacrimas saepe inhibere meas;

Oraque nunc ipsa nive pallidiora gerentem,
(30) Et nunc insolitis tincta rubore modis.
Dixisti quoties: sub pectore taedia condis!
Ipsa sed ad causas ingeniosa fui.

Et modo vel cordis finxi capitisve dolorem,
Et modo questa aestus sum, modo questa gelu.
(35) Nunc fero heu! casus, pressi qui fortius urgent,
In matris liceat deposuisse sinum.

Non aliena satis fallaci Aconis 2 amori
Corda habuisse mei fonsque caputque mali.
Artibus edocto, rudis et non dura, placendi
(40) Hei mihi! praeda capi non operosa fui.

Quis me blanditiis, verbisque iuvantibus aurem,
Quis non officiis demeruisse studet!
Donec, amicitiae quae reddere signa putabam,
Signa vafer flammae perspicit esse paris.

(45) Tunc animi crevere viro, certusque triumphi
Spe socii lactat pectora nostra tori.
Plenior utque tibi mox surgeret inde voluptas,
Occuluisse tibi foedera pacta iubet;

Arbitrium donec potuisset flectere patris,
(50) Nilque moraturum vota pudica foret.
Quae non interea Phoebo convicia feci,
Optatum ut ferret ab axe diem,

Quo te laetitiae consortem reddere tantae
Esset laetitiae pars prope summa meae!
(55) Namque et amicitia Alconem dignata fuisti;
Quid mirum, mihi si iunctus amore fuit?

Cepit amabilitas visi non fallere vultus;
Indicium vultus pectoris esse solet.
Qui nitor in primis dulci spirabat ab ore,
(60) Cum spolium a nostra credulitate tulit!

Tempora ubi haec subeunt, vitae mihi meta beatae,
Paene manu calamus deficiente cadit:
Vesper erat, polus et suadebat amare serenus,
Blandaque naturae, qua patet illa, quies;

(65) Ad loca cum propero, nostri quae saepe caloris
Conscia, et in molli gramine membra loco,
Ut procul Alconem deprendo lumine, surgo,
Multaque do vultu, multaque signa manu.

Ille mihi acclamat: ’felix tibi nuntius adsum’;
(70) Festinante magis mox volitatque pede.
Mutuaque amplexu postquam circumdare colla
Colloquioque datum iam propriore frui,

’Crastina,’ sic pergit, ’cum caelo fulserit Eos,
Nos patris assensu consociabit Hymen.
(75) Voce verecunda genetrici pectoris ignem
Quod si forte times ipsa aperire tuae,

Cernere maternam mulcentia gaudia mentem,
Crasque inplere tuas me patiare vices.
Ut mihi ceu propriam venerari hanc posse parentem
(80) Dulce erit, uxorem teque vocare meam!’

Nomen ad uxoris videor libare mariti
Basia casta genis, basia casta labris.
Tempore quosque iocos alio mage cauta negassem,
Ebria laetitia nunc male cauta fero.

(85) Mens vero ut rediit, cupiissem ipsius amantis
Occuluisse oculis, victa rubore, meos.
Materna et subeo temebundo limina gressu,
Limina adhuc laeto non nisi tacta pede.

Di! qualis nox acta fuit! quam tardior anno
(90) Visa! quibus lacrimis strata rigata mihi!
Ipsa mihi iudex frustra excusare studebam
Errorem casti proximitate tori.

Fugerat illa sibi virtus nil conscia merces,
Fugerat innocuae mentis amica quies.
(95) Orto sole nemus notum, iuga nota, reviso,
Si videam Alconem forte venire meum.

Inde reversa, domi, quam longa est, tempora lucis
Exspecto impatiens, nec tamen ille venit.
Morborum omne genus timeo, genus omne malorum,
(100) Mille pericla poli, mille pericla viae;

Nunc subit instabilis patris mutata voluntas,
Nunc fragili Alconem suspicor esse fide.
Atque utinam hoc uno mens non praesaga fuisset,
Augeretque malum non mihi causa mali!

(105) Foeda libidinibus semel ut satiata voluptas,
Alcon heu! fragili sustinet esse fide.
Possidet et nobis promissos altera amores,
Me facie, non me vincere corde potens.

Posssideatque; tori non tam, quam passa pudoris
(110) Damna queror, quamvis haec quoque damna queror.
Quanta mihi crevit seges una luce laborum,
Perpetuis fons quam turgidus a lacrimis!

Ex illo placidae lusus periere iuventae
Tempore, et heu! luctu non nisi pasta fui.
(115) Gaudia, quae reliquas video captare puellas,
Spicula sunt, animi carnificina mei.

Avia per nemorum me tantum errare iuvabat,
Taedia desertis et sepelire iugis.
Imaque videbatur finem inpositura dolori
(120) Atropos, ad fletus cum nova causa venit.

More meo loca sola petens vehementius angor
Pectora, adhuc lenta non nisi tacta lue.
Viscera inassuetis cruciatibus ima fatiscunt,
Sentio et insolito membra tremore quati.

(125) Nec mora, inexpertae nec quicquam tale timentis
Volvitur ante meos parvulus ecce pedes!
Pectore in ambiguo certabat amorque pudor,
Sed tandem victus cessit amore pudor.

Infantem tollo, cum pondere pressa malorum
(130) Prona super nati membra tenella cado.
Vix animam amplector ducentem ac multa gementem
Languidula et foveo vulnera facta manu.

Mox puerum vitam maternis ponere labris
Et video in gremio pondus inane meo.
(135) Terreor, et vivum iaceo prostrata cadaver,
Lumina hebent fracta semiadaperta face.

Omnis membra calor linquit, vultum color omnis,
Si tamen in vultu quis fuit ante color.
Quin etiam perhibent, modo deficiente loquela
(140) Non intellectos ora dedisse sonos;

Et modo lamentis atque horrifico ululatu
Planctibus et totum personnuisse nemus.
Reddita mi tandem stupeo iuvenesque senesque
Undique femineos et glomerare choros.

(145) Pars me tollit humo, pars conpede crura manusque
Vincit, et in nigri carceris antra rapit.
Et propria sobolis saevisse in viscera dextra
Iudicis incauti suspicione premor.

Carnificisque caput forsan cadet ense recisum,
(150) Membra vel expandam dilanianda cruce.
Hei mihi! perduxit quo me mea culpa! barathro
Heu! quam terribili praecipitata ruo!

Haec illa est igitur (si vera est fama) Lycinna
Ultima non socias inter habenda suas!
(155) Unguibus a teneris virtus cui sola voluptas,
Carior et vita cura pudoris erat!

Heu! quantum a prisca mutata Lycinna Lycinna!
Heu! Quantum matri degener illa suae!
Sic tua iussa sequor! curis haec praemia reddo,
(160) Quis formata tibi nostra iuventa fuit!

Anne parum, vita tibi si, bona mater, amaras
Reddiderim noctes reddiderimque dies,
Quod mihi conspiceres insana viscera rodi
Peste, iuventutis flore abeunte meae,

(165) Dedecus hoc moriens tibi ni crudele pararem,
Teque meo perdam perdita supplicio?
Quod tua si pietas velit haec ignoscere, de te
Et male praeterea quod meruisse queam,

Haec saltem ad manes solamina ferre licebit,
(170) Lugendaque minus rebor obire nece.
Iamque vale, et tristem natae obliviscere sortem,
Vel potius natam non habuisse puta.

MDCCLXXXVI
Facti enarrationem vide in
opusculo, quod fabellae amatoriae,
Julia inscriptae, subiunxit elegantissimus
R. Feith.

1 Nadat ik het gedicht had vertaald uit de bloemlezing van Perosa en Sparrow, die de Carmina Quinque Poetarum uit 1548 volgen, blijkt dat een eerdere editie van mengelwerk, uitgegeven bij Aldus Manutius, waaronder gedichten van Castiglioni hier een couplet extra heeft, en dat dat couplet ook in editie van de volledige werken van Volpi uit 1733 is opgenomen: Fr. Berni, B. Castiglione, G. della Casa, Carmina, ed. M. Scorsone, Parthenias Nr 4, RES, Torino, 1995, blz. 39 e.v. Ik geef hier het couplet; vs. 63-64:

Me tibi, teque mihi sors, et Deus ipse dedere:
Quodnam igitur nobis dissidium esse potest?
Ik werk het niet in mijn vertaling, omdat ik daar in coupletten van vier moet werken vanwege de opvolging van slepend en staand rijm.
2 Eerste versie nog: Alcestis.





III Zwanenzangen A: Ik sterf in het buitenland

1

Tibullus El. I, 3

Ibitis Aegaeas sine me, Messalla, per undas,
O utinam memores ipse cohorsque mei!
Me tenet ignotis aegrum Phaeacia terris:
Abstineas avidas Mors modo nigra manus.

(5) Abstineas, Mors atra, precor: non hic mihi mater
Quae legat in maestos ossa perusta sinus,
Non soror, Assyrios cineri quae dedat odores
Et fleat effusis ante sepulcra comis,

Delia non usquam quae, me cum mitteret urbe,
(10) Dicitur ante omnes consuluisse deos.
Illa sacras pueri sortes ter sustulit: illi
Rettulit e trinis omnia certa puer.

Cuncta dabant reditus: tamen est deterrita numquam
Quin fleret nostras respiceretque vias.
(15) Ipse ego solator, cum iam mandata dedissem,
Quaerebam tardas anxius usque moras.

Aut ego sum causatus aves aut omina dira
Saturnive sacram me tenuisse diem.
O quotiens ingressus iter mihi tristia dixi
(20) Offensum in porta signa dedisse pedem!

Audeat invito ne quis discedere Amore,
Aut sciat egressum se prohibente deo.
Quid tua nunc Isis mihi, Delia, quid mihi prosunt
Illa tua totiens aera repulsa manu,

(25) Quidve, pie dum sacra colis, pureque lavari
Te, memini, et puro secubuisse toro?
Nunc, dea, nunc succurre mihi (nam posse mederi
Picta docet templis multa tabella tuis)

Ut mea votivas persoluens Delia voces
(30) Ante sacras lino tecta fores sedeat
Bisque die resoluta comas tibi dicere laudes
Insignis turba debeat in Pharia.

At mihi contingat patrios celebrare Penates
Reddereque antiquo menstrua tura Lari.
(35) Quam bene Saturno vivebant rege, priusquam
Tellus in longas est patefacta vias!

Nondum caeruleas pinus contempserat undas,
Effusum uentis praebueratque sinum,
Nec vagus ignotis repetens compendia terris
(40) Presserat externa navita merce ratem.

Illo non validus subiit iuga tempore taurus,
Non domito frenos ore momordit equus,
Non domus ulla fores habuit, non fixus in agris
Qui regeret certis finibus arva, lapis.

(45) Ipsae mella dabant quercus, ultroque ferebant
Obvia securis ubera lactis oves.
Non acies, non ira fuit, non bella, nec ensem
Immiti saevus duxerat arte faber.

Nunc Iove sub domino caedes et vulnera semper,
(50) Nunc mare, nunc leti mille repente viae.
Parce, pater. timidum non me periuria terrent,
Non dicta in sanctos impia verba deos.

Quod si fatales iam nunc explevimus annos,
Fac lapis inscriptis stet super ossa notis:
(55) HIC IACET IMMITI CONSUMPTUS MORTE TIBULLUS,
MESSALLAM TERRA DUM SEQUITVRQUE MARI.

Sed me, quod facilis tenero sum semper Amori,
Ipsa Venus campos ducet in Elysios.
Hic choreae cantusque vigent, passimque vagantes
(60) Dulce sonant tenui gutture carmen aves;

Fert casiam non culta seges, totosque per agros
Floret odoratis terra benigna rosis;
Ac iuvenum series teneris immixta puellis
Ludit, et adsidue proelia miscet amor.

(65) Illic est, cuicumque rapax Mors venit amanti,
Et gerit insigni myrtea serta coma.
At scelerata iacet sedes in nocte profunda
Abdita, quam circum flumina nigra sonant:

Tisiphoneque impexa feros pro crinibus angues
(70) Saevit et huc illuc impia turba fugit;
Tum niger in porta serpentum Cerberus ore
Stridet et aeratas excubat ante fores.

Illic Iunonem temptare Ixionis ausi
Uersantur celeri noxia membra rota;
(75) Porrectusque novem Tityos per iugera terrae
Adsiduas atro viscere pascit aves.

Tantalus est illic, et circum stagna: sed acrem
Iam iam poturi deserit unda sitim;
Et Danai proles, Veneris quod numina laesit,
(80) In cava Lethaeas dolia portat aquas.

Illic sit quicumque meos violavit amores,
Optavit lentas et mihi militias.
At tu casta precor maneas, sanctique pudoris
Adsideat custos sedula semper anus.

(85) Haec tibi fabellas referat positaque lucerna
Deducat plena stamina longa colu;
At circa grauibus pensis adfixa puella
Paulatim somno fessa remittat opus.

Tunc ueniam subito, nec quisquam nuntiet ante,
(90) Sed videar caelo missus adesse tibi.
Tunc mihi, qualis eris longos turbata capillos,
Obvia nudato, Delia, curre pede.

Hoc precor, hunc illum nobis Aurora nitentem
Luciferum roseis candida portet equis.



2

Propertius El. I, 17

Et merito, quoniam potui fugisse puellam!
Nunc ego desertas alloquor alcyonas.
Nec mihi Cassiope salvo visura carinam,
Omniaque ingrato litore vota cadunt.

(5) Quin etiam absenti prosunt tibi, Cynthis, venti:
Aspice, quam saevas increpat aura minas.
Nullane placatae veniet fortuna procellae?
Haecine parva meum funus harena teget?

Tu tamen in melius savas converte querelas:
(10) St tibi sit poenae nox et iniqua vada.
An poteris siccis mea fata reposcere ocellis,
Ossaque nulla tuo nostra tenere sinu?

A pereat, quicumque ratis et vela paravit
Primus et invito gurgite fecit iter!
(15) Nonne fuit levius dominae pervincere mores
(Quamvis dura, tamen rara puella fuit),

Quam sic ignotis circumdata litora silvis
Cernere et optatos quaerere Tyndaridas?
Illic si qua meum sepelissent fata dolorem,
(20) Ultimus et posito staret amore lapis,

Illa meo caros donasset funere crinis,
Molliter et tenera poneret ossa rosa;
Illa meum extremo clamasset pulvere nomen,
Ut mihi non ullo pondere terra foret.

(25) At vos, aequoreae formosa Doride natae,
Candida felici solvite vela choro:
Si quando vestras labens Amor attigit undas,
Mansuetis socio parcite litoribus.



3

Propertius, El. II, 13

Non tot Achaemeniis armatur Eruthra sagittis,
Spicula quot nostro pectore fixit Amor.
Hic me tam graciles vetuit contemnere Musas,
Iussit et Ascraeum sic habitare nemus,

(5) Non ut Pieriae quercus mea verba sequantur,
Aut possim Ismaria ducere valle feras,
Sed magis ut nostro stupefiat Cynthia versu:
Tunc ego sim Inachio notior arte Lino.

Non ego sum formae tantum mirator honestae,
(10) Nec si qua illustris femina iactat avos:
Me iuvet in gremio doctae legisse puellae,
Auribus et puris scripta probasse mea.

Haec ubi contigerint, populi confusa valeto
Fabula: nam domina iudice tutus ero.
(15) Quae si forte bonas ad pacem verterit aures,
Possum inimicitias tunc ego ferre Iovis.

Quando cumque igitur nostros mors claudet ocellos,
Accipe quae serves funeris acta mei.
Nec mea tunc longa spatietur imagine pompa,
(20) Nec tuba sit fati vana querela mei;

Nec mihi tunc fulcro sternatur lectus eburno,
Nec sit in Attalico mors mea nixa toro.
Desit odoriferis ordo mihi lancibus, adsint
Plebei parvae funeris exsequiae.

(25) Sat mea sat magno est, si tres sint pompa libelli,
Quos ego Persephonae maxima dona feram.
Tu vero nudum pectus lacerata sequeris,
Nec fueris nomen lassa vocare meum,

Osculaque in gelidis pones suprema labellis,
(30) Cum dabitur Syrio muner plenus onyx.
Deinde, ubi suppositus cinerem me fecerit ardor,
Accipiat Manis parvula testa meos,

Et sit in exiguo laurus super addita busto,
Quae tegat exstincti funeris umbra locum,
(35) Et duo sint versus: QUI NUNC IACET HORRIDA PULVIS,
UNIUS HIC QUONDAM SERVUS AMORIS ERAT.

Nec minus haec nostri notescet fama sepulcri,
Quam fuerant Pthii busta cruenta viri.
Tu quoque si quando venies ad fata, memento,
(40) Hoc iter ad lapides cana veni memores.

Interea cave sis nos aspernata sepultos:
Non nihil ad verum conscia terra sapit.
Atque utinam primis animam me ponere cunis
Iussisset quaevis de Tribus una Soror!

(45) Nam quo tam dubiae sevetur spiritus horae?
Nestoris est visus post tria saecla cinis:
Cui si longaevae minuisset fata senectae
Gallicus Iliacis miles in aggeribus,

Non ille Antilochi vidisset corpus humari,
(50) Diceret aut ’O mors, cur mihi sera venis?’
Tu tamen amisso non numquam flebis amico:
Fas est praeteritos semper amare viro.

Testis, cui niveum quondam percussit Adonem
Venantem Idalio vertice durus aper;
(55) Illis formosus iacuisse paludibus, illuc
Diceris effusa tu, Venus, isse coma.

Sed frustra mutos revocabis, Cynthia, Manes:
Nam mea quid poterunt ossa minuta loqui?



4

Ovidius, Tristia, III, 3

Haec mea si casu miraris epistula quare
Alterius digitis scripta sit, aeger eram.
Aeger in extremis ignoti partibus orbis,
Incertusque meae paene salutis eram.

(5) Quem mihi nunc animum dira regione iacenti
Inter Sauromatas esse Getasque putes?
Nec caelum patior, nec aquis assuevimus istis,
Terraque nescioquo non placet ipsa modo.

Non domus apta satis, non hic cibus utilis aegro,
(10) Nullus, Apollinea qui levet arte malum,
Non qui soletur, non qui labentia tarde
Tempora narrando fallat, amicus adest.

Lassus in extremis iaceo populisque locisque,
Et subit affecto nunc mihi, quicquid abest.
(15) Omnia cum subeant, vincis tamen omnia, coniunx,
Et plus in nostro pectore parte tenes.

Te loquor absentem, te vox mea nominat unam;
Nulla venit sine te nox mihi, nulla dies.
Quin etiam sic me dicunt aliena locutum,
(20) Ut foret amenti nomen in ore tuum,

Si iam deficiam, suppressaque lingua palato
Vix instillato restituenda mero,
Nuntiet huc aliquis dominam venisse, resurgam,
Spesque tui nobis causa vigoris erit.

(25) Ergo ego sum dubius vitae, tu forsitan istic
Iucundum nostri nescia tempus agis?
Non agis, affirmo. Liquet hoc, carissima, nobis,
Tempus agi sine me non nisi triste tibi.

Si tamen inplevit mea sors, quos debuit, annos,
(30) Et mihi vivendi tam cito finis adest,
Quantum erat, o magni, morituro parcere, divi,
Ut saltem patria contumularer humo?

Vel poena in tempus mortis dilata fuisset,
Vel praecepisset mors properata fugam.
(35) Integer hanc potui nuper bene reddere lucem;
Exul ut occiderem, nunc mihi vita data est.

Tam procul ignotis igitur moriemur in oris,
Et fient ipso tristia fata loco;
Nec mea consueto languescent corpora lecto,
(40) Depositum nec me qui fleat, ullus erit;

Nec dominae lacrimis in nostra cadentibus ora
accedent animae tempora parva meae;
Nec mandata dabo, nec cum clamore supremo
Labentes oculos condet amica manus;

(45) Sed sine funeribus caput hoc, sine honore sepulcri
Indeploratum barbara terra teget.
Ecquid, ubi audieris, tota turbabere mente,
Et feries pavida pectora fida manu?

Ecquid, in has frustra tendens tua brachia partes,
(50) Clamabis miseri nomen inane viri?
Parce tamen lacerare genas, nec scinde capillos:
Non tibi nunc primum, lux mea, raptus ero.

Cum patriam amisi, tunc me periisse putato:
Et prior et gravior mors fuit illa mihi.
(55) Nunc, si forte potes (sed non potes, optima coniunx)
finitis gaude tot mihi morte malis.

Quod potes, extenua forti mala corde ferendo,
Ad quae iampridem non rude pectus habes.
Atque utinam pereant animae cum corpore nostrae,
(60) Effugiatque avidos pars mihi nulla rogos.

Nam si morte carens vacua volat altus in aura
Spiritus, et Samii sunt rata dicta senis,
Inter Sarmaticas Romana vagabitur umbras,
Perque feros Manes hospita semper erit.

(65) Ossa tamen facito parva referantur in urna:
Sic ego non etiam mortuus exul ero.
Non vetat hoc quisquam: fratrem Thebana peremptum
Supposuit tumulo rege vetante soror.

Atque ea cum foliis et amomi pulvere misce,
(70) Inque suburbano condita pone solo;
Quosque legat versus oculo properante viator,
Grandibus in tituli marmore caede notis:

HIC EGO QUI IACEO TENERORUM LUSOR AMORUM
INGENIO PERII NASO POETA MEO
(75) AT TIBI QUI TRANSIS NE SIT GRAVE QUISQUIS AMASTI
DICERE NASONIS MOLLITER OSSA CUBENT

Hoc satis in titulo est, etenim maiora libelli
Et diuturna magis sunt monimenta mihi,
Quos ego confido, quamvis nocuere, daturos
(80) Nomen et auctori tempora longa suo.

Tu tamen extincto feralia munera semper
Deque tuis lacrimis umida serta dato.
Quamvis in cineres corpus mutaverit ign;is
Sentiet officium maesta favilla pium.

(85) Scribere plura libet: sed vox mihi fessa loquendo
Dictandi vires siccaque lilngua negat.
Accipe supremo dictum mihi forsitan ore,
Quod, tibi qui mittit, non habet ipse, vale.



5

Pontano, Parth. II, 8

Ad Marinum Tomacellum Sodalem

Fata vocant, lux alma, vale, iam deleor. At tu
Inferias vati solve, Marine, tuo;
Ossa quoque in patriam miserae transmitte parenti,
Accipiat cineres testa paterna meos;

(5) Et soror ingratae persolvat iusta favillae
Spargat et e lacrimis nostra sepulcra suis.
Illa etenim tellus, quae me genuitque tulitque,
Contegat et grata membra reponat humo.

Officium face, amice, pium manesque piato
(10) Atque Arabo noster spiret odore rogus.
Viveret o utinam frater tuus ipseque tecum
Vidisset potius funera nostra Leon;

Ille meos flentes dextra clausisset ocellos
Iunxisset geminas et mihi rite manus
(15) Ossaque iussisset molli requiescere terra
Et data perpetuum paxque quiesque foret,

Ille meos obitus versu flevisset amico,
Redderet et vati carmina maesta suo;
Sic mihi mors nec amara foret nec saeva timerem
(20) Fata nec Alecto quas gerit ante faces.

At tu, siqua tui superest tibi cura sodalis,
Fac madeant lacrimis funera nostra piis;
Te dulces deflere iuvet lususque iocosque,
Quos mea non ultra Musa sepulta canet.



6

Pannonius, El. I, 9

De se aegrotante in castris a. 1464

Castra sequor vates. Non spicula, castra sequentem
Terrent, nec celeri barbarus hostis equo,
Tristia sed dirae torquent incendia febris,
Saevior et ferro, pectora flamma premit.

(5) Seu vivis; sit amara diu tibi vita, Prometheu,
Sive iaces; durus degravet ossa lapis.
Tu generi humano tantorum causa malorum,
Abs te feralis gentibus orta lues.

Ante nec insani vexabant corpora morbi,
(10) Lurida nec macies nec dolor ullus erat.
Avia tunc nemorum mortalis turba colebat,
Inter montanas inviolata feras.

Quippe cibos rami praebebant, pocula rivi,
Antra casas, mollem, gramina laeta, torum.
(15) Nulli tum arcanas radicum noscere vires,
Herbarum aut medicas vellere cura comas.

Nec cuiquam studium varios confundere sucos,
Ulcus et artifici persecuisse manu.
Necdum etia pressae redolenti merce carinae,
(20) Portabant rubri, quod creat ora, maris.

Vita rudis, sed sospes erat, nec tabida pectis,
Angustum fati praecipitabat iter;
Sera sed annosae, cum venerat hora senectae,
Solvebat placidus, languida membra, sopor.

(25) Tu postquam aetheria nitidi de lampade solis,
Subduxti astuto, lumina adempta, dolo,
Mox letum et leti causas diffudit in orbem,
Vindex decepti scilicet ira Iovis.

Iure igitur Scythica vinctus sub rupe sedebas,
(30) Qua riget aeterno squalida zona gelu.
Nec quicquam Alcides minus hoc laudabile fecit,
Quam quod in ultricem, tela tetendit, avem.

Verum prisca nimis queror, et communia cunctis,
Ista fuit culpae, debita poena, meae.
(35) O ego ter demens, umbra qui et pace relictis,
Tentarim lituos, et fera bella, scqui!

Hic Labor, et pallens Metus, et deformis Egestas,
Hic Furor, et vultu, Mors violenta, truci.
Nec dubito, quin sol, quin aura, et pulvis et imber,
(40) Laeserit invictum, talia ferre, latus.

Quanto erat o melius densave sub ilice fusum,
Aut ubi rauca levi murmure lympha sonat,
Nunc his, nunc illis mentem oblectare libellis,
Pomave curvatis demere ab arboribus.

(45) Dicebant multi; quae te vecordia ducit?
Quo raperis? nervos consule, tiro, tuos.
Scyria celatum quam lana decebat Achillen,
Herculis aut validas, Lydia pensa, manus,

Tam femori gladius, capiti tam fulgida cassis,
(50) Fraxina tam dextrae, convenit hasta, tuae.
Ast ego praecludens monitis veracibus aurem,
Aptabam suris, aerea suta, meis.

Nec nisi duratum Lambro thoraca volebam,
Nec nisi ferrato, ferreus ire, fero.
(55) Ergo animis fruor ipse meis, et iusta profecto
Optatae capio praemia militiae.

Dum loquor, horridulos sensim rigor occupat artus,
Sentio tormenti, praevia signa, mei.
Iam labra plus multo livent, iam mucidus alget
(60) Nasus, et incusae concrepuere genae.

Nec minus ima pedum, manuum quam summa gelantur,
Acrius et longe, quam modo, vena salit.
Adiicite, o famuli, tremulis velamina membris,
Post licet exigua reiicienda mora.

(65) Quin iam flagranti penitus succendimur aestu,
sulpura ut admotas, cum rapuere, faces.
Nec late vibrata semel cito flamma residit,
Mulciber ut siccis cum strepit in foliis,

Sed manet, et miseras, urit sine fine, medullas;
(70) Tolle molesta procul pallia, tolle puer.
Num me flammivoma, quisquam Deus obruit, Aetna?
Per mea num, Phlegethon viscera forte fluit?

Uror io, immensum restingvite fluctibus ignem,
Da gelidum laticem, si quis amicus ades.
(75) Nunc quicquid volvunt Tagus, et Pactolus et Hermus,
Vilius est gutta frigidioris aquae.

Talis in Oetaci Tirynthius aggere busti,
Arsit Nessica saucius a tunica;
Crudeles Superi! merui quo crimine tantum?
(80) Quidve in me vobis displicuisse potest?

Si scelera odistis, removete cruenta latronum
Agmina, sacrilegos, tollite mille viros.
Me servate, precor, Phoebi pia sacra colentem,
Dum saltem in lucem carmina nostra volant.

(85) Plurima sunt nobis, summam poscentia limam,
Sunt quae dimidia parte parata manent.
Si vos ingenium, si florida tangeret actas,
Si species, certe vivere dignus eram.

Quamquam haud infitior, patravimus improba quaedam,
(90) Improba, non nimium flagitiosa tamen.
Verum quicquid id est, meminisse absistite, si quem
Paenitet, hoc ipso desinit esse nocens.

Oramus frustra, nec talibus atra movetur
Atropos, et ventis irrita verba damus.
(95) Agnosco vicina meae confinia vitae,
Spiritus et, numero deficiente, fugit.

O caelum o colles, et amicti gramine campi!
O vitrei fontes, o virides silvae!
Ergo ego vos dulci, pariter cum luce relinquam,
(100) Nec reliquum de me iam, nisi nomen, erit?

Heu! quod nec frater, nec adest soror optima nobis,
Quae digitis oculos condat, et ossa legat.
Tu vero multum felix carissima mater,
Cui cadere ante meas, contigit, exequias.

(105) Quid nunc? quid faceres, seu praesens ista videres,
Sive esset subiti, nuntia fama, mali?
Huc age ceratas, quam primum asserte tabellas,
Quis animi tradam, vota suprema, mei.

At vos defuncto tumulum componite amici,
(110) Roscida qua multo gramine vernat humus.
Frondosos inter saltus, et amoena virentis
Prata soli, et Dryadum concelebrata choris.

Assidue Zephyri spirent ubi mitibus auris,
Semper ubi argutae, suave querantur aves.
(115) Quin etiam tacita iaceam ne ignotus in urna,
Signari hoc cineres carmine mando meos:

ILLIC SITUS EST IANUS, PATRIUM QUI PRIMUS AD HISTRUM
DUXIT LAURIGERAS EX HELICONE DEAS.
Hunc saltem titulum, Livor, permitte sepulto,
(120) Invidiae non est in monumenta locus.



7

Sannazaro, El. II, 10

Ad Ioannem Sangrium, patricium neapolitanum,
de suo immaturo obitu

Si me saevus Amor patriis pateretur in oris
Vivere, vel saltem matre vidente mori,
Ut, quae vix uno nunc sunt ingesta libello,
Essent illa suis continuata locis,
(5) Forsitan immites potuissem temnere Parcas
Ductaque de pulla tristia pensa colo;
Nec me plebeio ferret Libitina sepulchro,
Aut raperet nomen nigra favilla meum.
Nunc cogor dulcesque lacus et amoena vireta,
(10) Pieridumque sacros destituisse choros;
Nec pote quae primis effudit Musa sub annis
Emendaturo subdere iudicio.
Sic, heu, sic tenerae sulcis resecantur aristae,
Implumes nido dic rapiuntur aves.
(15) Pro, superi, tenues ibit Sincerus in auras?
Nec poterit nigri vincere fata rogi?
At tu, quandoquidem Nemesis iubet, optime Sangri,
Nec fas est homini vincere posse deam,
Accipe concussae tabulas atque arma carinae,
(20) Naufragiique mei collige relliquias.
Errantesque cie quocunque in littore manes
Taliaque in tumulo carmina caede meo:
ACTIUS HIC IACEO. SPES MECUM EXSTINCTA QUIESCIT.
SOLUS DE NOSTRO FUNERE RESTAT AMOR.



8

Sannazaro, El. I, 1

Ad Lucium Crassum

Te fecundi tenent saxosi rura Petrini,
Rura olim proavis facta superba meis.
Et Sinuessanas spectas, mea gaudia, nymphas,
Quique novo semper sulfure fumat ager.

(5) Et modo miraris veteres in littore portus,
Nunc, Liris gelida qua fluit amnis aqua
Cunctaque felici figis vestigia cura,
Observas Latiae dum monumenta viae.

At mihi paganae dictant silvestria Musae
(10) Carmina, quae tenui gutture cantat Amor.
Fidaque secretis respondet silva querelis:
Et percussa meis vocibus antra sonant.

Nec tantum populos, nec tantum horrescimus urbes,
Quantum non iustae saevitiam dominae.
(15) Hoc vitae genus, hoc studium mihi fata ministrant,
Hinc opto cineres nomen habere meos:

Me probet umbrosis pastorum turba sub antris,
Dum rogat agrestem, lacte tepente, Palem;
Me rudis indocta moduletur arundine Thyrsis
(20) Et tam constanti laudet amasse fide.

Inde super tumulumque meum, manesque sepultos
Tityrus ex hedera serta virente ferat;
Hic mihi saltabit Corydon, et pulcher Alexis;
Damoetas flores sparget utraque manu;

(25) Fluminibusque sacris umbras inducet Iolas,
Dum coget saturas Alphesiboeus oves.
Non mihi Maeoniden, Luci, non cura Maronem
Vincere: si fiam notus amore, sat est.

Quid feret Aeacides nobis, quid cantus Ulysses,
(30) Quid pius Aeneas, Ascaniusve puer?
Ista canant alii, quorum stipata triumphis
Musa vagum e tumulis nomen in astra ferat;

At mihi tete avidis liceat vincire lacertis,
Osculaque optata sumere longa mora.
(35) Et liceat posita mirari membra lucerna,
Noctis et insolitas nectere blanditias;

Atque manus, atque ora tuis componere in ulnis,
Teque meo lassam saepe fovere sinu.
Sed quid ego, hei misero, ventosus inania fingo
(40) Somnia, quae forsan non feret ulla dies?

Felix, qui potuit duram exorare puellam,
Et capere optati gaudia coniugii.
Ille dies, noctesque suos decantat amores,
Et recolit Veneris dulcia furta suae;

(45) Ille etiam liquido perfusus odore capillos,
Exercet tenerum nocte iuvante latus,
Inque sinu dominae primos reminiscitur ignes,
Quos leviter pennis aureus afflat Amor.

Nec cupit, Aethiopum quae canent vellera silvis,
(50) Nec, quae Sidonio lana cruore rubet;
Solus habet, fuscis quid quid portatur ab Indis,
Solus habet ripas, aurifer Herme, tuas,

Et quascumque metit segetes fragrantibus arvis
Medus, et assiduo sole perustus Arabs.
(55) Non auro, aut gemmis miseri torquemur amantes,
Qui dominam poterit flectere, dives erit.

Dives ero ante alios, si te, mea vita, volentem
Sustineam ignota pauper, et exul humo.
Nam quid rubra iuvant fulgentibus aequora conchis?
(60) Aut quae multa niger rura Sabaeus erat?

Quidve torus prodest, pluma spectandus, et ostro,
Si non est gremio cara puella meo?
Si trahere infelix inter suspiria noctem
Cogor, et aeternos esse, negare, deos?

(65) Num me neglectis devovit saga sepulcris?
Num rumpunt somnos carmen, et herba meos?
Carmen inaccessa traducit ab ilice glandes,
Carmen nocturnae supprimit ora canis,

Carmen et informi pallentem sanguine Solem
(70) Inficit, et Lunae sistit euntis equos.
Quid queror infelix? utinam mihi sola nocerent
Carmina, nec nostro pectore inesset Amor.

Ille vel Aeaeae superat cantamina Circes,
Ille vel Haemoniis nata venena iugis.
(75) Parce puer: non vana queror: tu vulnere nostro
Crescis, et exsultas, saeve, cruore meo.

Quod si te nostrae ceperunt taedia vitae:
Ne cesset, quaeso, funeris atra dies.



9

Flaminio El. II, 5

De se aegrotante

Ergo adeo coeptum peraget Mors impia cursum,
Ut post eversae tristia fata domus,
Me quoque surripiat primo vix flore iuventae
Et nostra exiguus iam tegat ossa lapis?

(5) Di, quorum auspicio communes hausimus auras,
Parcite nunc vitae rumpere fila meae:
Parcite, si vestros suspexi semper honores,
Si nullo infecta est candida mens scelere.

Non prius ac caeli cursum confecit, Ibero
(10) Tingit anhelantes gurgite Phoebus equos:
At nunc perpetuam nobis Mors pallida noctem
Portat, et infernos cogit adire lacus.

Et nondum est rugis facies mihi languida, nec dum
Infecit nigras alba senecta comas.
(15) Sic rosa vix laetum calathi pandebat honorem,
Cum cadit, et rutilo murice pingit humum.

Iane pater, nostrae quondam spes una iuventae,
Iam condes manibus lumina nostra tuis:
Iam me postremo tumuli donabis honore;
(20) Et cupies tantis non superesse malis.

Ast ego secura nequidquam mente parabam
Grandia mox Umbri dicere facta Ducis,
Ut validas olim bello devicerit urbes,
Quem tremuit victis pulcher Isaurus aquis,

(25) Ut nunc indomitos certet contundere Iberos,
Italiaeque gravi solvere colla iugo.
Haec heu Persephone, supremi nuntia luctus,
Vota dedit levibus diripienda Notis.

Saepe salutifero morbum depellere suco
(30) Tentavi: at nulla cesserat arte dolor.
Saepe deum supplex clamavi numina: sed non
Audierunt nostras numina surda preces.

Quod si tanta sitis, nostrae si tanta cupido est
Mortis, et effugii spes mihi nulla manet;
(35) Ah liceat saltem Elysios invisere campos,
Et fortunatae regna beata plagae;

Hic ubi cum molli Nemesis formosa Tibullo
Ludit; et est vati Lesbia iuncta suo;
Et mihi, qualis erit teneris comitata puellis,
(40) Occurret celeri candida Lygda pede

Et dulces dabit amplexus, et basia iunget,
lunget et optati gaudia coniugii.



10

Flaminio, VI, 37
Ad Aloysium Priulum

Ah cur me lacrimis tuis, Priule
Care, conficis? Hoc tuo dolore
Mors mihi fit amara, quam binigno
Deus numine donat esse dulcem.
(5) Una viximus arcto amore iuncti,
Qualem sol radians ab ultimo Indo
Vix cernebat ad ultimum Brfitannum.
Nos unum studium, una nos voluntas
Fecit unanimesa; nihil placebat
(10) Uni, quin idem amaret alter; una
Nos domus tenuit, alebat una
Mensa: laetitiae, dolor, secunda,
Adversa unius alterum movebant,
Ut nunquam minus hic doleret illo
(15) Gauderetve. Sed haec prius fuere:
Nunc caeli vocor ad domos beatas,
Ubi me vario labore functum
Manent gaudia sempiterna. Quare,
Si cordi tuus est tibi sodalis,
(20) Pone flebilibus modum querelis
Et plausu aethereas euntem ad arces
Laeto prosequere, et piam labora
Vitam vivere, mox simul futurus.



11

Grudius, El. II, 2 (DDB 3.9.11)

Ad Annam Cobellam Uxorem, cum in Hispaniis aeger ipse decumberet

Molliri vicina vetet quis fata canendo,
Si canit ipse suas cygnus ad exsequias?
Desine fumosas, uxor, venerarier aras:
Victima tergeminas haud movet ulla deas;

(5) Indociles, eheu, properum non scindere fatum,
Hei, quam debilibus pensile staminibus!
Irritare malum, siccaque rigentia febre
Parce pia frustra labra rigare manu!

Nam mihi nulla sitim sedaverit unda liquore;
(10) In potas inhiat saevior ardor aquas.
Dividimur, coniunx, sic stant rata fata dearum;
Exspectant certo quae sua quemque loco.
Mors ades; o, placido, Mors, concomitata Sopore;
Mors, nostrum nigra in nubila conde caput;
(15) Viximus. Arenti me claudat Iberia gypso:
Pingueat et tabo torrida terra meo.

Ipsa modo Elysiis volitet mens vivida lucis,
Nutrit ubi lauros mi pater Eridanus,
Qua pia doctiloquum colludunt agmina vatum,
(20) Sacraque perpetuo carmine silva sonat.

Abstrahor, at nostro fera quae truncabit ab aevo
Adiiciet Famae tempora Mors properans.
Tu tamen, o, coniunx, melioribus utere fatis,
vive, vale longum, prosperiore deo.

(25) Vive memor nostri: at fletu corrumpere ocellos,
Et gemitu manes parce ferire meos.
Ipse ego, nulla tuos agitent ut tristia somnos,
Somnia per praesens oscula saepe premam,

Qualia per longas memini tibi figere noctes,
(30) Qualia per longos continuare dies;
Dum ratio eripiat tibi rapti coniugis ora,
Aut desiderium leniat ipsa dies.

Interea, condens memori mea membra sepulchro,
Descende Elysias serior ipsa vias:
(35) Excipiam venientem avidis amplexibus umbram,
Quaque potis, tecum spiritus unus ero.

Tunc mecum pictis levis aura vagabere campis;
Ridebit fati spicula fidus amor.
Ordine cognosces, me monstratore, puellas,
(40) Quae vatum meritis arva beata tenent.

Obvia prima tibi procedet cara Catullo
Lesbia, millenis ludere docta modis;
Complexaeque ferens tibi basia mollia, dicet:
’Accedis pulchro tu quoque digna choro.’

(45) Inde, Umbrum vatem quae blandis cepit ocellis,
Imposito victum dum pede pressit Amor;
Inde, tibi Nemesis dabit, et tibi Delia dextram,
Utraque de roseo flore revincta comam,

Utraque dilecto contexens serta Tibullo,
(50) Incedit tenero qui inter utramque pede.
Blandaque deducet cantata Neaera Marullo,
Nunc quoque quae vati est flamma, liquorque suo.

Albaque quae nuper Ioviani Fannia vatis
Furata est volucri lumina nigra deo,
(55) Ac Puerum caecum incertas errare per oras
Fecit; et incerta spargere tela manu.

Et, quae sincero successit Cinnama amore;
Et maesto propere rapta Ariadna seni.
Et quam sacrata veneratur Mincius ora,
(60) Hippolyte, lepidi Castilionis amor.

Illa dies solitos revocabit utrique calores:
Nec iunctos iterum dividet ulla dies.



12

Francesco Maria Molsa, El, III, 9

Ad sodales cum morbo gravi et mortifero premeretur

Ultima iam properant, video, mea fata, sodales,
Meque aevi metas iam tetigisse monent.
Si foret hic lectis morbus sanabilis herbis,
Sensissem medicae iam miser artis opem;

(5) Si lacrimis, vestrum quis me non luxit et ultro
Languentem toties non miseratus abit?
Obstruxere aures nostris contraria votis
Numina, et haec ventos irrita ferre iubent.

Vos mihi, quos olim colui, dum fata sinebant,
(10) Ultima iam cineri dona parate meo.
Vobiscum labor hic fuerit, quando his procul oris,
Ignara heu nostri funeris, uxor abest;

Uxor abest nostrique diu studiosa videndi
Pro reditu patriis dona vovet laribus.
(15) Haec potuit praesens, nato comitata, feretrum
Floribus et multa composuisse rosa;

Et nivei lactis fontes libasse merique,
Coniugis et manes spargere maesta queat -
Atqui me extrema compellet voce sodalem
(20) Et claudat tenera lumina nostra manu

Et fugientem animam suprema exceperit hora,
Hoc vos communi pro pietate rogo:
Non operosa peto titulos mihi marmora ponant,
Nostra sed accepiat fictilis ossa cadus;

(25) Exceptet gremio quae mox placidissima tellus,
Immites possint mne nocuisse ferae.
Rivulus haec circum dissectus obambulet, unda
Clivoso qualis tramite ducta sonat;

Exiguis stet caesa notis super ossa sepulta
(30) Nomen et his servet parva tabella meum:
HIC IACET ANTE ANNOS CRUDELI TABE PEREMPTUS
MOLSA; TER INIECTO PULVERE, PASTOR, ABI.

Forsitan in putrem longo post tempore glebam
Vertar et haec flores induet urna novos;
(35) Populus aut potius disiectis artubus alba
Formosa exsurgam conspicienda coma.

Quicquid ero, vestra haec pariter descendet in imam
Tellurem pietas Elysiumque nemus.
Quod mihi si tumulo vobis curantibus arbor
(40) Ingruat et virides explicet alta comas,

Quae circum nitidis, aestus dum saevit, obumbret
Frondibus et scissam tegmine opacet humum,
Iam mihi pyramides, regum monumenta, valete,
Et quicquid miri barbara Memphis habet.

(45) Scilicet huc, diti pecoris comitata magistro,
Conveniet festo pulchra puella die,
Quae molles ductet choreas et veste recincta
Ad certos norit membra movere modos.

Quin erit illa dies, frigus cum captet opacum
(50) hic aliquis flavo cum Corydone Mycon,
Et cantare pares et respondere parati
Alternis certent vincere carminibus;

Quorum aliquis forsan crudeli funere raptum
Me gemat et lacrimis polluat ora piis,
(55) Ac misero instauret funus sternatque sepulcrum
Floribus et nomen tollat in astra meum;

Et dulci referat Musarum ut captus amore
Sustinui patriae linquere tecta puer,
Mollibus utque olim vitam dum degimus hortis
(60) Regales potui deseruissse domos,

Utque sub umbrosae quercus platanique virentis
Maluerim densa delituisse coma,
Quam Tyria pictum chlamyde auroque intertextum
Captatis vulgi plausibus urbe vehi.

(65) Tum faciles memoret mores et puriter acta
Percurrat vitae tempora quaeque meae:
Non ego Lutheri volvens monumenta nefandis
German...m populos ritibus implicui;

Non mea mortiferos porxit tibi dextera succos,
(70) Hippolyte, Ausonii flenda ruina soli,
Auspicio externas cuius tandem Itala tellus
Ajbiectas Medica cuspide sensit opes;

Te rigidi stupuere Getae Rjhenusque bicornis
Et tremuit famulis frigidus Ister aquis,
(75) Miles ab Eoo viniens cum litore Nili
Ingemuit latebras tam procul esse sibi.

Ultorem nobis talem tete affore, pensa
Ferrea quae ducunt, praemonuere deae,
Sed tantum teriis quis te ostensura putasset
(80) Numina tamque brevi tot peritura bona?
Itala res tecum periit, tecum Itala virtus;
O nimis immiti stamina rupta manu!
Cuncta ego quae Latii dulces vulgare per oras
Dum propero et laudes dicere, magne, tuas,

(85) Ante diem Elysios cogor cognoscere campos,
Implet odoratum qua pia turba nemus.
Illic, ne incerta ludar regione viarum
Occurras vati nobilis umbra tuo,

Et myrto cinctum caput aut DaphneËde fronde
(90) In tibi vicino me velis esse loco.
Interea dulces coetus valeatis amici;
Iam vocat in nigros mors tenebrosa lacus,

Increpitatque moras Lethaeae portitor undae,
Et remi auditus per loca senta fragor.
(95) Di tamen in melius vertant haec omina, si quem
Humanis precibus non pudet esse locum.



13

Petrus Lotichius Secundus, El. III, 9

Ad Joannem Sambucum Pannonium,
cum gravissimo morbo laboraret Bononiae.

Fata vocant, Sambuce, tuum manesque sodalem,
Iam tenebris oculos nox tegit atra meos.
Te curare decet supremum mortis honorem,
Inque peregrino solvere iusta solo.

(5) Ne sine desertis cineres habitare tenebris,
Ossa nec inmundo clausa iacere situ:
Ante fores templi, nudoque sub aethere, tellus
Accipiat gremio frigida membra suo.

Nec tibi sit socii mors immatura dolori,
(10) Nec venias madidis ad mea busta genis.
Me satis est multos iuvenem flevisse per annos,
Dum queror aetatis tempora dura meae.

Quin potius fessos oblecta carmine manes,
Instaurans culta funera maesta lyra.
(15) Pro quibus officiis, haeres abeuntis amici,
Accipe fortunae munera parva meae.

Non mihi sunt Baccho colles, oleisque virentes,
Praediave Aemiliis conspicienda iugis;
Tu veterum dulces scriptorum sume libellos,
(20) Attritos manibus quos iuvet esse meis.

Invenies etiam viridi quae lusimus aevo,
Dum studiis aetas mollibus apta fuit.
Illa velim rapidis sic uras carmina flammis,
Ut vatem ipse suis ignibus ussit amor.

(25) Iamque vale, et tenera bustum superintege mirto.
Non poterit cineres illa gravare meos.



14

Lotichius, El. I, 6

Ad Michaelem Beutherum,
de se aegrotante

Iam tepet a Zephyris iterum spirantibus aer,
blandaque purpurei tempora veris eunt;
Fugit hiems adoperta gelu, Boreaeque furentis
Frigore concretas Sol liquefecit aquas.

(5) Alma parens laeto se vestit caespite tellus,
Arbor et umbrosas induit alta comas;
Et nemorum solamen avis sub fronde latentem
Unguibus et docili construit ore larem;

Agricolamque seges molli delectat in herba,
(10) Heu seges hic domino non resecanda suo!
Sed trucis hoc belli vitium est, frugesque recentes
Praedator celeri proterit Hunnus equo.

Vere nitent sulci, ver mollibus utile pratis;
Natus et aprici tempore veris Amor.
(15) Cultus ager pecori victum, custodibus umbram
Sufficit herbosi vallis opaca soli.

Dumque levi tenerum meditatur arundine carmen
Pastor, et alternis ludit avena modis:
Luxuriant saliuntque greges, et saepe canentis
(20) Rustica balatu carmina rumpit ovis;

Interea tacitos calor ossibus excitat ignes,
Ipsaque cum tota corpora mente vigent.
Ergo erat, ut patriam (reditum si fata dedissent)
Hiberno peterem non remorante gelu,

(25) Ut doctis viridi Musis operatus in aevo,
Niterer ingenio nomen habere meo.
Forsitan et nitidos olim pro casside crines
Ambiret foliis laurus odora suis.

Nunc iaceo cunctis defectus viribus aeger,
(30) Solus, in ignotis, miles inopsque, locis.
Omne perit iuvenile decus, totumque perurit
Inmensus lateris, non sine febre, dolor.

Deficit et ducens vitales spiritus auras,
Oraque vix praestant arida voci iter.
(35) Scilicet haec mortis dantur mihi signa propinquae;
Viximus: exacto tempore, fata vocant.

At non hoc olim puerum sperare iubebat
Fatidico celebris Noricus ore senex;
Sed fore qui seros famam proferret in annos,
(40) Sacraretque alta nomen in arce suum.

Astra fefellerunt, primoque in flore iuventae
Auferor. heu fallax et breve vita bonum!
Non mihi iam patriae superest spes ulla videndae;
Manibus haec tellus est habitanda meis.

(45) Ergo nec in nota saltem regione quiescam,
Nec monumenta meum corpus avita tegeut?
Qua pater ilicibus ripam praetexit, et alnis
Cynthius, et leni murmurat unda sono.

O mihi si gelidae, rigui de fonte petitus
(50) Acidis, has fauces haustus inundet aquae!
Quam iuvat herboso versare in caespite corpus!
O ripae medio dulce cubile die!

Frigida Pegasides vestro date pocula vati,
Utilis et rapido me levet igne liquor.
(55) Ferte salutiferas herbas, et si qua per orbem
Gramina Paeoniis usibus apta virent.

Me miserum, quanto succensus torqueor aestu!
Quam rapidos ictus sentit utrumque latus!
Nec cibus ora iuvat, nec mulcet lumina somnus,
(60) Astra licet prono fessa Boote cadant.

Cuncta silent, carpunt hominesque feraeque soporem,
Densaque compositas occulit arbor aves.
Sola dolet mecum, nostras imitata querelas,
Et plenum gemitus dat Philomela sonum,

(65) Hortorumque sedens vicinis abdita ramis,
Arguto varios integrat ore modos.
Carminibus sua fata levat felicior ales
Daulias: invalido nil opis illa ferunt.

Nil artes herbaeque valent, succique potentes:
(70) Nil placidum coeli tempus et aura iuvant.
Testor, amice, Deos, fortunatosque piorum
Vos adeo manes, Elysiumque nemus.

Non ego, quod rapior primis inglorius annis,
Fata moror, quamvis vincere dulce foret.
(75) Tu facis, ah miseranda parens, tua serior aetas,
Tempus in exiguum cur superesse velim,

Ne tanti tibi morte mea sim causa doloris,
Et desolatae certa ruina domus.
Si tamen importuna feret me Parca, leguntque
(80) Ultima fatales hic mihi fila Deae:

Officium saltem tumulo largire supremum,
Cum repetes patriae, culte poëta, solum;
Ossaque praeteriens ne calcet operta viator,
Fac lapis inscriptis indicet illa notis.

(85) Et duo sinit versus: HIC MILITIS OSSA SECUNDI,
IPSAQUE, PRO PATRIA QUAE TULIT, ARMA IACENT.
Perfer et haec miserae mandata novissima matri,
Ne violet lacrimis gaudia nostra suis.

Nec tibi apud superos sit vilis fama sepulti,
(90) Floreat in libris sed diuturna tuis.
Illam post obitus, lucis solamen ademptae,
Si mereor, cineres spem sine ferre meos.

Tunc ego non Pario caesum de marmore bustum,
Gentis odoriferae nec mihi dona velim;
(95) Sed laetus pietate tua, divisa beatis
Manibus Elysii sancta virecta colam,

Arentemque sitim relevans felicibus undis,
Ipsius ex vitae fonte perenne bibam.
Cara vale genetrix, et tu germane, sororque,
(100) Et memor absentis si quis amicus eris.

Tuque loci, vates, consors natalis, et aegro
Terra mihi patriae non repetenda, vale.



15

Lotichius, El. II, 5

Ad Joannem Sambucum Pannonium

Ibimus aequoreas sine te, Sambuce, per undas;
Sit, precor, ad longas utilis aura vias.
Tu repetis primos Araris, quos vidimus, ortus,
Et Rhodani liquidas, quas Arar auget, aquas.

(5) Nam tecum montes ibi vult habitare salubres
Noster egens medicae nunc Apianus opis:
Tempore qui longo fervoribus ustus anhelis,
Mutato sperat posse valere loco.

(10) Vade, nec immiti correptum febre sodalem
Desere: iucundum te duce fiet iter.
Felices crescunt illis regionibus herbae:
Floridior nullis est panacea iugis.

Mobilibusque leves spirant afflatibus aurae,
Nec canis aestivi tempora sicca nocent.
(15) Rura, quiesque animi diuturnos pellere morbos
Saepe Machaonia fortius arte solent.

Non ego vos animo properans gaudente relinquam,
Nec meus a vobis tam celer ibit amor,1
Sed prius hunc culto totum ducemus in horto
(20) Lusibus, et cyathis, carminibusque diem.

Pampinus aestivas mensae circumdabit umbras,
Altaque vicinas integet ulmus aquas,
Naïs ubi virides et Hamadryas irrigat herbas,
Utraque deliciis Nympha beata suis.

(25) Illic unanimes convivabuntur amici,
Verbaque de variis plurima rebus erunt.
Nec deerit fidibus teneras qui mulceat aures,
Et citharae doctas applicet arte manus;

Atque aliquis veteres apio praecinctus amores
(30) Concinet, ac largo proluet ora mero;
Ipse ego, florenti redimitus tempora myrto,
Pocula pro vestra multa salute bibam,

Cunctaque praeteritae repetens solatia vitae,
Conquerar absenti nil fore dulce mihi.
(35) Gratus enim longae mihi consuetudinis usus,
Quidquid in hoc nobis incidit orbe, fuit.

Scilicet in vestro geniales pectore Musae,
Numinis effigiem constituere sui;
Hinc amor, et simplex probitas, hinc copia fandi,
(40) Tinctaque Cecropio carmina melle fluunt.

Non pariter latum sulcabimus amplius aequor,
Prora fatigatis non dabit una torum,
Nec simul a nautis portus scitabimur aptos,
Quaeque regant tacitae sidera noctis iter.

(45) Vos quoque suprema nunc forsitan adloquor hora;
O utinam memores sitis uterque mei!
Ipse pruinosae iuga seu calcabo Pyrenes,
Sive tuo lassus flumine, Vare, bibam.

Seu quocumque trucis caput hoc feret impetus undae,
(50) Semper inoblita vos pietate colam.
Felix qui solis, parvo contentus, in agris
Degit, ubi proavis res fuit ante suis,

Nec pelagi scopulos, nec acerba pericula novit,
Nec liquor aequoreae quam sit amarus aquae.
(55) Certe ego, si sinerent mea fata, quiescere vellem,
Tempus et arbitrio ponere dulce meo;

Certe ego sic agerem molles inglorius annos,
Nec mihi solstitium, nec gravis esset hiems.
Nunc miseri virides errando perdimus annos:
(60) Nemo sed (heu) curas effugit ipse suas.
Adde tot exhaustos multis, sine honore, labores,
Quorum culpata est (nec meruere) fides.
Intera surrepit iners et inutilis aetas,
Inque alias certe mors vocat atra vias.

(65) Sic vates umbris crudelibus occubat Altus,
Sic Rosa, flos aevi nuper uterque sui.
Alte, tuos cineres (quicumque est) alluit Arnus,
Paeoniae celsis occidit ille iugis,

Nec iuvit doctas mentem formasse per artes,
(70) Fonte nec Aonio deposuisse sirim.
Concordes animae, regeret dum spiritus artus,
Natalis cuperem vos tenuisset humus.

Quis dedit ignotis tumulos? quis lumina texit?
Quis scit an haec fati nos quoque iura manent?
(75) Quandocumque volent, superis parere necesse est.
Terra sepulturae quaelibet apta meae.

Nulla mihi est, nostro quae ploret funere coniunx:
Et pia, si moriar, non erit orba parens.2
Ad mea si quando venietis busta sodales,
(80) Qua procul occiduo litora sole tepent:

Este mei longum memores, requiemque precati,
Spargite pallentes ante sepulcra rosas,
Et facite ut cineri Lotos mea praebeat umbram,
Carmen et in viridi cortice tale gerat:

(85) ANTE DIEM VATES CONSUMPTUS MORTE SECUNDUS
HIC SITUS EST: DICTA PACE VIATOR ABI.



16

Janus Broukhusius, El. IV, 1

Ad Petrum Francium

Dum sumus in Morina, Franci dulcissime, terra,
Et rabiem Mavors et nova tela parat;
Ecquid prisca tui superest tibi cura sodalis,
Nec meus e caro pectore fugit amor?

(5) Ecquid in incepto perstat tibi vita tenore
Otia doctarum degere Pieridum?
Et modo Sicania celebras Amaryllida canna,
Et modo Maeonia concinis arma tuba?

Nasonemve tuum per Thespia rura secutus
(10) Idalium tenui stamine fingis opus?
Felix, quem Clario nutrivit Phoebus in antro,
Quem Charitum excepit triga, decensque Venus.

Felix, qui viles didicisti spernere curas,
Ac Musis tantum vivere, et ipse tibi.
(15) Cur, rogo, cum studiis pariter capiamur iisdem,
Cumque tuo vivam pectore, tuque meo;

Et pariles animos non impar corpus honestet,
Et pariles annos par quoque vita regat;
Cur, inquam, parili non cedunt omnia fato?
(20) Omnia cur tibi sunt candida, nigra mihi?

Non equidem strabo limo tua commoda visu;
(Absit, et in vulgus dedecus illud eat)
Sed mea me dudum docuerunt damna dolere,
Et superest, video, nil nisi flere mihi.

(25) Quae si cuncta querar, primoque a fonte dolorem
Ordiar indignum; quid nisi nota querar?
Ac tibi praesertim, vitae qui fata peractae
Nobiscum memori condita mente tenes.

Et tamen hoc quodcumque mali est superare ferendo
(30) Possem, fortuna nec minor esse mea;
Haud me adeo finxit animi Natura pusilli,
Ut, quod praeteriit, praeteriisse querar.

Sed te quod careo, quod tot regionibus absum,
Quod mea speratus gaudia fallit amor;
(35) Id vero miserum cruciat, mentemque venenat:
Hinc trahit ingratas vita mihi tenebras.

Nunc et luce mali redeunt, et nocte, dolores;
Nec bona nocte quies, nec bona luce venit.
Sordent rura oculis, sordent gelidae convalles,
(40) Et pellucenti rivus amoenus aqua;

Deliciaeque meae densis nemora ardua ramis,
Antraque ludentum mollia Naïadum.
Tentavi, fateor, veterem si pellere possem,
Esset et alterius funus amoris amor.

(45) Et: ’Mihi, quod teneam, quod amem, quo ludere possim,
Ganda dabit,’ dixi: nec mora, Ganda dedit.
Ante oculos blandae versabat imago Neaerae:
Ilicet, in ventos iam novus ibat amor.

Spes quoque magna fuit nuper te, care, videndi:
(50) Illa sed heu fallax et male firma dea est.
Omnia cum cupiam potare oblivia iuncta,
Non minuunt luctus omnia iuncta meos.

At, puto, mors minuet: quae si miserabitur olim,
Non est ad veras surda futura preces.
(55) Ergo ego cum cinerem fuero conversus in atrum,
(Quando erit, o superi, quando erit illa dies?)

Tu, precor, infaustae solamen dulce iuventae,
Reliquias nostri collige naufragii;
Nempe tuae fidei tenues commendo libellos,
(60) Quaeque mihi niveus verba praeivit Amor.

Illic invenies primae conamina Musae;
Forsan et invenies quod placuisse queat.
Quae tu sive virum cupies volitare per ora,
Sive magis longa carmina nocte premi:

(65) Te sibi patronum, te sunt habitura parentem,
Quando aliter functus noluit esse parens.
Quod mihi si praestes (sed nec praestare negabis)
Inque operis partem te iuvet ire mei:

Aequius occumbam, nec sic, delecte, pigebit
(70) Ad fortunatas ferre pedem choreas.



17

Richeus van Ommeren, El. V

Ad virum doctissimum Hermannum Bosscha,
amicum suavissimum.

Tempus adest, moriar. dulces, valeatis, amici!
Me vocat in nigros flebilis hora lacus.
Scilicet immanes lacerant mihi pectora curae,
Membraque tristitiae pondere pressa cadunt.

(5) Ut rosa, quae nimio solis torretur ab aestu,
Languet, et a Zephyri flamine tacta cadit:
Ut ratis horrendis fertur quassata procellis,
Ludibrium Boreae, ludibriumque mari.

Non me funereo conterret murmure bubo,
(10) Colchica nec magico carmine cantat anus.
Languida quum pennis mulcet mihi corpora Morpheus,
Praedicunt certam somnia vera necem.

Ergo erit illa dies, nostro qua percita casu
SYLVIA vesanis unguibus ora petat,
(15) Et tumulo sedeat, laceros foedata capillos,
Condat et in tepidos ossa cremata sinus,

Et cineres amplexa meos componat in urna,
Et lacrymis spargat marmora dura suis?
O utinam magnae sensisset tela Diones
(20) Parca, Cytheriacis invidiosa iocis!

Nullus amans tenerae lugeret funus amicae,
Fleret et in viduo nulla puella toro:
Inter at amplexus et basia, laetus amator
Deficeret dominae deficiente sinu.

(25) Tunc animae iunctis saltarent molliter ulnis,
Et peterent nigri lurida regna Dei;
Multaque dum lepidis miscerent oscula verbis,
Tranaret Stygios umbra beata lacus.

Portitor ipse Charon, fluvio remisque relictis,
(30) Innocuis vellet lusibus ire comes,
Basiolumque sibi pretium non vile laboris
Posceret a roseo virginis ore senex.

Basiolis Stygiae resonarent undique ripae,
Ederet et querulos vallis odora sonos.
(35) Aemula Tisiphone, roseo fucata colore,
Anguineas cuperet deposuisse comas,

Et Cytherea Venus, Charitum stipante caterva,
Iura daret niveo conspicienda toro.
Non rota, non scopulus miseros torqueret amantes,
(40) Urgeret medias nec sitis inter aquas.

Poena foret teneris dextram vincire hyacinthis,
Et gerere e Cypriis vincula nexa rosis;
Aut dominae coram nutus spectare loquaces,
Basia nec toto iungere posse die.

(45) O utinam tali liceat mihi vivere regno!
Quam colerem Paphiae mollia iura Deae!
Sed quid vana peto? laeti procul ite cachinni!
Instat, io, nostrae flebilis hora necis.

Lurida iam resonant infernae texta carinae,
(50) Squalidus et rauco murmurat ore Charon,
Increpitatque moras, Parcamque incusat inertem,
Clamat et assiduis vocibus "umbra veni!"

Interea, miserate meos, HERMANNE, dolores,
Ultima iam socio porrige dona tuo.
(55) Tu mihi, quum gelido labuntur frigore membra,
Conde, precor, fida lumina cara manu,
Et mea, quae spissis conduntur pressa tenebris,
Si vacat, arbitrio carmina subde tuo.
Scilicet invenies tenerae modulamina Musae,
(60) Quae cecini balbo parvulus ore puer.

Invenies pariter laetis quae lusimus annis,
SYLVIA dum cupido lumine visa fuit.
Forsitan haec gratos possint mulcere Nepotes,
Carmina nec vati sint inhonora suo.

(65) Quae teneant animum, Batavo spargantur in orbe,
Quae minus, obscura condita nocte premas.
Sic, precor, Aonias concedant Numina vires,
Et fluat ornatu nobiliore melos!
COELIA sic, Frisias inter celeberrima Nymphas,
(70) Praebeat ambrosio gaudia mille sinu;
Mutuaque alternis iungantur pectora flammis,
Et videas placidos leniter ire dies!

Quod superest viduam, precor, ah solare puellam,
Quae desolato nunc gemit in thalamo,
(75) Nec pia continuo tabescant corda dolore,
Lingua nec aeternos laedat acerba Deos.

Illa sed accedat tecum sociata sepulcro,
Taliaque in rigida carmina fronte notet:
CONDITUR. HIC. IUVENIS. TUMULUM. VENERARE. IUVENTUS
(80) ET. CINERI. DICAS. SIT. TIBI. TERRA. LEVIS

Infundatque merum, Syriosque inspergat odores,
Albaque purpureis lilia cum violis.
Sic ego, dum Stygiae spatiabor margine ripae,
Iactabo placidis munera tanta choris.



18

Gilbert, Ode 9

Imitée de plusieurs psaumes

J’ai révélé mon coeur au Dieu de l’innocence;
Il a vu mes pleurs pénitents;
Il guérit mes remords, il m’arme de constance:
Les malheureux sont ses enfants.

(5) Mes ennemis, riant, ont dit dans leur colère:
’Qu’il meure, et sa gloire avec lui!’
Mais à mon coeur calmé le Seigneur dit en père:
’Leur haine sera ton appui.

A tes plus chers amis ils ont prété leur rage:
(10) Tout trompe ta simplicité;
Celui que tu nourris court vendre ton image,
Noire de sa méchanceté.

Mais Dieu t’entend gémir, Dieu vers qui te raméne
Un vrai remords, né des douleurs;
(15) Dieu qui pardonne enfin à la nature humaine
D’être faible dans les malheurs.

J’éveillerai pour toi la pitié, la justice
De l’incorruptible avenir:
Eux-même épureront, par leur long artifice,
(20) Ton honneur qu’ils pensent ternir.’

Soyez béni, mon Dieu, vous qui daignez me rendre
L’innocence et son noble orgueil;
Vous qui pour protéger le repos de ma cendre,
Veillerez près de mon cercueil.

(25) Au banquet de la vie, infortuné convive,
J’apparus un jour, et je meurs:
Je meurs, et sur ma tombe, où lentement j’arrive,
Nul ne viendra verser des pleurs.

Salut, champs que j’aimais, et vous, douce verdure,
(30) Et vous, riant exil des bois!
Ciel, pavillon de l’homme, admirable nature,
Salut pour la dernière fois!

Ah! puissent voir long-temps vortre beauté sacrée
Tant d’amis sourds à mes adieux!
(35) Qu’ils meurent pleins de jours! que leur mort soit pleurée!
Qu’un ami leur ferme les yeux!



19

Adolphe Michel

La vie est un exil où l’homme qui voyage,
Attend parmi les pleurs un riant avenir;
Mais chacun ici-bas veut marquer son passage,
Chacun réclame un souvenir.

(5) Moi, banni, delaissé, voyageur solitaire,
Roseau brisé par l’Aquilon,
Hélas! j’aurai bientôt passé sur cette terre,
Comme un ruisseau tari qui n’a point eu de nom!

Bientôt j’aurai vécu! Quand ma froide poussière
(10) Reposera captive à l’ombre du tombeau,
Mon nom ne sera point gravé sur une pierre;
Ce nom d’un malheureux, dans la nature entière,
N’aura pas une voix, n’aura pas un écho!

Pourtant, à peine admis au banquet de la vie,
(15) Je soupirais déjà pour de nobles malheurs.
Qui, je sentais en moi la flamme du génie,
Et je rêvais la gloire au milieu des douleurs!

Oh! que j’ai dit souvent: ’Qu’on m’apporte une lyre!
Je veux, loin de la terre et de l’humble vallon,
(20) M’enivrer au torrent du sublime délire,
Gravir le mont sacré d’où descend Apollon.

- Sans guide, espères-tu naviguer sans naufrage
Sur l’océan qui mène à la célébrité?
Quoi! tu n’as point d’amis, tu n’as que du courage.
(25) Et tu parles de gloire et d’immortalité!’

Ma mère!... oui, pour toi je m’immole,
Qui, pour toi, contre un dieu, je consens à lutter:
Et quand je vois briller la palme au Capitole,
Je dis: Ce n’est pas moi qui dois la disputer!

(30) Ce feu, ce feu vainqueur que recèle mon âme,
Il n’est point étouffé! je lui sers d’aliment:
Je ressemble au foyer qui, sans jeter de flamme,
Se consume secrëtement.

Ainsi, la jeune fille, à ce monde arrachée,
(35) Vit regrettant son trouble et rêvant ses pleisirs;
Son coeur s’épuise, en proie à de vagues désirs,
Et son front se ternit comme une fleur séchée!

Le deuil remplit ses jours et prolonge ses nuits;
Elle meurt lentement et d’un mal qu’on ignore;
(40) Ses soeurs, sans la calmer, plaignent ses nois ennuis;
Sa virginité la dévore.



20

André Chénier, El. II, 2

Aujourd’hui qu’au tombeau je suis prêt à descendre,
Mes amis, dans vos mains je dépose ma cendre.
Je ne veux point, couvert d’un funèbre linceul,
Que les pontifes saints autour de mon cercueil,
(5) Appelés aux accents de l’airain lent et sombre,
De leur chant lamentable accompagnent mon ombre,
Et sous des murs sacrés aillent ensevelir
Ma vie et ma dépouille, et tout mon souvenir.
Eh! qui peut sans horreur à ses heures dernières,
(10) Se voir au loin périr dans des mémoires chères?
L’espoir que des amis pleureront notre sort
Charme l’instant suprême et console la mort.
Vous-mêmes choisirez à mes jeunes reliques
Quelque bord fréquenté des pénates rustiques,
(15) Des regards d’un beau ciel doucement animé,
Des fleurs et de l’ombrage, et tout ce que j’aimai.
C’est là, près d’une eau pure, au coin d’un bois tranquille
Qu’à mes mânes éteints je demande un asile:
Afin que votre ami soit présent à vos yeux,
(20) Afin qu’au voyageur amené dans ces lieux,
La pierre, par vos mains de ma fortune instruite,
Raconte en ce tombeau quel malheureux habite;
Quels maux ont abrégé ses rapides instants;
Qu’il fut bon, qu’il aima, qu’il dut vivre longtemps.
(25) Ah! le meurtre jamais n’a souillé mon courage.
Ma bouche du mensonge ignora le langage,
Et jamais, prodiguant un serment faux et vain,
Ne trahit le secret recélé dans mon sein.
Nul forfait odieux, nul remords implacable
(30) Ne déchire mon âme inquiéte et coupable.
Vos regrets la verront pure et digne de pleurs;
Oui, vous plaindrez sans doute en mes longues douleurs
Et ce brillant midi qu’annonçait mon aurore,
Et ces fruits, dans leur germe éteints avant d’éclore,
(35) Que mes naissantes fleurs auront en vain promis.
Oui, je vais vivre encore au sein de mes amis.
Souvent à vos festins qu’égaya ma jeunesse,
Au milieu des éclats d’une vive allégresse,
Frappés d’un souvenir, hélas! amer et doux,
(40) Sans doute vous direz: "Que n’est-il avec nous!"

Je meurs. Avant le soir j’ai fini ma journée.
A peine ouverte au jour, ma rose s’est fanée.
La vie eut bien pour moi de volages douceurs;
Je les goûtais à peine, et voilà que je meurs.
(45) Mais, oh! que mollement reposera ma cendre,
Si parfois, un penchant impérieux et tendre
Vous guidant vers la tombe où je suis endormi,
Vos yeux en approchant pensent voir leur ami!
Si vos chants de mes feux vont redisant l’histoire;
(50) Si vos discours flatteurs, tout pleins de ma mémoire,
Inspirent à vos fils, qui ne m’ont point connu,
L’ennui de naître à peine et de m’avoir perdu.
Qu’à votre belle vie ainsi ma mort obtienne
Tout l’âge, tous les biens dérobés à la mienne;
(55) Que jamais les douleurs, par de cruels combats,
N’allument dans vos flancs un pénible trépas;
Que la joie en vos coeurs ignore les alarmes,
Que les peines d’autrui causent seules vos larmes,
Que vos heureux destins, les délices du ciel,
(60) Coulent toujours trempés d’ambroisie et de miel,
Et non sans quelque amour paisible et mutuelle!
Et quand la mort viendra, qu’une amante fidèle,
Près de vous désolée, en accusant les dieux,
Pleure, et veuille vous suivre, et vous ferme les yeux!



21

André Chénier, Iambe 10

...
On vit; on vit infâme. Eh bien? il fallut l’être;
L’infâme après tout mange et dort.
Ici, même en ces parcs où la mort nous fait paître,
Où la hache nous tire au sort,
(5) Beaux poulets sont écrits; maris, amants sont dupes;
Caquetage, intrigues de sots.
On y chante; on y joue; on y lève des jupes
On y fait chansons et bons mots;
L’un pousse et fait bondir sur les toits, sur les vitres,
(10) Un ballon tout gonflé de vent,
Comme sont les discours de sept cents plats bélîtres,
Dont Barère est le plus savant.
L’autre court; l’autre saute; et braillent, boivent, rient,
Politiqueurs et raisonneurs;
(15) Et sur les gonds de fer soudain les portes crient:
Des juges tigres, nos seigneurs,
Le pourvoyeur paraît. Quelle sera la proie
Que la hache appelle aujourd’hui?
Chacun frissonne, écoute; et chacun avec joie
(20) Voit que ce n’est pas encor lui.
Ce sera toi demain, insensible imbécile!
...



22

André Chénier, Iambe 11

Comme un dernier rayon, comme un dernier zéphyre
Animent la fin d’un beau jour,
Au pied de l’échafaud j’essaie encor ma lyre;
Peut-être est-ce bientôt mon tour.
(5) Peut-être avant que l’heure en cercle promenée
Ait posé sur l’émail brillant,
Dans les soixante pas où sa route est bornée,
Son pied sonore et vigilant,
Le sommeil du tombeau pressera ma paupière.
(10) Avant que de ses deux moitiés
Ce vers que je commence ait atteint la dernière,
Peut-être en ces murs effrayés
Le messager de mort, noir recruteur des ombres,
Escorté d’infâmes soldats,
(15) Ebranlant de mon nom ces longs corridors sombres,
Où seul, dans la foule à grands pas
J’erre, aiguisant ces dards persécuteurs du crime,
Du juste trop faibles soutiens,
Sur mes lèvres soudain va suspendre la rime;
(20) Et chargeant mes bras de liens,
Me traîner, amassant en foule à mon passage
Mes tristes compagnons reclus,
Qui me connaissaient tous avant l’affreux message,
Mais qui ne me connaissent plus.
(25) Eh bien! j’ai trop vécu. Quelle franchise auguste,
De mâle constance et d’honneur,
Quels exemples, sacrés doux à l’âme du juste,
Pour lui quelle ombre de bonheur,
Quelle Thémis terrible aux têtes criminelles,
(30) Quels pleurs d’une noble pitié,
Des antiques bienfaits quels souvenirs fidèles,
Quels beaux échanges d’amitié
Font digne de regrets l’habitacle des hommes?
La peur blême et louche est leur Dieu,
(35) La bassesse, la feinte. Ah! lâches que nous sommes!
Tous, oui, tous. Adieu, terre, adieu,
Vienne, vienne la mort! que la mort me délivre!
Ainsi donc, mon coeur abattu
Cède au poids de ses maux! Non, non. Puissé-je vivre,
(40) Ma vie importe à la vertu.
Car l’honnête homme enfin, victime de l’outrage,
Dans le cachots, près du cercueil,
Relève plus altiers son front et son langage,
Brillant d’un généreux orgueil.
(45) S’il est écrit aux cieux que jamais une épée
N’étincellera dans mes mains,
Dans l’encre et l’amertume une autre arme trempée
Peut encor servir les humains.
Justice, Vérité, si ma main, si ma bouche,
(50) Si mes pensers les plus secrets
Ne froncèrent jamais votre sourcil farouche;
Et si les infâmes progrès,
Si la risee atroce ou, plus atroce injure,
L’encens de hideux scélérats,
(55) Ont pénétré vos coeurs d’une large blessure,
Sauvez-moi. Conservez un bras
Qui lance votre foudre, un amant qui vous venge.
Mourir sans vider mon carquois!
Sans percer, sans fouler, sans pétrir dans leur fange
(60) Ces bourreaux barbouilleurs de lois!
Ces vers cadavéreux de la France asservie,
Egorgée! ô mon cher trésor,
O ma plume, fiel, bile, horreur, dieux de ma vie!
Par vous seuls je respire encor,
(65) Comme la poix brûlante agitée en ses veines
Ressuscite un flambeau mourant.
Je souffre; mais je vis. Par vous, loin de mes peines
D’espérance un vaste torrent
Me transporte. Sans vous, comme un poison livide,
(70) L’invisible dent du chagrin,
Mes amis opprimés, du menteur homicide
Les succès, le sceptre d’airain,
Des bons, proscrits par lui, la mort ou la ruine,
L’opprobre de subir sa loi,
(75) Tout eût tari ma vie, ou contre ma poitrine
Dirigé mon poignard. Mais quoi!
Nul ne resterait donc pour attendrir l’histoire
Sur tant de justes massacrés!
Pour consoler leurs fils, leurs veuves, leur mémoire,
(80) Pour que des brigands abhorrés
Frémissent aux portraits noirs de leur ressemblance,
Pour descendre jusqu’aux enfers
Nouer de triple fouet, le fouet de la vengeance
Déjà levé sur ces pervers!
(85) Pour cracher sur leurs noms, pour chanter leur supplice?
Allons, étouffe tes clameurs,
Souffre, ô coeur gros de haine, affamé de justice.
Toi, Vertu, pleure si je meurs.



23

Loyson, El. III

Le lit de mort.

Cessez de me flatter d’une espérance vaine;
Cessez, ô mes amis, de me cacher vos pleurs.
La sentence est portée; oui, ma mort est certaine,
Et je ne vivrai plus bientôt que dans vos coeurs.

(5) Pour la dernière fois, j’ai vu briller l’aurore,
Pour la dernière fois ce beau soleil m’a lui;
Votre ami, succombant au mal qui le dévore,
Sur le déclin du jour va s’éteindre avec lui.

Mais demain, quand paré d’une splendeur nouvelle
(10) Le soleil triomphant rentrera dans les cieux,
Votre ami dormira dans la nuit éternelle,
Et l’éclat du matin n’ouvrira plus ses yeux.

Déjà tout s’obscurcit, tout s’efface à ma vue,
Tout m’échappe, entraîné par d’invisibles mains;
(15) Et seule s’offre à moi cette route inconnue
Dont le terme se cache aux regards des humains.

Eh bien! ces noirs sentiers, ces régions obscures,
Cette nuit du trépas, n’étonnent point mon coeur.
Vers le Dieu qui m’attend je lève des mains pures:
(20) Ennemi du méchant, il est mon protecteur.

Couvrez mon lit de fleurs, couronnez-en ma tête;
Placez, placez ma lyre en mes tremblantes mains.
Je saluerai la mort par une hymme de fête:
Vous, de mes derniers chants répétez les refrains.

(25) Mais quel trouble s’élève en mon ame affaiblie?
Pourquoi tombent soudain ces transports généreux?
Mes regards, malgré moi, se tounent vers la vie,
Et ma lyre ne rend que des sons douloureux.

Malheureux que je suis! je n’ai rien fait encore
(30) Qui puisse du trépas sauver mon souvenir!
J’emporte dans la tombe un nom que l’on ignore,
Et tout entier la mort m’enlève à l’avenir!

Malfilâtre! Gilbert! trop heureuses victimes,
Vour mourûtes frappés dans la fleur de vos ans;
(35) Mais, ravie au tombeau par quelques vers sublimes,
Votre gloire survit et triomphe du temps!

Hélas! plus jeune encore et bien plus déplorable,
Sans pouvoir m’illustrer par de nobles efforts,
Sans laisser après moi nulle marque durable,
(40) Je vais me réunir à la foule des morts.

Ah! si du moins ces sons d’une bouche expirante,
Ces accents d’une voix qui s’éteint pour jamais,
Si ces chants échappés à la parque impuissante,
De l’avenir un jour excitaient les regrets!

(45) Si, grâce à ces débris sauvés de mon naufrage,
De la mort qui m’atteint mon nom victorieux
Sur l’abîme des tems surnageoit d’âge en âge,
Et bravait de l’oubli l’effort injurieux!...

O mes amis, à tout j’ai préféré la gloire.
(50) La gloire! cet espoir fit mes jours les plus beaux.
Qu’ importe que notre ombre ait franchi l’onde noire,
Quand l’immortalité consacre nos tombeaux?

Trop vaine illusion de mon âme charmée!
Pour les siècles futurs je n’aurai pas été!
(55) Ma mémoire en vos coeurs doit périr enfermée!
C’est là mon univers et ma postérité.

Eh bien! écoutez donc mes paroles dernières;
Approchez: sur ce lit, témoin de mes tourments,
Jurez à votre ami d’accomplir ses prières!
(60) Mais, non, je vous connais; retenez vos sermens.

Au moment ou la mort va frapper ma jeunesse,
Par ce coup imprévu, des parents adorés
Perdront l’unique appui qu’attendait leur vieillesse;
Je vous lègue le soin de ces gages sacrés.

(65) Qu’ils vont pleurer ce fils, que la parque inhumaine
Sur des bords étrangers aura frappé loin d’eux!
Combien ils maudiront cette terre lointaine,
Qui me prive en mourant de leurs derniers adieux!

Qu’ai-je fait en quittant leur modeste chaumière?
(70) J’ai dérobé ma cendre à leurs justes douleurs.
Je suis venu chercher une tombe étrangère
Qu’ils ne pourront, hélas! arroser de leurs pleurs.

Ah! je m’en séparai dans une autre espérance.
Je voulais quelque jour, près de leurs cheveux blancs,
(75) Leur rendant tous le soins qu’en reçut mon enfance,
D’amour et de bonheur entourer leurs vieux ans.

Pourquoi vous retracer à ma triste mémoire,
Doux rêves dont mon coeur en vain fut occupé?
Et mes rêves d’amour, et mes rêves de gloire,
(80) Tout fuit: toi seule, ô mort, ne m’auras pas trompé!



24

D.J. van Lennep,

Ad Villae Manpadicae arbores

Manpadicae quercus aviumque habitacula fagi
Et domui tiliae tegmina grata meae,
Sub quibus, en! baculus mihi iam vestigia firmat,
Reptavi in vestro qui tener ante solo,
(5) Tempore ut aspectus vester mihi dulcis in omni;
Innumera ut menti subiicit usque meae,
Quorum vos testes habuit mea vita bonorum;
Vos, quibus hoc stabiles contigit esse loco,
Hac velut in sacri nemoris statione locatis,
(10) Hic mihi sit domino cum sacer usque locus.
Mater enim hic primos rexit mihi sedula gressus,
Me comite hic puero gestiit ire pater.
Hic mecum flores legit soror, ut tibi, mater!
Esset dispositis exhilarare domum.
(15) Hic nobis parvae communis cura sororis
Materiam blandis praebuit officiis,
Cui tenerae geminas iungens, germane, capellas
Fidus eras placitae dux per amoena viae
Et pariter fratri mihi fidus adesse solebas
(20) Prata per et silvas et fruticeta comes,
Seu mage venandi studium nos dulce tenebat,
Felicis studium seu magis aucupii.
Hic quoque saepe suo me cara beavit amore,
Quae iuveni consors est mihi facta tori.
(25) Tot mihi dilectos pars acta prior mihi vitae
Manpadici mecum carpere dona soli
Vidit et hac vestra, tiliae fagique, sub umbra
Mecum iucunda saepe quiete frui,
De quibus en! solus vobis nunc denique resto,
(30) Praeterita haec recolens gaudia mente pia.
Testibus at vobis etiam mihi serior aetas
Multa hic subiunxit gaudia praeteritis:
Iamque nova hic florens circum me turba meorum
Pars numerosa patrem, parsque salutat avum,
(35) Coniugii alterius tot pignora, totque prioris,
Queis nullum hic matris deficit officium;
Fida quibus semper tu prospicis, optima coniunx!
Propitius viduo quam mihi iunxit amor,
Cui nunc dulce meae recreare extrema senectae
(40) Et fessum obsequio saepe levare tuo.
Sic patet hoc vobis, tiliae fagique, beata
Nunc quoque me vitae conditione frui;
Vosque ego suspiciens vel sole nitente, vel in vos
Luna ubi iam radios ingerit alma suos,
(45) Sic magis atque magis prisca atque recentia sortis
Illa meae recolo gaudia mente pia,
Gratus et ab ramis altoque cacumine vestro
Mox oculos caelum versus et astra fero,
Atque ea dum specto, missis terrestribus, omnis
(50) Erigor in superas mente animoque domos
Aethereaeque trahunt sensim hinc me gaudia vitae,
Queis paria hic nullo percipienda loco;
Nec queror inde, seni quod iam non longa supersit
His ducenda mihi vita sub arboribus,
(55) Sitque brevi, ut dicam: quercus fagique valete,
Et domui tiliae tegmina grata meae,
Tuque mihi, in terra dum degere fata tulerunt,
Dulcis mille modis cognita villa, vale!
Scilicet ad caros mihi tempus abire propinquos,
(60) Ante quibus sedes haec tua culta fuit.
Sed tamen hos iuxta meliori sede receptus
Cum fuero (recipi sit mihi, dante Deo),
Villa haec, qui prius id genus excepere, meorum
Pluribus o! sedes sit maneatque, precor:
(65) Sic erit, ut vestra procul ab radice securis
Impia sit, fagi, sit, tiliaeque, diu.

Effusum in valla Manpadica exacto
Wuintodecimo vitae meae lustro,
d. 14 Iulii MDCCXLIX.

1 Deze regel ontbreekt; voorgesteld door Burman. 2 Burman mist hier een couplet, omdat, zoals hij uitvoerig betoogt, er op zijn minst een zuster bij moet zijn in Tibullus en Ovidius, en omdat Lotichius behalve zijn moeder, nog een broer en zus had. Maar om er om die reden een couplet bij te dichten gaat me te ver. Voor zijn moeder zie I, 6, 99.




IV Zwanenzangen, B: Ik sterf van verdriet

1

Tasso, Rime 44

Ne la diperazione de la grazia de la sua donna chiama la Morte

Vissi: e la prima etate Amore e Speme
mi facean via più bella e più fiorita;j
or la speranza manca, anzi la vita
che di lei si nudria s’estingue insieme.

Né quel desio che si nasconde e teme
può dar conforto a la virtù smarrita;
e toccherei di morte a me gradita,
se non posso d’amor, le mete estreme.

O Morte, o posa in ogni stato umano,
secca pianta son io che fronda a’ venti
più non dispiega e pur m’irrigo in vano.

Deh, vien, Morte soave, a’ miei lamenti,
vieni, o pietosa, e con pietosa mano
copri questi occhi e queste membra algenti.



2

V. Filicaja

Ad Divam Humilianam

Siccine tam velox vitae fuga? siccine semper
Coniurant volucres in mea fata dies?
Meque mihi semper cur surripit hora, mihique
Non intellecto mors venit atra pede?

(5) Paulatim morior: frustra id celare quid ausim?
Non sum hodie, fueram qui mihi visus heri.
Optima pars nostri periit; manet altera fatum;
Sed manet? immo etiam, dum loquor, ista perit.

Extincto iam flore vigor tepet igneus et iam
(10) Anticipata meo vertice candet hiems;
Et si forte animum, viresque interrogo, vita
Sentio me sensim deficiente mori.

Haec levius quererer, possem si dicere: ’vixi’,
Dicere si possem: ’mors mihi sera venis.’
(15) Quot mihi si lapsi rationem temporis ipse
Mecum recte ineam, quot periere dies!

Quam nihil heu vixi! turpi mea vita sub hasta
Veniit; et pretium paenituisse fuit.
Paenituit, fateor; gemuique sed impare luctu,
(20) Et lacrimis certe defuit unda meis;

Necdum animam efflevi totam: dolor ultima querit
Pabula; meque mei nunc meminisse pudet.
Ultricesque habitant laniato in pectore poenae;
Ipsaque sunt animo crimina supplicium.

(25) Hic me, Diva, malis pressum, et graviora timentem
Iuncta quater nonae tertia portat hiems.
Quid faciam? effugii nulla est via, nulla salutis;
Iamque extrema dies imminet: affer opem.

Affer opem, nam Diva potes: tibi mille iuvandi,
(30) Mille medendi artes: at precor affer opem.
Magna salutis enim pars est vuluisse salutem;
Hanc volo, nec morbis blandior ipse meis.

Ac veluti alpinis nix alta diutius haeret
Verticibus, cultos at cito linquit agros;
(35) Haud aliter mentes peccandi effrena cupido
Obsidet agrestes, transilit ingenuas.

Mene igitur palmas ad te cum voce supinas
Tendentem absumi tot patiere malis?
Ne omnino absumar, iam spes eiuro priores:
(40) Armo iam rigidas in mea vota manus;

Transactumque aevum doleo, metuoque futurum,
Extremam lacrimans opperiorque diem.
En deserta tenent hic me loca, et apta dolenti,
Solus ubi aerumnas alloquor ipse meas;

(45) Meque, urbi, populoque nego; nam culpa videre est
Quod nocet, et sola vincitur illa fuga.
Ah quoties viridi (scis ipsa) sub arboris umbra,
Frigida qua vitreo labitur unda pede,

Multa gemens, vincunt numero mea crimina, dixi
(50) Silvae huius frondes, fontis et huius aquas?
Ah tenera quoties incidere cortice iuvit,
Vitae actae seriem, desidiamque meae.

Nulla exinde quies, finis mihi nulla dolendi est;
Crescit nempe arbos, crescit et ipse dolor.
(55) Haec, mihi ne desim, perago; verum ardua tento,
Et si velle mihi, non ita posse datum,

Tu patriae tutela tuae, morumque magistra,
Tu firmare animum, propositumque potes.
Omne a stirpe mihi vitium vellatur; et insons
(60) Vita sit haec saltem, si fuit acta nocens.

Non me auri, famaeque sitis, non me ullus honori
Vincat amor; votum sit cupiisse nihil.
Ut cum summa dies fatalem advenerit horam,
Sarcina sit scelerum nulla, vel illa levis.

(65) Maximus hic rerum cardo est; quid cetera prosint
Rite acta, hoc unum si male cedat opus?
Vidi ego, ut illimi niteat pauperrimus unda
Rivulus, et fluvio casta tributa ferat;

Vidi itidem spumosum amnem, ripaeque minantem,
(70) Centum aliae sparsim cui famulantur aquae;
Hic dorso nemora alta ferens magis aestuat, amplum
Cum se se, moriens, mittit in Oceanum,

Sic placide pereunt, bona quos commendat egestas;
Divitis at vita est anxia, morsque gravis.
(75) Si mea non locuples, et non inhonesta futura est,
Diva, tibi voti debitor huius ero.

Tu pia, tuque potens, et eris mihi maxima semper;
Te, nascente die, te moriente canam.
Atque utinam facias, fuero cum versus in umbram,
(80) Haec tumulo ut verax carmina Musa notet:

HIC IACET OSOR OPUM; FUIT HUIC LATUISSE VOLUPTAS;
PECCAVISSE DOLOR, PAENITUISSE SALUS.



3

Thomas Gray

Elegy written in a Country Churchyard

The Curfew tolls the knell of partin dag,
The lowing herd wind slowly o’er the lea,
The plowman homeward plods his weary way,
And leaves the world to darkness and to me.

(5) Now fades the glimmering landscape on the sight,
And all the air a solemn stilness holds,
Save where the beetle wheels his droning flight,
And drowsy tinklings lull the distant folds;

Save that from yonder ivy-mantled tow’r
(10) The mopeing owl does to the moon complain
Of such, as wand’ring near her secret bow’r,
Molest her ancient solitary reign.

Beneath those rugged elms, that yew-tree’s shade,
Where heaves the turf in many a mould’ring heap,
(15) Each in his narrow cell for ever laid,
The rude Forefathers of the hamlet sleep.

The breezy call of incense-breathing Morn,
The swallow twit’ring from the straw-built shed,
The cock’s shrill clarion, or the echoing horn,
(20) No more shall rouse them from their lowly bed.

For them no more the blazing hearth shall burn,
Or busy housewife ply her evening care:
No children run to lisp their sire’s return,
Or climb his knees the envied kiss to share.

(25) Oft did the harvest to their sickle yield,
Their furrow oft the stubborn glebe has broke;
How jocund did they drive their team afield!
How bow’d the woods beneath their sturdy stroke!

Let not Ambition mock their useful toil,
(30) Their homely joys, and destiny obscure;
Nor Grandeur hear with a disdainful smile,
The short and simple annals of the poor.

The boast of heraldry, the pomp of pow’r,
And all that beauty, all that wealth e’er gave,
(35) Awaits alike th’inevitable hour.
The paths of glory lead but to the grave.

Nor you, ye Proud, impute to These the fault,
If Mem’ry o’er their Tomb no Trophies raise,
Where thro’ the long-drawn isle and fretted vault
(40) The pealing anthem swells the note of praise.

Can storied urn or animated bust
Back to its mansion call the fleeting breath?
Can Honour’s voice provoke the silent dust,
Or Flatt’ry sooth the dull cold ear of Death?

(45) Perhaps in this neglected spot is laid
Some heart once pregnant with celestial fire;
Hands, that the rod of empire might have sway’d,
Or wak’d to extasy the living lyre.

But Knowledge to their eyes her ample page
(50) Rich with the spoils of time did ne’er unroll;
Chill Penury repress’d their noble rage,
Ajnd froze the genial current of the soul.

Full many a gem of purest ray serene,
The dark unfathom’d caves of ocean bear:
(55) Full many a flower is born to blush unseen,
And waste its sweetness on the desert air.

Some village-Hampdem, that with dauntless breast
The little Tyrant of his fields withstood;
Some mute inglorious Milton here may rest,
(60) Some Cromwell guiltless of his country’s blood.

Th’applause of list’ning senates to command,
The threats of pain and ruin to despise,
To scatter plenty o’er a smiling land,
And read their hist’ry in a nation’s eyes,

(65) Their lot forbad: nor circumscrib’d alone
Their growing virtues, but their crimes confin’d;
Forbad to wade through slaughter to a throne,
And shut the gates of mercy on mankind,

The struggling pangs of conscious truth to hide,
(70) To quench the blushes of ingenuous shame,
Or heap the shrine of Luxury and Pride
With incense kindled at the Muse’s flame.

Far from the madding crowd’s ignoble strife,
Their sober wishes never learn’d to stray;
(75) Along the cool sequester’d vale of life
They kept the noiseless tenor of their way.

Yet ev’n these bones from insult to protect
Some frail memorial still erected nigh,
With uncouth rhimes and shapeless sculpture deck’d,
(80) Implores the passing tribute of a sigh.

Their name, their years, spelt by th’unletter’d muse,
The place of fame and elegy supply:
And many a holy text around she strews,
That teach the rustic moralist to die.

(85) For who to dumb Forgetfulness a prey,
This pleasing anxious being e’er resign’d,
Left the warm precincts of the chearful day,
Nor cast one longing ling’ring look behind?

On some fond breast the parting soul relies,
(90) Some pious drops the closing eye requires;
Ev’n from the tomb the voice of Nature cries,
Ev’n in our Ashes live their wonted Fires.

For thee, who mindful of th’ unhonour’d Dead
Dost in these lines their artless tale relate;
(95) If chance, by lonely contemplation led,
Some kindred Spirit shall inquire thy fate,

Haply some hoary-headed Swain may say,
"Oft have we seen him at the peep of dawn
"Brushing with hasty steps the dews away
(100) "To meet the sun upon the upland lawn.

"There at the foot of yonder nodding beech
"That wreathes its old fantastic roots so high,
"His listless length at noontide would he stretch,
"And pore upon the brook that babbles by.

(105) "Hard by yon wood, now smiling as in scorn,
"Mutt’ring his wayward fancies he would rove,
"Now drooping, woeful wan, like one forlorn,
"Or craz’d wih care, or cross’d in hopeless love.

"One morn I miss’s him on the custom’d hill,
(110) "Along the heath and near his fav’rite tree;
"Another came; nor yet beside the rill,
"Nor up the lawn, nor at the wood was he;
"The next with dirges due in sad array
"Slow thro’ the church-way path we saw him born.
(115) "Approach and read (for thou can’st read) the lay,
"Grav’d on the stone beneath yon aged thorn."

The Epitaph

Here rests his head upon the lap of Earth
A Youth to Fortune and to Fame unknown.
Fair Science frown’d not on his humble birth,
(120) And Melancholy mark’d him for her own.

Large was his bounty, and his soul sincere,
Heav’n did a recompence as largely send:
He gave to Mis’ry all he had, a tear,
He gaind’d from Heav’n (’t was all he wish’d) a friend.

(125) No farther seek his merits to disclose,
Or draw his frailties from their dread abode,
(There they alike in trembling hope repose,)
The bosom of his Father and his God.



4

Lygdamus [Tibullus] El. III, 2

Qui primus caram iuveni carumque puellae
eripuit iuvenem, ferreus ille fuit.
durus et ille fuit, qui tantum ferre dolorem,
vivere et erepta coniuge qui potuit.

(5) non ego firmus in hoc,non haec patientia nostro
ingenio: frangit fortia corda dolor.
nec mihi vera loqui pudor est vitaeque fateri,
tot mala perpessae, taedia nata meae.

ergo cum tenuem fuero mutatus in umbram
(10) candidaque ossa supra jigra favilla teget,
ante meum veniat longos incompta capillos
et fleat ante meum maesta Neaera rogum.

sed veniat carae matris comitata dolore:
maereat haec genero, maereat illa viro.
(15) praefatae ante meos manes animamque recentem
perfusaeque pias ante liquore manus,

pars quae sola mei superabit corporis, ossa
incinctae nigra candida veste legent,
et primum annoso spargent collecta lyaeo,
(20) mox etiam niveo fundere lacte parent,

post haec carbaseis umorem tollere velis
atque in marmorea ponere sicca domo.
illic quas mittit dives Panchaia merces
Eoique Arabes, dives et Assyria,

(25) et nostri memores lacrimae fundantur eodem:
sic ego componi versus in ossa velim.
sed tristem mortis demonstret littera causam
atque haec in celebri carmina fronte notet:

LYGDAMUS HIC SITUS EST: DOLOR HUIC ET CURA NEAERAE,
(30) CONIUGISEREPTAE, CAUSA PERIRE FUIT.



5

Erc. Strozzi, Amores I, p. 67v-69v

Queritur, relictis Musis regendeae Reip incubuisse. Ubi praesagit breui se moriturum, inemendatosque relicturum suos libellos.

Ergo erat in fatis, ut adhuc venientibus annis,
Nomina Sarcophago non diuturna darem?
Cum bene quid de me viridis promitteret aetas,
Iamque meis essem non renuendus avis.

(5) Forsan, et explicitus curis, urbisque domusque,
Iam gererem fronti Bacchica serta meae.
A demens, qui res, alienaque commoda, nullo
Munere praetulerim Calliopaea tibi.

Tu facis alma tuos post secula mille renasci,
(10) Natalem celebrant nuper Homere tuum.
Cuncta maroneum vivet per secula carmen,
Naso tuum vivet, culte Tibulle tuum.

Vivet et extremo numerosus Horatius aevo,
Et tua Lucreti fama perennis erit.
(15) Galle tuus super ignis erit, tenerique Properti,
Aurea dum Veneris diriget arma puer,

Dumque polus vertet pegaseae signa carinae,
Flacce tuae dabitur palma secunda lyrae.
Cumque tuo celebris superabit Corduba Vate
(20) Oedipodioniae conditor historiae.

Saxa cadunt, et dura annis volventibus aera,
Effugit has fati musa diserta vices.
Dum fluet Eridanus patriae prope moenia nostrae
Anthia nota mei voce parentis erit.

(25) Dum fluet, et refluet veneta maris unda per urbem,
Docte tuus triplex Bembe legetur Amor.
Tinctile dum Scyticas armabit missile dextras,
Durabunt numeri mi Scytha culte tui.

Iam Thebaldeo suavi data gloria lingua,
(30) Seu Romana illi, seu mage Thusca placet.
Et nos distulimus vigili dare carmina limae,
Sperantes nostros lentius ire dies.

Parce precor rudibus lector generose libellis,
Hincque tuos aliis conciliare puta.
(35) Si tamen offensus numeris, serieque iubebis
Hinc praebenda meis prima alimenta rogis,

’Dic’ rogo, ’dic’, vulgo circunsistente, ’canebat’,
Hoc quoque vix poterit turba tacere loquax.
Pauca tamen recolo Veneri lusisse, puellae
(40) Invidiam citra sint precor illa meae.

Illa habeat saltem hoc miseri leve pignus amantis,
Et sciat in raram me cecinissse fidem.
At male cum pateat, quae nostri carminis haeres,
Legatus Dominae stet super ossa liber.

(45) Ut si forte queat vetitos clam fundere questus,
Vergereque in cineres liba negata meos,
Colligat inde, mihi fuerit num carior ulla,
Dum leget in laudes carmina nostra suas.

Et super haec laniata genas, turbata capillos,
(50) Defleat in tumulo talia verba meo:
Haec igitur tantum de te mihi dona supersunt,
Caetera sub lapide hoc mors violenta tegit,

Aut simul ambobus vitam, finemque dedisset
Iuppiter, in votis quod fiat usque meis,
(55) Aut ego, si fuit alteruter tollendus, obissem,
Felix cui licuit fata subire Viri.

Aut mea, quod fieri potuit, potuitque licere,
In te non adeo cura fuisset iners.
Non me debuerant, custosque metusque morari,
(60) Non, mihi si premerent ferrea vincla manus,

Compedeque astrictam clausisset ahenea turris,
Et decet, et fertur quod iubet acer amor.
Hei mihi non aliqua languentem sedula iuvi,
Irrita nunc muto dona fero cineri.

(65) Irrita sint quamvis, non sunt ingrata sepulto,
Si bene quid merui, si tua nota fides.
Sed precor has ego per lacrymas, quas lumina fundunt
Perquae iurabas, quae tibi numen erant,

Perque tuos maneis, per siquid amabile functis,
(70) Oro, meus nunquam despiciatur amor.
Neu tibi defunctae placeant magis Heroinae,
Aut mihi te rapiat candida Persephone.

Floribus interea cumulem tua busta, tuisque
Manibus inferias saepe operata feram.
(75) Et tua ne lapis ignotus sibi vendicet ossa,
Talibus inscribam marmora dura notis.

STROZIUS HIC, VIRIDI QUEM SUSTULIT ATROPOS AEVO,
PRO QUI MALUERIT FIDA PUELLA MORI.
Haec mihi si maneis veniant audita sub imos,
(80) Eruerim mersum sub Phlegethonte caput.

Grata minus fuerint Rhodopaei carmina vatis,
Non semel haec vetitum laeta redibit iter.
Sed iam summa venit fatis urgentibus hora,
A nec amica mihi, nec mihi mater adest.

(85) Altera ut ore legat properae suspiria vitae,
Altera uti condat lumina, et ossa tegat.
Defletam mihi iam toties tegit urna parentem.
Cara premar quantis nescit amica malis.

Et licet haec illi levibus referantur ab auris,
(90) Non dabitur miserae funeri adesse meo.
Excubat insonti custodia saeva puellae,
Inter avernaleis non leve nomen anus.

Improba vestaleis referat, laceratque tabellas,
Oblinit et fixam clam taciturna seram.
(95) Nocte vigil, surgitque toro, quaeritque iacentem,
Fingit et ad strepitus evigilare novos.

Saepe ego cum vellem summi per devia tecti
Repere, conantem voce repressit anus.
Nunc mentita faces, nunc agmina serpere furum,
(100) Civit anhela truces in mea fata manus.

Sit tibi vita gravis, finisque gravissima fati,
Et tua diripiat pessima busta canis.
Et si forte in me, (sic Dis poscentibus) hausit
Parce Prometheis dolia plena malis,

(105) Partem aliquam insontem nostrorum Phoebe laborum
Iniice, nec me ideo solvere fata nego.
Si cadet illa, volens superum convexa relinquam,
Laetaque ad Elysium deferar umbra nemus.

Hic ver perpetuum fragranteis educat herbas,
(110) Muneraque autumni praebet amoenus ager.
Hic casiam, segetesque parit sine vomere tellus,
Hic rigidae quercus dulcia mella ferunt.

Laeta sussurrantes saliunt per gramina rivi,
Et levis arboreas ventilat aura comas.
(115) Semper odoratis gemitus philomela sub umbris
Integrat, et passim plurima garrit avis.

Hic Linus insignis lauro, atque oeagrius Orpheus
Ducunt euanteis festa per arva choros.
Nec minus ad numeros animas trahit enthea Sapho.
(120) Concordant docili verba diserta lyrae.

At circunsiliunt iuvenes, teneraeque puellae,
Quos inter Charites, et levis errat Amor.
Hic choreas agit, hic campis spatiatur apricis,
Cautior umbrosis delitet ille locis.

(125) It furtim Cytherea comes, monstratque recessus,
Et bona quae Dominae verba loquatur amans.
Hic, tibi cum Lachesis fataleis neuerit annos,
Invenies patrium me prope, Vita, Padum.

Tum simul arcanos tuti memorabimus igneis,
(130) Inque malam Diti multa queremur anum.



6

Louise Labé, El. 2

D’un tel vouloir le serf point ne desire
La liberté, ou son port le navire,
Comme j’attens, helas, de jour en jour
De toy, Ami, le gracieus retour.
(5) Là j’avois mis le but de ma douleur,
Qui fineroit, quand j’aurois ce bon heur
De te revoir: mais de la longue attente,
Helas, en vain mon desir se lamente.
Cruel, Cruel, qui te faisoit promettre
(10) Ton brief retour en ta premiere lettre?
As tu si peu de memoire de moy.
Que de m’avoir si tot rompu la foy?
Comme ose tu ainsi abuser celle
Qui de tout tems t’à esté si fidelle?
(15) Or’ que tu es aupres de ce rivage
Du Pau cornu, peut estre ton courage
S’est embrasé d’une nouvelle flame,
En me changeant pour prendre une autre Dame:
Jà en oubli inconstamment est mise
(20) La loyauté que tu m’avois promise.
S’il est ainsi, et que desja la foy
Et la bonté se retirent de toy:
Il ne me faut esmerveiller si ores
Toute pitié tu as perdu encores.
(25) O combien ha de pensee et de creinte,
Tout à par soy, l’ame d’Amour esteinte!
Ores je croy, vu notre amour passee,
Qu’impossible est, que tu m’aies laissee:
Et de nouvel ta foy je me fiance,
(30) Et plus qu’humeine estime ta constance.
Tu es, peut estre, en chemin inconnu
Outre ton gré malade retenu.
Je croy que non: car tant suis coutumiere
De faire aus Dieus pour ta santé priere,
(35) Que plus cruels que tigres ils seroient,
Quand maladie ils te prochasseroient:
Bien que ta fole et volage inconstance
Meriteroit avoir quelque soufrance.
Telle est ma foy, qu’elle pourra sufire
(40) A te garder d’avoir mal et martire.
Celui qui tient au haut Ciel son Empire
Ne me sauroit, ce me semble, desdire:
Mais quand mes pleurs et larmes entendroit
Pour toy prians, son ire il retiendroit.
(45) J’ay de tout tems vescu en son service,
Sans me sentir coulpable d’autre vice
Que de t’avoir bien souvent en son lieu
D’amour forcé, adoré comme Dieu.
Desja deus fois depuis le promis terme,
(50) De ton retour, Phebe ses cornes ferme,
Sans que de bonne ou mauvaise fortune
De toy, Ami, j’aye nouvelle aucune.
Si toutefois pour estre enamoré
En autre lieu, tu as tant demouré,
(55) Si say je bien que t’amie nouvelle
A peine aura le renom d’estre telle,
Soit en beauté, vertu, grace et faconde,
Comme plusieurs gens savans par le monde
M’ont fait à tort, ce croy je, estre estimee.
(60) Mais qui pourra garder la renommee?
Non seulement en France suis flatee,
Et beaucoup plus, que ne veus, exaltee.
La terre aussi que Calpe et Pyrenee
Avec la mer tiennent environnee,
(65) Du large Rhin les roulantes areines,
Le beau païs auquel or’ te promeines,
Ont entendu (tu me l’as fait à croire)
Que gens d’esprit me donnent quelque gloire.
Goute le bien que tant d’hommes desirent:
(70) Demeure au but où tant d’autres aspirent:
Et croy qu’ailleurs n’en auras une telle.
Je ne dy pas qu’elle ne soit plus belle:
Mais que jamais femme ne t’aymera,
Ne plus que moy d’honneur te portera.
(75) Maints grans Signeurs à mon amour pretendent,
Et à me pleire et servir prets se rendent,
Joutes et jeus, maintes belles devises
En ma faveur sont par eus entreprises:
Et neanmoins, tant peu je m’en soucie.
(80) Que seulement ne les en remercie:
Tu es tout seul, tout mon mal et mon bien:
Avec toy tout, et sans toy je n’ay rien:
Et n’ayant rien qui plaise à ma pensee,
De tout plaisir me treuve delaissee,
(85) Et pour plaisir, ennui saisir me vient.
Le regretter et plorer me convient,
Et sur ce point entre en tel desconfort,
Que mile fois je souhaite la mort.
Ainsi, Ami, ton absence lointeine
(90) Depuis deus mois me tient en cette peine,
Ne vivant pas, mais mourant d’une Amour
Lequel m’occit dix mile fois le jour.
Revien donq tot, si tu as quelque envie
De me revoir encor’ un coup en vie.
(95) Et si la mort avant ton arrivee
Ha de mon corps l’aymante ame privee,
Au moins un jour vien, habillé de dueil,
Environner le tour de mon cercueil.
Que plust à Dieu que lors fussent trouvez
(100) Ces quatre vers en blanc marbre engravez:

    PAR TOY, AMI, TANT VESQUI ENFLAMMEE,
    QU’EN LANGUISSANT PAR FEU SUIS CONSUMEE,
    QUI COUVE ENCOR SOUS MA CENDRE EMBRAZEE
    SI NE LE RENS DE TES PLEURS APAIZEE.



7a

D. BAUDIUS AAN J. WTENBOGAERT
Eximio Dei servo et sacrarum scripturarum
facundissimo interpreti d. Johanni Vtenbogaerdo
Dominicus Baudius S.

Non te celabo, reverende vir et amicorum summe, quod turpe non est confiteri, praesertim apud patrem spiritualem, depositarium intimorum meorum affectuum. Puto etiam te pro ingenii tui perspicacia hesterno die facile animadvertisse, quum simul una cum D. Bertio sermones ultro citroque conferremus inter nos, atque interea

    Regina cordis atque pectoris nostri,
    Maria, quo non dulcius sonat nomen
    Sub sole,

per vias incederet, tanto me fuisse horrore perfusum, ut nec mens, nec ratio, nec lingua constaret. Vultus etiam prodebat vehementiam ardoris, nec potui imperare fronti quin rubore, hoc est virtutis et verecundiae colore, purpuraretur?
Quod si umbrella non invidisset oculis meis aspectum divae, periculum erat ne in animi deliquium inciderem. Plane ita est quo contumeliosius me fastidit, eo impotentius et impatientius illam amo, suspiro, veneror, et vitam ipsam pro demerenda eius benevolentia devovere paratus essem. Ita mihi et animae propitius sit Deus. Quocirca si unquam exeruisti vim efficacis eloquentiae ad commovendas piorum mentes in proposito pleno reverentiae, honoris ac dignitatis, quaeso te et adiuro per memoriam veteris amicitiae nostrae, effundas heic in gratiam nostram totum Vtenbogardum, nec dubita etiam in subsidium advocare operam lectissimae tuae coniugis. Nullius te unquam rei minus pigebit aut paenitebit. Animam tibi debiturus sum si illam mihi propitiam redideris, saltem ut mihi patere fores suas patiatur, ut sermonem mecum sociare dignetur, et eum audire quem maximi terrarum domini non sunt familiari alloquio dedignati. Postquam omnia dixero, nihil de libertate voluntatis eius delibabit oratio nostra. Neque enim carminibus pervertere sensus posse glorior, nec aliam vim meditor, quam quae apud cordatam et sapientem feminam imperio rectae rationis pondus atque authoritatem habere debet Verba dare non est meum, non fuit, non erit. Mortuum me malim quam imponere ei cum qua ardentibus votis opto et spero cum honesta autarkeíai in timore Domini transigere quidquid huic mortali vitae fatorum benognitas adiicere dignabitur. Effice ut ingentis beneficii istius tibi sim debitor, ne humillimas preces amantis humanissima matrona velit aspernari. Legem vitae accipiam ab eius nutu atque arbitrio. Mores non habebo alios quam quos ea iusserit atque indiderit. Perficiam omni opera, cura ae diligentia ne quis in me naevus resideat quem ipse livor ad calumniandum et carpendum arripere possit.
Tu qui me ab ineunte adolescentia probe nosti, testis esse potes quam sim tractabilli ingenio, quam minime difficilis ac morosus, quam natus ad amorem, et ipse non indignus qui amari debeam a sapiente matrona. Si unquam placida mente nobis aures impartiri voluerit, et semel degustaverit suavitatem nostrae consuetudinis atque conversationis, non dubito quin agnoscat veteris vestigia flammae, aut eius animum nunquam afflavit caelestis ille Cupido, quem princeps ingenii ac doctrinae Plato definiebat: Theônhyperesían pròs tên epiméleian kaì sôtêrían anthrôpínou génous
Quod si tantopere insolescit ob laminam refulgentis terrae, ob evanidas opes, quas aerugo et tineae demoliuntur, quae vitiis hominum crudelia pabula praebent, ut pro nihilo putet caelestia pectoris dona, famam immortalem, animum capacem quantivis ardui muneris, honestissimam stationem in illustri acedemia, spem amplissimae sortis collectam non ex vana praesumptione aut.... sed ex fiducia et conscientia meritorum, si talia et quae his plura vere commemorare possem, contemnit et nullo censu censet, cogar equidem magno meo cum dolore animum alio adiicere.
Sed non moriemur inulti, verum efficiam ut, si qua ei famae veneratio est, aeternum saevitiae atque inhumanitatis stigma fronti suae inustum viva videns sentiat, quod nulla spongia eluetur, nullis februalibus sacris lustrabitur quamdiu inter mortales nomen honosque literatorum celebrabitur. Sed nolo male eminari, et potius futurum spero ut mitescat aliquando, meque benigno ac benevolo vultu respicere dignetur, quam ut velit incurrere diras imprecationes poëtarum.
Habeo ultra quadringentos scazontes effusos ab indignabundo amatore, quos, si repulsam patiar, non sine horrore leget docta posteritas, et immisericordem detestabitur animum feminae quae tam protervo fastu despicata est talem virum. Carmina, quae nomini tuo inscripsi, sunt melle, sesamo et papavere sparsa, si conferantur cum acerbo felle eorum quae heri a me Bertius accepit. Est quod ex parte nostra et amicissimi collegarum Danielis Heinsii opponere possimus gloriae totius eruditae antiquitatis. Nemo hactenus ex iis quos fama novit similes choliambos dedit, non dico ob genium latinae dictionis quae nobis etiam iniussa venit sub acumen styli, sed ob expressos ad vivum plerosque amantium affectus, nec unquam illustriori documento compertus sum id esse verum quod a Platone caelitus est literis proditum, neminem eximium poetam, ac ne virum quidem singularem existere sine afflatu instinctuque divino, ut vere cum ingeniosissimo vate effari possimus,

    Est Deus in nobis, sunt et commercia caeli,
    Sedibus aethereis spiritus ille venit.
    [Ovid AA III, 549-550]

Sed tum demum omni ex parte credam poesim esse divinae particulam aurae, si vi carminum et benigna Musarum intercessione faciles ad dominam aditus fuero consecutus:

    Te rex Olympi, Te suprema mens oro,
    Mundi arbiter, tutela gentis humanae,
    Quo prosperante cuncta rite succedunt;
    Te, qui iugalis institutor es lecti,
    (5) Ex corde toto veneror, et prece obtestor,
    Ut illa dura nympha, quae meos spernit
    Castos amores, nec marita vel mater
    Cupit vocari, flectat asperam mentem
    In melius, et se mancipet mihi fido
    (10) Proque nexu nulla quem dies rumpat.
    Sic ibit, haud sunt irritae preces vatum
    Qui labe purum pectus afferunt aris,
    Rectaque latam conscientia mentem.

In hoc fausto omine finem faciam, teque cum fidissima tua coniuge salvere ex animo precor voveoque. Datum Lugduni nostrae Batavorum x kal. Quinctileis CICICCXI.
        Tuae virtutis observantissimus et ad omne
        officium paratisssimus,
        D. Baudius.



7b

D. Baudius
LESSUS AMATORIUS
Reverendo et eximio Ecclesiastae
JOHANNI UTENBOGARDIO
DOMINICUS BAUDIUS
Salutem & omnia fausta
comprecatur

Lessus Amatorius

Facunde Veri praeco, cuius ex ore
Sophiae medulla manat, et lepos Suadae,
Vi quae benigna penetrat intimos sensus
Turbae haurientis verba cum sacro horrore,
(5) Penitusque pendet fixa ab ore dicentis:
Ut Nestorem videre censeas ipsum,
A quo fluebat melle dulcior sermo:
Vel Herculem, quem fama tradit antiqua
Duxisse plebem compede aurium vinctam.
(10) Tu Psychagogus ille verus es nobis,
Dum pectore imo sacra fundis oracla,
Quibus ad salutem gens vocatur humana:
Caro redempta sanguine Hostiae illius
Quae nos ab omni labe criminum purgat,
(15) Piacularis agnus, innocens idem.
Te veneror, ut qui maxime capit dotes
Tuas et illas aestimat suo censu.
Si nostra leto Musa vivet immunis,
Et a rogis superstes hoc erit nomen,
(20) Ventura noscent saecla me tibi fido
Fuisse iunctum amore fratris in morem:
Sed uror igni neutiquam erubescendo,
Qui pectus exest instar alitis saevae,
Iecur Promthei quae fodit truci rostro,
(25) Nec dat quietem implacida cura vesano:
Sic usque Amor recursat, et sibi totum
Me vindicat, mihique surripit sensus.
Non hanc meri saliva Massici flammam
Potest levare, non medela Musarum,
(30) Non ratio sana, non preces amicorum,
Nec quidquid usquam mentibus male affectis
Lenimen adfert, mitigatque vim morbi.
Quam saepe sum conatus hanc crucem blandam,
Hilaremque poenam, gaudiumque Sardoum,
(35) Expectorare! at omnis irritus cedit
Labos in auras: namque arundo letalis
Fixa haeret intus in sinu medullarum,
Unde expedire me nec herba dictamni
Valet, nec alius ardor eximet gratum
(40) Mentis furorem, donec ulla vel mica
Spei fovebit pectus ex amore aegrum.
Nunc te per ipsum fas Amoris obtestor,
Per omne ius sodalitatis antiquae,
Per sancta Fidei vincla queis iungor tecum,
(45) Nobis adesse tu patrone dignator.
Tu qui efficacis Eloquentiae thyrso,
Qua fert voluntas, corda flectis huc illuc,
Ut alter Orpheus, aut renatus Amphion,
Qui trahere silvas, sistere amnium cursus,
(50) Lenire tigres, saxa sedibus notis
Movere dulci carmine, et lyrae pulsu
Fama feruntur, quod feram virûm stirpem
Nec lege vinctam, more nec bono rectam
Finxere vitae humanioris ad cultum.
(55) Tu qui Periclem fulmine exprimis linguae,
Flexanima Pitho cuius insidet labris,
Sirena, sensus quae meos venenavit
Rigoris atro felle, vi tuae vocis
Fac aure prona exaudiat preces nostras.
(60) Non saeva Circe, non Medusa nodosos
Innexa diris anguium plicis crines
Mulcenda fando est, non Iasonis coniux:
Sed nympha, flos humnitatis, et monstris
Aversa tantis; hoc habet tamen Circes,
(65) Quod me suo sub iure prorsus addictum
Mutavit illo ab Hectore, et viro longe,
Qui gloriabar esse, quum iugi ignarus
Aevum exigebam. nunc paterna Libertas
Retro recessit illa; nec meus fiam,
(70) Donec mihi se dedat ut suus vivam
Gravi piaque lege, ceu maritalem
Decet pudorem: non Superbi ego proles
Lucretiam foedare adulter attento;
Nec Paridis instar hospitale ius conor
(75) Polluere raptu. sit procul furor talis,
Eritque, compos usque dum mei degam.
Spes nostra casti tendit ad tori foedus,
Quod sola mors, quae cuncta finit, expugnat.
Quanquam nec ipsa tela mortis exstinguent
(80) Meos calores, quippe temporum victrix
Loquetur olim charta posteris nostra,
Vivetque in aevum laus honosque matronae,
Si fata tali me beaverint sorte.
Tuque auspicati fide amoris interpres,
(85) Ceu sospitator, civicam feres palmam,
Quod me dolentem vivere et mori optantem
Vitae et priori Baudio redonaris.
Sin immodesta vota sunt nimis nostra,
Mentemque palpo credulus meam lacto,
(90) Ritu Sabino somnians quod insanus
Volutat ardor blandiens suo errori:
Si nitor alis arte Daedali factis,
Viasque sector unde adactus est praeceps,
Vitreoque nomen Icarus dedit ponto:
(95) Si molior maiora quam ferunt vires,
Stabilisque destinavit ordo Fatorum:
Iuvat tamen perire nobili letho,
Magnis nec ausis excidisse erit probrum.
Saltem illa Iuno quae meum cor amburit
(100) Flammis pudicis, si sacrata fastidit
Legis maritae iura, nec viro jungi,
Venerisque posthac dona nosse decrevit:
Si nomen horret nuptiale, si mater
Dolet vocari blando ab ore natorum,
(105) Cum nec vetet iuventa, nec decus formae
Quin matre fungi possit, et patrem pulchro
Beare partu: detur hoc mihi munus,
Quod comitatis lege nemini debet
Probo negari, quodque dant vel ignotis
(110) Matres severae, ac virgines verecundae
Salvo pudore, liceat invicem notas
Sociare voces, liceat alloqui caram
Fratri sororem. Christiana nos iungit
Certe Fides, pro qua mori haud reformidem,
(115) Magnifica verba funditare si fas est.
Sit Baudio ius haud humillimo vati,
Quem litterata gens honore dignatur,
Quem principes, regumque filii haud temnunt,
Vedere vultum, cuius igne torretur.
(120) Sit fas amoris dulce crimen amplecti
Culpam fatendo, quod parum potens mentis
Adire laevo tempore ausus est divam.
Non adytae semper supplicum patent votis,
Nec reddit omni tempore e locis sacris
(125) Responsa Phoebus. dexter est modus rerum
Occasionis aucupare momenta,
Ne cymba flumine auferatur adverso.
Te rursus oro, obtestor, et prece adiuro
Ter quidquid admirantur et colunt gentes,
(130) Fac animus aeger hancce spem tui possit
Domum referre, quo bono nihil maius
Votis lacesso: nempe ne sit irata
Mea lux, quod illam pluris aestimo solam,
Quam quidquid auri nauta subvehit noster
(135) Indorum ab oris unde Sol diem promit.
Fac has querelas, hosce lugubres lessos,
Hoc triste carmen ne gravetur audire
Vultu sereno, sensibusque tranquillis,
Quod e recessu mentis, e sinu cordis
(140) Proferre cogit impotens regi fervor:
’ O DULCIS HEROINA, quae meo cordi
’ Das iura, pro qua sanguinem libens fundam,
’ Si morte functus te superstitem linquam
’ Voti potentem: namque me mori cogis,
(145) ’ Dum mente dura supplicantis ah vocem
’ Audire temnis in novissimo casu.
’ Cur te coli non pateris a viro tali,
’ Quem publico favore Fama commendat,
’ Quem nullus odit, ipse Momus agnoscit
(150) ’ Paene ab domo exsulare iussus, et quid non?
’ Amore totus ardeo: sciens, prudens,
’ Vivus vidensque pereo, nec pedem retro
’ Referre possum. quin et impie acceptus,
’ Gravique laesus contumelia pacem
(155) ’ Supplex ab ipsa criminis rea posco,
’ Manus supinas tendo, crimen agnosco,
’ Si crimen est amare quod sit excellens
’ Virtute, forma, dignitate, fortunis.
’ Quid amplius requirit ipsa maiestas
(160) ’ Divina praeter ut colatur, ut toto
’ Ex corde ametur? utque proximum quo nos
’ Amore prosequamur? hic scopus legis,
’ Hic cardo causae est. tu ne crimini vertes,
’ Quod lex suprema sancit, approbant gentes,
(165) ’ Mens sana dictat, omnis ordo consciscit
’ Tamen remitto cuncta, laesus et supplex
’ Idem fero te iudicem meae causae.
’ Quid poscis ultra? quid lacessis o Progne,
’ Crudelis implacata, tigridis proles?
(170) ’ Meamne vitam, sanguisuga feralis,
’ Haurire quaeris? ecce, pronus advolvor
’ Genibus tuis, ut audiam mei fati
’ Suprema iura. Namque tu regis clavum
’ Vitae necisque. tu potes repellendo
(175) ’ Donare mortem; si miserta sis, vitam.
’ Sed ne diu velis tenere suspensam
’ Mentem timoris inter et spei luctam,
’ Absolve paucis. non enim meum crimen
’ Tantum est, uti perire debeam tortus.
(180) ’ Cur me fugis? cur spernis, et facis flocci
’ Qui te impotente ardore perditus venor?
’ Te veneror unam, te lacesso prae cunctis?
’ Quid feceris? qua mente perferes illos
’ Qui te oderint, uti mereris, o Circe?
(185) ’ Si moriar, ut te tota posterum proles
’ Diris agent! ut Fama differet probris!
’ Nomen tuum scribetur inter Harpyias,
’ Inter Medusas et truces Clytemnestras:
’ Quaeque alia scenis monstra gentis humanae
(190) ’ Spectanda vates exhibent cothurnati.
’ Quae te manet tum vita! quis dolor tanget]
’ Quum te velut bidental exsecrabuntur,
’ Strigisque ad instar bustuariae incedes!
’ Si te mei nil miseret, at cave Numen
(195) ’ Iustum memorque. non eunt in ingratos
’ Effusa ventos casta amantium vota,
’ Nemesis severas exiget vices tandem,
’ Lento gradu divina poena procedit,
’ Sed tarditutem pensat acris usura.
(200) ’ Verum ominari laeva nolo, nec fas est.
’ Utcunque de me tu meres inhumane:
’ Vivas beata, floreas bonis oro,
’ Tuumque nulla calamitas larem tangat
’ Votis sed addat plura prosper Eventus,
(205) ’ Tibique semper alma Faustitas adsit.
’ Quod si dolore fractus, et malis impar
’ Sedes quietas visero beatorum:
’ Saltem sepulto triste munus impendes,
’ Lacrimasquae non negabis huic viro, postquam
(210) ’ Fuisse dicar, tuque causa diceris
’ Fuisse mortis. non enim tibi tigris
’ Admovit uber, sera tunc memor nostri
’ Lamenta fundes: tunc pigebit irarum,
’ Torvique fastus, quum carendo cognosces
(215) ’ Ab ore Famae magnitudinem damni,
’ Quem tu maritum despicata sis, quali
’ Viro sit orba et cive gens Batavorum.
’ Nam morbus hic, et mos malignus afflavit
’ Suffusa saecula invidentiae tabo.
(220) ’ Dum clara virtus, atque sanguis heroum
’ His fruitur auris, interestque viventum
’ Coetu, nec umbris occubat, fit ut vulgo
’ Non aestimetur, nec favore sperato
’ Censuque floret: post, ubi beatorum
(225) ’ Sedes revisit unde duxerat semen,
’ Sero Phryges post damna callidi fiunt,
’ Suaeque plorant negligentiae labem.
’ Sic orbitatis vulnere, et gravi luctu,
’ Mage quam fruendo multa pars sciunt tandem,
(230) ’ Quo sint parentes, quove liberi censu.
’ Tunc dona divûm interpretamur ingrati,
’ Cum sunt adempta. tunc honos venit functus
’ Cum foenore auctus, ampliorque mortali:
’ Tunc vera mentes aestimatio tangit
(235) ’ Livore pulso, qui nocere amat vivis.
’ De patria et parente vatis immensi
’ Quis nescit urbes concitasse certamen?
’ At propria tellus larque defuit vivo.
’ Non sic pudor recessit omnis a nobis
(240) ’ Ut memet ausim comparare cum tali,
’ Cui patria caelum, cui pater fuit Phoebus:
’ Sed aequus olim forte posterûm candor
’ Nos prosequi favore non perhorrescet,
’ Interque claros referet incolas mundi.
(245) ’ Si caecus ille Plutus haud inauravit
’ Nostros Penates affluentibus gazis,
’ Quas gens egena cordis ambit insano
’ Flagrans amore laminae refulgentis:
’ Nam terra terrae adhaeret, et luto gaudent
(250) ’ Mentes avarae, nilque splendidum spirant.
’ Si non renident in mea domo postes
’ Auro superbi, barbaroque constructu:
’ At alia dos, bonumque purpura maius,
’ Quod Fors nec aufert, nec maligna gens auro
(255) ’ Potest apisci, contigit Dei dono:
’ Quieta mens, et laeta sors brevi censu,
’ Capaxque virtus quamlibet spei magna.
’ Non glorior splendore stirpis antiquae,
’ Nec stemma nostrum fulget inter heroas,
(260) ’ Qui sanguinem fudere pro statu regum.
’ Quamvis parentes legere si sit ad fastum,
’ Nil melius atque sanctius meis possim
’ Optare voto. sed, quod omne maiorum
’ Decus antecellit, ipse praefero lucem
(265) ’ Genti nepotum saeculisque venturis.
’ Dum litteris et artibus bonis digni
’ Stabunt honores, arduam colet sedem
’ Perennitatis fama nominis nostri.
’ Nil defit ut quietis in vado sistar
(270) ’ Praeter suavem matrimonii fructum,
’ Sociamque cum qua transigam dies laetos
’ In Numinis timore liber a curis.
’ Haec est meorum summa meta votorum,
’ Felicitatis unica et seges verae:
(275) ’ Deum vereri, conscientiam rectam
’ Servare, vitam ducere integram labis,
’ Munus tueri quod cuique contingit.
’ Nobis honesta Sparta, sint Deo grates,
’ Ornanda cessit. sequimur alma Musarum
(280) ’ Themidisque munia, atque gloriam fandi.
’ Non sum repulsa dignus. est quod in nobis
’ Matrona sapiens optet, est adhuc praesens
’ Virile robur, est vegens valetudo,
’ Quali haud fruebar fervida in iuventute
(285) ’ Nil rodere in me dens potest Theoninus,
’ Nec quidquid usquam gentis est malignorum,
’ Quam quod Catonis aemulator intonsi,
’ Sodalibus delector haud inurbanis,
’ Conviva comis, nec iocorum inexpertus
(290) ’ Cum lingua rorans flore Liberi patris
’ Nil humile, nil vulgare promit, ac toto
’ Patet recessu fingere inscium pectus.
’ Nil sentio senile (testor ultorem
’ Falsi Iovem cum Venere) nil quod a nostro
(295) ’ Terrere nymphas contubernio possit,
’ Incana praeter menta: ceterae partes,
’ Et corpus, et mens muneri suo haud desunt
’ Nisi hoc colore deprehendor insanus,
’ Quod ipse mentis laude glorior sanae.
(300) ’ Vitium ex amore, crimen est tuum, o dura
’ Quae sic amantem saucias gravi cura.
’ Mitesce quaeso, pectus indue humanum,
’ Humanitate proxime ad deos itur.
’ Crudelitate nil minus decet sexum.
(305) ’ Fruaris aevi flore dum sinunt anni,
’ Iam ver tuum transivit, instat autumnus
’ Adhuc tamen supersit ampla virtutum
’ Seges, nec aetas obstat, aut vigor defit,
’ Quin te creatus matre parvulus ridens
(310) ’ Tuis in ulnis dulce ludat Aeneas.
’ O si viro contigat huic decus tantum!
’ (Parcat voventi magna Fascinus livens)
’ Tunc celsa caeli templa vertice attingam,
’ Meaeque cedent alta sceptra fortunae.
(315) ’ Cur te iuvat fraudare Cypridis fructu?
’ Cur vidua perdis fragile robur aetatis?
’ Cur posterum spes obstinata frustraris
’ Nam quid iugali copula queat dici
’ Magis venustum, dulce, mite, iucundum,
(320) ’ Magisque amoenum? (verba nunc mihi desunt
’ Praegestienti gaudio) quid est compar
’ Toro iugali? cum labore vir functus
’ Domi revisit alteram sui partem,
’ Rapidoque amore victus illicet collum
(325) ’ Invadit, et se pascit osculis mille,
’ Fruiturque votis, gaudioque concesso?
’ Ritu ferino coniugis carens degit,
’ Nec stirpis ullam postumae meret curam,
’ Cui cura non est ulla tollere haeredem
(330) ’ Dulcesque natos, seminarium gentis,
’ Vitae decus, Larisque molle fulcimen.’

Sed me cupido raptat impotens ultra
Leges decori, nescit ardor exsultans
Parere frenis, excutitque vectorem:
(335) Ceu cum volat quadriga carcere effusa,
Vi fertur axis, ipse fertur auriga,
Nec equos retentat ulla vis habenarum.
Tu, vir diserte, solus hunc potes morbum
Sanare, si me vel beaveris voti
(340) Fructu cupito (nam quid est inaccessum
Tuae Suadae?) vel redemeris captum,
Clemente tractu, pharmacoque sermonis.
Nam turbidae medela mentis est sermo,
Penetratque sensus, influitque in arcanas
(345) Animi latebras efficacius telo
Quod Parthus acer mittit in suos hostes,
Cum saeva Marte bella miscet averso.
Vale atque salve Baudii memor vatis,
Qui se tibi tuaeque coniugi fidae,
(350) Suosque amores corde dedicat toto.

HUIC MONUMENTO DOLUS
OMNIS MALUS ABEST.


I O C V S
in praecedentis LESSI AMATORII
haec verba:

’ Non sum repulsa dignus. est quod in nobis
’ Matrona sapiens optet, est adhuc praesens
’ Virile robur, est vegens valetudo,
’ Quali haud fruebar fervida in iuventute,
’ Nil sentio senile (testor ultorem
’ Falsi Iovem cum Venere) nil quod a nostro
’ Terrere nymphas contubernio possit,
’ Incana praeter menta: ceterae partes,
’ Et corpus, et mens muneri suo haud desunt.’

A N O N Y M I

Prevalidum Paphiisque parem se lusibus inquit
Baudius: ut possit femina nulla queri.
Et ramale seni, iuveni quod defuit olim,
Armaque Lampsacio suspicienda deo.
Sed nequit incanum femoralibus abdere mentum.
Arguit hoc, isthic forte latere nihil.
Asserat haec Veri praeco? sed callida solum
Ridet, et hic testes poscit Hyella duos.



9

Laurentius Santenius Ida, El. 2

Ergo ego perpetuo fallaci vinctus amore
conquerar aetatis aspera fata meae?
Ergo ego vernantem stultissimus usque juventam
ingratae perdam ludibrium dominae?
(5) Surdior, Ida, freto stridente, immitior Ida,
o minus Idalio mobilis Ida jugo!
Non te blanditiae, non te lamenta movere,
non fusae, amplector dum tua crura, preces,
Non, casto contenta toro, te flectere vota,
(10) non ducta in laudes carmina saepe tuas,
non anni potuere novem, non mille labores,
non toties longae spreta pericla viae,
inve tuam faciem vigilatae tempora noctis,
aut studiis periens hora diurna meis.
(15) Unum erit auxilium, nostri tibi taedia tollam,
sic animis potero, saeva, placere tuis.
Scilicet extremas procul hinc fugiemus in oras,
ut toto a facie dividar orbe tua,
ut longe a laribusque tuis, patriaque remoto
(20) spes quoque visendae sit mihi demta tui.
Seu trucibus colitur qua imberbis America Mauris,
seu Guinea feras qua fera nutrit humus;
qua desideriis et longa tabe peremto
contingent ipso fata gemenda loco;
(25) qua non ulla, choros buxo ducente supremos,
plorabit moestis naenia funeribus;
nec, licet ante diem raptum, comitare parenti
ad structos dabitur corpus inane rogos;
nec misero in partem veniet cum patre doloris
(30) Quae ferat in cineres debita dona, soror;
Quaque anima haud labris erit excipienda propinquis,
lumina cognatas nec subitura manus;
qua, licet ipsa meo sis denique mota dolore,
non facies lacrymas combibet, Ida, tuas;
(35) oscula nec gelido carpes morientis ab ore,
nec sparges tonsas in mea busta comas;
sed de vexato superet quae corpore partem
condet in inviso barbara terra sinu;
umbraque Nigritias errabit mixta per umbras,
(40) hospita per manes umbra Batava feros.
Ida tui fastus, sero tum te Ida pigebit;
duritiae eventum disce, superba, tuae.



10

Taygetus

Ad Barbaram Callinam

Queris cur iaceam? cur febribus urar anhelis?
Cur miseranda notet pallidus ora color?
Sidere non istos Deus mihi Sirius ignus
Attulit: ipsa mei causa puella mali est.

(5) Uttaceam quae longa dedi suspiria quondam,
Siquando est precibus aspera visa meis,
Nunc heu nunc latos sine me migravit in agros,
Deliciasque meas durus arator habet.

Illic nunc gratas agitat Charis alma choreas,
(10) Illic nunc cantus retia tendit Amor.
At mihi perpetui gemitus, lacrimaeque supersunt,
Est tu nox semper tristis, amara dies.

Atque novus medicis quamvis Epidaurius herbis
Paoniae sollers afferat artis opem;
(15) Non datur amissam misero sperare salutem,
Qua redeat fessi corporis ille vigor.

Sic quicquid de me nuper sperare licebat,
Auferet invisi funeris atra dies.
Quaeque mihi coeptis fuerant suscepta Camenis,
(20) Omnia sunt rapidis diripienda Notis.

Non ego nunc rerum conabor dicere causas,
Aut memorare meis proela carminibus.
Ipse tuas tantum percurrens Barbara laudes,
Tentabam plectro nobiliore lyram.

(25) Nam quis te fama praeclaro e sanguine natam,
Nesciat atque animi tot bona rara tui?
Illa es que sexum vincis, vestigia cuius
Componunt Charites, subsequiturque pudor;

Maxima cui Pallas mater, Prudentia nutrix,
(30) Cuius et in labris mellificavit apis;
Quam propter redeunt vates, Musaeque resurgunt,
Ferrea quas tenebris saecula condiderant.

Hic ego, cum sineret fatum, memorare parabam,
Heu heu quam celeri sors mea pulsa rota est.
(35) Nunc mea Calliope quod coeperat, interrumpit,
Quae mihi mors rapidas iniicit atra manus.

Iam video Infernos manes, noctemque profundam,
Me tenet et Stygii concava cymba senis,
Proh superi, lustris rapiar vix qumque peractis
(40) Atque erit aetatis tam brevis hora meae?

Sic flos vix natus pedibus calcatur euntis,
Sic avido implumes angue vorantur auet.
Aatamen et laetor, nam si mihi Parca minatur,
Finiet e poenas Parca benigna meas.

(45) Ac (si curae homines optata in morte relinquunt)
Tunc mecum insanus tunc morietur amor.
Quod si me audieris gelidum liquisse cadaver,
Contigeritque urnam forte videre meam:

O decus, o nostri nitidissima gloria saecli,
(50) Diva precor celeres Barbara siste rotas,
Talibus et nostros moerens testare dolores:
’Atropos huic rupit stamina, iussit amor.’



11

Th. van Kooten, 1811

Dum miser ereptam plorat sine fine Lycorim,
Absentem et frustra nocte dieque vocat,
Et montes resonare docet vallesque Lycorin;
Curarum fractus pondere Thyrsis obit.
(5) Et patria procul, atque indeploratus amicis
Externa infelix conditur hospes humo.
Quamque graves vivo non permisere dolores,
Dant posito tandem fata quiete frui.
Ante tamen fregit calamosque lyramque canorem,
(10) Et pulsa in laudes fila, Lycori, tuas.
Ablatum lugent montes vallesque poetam,
Et numeros Echo sueta referre silet.
Spargite, pastores, violisque rosisque sepulcrum,
Et lacte et fuso gaudeat umbra mero.
(15) Floreat et tenui mirtus superaddita busto,
Indicet et parvus nomen et ossa lapis.
Ut gressum hac olim tulerit si forte Lycoris,
Eventum et fastus noverit illa sui;
Ad cineres lacrimans haec iactet verba sepultos:
(20) HUIC MEUS HEU! FATUM PRAECIPITAVIT AMOR.



12

Heinrich Heine, aus der Matrazengruft, 29

Es kommt der Tod - jetzt will ich sagen,
Was zu verschweigen ewiglich
Mein Stolz gebot: für dich, für dich,
Es hat mein Herz für dich geschlagen

Der Sarg ist fertig, sie versenken
Mich in die Gruft. Da hab ich Ruh.
Doch du, doch du, Maria, du,
Wirst weinen oft und mein gedenken.

Du ringst sogar die schönen Hände -
O tröste dich - Das ist das Los,
Das Menschenlos: - was gut und grosz
Und schön, das nimmt ein schlechtes Ende.



13

M. Flaminio, I, 6

De Delia

O Fons Melioli sacer,
Lympha splendide vitrea,
In quo virgineum mea
Lavit Delia corpus;

(5) Tuque lenibus enitens
Arbor florida ramulis,
Qua latus niveum, et caput
Fulsit illa decorum;

Et vos prata recentia,
(10) Quae vestem nitidam, et sinum
Fovistis tenerum uvida
Laeti graminis herba;

Vosque aurae liquidi aetheris,
Nostri consciae amoris, ad-
(15) este, dum queror, atque vos
Suprema alloquor hora.

Si sic fata volunt fera,
Si sic est placitum deis,
Ut nobis amor impia
(20) Morte lumina condat,

Saltem pro pietate mea
Hoc concedite, frigidum
Ut corpus liceat mihi
Vestra ponere terra.

(25) Sic satis moriar libens,
Si spes haec veniat simul;
Quod nullo melius loco hos
Linquet spiritus artus.

O si tempus erit modo,
(30) Cum suetum huc aditum ferat,
Quae nos ante diem nigros
Cogit visere manes,

Et locum aspiciens, ubi
Illo purpureo die
(35) Me vidit, miserum suis
Multum quaerat ocellis!

Sed iam frigida pulverem
Inter saxa videns, statim
Pectore ardeat intimo, et
(40) Me sic fata reposcat,

Ut vitae veniam impetret,
Et cogat superos suum
In votum, humidae candido
Fergens lumina velo.

(45) Pulchris undique ramulis
Instar imbris in aureum
Manabant dominae sinum
Flores suave rubentes.

Talis Idalia Venus
(50) Silva, sub viridi iacet
Myrto, puniceo hinc et hinc
Nimbo tecta rosarum.

Hic flos purpureas super
Vestes, hic super aureos
(55) Crines, hic rosei super
Oris labra cadebat:

Ille gramine roscido
Insterni, hic vitrea super
Lympha nare, alius cito in
(60) Gyrum turbine verti.

Leni murmure candidum
Audisses Zepyhyrum tibi
Palam dicere, Regnat hic
Blandi mater Amoris.

(65) Tunc mecum ter, et amplius
Dixi, Aut venit ab aethere
Haec alto, vel Oreadum
Certe sanguinis una est.

Sic et blanda protervitas,
(70) Sic et virgineum decus
Oris, verbaque dulcia
Memet abstulerant mihi,

Ut suspiria ab intimo
Fundens pectore, saepius
(75) Dicerem, Huc ego qua via,
Quove tempore veni?

Nam super nitidum aethera
Evectus voliucri pede, et
Magni concilio Iovis
(80) Interesse videbar.

Illo ex tempore frigerans
Fons, et prata recentia, et
Arbor florida sic mihi
Mentem amore revinxit,

(85) Ut seu nox tenebris diem
Pellit, seu rapidum fugit
Solem, non alia miser
Umquam sede quiescam.



14

Paolo Rolli

Solitario bosco ombroso,
a te viene afflitto cor
per trovar qualche riposo
fra i silenzi in quest’orror.

Ogni oggetto ch’altrui piace,
per me lieto più non è:
ho perduto la mia pace,
son io stesso in odio a me.

La mia Fille, il mio bel foco,
dite, o piante, è forse qui?
Ahi! la cerco in ogni loco;
e pur so ch’ella partì.

Quante volte, o fronde grate,
la vostr’ombra ne coprì!
Corso d’ore sì beate
quanto rapido fuggì!

Dite almeno, amiche fronde,
se il mio ben più rivedrò;
ah! che l’eco mi risponde,
e mi par che dica no.

Sento un dolce mormorio;
un sospir forse sarà:
un sospir dell’ idol mio,
che mi dice: tornerà.

Ah! ch’è il suon del rio, che frange
tra quei sassi il fresco umor;
e non mormora, ma piange
per pietà del mio dolor.

Ma se torna, vano e tardo
il ritorno, oh dei! sarà;
ché pietoso il dolce sguardo
sul mio cener piangerà.

Jacopo Vittorelli, III [VI]

Non t’accostare a l’urna
che il cener mio rinserra:
questa pietosa terra
è sacra al mio dolor.

Odio gli affanni tuoi,
ricuso i tuoi giancinti:
che giovano agli estinti
due lacrime o due fior?

Empia! dovevi allora
porgermi un fil d’aita,
quando traea la vita
ne l’ansia e nei sospir.

A che d’inutil pianto
assordi la foresta?
Rispetta un’ombra mesta
e lasciala dormir.



15

Millevoye, Elégies I, 1 1

La Chute des Feuilles

De la dépouille de nos bois
L’automne avait jonché la terre;
Le bocage était sans mystère,
Le rossignol était sans voix.
(5) Triste, et mourant à son aurore,
Un jeune malade, à pas lents,
Parcourait une fois encore
Le bois cher à ses premiers ans:

’Bois que j’aime! adieu, je succombe!
(10) Ton deuil m’avertit de mon sort;
Et dans chaque feuille qui tombe
Je vois un présage de mort.
Fatal oracle d’Epidaure,
Tu m’as dit: "Le feuilles des bois
(15) A tes yeux jauniront encore;
Mais c’est pour la dernière fois.
L’éternel cyprès se balance;
Déjà sur la tête en silence
Il incline ses longs rameaux:
(20) Ta jeunesse sera flétrie
Avant le pampre des coteaux."
Et je meurs! De leur froide haleine
M’ont touché les sombres autans;
(25) Et j’ai vu, comme une ombre vaine,
S’évanouir mon beau printemps.
Tombe, tombe, feuille éphémère!
Couvre, hélas! ce triste chemin,
Cache au désespoir de ma mère
(30) La place où je serai demain.
Mais si mon amante voilée
Au détour de la sombre allée
Venait pleurer quand le jour fuit,
Eveille par un léger bruit
(35) Mon ombre un instant consolée.’
Il dit, s’éloigne ... et, sans retour...
La dernière feuille qui tombe
A signalé son dernier jour.
Sous le chêne on creusa sa tombe...
(40) Mais son amante ne vint pas
Visiter la pierre isolée;
Et la pâtre de la vallée
Troubla seul du bruit de ses pas
Le silence du mausolée.



17

Lamartine, Meditation 35

L’automne

Salut! bois couronnés d’un reste de verdure!
Feuillages jaunissants sur les gazons épars!
Salut, derniers beaux jours! le deuil de la nature
Convient à la douleur et plaît à mes regards.

(5) Je suis d’un pas rêveur le sentier solitaire,
J’aime à revoir encor, pour la dernière fois,
Ce soleil pâlissant, dont la faible lumière
Perce à peine à mes pieds l’obscurité des bois!

Oui, dans ces jours d’automne où la nature expire,
(10) A ses regards voilés, je trouve plus d’attraits,
C’est l’adieu d’un ami, c’est le dernier sourire
Des lèvres que la mort va fermer pour jamais.

Ainsi, prêt à quitter l’horizon de la vie,
Pleurant de mes longs jours l’espoir évanoui,
(15) Je me retourne encore, et d’un regard d’envie
Je contemple ses biens dont je n’ai pas joui!

Terre, soleil, vallons, belle et douce nature,
Je vous dois une larme aux bords de mon tombeau;
L’air est si parfumé! la lumière est si pure!
(20) Aux regards d’un mourant le soleil est si beau!

Je voudrais maintenant vider jusq’à la lie
Ce calice mêlé de nectar et de fiel!
Au fond de cette coupe où je buvais la vie,
Peut-être restait-il une goutte de miel?

(25) Peut-être l’avenir me gardait-il encore
Un retour de bonheur dont l’espoir est perdu!
Peut-être dans dans la foule, une âme que j’ignore
Aurait compris mon âme, et m’aurait répondu?...

La fleur tombe en livrant ses parfums au zéphyre;
(30) A la vie, au soleil, ce sont là ses adieux:
Moi, je meurs; et mon âme, au moment qu’elle expire,
S’exhale comme un son triste et mélodieux.



18

L. Stecchetti

October

Muoio. Cantan le allodole
ferme sull’ali nel profondo ciel,
e il sol d’ottobre tepido
albeggia e rompe della nebbia il vel.

Caldo di vita un alito
sale fumando dall’ arato pian.
Muoio. Cantan le allodole
e le giovenche muggon da lontan.

La vostra lieta porpora,
roselline d’inverno, io non vedrò,
le carne mie si sfosciano...
domani al mio balcon non tornerò.

Quando cadran le foglie e tu verrai

Quando cadran le foglie e tu verrai
a carcar la mia croce in camposanto,
in un cantuccio la ritroverai
e molti fior le saran nati accanto.

Cògli allora pe’ tuoi biondi capelli
i fiori nati dal mio cor. Son quelli

i canti che pensai ma che non scrissi,
le parole d’amor che non ti dissi.




V Zwanenzangen C: Ik zal je horen

1

Propertius, El. II, 27

At vos incertam, mortales, funeris horam
Quaeritis, et qua sit mors aditura via;
Quaeritis et caelo Phoenicum inventa sereno,
Quae sit stella homini commoda quaeque mala!
(5) Seu pedibus Parthos sequimur seu classe Britannos,
Et maris et terrae caeca pericla viae;
Rursus et obiectum flemus caput esse tumultu,
Cum Mavors dubias miscet utrimque manus;
Praeterea domibus flammam domibusque ruinas,
(10) Neu subeant labris pocula nigra tuis.
Solus amans novit, quando periturus et a qua
Morte, neque hic Boreae flabra neque arma timet.
Iam licet et Stygia sedeat sub harundine remex,
Cernat et infernae tristia vela ratis:
(15) Si modo clamantis revocaverit aura puellae,
Concessum nulla lege redibit iter.



2

Pontano, Parth. I, 20

Alloquitur suspiria et lacrimas

O Iucunda mei suspiria nuntia cordis,
O oculi, nunc iam flumina, non oculi,
Haec mandata meae constanter ferte puellae,
Gaudeat ut solita est fletibus illa meis.

(5) Sensistine graves, inmitis Cinnama, poenas,
Sensistine meus quam miserandus amor?
Perfida, me crucias, cum possis sola iuvare;
Heu heu, nam per te, perfida, nunc morior.

Quam leviter poteras fato subducere amantem:
(10) Sed moriar; titulus sit mihi mortis Amor.
Si non magna satis perisse in amore puellae,
Quantulacumque tamen gloria dulcis erit.

Pallidus a misero cessisset corpore languor,
In vultu si quid dulce notasset amor,
(15) In verbis si mite aliquid. Spes omnis amantum
Ex oculus; oculi nil nisi triste ferunt.

Ore Arabum nemus inspiras, ver ore remittis,
Unde tibi nomen, Cinnama, dulce fuit.
Oscula si summis saltem mihi pacta labellis,
(20) Concessum ambrosio si semel ore frui,

Languidulis animam poteras tum reddere membris
Et nudum inferno me revocare lacu.
Non mala Persephone letum properasset acerbum,
Non iuveni pallens Styx adeunda foret,

(25) Non Phlegethonteae sentirem incendia ripae
Eumenidumque angues terrificumque canem;
Sed tecum carae duxissem blanda iuventae
Tempora subque tuo factus amore senex.

At tu, sancta Venus, nostro succurre labori,
(30) Tu dea, tu vati, Cypria, parce tuo.
Diligat illa suumque et amans suspiret amantem
Et iungi cupiat pectora nostra suis.

Proque meis lacrimis totidem succende favillas,
Omnia sint illi cognita nostra mala;
(35) Quem fugit, cupiat, quem non est passa iuvare,
Nunc amet, uratur sic magis inque dies.

Sancta favet; iamque et placidis arrisit ocelllis
Aureolumque dedit lux mea basiolum,
Basiolum, nigra quo me revocavit ab unda
(40) Atque animam fessis reddidit articulis,

Quo sine non Arabum silvae, non rura Sabaea,
Ambrosiae spiret nec sine mollis odor.
At tibi servati tanto pro munere vatis
Sudabunt tepidis turea dona focis

(45) Et tibi cantabit laudes mea tibia; per te
Cinnama dura prius, Cinnama facta bona est.



3

Secundus, Od. 8

De Amoribus Francisci Catzii

Francisci teneris digna caloribus
Isabella, meae proxima Iuliae,
Quocumque orbe moraris,
Fido in pectore stas tamen;

(5) E quo nec rapiet te rota temporum,
Nec diversa tuis tot loca moenibus.
Heu, quantum tamen hinc est
Inter Lovanium soli?

Haerent luminibus lumina mollia,
(10) Arguta, et tacitis subdola nutibus,
Haerent atque revinctum,
Quem cepere semel, tenent.

Haerent auriculis verba sonantia,
Quae possunt superos flectere, quae deum
(15) Qui servat loca taetra,
Nulli pervia lumini.

Ad quae cum tenuem efflatus in aera
Francisci gelidus spiritus iverit,
Una voce suavi
(20) Dilectae dominae suae,

Quam terrae tumulis obrutus audiet,
Quam tota excipiet regia nigricans,
Uno murmure dulci
In vitam revocabitur.

(25) O felix facibus forma potentibus!
Fas florere meis te quoque versibus,
Dum fletus puer ales,
Et suspiria nesciet.



4

Janus Etruscus

Cuiusmodi tumulum post vitam cupiat

Non mihi fornicibus Pariis, Graiaeve Carystus
Visceribus caesus contegat ossa lapis.
Nec tumulum exornent operosi munere caeli
In varias facies marmora ficta meum.

(5) Sed postquam effetum corpus lucemque perosa
Exierit campos vita sub aërios:
Tunc teneri cineres supremaque busta poetae
Obruat exiguo caespite mollis humus.

Tunc ego, gleba licet, studii non immemor acti,
(10) Consona quo vitae sunt sua fata meae,
Consurgam Veneri gratus de caespite truncus
Ut fiam patulis mirtus opaca comis,

Cui dabit inferias et adorea liba quotannis
Cum socio veniens culta puella tori.
(15) Et circa tumulum gressu ter plaudet ovanti
Ad calami raucos enthea turba modos,

Et dicent: ’cuius civis hac tellure quiescit,
Magnus amator erat, magnus amator obiit;
Teligeri fuit ille Dei, Venerisque sacerdos,
(20) Et cuius fuerat nos quoque turba sumus.

Turba sumus Veneris; Veneris iuvat ergo poetae
Dicere: ’terra, precor, non gravis ossa premat.’’
Fronde mea pingues dum tondent gramina vaccae,
Pastor ab aestivo sidere tutus erit,

(25) Et placitam flavae formam cantabit amicae
Disparibus modulans carmen arundininbus.
Fors et amatoris frondes succedet easdem
Expugnata sui mollis amica prece,

Blandaque carminibus interferet oscula gratis,
(30) Oscula vel cineres apta movere meos.
Tunc ego ramosas diffundor laetior umbras
Signaque laetitiae frons manifesta feret,

Splendidiusque virens testabor gaudia: crescet
Luxuria illorum tunc mihi luxuria.
(35) Quos utinam stimulet sic irrita libido,
Cogat ut obstantes praesecuisse moras,

Blanda iubens nostris subter decerpere ramis
Gaudia, et extremae delicias Veneris.
Illa ergo quae fuero baccis modo mirtus amaris
(40) Attica tum vincam mella sapore novo.

Non erit invidiae mihi formosus Cyparissus,
Thessalis aut Clario cruda puella deo.



5

Heinrich Heine, Die Heimkehr, 87

Die Heimkehr

Der Tod, das ist die kühle Nacht,
Das Leben ist der Schwüle Tag.
Es dunkelt schon, mich schläfert,
Der Tag hat mich müd’ gemacht.

Über mein Bett erhebt sich ein Baum,
Drin singt die junge Nachtigall;
Sie singt von lauter Liebe,
Ich hör’ es sogar im Traum.



8

G. Carducci, Per Elvira, 12

Ultimo Addio Frammento
Celeste è questa
Corrispondeza d’amorosi sensi,
Celeste dote è negli umani
Ugo Foscolo, Sepolcri

E tu ne la tranquilla ora notturna
Vieni, o diletta, ove l’amor tuo giace;
E consolando di tuo pianto l’urna
Gl’impetra pace.

Tocco a pietade de la tua preghiera
Lo imperador de la celeste corte
Me da ’l gior che mai mon piega a sera
Farà consorte.

Allor la inconsolata ombra vagante
E gemebonda pe ’l notturno orrore
Sfolgorerà d’un riso: e fiammeggiante
Sempre d’amore

Piegherà l’ali disïose e pronte
Vèr te per lo instellato ampio sereno:
Ti bacierà invisibile la fronte
Le labra e ’l seno.

Lene come lo zefiro che spira
In april, con soave un mormorio
Ti dirà: - T’amo ancora, o dolce Elmira,
In seno a Dio.

Ecco; io me ’n volo a l’immortal mio serto:
Ecco; io me ’n volo a ’l celestial sorriso:
Vien presto, o cara: senza te un deserto
M’ è il paradiso -.

1850, 7 ottobre - Firenze - Non mai mutato.



9

Pontano, Lyra 9

Uxorem in somnis alloquitur

Umbra sis felix mihi; suntne veri,
Uxor, amplexus? Vigilantis anne
Cura te in somnis agit atque vana
Ludis imago?

(5) Umbra sed quamvis, mihi cara, salve,
Et mihi felix ades; osculantem
Osculans tete accipioque amansque am-
Plector amantem.

Credit et virgo speculo; ast imago
(10) Ludit indulgens speculi; perinde
Somnia et mentes capiunt amantque
Somnia mentes.

I, puer, nocti cane sacra, nocti
Tura succendens. Per opaca noctis
(15) Umbra versatur, volat usa noctis
Umbra favore;

Nox parit somnos, hominum quietem;
Hi vocant imis animas Avernis
Morte contempta et simulacra vivis
(20) Mortua iungunt.

Vos, pii manes, memores senectae
Ultimae iam, sacrifica ex acerra
Munera haec, stacten capite et Sabaeae
Mercis honores;

(25) Dumque nos rursum Elysio in recessu
Iungat obstringens amor, haud gravare
Et senis somnos, Ariadna, amatum et
Visere lectum.



Bronvermelding en register

Baudius, Dominicus, 1561-1613
7a uit: H.C. Rogge, Brieven en onuitgegeven stukken van Johannes Wtenbogaert, I, 1584-1618, 1868.
7b Uit: Baudii Amores, ed. P. Scriverius, 1638, Lessus Amatorius, p. 51 e.v.
Baudius was een van die zuidelijke Nederlanders, net als Heins, die de piepjonge Leidse Universiteit sierden. Hij werd in 1603 buitengewoon hoogleraar. Hij verkeerde door zijn drankzucht in chronisch geldgebrek, dat hij aan de spilzucht van zijn vrouw weet. Na haar dood in 1609 gaat hij op zoek naar een nieuwe vrouw. Hij raakt echter in een schandaal verwikkeld vanwege een gebroken trouwbelofte. In 1612 trouwt hij een gefortuneerde weduwe, maar hij overlijdt al negen maanden later aan een delirium, zijn vrouw met een dochtertje en berooid achterlatend. Hij dichtte moraliserende verzen in jamben.

Broekhuizen, Jan van, 1640-1707
Uit: Poemata, ed. D. van Hoogstraten, 1711.
Broukhusius was militair, hij gaf *Propertius en *Tibullus uit, en als hij in het Nederlands dichtte volgde hij Hooft na, het beste wat er is. Voor zijn Latijnse gedichten had hij meer voorbeelden.

Carducci, Giosuè, 1835-1907
Uit: Ed. Naz., 1941, I, 5, Per Elvira, blz. 213-214.
Carducci heeft in zijn jeugdgedichten nogal eens aan het Latijn ontleend in een geparfumeerde stijl. Hij werd hoogleraar Italiaanse literatuur en de nationale zanger van het verenigd Italië.

Castiglione, Baldassare, 1478-1529
Uit: A. Perosa & J. Sparrow Renaissance Latin Verse, 1979, blz. 196-199.
Castiglione is de beroemde schrijver van Il Cortegiano, een dialoog die gesitueerd is aan het gelukkige hof van Guidobaldo, hertog van Urbino, die hij diende als gezant. Daarvoor en daarna was hij in dienst van Francesco Gonzaga, die hem in 1519 naar Rome zond. Zijn vrouw Ippolita is jong gestorven. Hij dichtte in het Italiaans en in het Latijn. De tekst van dit gedicht en van vele andere puristische dichters is te vinden in de populaire bloemlezing: Carmina Quinque Illustrium Poetarum, eerste druk Venetië 1548.

Chénier, A. de, 1762-1794
Uit: Oeuvres complètes de André Chénier, III, ed. P. Dimoff, 19262.
Chénier ijverde voor de Franse revolutie maar verdedigde de koning. Hij werd zonder proces onthoofd op 25 juli 1794, een paar dagen voor de val van Robespierre, 31 jaar oud. Zijn smaak was hellenistisch, maar zijn elegieën lijken op de neolatijnse. Zijn poëzie werd postuum uitgegeven in 1819, en hij werd door de romantici, vanwege zijn tragische dood, wel tot de miskende jonggestorven dichters gerekend. Maar daar is hij veel te goed voor.

Filicaja, V, 1642-1707
Uit: Opere, II, 1820, blz. 14-19.
Filicaja is een Toscaanse dichter, die in een barokke tijd Ovidiaanse poëzie schreeft. Van zijn Italiaanse gedichten is het sonnet ’Italia’ het bekendste. Daarin vraagt de dichter zich af of het door haar schoonheid komt dat Italië zo vaak door buitenlandse mogendheden overweldigd wordt.

Flaminio, M.A., 1498-1550
Uit: Carmina, ed. M. Scorsone Parthenias 3, RES 1993.
Flaminio had al heel jong als dichter succes in Rome en Urbino. Hij had een zwak gestel, en was een goed en innig vroom mens en werd daarom verdacht van lutheranisme. Hij bracht zijn liefdesgedichten als pastorale epigrammen.

Gilbert, N.J.F., 1750-1780
Uit: Gilbert, Oeuvres, ed. B. Wojciachowka Bianco, Lecce 1984.
Gilbert is het prototype van de jong gestorven miskende dichter. Na hem zijn de zwanenzangen goed of slecht (meestal slecht gelukt) maar nooit meer echt vermakelijk.

Gray, Th., 1716-1771
Uit: A. Johnston, Selected Poems of Thomas Gray and William Collins, 1967, blz. 30 e.v.
Sublieme dichter, die in zijn ’Elegie geschreven op een dorpskerkhof’ de gemeenplaatsen over de melancholie samenvatte in een indirecte zwanenzang.

Grudius, Nicolaus Grudius Nicolai, 1504-1570
Uit: DDB 3.9.1
Grudius, Secundus, Marius, zijn middelnamen die de drie dichtende broers Nicolai zich hebben aangemeten. Grudius was de oudste en, als genialiteit zich in onevenwichtigheid toont, de geniaalste; Secundus de beste en Marius wist zijn talent met een goede ambtelijke carrière te verenigen.

Heine, Heinrich, 1580-1856
Uit: Heines Werke in Zehn Bände, ed. O. Walzel e.a. 19133.
Heine schreef op zijn sterfbed (Aus der Matratzengruft) een zwanenzang maar temperde in andere gevallen zijn pathetiek met ironie.

Heinsius, Daniel, 1580-1655
Uit: D. Heinsius, Poëmata, Amsterdam 1649 en D. Heinsius Nederduytsche poëmata, [1616] facs. ed. met inl. van B. Becker-Cantarino, Nachdrucke deutscher Lit. 17. Jahrhunderts 31, Frankfurt 1983.
Daniel Heinsius werd in 1610 professor Grieks in Leiden. Als dichter was hij groter in het Latijn dan in het Nederlands.

Hoeufft, 1756-1843
Uit: J.H. Hoeufftius, Carmina, Breda 1805.
J.H. Hoeufft staat aan het eind van de traditie van Latijnse poëzie in Nederland. Hij is de stichter van het Legatum Hoeufftianum, dat tot voor kort jaarlijks een gouden medaille beschikbaar stelde voor het beste Latijnse gedicht van minimaal 50 versregels. Het geld is nu op.

Ten Kate 1819-1889
Uit: J.J.L. ten Kate, Bloemen uit den Vreemde, keur van Fransche Poëzie, Amsterdam 1858.
J.J.L. ten Kate was een dominee die veel dichtte en ook veel vertaalde.

Kloos, 1859-1838
Dr Willem Johannes Theodoor Kloos maakte op de HBS kennis met de Engelse romantische dichters en daarna als student Oude Talen met de klassieken. Hij dichtte zo onnadenkend dat hij dacht dat hij zijn eigen emoties uitdrukte.

Kooten, 1749-1813
Uit: ms Carmina Latina 1041, II, Leiden (collectie Valckenaer).
Theodoor van Kooten (Droeve Dorus) was een melancholieke nietsnut, student en opvolger van Schrader (zie *Van Ommeren) en weldra onafscheidelijk verbonden met de patriot Valckenaar.

Lamartine, L.A. Prat de, 1790-1869
Uit: Oeuvres I, 1849 (edition des Souscripteurs) Premières Meditations (1820), 29.
De familie van Lamartine was van adel en royalist. Lamartine reisde door Italië ten tijde van zijn eerste mijmeringen, hij wordt diplomaat, académicien, voert de revolutie van 1848 aan in februari maar verliest de presidentsverkiezing tegen Napoleon in december.

Lennep, 1774-1850
Uit: D.J. van Lennep Poemata, 1850.
David van Lennep was vijftig jaar professor oude talen aan het Athenaeum in Amsterdam. Hij kwam uit een geslacht van humanistische regenten.

Lochon, Ch.
Uit: J. van Broekhuizen Gedichten, ed. D. van Hoogstraten 1712, het gedicht staat al in de eerste editie van de gedichten uit 1777.
Charlotte Lochon uit Utrecht trouwde in 1664 Johannes Hagenaer uit Amsterdam. Ze werd in 1669 weduwe en hertrouwde in 1679 met Gerard Grimon. Ze stierf in 1689. Ze was de zuster van een chirurg. Ze had in de jaren zeventig een verhouding met Jan van *Broekhuizen, die een gedicht van haar opnam in een serie pastorale wisselzangen.

Lotichius, 1528-1560.
Uit: P. Lotichius Secundus, Poëmata Omnia, ed. P. Burmannus Secundus, Amsterdam 1754.
Petrus Lotichius Secundus is in Hessen geboren, hij studeerde medicijnen in Italië, waar hij niet voor hem bestemde vergiftigde soep at, hij werd hoogleraar medicijnen in Heidelberg, maar zijn gezondheid was geknakt.

Loyson, Ch, 1791-1820
Uit: Epîtres et Elegies, 1819.
Charles Loyson was royalist en viel de liberaal Benjamin Constant aan. Zijn sonore poëzie staat tussen *Millevoye en *Lamartine in.

Lygdamus
Uit het corpus Tibullianum.
Lydamus was het Griekse pseudoniem van een aanzienlijk Romein uit de kring van Messalla, waartoe ook *Tibullus behoorde.

Martialis, Marcus Valerius, 40-104
Martialis schreef epigrammen met een clou, soms obsceen, en hield niet van Griekse zoetigheid. Zijn poëzie werd verworpen door Italiaanse puristen.

Michel, Ad.
Uit: La Muse française (herdruk uit 1907, uitgegeven door J. Marsan) 5, 1823, blz. 228-229, zie Intr. blz. 47, n. 1 van de herdruk.
Adolphe Michel schrijft dat hij volkomen onbekend zal blijven. Dat is waar; hij wordt in geen enkele biografie genoemd. Wel heeft hij in 1826 een bundel gepubliceerd met de mooie titel: L’Ombre de Helle, dat opgedragen is aan de ruïnes van Missolonghi, en waarvan de baten ten goede zouden komen aan de Griekse vrijheidsstrijders, en in hetzelfde jaar een gedicht in de Annales romantiques: ’Elvire ou la Folle de la vallée.

Millevoye, 1782-1816
Uit: Oeuvres, ed. P. - L. Jacob [= P. Lacroix], 1880
Millevoye dichtte in de trant van Chénier, maar na een epitaaf op een ’amante’ uit 1808 werd zijn toon melancholieker. Hij stierf aan een longziekte en is dus een toonbeeld geworden van de ’poète poitrinaire’. Zijn beroemdste gedicht ’La Chute des Feuilles’ werd op 23 oktober 1809 tijdens een boswandeling gemaakt. Het werd in het Nederlands onder andere vertaald door Ten Kate. Het gedicht riep verzet op van Rodenbach maar werd onbewust nagevolgd door Kloos.

Molza, Francesco Maria 1489-1544
Uit: Elegiae et alia, ed. M. Scorsone en R. Sodano, serie Parthenias, 5, RES, Torino 1999.
Molza was een hoveling die aan de syphilis stierf. Hij dichtte pastorale epigrammen en sonnetten, elegieën in het Latijn en komedies.

Van Ommeren, 1757-1796
Uit: R. van Ommeren, stud. jur. Franeq., Sylvia,
sive lusus juveniles, Franeker 1778, (El. 5) id. Carmina et Oratio, ed. M. Siegenbeek [met gedichten van H. Bosscha aan Van Ommeren en van zijn zoon Sicco] Leiden 1827.
Richard van Ommeren was een van die vele leerlingen van Joannes Schrader in Franeker, die erotische gedichten in het Latijn schreven. Hij werd rector van de latijnse school in Amersfoort en daarna in Amsterdam. Van *Lennep hoorde tot zijn meest geliefde leerlingen.

Ovidius, 43 voor Chr.-17 na Chr.
Publius Ovidius Naso is iets jonger dan de andere Augusteïsche dichters, waaronder *Tibullus en *Propertius. Hij volgt die dus wel eens na. In 8 na Chr. werd hij verbannen naar Tomis aan de Zwarte Zee. Hij vond het genre Heroïdes, Heldinnenbrieven, uit.

Pannonius, Janus (Janos Kesincie), 1434-1472
Uit: Poemata, Utrecht 1784.
Pannonius had in Ferrara onder Guarino in het Latijn leren dichten. In Hongarije werd hij bisschop. Hij nam in 1464 deel aan de strijd tegene Mohammed II en schreef toen een zwanenzang. Hij kwam in opstand tegen zijn vorst omdat deze niet energiek genoeg tegen de Turken optrad. Hij stierf jong aan de TB.

Pontano, G.G., 1439-1503
Uit: Carmina, ed. Oeschger, 1948.
Pontano was een dichter aan het hof van Alfonso van Aragon in Napels en van diens opvolger. Hij trouwde in 1461 Alessandra Sassone en wijdde een bundel aan zijn huwelijksgeluk. Tegelijk bezong hij andere vriendinnen als Cinnama (Kaneeltje) en Stella. Hij is de uitvinder van de erotische poëzie, die een gulden middenweg inslaat tussen het kuise petrarkisme en de obsceniteiten van zijn vriend en voorganger Beccadelli, en zich ook niet zo heftig op ongeluk en ruzie concentreert als de Romeinse liefdeselegie. Hij schrijft gewoon aardig over zijn liefdes. Hij was het grote voorbeeld voor Janus *Secundus.

Propertius, tweede helft eerste eeuw v. Chr.
Sextus Propertius is een dichter van liefdeselegieën, abrupt en overdreven.

Rodenbach, Alfred, 1867-1880
Uit: Alfred Rodenbach, Verzamelde Werken, ed. C. Verschaeve en Fr. Baur, 1956, II.
Alfred Rodenbach de Flamingant en dichter van het strijdlied ’Vliegt de Blauwvoet - Storm op zee’ stierf als ’poète poitrinaire’.

Rolli, 1687-1765
Uit: Canzonette, 1727.
Paolo Rolli was in Londen leraar van de kinderen van koning George II, en librettist voor opera’s van Handel.

Sannazaro, A.S., 1456-1504
Uit: A.S. Sannazarius, Opera latine scripta, ed. J. van Broekhuizen en P. Vlaming, Amsterdam 1728.
Jacopo Sannazaro uit Napels, jongere vriend van Pontano, is bij liefhebbers van het Italiaans bekend gebleven door zijn Arcadia. In zijn Latijnse liefdesgedichten lijkt hij het meest persoonlijk als hij in navolging van *Propertius zijn trouw aan zijn enige liefde bezingt. In zijn christelijke epos De Partu Virginis is hij het meest ambitieus.

Santenius, L.
Uit: L. van Santen, Ida, Leiden 1773, Lat. tekst met versvertaling van Van Santen zelf. Zie ook: D. Schouten, ’Die Ida von Laurens van Santen, Einleitung-Text-Kommentar’, Hum. Lov. XX, 1971, blz. 267 e.v.
Laurens van Santen 1746-1798) studeerde in Amsterdam en Leiden. In Leiden ontmoette hij Anna Bender à Brandis, die hij, omdat zijn vader geruïneerd was, niet kon trouwen. Hij was als de meeste Latijnse dichters patriot en werd tijdens de Bataafse Republiek curator van de Leidse Universiteit, waar hij de studie van de Nederlandse letteren bevorderde.

Sappho van Lesbos, ca 600 v. Chr.
Sappho leerde meisjes elegante gevoelens te ontwikkelen, door in beheerste lierzangen over haar eigen verliefdheden te dichten. *Ovidius legt haar een ’Heldinnenbrief’ in de mond, waarin zij de hartstochtelijke minnares blijkt van de knaap Phaon.

Secundus, Ioannes (Janus) Secundus Nicolaï, 1511-1536
Uit: DDB, 1.2.4
Janus Secundus, broer van *Grudius en Marius is in Den Haag geboren, waar zijn vader president was van het Hof van Holland. Secundus verhuisde mee naar Mechelen, toen zijn vader daar President van de Grote Raad werd. Hij ontmoette in Mechelen in mei 1530 de prostituée Julia, waar hij een cultus van liefdeselegieën omheen bouwde. Zijn vriend Cats, die in Leuven studeerde, had een soortgelijke vriendin. Secundus sterft in 1536 aan de gevolgen van de derdedaagse koorts, die hij in 1534 in Spanje opgelopen had.

Strozzi, 1471-1508
Uit: Strozzi poetae pater et filius, ed. Aldus Manutius, Venetië 1513.
Ercole Strozzi was net als zijn vader Tito Vespasiano een dichter in het Latijn aan het hof van Ferrara, waar ook Ariosto verbleef. Ercole werd in 1508 vermoord, direct na zijn huwelijk, wellicht door handlangers van de hertog.

L. Stecchetti, 1845-1876
Uit: L. Stecchetti, Postuma, ed. O. Guerrini, Bologna 19802, 85 en 14.
Leven en vroege dood aan de tering van Stecchetti en zijn nagelaten gedichten zijn een mystificatie van de bibliothecaris van de UB in Bologna.

Taglietti, G.A. (Taygetus), ca 1560
Uit: J.A. Taygetus, Academicus Occultus, ed. Carmina praestantium poetarum, Brescia 1565; I.M. Toscanus, Carmina Ill. Poet. Ital. II, blz. 276v-277v Parijs 1577.
Taglietti was lid van de Accademia degli Oscuri in Brescia.

Tasso, Torquato, 1544-1595
Uit Rime 44.
Tasso schreef aan het hof van Ferrara een epos Gerusalemme Liberata maar werd krankzinnig. Zijn korte gedichten, sonnetten en madrigalen zijn in de trant van de Griekse Anthologie.

Tibullus, Albus, ca 50-19
Tibullus schreef erotische elegieën op vriendinnen en een knaap ten tijde van Augustus.

Vergilius Maro, Publius, 70-19
Vergilius is een augusteïsch dichter. Hij is voor puristen de ideale dichter in het Latijn. Hij schreef pastorales, Eclogae, een leerdicht, Georgica, en een oorlogsepos, de Aeneis.

Vittorelli 1749-1835
Uit: I. Vittorelli, Poesie, ed. A. Simionis, 1911, ’Anacreontiche ad Irene’, X, blz. 86.
Jacopo Vittorelli had een achttiende eeuwse smaak voor Arcadië. Zijn pure poëzie was enorm populair.






Aanvullingen en verbeteringen graag naar Ton Harmsen, Opleiding Nederlands, Postbus 9515, 2300 RA Leiden.