EURIPIDIS
[Typografisch ornament]PARISIIS |
Viro Illustri, |
| QUoties magnitudinem intueor, vir Illustris, sive gentis tuae, sive dignitatis, sive meritorum, tum publice, tum privatim, vidêris mihi potiùs silentio honorandus, quam exiguo munere testandum, quantum infra te jaceant spes nostrae. Nam familia tua quid excelsius, cujus gloria non minus late patet, quàm laus literarum, jam ab [fol. a2v] illo tempore, cùm florentissima per Gallias eruditio cum Lambinis, Auratis, Passeratiis simul in horum decus ac praesidium, Memmios extulit dignos, quibus, & de quibus scriberent, ita ut tibi prope uni ex omni memoria contigerit, maiorum nomina ac seriem non ex privatis tabulis, sed ex praestantissimorum hominum laboribus, & tam Graecae, quam Latinae linguae, duraturis cum humano genere monumentis ostendere. Quod si in antiquitatis obscura audacem curiositatem inserere liceat, fuit vestri nominis episcopus, qui Christianae religioni suo sanguine testimonium dixit, quo tempore Memmii cum Romana nobilitate veram pie- [fol. a3r] tatem in has terras intulerunt. Magistratus vero, quem geris, quanta est amplitudo, ac prope dixerim majestas, cùm inter principes sis eius ordinis, in cujus potestate vitae, existimatio, fortunae non civium duntaxat, sed, quod vestri consessus praecipuum est, summorum regni Francici procerum sita est: à quo ipsa regia edicta auctoritatem petunt: cui ius ab antiquo est etiam Ecclesiae antistites, siquid aut suo, aut saeculi vitio deflexerint, in legum ac veterum canonum orbitam reducere: cuius denique religio, & aequitas, tantam sui reverentiam concivit, ut externae saepe gentes eò, tanquam ad oraculum, confugiant. In hoc tu coetu non [fol. a3v] magis electione regia, quam tuis virtutibus, judicii perspicacia, aequissimis arbitriis, eloquentia denique tali, quae non quomodo caeteris instillata tibi, sed in te nata videatur, locum inter eminentissimos occupas. His quotidianis in patriam meritis accedit, quod cùm in omne hominum genus beneficia spargas, tum uberrimam eorum copiam in eos effundis, quos aliqua eruditionis parte florentes, hoc ipso vinculo ad te pertinere tanquam consanguineos existimas. Itaque, juris, historiarum, linguae Graecae ac Latinae, Philosophiae denique omnigenae peritos siquis quaerat, non alibi eos facilius, quam in domo tua, invenerit. Ibi Gevartius [fol. a4r] Statium non explicare tantùm, sed & imitari didicit, cuius nunc consiliis quod pulcherrima Belgicarum urbium Antverpia fruitur, eo nomine tibi non parum debet. Ibi Holsteinius in Geographia tam veteri, quam recenti, ita Cluverii, viri in eo studio admirandi, successor, ut eundem aliis partibus longe superet, ea didicit atque exercuit, propter quae Roma illum Galliae invidit, & nunc inter praecipua dominae Urbis ornamenta ostentat. Ego vero, cui ut istarum artium exactam cognitionem bona malaque fortuna abnuit, ita cultum ac venerationem nulla eripiet, amicitiam tuam inter illa habeo, quibus me [fol. a4v] non recreo tantùm atque erigo, sed & jacto. Neque enim minùs gaudio mihi est, ac voluptati, tui vultus ac sermonis serenum, quam aliquando fuit usura Balagniaci tui, qui locus domini mores amoenitate sua referens, excitavit in me conatum eius operis, quod inter mea faventissimis lectorum animis exceptum est. Tot ergo decora, tantam claritatem, tum multa in me, atque alios benefacta, praeferens nomen, male aestimet, qui rebus exiguis inscribat. Sed nimirum sunt quaedam, quibus in modico corpore vis ingens, aut rara species, pretium faciant, quo vincant ea, à quibus mole vincuntur: quale quid cùm ipse mihi dare [fol. a5r] non possem, sumsi aliunde, inopiam potiùs meam professurus, quam relicturus in obscuro, quid tibi debeam. Breviter haec erit muneris nostri commendatio, quod in omni dicendi opere poëma excellit, in poëmatis haud dubie tragoedia, in tragoediis etiam philosophorum consensu Euripides, in Euripideis Phoenissae, quod & veterum Grammaticorum judicium fuit. adeo hic artis plena structura est, casus varii, densae sententiae, in quibus ille, qui iustitiae descriptionem ac laudem continet locus, tanta sapientia tractatus est, ut, qui cum cura legerit quintum Nicomachiorum Aristotelis (leget autem saepe, quisquis, quod [fol. a5v] tu facis, Memmi doctissime, aequi ac boni artem ab ipsis fontibus volet petere) is praeclarissime huius libri cogitata hinc fluxisse dicturus sit. Sumes ergo tragoediam ipsam à summo poëtarum Euripide, versus eius paulo quam antehac emendatiores à codicibus scriptis, à nobis nihil, praeter animi non ingrati testimonium, & Latina quae de Graecis fecimus, vestigia presse legentes, ut à pulcherrimo exemplari quam minimum discederemus. Ultrà te à fori rebus non distineo, si hoc unum addidero, optare me eum diem, quo isto juris dicendi onere expeditus, totum te iis impendas negotiis, quibus regis gloria, [fol. a6r] regni stabilitas, privatorum verò omnium salus continetur, ut in tanto majore materia illustrius etiam appareat tum animi, tum ingenii tui magnitudo. Lutetiae Kalend. Juniis M D C XXX. |
 |
PROLEGOMENA. |
| OPtimus, non cum vulgo, sed ex arte loquendi magister Aristoteles poësin esse dixit imitationem humanarum actionum: quo judice, Heliodori fabula poëma erit, Lucani carmen non erit. hic enim maxima ex parte narrat, ille fingit, quae vero sunt similia. Cùm autem quae aut gesta sunt, aut geri potuerunt, duplici modo soleant referri, aut indirecta oratione, aut directa: posterior haec tanto imitatur perfectius, quantò hominis vultum magis exprimas additis coloribus, quam nudis lineamentis. Ideo poëma, directa ratione incedens, drama dicitur, quia ad ipsam actionem, qualis est, proxime accedit. Iam vero actiones humanae, eae praecipue, quae ad ciendos in nobis affectus vim habent aliquam, aut graves sunt, aut leves, aut mediae. Circa leves [fol. a7v] & ridiculas actiones satyricae fabulae versantur, circa graves & severas tragoedia, medium inter has locum comoedia obtinet. Tragoedia quo sit gravior, etiam graves personas praecipuas habet, quales sunt reges, & qui ad horum fortunam proxime accedunt. Atque haec quam dixi gravitas proprie eam ab aliis fabulis discriminat, non autem infelicitas exitus, quam non habent plurimae Graecorum tragoediae. In hoc autem scribendi genere, cui regnum inter scripta Horatius tribuit, non dubitem palmam dare Graecis supra Latinos: quia Latinam tragoediam nullam habemus ejus saeculi, quo & sermo Romanus, & poësis, in summo constitit: sed aut rudis & impoliti saeculi fragmenta sunt quae habemus, aut tragoediae iis factae temporibus, cùm jam declamatorium dicendi genus vim illam masculam, quam maxime requirit tragoediae gravitas, non parum fregisset. Apud Graecos tragoedia rudimenta sua tum in aliis, tum in Aeschylo habuit: Euripidis & Sophoclis aetate, & quidem in his duobus supra alios consummata est: inde iterum velut quadam senectute languere coepit & cadere. Inter eos, quos dixi, duos acre certamen. Sophoclem com- [fol. a8r] mendat sermonis vix imitanda sublimitas, quae gravitatem tragoediae mirum quàm decet. Sed, ut recte vir limatissimi judicio Quintilianus, quasi finium inter hos duos regundorum lectus arbiter pronuntiat, Euripides, qui hac parte vincitur, pluribus aliis, nec minùs valentibus vincit. Nam primùm, non sphaeram tantùm, quod de Epicharmo dictum est, sed totam sapientiam, & physicam illam ab Anaxagora, & moralem à Socrate (nam utroque magistro usus est) in scenam attulit; unde scenicum philosophum eum Graeci appellant; in iis, quae à sapientibus tradita sunt, pene ipsis parem is, quem dixi, Quintilianus: qui & sententiis, id est, morum praeceptis, eum densum notat, praeeunte M. Tullio, qui singulos Euripidis versus singula se testimonia putare dixerat. Itaque & Plato, & Aristoteles, & Plutarchus, & inter Christianos Clemens Alexandrinus, ad sua confirmanda hoc maxime auctore utuntur. Alterum, quod ei attribuit Fabius, hoc est, quod in affectibus cùm omnibus mirus sit, tum in iis, qui miseratione constant, facile praecipuus. Certum autem est, hanc propriè tragoediae esse virtutem, affectus ciere, atque inter affectus [fol. a8v] maxime miserationem, ita ut hanc partem elocutioni, in qua laus consistit Sophoclis, Aristoteles anteponat. Utraque autem hac virtute, qua praestare Euripidem diximus, sententiarum prudenti inventione, & vi movendorum affectuum, imprimis misericordiae, quantum ille alios vincit, tantum ejus alias tragoedias à Phoenissis vinci, & veteres Critici notant, & res ipsa loquitur. Ego in carcerem conjectus ab his, qui me ignorabant, post sacras meditationes existimavi remedium mihi posse aliquod & à tragoedia praestari; quam affectuum non tantùm movendorum, sed & movendo purgandorum causa institutam, à summis magistris proditum memineram. Et Timoclis illud animo occurrebat, tragoediae hunc usum esse maximum, quod casuum humanorum consideratione, nostros nobis leviores redderet. Itaque tragoedias alias quidem legere, hanc supra alias eximiam & vertere institui. Sed partem ejus primam in carcere amissam, cùm diu me repetendi laboris taedium absterruisset, nuper hîc Lutetiae in morbo, qui nihil majus agere mihi permittebat, resarcire vix tandem libuit. Itaque nunc totam de lectoribus, sed aequis [fol. b1r] tantum, & qui veniam dare possint otioso negotio, primùm captivi, deinde aegrotantis. Numeros ad vertendum elégi remotos ab Acciana licentia, nec tamen ut Graecorum me, aut Senecae minutis observationibus arcte nimis addicerem. Voces quasdam supra Senecae aevum nec quaesivi, nec sprevi, eas maximè, quas antiqui in tragoediis usurpassent. Chorica verti numeris non quales sunt Graecorum, sed legitimis, & Latinae tragoediae notioribus, Glyconicis, Asclepiadeis, Sapphicis, Dactylicis, Anacreonticis. Utilitatem in hac editione unicam specto, ut qui Graece intelligunt, videant, quam difficile sit Euripidem subsequi: qui verò Graecum sermonem aut ignorant, aut minùs perdidicerunt, in hac interpretatione, ad suum exemplar, quantum mearum virium fuit, proxime expressa, virtutes Euripidis admirentur, & siquid, ut res sunt humanae, admixtum est vitii, in eo quoque observando judicium suum exerceant. Quod ut faciant rectius, quae de hac tragoedia ejusque membris, aut à veteribus dicta sunt, aut dici etiamnum posse videntur, in partem utramque exponam. Quatuor res sunt, quibus tragoedia perficitur, qua- [fol. b1v] tenus poëtae est opus: fabulae structura, personarum mores, sensus rerum, elocutio verborum. Nam quae duo ad haec addit Aristoteles, non sunt poëtae, sed ostentus quidem choragi, & histrionis: modulatio verò cantoris, & tibicinis. Structura in omni fabula maximum: quod optime vidit Menander, qui amicis dicentibus, mirari se, quod jam instarent Dionysia, & nondum ipsi facta esset Comoedia, respondit, factam esse: structuram enim praeformatam animo, nec aliud restare, quam ut versiculi accinerentur. Antiphanes verò censebat, Comico difficiliorem hanc esse partem, quod & res tota, & personae fingendae essent. Sed recte spectanti auget hoc ipsum difficultatem tragoediae, quod materia non quaelibet sumi potest, sed in data est laborandum. Structuram ergo hujus tragoediae ut videamus, temporis spatium, quod laudem in fabulis habet, hic breve. Omnia enim, quae hic ob oculos ponuntur, unius diei parte aliqua, nec maxima, continere potuerunt. Interea temporis non tantùm fratres occumbunt mutuis caedibus, quo ferme solo argumento contentus fuit Aeschylus, sed & Menoeceus se pro patria [fol. b2r] devovet, & Iocasta se super filios interficit, & Oedipus in exsilium ejicitur. Locus quoque fabulae non duplex, ut alibi, sed unicus, ante ipsam regiam: nam ibi stant feminae peregrinae: eo venit Polynices: excitur Iocasta: advenit Eteocles: quem reperit ibidem Creon: advocatur Tiresias: Creonti adest Menoeceus, ut responsum ad se pertinens exaudiat: eodem veniunt nuntii: redit eodem Creon filii corpus sorori ad pollincturam commendaturus: mox Oedipus eodem educitur: qui contextus magnum ostendit poëtae artificium. Agnitio hic nulla induci potuit, qualis in Iphigenia in Tauris, & Ione: aliqua enim affingi possunt, non omnia, ubi non tota confingitur fabula, sed receptae famae, qualis illa erat de oppugnatione Thebarum & fratrum caede, caetera adstruuntur. Accedit tamen huc quam potest proxime filius, matris suae conspectui post aliquot annorum exsilium redditus. Sic nec subita mutatio de felicitate summa in calamitatem locum hic reperiebat: sed tamen non longe hinc abit, quod Iocasta, laetata nuntio dejectorum à moenibus hostium, statim gravissime percellitur, ubi filios inter se dimicaturos intelligit. Est & in [fol. b2v] Creonte subita mutatio, qui acerrimus est boni publici vindex, donec privatum suum agi sentiens, in contrarium vertitur. Adversum hoc poëtae accidit, quòd tristium praecipua extra scenam sunt, & sola auditione percipiuntur. Nimirum eo tempore valebat adhuc monitum illud, quod ab antiquis accepit Horatius, removenda talia à conspectu, quia plene exhiberi nequeunt, & si aliquid coneris, odium prius excites, quam commiserationem. volunt enim falli homines, sed probabiliter falli. Obstitit praeterea & locorum diversitas: nam Menoecei caedes ad moenia contigit; fratrum pugna longiùs extra urbem medio loco inter bina castra. quo simul factum, ut quae pars ad affectus patuisset maximè, & in qua triumphasset haud dubie Euripides, hinc absit: sermo scilicet, aut Iocastae, ut apud Latinum scriptorem Thebanae tragoediae, qui locorum cohaerentiam negligit; aut hinc Iocastae, inde Antigones, ut apud Statium Papinium ad dirimendos fratres in pugnam ardentes. Sed quantum potuit, hoc quoque deliquium sanavit Euripides, cùm fratres duos sub matre arbitra facit congredi, & ita discedere, ut caedem mutuam minentur. [fol. b3r] Sic & Menoeceo verba tribuit digna mortem voluntariam jamjamque subituro. Tum vero ipsa corpora mortuorum, primùm Menoecei, deinde Iocastes & filiorum in scenam veniunt, & à proximis contrectantur, quae omnia ad miserationem plurimum valent. Reprehendunt veterum nonnulli, quod Chorus constet non Thebanis mulieribus, quod simplicius fuerat, ut apud Aeschylum, sed ex peregrinis. Sed externus ille habitus ornat haud dubie tragoediam, &, quod praecipue chori officium est, recte ac liberè de actionibus judicare, id hîc non potuit expleri à Thebanis mulieribus metuentibus Eteoclem, cujus deterior erat causa. Ideo non externas tantùm induxit feminas, sed & Deo sacras, atque ideo inviolabiles. Atque hoc commentum novum & audax satis probabile reddidit ex celebritate templi Delphici etiam apud barbaros fama cogniti, & ex ea consanguinitate, quae erat inter Phoenicas & Thebanos per Cadmum. Sunt & qui haud satis probabiliter confictum putant, quod Polynices pactis induciis in urbem venit. sed id mihi quidem videtur à ratione temporum non abhorrere, quibus [ae]des publica communi omnium [fol. b3v] conspiratione defendebatur. Deinde auctorem hic habet Euripides Homerum, apud quem Menelaus ipse Troiam sub pacto simili ingreditur. Sic & ilia pars luculenta, qua senex Antigonae hostium duces monstrat, de Homero expressa est, apud quem Helena ex turri Priamo Graecorum principes designat. Nec video, qui minus sit credibile, hostium duces & signa nosci ab eo, qui ob inducias missus iverat, quàm, ut apud Aeschylum, à speculatore. Oedipodis fuga an recte tragoediae adjecta sit, disputationem recipit. Est enim id per se quidem triste, sed exiguum quid post tot mortes, & consumtis jam circa maxima affectibus. quod nec ipse ignoravit. ideo enim verbis quantum potuit ad moerorem compositis conatus est innovare affectum. In eadem parte reprehendunt Critici, quod Oedipus una filia comite exeat: quod ut excuset alius, ait, Thebanos eo tempore occupatos fuisse in visendis moenibus, quae oppugnata fuerant, & relictis hostium castris, & mortuorum corporibus, aliisque id genus spectaculis. At quanto satius est dicere, nefas visum civibus, comitari hominem parricidio & incesto pollutum. nam & per ignorantiam facta, quae talem habent [fol. b4r] atrocitatem, non evenisse putabantur, nisi in poenam criminis. Itaque & Papinius, scriptor accuratus, ut alias partes ex Phoenissis, ita & hanc imitandam sibi duxit: adeo nihil in ea reperit, quod credibile non esset. Inserta, quae Graeci episodia vocant, in hac tragoedia haud multa, & satis probabiliter cum argumento cohaerentia, ut dissertatio Iocastes & Polynicis de exsilii incommodis, quae ipsa graviorem facit videri eam, quae secutura est, calamitatem Oedipodis: item colloquium Eteoclis & Creontis de belli gerendi rationibus. Sequitur pars de moribus personarum, in quibus praeceptum est vetus, ne aut plusquam opus est pravas faciamus personas, aut mores ipsis affingamus famae & actionibus minùs congruentes: quod si ab hac necessitate liberi simus, tum hoc restat, ut persona servetur ad imum, Qualis ab incepto processerit, & sibi constet. Video multis placere, in moribus fingendis Sophoclem multo superiorem esse Euripide, neque nego in tanto pluribus, quae nobis restant Euripidis tragoediae, quam Sophoclis, plura quoque inveniri posse, [fol. b4v] quae in reprehensionem cadant: caeterum minime mihi hanc partem neglexisse videtur Euripides. Et ut ne à nostra tragoedia abeamus, quam apposite Iocasta inducitur prudens, ut & in regno educata, & jam senex: itemque patiens malorum, nisi quae humanum modum superaverant. Chorus qualis esse debet, aequo & bono favens; adeo ut & contra civitatem judicet, in qua salutem suam jam habebat repositam, & victoriae praeferat pacem. Menoeceus supra aetatem, Antigone supra sexum generosos animos ubique praeferunt. Tiresias liber etiam adversus reges, ut decet Deo dicatum. At in Polynice maximè laboratum, ut pius probusque appareat. nam cum causa ipsius ubique ponatur ut extra controversiam justa, tamen ostendit, passim ad eam armis tuendam se summa necessitate, & quodam ignominiae metu, ne contemtus inter externos ageret, adactum: dolere se, quod jus suum obtinere non possit sine popularium periculo: ipsum Adrasti beneficium ita agnoscit, ut simul doleat: amorem patris, matris, sororum & vivus ostendit, & moriens. Vivus fratrem conditionibus aequis studet placare, aliter quam [fol. b5r] apud Papinium, ubi jam fretus armis, suo non contentus, totum regnum postulat: moriens ostendit, dolere sibi non tam quod moreretur, quam quod fratrem occidisset, cui condonat, quicquid is in se commiserat: de sepultura quoque mandata dat, non tanquam magni eam per se aestimans, ut quidam philosophi interpretantur, qui id irrident; sed ut omni modo ostendat, quanti patriam faciat. Neque enim sepeliri ubivis cupit, sed in patria; nec quovis modo, sed persuasis civibus. Tres sunt personae, quae ne optimae fingerentur, argumenti necessitas obstitit, Eteocles, Creon, Oedipus. Videbitur multis Eteocles persona injustior fingi, quam opus est, quia in disputatione cum fratre quasi jus omne contemnere videtur eo ipso, quod id non affert, quod pro sua causa maxime videbatur favorabile, jus scilicet primi natu, quo utitur apud Papinium. nam & Euripides, & Papinius, majorem natu faciunt Eteoclem, contrà quàm Sophocles Oedipode Coloneo. Sed mihi videtur hac in re sapienter egisse Euripides, qui sciebat, si eo tempore id jus viguisset, nunquam futurum fuisse, ut pactio ea iniretur, quae fundamentum est hujus fabulae. [fol. b5v] Et sane dubitari non debet, quin pleraque eo tempore Graecorum regna communia inter plures, aut dividua fuerint. nam & in ipsa hac Boeotia ante Thebas conditas regnaverant Zethus & Amphion; & Mycenis Atreus ac Thyestes, & posteriori aetate Lacedaemone, Castor & Pollux. Argivi quoque regni partem dimidiam Melampodi; partem tertiam Bianti concessam narrat Herodotus. Romae pariter regnarunt Romulus & Tatius. Sed & apud alias gentes idem diu usurpatum est, donec expertis discordiis remedium ab unius potestate quaesitum. Prudenter igitur hoc praeteriit: ac caeterorum, quae ad culpam minuendam faciebant, praeteriit nihil. Nam injustitiam non defendit universim; sed excusandam putat excellendi cupiditate, quae in magnis animis maxima est. Cicero in primo de Officiis tractans locum de injustitia ait facillime adduci homines, ut eos justitiae capiat oblivio, cùm in imperiorum, honorum, gloriae cupiditatem inciderunt: quicquid denique ejusmodi est, in quo non possint plures excellere, in eo fieri plerumque tantam contentionem, ut difficillimum sit sanctam servare societatem. Exemplum [fol. b6r] deinde adfert viri maximis virtutibus praediti C. Caesaris, qui omnia jura divina atque humana pervertisset propter eum, quem sibi opinionis errore finxerat principatum. Atque hic est Caesar, qui, ut idem narrat Cicero, illos de Phoenissis versus, qui in Eteoclis persona sunt positi, & quos hic ne ponere quidem volo, adeo eos detestor, in ore semper habebat. Accedit ad levandam Eteoclis invidiam, quod Polynices non ut apud Statium inducitur per legatos egisse antequam exercitum admoverat, sed castris demum ad urbem positis venire ad audiendas conditiones. Est autem mos ille generosis mentibus, ut nihil minus velint facere, quàm id, ad quod obtinendum vis, metus, minae adhibentur. Neque negligit Eteocles odium concitare Polynici ex ea parte, unde ipse maximè laborabat, quod sui honoris causa patriam oppugnaret: excusat nonnihil Eteoclem & aetati isti ac fortunae conveniens animus, inconsideratus & impetu prorumpens, suique impotens. Nam inde est, quod Creontem nec intellectum interpellat, & quae de septem ducibus legiones ducentibus dicta erant, tanquam de septem solis hominibus dicta accipit: [fol. b6v] & in consilia fertur, fortia quidem, sed non bene percocta & talia, quae ipse admonitus statim damnet. Etiam cùm fratrem in singulare certamen provocat, honesto obtentu utitur, ut contendentium potius sanguine, quam multa innocentium caede, res transigeretur: quas ob causas regnorum controversias etiam alios apud populos certamine quamvis propinquorum singulari decertatas legimus. Creon alius describitur in fortuna privata, alius jam regni compos: nec immerito: nam, ut Aristoteles ait, aequaliter personam & ille describit, qui inaequalem describit ut inaequalem. Solent autem mutari mores mutata fortuna, aut potius id, quod latebat, detegi. Ante regnum modestus satis, publicarum & privatarum caritatum amans: post regnum adeptum ferox & insolens, quales esse reges novos ait Aeschylus. Sed hîc quoque, ne nimium injustus videatur, habet quod factis obtendat: edicto ne humetur Polynices, ultimum mandatum morituri amici Eteoclis: ejectioni Oedipodis, responsa Tiresiae. Oedipus iracundus sane: nam inde & Laïum occiderat, & devoverat liberos: sed, quod iracundiae remedium, poeni- [fol. b7r] tentiae haud exsors: quò pertinet longa illa, & eo nomine à Graecis incusata querimonia, ne scilicet crederetur ferox, & immanis, & qualem miserari nefas esset. Est aurem iracundia Oedipodis heroïca, id est, ex animo generoso procedens, quo fit, ut ad summum miser Creonti tamen supplicaturum se neget: quod imitatu dignum duxit Papinius in illis, An exspectat, ut pronus supplice dextra Sternar? & quae alia sequuntur libro undecimo. Caeterae personae minoris gradus, quod in illis maxime spectatur, egregie ostendunt fidem in superiores cum amore conjunctam. Sensus rerum, quod in tragoedia tertium diximus, tam latè patent, quam omnes quotquot sunt disciplinae. nulla enim est, quae non poëticae arti quasi symbolam suam debeat. Notabit Physicus, cùm παίδων ἄλοκα dixit hic noster, ut genitalia arva Virgilius, intelligi voluisse quam rationem in agricultura habet humus, eam habere uterum in animantium productione. Quare & cùm infra dicitur μητρὸς ἐκ γονῆς, notant interpretes, id sic dictum, sicut semen terrae dicitur, quod [fol. b7v] terrae mandatur. Nam eo tempore sententia erat receptior, matrem non esse productricem, sed altricem partus, ut videre est apud Aeschylum Furiis, & Euripidem Oreste, ubi similiter matrem terrae comparat, Σὴ’ ἔτικτε παῖς  Pertinet huc & illud à Socrate desumtum, non ab Anaxagora (is enim aliter sentiebat) cum indicat, sentire se astra intellectu esse praedita. Nam de illis ut talibus loquitur Iocasta: unde & Comici, qui ridicula detortione tragicorum carmina traducere solebant, haic partem non omiserunt. Strattis enim in Phoenissis ad eum, quem diximus, locum tali paroedia alludit:  Hoc scilicet volens, non magis justum esse Solem, quod vices cum Luna partiatur, quam obsequens est, cùm nube aliquamdiu praetextus emicat tandem, postquam diu clamarunt pueri, emica ô Sol. Lunam alii poëtae sororem dixerant Solis: at Euripides hic post Aeschylum filiam, quia lumen suum habet à Sole. Tum [fol. b8r] vero illud, quod Plato dixit, exerceri à Deo artem mensoriam, imo quod sacrae literae dicunt, Deum omnia constituisse in numero, pondere & mensura, nonne hîc poëta aperte satis expressit, ut ostendat, ab eo exemplari ad nos justitiae semina manasse? Qui locorum positus didicerunt, mirantur, Phoenissas Tyro Boeotiam petentes Siciliam praetervehi, eamque infrugiferam dici. Sed prius illud, ni fallor, tempestatibus tribuendum: in altero significatum est, Siciliam eo tempore habitatam à Cyclopibus frugum serendarum ignaris, quod & apud Homerum legitur, & in vita Apollonii, itemque in Heroicis Philostrati, & Imaginibus. nam aliam hic ejus nominis insulam comminisci, quod faciunt quidam, temerarium mihi videtur. Notant alii, mendose dici à nuntio, ex moenibus Thebarum visos Graecos, cùm de Teumesso monte descenderent, quia Teumessus centum stadiis ab urbe absitus, & extra conspectum sit: sed dici potest, sensum esse, conspectos non cùm descenderent, sed postquam descenderant. Temporum gnari observant, Athenarum honori datum, quod de Eumolpo & Thracibus historia hîc quasi recens narretur, [fol. b8v] cùm quatuor antè contigisset aetatibus. Nam Thesei, qui Argivos ad Thebas occisos sepeliri imperavit, pater fuit Aegeus, Aegei Pandion, Pandionis Erechtheus, cui bellum cum Eumolpo fuit: quod tamen licentia quadam, non ignorantia factum à poëta, vel inde apparet, quod in Erechtheo tragoedia hanc ipsam historiam ad suum tempus retulerat, ut ostendit egregum illud fragmentum, quod exstat apud oratorem Lycurgum. Sicut autem hîc res gesta serius posita, ita anticipatum videri potest, quod tubae fit mentio, cujus in Graecia usus non fuit ante Heraclidas: sed responderi potest, apud Tyrrhenos jam tum ejus usum fuisse, ejusque moris famam ad Graecos perlatam: nam neque hîc tuba dicuntur usi Thebani, aut Argivi, sed facis jaculatio pro tuba fuisse, quod verum est: nam & inde fecialibus nomen πυρφόρων, & ad significandam internecionem proverbium, ne ei quidem parcitum qui ignem ferret. Erat illorum temporum opinio, atrocia quaedam facinora, quae ἅγη vocabant, divina providentia etiam in posteris puniri. hoc quoque non semel hîc insparsum: ut cùm de Menoeceo mactando causa redditur: & cùm dicitur [fol. c1r] malè fore civitati, quamdiu quisquam ex Oedipodis gente regnaret. Erat & hoc illorum temporum, quod nominibus infantium, quae lustrico sive nominali die sacris adhibitis indebantur, vim quandam vaticinam inesse crederent. Quod si consideremus, non tam frigidum nobis videbitur, quam visum est Quintiliano, quod nomen Polynicis bis in hac tragoedia ex origine sua explicetur, Aeschyli exemplo, qui idem ante fecerat: quod nec Sophocles vitavit in nomine Ajacis. Eorum, quae praecipiunt rhetores, ferme nihil omissum in Polynicis oratione. tam commode orditur, narrat perspicue, sua proponit, confirmat, refutat adversarium, perorat. Artis militaris peritia apparet in consiliis Creontis, quibus ille singula Eteoclis errata statim corrigit, subjecta ratione satis idonea. Summa est, his, qui copiis vincuntur, consultius esse sua tutari, quam alios oppugnatum ire. Nec minor perita se ostendit, ubi oppugnatio & defensio moenium accuratè commemoratur, & ubi singulare fratrum certamen. in his enim omnibus nihil est, quod non valde sit probabile. Tantum disquiri potest, an recte [fol. c1v] tam concitatis fratrum animis tantum sollertiae praebuerit, Eteocli praesertim: nam Papinus maluit eos quasi omnium immemores & furentes inducere, significans, tantum hoc esse facinus, ut nisi emota mente patrari non possit. Referenda sunt ad hanc classem & duo illa, quibus maximè excellere Euripidem suprà jam diximus, vis exprimendi affectus earum personarum, quibus tragoedia constat, & praecepta quaedam vivendi, quae Graeci γνώμας, Latini speciali significatu, latius alioqui patentis vocabuli, sententias vocant. Affectuum descriptio passim egregia, ut in Antigone, quae cùm hostibus omnibus graviter irascatur, amat tamen Polynicen, & propter ipsum etiam Tydeo, quàm caeteris, est aequior. Sic & Iocastes egregius elucet in Polynicen amor, adeò ut gravissimo tempore tamen minima quaeque ad ipsum pertinentia percunctetur, nec satis possit ejus & conspectu & contractu satiari. Tum verò illa quàm materna?  [fol. c2r] Iracundia quomodo levibus initiis magis magisque insurgat, & alternis verbis excitetur, exemplo est illa inter Eteoclem & Polynicen disputatio, in acerbissima quaeque desinens. Nec minus ille locus notabilis, ubi Polynices tanto cum dolore, à matre, patria, proximis avellitur. Tener & ille Creontis in filium affectus, prae quo & suam vitam parvi facit, & eam, quam alioqui valde curabat, patriae salutem: quo loco versus est ille ex cordis intimo motu,  Ex quo Virgilii illud sumtum videri potest de Bruto: Infelix, utcunque ferent ea fata nepotes. Poenitentiam verò Polynicis de confecto fratre quàm efficaciter exprimunt illa:  Iam Antigones quantus ille dolor, qui ei abstulerat etiam, quod erat carissimum, virginalis verecundiae custodiam. Ideo se manium Baccham vocat. Quid verò suavius illo ejusdem virginis, cùm de nuptiis ipsius ageretur?  [fol. c2v] Ut jam infinita alia praeteream. Sententiis verò, id est dictis ad vitam utilibus, nulla tragoedia densior: qualia sunt illa: amorem patriae ne à volentibus quidem excuti posse: gravissima proximorum odia: exsilio amitti loquendi libertatem: plerosque amicos cum fortuna fugere: gravem nobili paupertatem: primum esse ad componendas controversias injuriarum oblivionem, τὸ μὴ μνηστικακῆσαι: jus naturae per se esse evidens: injustitiam eloquentia tegi: quae maximè expetuntur, bona non vera esse, sed inania: procuratores nos esse divini numinis: non debere duos simul insanire: multa homines (ita enim Livius hanc Euripidis sententiam extulit) ne bellare necesse sit, voluntate remittere, quae bello & armis cogi non possint. Praeferendum duci, quod tutius: in ducibus spectandam & fortitudinem, & prudentiam, neque debere haec sejungi: periculosum esse Dei placita eloqui apud reges: civitates felices fore, si cives singuli, quod suarum est virium, ad eam tutandam atque ornandam conferant: non in omnia parendum superioribus: ponendos cum fortuna spiritus: [fol. c3r] & quae alia hîc repetere longum foret. Sunt & quae sententiae vim habeant, etsi non sententiae in morem exprimantur. Sic descriptio Amphiarai, quem ut viri boni exemplar ponunt poëtae, adeo ut in illius laudibus apud Aeschylum Athenienses Aristidem intellexerint, discimus virtutis comitem esse modestiam:  Et infra,  In Capaneo contemtorem divini numinis describunt Aeschylus, Euripides, sed & omni occasione Papinius. Hujus fulmine icti interitus reipsa significat, quod apud Sophoclem Calchantis verbis egregie dicitur:  Prudenter & illud, quod in fratrum disceptatione prior loquitur Polynices, quippe [fol. c3v] actor: nam possidebat alter: & quod mater alterum monens, ne regni cupiditate nimia justitiam violet; alterum, ne jus suum cum patriae incommodo persequendum putet; quantum potest, à praejudiciis abstinet. Nam quod Graeci quidam reprehendunt, nihil ab ea pronuntiari, non culpo: conciliatricis enim, non judicis partes elegerat. Tamen, quomodo rem componendam sentiat, indicat satis: indicare autem, quàm eloqui, magis conducebat:  Homines aliter judicate, cùm aliena, quam cùm sua res agitur, quod dici solet, Tu si hîc sis, aliter sentias; pulchre docetur in Creontis persona: & illis Tiresiae verbis, Ἀνὴρ ὄδ’ οὐκέθ’ αὑτός Non poterat evidentiore exemplo ostendi, quod Aristoteles docet, multa nos scire universim, quae singulatim ignoramus, quia circa singularia, non circa universalia oriuntur motus illi, qui vim judicatricem perturbant. Talis erat in Euripidis alia tragoedia Oïleus, qui cùm Teucrum [fol. c4r] monuisset, fortiter ferenda, quae eveniunt, mala; statim ut filium suum obiisse audiit, totus in moerorem abreptus est, subitoque illi exciderunt illa tam vere, tam pulchre dicta. Ad sensus rerum & hoc pertinet, ut quae dicta ponuntur, dicantur probabiliter, & ut suo loco: in quas regulas vix est ut non aliquando peccetur. Neque pauca sunt, quae in hac tragoedia reprehendunt Graeci censores; sed alia ejusmodi sunt, ut dilui possint, alia minoris momenti. Percurramus & haec, ut materiam lectori demus acuendi judicii. Quaeritur, an credibile sit, educatum à Merope partum, qui mutilus esset. Respondetur haud male, non esse id incredibile in femina diu sterili, & inde mariti fastidium metuente, maxime cum & pulcher infans fuerit, & spes aliqua sanandi vulneris. Mirantur alii, quomodo de Laii caede nulla facta sit inquisitio tanto tempore. Solvit hunc nodum Sophocles, cum dicit, per insecutas à Sphinge calamitates ab aliis curis aversam civitatem: sed recte addas, cùm & equos Laii abduxisset Oedipus, sparsam famam à latronibus occisum, quorum desperata sit in- [fol. c4v] dagatio. Sunt qui probabile negent à Creonte sororis & quidem reginae promissum sub conditione cuivis ignoto: sed mali praesentis maximi sensus, & spes evadendi, solet homines dignitatis immemores facere. Iocasten tot tamque gravibus aerumnis supervixisse qui mirantur, habent in alio Euripidis loco paratum responsum, feminas vitae amantiores esse, & magnam ab illis doloris partem per lachrimas egeri. Polynicen in exsilio egentem & Euripides facit, & Statius. Opponunt alii, quod cùm sponte discessisset ab urbe, secum necessaria tulisse credendus sit. Obiicit & Plutarchus libro de exsilio regiam affinitatem. Sed satis apparet egestatem hanc incidisse in medium tempus post expletum annum, in quem de necessariis sibi providerat, ut eo exacto rediturus, & ante contractum matrimonium. Exiit autem inter haec annus unus aut alter, sive Euripidem, sive Papinium sequamur. nam apud Papinium tertio post obitum anno, quarto apud Euripidem venit Polynices obsessum Thebas. Videtur nonnullis & timidus & imprudens Polynices, qui gladium exser- [fol. c5r] tum habens aras & mulieres respiciat, tanquam praesidia salutis suae, quae nihil profutura erant, si vim parasset Eteocles. Sed ipse poëta satis occurrit, cùm dixit, quamvis fortes timere ubi in hostico loco sunt: neque mirum, si perculsus animus etiam à levibus auxiliis spem sibi captet. Ajunt quidam accendi magis regni cupiditatem in Eteocle quam exstingui, cum regnum mater vocat ἀδικίαν εὐδαίμονα Sed hîc illud εὐδαίμονα splendorem tantùm fortunae significat, qui etsi non dicatur, satis apparet. eum verò mater ostendit tanti non esse, quanti putetur, quippe plerumque cum injustitia conjunctum. Reprehenditur, quod Eteocles dicat, iturum se in urbem ἑπτάπυργον, id est, Thebas, cùm jam intra eam urbem esset: sed quanquam regia in urbe est, quis tamen nescit, posse urbem à regia distingui? Memoriae videtur erratum, quod cum ferro perfossos Oedipodis pedes dixisset in Iocastes persona Euripides, ut & post eum Seneca, chorus tamen Phoenissarum dicat, id factum χρυσοδέτοις περόναις nisi χρυσοδέτους, interpretemur auratas fibulas, aut peregrinas mulieres dicamus ignaras rei [fol. c5v] locutas pro more regii luxus apud barbaros, quorum omnis supellex erat aurea. Valde sudant nonnulli circa hanc quaestionem, quomodo Menoeceus portas exire potuerit, quae à vigilibus custodiebantur: & quomodo corpus potuerit recuperari, hostibus urbem oppugnantibus. Ipse Euripides, & post eum Statius, solvunt nodum. neque enim portis exiit Menoeceus, sed de moenibus se in specum, qui extra quidem moenia, sed sub ipsa moenia erat, dejecit, eo tempore cùm nondum hostis moenibus successisset, ita ut referendi corporis tempus fuerit. Solenne Euripidi dicitur, Choris sermones tribuere ad rem nihil pertinentes, extra quam Sophocli mos est. Id maxime reprehendi videtur posse in illo Chori cantu, ἐβας ἐβας, ubi Sphingis fabula, toties jam memorata, odiose repetitur, & quidem eo tempore, quo laudandi Menoeceos, & amoris in patriam, ampla patebat materia. Hoc igitur inter illa sit, quae virtutibus majoribus redimuntur. Illud verò non accusem, quod Creon in planctu filii dicat, se & civitatis vicem lugere, quae tamen victrix erat. manebat quippe bellum: [fol. c6r] nec adhuc de abscessu exercitus hostilis quicquam audiverat: Nec quod lugens Oedipus Iocasten uxorem vocet: nam postremorum officiorum recentior erat memoria: & ipse moeror, si magnus sit, avocat à decori exacto studio. Difficile explicatu, quomodo cohaereat consilium Antigones de sepeliendo Polynice, & de fuga cum patre: nam & statim abit, & Athenis patrem solum relictum, ut ipsa ad sepeliendum fratrem Thebas rediret, vix fit credibile. Tamen alterutrum ponendum est: & apparet Sophocli gratificatum Euripidem, qui & ad Antigonen ipsius, & ad Oedipum in Colono quasi deducere lectorem voluit: sicut Aeschyli reverentiam eo demonstravit, quod de septem Thebanorum ducibus locum praeteriit, ab illo eximie tractatum. Ultimum, quod in tragico laudari diximus, est verborum dilectus, quibus sensa exprimuntur, in quibus pondere & majestate superiorem Sophoclem ingenue confessi sumus. Sed nec Euripidi sua hîc virtus deest, perspicuitas, ubique sane miranda extra Choros, qui genus dicendi requirunt dithyrambicum, & ad obscuri- [fol. c6v] tatem usque elaboratum. Tralationes quoque passim obviae, quod signum maximum ingenii Philosophus vocat: & hae ipsae non nimium temerariae, sed prudentia quadam temperatae. Hoc vero singulatim si cupiam ostendere, transcribenda mihi esset pars magna tragoediae, in quam sane metuo, ne hac tanta praefatione lassatum te, Lector, dimittam. |
|
ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ |
ARGUMENTUM |
|
EURIPIDIS |