P. TERENTIJ AFRI
COMOETDIJME SEX.
Belgica interpretatione,
A C
Ad loca difficiliora
Illustratae.
Opera ac istudio
HEN RIC Zw A ER DE cR o oN.
ROTTERDAM I,
Ex Offic na PET R 1 WAE s B ER G 1 1.
C I O I O C x L V I.
Met Priviligie voor 15 Iaren,..
Extract uyt de Privilegie,
DE Statem van Hollandt ende West-Vriestand, B.}., ge
Dj �mteert, geaccordtert ende geociroytcrt, gheljck, Jy
confentgren, aceorderem ende o&iroyjem by desen Pietrv‡
Waefberge, ende Ian van Ner Boeck-druckgrs, ende
Boeck-verkoopers tot R9tterdam; dat sy binmen onfem Lande
vam Hollandi omd; Wefi:Vriestandt, g‡uyremded, tjdt van
vijfthiem Iarem alletnfulen mqgem Prucken, uyt-geven, ende
verk9opem feker Boeck, genaemit P. Terentij Afri Comce
di¾ fex, Blgica interpretatione & Notisadlocœ
ciliera illuftrat¾: opera ac studio H. Zwaerdecr—™•.
Verbiedende alle ende tem yegelijckgm de felvige Notas ende
Transsaticinde Nederlanfsche Tale, gŠaefi‡—™•.
Zwaerdecroon im't geheel, ofte ten dec1; a fe druckgn, uyt
te gevem ende te verkoopem, efte elder; ma- gedruckt binntn?
gorschregen andefe brengen, op peyn•vam ijij”j”,
der na-grdruckte emde in gebrachte exemplarem, ende daer-en
boven n boete van drie`hondert guldehs; te
derde tem profyte van dem Offcier die de calangie doenzal, het
ttvtde derden-deel tot behoef van dem JArmem, ende h™t refe
rende derden-deel tot behoef van de toorfyde Pieter van
Waefberge, ende Ianyan Neer. End”me, filij, Sup
pliantem desen onfem confente, accoorde emde o&iroye mogen ge
mictem, &c.
Gegewen in den Hage onder onfen grooten Zegele Hier
gndgraen-gchangen op dcn ix N”eit, i, Iacr on
fcs Hccrcn duyfct fes hondert adbt ei, vcci figh.
J. C A T S. vt.
Ter Ordonnantie van de H. S,,.,
H. van B E A u M o n r.
applicerem een
'
Nobiliffimo ac Generofiffimo
JUVE N I
D. &Mdriano de sMatemesse.
Virtutum & Fortunarum Paternarum
H¾redi primogenito. S. P.
A M abhinc plufculis menfibus,
33 G E N E R Q S E A D O LES
7. C E N S, Tu alque nonnulli no
. strarum Mufarum alŸmni (quibus &
Natalium fplendore & pr¾claris na
 tur¾ dotibŸs pr¾luceb‰s) a nobis ad
graviora studi‰ mox deceffuri poflula
retis, ut ( cum horis fubfecivis fedulo, me authore,
in Terentij nunquam fatis laudatis fabulis privato
ftudio eyolyendis verfaremini, neque tamen¢pror
fus inoffenfo, quod in votis fuefat, pergretis') ad
operam, vobis jam annis aliquot nayatam, hoc cu
muli inftar adderem, ut elegantias Latin¾ illius Si
renis, quam vita Romanis dedit Africa, propius enu
cleatas vobis jam maturiori judicio ob oculos pone
rem, idiomata idionatibus, comica vernaculis redde
rem & locis quibufdan, tum negligentia libraro
rum, tum aliunde afperfas tenebras?; fa
cile mihi imperavi (qui me fludiof¾ juventutis uti
1itatibus a prima inde ¾tate confecrafTem) ne vobis
hac in parte aut ufquam alibi deessem. ' Pr¾ftiti
1}S
mus tunc quidem (ni multum fallor) ut, veluti me fa
boris non pigebat vos nec frutus quem caperetis
pceniteret. Neque enim occulte tuliftis gratiffimam
vobis accidiffe hanc operam, quin quam plurimis
cam, pro veftro in me animo, quacunque occafione
vendit‡retis, & non nullis adeo falivam moveretis
ac defiderium h¾c noftra qualiacunque infpiciendi,
legendi, quin & defcribendi. Qui nec deftiterunt ob
nixe me ršgare fuadere, inftare, ufque donec perpu
lerunt, ut pr¾lo commiffa publici juris fierent. At
illa fub cujus potius nomine, Adolefcens Nobiliffi
me, quam tuo`lucem affpiciant, qui pars non mini
ma fŸeris eorum, quibus me & hunc feorfum labo
rem impendi? Accipe igitur tibi dicatum & obla
tum hoc munus, mei in te amoris monumentum,
quod ut gratum habeas ab ifta, fpero, impetrabis
iœdole, Ÿtque mei femper apud Te jucund‰ fit re
cordatio. Vale & me amare perge
N. T. amantiffimum
v H. Z.
Rotterod. ex mufao
mofro XI. Cal. Apr.
CI3 I2 CXLVI.
P. T E
i|1
P. TERENT
AND R I A.
k
ACT A LV D IS M E GA LENSI BVS
M. F VL VI O ET M. GL AB R I ONE A E DI
LI B VS C VRV LIB VS. E GER VN T L. AM
B Ivi vs TvRP 1o, L. AT T I L1 vs P RAE
NE ST IN VS. M O DOS FE CIT F LA C Cv S,
C LA V D F. TI BI IS PAR I BV SD EXT RIS
ET S IN IS TR IS. ET EST TOT A GR.AE CA.
E D IT A M. M AR CE LL O C. SVI. PICIO.
C OSS. ' '
r,
Personae,
P Ro Lo G vs. BYRRH 1A servus.
S I M O senex. L ES BI A obstetrix.
SO S I A servus. GLY C ER IV M., alias
D A V US servus.. PAS I BV LA, Chremetis.
M Y S IS ancilla. filia..
P AM PH I L VS ado- CH REM E S senex.
lescens. CR IT O hospes.
C H A R IN VS adole- D R G Mi O servus.
,
scens.
Personae mutae.
, AR CH I L 1s ancilla, " "
. CH RY S I S, meretrix..---
NICE RAT VS adolescens.
t
A Andrix
P. T E R E N T
P R o l o c u s.
o E T < cum primum amiraum ad ssribendum appulit,
J4/Bimgoticredidit folum dari,
populo ut placeremt qaas feciffer fabulas.
/erum aliter evenire multo jmtellegit:
Xam in prologis fcribumdis opcram abutitur,
Aom qui argumentum marret, sed qui malevoli
}reueris po‘tae maledi}j; respondeat.
. 4 rem vitio acat, qaefo amimam advortite,
AMemamderfecit 4mariam & perinthiam;
2ui utramvis rete morit, ambas moverit.
A'om ita fumt diffimili argumento, fed tamem
Diff“mili oratione fumt fata ac fylo.
244 conrvemere, ia.mdriam ex Perinthia
aterr tranfaliffe, atqme gfum pro ssit,
1$i id vituperant fatum, atque in eo diffutant,
Contamimari mom decere fabulas.
4tiataeiatcllcgeadaataikil intellegamt:
2gi cum hunc accufamt, Navium, Plautum, Emmiuw
accufant, quos hic pofter aulores habet:
24orum aemulari exoptat neglegentiam
Potius, quam ifforum obfcuram diligentiam.
2e hinc tut quiefcamt porro, momeo, & definan
Ataledicere, galefaciame poftamtfue.
Favete, adesse aquo amimo, & rem cogse(jte,
Vt pernofcatis, ecquid fei/”t reliquam,
Pofthac quas faciet de iegro comardias,
Spectanda, am exigendafim, vobis pniav,
A c we
i A N D R I A.
VOOR- R E D E N.
Ls onfen Po‘et Terentiae sijn fiuusnccrftoP dich
A hccft gcftclt, dacht hyanlers gecn ve:
teTc55ENTATEÛbeforgen d‰t fiTG7: ‚ÛÅVoIc
ke mochten behagen. Macr '“ æheelanders
uytvalt. Want in't maecken van Voorredens bcftgethy fijri
t qualijck: deWijlc hem niet mach gebeuren, den in
ROUTWATJGTComediem te verhalen, n“er vwerck hccft.
te antWoorden op't qualijckfprcccken, vanfjm afgunftigs
partij, den ouden endeafgaendem Poe‘t. Nu bid ick, fet doch
Wathetisdathy, emde defjne voor fout ofmiflach rekcnen
Menander hecft onderanderem ttee comediem gemae&, de
eeme. A N D R 1 A d amder P e A 1 N T H 1 A genaemf
Wie de cene Wel kent, dickentfc beyde. Sy fijh malkande
ren van inhout nict ongelijck, nochtans in stfjl en manierem
van fpreecken vry verscheyden. Teremtius bckcntuyt Pc
finthia eemige ding&m, die hem te pŠs quamen, genormente
RG55enend geb”Ÿyckt voor 't•Apdfiy. Ditfeg
genTy quajck gedacn tc sijn, ende daer ovSt maeckenfy
Woordem, roepemde datmen gcen Comedien behoortonder
&ed te mengen. VoorWacr fyfin yan yytheydtgeck: de
Wijle fy,7reremtium bcschuldigende, stellen NoeviŸm, Plau
tum,Ennium in'tongelijck, dighem dit hebben yoorgedaena
met dem Welcken den onfcnlicyerhgcftnict alte nauyv ge.
schouWen dan defer luydcr vicfe naukcurichey‰t natevol
gETER Wil haer vermŒent hcbben dat fyyan nu afhaer ruft
houdem, cndc na laten te schelden, op dat hacr, haereygen
fouten niet Werden inde neus gevyreyen, Verlecnt oas uWe
gUIN¢GRJEGETGftATtJefe&kTncdebrengende cen onpartij
dichgemoet, 9p dat gy bsscheydcntlckkontoordcelen
ofervoor oms eenigehopeoverichis, dat doComediem, die.
Terentia van PiciWsfŠlmaecken, fullcndicncngefpcclt, of
veciccr vanu l. uytgeklogttc Werden.
'4 a pter
--
4 p. T E R E N T 1 I

ACTUS I. s c N A I.
'....
SI M o, S o s I A..
i
S1, V. os ifihac intro auferre: abite. Sofa
ades dum: paucus te volo. So. Ditum put4.
Avempe et curenturrecte bae. S/. imo aliud. so. quidess,
guod tibi mea ars effcere hoc poffit amplius?
si. ©'ihjljfihac opus eft arte ad hamc rem, quam paro:
$ed s, qu4 femper in re intellexi fftag,
Fide & taciturmitate. So. exfpecto, quid velis,
$1. Ego poflquam te emi‰ parvale, atfemperu É;
apud mejafia & clemems fuerit fervitus, 
scis. feci, � fervo ut esses libertus mihi,.'
propterea quod ferviebas liberaliter.;
Qaod habui fummum pretiam, perfolvi tibi.
So. In memoria habeo. SI. haud muto factam. So. gaudeo,
$itibi quiafeci, aat facio, quod placeat, Simeo: &
Zagratum fuiffe advorfum te, habeo gratiam.
Sed m“ hoc moleftum e$: mam iffhzc commemoratia,
aexprobratio egimmemoris benefœ...
2gituano verbo die, quia eft, quod metali.,
S/. Ita faciam, hoc primum in hac re pr¾dico tibi,
gas credis esse has, momfumr ver¾ muptiae.. '.
So. Cur/irialagigitur?Ó SI. rem omncm ˆ principioaudies;
o pato & gmati vitam, & comfilium meum
cognofces, & quidfacere im hac re te velim,,. É
A'am is poquam excefftt ex ephebis, So/ia,. 
tberias vivendi fuit pote$tas. mam amtea ' i
& fcire poffes, aut ingeminm nofare, ' '" ' '
, 29um.
v- É asum.
' A N D R I A.
.
..
Het eerfte Bedrif, eetffe pytkomen.,.
S 1 M o S o s I A.
S I. Aet gy L. henen en brengt die dingen nabinnen.
Sofia komt hier: ick heb u cenWeyfgh te fpreken
so. Ick Weet WelWatgy feggen Wilt, te vweten dat de(c
faecken yvel vyerden beftelt.TS1. Neen:'t ˆ Wat anders.
so. Wat is doch dat mijne bequaemheydt u verder kan.
dienep? si. Die bequaemheydt daergy vahfprceckt, is my
niet noodich tot het gene, daerickmede befigh ben: maer
fodanige, als ick altijtinu hcbbegefpcurtgetr—uWte sijnen
dicht. s o. Ick vwacht Wat gyfeggen vWilt. s 1. V is njct
onbeWuft hoe redelijcken ende æ‡te ‡™• gy altijt by
my hebtgehad, t' federt ick u, dat gy noch cen Kleyne ion
yvaert, hebbe gekocht.Ick heb gemaeckt dat gy vanecn
Ilaefmijnvrygelaten knecht geWordenfijt: om dat gy fog
vry hertichihy diende, hebbe ick u geschoncken't geric ick
voor het grootfte loon heb gerekent. so. Ick bei't noch.
Wel indachtigh. si. Ick laetehet gedaen emde is my miet leer,
so: Hctis my een vreught, foo ick u yethgbb‡gedaen of
poch doe, datu behaegt, s 1 M o, ende danckcu daer ovcr,
dat gy u fulcx Wel hebt laten gevallen. Maer defe utpe re
demen vallen my moeyelijck: Want dit verhalem freckt voor
verWijt als of ick r Wel indachti
Scgt licyer met cen yyoort W&thetis, 't gencgy yap
�ert. si. Ick falfo docn.DiEmoe7jckŸerf”indefe facc
voornenen feggn. Dit houWcljck't Welckgym�yngmy
eernft te sijn, isfulcx niet. so. Wacrom gelactgyti dan foo
si. Gy fult de geheelef“eck van vooren afugemjmem mon
ae hooren: dist yvijfe fult gy ressems vcrfiacn rjns fogris
maniere van TeyenTefide WŠt ickvoor heb, ende Wat ick
begeer dat gy in defefaecke fult doen. Want, Sofia, na dat
mn foon i. hebick hem
dentoom Wat ruymer gegeven om te Jeven, DeWijle men
dcm acrt ccr nict kan leerenkennen, foo lang de jonckheyt.
A 3- endc
� P. TERENTII
pam amas, metus, magiflerprohibebant? so. ita e.
&1. Qaod plerique omnes faciunt adolefcemtulis
tamimum ad aliquod ssudium adjumgame, aut equof
lere, aut canes advenandum, aut ad philofopho
JHorum ille mihil egregie prater cafera
4twdebat,& tamem ommia hac mediocriter.
gaudebam. So. mom imjuria: mam id arbitror
2 aprime im vita efTe atile, ut, aequid mimit.
$1. Sic vita erat: facile omneis perferre ac pati.
C&m quibus erat cumque una, s fefe dedere,
AEorum obfequi fuds, advorfus memini,
Avumquam prapomems fe als, ita facillime
&ime imvidia imvemias laudem, & amicosparer.
so. sapiemter vitam imHituit. mamque hoc tempore
obfequium amicos, veritas odium parit.
41. Imterea mulier quadam abhmc triemmiwm
x aeadro commigravit huc vicimie;
Imopia & cognatorum neglegemtia
coata, egregia forma, atque etate integra.
&o. Heivereor, ne qaid-mdria apportet mali,
81. Primum hacpudice vitam, parce, ac duriter
agebat, lama ac tela vitum quaritans:
8ed poftquam amams acceffit, preum pollucenr,
Vnus,& item alter; ita ut ungemium eft ommium
Homimum ˆ labore proclive ad lubidinem;
ccepit comalitiomem, 4eim qu&am occipit.
2uitum illam amabant, fortc, ita utfir, filium
JFerelaxere illucfecum, ut uma esset, meum.
gomet comtimuo mecum: certe captus eff.
&abet, obfervabam meame illornm fervulos
É
premien
1
A N D R 1 A y
eade ontfŠchyanmeeftcrs fŸlx bclct, so Hetis foo,i. Dat
de jonge luyden mgcftallebaer funepæaem ceniger
Eande desseninge, ofte pecrdente ho h r
.
acht, of de Philofophen te gaen hooren: van desen al ; nochtans alles gefa
memtljckefo middelmatich been. Ick verblijdde my daerim.
so. Pnde dat niet fonder reden: Want ick achte dat feer nut
in memfihem leven te sijn, datmenv4a
spera372ad 3. s 1. Dus Was sijnhandelen Wandel, hy nam
lichtelckgcdult cadc paticnticmct ycdcrccn. MetWie dat
hyoogk omging, daer voegde hy fich na, hy volgde haer
finlijckheydt, houdende mefniemant het Wederfpei, offich
Iboven eehandTT7GFRERTJGTJSTINEJERATTTelichte
lijck, fonderbcnijt tc Werden, lofbehalcn, ende vrienden
maecken.

s o. •, sijn leven Wijfelijck aengeleydt: Want
huydenfdaegs maeckt gevosgelijckheydt Vrientschap. Epde
een weder het fi enbacrt onmim. si. Ondertufichea
is over dricjarep feker Vroumens uytnemende schoon, en
de in't ficur van haer leven, uyt het eylande Andrus hier inde
buyrtTKÛTnenT7yoonenT, genootfŠeckt door armorde ende
Joofdienhaervriendenharder fich niet aentrocken,
so. Och ick vreefe dat dit Vroumens uyt Andrus, eeni
e swvarichevdt fal aenbrengen. si. In't eerfte droech fv
aeFTEEFIjck,Tbchielp haerToberlijk, ende levde eenMa
IEWET, ITET;INTE ende vwewen haer geneerende. Macr
ma datter een Vrijer, d'een en d'ander, is uytgekomen,
haer gelt prefenteerende (gelijck de menschen in 't ge
meen uyt der natuyre van den arbeydt, afkeerich emde tot
haer vwelluft geneycht sijn) foo heeft sy de conditie aen
genomen, endehaer voort tot de vayle nceringbcgeven.
Die met haer doen ter tijdt boeleerdcn,TR<5ben by ge
val, gelijckhet dan toegtet, mijn foon mcdederWaerts hcen
gebracht, om't geselschap. Ick dachfterfiontby mijn fel
ven. och hy heeft het al Wech! hyis al medein't net! Isk
nam fmorgens hacr knechts, gacnde ende komende, Waer
A 4 ic
P T E rentii
: yenithtei; aut abeanteis, rogitabam, heus puer,
Pic ssder, qais heh chryfdem habuit? mam4mdrte
Jlli id erat mamem. So. teneo. s1. Phadrum, aut climiam
dicebant, aut Niceratum. mam hi tres tum f“mul
amabant. Eho, qnid Pamphilus? quid?[ymbolam
pedit, caemavit. gaudebam. Item alio die
sggerebam: comperiebam nihil ad Pamphilum
guidquam attinere. Emimvero fpctatum fatis
putabam, & magnum exemplum comtimenti¾:
aVam qui cum imgems confli$atur ejufmodi,
Aveque commovetur animus �m ea re, feta
7'um jam ipfum habere poffe fuse vitae reditor.
cum id mihi placebat, tum umo ore omnes omn
poma dicere & laudare fortumas me 13,
ggj gnatum haberem tali ingemio preditum.
guia verbis opus eshaefama impulIfus Chremes
pluro ad me vemit, umicam gmatam fuam
Cum dotefumma filio uxorem ut daret,
Placuit: defpondi. hic nupts dictas ess{ dies.
So. Qgid obat, cur aom vcr¾fiaat? SI. audiet.
ere in diebus paucis, quibu: bac ata fumt,
chry/, vicina h¾c moritur. So. ‰fatum bene!
Headi: heu! metui ˆ chryfide, SI. ibi tam fli
Cum illis, qui amabamt chryfidem, una aderat frequens:
Curabat uma fumus. triftis interim,
sommumquam conlacrumabat. placuit tum id mihi.
Sic cogitabam: hem, hic, parva comfuetudinis
caufa, mortem hajus tam fert familiariter:
guid,/? ipfe amaffet? quid mihi hic faciet patri?
hac ego putabam esse omnia humani ingeni
A4amfueti
 A N D R I A. S
ckvraechde, hou, jongen, fegt mydoch., Wie heeft gi
fteren by Chryfis geWceft? yvant fooWasdat Vroumens
uyt Andrus genaemt. so. IÛ 7erTa<;, f; feyden Clinia,
PhegTUS,™Niceratus: Want defe drie ™ndrhielen hacr.
doenmaels te gelijck. Wcl (/eyde ick) vyat heeft Pam
philus gedaen? Wathy gedaefifieeft? Hy heeft yvat toe
eleyt”hy. heeft mede gegeten ende gedroncken.Tck77is
jde: ickvraegdeWederopcenanderen dach: ickbevonde,
dat dit ffel Pamphilus niet aen en ging. VoorWaer,. dacht
ick, een ende groote preŸvevan onthoudenheyt!
Want die met fulcke humeuren te docnheeft, ende nochtans
in foodanigen faecke nict en Wert beWogen, die mach men
yycldencken dat alreede sijns levens macte kent Dit behaeg
deTyTÛTJEETGTmaer byfonder fprackal de Werelt vam
hem veel goets, als uyt een�n monde, ende verheften mijn
geluck, datick een fonchad van fodanigen naturel.Wat Wil
ick veelfeggen? Chremesgedreven door dit gerucht kom“t
van felss By my ende pref�nteert sijneenige Dochter, met
cen groot houWelijcks goet, mijn foon tenWijve. HetWas
myWel na mijn fin: Wy flotem hethonWelijck, Defendach
is beftgmt tcr Bruyloss-Fcess. so-Wat schqrt'eracn dat Ret
inernft niet voortengaet. si. Gy fulthethooren.Qmtrent
vycynich dagendatdefedingen sijngepaffecrt, kOTEJEG
onfe gebuyre Chryfis te stefven. so. …ch dat is goet! Gy
hebt my daereen pack van mijnhert genomen: ickvreefde
Ðryan defe Chryfis. si. Mijn foonWas Joen,
fessens die haer hadden onderhouden, mede dickWils
daer: ly, hiclp de begraeff�nis beforgen,. emdefach daer
ondertufschen droevicfi uyt: SchreyŠe oock fonWijlen
mede. Dat Was my voordietijdt Wel na mijn fin.Ick dach
te aldus: Om fšo kleynen orngangals hy metdit Vrou
mens heeft gehad, is hy foo beWogen in haer doodt, als
ofhet een Wan sijn,WaEFgeWeeft. Wat foude hy
ggdaenhebben, als by met haerfeif, had geboelcert? Wat
fal hy my docp, die sijn vaderben? Ickšordccldc dat dita!
r'ssumen ywercken Warcn van sen bclccflen aert cnds gen
A 5
e P.. T E rentii
Amanfuetique 4mimi officia. gvid maltis moror?
Agomet quoqae ejus caufa infumasprodro.
nihil fufficams etiam mali. so. hem, quide sr. f. ier.
ffertur, imus. imterea imter muliere,
gga ibi aderant, forte amam 44fficio adolefcentalara,
forma4. So. bomafortaffe. $1. & volta, So/2.
.4deomodeffo, adeo vemufo, ut mihl (upra.
ggia tum mihi lamentari prater ceteras
rife eff, & quia erat forma prater catera:
Honefa, & liberali; accedo ad pediffequat;
2eesse, rogo. fororem esse ajunt chryssaŠ.
percuffit illico amimum, at at, hoc illad ef,
Hinc ille lacrume, hac illa ef mifericordia.
8o. Qgam timeo, quorfum evadau. S1. fumus imterina
Procedit: fequimur: adfepulcrum vemimw.
ia ignem impossta eft. fletur. Imterea hacforor,
ggam dixi, adflammam accessitimprudemtium,
sati' cam pericale. ibi tum examimata Pampbila,
3eme diffimalatum amorem & celatum indicat:
4ccwrrit: mediam mulierem comblectitur.
JMea Glyceriam, inquit, q agˆ? cwr te & perditum?
Tum illa ut confuetumfacile amorem cerneres,
eiecit Gineam fems quam familiariter.
82. 2gfd ? SI. redeo inde irata, atque ¾greferem.
Nec fatˆ ad objurgamdum caufa. diceret,
Qsiafec“� quid commerui aut, peccavi, parer,
ae GG colaitia ignem iscere, prohibui >
Servavi. bomefta oratio eff. So. re&e puta,:
Xam ssillum jrge vita qai auxiliam tulit:
facia, illi 4ui dederit damnum, aut malum,
81. emj?
A N D R I A..;..
fachtfinnig gemoet. wat wil ick veelfeggen? Ickga felf�
mede ter begraefnis omfjnent WiTTnOGHgeen quaet ach
terdencken
so. we1! watift? sr. Gy fult het Hetlijckwert
uyt-gedragen: Wygaen woort. Ondertufschemi, by geval,
fie onder de, die daer mede ontrent een
jongdochterken, vanaenficht! so. Schoon, denckick,
si. Ende yan vefen, Sofia, foo zedig! foo aerdig! dattct o
ver-droeg- Om dat my docht dat {y meer lamenteerdc, als
d'andere, ende uytmunte in frayigheyt ende schoonheyt,
trat ick toe tot de Camenieren, ickvraegde vie sy was. Sy
feyden dat het defŸfter was van Chryfis. Dat floeg mydate
lijck om't hert: och; och, dat t! daeEkGTefgtfaperi
ViTTaGTTJatis die ¢s;!, s o. Hoe vreesick
waergy op uyt-komen fult!, si. wert hct.
lijck uyt-gedragen: wy volgen: wy komen ter grassse.
®RVCTTopTiet vier g�‡elt: men tij'tŠen't fiuylen. On
dertufschen deffŸfter, d“erick van feyde, komt de vlam,
door onvoorfichtigheyt, wat te na, alvry metgevaer. Daer
liet doen Pamphilus sijn fieste blijckÛ¡ËÃh roe
sijn had bedeckt ende VERBGFggngeHQuJea:, hy fkhiettoe;
VatTRetTVfGtTtneriSTR ¢: G] ? feyt
hy) wat wilt gyTdoen? Waerom gaet g om hals '
helpcn? Sy daer op, werpt haer flverterugwaerts over
tegenshem acn, schreyen {EgefjkTTÛfEegem eengoet yrient
foude doen, foo dat meri licht. de fn“f-plegge konde
mercken. so. Wat gyfegt!. sr. Ick komdacvan daea
verftoort, ende niet w‘l te Vreden zijnde: Ende hadde doch
niet oorfaecks genecg om hem tsbekijven. Hykonde feg
gen, Vader, Wat fie5ickgedaen wat heb ick verbeurt GF
mifdaen? Die fich in't vif Wilde werpen, hebick fulcx be
let: ick hebfe gestlveetfyTEen eerlijcke excufe,. '
so. Gy oordelt vel. waTTip•TREJTberari)
die yemant in't gevaer vam fn, levenis ¾komen,
vat falmen�ReTfggt;THE eenander hebbe be{chŠdigt ofte. inswaerigheyt geholpen ' ,.
ts, P. TERENTII ]
& I. ' penit chremes pofridie ad me, clamitam,:. .'..'
Indignum facima comperiffe, Pamphilum '
pro axore habere hanc peregrinam. Ego illud fedulo.."
Avegarefa—tam. ille isssat fatur. demique
Ita tum difcedo ab illo, ut qui fe filiam
Aveget daturum. So. nom tu ibi gnatum? si. me hac qui
dem
sati' vehemens caufa ad objurgamdwm. So. qui, cedo?
s1. rate ipfe hˆ rebus finem prafcripfi, pater..
Prope ade, am alieno mone gruendum sss mihi:.
sime mumc meo me vivere imterea modo.
So. Qu‰ igitur relitua eft objurgamdi locum?
SI. Si propter amorem uxorem molit ducere;
Ea primum ab illo animadvertenda injuria ess.
®? munc id operam do, ut perfal/a, nuptias
Vera objurgamdi caufa sst, ss demeget.
6imul, fceleratae Davam / quid confili
Habet, at comflimat muge, cum mihil obssnt doli,
Quem ego credo manibus pedibafque obnixe omnt4
Fataram, mag� id adeo, mihi ut imcommodet,
2sam ut obfequatur gmato. So. Quapropter? SI. roga?,
Atala ment, naala amimae, quem quidem ego, / femfere! 1
sed quid opu' verb�? /im eveniat, quod volo,.. i;
im Pamphilo ut milfft more; refiat chremes,. ¡ '
2gi mihi exoramdue eft, & ffero comfore..
Nunc tuum eff officium, ha bene ut adfimules muptiaa:
Perterrefaciae Davum, obfervesfilium, '.:::
9eid agat, quid cum illo comfil captet. so. fat ef:.
Curabo. eamuajam mume imtro. SI. i prae, fequar. s o
Xon dwbium eft, quim uxorem moli, jilius;,..
:
.
If4
A N D R I A.. Ó 13
|
si. Chremes komt des anderen daechs by my roepende
en krijtende een leelijck stuck bevohden te hebben T, dat
Pamphilus dit Vroumens, dat hier op eenftrooWisis komen
dryven ggbruycktals fn n VrouW. lck onkende hec
mijnbef?T7TÛ7JEJAEEetiffimers 77EFvyETSTTNE Wy
scheyden fOS, dat hyfeyde hcm sijn dochter niet teWillen
geven. so. Naemt gy doenu foon niet voor? si. defe re
den Was noch niet dringende genoech om hem te beftraf
fen. so. Hoc doch sf, Hy &sndefeggem, Vader, dit sijndc
alcn dic gy my felsshebt geftelt, den tijt is na 5; gkTa
nsTangers pipenfaImocrcndanffeq; lactick on‡TTEEeri
Tijf eygen finwvat volgcn. so. Wat gclcgentheydt iffer
3ERTîWeTg<5TEVENOTTÛTTebekijven: `Si. pefe €amen,
ljck, Indien hy, om fjnder boelagie Wille, Weygert fich tc
bcgeventot dcn HouWelijcken ssaet; daer moethy cerft sijn
ongelijck in verftaen. Ende dat ift d¾FICKnu mijnbefttos
BENIGERIETATIGKJGordit gepretendeerthouWejk, rech
te oorfaeckmach hebben, om hem, fop hy Weygert, tebc
ftraffen: met ecnend‰t dienschelmschen Davus; foohy yet
inden fin hccft, dathy't nu teWerck stclledeWijle sijn prac
tcken mvniet KOTTienschalen. lckmeyuc AAt æ methan
.‚EGETEVGETETiTJg yvccfTIfij om tegen my acn te gaen,
eTJE dat Œaer toe mcer om my te ontrieven, als om mijm
foon- te gelieven. so. Waerom dat? si. Is dat vragens
Waerdich? Qua Wil. Edoch Wee hem! foo ick yet
mercke: daTTick Bchoevc niet veel Woorden te maecken.
Maer indienhet foouytvalt., als ickywensche, dat acn Pam
philo geenschortingenfy; foohebbe ick noch metChrc
ineste doen, dien ick fal moeten verbidden: ende ick hope
dat het Wel gaen fal. Nu is ditu Werck, dat gyu beft doct
metu te gelaten ofhet huWelijck foude voortgaen; dat gy
Davus bang macckt, dat gy mijnfoon ywaer ncemt, Wat hy
voor heeft, ende Wat ract hy met Davus hout. so. 'Tis
Wel: ick falhctTooBCftellcn: laet ons nubinnen gaen.
si. Gaet voor hcnen, ick falu volgen. Daer is geen twvijff�l
Tv, ofauijnSoonfalWeygerigzyatc trouWc; S
oo
I4 P. TERENTII.
Ita Davmm modo timerefem/, ubi muptia,
Atr4f Ûffe audivit, fed ipfe exitforas.
ACTUS I. SCENA I I.
D A vus, S 1 M o.
D. Irabar, hoc//c abiret: & heri f�mper lemitas,
Verebar, quorfum evaderet.
2ui poffquam audierat mom datum iri filio uxorem fuo,
sumquam cuiquam noftrum verbum fecit, neq; id ¾gre tulit.
[3..t m�nc faciet: meque, ut opinor, fime tuo magno male.]
D. Id voluit, nos /fc nec opimamteis duci fal [o gaadio,
Speranteˆ, iam amoto meta, interea ofcitamteˆ opprimu,
Pane esset ffatium cogitandi ad diffurbamda, muptias;
4ate. $. earnufex qua loquitur? D. Herus eft, meque
pravideram.
3. P; ve. P. hem, quidef s. ehodum, ad me.[D. quid
hic volt?]s. quid ais? D. qua de re? s. f“gas?
2Mcam matam rumor eft amare.[p d populus curat Gilicet.]
8. Hoccine agis, am mom? D, ego vero jlhuc. S. fed mune ea
me exquurere, :
iniquipatr‰ eff. mam, quod antehacfecit, mihil ad me attiner.
24 epa; ad eam rem tulit, ssvj animum ut expleret
fuam.
AVgmc hic dies aliam vitam adfert, alios more, possulat.
Pehinc poffulo, five ¾quum e$t, te oro Dave, u, redeat jam ia
vuam.
v.;. '.
2. Ha quid sst? s. omnes qui amane graviter ssbi dari
4Xj'e/// tergiat.
.., i.,2
cc.
A N D R I A. 15
See heb ick Davus daer terftont sien peupelen, ma dat hy
verftaen had kct houWclijck te fullenvoortgaen. Macrhy
promt daer felssbuyten.
Eerfte Bedrijf, Tvttde uytkomf.
A. I Ck dacht Wel, met vervwondering, fou dat foe
heaen gaen! ende vrcefde, altijdt Waer defe fˆcht
ftnnicheyt van myn Meefter opuyt foude komen. DcWelc
c na dat hy had verftaen, datsyn foon de Bruydt Was ont
feyt, met femant vanons?TEnTeen Wooftgemaeckt,
fich daer niet qualck over gehouden. [st. Maer
nu fal hy't tvel JGenTendeTat (geloofick) nict tenbcftenr
vanu.] PA. Ditissyn meyninggeWeeft, ons, geenachter
dencken hebbende, te payen meteen iedelg yrencht, ende
vol hoops, fonder vr��fgZypJe, als half flapende, te overval
len, op dat Wygeen tjjtfšŸden hebben omHet houyyelijck
fyn voortgang te bcletten.Loofen vos! si. YVat (eyEden
Schelin daer? Da. Och! myn mccfter is daer; igké Remi
WOCTRenen niet gesien.
si. Dave. DA. Wel! Wat is u believem? si. tSa komt hier
by my.] a.Wat machhyWillen hebben?] si. Wat fegt
y omis algoets? Da. Van Wat facck? si. Vracgt gy dat?
et gerucht gaet dat mynfooneenboclhccft, f DA. Dacr.
f? 7ccTmct3dOeTITUTITiGTe lacchen3]
SILUyftert gyna't geneickfÛg,™niet? DATochja ick.
doch. si. Maer nudaer onderfocck op te doen, Waer geen
vwerck van eenredeljck Vader. Want Wat hy voor desen
hecft gedaen, dattreck stk my niet aen.DeWijlden tyt fulcx
bccft konacnlydcp, hcb ick hemsynluftlaten volgem. De
Snidach brepgt me cenanderleyen EJEGTde ŠŠan
3IG Zedeg. Vannu ofaenbegeere ick vanu, oindienturc
JefjckdunckEicRETE5av, dat hy Weder opdenrechten
Wech mach geraecken. pa. Warmach dat iefeggemsyn
si Alle dic aen lichtc Vrouyven yassraken, konncn haer.
{vriSifjskEgy�ygraTTTTT
pa. Mea
16 P. T E rentii
2. Ita ajunt. S. tum /? quˆ magiftram epit ad eam rem
Ipfum amimum ¾grotum ad deteriorem partem plerumque
applicat.
2. Non hereleimtellego. S. mon? hem. D. mom: Davus fuz
aom Oedipag..
s.Nempe ergo apertevts, quae reftant, meloqui, D. fame quidem,
$. &j fenfero hodie, quidquam in h‰ te muptui,
A'allaci¾ comari, 440 famt mina,
24ut velle im ea re oflendi, quamss callidus; ;
Perberibua cafum te impjfrimum, D4ve, d¢‰um ifjue ad
,, maecena; ' :.!.
zalege atque omine, at/ te inde exemerim, egopro te molam.
gid. hoc jmtellextim' am mondum etiam, me hoc quidem D,
:. jmmo callide: É, '
Ita aperte ipfam rem modo locatus: nihil circuitione pfae,.
$: Vbrvis faciliae paffa /sm, quam im haere, medel, Hey.
P. 5gga verba quess::, É
s. irrides; nihil mefalˆ, sed dico tibi,.;
Ìe temere facias, neque ta haud dicas tibi non pr¾dictum.
,.; ' 4ve- É
  '. ' '.
.. 
.. j.,:
'   ACTUS I. SCENA I,
f.'. o;..,   T. i.-.
.   ' /:.
t.-:  '.  D A v us. '
2.... 1'..,;.. l '.'
PEoruro, 24teribiliatisfi/ gnifia, nequesscardis;
ggamtam jmtellexi modo femi femfentiam ale mupts,
4 provideatur, me aut herum peffund‡bunr..
1iaaff, Pamphilum ma jurem, a au
'.-. fcultem femi...';.; '. ', i. '.,
$i illum relimquo, fiat vitatie&fa opitulor, haja mimas,
' '. i.&i Cu
' ,
{i ti
i
A N D R I A. iy
a. Men feydt foo in't gemeen. si. Als dan yemant ia
‡icfacck ma echondgugenden Mgefter luyfter: fooflactge
TEETIjEREEswvacke gemoet flincx over.
Da. Všorvwaer ick verfiae die tael niet. si. Niet? maer!;
pa. Necn ick. Myn naemis Dayus: ick bengeen grvia
4er vamraer/len, gelic&. Qedipus pag.. si. S9o Wilegy
dan (hooFick WeT) dat ick urecht uyt fpreecke, Wart
noch te feggen valt. Da. IaeicktrouWen.
si. DaveTkfegge, Indienick huydenbevindedat gyiri
dit houWclijck yet Pratifeert, om eenftock in 't yvielte
, ofte te Willen hier intoonenWat eengauWe:
esjen dat gyfijt, foe fˆlickueerf foo doenafrofschen, dat
tuffthen levhende doot niet veel onderscheytfalsyn, ende
dan u beftellen inde Rofineulen met die conditie edde voor
Waerde, dat indienicku immermeerdaer uyt 7erToT?, ick
ARTVGšr ude meulen faldraeyen. Wat dumce; ! hebt gy
dat verftaen? of felf, dat hoch niet a Da. Iae, h
Wel: Soo ront uyt hebt gydaergefproocken, geen omWe
en gebru • S1. is ¡7TTERFE
Willenlaten Be‡riegen, als indefe gelegentheydt.
Da. Lieve, Weeft foo quaet nict. s1$ Spot gy moch met my
Ick KENTIWETETmaerick fegu dirfoo, opdatgy niet licht
veerdighyeten begint, endegy namaels niet ea fegt datmcn
u niet Hebbe geWierschout: fiet toe!
Eersse Bealrjf derde UytÛ9mf.
D A V U S.
12. OorWaer Dave horis nu geen tvt om te leuwbakeri
ofte fluvmerem, naTdaETck 3ETEyninge van
dem Ouden mamverftaen, aengaende dit houWelijck,
tWelck indiem het niet met eenige pra&vck Wort gefte
tyT0? myn mcefter Pamphulua inde gront fal REFE
ick ben hoch niet geref˜lveert, Wat ick doen fal; cfick
Pamphilum falhelpen, ofnaden Oudem man luyfterem.Vcr
1ate ickd; fo, vrccfcick, fal cn gcncn;1o, vrcc1c1c 401'; thccummsynlcrVsn kHofciTspq.
.
18. P. TERENTII
cui verba dare difficile eft. Primum jam de amore, hoc com
perut +.
A4e imfenf�s fervat, me quam faciam in mupts fallaciam.
Si femferit, per: aut, libitumfuerit, caufam reperit,
Qao jure quaque injuria pr¾cipitera iapiffrin debit:
Ad hac mala hoc mi accedit etiam: haec<!ndria
Sive jfia nxor/“ve amica effgravida � Pamphilo eff.
audireque eorum eft opere pretium audaciam:
(Nam inceptio eit amentium, haud amantiam )
Qgjdquid peperiffet, decreverumt tollere:
Et fngumt quamdam interfe mumcfallaciam,
civem aettjcam esse hamc. Fuit olim quidam femex
mercator: navem & fregit apud.ndrum infulam:
Is abt mortem. ibi tum hanc ejetam Chryfid‰
patrem recepisse orbam, parvam. fabul¾!
AMihi quidem mom hercle fit verifimile.
4tqui ip/” commentum placet.
$ed Myfis ab ea egreditur. At ego hinc me adforum, ut
conveniam Pamphilum, me de hacre parer imprudentem 0p
r//24.
ACTUS I. SCENA IV.
M Y s 1 s, A R c H 1 L 1 s.
A{. A. }'divisaerchili, jam dudum: Lessiam adduci jubea.
Same pol illa temulemta fi mulier, & temeraria,
Xec fati' aigna, cui committas primo partu mulierem.
Tamen eam tdducam. Importumitatemffectate amicula;
g tompotrix ejae eff, Di date facultatem, obfecro,
. Auic
A N D R I A. $
Helpeick hem,oobenick vcrvaert voor desenfyndreyge.
mentem, dienhet befWaerlijckis te bedriegen. Vššr eerft
F; al te Wetengecomen van defeboeIagie Hygaetmy met
loodeschoenem ng, op dat ickniet eenich bedrog in dit hou
VETERAEFECRte. Wort hy't geWaer, ickbcnšm hals: of.
foo hethem maer in 'thooftschiet, hy falcen oorfaeckne
¡enimct rccht, ofmet onrecht, TfVT3sin &e Roschmeulea
teWefpen.By defefWariched comterdit noch by: dit Vrou
mens uyt Andrus,'t fyHetTyngetFou‰ÛVrou is, 'tfy dat
hetsyn boel is, is beyrucht van pamphilus. Ende het is te
Pyne Waert tehoorenhoe stout defe etteegelievemsyn (yyant
hetis geen minnaers, maer onfinnige Iuyden Werck) Sy,
RC55En me?73J“mˆrem BGTOREN, WŠt WFucRt GIyceriuma
mocht comen te baren, 't fyfoon, 't sy dšchrer, dflvige
acnte houden. Sy hebben oock onder haereen pra‘tijck, ge
vonden als of sy een Borgers Dochter Waervam ®themem,
Daer fou Wel cer een out Koopman sijn geWeeft, diefoude
schipbrcuck gelcdcn hebben by het Eylant Andrs, esse:
‚ÛF geftorvef sijn: doen foŸde de VŠdervam Chrijfis defe
Glycerium noch kleynzynde, als uyter zee opgevyorpcw, en
de nu Vaderloos, hebben ingenomien. Pratj�ns! Altijt m
en dunckt het nict Waerschynlijck; maer henluyden doch.
ftaet dc vond Wel aen. Maer;:
IcKgae mijnbeft na't merckt-veldt, gm Pamphilus te fpi
$ed $ dat sijnVaderhcm niet onw55FTEREJEfgf‰Û¢
Sp'tlijfyalt.
Eerfe Bedrijf, Vierde Vytkomf.
I Ckhoort Wel Archilis, ickhšort We1: gy Wilt heb
ben, dat ick Lefbia falgŠem halen: voorvWŠer het is een
droncke fnip vaneen Wijf, en dapper los, ende nietbequaem
geneech om haereen Vroumens, dat van haer ccrfte kint in
arbeyt gaet, toe te betrouWen. Siet doch eens acn de onge
sijntheydt van dit oude besjen: 6 viljuy7 dit Proetigif
Hebbem, om dat sy altemct met haerns lišk. O Godenick
bid u, fal fyeeh foute doen, geeft dat hct fclvigelieveraen
B 2. anderem
.
2. o.. P. TERENTII
Huic pariumdi, atque illi im als potius peccandilocum.
sed, quidmam Pamphilum examimat‰ videosvereor, quid/iee.
Opperiar, mt fciam, mum quudmam hac turba triftitia adferat.
ACTUS I. S c N A V.
P A M P H I L u s, M Y s I s.
AP, H Occime eft humamum fatum aut inceptum? hoecime
officium patr�?
X4. Quid illud eft?
P. Prode‡m atq; homimum, quid eft,/ mos hac comtumelia esse
Yxorem decrerat dare fefe mi hodie. Nom me oportuit
Praefciffe me amte? mom mepria communicatum oportuit?
AM. Miferam me, quod verbum audio P. qua chremessqui
demegaverat,
se commiffurwm mihi gmatam fuam uxorem; mutavit id;
2gomiam me immutatum videt.
Ita ne obfijmate operam dat, ut me ˆ Glycerio miferum ab
ftrahat?
Quod/“fie, pereofumdita.
4deom' hominem invemufam esse, aut infelicem quemquam,
aut ego fum?
Pro de‰m atque hominum, mullom' ego
Chremet‰ pato affinitatem effugere potero? Quot modi
Comtemptus, ffretajsfata, tramfata ommia. Hem,
Repudiatus repetor. quamobrem? missssid eft; quod fufficor:
aliquid momstri alumt. ea quoniam nemimi obtrudi poteft,
Itur ad me. M. oratio hac me miferam examimavit metu.
P. AVam quid ego dicam de patre? ah!
zavtamme rem tam meglegemter agere? prateriem mode
Atihi apudforum, uxor tibi ducemdaeft,Pamphile, hodie, im
quut: para:
'abi domum, id mihi visw ef dicere, abi cito, & fuffende te.
[p. ]
anderengeschiede: gumt Glycerium eengenadigeverlossin
ge. MaerWat ifTet, datick Pamphilum f—o ontfielt fie? Ick
Vreefe Wat het mach sijn. Ick falhem in Wachten, op dat
ick mach verftaen ofdcfe ongerufticheyt eenigeswvaricheyt
medebrengt
Eerfe Bedrijf vfde Uytkpmf.
P a M p H 1 1 u s, M Y s 1 s.
på. I S dat fatfoenelijckgegaen ofgedaen: Is dat Vaders
Werck? [my.WŠtis dit?]Tpa. Help God! helP
menschen! Watifferfmaetheyt, foodit gecn enis? Indicn
hy voorgenomen had, myh�den een Vfou te geven, be
hoordeickhet niet voor hehen geWeten tehebben?
[my. Helaes! WatWoort hoofick daer?] pa. Wat falick.
vam Chremes feggem? die gefeydt had my zyn Dochter
ten Wijve niet te fullen toc5etr—uWen. Daer inis hyver
andert, om dat hy fiet dat aen my geen veranderenis. s hy
dan daerfo eenfifinich opuyt, orhiny(helaes!) van Glyce
rio afte trecken 't Wlckindient' g�fcbietfoo verg‰ ick
als het fneeuW op hetveldt. Soud'eFWel fulckeen qnaer
dich ende ongelackig mensch im de Wyerelt fjnals ick ben?
O Hemel! … aerde! Sal ick dam op geenderhande Wijfe
de fWagerschap van Chremes connen'ontgaen? Op hoe
veelderhande manierenheeft men my voorfiet hooft gefto
ten ende verfmaet! Alles Was gedaei, alles Was afgemackt.
Aemde fiet! cens verftooten fijfiŠe, Wort ickWcderaenge
haelt Waerom doch?Tenfy'tdatis, dat ick vermocde. Daer
moet Wat vreemts (chuylen. Om datmen de Dochter nie
mant Weet op te offeren, foo comt men by my.[My. Defe
Woordenhebb my(oh arm!)ontftelt vari vreefe.]pa.Want
Watfalick nutpeesseggen vanmijn Vader? Een foo grooten
faeck, folos daer metheen te gaen!Nufo terfiontmy voor
bygaende op de mert,Pamphile (feythy)mijn meyningeis
datgy vand‰ge fulttrouWen: gaet nŠerfiuys ende maekt ge
rectschap HetWas myfo veel als ofhygefeyt had, gaet ras
en ycrhangtufclvcn.Ickftont voor't fid6ft gestagca Meynt
--B 3 gY
zz. P. TERENTII
oifiupui, cenfer allar mevatum potuiffe proloqui,
~(ut ullam. caafam, ineptamfaltem falfam, iniquam: obmutui
Quod /? ego prius id refjem, quid facerem./ qua nunc me
:T ' roger;
Aliquidfacerem, ut hoc nefacerem. sed mumc primum quia
exequar? '.
rot me impediumt cura, qu meum amim‰ divorfim trahunt;
~4mor, hujus mifericordia, mupriarum follicitatio,
Tum patris pudor, qu me tam lemi pass¿ efi. amimo ufq; adhuc
guae meo cumque animo libutum eji, facere; ei me ego ut advor- '
', 
fer? he mihi!
Incertum eft, quid agam, M mifra timeo, incertam hoc quor
fum accidat.
Sed mumc peropae eft; authung, cum ipfa, aut rae aliquid de;
illa advorfum hunc loqui,
Dum in dubio efi amimus, paulo momemto huc illuc jmpellitur.
P. Qgi hic loquitur? Myfis falve. M. fifalve Pamphile. p.
Quid agit? M. rogas?.
Zaborat? aglare; atque ex hoc miferafolicita e die,
2gia olimjm humc fumt conftituta mupti¾: tum autem hoc,
deferasfe. P. Hem, egome ifthuc comari queam?
go propter me illam decipi miferam fimam?..
Qga mihif. iuum amimam atque omnem vitam credidit
Qgam ego animo egregie caram pro uxore habuerim,
Eeme & pudice eju' dofum atque eduium,/imgm,
Caa&um egestate ingeaium tmmutarier?.
Nom faciam. M. haud vereor fim refolo/ r/ rum,
segvini atqueafrre. P. adeow me ignavum putas?
<seam porro ingratam, aut inhumanumi, auffer‡m,
Kt neque me confuetudo, neqae amor, neque pudor
Commoveat, meque cemmoneat, ut fcrvcmfdem �
JM. Jmttr
A N D R I A. 23
gy dat ick een eemich Weort konde uytbrengen? ofte eeni
g, felfs blaeuWeverfierde, ongerijmde excuyfe, by bremgem k
Was verftomt. Indien my nu yemant vraegde, Wat ick ge
daen foude hebben, als ick het al schoonte voorem Waer te
Weten gecomen; Ickfoude alrjtyet hebben gedaen, dat ick
dit niet had behoeven te doen. Maer Wat falick nu eefRby
der hant nemen? Soo veel bekommerniffen verwverrenmiy
de /mmem, treckende myn gemoet gints ende herWaerts.
De liefde, de mededogentheydt over GIycerium, ende d'aen
porringe tot trouWen. Aen d'ander zijdehet ontfŠch van
myn W‰der, die my tot noch toe, met fo6 fachten fin, heeft,
al Wat mynlufte, latendoen. Hoe foude mjm her/termogen
hem tegen te streven? Helaes! ick ben onfeecker vwat ick
doen fal. [My. Oh, ick vreefefeer, Waer dit onfeker opuyt
yallen fal. Maernu is 't hoochnoodig, ofdat hy haer fprcec
ke, ofdat ick van haer tegen hem WŠt praete. Wantals het
s'memschem hert in tWijfel hangt, foo flaet hetlichtclijck
door eenaefken geWicht aen d'een ofd'ander zyde over.].
P A. Wien hooFickhier fpreken? Ha Myfis, vweeft gegroet.
m y. Van gelijcken Pamphile. P a. Hoe maeckt fyTtal?
mx. Vraegt gy dat? Syheeft den arbeyt op't lijf. Daer-en
bowen is sy (hlaes!) dŠer over becommert, dat Wer eer de
Bruyloft op desendach is beraemt: foovreeft sy voort, dat
gy haer mocht comen te verlaten. p a. We! Soue d¾
Vanmyn hert mogen? Soude ick die arme deern om njnem
Wil bedrogcn laten? Die haer hert ende haer levengantsch in
myn handem heeft geftelt? Dieick uytgenomenhertelijck
lief; ende voor myn VrouW hebbe gehšŸdeu? Soude ick toe
laten dat haer Wel onderWe(en e˜deeerlijck, opgevoeyden
aert, genootfaecktdoor armoede, mocht veranderen? Ick
fal't niet doen. M Y. Ick bendaer niet eeris imbeducht, afs
het maeraen u stonde: m‡er ick vrees dat gygecn stoot fult
connen verdragen. Pa. Siet gy my dani woor foo cleyn
moedigaen? ende voortfoo ondanckbaer, ofonbeleeft, o
Wrect, dat mynoch converfatie, nochlieste, noch schaem
te fou beWegcn, cndc vermanen myn belofte te houden?
B 4 m Y. Eem
$ ' P. TERENTII
24. Vmum hocfaio, meritam esse, ut memor effa fui,
?. Memor essem? ™ Myfis, Myss, etiam munc mihi
Scripta illa ditafumtim animo chry/ag,
PeGlycerio. Iam ferme moriems me vocat:
'4eress: vos femora: mosfolu: incipit:
'AMi Pamphile, hujusformam atque atatem vides:
A'ec clam te ef, quam ulli atraque res mumc utiles
Aetadpudicitiam & tmtamdam ad rem/emt.
2sod ego te per hamc dextram oro,& ingemium tuum,
Per tuam fidem perque hujus folitudinem
Te obte&or, me abs te hamcfegreges, meu deferas:
$i te im germamifratru dilex; loco,
sive hactefolum femperfecit maxumi,
$eu tibi morigerafuit in rebus omnibus.
areifti virum do, amicam, tutorem, patrem:
3ona moftra hac tibi committo, & tu¾ mamdo fidei.
Hanc mm mamum dat: mor, comtjmuo ipfam occupat.
4ccepi: acceptam fervabo. M. ita [}ero quidem.
?. Sed cur tu ab illa? M. obfletricem accerfo. P. propera;
tque audim'? verbum umum cave de nuptiˆ.
ëNe ad morbum hoc etiam. M. temeo,
ACTUS, s c s N A I.
C R 1 N u s, B y R R H 1 A, PA m p H 1, u s.
Pida&, 8yrrhia?
Patur illa Pamphilo hodie mmptum? 8. Ÿce$. c.
quif&�, Byrrhia?
3. Apudforum modo de Davo audivi. c. va; va mifero mihi!
? anim imffe atque in tumore ufjue antehat attentus fuit,
14
A N D R I A: $y
Mv. Eendingwveteickaltjt Wel, datfyaem wverdient heeft
van u niet vergetenteWerden. Pa. Vergeten? Oh Myfis,
Myfis, Die laejteWoorden van Chryfis, aengaende Glyce
riŸm, staen myals noch in'thert geschreven. Hebbende nu
de doot haeft —pdelippen, roeptfy my ly haer. Icktreetoe:
gy luyden moftyertrecken: yvyalleenfynde, begintfy al.
2a,Lieve Pamphile,Gy fiet beyde de schoonheytehde jšnk
heyt van defe Dochter, endegy Weet oock Wel hoe onbe
quˆem het eeneendchet anderis, foo om haereerbaerheydt,
als om haergoet te beWaren. Ick bidde ende betuyge Ÿby
deferechterhŠnt, byuWen goedertierem aert, by detrouW die
gy haer gegevenhebt, by de ecnfaemheydt daer in gy haer
fiet, datgy haer doch vanu niet Wilt scheyden, ofverlaten.
Soo ick uŠis myn eygen yleyfschelijke brocderhebbemint,
foo fyu altijt geacht heeft bovem aldat inde Wereltis, ende
ugehoorfˆem is geWeeftinalles; Soo $ ickuhaer tot
een man, tot eenvrient, tot een voorftander, tot een Vader.
Ick vertrouWe u defe onfegoederenende bevele die inu be
Waring. Sy leyt de hamt vam Glycerium in mijnehant(ter
ftont daer op bevangt haer de d—odt) Ickhcbfe aengeno
men ende falfehouden. My. Ick hope immers foo.
Pa, Maer Waerom fijt gy van haergegaen? My. Ickga
devroevrouW halen. PA. Haeft u dam Wat. Ende hoof
dy? Siet dat gy niet eenWoort enfpreeckt van trouWen..
Opdat fulcx haerfic�te niet en verfWacre. m y.Ick hebt ver-.
ftaen.
Tweede Bedrijf, eerfe Uytkomen.
C H A R I N u s, B y R a h 1 A, P A M p H 1 1 u s.
C H A. At fegt gy Byrrhia gaet Philumema van dage
' " mct Pamphilus trouWen? By. Het is foo.
$A. Hoe yvcet gyhet, Byrrhia? sy. Ickhebhetdacr
terftont aen de merÀ uyt Davo verfiaen.
cA: Wee fny ellendige! Gelijck mynhert tot noch toe;
fufschcn vrccfc n hooP; is acngefpannchgeWecft; foois't nu,
B 5
al
46 p. TERENTII
Ita, possquam ademptafpes e, laffus, cura confetus $uper.
®8. 2gafo adepol charime, quoniam id fieri, quod vis, non
poteft,
Velis id, quod possit, C. Nihil aliud, mi/? Philumemam, volo.
-h, qaamro fatim e, id eperam te dare,
1}fum qui amorem ex amimo amoveas quam id loqui,
guo magus libido frussra incendatur tua.
C. Facile omnes, cum valemus, reta confifia aegrotis damus.
Tu fi hic fis, alitcr fentias. B. age, age, ut lubet. c. fed Pam
philum
Video. omnia experiri certum e prius, qaam pereo. B. Qgid
hic agit?
C. Ipfum hanc orabo: huic f�pplicabo-: amarem huic marrabo
meum.
Credo, impetrabo, ut aliquot faltem mupts prodat dies.
Imterea fiet aliquid, ffero. 8. ad aliquid mihil e. c. Byrrhia,
2gidtibi videtur? adeom' ad eum? B. quid mi: s“ mihil im
petres,
Vt te arbitretur /ibiparatum maechum, ffillam duxerit.
C..4bim' himc im malam rem cumf�fficione i$thac, fcelus?
P. Charimum video. falve. C. ‰ falve Pamphile:
.4d te advemio, ffem, falutem, auxilium, confilium expetems.
P. Neque pol con/“li locum habeo, meque auxil copiam.
Sed ihuc quidmam eft c. Hodie uxorem duc“? P. ajumr.
C. Pamphile,
$i id facˆ, hodie po$fremum mae vides. P. quid ita? C. he•
mihi!
Vereor dicere: huic a/, quaefo, P. quid e 8yrrhia. B. Ego dicam
5. ¡f¡pfjm higtuam amar, P. m. jffe haud mecum fentit.
ehodum dic mihi,
Aumquid
A N D R I A. zza
.
alle hoop, benomen sijnde, van quellingafgemat, machteloos,
ende moedcloos geWorden. sy. Ick bidu doch,Charine,
dewijle 't mtet wefem kamgelijck gy wilt, wilt dam 't geme
, wefem kan.
c H A. Ick Wil nietanders dan Philumenam. BY. Oh! hoe
veel beter Waer t dat gy u beft dedet om de liefdc uytu fim
te fetten, danfoo te fpreecken, dat ubegeerlijckheyt, te ver
geefs, noch meer ontfteken vwert.
æHA. Als mem felfs gefomt is, wilmem altjt dem fiecken
eem potjem kgackgm: macrWaer't gy in mijn plagts, gy fout
Wei anders om u hert fym. hx. Welaen, Welaen dap: doet
foo'tu gevalt.
c H A. Maer ick fie Pamphilum daer. Ick Wif alles noch
cerft befoecken, eer ick sterve. [B y. Wat heeft de karet
in de fin? ] c H A. Ick falhem bidden: ick falhem te voct
vallen: ick fal hem mijne liefde openbaren. Ickgeloovete
minsien te fullem verkrijgen, dathy het trouwen nogh, ette
lijcke dagen op schortenfal: ondertufschen, hopeick, mach
daer Watgebeuren. [Bx. Dat vwatis niemendal.].
c H a. Wel Wat dunckt u Byrrhia, gae ick6ybem ofniet?
By. Wel, foud gyniet? Te stetem, indiengyeenblaeuWe
scheen loopt, ende hyhaer trouWt, foo mach hy dencken
dat hy een Luytenant aen u fal hebben. c H A. io5ptaem
eengalg, schelm, met u quaet vermoeden! PA. Ick fie
Charinum daer: goeden dach. c H A. Goeden dach Pam
phile. Ick cometotu omhulp, raet, hoop, endcheyl te ver
foecken. Pa. VoorWaerickWoet felf geenraet, ofmiddcl
om hulp te vimdem. Maer Wat is'tgemegy begeere?
c H A. Sult gy van dage trouWen? FA. Sy feggen foo.
c H.A. Pamphile, indiengy dat doet, foo fict gymyopalefeg,
dach, u leven niet meer.Tpa. Hoe foo dat? TH,A. Hclaes!
$&isaPyri- at
t 1eggen.
Pa. Wat ift? sy. De man is verlieft op u Bruydt.
Pa. Vo9rvyŠcr hy cnd ick hcbbon gecn gcncn fin.
OOI,
P. TERENTII
avumquidnam amplius tibi cum illa fait charime? C. ab
Pamphile,
Avil. P. quam vellem! c. mumc teper amicitiam & per amo
rem obfecro,
srimcipio, wt me ducau. p. dabo equidem operam. c. fed/, id
mompoter, a
Aut tibi nuptia ha fumt cordi. P. cordi? c. faltem aliquot
dies
profer, dam proficifcor aliquo. me videam. p.4udi mumcjaw:
zgo charime meutiquam officium liberi esse homim& puto,
: cum is mil promereat, poftulare id gratia appomifibi.
uptiav effugere ego iftam malo, quam tu, adipifcier.
c. Reddidiffi amimum. P. mumc /? quid potes aut tu, aut hic
®yrrhia,
facite. fingite, imvenite, efficite, qui detur tibi:
°go id agam, mihi qui me detwr. c. fat habeo. P. Davum
ptume
Pideo. hujas confilio fretu/ fum. c. at tu hercle haud quid
quam mihi,
Avissea, qu¾ mihil opu' funt fciri, fugim' hinc? B. ego vero, ac
labems.
A c T us 11. S c h N A l l.
DA vus, C H A R 1 N us, P A M PHILu s.
p. ID 1 bomi, bomj quid porro? fed vbi inveniam Pamphi
lum,
metum $im quo nunc ess, adimam, atque expleam amimmm
gaudio?
Lata eft, mefcio quid. P. mibile}?. momdam hac refcivit
nmala.
2. <en, ego mumc credo,/ jam audierir/ biparata muptiar,
C. !
A N D R I A. 2 s.
hoor, Charine, fegt my doch, iffertufschen u end' haeryer
verdergepaflecrt3Tcha. Ey! Pamphile, nictter Werelt.
[Pa. HoeWel had ick 't geWilt? ] cHa. Nubidickewale
etaygeu by onfs vrientschap ende Liefdc, yooreerf dat gy.
haer niet en trouWt. [Pa. VoorWaerickfalmijn bcftdoe1
c Ha. Maer indiem gyhet nictyoorbyenmoogt ofdat g;
fin inde meythebt. [Pa. Iaefin!] cHa. Stelt tenminften�'.
nige dagen het trouWen uyt, deWijl ick yeWersaende
Wint gae, op datter myn oogen nietvanfeer docn.
Pa. Hoort nu eens, Charine, Ick verfta ia geenderhande
Wijfe, dat het rechtschapenkarels Werckis, alfmen niet em
verdient, te Willen obligatie rekenen. Van dit HouWelijck
foeckick myal so feer te ontflaen, als gy begeerich, fijt oma
t aen te! cHa. Daer mede geeftgy myWedor moet.
Pa. Nu, foo gyyet kunt, ofdesen Byrrhia, maeckt, pra&i
feert, vindt, brengt te Wege altpat gy ipeat, dat gyfe moogt
krijgen, ickfal mijn beft doen omfe niet haer hebben.
cHŠ. Datis my genoech.
pa. Ick fie Davum daer, heel wvel te pas: op sijnen raet ver
late ickmy.
cHa. En gy, bengel, fegt my niemendal, dan't gene omnoo
digis te vWeten: gact gy nictuyt mijn oogen? sy. Ochja,
al ree man.
Tweede Bedrijf, tttetde Uytkpmff.
D a vus, C H A R 1 n u s, P a M P H 1 1 u s.
DA. G Oede Goden! met hoe goede tydingkomick ge
laden! Maer Waer falick Pamphilum vinden, op
dat ick hem devreefe mach benemem, daerhy mcde isbee
vangen, ende dat ick sijnhert vervulle met blijischap?
[cha. Hyisblijde, ick Weet niet Waerom. Pa. 't Is niet met
allen: Hyheeft dcfeswvaricheyt noch niet vernomep.].
a. Dicfck nu geloove, dat indicnhygchoqrthccftteful
lcn maoctentrouWen.
[cH
3o P. TERENTII
c. aeudim tu illum? D. toto me oppido examimatum qu¾
rere,
sed ubi quzram? quomunc primam imtemdam? C. ceffas al
loqui?
p..4beo. P. Dave ades, ressfe. D. qu‰ homo e$f, qui me
™ Pamphile,
Teipfum quaro. euge ‰ charime! ambo oportune: vos volo.
P. Dave, per. D. quin tu hoc audi. p. infer. D. quid ti
//2e44, fcio.
c. Mea quidem hercle certe in dubio vita eff. b. & quia
ftz, fcio.
nupti¾ mihi. D. & idfcio. P. hodie. D. obtundae, tametss
imtelligo.
Id paves, me ducas tu illam: tu autem, ut ducaa.
C. re/72 te/2ef.
P. Ifihuc jpfum. D. atqui iflhuc ipfum, mil pericli c: me
vide '
p. obfecro te, quamprimum hoc me libera miferum metu.
D. hem,
Libero. uxorem tibi jam mom dat Chremes. P. qaifc‰ p.
D. fcio.
Tu¾ pater modo meprehemdit: ait, tibi uxorem dare
Hodie, item alia multa, que numc mom ef marramdt loca.
comtimuoad te properams, percurro adforum, ut dicam tibi hae.
ybi te mom imvemio, ibi afcendo im quemdam exceifum locum.
circumfpicio: mmfquam. forte ibi hujas video Byrrhiam;
Arogo: megtt v/d/ffe. mihi moleffum. quid agam, cogito.
Redeunt, imreret ex ipfˆ re mi imcidit fufficio. hem,
Pawlulum obfomi, ipfum iriflˆ, de improvifo muptia. '
A'am coh¾rent. P. quorfummam ihuc? D. ego me comfimus
ad Chremem.
cum illo advemio folitudo amte ossium. jam id gaudeo.
P. Rete
A N D R I A. 3r
{caa. Hoort gy WelWat hyfeyt?] Da. My degantsche
ftaddeur met groote verbaeftheyt loopt foecken.MŠer Waer
falick hem opfpeuren, Waer falickhet eerft aenleggen?
[cha. Vertoeft gy hem noch aente fpreecken?]Ta, Ick
Inach van hiergaen. Pa. Dave, Hou! sta stil.
pa. Wie ift, die myroept? Oh, Pamphile, gy fijt de man,
dieickfoeck. En gy Charine, dat's goet: gy comt my bey
de Wel te pas: u beyde Wilde ick hebben. Pa. Dave'tis uyt
met my! Da. Lieye, hoort Wat ick u feggen fal. Pa. Ick
ben eeni dootman! Da. Ick Weet WelWat gyvreeft.
cHa. Altijt mijn levenhangt aen eenfijdendraet! Da. En
wvat gy vreeft, dat Weet ick oockyvel. Pa. MenWil my
aen't Wijfhebben. Da. Dat Weetick al me'eWel.
Pa. Van desendach. Da. Gy maeckt my balhoorich, al hoe
Wel ick't Wel verfta. Gyvreeft dat gijfe fult moetentrou
Wen: ende Gy Charime, bent bcducht dat gijfe niet hebben
fult. cha. Gy hebt het verftant alWech. Pa. Datis de fake
felfs. Da. Maeryan dat felfidaer isgeen noot van: fegt dat ik
het ugefeydtheb. Pa. Ick bidu, verloft myellendig metten
eerftevafidefevreefe. pa. Siet, daer mega ick uWerloffen.
Chremes fal uhcden fjm Dochter ten Wijve niet geven.
a.Hoe Wcet gy dat? pa. ik Weet het. U Vader vatte myfius
by de Jaddem: hyfeyde my van fins te sijn a van dage uyt te
huWelijken: ende noch meer andere redenen, die nu hiet fe pas
comente verhalen.Ik terftonr, loopemetterhaeft na't mer&
velt, om udit te feggen: maer, uniet vindende, ga ickftaen
op ccahoochte: ick fie overal: gy tvaert nergenre vimdem;
By gevalle fie ickdacr desen mans &mecht Byrfhia: Ick vraeg
hem ma a: hy feyt a niet gesien te hebben: dat Was my niet
namijnfin; fckdacht WŠtick fougaendoen. Ondertufschen
in't Wederkeeren valt my een bedenckenin, uyt de gelegemt
heyt vam defaeckefelss. Wel(dacht ick)veynigim huys ge
schaft: den Baes felf het aemficht strak: f“schielijck BrŸyl6ft:
't en fluyt niet. Pa. Waer Wildit h�nen? Da. Ick firacks
nmjm bef na Chremes toe: daer komende, Waffer niemant
voor de dcur.Voorecrss, Was ick daer ov‘r blijde.
cha.Gy
52. P. T E R E N T 1 I
p. re‡e diei, perge. D. mameo. imterea imtroire memimem.
prideo, exire neminem, matromam mullam, im adibm
avil ornati, miltumulti: accefft, imtroffexi. P. fcio.
AMagmmmfignum. D. mum vtdemtur comvemire hac mupti�?
p. Nom opinor, Dave. D. opimor, marraa? mox re&te accip‡.
certa res eff. etiam puerum imde abiems comvemi chremis,
olera, & pifciculos minutosferre obolo in c¾mam femi.
c. Liberatum fum Dave hodie tua opera. Dat mulla quidem.
c. Quid ita mempe huicprorfus ullam non dat. D. ridiculum
caput.
quafi necessess,sshuic non dat, te illam uxorem ducere.
Aviffvides, nissfemis amicos oras, amb‰. C. bene momes.
Ibo: etss herclef. apejam me fpes hacfruflrata e$t, vale.
ACTUS I I. SCENA I,
P A M P H I l u s, D A v u s.
p. Vid igitur/ibi volt pater? cur/imulat? D, ego di
cam tibi.
Si id fuccenfeat mamc, quia mom dat tibi uxorem chremes.
Jpfa/bi esse injuriae videatur: meque id injuria:
Priue, quam tuum, ut fefe habeat, animum ad muptia, per
fpexeris.
sed/ tu megar‡ ducere, ibi culpam in te tramsferet:
Tum illa turba femt. P. quidvis: patiar? D. pater eff, Pam
phile.
Difficile eft. tum h¾c fola eft mulier, dictum acfatum inve
merit
aliquam caufam, quamobrem ejiciat oppido.
P. ejiciat? D. cito.
P. Cedo igitur, quid faciam Dave? p. dic re duturum.
P. hem! D, quid e?
2. Ega
3 A N b R f A. 3
c Ha. Gyfegt Wel, gaet voort. pa. IckblijfdŠerWŠt fiqen.
ickfie niemˆnt ondertufschen, uyt ofingacn, miet eene be
forgde Matrone: ick tre toe, enickficcens nabinnen; dac
sva in huys geen gepronck, gecn geWogl. Pa. Ickyycet
Wel, dat “ cem groot teycken. ba. TDuncktu dat defe dih
gen paffen9P Bruyloft? Pa. Ickmeyuhet niet.,
a. Spreeckgyv‡nmeynen? hetis �enfekerefaeck. Noch
gemocte ick in't Weg gaen dejongen vari Chremes, di
bracht voor ecn stuyverToftWeeblanckenaen imoefcruyt
ende Wat katvis om voor denondenmanom't favonts te e
t‘�. c Ha. O Dave. door utoe doenbenickheden gefalveert�
Da. Niet metallen. cHa. Hoe dat? Het bljc&t ifhmersda?
Chremes zyn Dochteraen defe man niet en befteet. Da.Soe
te mam! Als ofdat vaftgidg, indien hyfe P‡mphilo niet ed;
eeft, dat gyhaer dan moettrouWen. Sogy niet toe en fiet,
Þo gy nit aenen hout, ende de vriendem van den oudem
man“fiet biddenopmaeckt, gyfult misgaem. cHa. Gy ver
macntmy Wel. Ickfal henegaen, alhocWelick my indef
hope dickWils alhebbedrogfigevonden.Vaert Wel.
Titeede Bedrijfs derde Uytkgmst.
. P A M PHILs, D A v us.
ra-W At is dam TyE Vaders meyning? Wacrom houi
hyheih foo? pa. Dat fˆlick Ÿfeggen. fndienfiy
fich nudaerqualijck overfoude houden, oat Chremes“
yn Dochter niet Wilgeyen, al voorehs hy upolsheeftge
tŠft, ofgy hylijckens gefint zyt ofteniet? foo mofthy hem
fclven dngelijck gewen, ende dat met reden. Maerindied gy
Weygerig fijtte trouWen: dan fal hy u deschult geven: dari
fal hcE fpclgacnde sijn. Pa. Wat! Wout gy dat ick't ev�r
my fou latengaen? Da. Het isu vader Pamphile. Het is
be(Waerlijck z tegem hem te kampem, Daer-en-bovendit.
Vrsumensis allcen im de tperelt: omieea hant verdraey fou
de hyeen oorfaeck cunnen vinden, om haer ter Stadtuyt tc
helpen. Pa. Ter Stadt uythelpen? Da. Ia, alhaeft. Pa. Segop
dan, Watick doenfalDave. pa. Segt dat gyfe trouWenfulti
ra. W]! pa, Wat ift? hoe bout gy a foo 4-5;
( 19a. 1G
3å P. T E R E N T I r
P. Ego &cam? D. cur mom P. mumquam faciam.
D. me mega.
p. suaderemoli. p. ex ea re quidfiat, vide.
P. Vt ab illa excludar, huc comcludar. D. mom ita e,
nempe hoc fic esse opimor diturum patrem:
Daca valo hodie uxorem. tu, ducam, imquies:
Gedo. qudjurgabit tecum? hic reddes omnia,
mumefumt certa ei comfilia, imcerta ur/ emr,
sime ommi periclo. mam hocce haud dubium eft, quim Chre
peat:
Tibi, mom det gmatam: mec tu ea caufˆ mimueri,
Hac qua fae‰, ne ˆ (�am mutetfemtentiam.
Pawridic velle: ut, cum velit tibijure irafci, mom queat.
Namta feret, propulfabo facile: uxorem hi, mo.
z¢
babuf memo. imopem jmvemiet potia, quam te corrumpi/.
aef.
Sed sste equo amimoferre accipiet, meglegemremfecer¾.
4liam otiofoe quaeret. imterea aliquid acciderit bomi.
P. Itam' credˆ? D. haud dubium id quidem e}?. vide, quo
iaducas. D. quum taces?
P. Dicam. puerum autem me refcifcat mihi esseex illa, ca,
tio e:
sam pollicita fum f�fcepturum. D. 6 facima audax!
P. hamafidem.
$ibi, me obfecravit, qui fe fciret mom deferturum, ut aa
P. carakitmr. fed, pareraaeff. cave, re essemrfem fe
fu‡f.
..& c T u s
. ",
.
J A N D R I A. 3;
a. Ick dat feggen!. Da. Waerom niet? Pa. Ick doe't
nyn leven niet. Da. Weygert hct niet. Pa. Raet my het
nit. Da. Siet Wat daer uyt komen fal. Pa. Te vetem dat
ick van Glyceriam los, en‡hier vaftgeraecken fˆl. Da. Soš
niet: maef dus pneynekk&at Vader feggen fŠl, Pamphil�
Ick begeere datgy vam dage fult trouWen: daeropfult gy
feggen, lck fˆl't doen Vader. Segt doch, Wat falhymette
j am tekijven. Daer mede fult gy allezyne raetflagen, die
nu vaft by hem faenlos maeckefi, fondefeepige fvyaricheyt
te verWŠchten. Want datis cenfaeckdie feecker is, Chre
mes is niet vam fim u, zyn pochterte gevem. Endegy onder
rufschem gaet metu vwerck voort, opdat hy nietem Wradef
van meyninge. Segt tegen uVader datgy trouWens gefint
fijt: op dat hy, alschoon Willende, op u met recht niet ca
verftošrtzyn. Want daer gy vošr fšŸt mogen vreefen, dat
faliku yyel ha&afaosten, So langeals gypfeegt,'egene gy
pleegt, fal niemant vam faessem uzym Dgchter geven; Soo f.
u Vader (merc&emde dat gy af&erich ss vam de Hoaive
ijckem faer) lievereen opfpeuren fonder goet, dan u la
ten verloopen. Maer indien hy comt te verftaen dat het
u niet vecl cn scheelt, foo fult gy der destofinbrengefi: hy.
falop, zyn gemak, haeem anderom sien.OhferfuffÛhenWie
Wet, Watter gebeuren cam.
ra. Verftaet gy 't foo? pa. Daer is geen tWijfel aen.
ra. Siet toe Waergy my henen 3;
Da. Kunt gy niet fWijgen? Pa. Ick fal, dat ick,
re vredem bem te promipem. Maer, daer dient opgefet dat mjm
Pader niet te yveten comedatfe vari my bevrŸchtis: vyant,
ick heb belooft het kint te fŸflem aenhouden. Da. O stout.
beftaen!
va. Sy heeft my om Gods Wilgebedendatick haer fulcx
foudebcloven, vwaer aenfy mo‘htWeten datick haerniet
foude verlaten. w.
Pa. Ick falforge dragen.: Maef u Vaderisdaer, fictdat hy.
nict mcrcke dat gy'? o‡isici fjt.
s, re
33 P, TERENTII
A c' T u s I I. S c r N A IV.
S 1 M o, D A v u s, P A M PHILu s.
s. R Evifo, quid agamt, aut quid captemt comfli.
2. Hic munc mom dubitat quin te duturum meges.
Yenit meditata alicumde exfolo loco:
Orationem fperat imvemiffe f,
<i differat re: proin- tuface, apud te ut /er.
P. Modo utpoffim pave. D. crede hoc mihi, imquam,Pamphile
Avumquam hodie recum commutaturum patrem
Vnum esse verbum, ss te dices ducere.
ACTUS. SCENA V.
' B y r R H 1 A, S 1 M o, D A v u s, P A M PHILu s.
®, H Era me, reli‡ rebus jussit Pamphilum
Hodie obfervare, ut, quid ageret de mupts,
$cirem. idpropterea mumc humc vemiemtem fequor.
Ipfum ade˜ preffo video cum Davo: hoc agam.
s. pr. frumque adesse video, [D. hem ferva.]s. Pamphile.
[D. 2g4 de improvifo reffice ad eum.] P. ehem, pater.
[D. Probe.] S. hodie uxorem ducas, ut dixi, volo.
[B. Name mossra parti timeo, quid hic refpondeat.]
p. Xeque iftic meque alibi tibi afquam erit im me mor‰.
[B. hem!
p. obmutuit. B. quid dixit?] S. facˆ, ut te decer,
cum ifthuc, quod poftulo, impetro cum gratia.
[D. Sum verae? B. herae, quamtum audio, uxore excidis.]
s.-1. jam mumcimtro, me immora, cum opw'/à./es.
P. Eo. 8. malame in re esse bomimi cuiquam fidem!
Verum illud verbum e, volgo quod dici folet,
omne f”bi malle melia esse, quam alaer;
Egoillam vidi virginem: forma homa '
' Afemjw
v 2
.
A N D R I A. 37,
.
Tweede Bedrijfs vierde Uytkomf.
S 1 M o, D A vus, P A M P H 1 1 u s.
Sr. I Ck com eens sien Wat dut volck. al maeckt, Wat rae
fy houdem. Da. Hy en flaetdaergeentWijfelaen of
gy fult Weygeren te trouWen. Hy comt yeWersuyt een
cenfame plaets daer hy Redenenbedachtheeft, Waer mede
hy u Wacker mach overhalen. Derhalven maeckt dat gyu
finnenby u hebt. Pa. Alsick maer can Dave. Da. Gelooft
my(feg'ick)Pamphile: hy fal heden metu hebben, indiengy fegt te fullennitertoeuevnveonn. essen v voort
Tweede Bedrijfs vijfde Uytkgmff.
B y R R. H 1 A, S 1 M o, D A v u s, P A M p H 1 1 u s.
M Yn meefter Charinus heeft mybelaftdatickhe
denallesfoudelatenftaen, emde alleen Pamphilum
foude gade flaen, om te Weten Wat hy voor had aen
gaende dit houWelijck, Daerom ga ick hem na: ende fiet
daer is hy tegennvoordig met Davus. Ick fŠlder op letten.
si. Ick fi� datfe beyde daer by een zyn. [Pa. Luftig! hout u.
in paftuyr.] si. Parfiphile.[da. Sietschielijk na hem”om, als o
gyhemite yooren niet gesienhad.]sa.WelVader![Pa. Hecl
goet.] s 1. Mynbegeerenis (gelijck ick ugefcyt hebbe) dat
gy van dagefult trouWen. [sy. Nu vreefe ick voor onfe
partij, Wat hyfalantWoorden.] Pa. Noch indesen, noch in
&enige andere fˆekfalu oyt schortingaen my sijn[By. Wel!
pa. Stomis de Man. 8y. Wat heefthy gefeye],
si. Gydoet gelijck ubetaemt, dat het g�ne ick vanu eysche
gygeWillig doet, [pa. Ben ick niet een Propheet? By. Mijn
mecfter, hoorick Wel, is vande Bruyt verfteecken.] s i. Gaet.
nuna binnen, oP dat gy in geen gebreecke fijt, als het noodig.
fal sijn. Pa. Ickgae. By.TIft miogelijck datmen niemant in.
eenige faecke mach vertrouWen"! Het is een Waer Woort
't gene men gemecnlijck feyt, datelckeen zyn felvenliever
Wat goets gunt als een ander. Ickheb die Dochter gefiea:.
my stact voor datfc nict lcclijck vyas doenick(c fach; daer
C 3 om
$ P. TERENTII
Memimi videre, quo aquior swm Pampbilo,
si fe illam informai“, qn4m illam, 4mple““ maluit. s
enuntiabeat pro hoc malo mihides malum...
A V u s, s c N A V I...;
D a v u s, S 1 M o.- '
p. H Ic mune me predit aliquam fibifallaciam.
' 4 Portare, & ea me hic refitiffe gratia,
8. 2gia Davae marrat 3 D. aque quldquam asc quidem.
$. Xihilne? hem. D. mihi! prorfa. $. atqui expectabam
quidem.
2D. Praterfpem evemit: femtio: hoc male habet virum:
S: Potin'er mihi verum dicere? D. mihil faciliua. 
. Nam illi molefta quidpiam hae funt nuptia, '. '
Hajufeepropter eonfuetudinem hofpita? ' ';,.'.
p. Xihil hercle: aut/ adeo, bidui eft, aut tridu‰: '..
Hacfollicitudo: mofm'? deinde dessmet:
Îtenim eam fecum rem re“a reputavit via.,.: É. É
$, Laudo. D. dum licitum ess illi, dumque aras tulit,
4mavit: tum id clam. cavir, me umquam infamia:
°¾ res/ibi esset, ut virumfortem decet..
Nunc uxore opu eft: amimum ad uxorem appalir.
8. Subtrift‰ vifa ess esse aliquantulum mihi. r,
2. Nihil propter hamc rem: fed e, quod fuccenfet tibi.
&.' &f puerileeft. s. quid eft D, nihil. s. qui.
dic, quid eft i
2. <ir, mimium parcefacere, fumptum. s. meme? D. te.
Vix, imquit, drachm‹ obfomata e decem:
Nam filio videtur uxorem dare?
<em, inqait, vocaho ad canam meorum aqualium.
Jsotissimwm mumt? &, quod dicemdam hic/er, '!
34w4ueperparcemimiam, mom laudo, $. taee. ;
P. Com
-
A N D R I A.:35
om ick Pamhilo te meer gelijckgeve, dat hyflfslieverin
haerarmen flaept, als dat het den anderfoudoen. Ickfal mjs
meesser de bootschaptgaenbrengen,opdathy mybode
broot geve voorfoo goedetyding.
Tweede Bedrijf fefe Uytkomf.
D A vus, S 1 m o.
D Efe man meynt nu dat ickeenige quad�pra&jck
tegens hem voor hebbe: ende daerom hier ben bly
ven staen. 51. Wat Weet ons Davus nu alte feggen? '
pa Evenfoo veel nualefius. si. Niet met all Maer!
pa. Gantschniet. si. Maerickhadnochtansyet verWacht.
{Da. Hetis den manbuytenfyn rekeninggega‘n, merckick
Wel, dat quelt hem.] si. Kunt gymy dWaerheytWel feg
gen? Da. Geendinglichter, als dŠt. si. Is. Pamphilo h&
TrouWen niet een vyeynichtegende borss, Wegen de cqne
verfatie van dat VroŸmens van buyten. Da. VoorWaen, ni
ofte indiender immers yet is, die quelling fal maertWee o
drie dagen duyrem, yveetje Wef? dan fˆl dat overgaei“.
Want fiy heeft diefaeckbyhem felven Weloveileyt. T
s 1. Datis prijfelijck. pa.Soo langhet hernbeeft hiogea g
beurem, ende dejarenfulcx hebben conncn it; hyeen
boel onderhouden, ende dat fecretelijck: hyheeft altijttcegs
sien, dathem fulcx niet tot schande mocht firecken, i: i
scnbracfjongman toecomt. Numaethy trouWen,$ h.
hy fichdaertoe geftelt. si. MydochtdŠthyalWat
Was. Da. Niet defefaecxhalwen: Maerdar isyetvwaetor
hytegens u't onvredenis. si. Watis dat? ‰. {et iseea
beufeling. s 1. Segt Wat hetis. ba. Niemen4ai. sx. Heyi
Seg j Da. Hy feyt datgy alte fobcre opcossend˜cta, y.
si Ick? Da. Iac gy: hyficeft (feyt hy) naulijcx gyyaerd:
van cen Gonde cišon ™pde m‰rt'befcet. Glijckt dit yvl
o? $. sijn foonuythijlickte Wie vahhijnfpelioots (feyt
hy)fal icknu beft ter maeltijt noodehende oim devwaetheyt
te feggen, gy maecÛf het oock altefober: itk candas ai
Prijfcn. 31, Syyijgt daer ji.
T c 4 pa. Ick
&™ p. T E rentii
p, commovi. s. ego, iftac redie at famt, videro.
ggidnam Hoc rei ef: quidnam hic vol. veterator fibi:
A'am/ hic mali eff quidquam, hem, illic efi huic rei caput,.
f. '.,.:
ACTUS 1. s c N A I.
M Y s I s, S1 M o, D a us, E s B 1 A, G L y c E R 1 u M.
M y.. c  u
'A4,Izapol quidem 'res ef, ut dixti Lessia:,
Fidelem haud ferme mulieri imvemiae virum,
. aebaemdria ess ancilla hac. quid narrae? D. ita e..
?4. 8ed hic Pamhila, $. quid dicit? M. firmavit fidem.
, ', S. hem! '. '., '
'2. Vrinam aut hic furda, aut hac mutafaa/}.
M. Nam quod peperiffetjussit tollj. s. 6 Iupiter,
gid. ego audio? atum e, ssquidem hac vera praedicat.
| 8omum ingenium marra, adoleftemtir, M, optimum.
Sed fequere me imtro, me im mora i, /. L. fequor,
2. 24od remedium mumc huic malo jmveniam? S. quid hoe?
Vadeom demem: ex peregrina; jam fcio, ah!
Prix tamdem fem/sftolidae. D. quid hic femfiffe ait?.
8. Haeprimum adferturjam mihi ab bocfallacia,
'Hanc/imulamt parere, quo chremetem abffcrreant.
G. Iamo Lucima fer opem. ferva me obfecr., 
8. Hui, tana cito! ridiculum poffquam amte offimm
?Me audivit fare, approperam. mom fat commode
sivfa fuut temporibus tibi pav� hac. p. mihim';
's. Num iwamemore, difcipuli? D. go, quid narret, messio.
8. iccinefmf imparatum im ver˜ iup“iˆ.
dwrtw esset, qao mihi ludo, redderet?
�{ac bajwpericlo'f/. ego um portu mavigo. 
i,.
.. É:' ACTUS
f
_
A N D R I A.: 3$
[d A.Ick hebhem geraeckt. si.] Ick faldaer in voorsien dat
ille dingen WelfaIfyn. Watis dit te feggen? Wat quelt
my defnschalck? Want foo hicryet schuylt, ditis voor
fecker den roervinck.
Derde Bedrijf eerffe †ytkomf.
M Y s I s. s 1 M o. D A v u s. L E s s I A. G L Y c E R 1 u M,
m Y. OorWaer Lefbia,'t is foo gelijckgy fegt; gyfult
V. felden inde mans getrouv;t
volck vinden, [si. Defe Dienftmaccht hšort tot die perfoon
uyt Andrus 'thuys. Watfegt gy daer toe? Da. Hetis foo.]
My. Maerdesen Pamphilus, [si. Wat (eytfe?] mx. Heeft
haer trou beloften gedaen. si. Wel! Da. Oh 6fhy doofof
fy stom geWordefiWaer! My. Want hyheeftlaftgege
ven, Wat sy mocht comente baren, acntehoudem. [si. O Hu
piter! Wathoorick! 't Is uyt, foo sy de Waerheyt feyt.]
ims. Gy fpreeckt my van cengoet aerdigjongman. Mx. Ia
feergot. Maer volgt my na binnen, dat aefiugeen schpr
ting fy. Lss. Ick všlg u. [pa. Wat remediefalick vinden
vošr defefWaricheyt?]si. Watis dit te feggen?Soo verfor
te sijn op een Vroumens dat daer opeen, comt
dryven! Ha! nuWeet ick't. Te nauyyer noot benicknoch:
tot't verssant gecomen, bottemuylals ick ben! Da. Wat
feydt de manyerftaen te hebben? si. Voor cer comtmy
den boefmet defe prŒtijkaen boort. Men maeckt famblant,
ofdit Vrou mens in arbeyt ging, šm Chremes afkeerich te
maecken. o ly. Help d9ch!gy, die debaermoedersgeWsnt,
fijt ; te staen, helpt my, bid icku, hier door! si. WŠtte din
gen! Sooras! 'is oim te lacchen. Met dat fyverftaen heeft
Šatick voor de deus stae, foo haeft sy haer. O Davegyheb
defedingen nietbequaemlijck op haer tijt verdeylt. 5‰. Ick?
si. Ofhebben u Difcipelen haerles niet Wel onthouden? pa.
Ick Weet niet yyat gyfeggenWilt. si. Had my desen quant
dus ongeWapentaen boort gecomen, als 't hoŸWelijck met
ernft gemeent WaergeWeeft, Wat eenfpelfoude hygVmaekt
hebbej Nuloopthypcrijckclendeickbenbuytefif�hoots.
C 5. Perde
3 P. TERENTII
A c t us I. S c n A..
L s B 1 A, A R c H 1 L 1 s, S 1 M, D A v u s.
L. A Dhmc, aerchjli, quae adfolemt, quaque oportem?
sigma ad falutem esse, omnia huic esse video.
Rume primum fac, ihac ut lavet: po deimde,
2 eodjass, ei date àibere,& quamtum imperavi,
ADate: mox ego huc revertor.
per eaforfcutu' puer matu' e Pamphilo.
peos quafo, fe fuperfet: quamdoquidem ipfe eff imgemis
q0,
cumque huic veritae ef? optama adolefcenti facere injuriam,
&. Prel hoc qu& mom credat, qmi morit te, abs te esse ortum 3
D. quidmam ia e?
s. Nom imperabat coram, quid opus fato esset puerpera:
$ed poquam egreffa e, illis, qua fumt imtus, clamat de via:
o Dave, itam' comtemmor abs te: aut jtame tamdem idonea
Tibi videor esse, quem tam apertefallere incipia doli.
saltem accurare, ut metui videar certe,ss refeiverim.
AX. cgi, mumc hie f ipfafallit, haud ego. s. edixin'
tubt?
pr; r- fum, me faceres? mum veritus quid rett‡
at?
eredon' tibi hoc munc, peperiffe hame � Pamphilo?
ID. Temeo, quiderret; quid ego agam, habeo. $. quid t4ces?
I). Qgid creala? quass mom tibi remunciata fimt hac/c fore,
8. Mihim.' quifquam? D. eho, am tute imtellexti hoc adfimu
lari s” ”rrideor.
. Remameiarum e: mam qui ifihac tibi inciditf�fpicio!
$.<3is qniate moraw. 2, qu‡ftudita, facium id confli
[p. ]
perde Bedrijf eerfie Uytkowf.
LSRIAsiMo. Davus.
tes.A Lle de teyckenen dieickaenhaer fie, Archilis, sijn
foodanich als'er plegen ende behooren te sijnom
te geloovem dat'er de kraemvrou deur comen fal. Maeckt nu
vošr eerft dat fygeftooft Wert; daerna geeft haerte drinc
Ken 't gene, ende foo veel, als ick belafthebbe. Ick come
ftrax hier Weder. VoorWaer Pamphilus heeft daer een
fraeye jongen gecregen: ickbid de Godendat hyin't leven
mach blyven; alfoo hyeen jongmanis van goeden aert,nde
fich heeft ontsien, deffeer vrome deerne, t� verongelijckep.
si.Wie falfelfs dat niet gelooven, die u maer kent, vanuher
gecomen te sijn? Da. Watisdat doch? si. Sy stelt ordre,
šp 't gene de craemvrouvan noodenis, niet bimmem in tegen
Woordigheyt, maer nadat fyuytgegaenis beroeptfe van de
raet dengenen die binnen sijn. … Dave, Wort ickfoo vam
u verfma�t? of duncktu doch datgy aen my foo bequame
ftoffe hebt, om metuschelmerijejfoo op�ntjck, geljak.
. gy beftaet, te bedriegen? Maeckfhet ten minften;
šp dat gy, ofhet �ytquam, immers my mocht schijnente
ontsien. [D A. Defe- mian voorwyaer bedriegtnu sijnfelven:
nietik] si. Hebicku niet recht uyt gefeyt, ende met dreyge
menten verboden, dat gyhet niet d—enen fout? hebt gy Wel
yet gevrceft? Wat heefter u aengelegen? Meyntgy dat
vick u daer ingeloofdat Glijcerium, bewuskfja van Pana
philo, daer nu heeftgebaert: [Da. Ick bemerk sijnmifver
ftant, en ick Weet ookWatik docb fal)siWerom fpreekt
gy niet? Da. Wat mochtgy praten vangeloovenals ofu
dit alles nietWas aengedient, f—— tefullengaen. st. Hcefi my
yemant yet aengedient? Da. Watte! hebtgy't ufel
ven gemercktdat dit alles gemaekt Werckis. lckWort
uytgclacchen.] PA. Neem, het is uvoorfeeckeraengefeyt.
Wanthoe fouu dat vermoedeningevallejsijn?. '
$1. Hoe? om dat ick u We1kende. Da. Als ofgyfeggen,
: yyout, dat dit mijnbefticris? T
[p. ]
s. certe emim fcio. D, momfatis me permifi �tiam, quali‰/im,
sumo.
$. Ego me te? D. fed o/, quid marrare occaept, comtumuo dari
Tibi verba cemfes. S. falfo. D. itaque hercle mihiljam mutire
audeo.
S. Hoc ego fcio umum, nemimem peperiffe hic. D. imtellextin g'
Sed mihilo feci¾ mox deferent puerum huc amte oftium.
'Idego jam mumc tibi remmmcio, here futurum, ut/, fciems
A'e tu hoc mihi pofteriae dicau, Davi fatum confilio, aut doli.
Prorfe 2 me opimiomem hamc tuam esse ego amotam volo,
S. Vnde id fe& D. audivi, & credo. multa comcurrum fi
mul,
2gj comjeturam hamcmumcfacio, jam primum hac fe � Pam
philo
Gravidam dixit esse. imvemtum e�sfalfum. mumc, possquam
videe
saeptias domi apparari, miffa e amcilla illico
' obetricem accerfitum ad eam, & puerum ut adferret /?
'' mul.
?Hoc mififit, puerum ut tu videam, mil moventur muptiae.
s. Qgid ais? cum imtellexeraa,
Id conssl capere, cur mom dixti extemplo Pamphilo?
2. Qeˆ igitur eam ab illa abfraxit, missego? mam omnes mos
quidem
$cimae, quam mifer� hamc amarit: mumc/”bi uxorem ex
petit.. ' '.
foffremo id mihi da megoti. ru famem idem hau mupria '
Pergefaceretta, ut facis: & id ffero adjuturos deos.
S. Imoabi intro. ibi me fperire, &, quod parato opus e‰
para.,
Aenimpulit me, has nunt emmjnont crederem.
--.,.-.,
>I.:? Atque
A N D R I. A. $
si. Ick Weethetvoorfeecker. pa. Simogy kent mynoch
niet te recht. si. lcku niet kemmem? Da. Maer fooh‡eftick
Wat begin te feggen, foo meyntgy terftont datgy bedro
genWert. si. Heylichvat! hoc overliegcnfe u!Tpa. Ende
Àaerom derve ick feecker nu niet een Woort meer kicken.
si. Dat cene Weetick altjt tvel dat hier niemant gebacrten
heeft.
Da. Hebt gy't verftant Weg?Nochtans fullenfy niet-te-min
het kint strax hier voor de deur brengen, dat feg icku nu
aen. meefter, op dat gy't Wetcn moogt, ende gynamaels niet
en fegt, dat dit Davus ingeven, ofte pra&ijckis. Ickbegeere
dat gy dit bedencken,'t Welck gy van my hebt t'eenemael
van ŸWerpt. si. Hoe Wectgy dit? Da. Ick hebbe 'thoo
ren feggen, ende ickgeloov'et. Daer comen veelWaerschij
nelijcke redenen byeen, daer uyt ick defe gifsing mu make.
Voor eerft heeft ditfatfoem gefeyt, datfy bevrucfitWas van
Pamphilo: datis bevonden onWaerachtig te sijn. Nu; na dat
fy heeft gemerckt datmen binnen gereetschap maeckte tot
de Bruyl6ft, foo heeft menterftontde dienftmaecht gefon
den, om de Vroevroute gaen halen, ende dat sy met eenen
een kint foude medebrengen: Indienfy niet connen te We
ge brengen, dat gyhet kint fiet, foo (veremss ttel) fˆlt ner
gens aen haperem, ofthouWelijckgaet voort.
1. Wat gy fegt! Doen gy Wif dat sy desen aenflach
voor hadden, Wacrom hebtgy Pamphilus niet terftont ge
Waerschout?.
pa. Wie heeft hem dan vanhaer afgetogen, anders, dan
ick? Want Wy Weten al te famen vWet, hoe feer hy op
haer is verfot gewveeft. Nuis hy trouWens gefint. Laet my
eyndelijck daer mee geWerden: endegaet gy voort hethou
Welijck te vorderen, gelijckgy doet. Enick hoop daer fal
gelucktoe flaen.
51. Nemaer, gaet gy binnen; endeverWacht my daer ende
maeckt vag gereetschap, fulck als van noodefi is. Defem
quamt heeft sy noch foo verre niet gebracht dat; ickhera
ccngmacl geloove; cndc yvcte nict,šalWat hyfeydt ick
vOOIT
6 P. TERENTII
aeaque haad fio, an, qua dixit./ nt vera immia?
&ed parvipendo, illud mihi multo maxumum e,
guod mihi pollicitu' ef ipfa gnatus. Nunc Chremem
comveniam: orabo gnato uxorem, id/simpetro,
guid alias malim, quam hodie has fie imuptiam?
xam gmatus quod pollicitu' eft, haud dubium ess mihi,
s; molir, qaim eum merito possim cogere.
4tque adeo um tempore eccum ipfum obviam Chremem.
ACTUS I. SCENA I.
S 1 M o, C H A R E M s s.
5. pri- Chremetem.G. oh. te ipfum qaaerebam. s. epego re.
C. optaro advem‰,
Aliquoe me adiere, ex te auditum qai ajebamt, hodiefiliam
AMeam muberetuo gmatio. id vifo, tu me, am illi imfamfamr.
s..4ufculta pauca: &3 quid ego te velim, & tu quod qua
ris, fcies.
c. aafculto: loquere, quid velit.
S. Per te deos oro, & moram amicitiam Chreme,
244 incepta ˆparv‰ cum atare acereo/t/mul,
Perque amicam gmatam tuam, & gnatum meww,
Cujus tibi potefta fumma fervamdi datur:
Veme adjuvesim hac re, atque ita, uti muptia
fueramtfutura, fiant. c. ah, me me obfecra;
244/ hoc te orando ˆ me impetrare oporteat.
alium esse cenfes mumc me, atque olim, cum dabam?
Si in rem eff utrique, utfiamt, accerfsjube.
Sedfi ex ea re plus maljef, quam commoda
jtruque; id oro te, im commŸne ut com[ular,
2g illa tuae sst, Pamphilique ego/m pater.
.'
.A N D R. 1 A, 7
voor de Waerheydthebaen, te nemen. Macrickachte dat
Weynich. Dat is myvgrre het principaelfte, dat myn foon
my`heeft belooft. Nufalick Cfiremes gaen fpreecken ende
biŒden hem om fjm. Dochter, voor myn Sodn, tem Wijve
t Welck indien ickvercrijge, Waeror“foud ick niet li�ver
Willen dat de Bruyloftvandage voortging, als op een ander
tijt3Want, belangende. mynSšons belofte, daer isseentWij
felt aen, of, indien hy aesselt, ick hem metrecht candWifi
gen. Ende fiet, ter rechter tijt, comtmy Chremes daer felss.
te gemoct.
Derde Bedrijf, derde Uytkomf.
S 1 M o, C H R r M E s,
si. Oedendach Chremes. cH. Oh, u fochteickfelss.
SI. Endeicku. ch. Gy comt ter geWenftertijt. Dacr
sijn eenige luyden by my geWeeft, die{eydenuytu verftaen
te hebben, dat myn Dochter heden metu Soon gaec trou
Wen: dat comickeens sien, ofgy, dan offy rafen. si. Luyfiert
eenWeynichtoe, foofultgy yrftaen, WŠthetgeneis, datick
opubegeere, endegy fultsessems amtiroort hebbem opu vrage.
cH R. Ickluyfter, fegt Watgy begeert. si. Ick bidde u Chre
mesemdebet�yge uby de Gšden,Tendeby onfe vrientschap,
dievan onfe kintfheyt begonnen sijnde, nhet dejarent'fˆmem
is opgeWafschen, ende byeenige Dochter, ende mijneenige
Soon, den Welcken gy de besse gelegentheydt hebt yande
Werelt, om te rechtetebrengen; dat gy myWilt helgen in
defefaeck, dat het houWelijck, gelijck het Was beftcmt,
mach voortgaen.
cHx. Oh! Gybehoeft my foo niet te bidden, als ofgy met
bidden fulcx van my behoorder te vercrijgen. Meynt gy
dat ick de felfle man- nieten bea, die ickWel eerWas, als
ick u haer prefenteerde. Indien het tot haer beydenbefte is,
dathathouWelijckvoortga; laetde Br¿dekalen: maer, in
dien daer voor beyden mccr quaet uyt foudeomtfiaenyals
oet; foobidde ick datgy in't gemcefieWiltfargcn, also
yucygen Dochter yvacr. cnde Pamphili Vader. 1
s1 14©
4s P, TERENTII
s. Imo ita volo, itaque po$$ulo ut fiat, Chreme:
Aeque pofulem abs te, miss ipfa res momeat. C. quid e?
S. ira funt inter Glycerium & gnatum. C. audio.
s. ita magna, ut fferem poffe avelli. C. fabula.
s. profe”o/c ef. c. fic hercle, ut dicam tibi:
Laemamtium ira, amor‰ imtegratioeff.
S. Hem, id te oro, ut amte eamus, dum tempus datur.
Dumque ejus lubido occiufa e$t contumeli‰,
Prius quam harumfcelera & lacrumz confita dol‰
Reducunt amimum ¾grotum ad mifericordiam.
Prxorem demus. ffero eonfuetudine, &
comjugio liberali devintum Chreme,
Dehincfacile ex ill‰ emerfurum mal�.
c, Tibi ita hoc videtur, at ego mom poffe arbitror
Xeque illum hamc perpetuo habere, meque me perpeti.
$. Qgifcˆ ergo ifthac, misspericlum fecerˆ?
c. 4. iihuepericlum infilia fieri grave ef.
S. Nempe imcommodita, demique huc ommŠ redit;
s“ eveniat, quod di prohibeant, difcessio.
ar/ corrigitur, quot commoditates, vide,
primcipio amico filium tefituerˆ:.
Tibi gcwerum firmum & filia jmvemies virum.
&. Qgid iftuc?/, ita iftucamimum imauxti esse utile,
AVolo tibi ullum commodum im me clawdier,
S. Merito te femper maxumum feci Chreme.
c. Sed quid aus? S. quud? c. qui fcis eos mume difcordare
inter fe?
s. Jpfa'mihi Davus, qumtimu' ef eorum confiliˆ, dixit:
t is mihifuadet, muptiae, quamtum queam, ut maturem.
ˆXam terfefaceret filium miss fciret eadem hac velle?
. I:> Ta
.


-
.; A N D R I A. 4Š
sa IaeChremie, datis myn meyninge, ende op die všetbea.
geereick dat hetgeschiede, ende foude het nietbegeeren, ten,
vare de fakef. ifs ons daer toc aenmiaende. ch•. Watis'
dat? si. Daer is onlufttufschen Glyceriumende mijn foon
cH R. Ickhoor't Wel. si. Soo dat ickmeyne hy daei,
vanafgetogen fal connen Werden. cHk. Praetjens.
si. VoorWaer het is foo. cHr, laevoarWaer gelijck ickœ
feggen fal, dermimmaers ommim is vermiempingvam de mini.
si ISiet, dat is't gene daerom ickŸbidde, dat Wyfulx voor
comen, deWijle fich de gelegentheydt prefenteert endede
Wijle zyhe luft, als gestoten is došrfpijt. Eer dit leeljcÛ?
volck met haerschelrherijen, ende gemŠeckte valsche tranen
het ongerufte hert Weder brengen tot medoogen. Laeteri
Wy hem eenWijfgeven. Ickhšpe dat hydoor eerlijcke en
de echte converfatie verplicht sijnde, fich voortlichtelijck
uyt defefvyaricheydtfal redden. c H R. Dat duncktu foo;
maer my dunckt- nict dat fy't by hem altijtfoude connca,
herden,6fdatick't fou conpenlyden.,
si, Hoe vweet dat, ofgy mof'r eenproefafgenomeh heb
ben? cH w. Maer foodamigen proef, foude eem memsfyvaer
vallen aenfyn Dochter uyte fi‰en. si. Namentlijckalle d
fWaricheyt comt eyndlijck daer op uyt, datfy ('t Welck.
Godr verhocde) scheyden. Maerindiea hyfich comttebe
teren, fiet Wat algoets daer mede [yzygetberc&f. Voor eerft
gy fult uWen vriendt sijn Soon yvder terecht gebracht,
šor u felven een vaftenfWager, ende vooruD—chter een
mangevonden hebben: H”., SecrWeldan, deWijlegy w
laet Woorftaen dat hetfoo nut f‡lfyn, WŒer in ick u gerieyen
c‡n, dat is tot uWenbeften. si. Metrechtheb ick ‡ltijt fce
veel van tugehouden,Chreme. chx. MaerWatfegt gy
si. Waer vaa? c H k. Hoc Weet gy datfy 't faumenoneens
sijn?
sis Davus, die fiŠer fecreetfieri ratis, heeft het my felss
gefeyt, ende, hy raet my, dat ick met het trouWen fšof�ef
foude fpoeyen, als 't mogelijck is. Meyfit gy dŠt by ful
owds dogn als myri Sjon dacr nict in ea aseae;.
" B
,. P. T E R ¡E N T I I
zate adeo jam ejus audies verba. heae, evocate huc Davum.
sed eccwm, video ipfum foras exire.
.
. ACTUS I. SCENA IV.
D A vu s, S 1 M o, C H A R e m e s.
p. © D te ibam. s. qudmam eft?
Ao. I Cur mom É? jam ‡dvesserafcit. S. audim'tu
illum?
Ego dudum mom milverita fum,Dave, abte, mefaceres idem,
guod volgus fervorum folet, doli, ut me deluderes,
Propterea quod amat filius. D. egom'ihuc facerem
S. credidi;
Iaque adeo metuem, vos celavi, quod mumc dicam. D. quid?
S. fcies:
A'am propemodum habeo tibijaw fidem. D, tamdem agmofi,
qui/em.
S. Nom fueramt muptia futura. D. quid: mon? S. fed ea gratia,
Simulavi, vos ut pertemtarem. D. quid4/4? S. /”c res e$?.
.É D. vide. 7.
sumquam quivi ego i}huc imtelligere. vah con/“lium calli
dum!
&: Hoc audi. atbinc tejussi imtroire, opportune hic fie mihi ob
viam. '.'.
P. Hem, mummam permus? S. marro haic, qua tu dudum
'. marraffi mihi.
P. Qgidmam audio? s. gmatam ut det oro, vixque id exoro.
D. occidi.

S. Hem, quid djxrj? Id. optume, inquam factum. S. mumc per
hunc nulla ess mora.
2 modoibo: ut apparentur, dicam: atque huc re
mumcao,
' oro Dave, quoniam flammihiesseci; ha- mupria.
s;
' D. Ego
A N D R I A. $1
Endaertoefultgy hem felsshooren fpreecken. Hou! roept
daef yemant Davus uyt. Ende fiet daer, hy comtfelfs voor
de deur,
, Derde Bedrijf, vierde VJyfÛomf.
D A v u s, S 1 m o, C H r m s.
I Ck quam nautoe. si, wVatift? Da. Waerom vort
de Brayt niet gehaelt: hetbegintalavont teWorden.
[si. Hoort gy hen Wel?] Dave, ickhebbe voor desen alcem
yyeynich uWenthalven gevreeft, dat gy, doende gelijck de
flaven gemecnlijck doen, my fout foecken meteenige prac
tijcken door te strijcken, mynSoonaen de minne va sijnde.
Pa. Soud' ick dat docn? si. ickhcbbc gelooft ja. Ende dacr
toe hebbe ick, met defevreefe beyangenzynde, voor u. l.
verborgengehouden,'t gene ick u nufalfeggen.
Pa. Wat is dat? si. …y fult hethoorenTWantick utea
naeften bygeloove. Da. Eyndelijck hebt gy my leeren ken-.
nen, hoedanig ick fy. si. DithouWelijckfoude niet yoort
gegaen hebben. Da. Watfegtgy? niet? si. Maet ickhicl
my foo om u. 1. de polstetae. da. Wat gy fegt?
s 1. Soo iftinder daet. Da. Ey fiet: noyt dat connem
begrijpcn. Maer! Wat eenloofenaemflach!
si. Hoort na 't geneick ufegge. Nadat ick u hebdoen na
binnengacn, comf my desen mn, ter rechter tijt, tcgen
Da. Watte! Sou dit Wel op onfe capaeo comen? si. Ick
vertel' hem al't gene, gymyfius hebtgefeyt.
Da. Watic hoof! s 1 ckbid hem, i“de verbiddc hem ter
nauWer noot, dat hyzyn Dochter, mjm soom rem trjve, geve
Da. Oh doodt! si. Wel! Wat fey‡e gydaer?
pa.Oh, dat is goet, feyd'ick. sr.Nuiffer‡nhem geen schor
ting. ch R. Ickfal nahuys gaen. endefeggen datfy gerect
schap maecken, ende comefirax hier $ bescheytbren
gen. si. Nubidicku, Dave, deWijlegy my dithouwws
lijck allceate Wege hebt gebracht,.,
. D 2, 1$a. I‰
3” p. TERENTII
p. Ego vero folws. s. corrigere mihi gmatum porro emitere.
D. Faciam hercle fedulo. S. potesmumc dum amimus irrita
tw eft.
zo. Quieftau. S. age igitur: ubi munc e ipfus? D. mirum,
mi domi e.
s, 1bo adeum, atque eadem hac, qua tibi dixi, dicam itidem
illi. D. mullus fum.
ggja caufa eft, quim hime impirimum re“a proficiftar via?
Avibilefprec‡loci relitum: jam perturbavi omnia:
Herum fefelli: im maptias conjeci herilemfilium:
Feci hodie, utferent, infferante hoc, atque invito Pamphilo
Hes affatia! quodssquiessem, mihileveniffet mali.
sedeccam: ipfam video: occidi:
ptimam mihi esset aliqnid hic, quomunc me precipitem de
rem.'
ACTUS 111. S c N a V.
P A. m PHILu s, D A v u s
2. T T 3;- ess, qui me perdidit? D. per. P. atqne
hoc confiteor
Iure obtigisse: quamdoquidem tam imere, tam mulli confil
sum. fervom'f�rtumae mea, me commisssse futili?
Argo pretium obftultitiam fero: fed multam id numqaam ˆ
me auferet.
D. poffhac incolumem fatfcio fore me, mumcfeoito hocma
lum.
P. Nam quid ego mumc dicam patri? negabom' velle me, modo
24ifum pollicitus ducere: qua fiducia id facere audeam?
AWeg, 4; me numefaciam, fcio. D. mec de me equidem, atque
ad agofedulo.
Picam aliquidjam imvemturum, ut huic malo aliquam pre
ducam moram. P, ob,---
p, rifus
.
A N D R I A: 5s
5a. Ia trouWen, ickalleen. si. Datgyvoort ubeft doet, myn
Soon op den rechten Weg tehelpen. da. Ick fal voorWŠer
myn ujterfte neerfticheydtaenWenden. si. Gy cunt het nu
Wel d6en, nufyngemoet verbittertis. Da. Hout u geruft.
si. Welaendan: maer Waeris hy nu? Da. Hy- moet 't huys
fyn. si. Ickfal byhem gaen endefeggenhem mede'tfelfŠe
datick ugefeyt hebbe. pa.Nu ben ick een dootman! Wat
schorter. ick niet regel rechtnade meulen moet? Bid
denheeft geen plaets meerik hebbe'tnu alles onthockebant:
ickhcb myn Heer bedrogen: denjongen Heerheb ick aen
'thouWelijck vaftgemaeckt, ende te Wege gebracht dat het
hedenfalvoortgaen, bovenhoop van Simo,Tende tegenWil
van Pamphilus. Ben ick niet gaeuW! hadd'ick mygcruft
hadgeen fWaricheyt geWeeft. Maer ick fie
em daer felss. Ick ben omhals. Oh 6fhier nuyetWas, daer
heenick my vanbovenneer conWerpen!
Derde Bedrijf vijfde Uytkomf.'.
P A w P h 1 1 u s, D a v u s.
ra-V Aeris dienschelm, die myheeft geruyneert?[pa.Oh
laci!] Pa ickmoetbekennen dat ick myn rcchte
1oon hebbe, deWijle ickfoo cunfteloos ende radeloos ben,
dat ickal myn Welvarenhebbe, inhanden van een loffen flacf,
eftelt. Daerom ly ick ou strafvan myndWaefheyt. Maer
et fal hem noytfoo vergaen, ofickfal my daer overyvree
en. [pa- Ickheb mynievengeen noot (dat Weet ick Wel)
foo ick desen dans nu cam ontffringen.]
pa. Want Wat fˆlick nutegenmiyn Vader ? Sal ick
Weygeret te trouWen, dat ick fius belooft hcb te doen?
W‡‘r op fou ick dat defven beftaen? Ick Weet niy niet
Wat te maecken.
pa. Ick mede niet, al hoewvetick myn beft pra&ifeere. Ick
mach feggenyet tefullenuytvinden, om dcfe fWaricheydt
Wat te verti;kcn. Pa. Q!,..:
----, '' ' p 3 pa. Hy.
+

34 p. TERENTII
p. p. issafum. p. ehodum bone vir, quid ais? viden' me c—m
, fils tu‰, É;,.,. ra
Miferum impeditum esse? D. atjh cxpcdiam, P. expedies?
D. certe Pamphale.....,.,..-,
P. Nempe, ut modo, D. imo meliae, ffero. P. oh, tibi ego ut
redam furcifer? '.:  .;.
Tu rem Jmpediram &perditam ref“ruas? hem, quo fre
rurfum, `
guime hodie ex tramquillissima re comjeciijm muptias..
annom dixi hoc esse futurum? D. dixti. P. quid meritus?
D. crucem., Ð Ð Ð Ð:..
sed paululum fne ad me ut redeam: jam aliquid difficiam.
P. hei muhi, ').
2. 
.. i..: n .   1!'
cum mom habeo fpatium, ut de te fumam fupplicium, uti vola:
Aamque hocce tempus, pr¾cavere mihi me, haud te ulcifci,
/“mit. ' j,', '-:, v,.
,, ACTUS, 1 V. SCENA 1..;
c h A n 1 N u s, P A M PHILus, D a vu s..
.., '
C. occime credibile eff, aut memorabile, '..
Tanta vecordia immata caiquam urfer, ', ', '.T... i..
P mal� gaudeat alieni, atque ex incommodis,;.,
alterius fua ut comparet commod4?. ab,,.,.,.,.;,..;
rdme ef7 verum? Imo id gemus e& hamirum pessumum.
1m denegando modo queis pudore paululum  '
Poft abijam tempus eff promiffa perfici, ' ' ''' '
Tum coati meceffaruo fe aperiunt, & timemt, ;, É. f
Et tamem res cogit eos denegare, ibi ' ' ;
Tgm. impudentissima eorum oratio e:..: Ér >!.:
3gis tu es? qu‰ mihi es? cur meam Ÿbi heai ' ;
prsssmufum egomet mjhi, attawem abifaei;
|
, ''
A N D R I AX $5
ea.Hyheeft my in'tgeficht. pa.Hoor hiereens, sijnen quant,
Wat fegt nu? Siet gy nu niet, dat ick door uWen raet
jammerlijck in't perketbengeraeckt? pa. Ia maerickfal
der u datelijck uyt helpen. Fa. Gy uythelpen. pa. Voor
feecker Pamphile. Pa. TeWetenievnalsfius: pa..Neen,
ick hoopbeter. Pa. Oh, foud'ickubetrouWen galgen
a; s? Sout gy een verWerde, ende bedorvenfaeckte recht
helpen, die myheden uyt een t'cenemaelgefuftenfta‘th
geWorpcn in de omruf vamtrouWen Ey Waei machick
iny opverlaten hcbšcn! Hebicku niet gefeydt dŠthet foo
foude gaen? t  .>
Pa. Ia gyhebt het Wel voorfeyt. pa. Wat hebt gynu ver
dient? Da. Te hangen. Maerlaet my eenWeyhi‘fitet mya
felven comen. IckTfal Wat gaen ofnfoecken. Pa. O my!
Waerom heb ick geen tijt ofiu teraffn pamyn appetijt;
Want deégelegentheydt vereyschr. dat ick
mynfelvenmoet sientehelpenj‘nde lact my niet tQeWracck
Vafau tc ncmen..
' Vird. Barijf arjieUtemf.;
C H A R 1 N u s, P a M P H I L u s, DAvis.
L  : É. y /.
en-I S datWel tegelooven, ofnate feggen? 1 mogeljc&
dat fulck ecri yerWaentheydt eenTienschc fyaenge
borep, dathyluft hebbe inquact t doen, endena de'ongl
entheydt dic hyeenanderaendoet,syngenoegeijfeken
…h! Wiefou dat Pamphilw hebbcntšeb—trouWt? Ia dic
flach van ienschen isŠefhoodfte, die eerft haerschamen
yet WŠt, teWeygeren, daerna; akhet hutijtishaerbe
loften te voltrecken, danWordenfygenootfaeckt, tegen
haer danck, fich. te verclaeren,: sy schreumen vwel,
maer de ; dWingt haer. het verssegkafte flaeri.
Daer fpreecken sy dan met n groote ombeschacmtheydt.
Wie bent gy Wvatgaet gymy ah? Waerom foud'ick
van mijn Bruyeu tegvall affaem Hoortvriendt, het
hcmt is mynader dandenrok.Edoch, vracgtgydan, ;
.
ID 4 ¿V
.
3 P. E R E N r 1 1
&jroget, mihil pudet: hic, ubi opua et,
xo verentur: illic, abi mibil opua eft, ibiverentur.
 &ed quid agam? adeamne ad eam, & eum es injuriam hamV
.'. expojlulem?
'Mala ingeram multa, atque aliqui ditat; nihilpromover�. '
Aualum, moleus certe eifuero, atqueamine merem gffere l
cbjiag, & me & te imprudens, nifquiddrefficiunt,;
perdidi.,  '
c. ita me imprudensa tandem inventae causs: falvifif-;.
.
_,, rr .
p. 2u tamdem a c. etiam nume me duccre jŠ diŠtŠ po:
f,. ulas?, '.. '.:...
p. ggiaihuc efi? a. possquam me amare4ixi complacit
.'É 35. e tibi.:. io> a ',;
iHea erfere, quum tuum animum ex animoffetavi!
ame0!,.', ' i.;
?. g; c. aon mihifatˆ esse hoc vifum sslidum effga
1um.
&iffme ja‰affe, amantem,&falfaffeproduceres?
“ˆteau. p. habeam? ahmefck quamtis im mala verf�rmifer,
Quantaquehit fu‡ comffls mihi comfetitfolicitudines,
Aie-araufx. c. quidiflhus tam miram, Aeaeterxtmplum
. capit? 
Hau‰ifihucdit cognor� vel me; vclamorem nein.
c. scis, cœm pars altercafdudum, & inunepropterea tibi
succenfer,ec te quivis hodie cogere, allam ut duteres. '
3. Im™etiam qu“tu minusfe arumma mea,,
e nuptie no apparabanturmihi,. '.,
ˆtr“sl“ani gnare usorcmdere..É
Û. Scio: tu coatus tua voluntate es. P. mane, v r;:
andem etiam fcˆ. C. fcioequidem illam du&arum esse me.
. ' ;
P, Û&r
A N D R I A. 57
debeloftefijfi, fooschamen fyhaerniet.Daer het van neodem
is, daer ontsien fyhaer niet, ende daer't niet van nooden is
daer vreefenfy.MaerWat falick doen? Salickby hem gaen
cndehalep hem over, Wegendit ongelijck? Gevenhemieen
fpijrigen beck? Maer mocht yemant feggen, gyfult daer
me'e niet uytrechten. al veel:`ten minssefckfŠlhem Wat
plagen, ende mijn moet koelen. Pa. Charine ick heb u, en
de Tmijn felven onWetende om hals geholpen, ten sy dem
Hemel fichonfer ontferme. cHA, Soo feecker onWetea
de? Gy hebt eyndelijck een excuys gevondensgy hebt u van
u beloften oniflagen. Pa. Watejndelijck? cha. Wilt
gy my noch metu yvoorden verleyden?.' '
sa. Wat is dat te feggem? cHa. Na daticku myn liefde
hebgeopenbaert, hbgy fin in'tliefgecregen. Heiaes! dat
ickuhert na't rhyhe heb geoordeelt. pa.T&y bent geabu
feert....
cHa. Docht het u geen volcomen vreucht tezyn, ofmoft
my arme minnŠer flepende houden, ende metydele hoop
hoch payen3Hebtfe em vaerter ttel me'e. '., 
pa. Hebben? Oh, gy en Weet niet in Wat een fWarichey&t
ick ellendige steeck; enWat eenbecommernis dcfen myhen
beul myheftopdenhals geWorpen. &Ha. Is dat fšo Woh
der? hyleert hetvanu. $ Ø..'.'.. ' v,, vsTO
Pa. Gy foutfooniet fpreecken, indiengy my/ofmijne licte
recht kendet. ... x.. :,T
cha. Ick Weetyvel: gybebtfius metŸvader dapper vygor
den gehad; endehy isfiu daer over'opu verftoort, hebben
de u daer toe nier connen brengen }dat gy fout Willen trou
Wen.-. s s,: vy
pa. Nemaer, dies te mingy mynellendekent, dithouWe
lijck vyas op my niet gemŸnt; endedaer Was niemant die
myWilde doen trouWen..;,.,: '. ' '..
åa. lck Wetet Wel: 'tis u eygenWilgeWecftdichetŸ
heeftdoendoen.----
a, BeyWat, gy Weet'ernoch niet af. cha. Ick Weet dat
'‡ltijt Wel, dat gjmct Philumema fult gaen trouWen,
D 5 ra. Waer
58. P. T E rentii
,
p. cur meemicam? hoc audi, mumquam dessitit
infareat dicerem esse duturum patri:
suadere, orare, ufqueadeo donec perpulit.
c. Qgi homo fihuc? P. Davot. c. Davos? P. Davos
022t4.. "..
c, Quamobrem? p. mefcio, niss mihi deos fatis, '.'
sciofuiffe iratos, qui aufcultaverim. ' '. X.
c. Fatum hoc eff Dave? D. facium e, c. hem quid ais
r- fcelu?,.-'. 
24 tibi. d digmumfa&is exitiam duimt. '.
AEho, dic mihi fommes humc comje&um im muptiau
:
inimici vellemt, quod, ni hoc, confilium darent?, ~,
P. Deceptae fum, at mom defatigatus, C. fcio.,.,..
D. Hac momfuccessit, alia aggrediemur via:. 
nifaputar, quia primo processe parum,' j:>-. I.'.. 2
vom poffejam adfalutem comverti hoc malum. ` ' }
P. Imo etiam: mam (j cred“ fˆdvioilaverit. ' '
;:;, ;, aJicae 5 ampHuae..,.,-,..,.
P. Ego Pamphile hoc tibiprof�rvitiodebeo;,
comari namibus, pedibus, modteisque & dies: ot  I.
capitis periculum adire, dam pr—jim tibi. '' ';.
Tuum'fh/ quid preterffem ei“enit, mi ignossere. '
arum fuc�editjuod, Œfaiofeaai.''''j',''
Vel melius tgaliudreferime mijimface.,'j.'ji'',
p. Cupio. reftitue im quem me accepifli locum..,,
P. Faciam. P, atj4m hoc opus e. D. hem., f, manes crepuit
,: ' Glycerio offiumvo: jam,  ;.; . W:{3} t
v;: io:;!'!. l.É ''.'>
P. Nihil ad te. D. quaro. p. heta, mun; demum? p. at
"" jam hoc tibi jwvehiŸ,'aŠ. ''"' ' '''?
. raob rivo}, $v. t
: i, b, r '.,: 3.-ir '  r /;,.; A c. '
.:>v  J..:..--....:. `(':.,---iT-T,
, 7 ',., r 'i:
: A N D R I A.' 59,
pa- Waerom maecktgy my balhoorich: hoort,'t geneicku
feggen fal. Hyheeft hoyt opgehoudente raden, e bidden,
ei•e aente houden, ten cyndeick feggen foutegen myn Va
der, datick gefint Was te trouWen, t™t dat hyiyeyidelijck
daer toeheeft gebracht. cHa. Wie is die m‰n?.
pa. Davus. c Ha. Davus? Pa. Davus die heeft het al t' famen
verkerfe. c Ha. Hoeisdat bygecomen? Pa. Ick Wcet'et niet,
andersdandat d Hemel op my moet verftoort sijn geWeeft,
deWijle ickhem gehoor gegevenhebbe. Cha. W‘l Dave is
dat foo gegaen? pa. Iae't. Cha. Wel, Segt gy datschelm?
Dat u de Goden schenden, gelijck gy verdient hebt. 't Sa,
fegt my, indiem hem alle sijn vyanden aen't Wijfhadden
Willen helpen, Wat foudenfehem voor raetgegeven hebben
anders, als defe? Da. Het is my buytcn myn meyninge ge
n, maerben noch niet 't eynde van mijn Latijn. T, T.,
Cha. IckWeet het Wel.Da.Het heeft op defe streek nietWi1
len gelucken, foo fullenWy 't over eefianderenboech Wen
den: ten Waergy van die meyninge fijt, dat, deWijl'et in 't
eerft niet Wel isgegaen, defWŒricheydt daerom ongene
felijck is.  T7,.. ,,
pa: Nemaer, oockgeloofick, fogy Wel toe fiet, in deplaets
van eengy my WeIaen tWee Wijventeff�ns fult vaft maec
ken. Da. Pamphile, ickben, vyegen mijne dienftbacrheyt,
schuldig methandeh en voeten, dach ende nacht te arbeyden,
ja mijns levens geyaer te loopen, om a vorderlijckte fijp,
Maerttederom comthef u toe, foo myyet buyten mijnhd
pegaet, t'fe/vige my te vergeven: geluckt'et niet Wel't ge
feick voor heb; ed—ch, ickdoejbeft. Anderfintsfšckt
gyyet beters, endelaet my voor'rgemeick bem, 8. É
F‡. Ick bente wreden;, maerftelt 1my Weder op diebeckien,
daerop gy myftaendeÄ, vs.. <É $.
Da. IckfŠl't doen. Pa. Maef het moft nugeschieden. pa.Bey
Wat! st!. De deurgaet tot Glyceriugopen. '...
yyei;
hce? ba. IckfŠl't Ÿdatcljkleyerei:, ' ¡¡ '
.,--,-, ss
j' `
w.'} fierde
o.. p. T E rentii
A c r us 1 V. SCENA l l.
mM y s 1 s, P A m PHILu s, C H A x 1 N us, DAV u s>
I am, ubi ubi erit, inventum tibi curabo,&3 mecum ad
dulum
Tuum pamphilum: tu modo, amime mi, moli te macerare.
p. My. M. quid efi: hem Pamphile, optume mihi re offert.
p. quid eff?
XM. orare jussit,/fe ames, hera jam ut adfefe vemia;
pridere ait te cupere. P. vah! per. hocmalum imtegrafcit.
siccime me, atque illam opera tua munc miferos folicitarier?
Avam idcirco accerfor, muptia, quod mi apparari fem/.
c. Qgibu' quidem quam facile poterat quiefciss hicquiesset.
zo. aege, /3hic mom jmfamit fatis fuaffonte, infiga. M.: atque
adepol,
Eares eff, proptereaque mumc mifera in m¾rore ess. P. Myss.
per omme‰ tibi adjuro deos: mamquam eam me deferturum,
Avom, ss capiumdo mihi fciam esse inimicos omneis homines.
Hanc mihi expetivi, contigit: comvemiumt mores: valeamt,
Qgi imter mos diffidium voluni: hanc, miss mors, mi adimet
zeero eo.
AM. Refipifco. p. mom-4pollinis magi verum, atque hoc, refpon
fum e.
si peterit fieri, ut me pater per me fletiffe credat,
Qgo mimus ha fieremt muptia; volo. fed/ id non poterit;
rafaciam, in proclivi quod ess, per me fetiffe credat.,.
2ai, videor? c. mifer aeque atque ego. D. con/ilium qu¾ro.
' c. fortis es.' '. ' '.
scis. quid comere. D. hoc ego tibiprofeto essetum reddam. '
ip. iam hoc opus e. p. quinjamihaits. d quid eff? D. huic.
nam tibi, habeo; ne erret. ' ' '  ' ' '
.' ov y, C. Sg/.
A N D R. I. A, ' 6I
Vierde Bedrijf, ttnetde Uytkomf.
M y s 1 s, P A M PHILus, C H A R 1 N u s, D Avus.
IM I Ck fˆlulief Pamphilus, hyfyWaer hyfy, datelijck
maecken te vipdehende met my hier bregen; quelt
u maer niet hertjclief. Pa. Wat ift Myfis? My. Wel Pam
phile heb ic&a daer. Gy comtmyÃPas intgemoet.
sa. Wat iffer gaens? My. Mijn Vrou laet ubidden, foo lief
als gyhaer hebt, dat gynu cens byhaer foud'Willen comen.
Sy feyt datfe begeerich is om u te sien. Pa. Oh! ickWeet
�enfaet! Ditis vernieuWingvam fWaricheydt. Moet sy ea
ick (helaes!) nu dooru toedoen in fulckeenbecommernis
fteecken? Want daerom Wertick ontboden, em dat fyver
ftaen heeft, datmen gereetschap maeckt voor my omte trou
Wen. Cha. Datmenfeer lichtelijck had connen afsijn, indiem
hem desenrabout had stil gehouden. Da. Sooal, stoocktgy
het vier, ofhyniet genoech onftelt Was. My. Ia doch, datis
de faeck, daer $$$ jammerlijckisbc‰roeft. Pa. Myfis,Ick
fWeereuby al de Gšden, dat ick haer in der eeuWicheyt niet
fal verlate: Neen, al Wift ickdat ickaldeWerelt te vyant
foude crijgen. Ick hcbhaerbegeert, fyi yyte declgeval
len, onfe humeuren comen overeen. Latfe varen die ons
foecken te scheyden. Niemantf‰] dadocn, als de doot al
leen. Cha. Ick krijg Weermo&. fa. Het Orakel van Apolfo
gaet niet yafter dan geneickudaer fegge. Indiem ick'et foo
can maeckendat myn Vader niet en merckt, dat deschorting
by my is, Waer door hethouWelijckuietvoort en gaet, dat
Wacr mynfin Wel; maer indiendat nietWefcn en can, fofa
ick het foo maecken (gelijckick lichtelijck can)dathy ves
ftaet, hetaen myschort.Watdunckt u van my? Cha.Dat gy
t even foo quaet hebt als ick.
Pa. Dif ffulhebt gy my gebroutpem, schelm. pa. Ickfoeck
vaft remdie. Cha. Gyzyt eencloeckaert. pa. Ick Weet We!
Wat gy voor hebt. ' D‡. GeWiff�lijck Pamphile ick fal'tu
Wel claren. Pa. Maer het moft nu daer zyn. Da. Maerick
hebb'et nu al, daer ickumede helpem fal. Cha. Wat is dat.
pa. 't Is ygor dess man, nict yoofu dat gy 't yvcct.
. Cha. Dat
Gt, P. TERENTII
c. sat habeo. P. quidfacies? cedo, D, dies hie mi ur/ fati;
vereor,
ad agemdum: me vacuum esse me munc ad marramdum credas.
proinde himc vos amolimimi: mam mi impedimento effœ.
p. Ego hamc vifam. D. quid tu? quo himc te agis? C. verum
va dicam? D. imo etiam
Avarratiomisimcipit mihi imitium. D. quid mefiet?
c. Eho impudens, momfatus habes. quod tibi dieculam addo,
ggamtum huic promoveo mmptias? C. Pave attamem.
D. quid ergo ;
C. Pt ducam. D. ridiculum. c. huc face admevemia//squid
poterus.
P. Quid vemiam? mihil habeo. c. attamem ssquid. D. age, ve
miam. c. /? quid,
IDomuero. D. Tu Myfis, dum exeo, parwmper opperire hic.
A4. Quapropter? D. ita facto eft opus. M. matura. D: jam in
quam hic adero.
A r u s I V. S c s N A I.
J M y s 1 s.
N Ihil me esse proprium cuiquam? D vofram fidem.
summum bomum esse hera pntabam humc Pam
philum,
amicum, amatorem, virum, im quovis loco
' Paratum: veram ex eo mgrec mifera quem capit
ADolorem? facile hic plus mali ess, quam illic bomi.
sed Davus exit, mi homo, quid ifthuc obfecro eft?
2go porta puerum?
ACTUS I V. SCENA IV.
D A v u s, M y s 1 s.
?M rss, mumc opus eft tua
Atihi ad hanc rem exprompta memoria atq; aftutia,
  M. Qgid
A N D R I A. ¢
Cha. Dat is mygenoeg. Pa. Wat fult gy doen? feg op.
Da. Ick vrees dat my den dach te kort fŠlkomen omsmjm
aenffagin't werck teftellen: denckt dan niet dat ick? kan
verledigen om te verhalen. Derhalven maeckt u beyde van
hier: wantgy luydenzijt my in de weeg. Pa. Ick fal Glyce
rium gaen befoecken. pa. En gy, waer gaet gyna toe? '
Cha.Twilick u de waerheyt feggen? Da. Ia vel doch: defe
man wil noch cen praetjen gaen maecken. Ch. Hoefal't met
mygaen? da. Wel stout-aert, ift u niet genoechdat ick u
noch eendaegjen rcfpijt geye, foo veelals ick de Bruyloft
doe op schorten? Cha. Evenwel, Dave. Da. Wat doch?
Cha. Doet ubef dat ickfe macb trouwen. Da. Het is omte
lacchen. Ch. Komt hier tot mijnent, indien gywat weet te
doen. Da. Wat foud' ick tot uwent doen? Ick heb voor a
niet. Ch. Evenwel, ofgy wat had. Da. Wel nu, ick fal ko
men. Ch. So der yet voorvalt, ickfal t'huyszijn. Da. Gy My
fis, wacht hier een weynig tot datick weder hertpaert uyt
kom. My, Waerom dat? Da. Het moet foo zijn. My. Haeft
u dam wat. Da. Ickfal datelijck, (eg ick, weer hierzijn.
Vitrde Bedrijf, derde Uyt-komff,
M Y s I s.
My I s mogeljck, dat geen eenich mensch, eemichgelat
in eygendom hceft! Help God! Ick had gemeynt
dat desen Pamphilusmijn Vrouws opperftegoet was, hae
vrint, haer mihnaer, haer man, beryt ter hulp in allegele
gentheyt: maer helaes! wat een swaricheyt heeft sy nu van
hem! Aen d'eene kant is meer quaet, danaen d'ander g9et
Maer Davus komtuyt. wel lieveknecht, wat is dat doch te
feggen, waer brengt gy dit kint henen?
Vierde Bedrijfs vierde Uyt-k9mff
D A v u s, M Y s 1 s.
1Sa. Yfis, nuhebick, tot het gene ic&voor hie, uwe
vaerdicheydt, cnde gacuWicheyt, cndc loofheydt
van noodcn.
My. Wat
64 P. TERENTII
Am. Qgidnam incepturae? Da. accipe ˆ me hamc ogyae,
aeque ante nossram januam appone. M. obfecro,
Hamime? Da. ex ara himc fume verbemam tibi.
.tque eamfubfterae. AM. quamobrem id tute mom fac�?
IDa. ggia, / forte opus ad herum jusjuramdum mihi
, vom appofuiffe, ut liquido possim. M. imtelligo.
: Nova nunc religio in te iflhac incessit, cedo?
Da. Move ocya te, ut, quid agam, porro imtellegam.
pro Iaputer! M, quid? Da. ffomfe pater intervemir.
Repudio consslium, quod primum imtenderam.
M. AVefcio guid marret. Da. ego quoque hinc ab dexter4
Veaire me adfimulabo. tu, ut fubferviae
orativai, atcumque opu'/t, verbˆ, vide.
Af. Ego, quid agaw, muhil intellego: fed, ff quid eff.
2godmea opera opa/“t vobis, aut tu plae vides,
AManebo, me quid vofirum remorer commodum.
' A cr u s I V. SCENA V.'
C H r e & E s, M 1 s 1 s, D A v u s.
'6. T Evertor, poffquam, qua pua fuere ad muptias
Gmata, paravi, utjubeam accerss. fed quid hoc?
JPaer hercle eff. mulier, tum' appofuifli humc. M. ubi
Illic eff? C. mom yjhsfeffondes? M. hem, mufquam eff. vs.
mifera mihi,
reliquit me homo, atque abt. Da. Di vossram fidem,
2gid turba eft apudforum! quid illuc homimum litig. tar!
aram ampoma cara ess, quid dicam aliad, mefcuo.
24. cartaobfecro hic me folam? Da. hem, qma hac effabula
èho M, pmer hic unde efi? qu‰ve buc attulit?
AM. satin',



. ' ' A N D R I A. Û$
my. WatWilt gygaeri maecken? Da. Neemtdit kint met
ter haeft van my, ende legt hetvoor onfe deur. My. Wel
lievedoch, op de agrds ncer? Pa. Neemt Watgroente, hier:
vam den Altaer, ende fpreyt'er dat onder. My.Waerom doet,
gy dat felfs niet? Da. Gm ofick voor mijn Heer met eede.
ioft verclaren: het kint daer niet geleytte hebben, ick mct,
goede coafcigntie fulx foude mogen doen. My.Ick verfta't,.
saerfeg doch, Waeris u die nieuWe confcientieufheytaen
geWaeyt? Da. Rept u Wat, dat gy mijn meyninge voort
í“oogtverftaen. O Iupiter! My. Wat ift? Da. D Bruyts
Vader comt daer opflach. Ick late dienaenflach varen, die
ickeerft voor had. Mx. IckWeet niet Wat gy fegt..
Da. Ick fal my houden ofick medehier vahderechterhant
afquam.Sietgy toe dat gy my met bequaem antWoort dient
opmyn redem, hoc hct oock foude mogen te pas comen.,
m y. Ick verfta gantsch nict Wat gy meynt. Maer foo der
yet is daer gy myn hulp in van nooden hebt, ofte yet
meer fiet, dam ick; tvel aem ick falblyven, om uniet te hin
deren in u voordecl. É.;.
' Vird. Bedrijf, vijfde Uytkomf.
C H. & M E s, M Y s 1 s, D A v u si
Chr. H Ebbende alles toegefielt, Wat noodichWas tot
de Bruyloft vari myn Dochter, com icknu We
der, om te feggen dat fijfe mogenlaten halen. MaerWatis.
dit? Voorvwaer het is een kint. Pvel, Vroumens, hebt gy
't hier neer geleyt? [My.Wacris hydaergeloopen?]
Chr. Antyvoort gyniet? [mx. Ick fie hemnergens: Wee my
ellendige! de KŠfelis deurgegaen, ende heeft mylatenfiaen.]
Da. Help God! Watis‡ een geracsaen dmer&! hoc
leyt het volck daer over hoop! všortsisalledingfeer dier.
IckWeetanders niet veel te f�ggen.,
[MY.Ey lieve ddch, Waerom hebt my hieralleem gelaten?
Pa. Wat praetis dit?] HouMyfis! WŒer comt ditkint van
daen? oswichcef het hicr gbracht? ' '.
_.._._ JE NMy. Bcnt
64 P. T E R, E N T 1 1
. satim fama es qui me id rogites? D. quem ego igitur
rogem,
ggj hic meminem alium video c. miror, umde//t.
zo. Dituram, quod rogo? M, au! D. comcede ad dexteram.
Am. Deliram, mom ture ipfe? D. verbum ss mihi
Jnum, praterquam quod te rogo faxis, cave.
AM. Male dicˆ. D. umde eff: dic clare. M. ˆ nobis. o. ba haha.
Mjrum vero, impademter mulier/sfacit.
c. Ab Amdria eff amcilla h¾c, quamtum imtellego.
D. Adeon' videmur vob‰ esse idomei,
In quibafie illudata? c. vemi in tempore.
D. Propera adeo puerum tollere himc ab jamua,
AMame: cave quoquam ex ithoc excessis loco.
M. D te eradicemt, ita me miferam territas.
Id. Tibi ego dico, am mom? M. quid vis? D. at etiam rogam?
cedo, cujam puerum huc appofuifli, dic mihi.
A4. Tu mefcis? D. mitte id, quod fcio: dic, quod rogo:
Am. VeHri. D. cujus veftru? M. Pamphili. D. hem, quia
Pamphili?
AM. Eho! an mom e c. rete ego femperfugiha muptiau.,
D. Ofacimus amimadvertendum! M. quid clamita,
D. Qgem me ego heri vidi ad vos adferri vesseri?
M. O hominem audacem! D. verum. vidi camtharam.
sulfarcinatam. M. Di� pol habeo gratia,
cum im pariumdo aliquot adfuerumt libera.
zo. Na illa illum haud movit, cujus caufa hac imcipit.
Chremes,ss pofitum pucrum amte ades viderit,
Suam gmatam mom dabit: tamto hercle magˆ dabit.
C. Non hercle faciet. D. mumc adeo, ut tufs fciems,
Ai puerum tollis, jamjam ego humc mediam in viam
Provolvam, teque ubidem pervolvam in luto.
,M, T
.. r

A ND R I A.
&
:
My. Bent gy mette cop gequelt, dat gymy datvraecht?
Da. Wien foud'ick'etanders vragen, deWijle ick hiernie
mant anders fie? Chr. my vernieuywt vwaerdit kjmt wandaen
machfyn. Da.Sultgyfeggent geneicku vraegofniet? My.
Oey! [Da.Wijckt yvat terrechter hant op.My.Bent gyinde,
boonen hebt gy 't felss nietgedaen?] Da. Hebt gyhet hert,
dat gy my een yvoort fpreekt buyten dat iku vraeg! Wacht
u. My. Gy doet qualijck, dat gy rhy fooherttoe fpreckt.
Da. Wacr ift kjmt van daen? [Spreeckt luyuyt. My. Vanu
Went. Da. Hahahe]'t IsWonder, moetick feggen, dateen
hoer onbeschaemtis. [Ch. Ha! ditis de meyt vafidat Vrou
mensuyt Andrus, na datick mercke.] Da. Duncktu datWy.
foo bequame stofsijn omteb�fpotten? [Ch. Ickben hier ter
rechter tjt gecomen] Da. Ick fegu, haeft uhct kint hier van
de deurWech te nemen. [Blijfftaen. Wacht u een voet uytu
placts te My. De Goden moetenu schenden; foo doet.
gy myellehdige verschricken.] Da. Segick'et tegen u, of
iet? My. WatWiltgy gedaem hebbem? Da. Vraegt gy dat
noch? Seg op, Wiens kifit hcbt gy hier voor de deurgeleyt?
Spreeckt. [My.Weet gy't niet? Da. Spreeckt niet van 't ge
neick WectantWoort op't geneickuvraeg.] My. 't Is van.
uWen, Da. Wien onfen? My. Pamphilus. Da. Wel! Wat
feg gy? van Pamphilus? My. Wei! iffetnist? [Ch. Ick
bsfiet reden altijt afkeerich geWeeft van dithouWeljjck.]
Da. O stucken, om op eenschŠvot tegeraecken! My. Hoe
roept gy dus luy? Da. Hebick gifterenavont niet eenkint
totŸvWent geminbrengen? My. …ftoutenschelm! Da.'t Is
Waer: ick heb gesiendat Cantharaheymelijckvyat had ge
schort. My. VoorWaer mu danckick de Goden, datterindem
arbeyt cenige vry eygene VrouWen sijn by geWeeft, om te
moge getaygem. pa.Voorfeker Glyterium kent die man noch
ni�trecht, 6m Wiens Wil (y ditbegint. Chremes (dem& ss)
het kint siende voor de deurgeleyt, fal Pamphilo fijm Dochter
niet geven. oh, hyfal't feker niet dan te meer do&n. [Ch. Hy,
fal't fekerWell‡ten.]Da.Nufegicku, datgy't Wel verftaet,
fo gy 't kint niet terftont Weg eineemt, ickfal het op't mid
deji vande straet fmijtencd‘udaer byWentelenin‰estijck:
_
E z. My. Voor
33 P. T E rentii
24. Tu pol homo mom esfobrium. D. fallacia
.4liaaliam trudit, jam fufurrari audio,
civem 4tticam esse hanc. c. hem! D. coatus legibas
Eam uxorem ducet. M. au, obfecro, am mom civ‰ e.
c. Iocularium im malum infciems peme imcidi.
JD. 2g‡ hic loquitur? 6chreme, per tempus advem�:
~aufculta. C. audivi jam ommia. D. am me tu omnia?
C, 4udivi, imquam, ˆ principio. D. audium' obfecro? heme
Scelera,! hancjam oportet in eruciarum hinc abripi.
Hic ille e: mom te credam Davom ludere.
M. Me miferam: mihil polfalfi dixi, mifemex.
c. Avovi rem omnem. fed eff Simo inta? D. imta eft.
M. Ne me attinga, fcelee. ss pol Glycerio mom omnia hae,
D. Eho imepta, mefc� quidsst atum. M. quidfciam?
D. Hic focer ef. alio pa”o haud poteratfieri,
vt fciret hac, qua volumae. M. hem, pradiceres.
D. Paulum interesse cenfes, ex amimo omnia,
prefert matura, facia, an de induftria?
: ACTUS 1 v. s c N A v I.
' c i T o, M y s 1 s, D A v u s.
C. I3 habitaffe platea ditum eft chryfidem,
, 1 gua fe inhoneste optavit parcre divitia,
potia, quam im patria honestepaupera vivere.
Ejus morte ea ad me lege redierumt boma.
Sed quos perconter? video. falvete. M. obfecro,
2uem video? e‡ me hic Crito, fobrima Chryfidˆ?)
Is e. c. 6 Myfisfalve. M. falvosfis Crito.
c. Itam Chryf hem. M. mos quidem polmifera perdidit.
c. guid vos? quo pato hic: fati'me rete: M. mos me?/e
Kt quimae, ajunt; quando at volumae. mom licet,
c 2gia ) i v ' '
A N D R I A. 69
wy. VoorWaer, Karel, gy en fijt niet byu finnen. Da. D'eene
fcfielmerijbrengt d'anderin:Ick hoor nu moch mompelendat
gjssit; eenburgers Dochter van Athenen is. c H R.War
te! a. Hy fal, quamfuys, volgens de Wetten door ' Reche
gedWongen Werden haerte trouWen. My.Ey lievedoch. en
is fygeenborgers Dochter? cH. lk foude daer bycans, onyve
tende, mijnhant hebbgebrant, fulxdat alde Werelt my foud'
hebben uytgelacht. Da.Wie fpreekt hier: ™ Chremegy comt
ter rechtertijt. Luyftert een vWeynig. cH. lk hebbet ‰liesWel
gehoort. Da. Oh, hebt gy 'talls ghoort? cH. lck hebt ge
hoort, fegick, vam vorefaba.Eyeve, hebt gy dochWat
te stucken! men behoortmetditfatfoem datelijkaende pleyte
tijen. Dit is de manfelfs: dencktniet dat Davus metu geckt.
my.Oh lacij!mijngoede oudeman, ik heb voorWae, niet een
Woort buyte ndeWaerheyt gefproocken. Chr. Ickyerfta't
alles Wel. Is Simo t'huys?DŠ.IŠhy. My.Gy schelm, paft my
niet aente'raecken!Soickhet GlyceriŸm hiet altern‰et! ss.
Hey malloot, Weet gy niet Wattr gaensis? My:Wat fg: &
Weten? pa. Ditis quamswyrdeScho6vader, men conde h: im
anders niet doen Wctefit gene vyy vyil‰endat hyWetepfou.
My. Gy mocbt het myvšofheo gefeyt hebbn. pa.Meynt
gy dattct Weynigfcfieelt, ofmen n ding uyt degeeft doet
�fi so als't comit, danofmet špft, em'na vošr-beftekenWerk?
,, Kierde Bedrjf fefe Uy/kpmff.;,,
' C. R 1 T o,. M Y s 1 s, D € v'u s.; '
Cri.I. N defeftr‡et hebik my fatenf“ggen dat Chryfis heeft
geyvoont, die gecofen heeft hier,'.4, hemem liever in
9neer mtdddelente vergadereh, dan inhaer vaderlandt i eer
lijcke armoede te levefi. Deschare middelen sijn na Rechten
P my beftorven.Maeraen Wie fˆlick my beft bevragcn? Igk
fie al volc& yVccft gegroet goe liedem. My. Ey licye doch!
Wien fie 'k hier? Is difcrit6 niet, de fufterlingvan Chryfis?
sja, hyift.Gr. Goedendach,Myfis. My.Goed‘ndach Cfito.
c R 1. En Chryfisis foo gepaffeertshuh! My. Altijt ons hccftfe
(helaes!) in grooten druck gelaten: c R. Ende gy fuyden hge
maeckt gy'fhier? Al Wel? My.Wy? na't fpr�ckWoort, fo
hsen, dcWijle yyy nict cunnen, gelijck WyWcl Wildcn.
E 3 C R. En
26 P. TERENTII
c. Qgid Glycerium? jam hicfuos paremtes repperit?
24. prajmam. C. am mondum etiam haad aufficato huc ma
appu:..i
Avam pol, fidfciffem, numquam hac retuliffem pedem:,
Semper enim di“a e}? ejaa h¾c atque habita eft foror:
ggae illiuafuerumt, possidet. mumc me hofpitem
ALites fequi, quam hic mihi/ facile atque utile,
aliorum exempla commoment. /fmal arbitror,
'Iam esse aliquem amicum,& defensorem ei; mam fere,
Grandiufcula jam profecta e$t illimc: clamitemt:  '
Me fycophantam hareditatem perfequi, ¡  '
Mendicam. tum, ipfam defpoliare mom libet.
A1. o optumehofpes pol Critoamtiquum obtimes. '..,
c. Duc me adeam, quando huc veni, ut videam. M. mt4x
t4e..
P. sequar has: molo me in temporehoc videa fenex.,
,
ACTUS v. s c N A I.
c H  w s, s 1 M o.,
C. Q 4 jam, fat'simoffe“ata erga reamicitiae,..;
. ¡ Sat pericli eoepi adire; orandijamfidem face.
Dam ssudeo obfequi tibi. pene illussvitam filia.É,:
8. Imo enim quammaxume abs tepofiulo atque oro chreme,
i / bemeficium, verbis imitum dudum, numere com, probes.
c. ride quam iniquus/ preffudio, dum efficia, id quo4
cupus,
' Ne4aemodum benignitatis, meque quid me ores, cogita,:
am /cogites, remitta jam me onerare imjwr/j.
, Qgibus? C. ah r
talo,
gitasperpulifti me, ut homiwiadolefcen
a
A N D R I A. ' 7i
cx. En Glycerium, heeft diehaer oudershier algewonden
My. Oh, ofja! cx. Noch niet! Ick benhier d‹n nict ter
goeder uyre gecomen. Want voorWaer indienick datge
Wveten hŠd, ick foude niet eenvoetherWaerts verfet hebben.
DeWijle sy altijtis, genoemtende gehouden voor de fufter
vam Chryfis.Syis in befit van't geneheeft na gelaten.NŸ
gat ick, eenvfeemdelingsijnde hierfoŸgaen leggenpleyteri,
leeren myandereluyden exempelen, W‰t een Werck daerim
foufteecken, ende hoe onprofijtich fulx my fou vallen. Ick
meyn oock datfy nu al d'enevrient, ofd'Šnder tot bescher
mer heeft. Want fyWasalomtrenteen aencomend meyf
ken, doenfy van gints vertrock. Deluy foudenfeggen, dat
ick, als cen hoetelaer, ofCalis, quam hapjen na vy‡fgoet.
Daer-en-boven machickhaer ˆiet ber—ven. My.O ofife feer
goedevrient Critogy fijt voorWaer noch den oŸden knecht.
c R. Brengt my by haer, datick haer rem mimHem rŠŠchsien;
nuick hicfdoch gecomen ben- My. Seer Wel. ea. Ick fal
haervolgen: Wantickbegeerden ouden man, in defe gcle
gentheyt, niet in't geficht te comem. 
Vjfde Bedrijf eerffe Uytkomff.:: ct
C H R. 4 s s;. s 1 M o,.,
c HR.N VJ is immers, nu isgenoeg gebleken mijngoe
det'uvwaert, Ick heb my in ge
yaers genoech gefteken: lŠt nuafvan bidden, DeWijieikŸ
foecke te gerieyen, hebick het levenvan mijn Dochter bypa
inde WaegschŠel geftlt. sr. fˆ; fiv� Chrere, ick verfoÛcke
dit nu. g? het alderhoochftevanu, endebidde, dat gy de
vrigntschapfius metWoorden aengegaen, nu metter‰Œ�di
Wilt goet docn. cH. Siet eens hšešnredelijckdat gy fijt,
door yver om. te, Wegete brengen gene gy begeeft.. Gy.
eft geenmaet vanvrientschap, hoe vere ali”ehorte gaem,
$$e en ‡enckt nict cens, Wvat het geneis dat gy my bid.
Wantindiengyfulx dachtet, gy foutafiaten my foogroote
gnredeljckheytyooroogente leggen. si.Wat onredclijck
heyt? cHR. Ch! is dat vragens vwaert: Gyhebt my so verfe
' 4 gebracht
P. T E R E N T 1.
J alia octupato amore, abhorrenti ab re uxorua,-:
Fallam darem imfeditionem, atque incerta mapfuau;
jui labore atque ejus dolore gnaro ut medicarer tuo.
impetrafi: incepi, dam rerretulit: manc momfert: feram.
Illam hunc civem esse ajwmt: puer e matae: mox muffa: face.
s. per ego te deos oro, at re ill‰ amimum imducas credere,
4Qgjbm id maxume utile eft illum esse quam deterrimum.
avaptiarum gratia hac fumt ficta atque mcepta ommia.
vbi ea caufa, quamobrem hac faciunt, erit adempta hi, dess:
c. Errau. cum D4voegomet vidi jurgamtem ancillam.
s. fcio. C. at-.
rero voltu; cum, ibi me adesse, meuter dum perfemferat.
S. Credo; & idfaturas, Davus dudum pradixit mihi..
aer mefcio quid tibi fum oblitus hodieac volai diccre. 
ACTUS V. s c N A. 1 1
DA v u s, CHREMES, S 1 M o, À x c v o.
Ao. A Aimo jam nunc otiofo esse impera. c. Hcae Davom
-. A-: r tibi. 
S. Amde egreditur? p. meo prassdio, atque hffits quia il
' ' lad mali e?
20. Ego commodiorem homimem, advemtum, tempus mom vidi.
I.. $. fcelus,
gemmam hic laudat? D. omnis res efi jamiae vado. s. ceff�
.É. alloqui?.. É..- '
P. Her eff: quid agam? s. ˆ falve Ÿone vir. p. hem- sjws
É-, ™ nosser Cbrewer,:..---- a
9 amarata jam fam inta,. c. curaf; pr&e.. }
P, accerfe. s. benefase. ia enimvero h,: 21:24
abe$.-
i É É É
---:.;.-.-.
-
_rf. tr;
:
A N D R 1; A,.';73
gebracht, dat ick eenjongnandiesijnliefde eldersheeftge
Ieyt, ende een afkeerheeft van trouWen, mijn Dochter foŸde.
roefeggentotfeeckere onruft, eade oufeccker Houwvelijk, om
quanfa'js met harefmert en fWaricheyt, uyyen Soon te ge
fiefefi.Gy hebt het vercregen: ick heb yverckbegonnenfqp
lang de faecke't heeft connenlyden: nu Wilt nict sijn: hebt
patientie. Sy feggendat het een borgers Dochter van hicr is,
�nde hyheeftefeenkint by: laetoris met vreden. si. Ickbi‰
u om God's Wil, dat gy't niet voorneemt haerte geloš
ven, die daerhet meefte profijt by hebben, dat hy t' cenemacl
bedorwenfy. Ditallesisverfiertehdebegonnen om de Bruy
Jofts Wil: als haerliedendie redem benomen falfijm, Waerom
fyfulx docp, danfallen fydaeruytscheyden. Ch. Gyfijt ver
doolt.Ick heb. fclf. de meyt met Davus sien, em hoorem kijven.
s 1. Ick Wegt'eWgl., Ch., Macr; mct eenftutichaenficht,
geen van hŠer beyden gemerckt hebbende datick daerte
genWoordich was. si. Ickgelogy'st: nde Davus heeft m
Šat fius voor henengefeyt, datfy datfquden doen:©okhcb´
ick'tu al WiHen feggen, enis ihyjickWcet nieth—e; tyret
hoof ggs.,.. 'É C,. ' s.,.-, É.'.
Vijfde Bedrijfritpeede Uytkgmf.'
--', ' ',.,,.,. I. 7,' aw.'
D AV u s; C H w m E s, Si M o, D o M o.
.T; Sacouragie! Adieunualle forge, [cH. Siet, daeris
1-uWen Dayus. s 1. Wagr comitJiy daeruyt‰]da.Dit
moetmen my danck Weten, ridejeh fan varibuyten. x
{si. Wat pl‡gis dat?] Da. Ick f‡chijn leven gÛ¢bcqua
mer mansofb�ter te pasgeconien[sivWien prijftdschelh
daer?] Da.Ons karretjengaet nu op eenfantvyeg. si. Wakr
,Wachtigkna; dat ick h�mniet a‘nei fpreeck5 b É.'Oh!
mijn Heer is daer. Wat raet? si. Goedendach fijhhman.
Pa. Ho! Simo, ˜ goedc vrierit,Chremes, aJlesis nŸbinnem.
glaer. si. Gy hebt u Wclgedaen. pa. AlsgyWilt; fo
kunt gy de Bruyflatenhalen. I, .', ' :....
si. 't Is fccryVel: tc yvcten dat fehorte daer noch aen.
, V.
E 5 Durft
374 P. TERENTII
Aegjam tu hoc refpomder, quid jhic tibi uegot eff; D. mihim?
. S. ita.
!2. Mihi me? $. tibi ergo. D. modo jmrro. s. quaf ego, quam
dudum, id rogem.
'2. Cum tuo gmato uma. s. amme ef imta Pamphilus? crucior
. mifer.
Eho, mom tu dixti esse jmter eos imimicitia, carmufex?
P. $unt. $. cur igitur hic eft? C. quid illum cenfes? cum
" illa litigat.
2. Ima vero indignum, Chreme, jam facimu4 faxo ex meam.
: diam.
Avefcio qui femex modo venit: ellum, confidem, catus
cum faciem videam, videtur esse quamtivˆ preti,
2 ruffa feverita imeH im voltu, atqueim verba fidei.
8:2gidnam adport‰? D. mil equidem, niss quod illum au
; divi dicere. '. ' i 
3: Quid, ait tandem? D. Glyceriumfefcire civem esse himc
 Atticam..
8. Hem Dromo, promo. D. quia eff $. Dromo. D. audi.
S. verbum/saddiderˆ. Dronio..!
2.dudi obfecro. DR. quidvi s. fublimem hunc imtro ra
" fe, quamtum pot.
D. 2em? S. Davom. p ' qua,.,;
3. I. mquam, D. quiafets, rape.,r.
P$4idquam mentitum invenies, occiaj,. s.,,, audio
:.  '
S. 4uia lubet. rape
? em motum reddam, o. tame, epi J,
I,' $. tamem. T. I, 3, IT.. ' : u
Cr4a4fervandum vim‡tum, 4tque audiae'? quadrupedem
comringito..,.,.,.., t--:
3 jam ego polhodiefvivo m;, et, '
horum juia/. p. i; fi, & ' ' ' ' '
t-.
:  u.:.
Jlli i É. '...
Aut patrem, c. ah mefvi famtopere, $. Chreme, i
. ;. c: . r,.-, i s.-.:.;..-
É a pau
A N D R I A. 75.
Durft gymynoch so antWoordensWat hadgydaer in ha
te doen. Pa. Ick si.Iagy. Da.Ick&si. Ia, u m�nick. palck.
Was daer essen ingega‘ni. si.Als ofick vraegde hoc lang her.
geleden yyas. Da. Metu Soon. si. Is Pamphilus daer binperie
Helaes! hoe Wertickgetormenteert! t Sa, schelmhebt
gyniet gefeyt datter onmin tufschenhaerbeyden is3:
5a. la. Si. Wat doet hydan daer: cH R. Wat fouhy doen?.
hy kijft voorfeecker methaer. Da. Nemaer Chreme, ick falur
vaneenleelijck stuckdoen hooren. Daer isterftont van buy
ten ick Weet niet Wat voor een out mangecomen (hyis
daer tot Glyceriam) onvertfaegt, gestepen ende, van buytem
aen te sien, Wat byfonders, fo6't en statich van.
Wefen, de Woorden hem foo afgaende, datgy fout feggea.
men behoort hem te gelooven. si. Wa‘r comt gyons
me'e voordendach da Nietanders dam ickhem hebb'hoo
renfeggen. si. Wel, Wat {eyt hydoch?   
pa. Hyfeyt dat hy Wel Wet, dat Glycerium een Borgers
Dochter is van Athenen.  ,.,  < ;
s1. Hou! Dromo,Dromo. Da. Wclyvatifi si. Dromo.
pa. H3oort my eens fpreeckem. si. Soogy noch eenvyooidt,
1-ickt! Dromo.
pa. Maer hoort doch bidicku. d Ro. Watis ubelieven,
Heer? si. Schort desenschelm nabinnen, ubeft, pro,Wien
si. Davum.
É..   '.
pa.Wacrom? st. Qm dat hetmy alfoo belieft: schort hem,'
feg ick. Pa. Wat hebickgedan?... Év
si- Gaet met hem deur. 5a. Indiengy my op leugens bc
vint, flaet my vry doot.
. '.
si. Ick hoor na u niet. Ickfal u nu Wel gaende maecken.,
Da. Al hoeWelick deWaerheyt hebgefeyt, evenWel?
si. EvenWel.Verfeeckerthem yvel metbanden: ende, hoor
dy? bint hem de handenaende voeten.'t Sa mu, ickfal hc
den, dat fWeer icku, fooick'et lecf, utoonen Wat het in.
heeft sijn heer en meefterte bedriegen, ende denanderen,
sijn Vader. cH. Oh! stelt ufoo yeswvoet nictaen.
si, ™ Chreme!. T. L ' ',. '
,
 '
Is
76 P. TERENTII.
pietatem gmati, nomme te miferet mei P., J. ' -
Tantum laborem capere ob talem filium?. ' '
age Pamphile: exi Pamphile: ecquid repudet?.
A c r us v. S c N A. I I I.
P a M PHILu s, S 1 M o, CH R 1 M s. '.;
ZP, Uis me volt: per, pater e. s. quid ai omnium!
C. ah.,
Xem potium ipfam dic, ac mitte male loqut..
s. Qge/? quudquam in humc jam gravius dici possier.
aim' ramdem, civit Glycerium eft? p. ita pradicant.
s. ita pradicam? ingemtem confidemtiam:,.
Num cogitat, quiddicat? mum fati piget?,.. a '
Avum ejus color pudoris/gmum afquam indicat.{, 
<!geom' impotemtu esse animo, ut prater civium  '-'
Étorem, atque legem, & fu volumtatem patris,"''.';
7ame hamc habere capiariumfummo probro? �.
P. Me miferum. s. modo me id demum femffi pamphile ¢
olim 1huc, olim, cum ita amimum imduxti tuum,,.,
44ad cperes, aliquo pa”o efficiumdum tibi,.'
AEodem due iuc verbum vere im te accidit.
Sed quid agoscur me excrucio? cur me matero?,
car meamfeme&am huja folicito amentia am.. É 1
Aro hujue ego ut peccat‰ fupplicium fufferam,..,
Imo habeat, valeat, vivat cum illa, p. na, pater.É.. i
S. 24id mi pater? qua/ tu hujus imdigea, patrˆ. ' ' ' ]
Portus, exor, libermvemti; imviro patre:,',''''' ' '
4. qui illam civem hincaiam. veri;';,; i
p. Pater licetme pauca? $. quid dices imihi?:,. ' ' '
C. Tamen, simo, audi. s. ego audiam? quid audiam
Chremessc. attamen dicat,/we. s. age, dicat/ae, y,.'.
|
|
|
'.. p, Eg¡
f. A N D R I A.. 7?
'is darde phicht van cenSoon! jammertuniet mijnder, dat.
ickfulck eenfWaricheyt heb om fulckeen Soon 't SaPam
phile, comt'eruyt Pamphile, schaemtgy u Welyet?
Vijfde Bedrjf. derde Uykom f.
P A m PHILu s, S 1 M o, CHREMES.
JPa. W Ie Wil my hebben? Wat raet? het is mijnvader.
s I Wat fegt gy aldaer! Chr. Ch, fegtlie ver de faec
e felfs, ende laethet qualijck fpreecken vafen. si. Als ofer
cenige redente hertWaer, om nu tegens hem te gebruycken.
Watfegtgydoch? is Glycerium een Borgers Dochter? '
Pa. Syfeggen foo. si. Seggen'fe foo  overgrooteftoutig
heydt! Denckt hyWel Ûens Wathy feyt? heefthy Wel ee
nich berou van sijn miflaet?Wort hy Wel eens root, tot een
teycken van schaemte? Is't mogelijck, dat hy sijn finnen foo
byfter is, dat hy tegen deWijfeTende geWoqntevaneerljcke
Burgers kinderen, tegenWil ea damck van sijn Vader, noch
tans dir fatfoemmet geWeldt Wil hebben, tot sijne groote
schande, Pa. O my¢! si. Wel, bent gy dat nueerft
geWaergeWorden Pamphile? Aloyer langal overlangis
dat Wodfdt in u Waer geWorden, te Weten op dien felsien
dach, als gy voornaemt u finnelijckheydt op eenigerhande
Wijfe uyt te Wercken. Maer, Wat machick doen? Wat.
mach ick mijn felven quellen? Wat mach ick mijn vleysch
en bloet verteeren? Watbecommere ick mijngrijfe hayren,
met defe sijnfotticheyt? Salickdan straffe dragen voor sijne
mifdaet? Neen, laet hyfeliever hebben, laet hy'er Wel me'e,
varen, laet hy sijn leven met haer eyndigen. Pa. Lieve Vader.
si. Watlieve Vader als ofgymytot Ÿvader vandoen had.
Gy Weet al Waer in te gaen: gy Weet alcen Vrou vooru,
daer gy kinderen bytecft, in WeerWil van uVader.Daer sijn
deralgewonden, dieWeten te feggen dat Glycerium een Bor
gers Dochter hier van Athenemis. Ickgeeft u geWonnen.
Pa Vader, mach ick een Woort fprekefi? si.Wat fult gy my,
feggen? Ch.Nu echter,Simo, hoort hem. si.Ick hoorefi: Wat
fouick hooren Chreme? Ch. Ey doch laet hem feggen.
si. Nu dan, laethem feggen: ick bcn te vredem, Ick
pa. AC
7s P. T E R E N T
P. Ego me amare hamc fateor. ss idpeccare ess, fateorid quo
que.
Tibi pater me dedo. quidv‰ omerˆ impome: impera.
/“s me uxorem ducere? hanc amittere? ut potero, feram.
Hoc modo te obfecro, ut me credam ˆ me allegatum huncfemem.
Sime me expurgem, atque illum huc coram adducam. S. addu
cau? P. ssne pater.
c. ®quum poftulat: da vemiam. P. ssne te hoc exorem. S./mo.
guidvis cupio, dum me ab hoc mefalli comperiar Chreme.
c. Propeccato magno paulumfupplic fatˆ e patri.
ACTUS V. SCENA IV.
C R 1 t o, C H R 1. M E s, S 1 M o, P A M PHILu s.
Q.R-M Itte orare. uma harum quav‰ caufa me, at faci
am, momet,
Vel tu, vel quod verum eft, vel quod ipss cupio Glycerio..
CH. audrium ego Critonem video? & certe is e. falvos/'.
Cruto.
2gid tu athema, infolems? CR. evenit, fed hiccine ef simo?
CH. Huc eff. $. me me quaris? eho, tu Glycerium himc civem
esse ais?
CR. Tu negas? S. Itame huc parata advemˆ? GR. quare?
S. rogau?
Tu me impune hacfaciau? tume hic homimes adolefcemtulos,
Imperitos rerum, edatos libere imfraudem illicis?
Solicitando, & pollicitamdoeorum amimos la”as?
GR. famum'es?
S. 4c meretricios amores mupts conglutima?
P. Per, metuo, utfub$tet hofpes. CH. / Simo hunc moria
fatis.
ita arbitrere. bomus hic eft vir, s. hic vir/: Voma?
It3rae
.
A N D R I ' A. 7
pa. Ickbcken dat ick dit Vroumens liefhebbe. Doeickdae
qualijckaen, ickWilt oockgeernbekent stacn. Vader, ick be
geefmy inuWenhanden, legtmy fulckeen laft op, als 'tu
goet dŸnckt: commandeert maer. Wilt hebbendat ick
ærouWen fal? Glycerium laten varen? ick fal't verdragen,{Â
als ickbeft can. Alleendit bidicku, datgy niet en g“ooft,
dat desen-ouden man van myis opgemaeckt. Geeftdatick
my mach verantWoorden, endehem hier integenWoordic
heyt brengen. si. Gyhem hier brengen? Pa.TLaet het my
to Vader. Ch. Synen eysch is billick. Geeft hem confent.
fa. Laetick dat met biddenvanu vercrijgen. si.Nu ick ben's
te vreden: alles canickover my laten gŠen, Chreme, Šls ick
maer my vanhem niet bedrogen vinde. Ch. Kleyne strafis
voor een groote mifdaet een Vader genoech. '
Vijfde Bedrijfs vierde Uytkomf?.
C R I T o, C H R M m s, S 1 M o, P A M PHILus.
C RI. Out afvan bidden.Yedervandcfe drie redenen ver
maent myte decn't geme, daerom gy
nmy bid.'t Sy dat ick het doe ornuWen'tWil,'tfyom dat het
Waeris,'t sy dat ick Glycerium Wat goets Wensche. c H.Sie
ick Crito dŒer uyt het eylant van Andrus? VoorWaerhy ift.
cr. Weeft gegroet Chreme. c H. Wel Wat comtgy
t'Athenen doen, dusbuytenu geWoonte? c R. Hetheeftfo
Willen Wefen. Maeris dit Simo: c H. Ia't. si. Vraegt gyna
my? Wel, fegtgydat Glycerium een Burgers Docht�vam
hieris? c R. Segt gy dat [y't niet enis? s 1. Comt gy so ge
ftoffeert uyt? c R. Hoe foo? si. Vraegt gydat? Meynt gy,
dat gy' dit aldus $ fult mogen doen? Sult gy hierjonge
luyden, die hethooft noch niet gestoten is, mochiam eerlijck
opgetogen, comen verlocken tot haer verderf? haergaende '
maeckende mettpomdere beloften, daer mede gy haerherten
treckt. cr.Sijt gy Wel met'et hooft beWacrt? s 1. Ende hoe
reliefde methdŸWelijck vermengen? Pa. Ay my, ickvrees
dat desen vrient van buytenniet falblyven staen. cH. Simo,
indiep gy desen man te recht kendet, gy fout van eenander
gevoelensijnthetis cenecrlijckman, si Soud' dit ccneerlijk
mafn
3o P. T E R E N T
Itane adtemperate vemit hodie im ipfis mupts,
revemiret antehac mumquam e vero huic credendum Ghre
rrme.
..
P. Ni metuam patrem, habeo pro illa re, illum quod momeam,
probe.,.
s. sycophamta. c R. hem! CH./c Crito ef, hic: mitte. ô R. vi
dear, qui/et.
$imihi pergit, qua volt, dicere, ea, qua mom volt, audiet.
go ighae moveo, aut curosnon tu tuum malum aquo amimo '
eres?
? qua dico, vera, am falfa audieris jam fciri pote:
4uicum quidam olim navi fra&a ad. dmdrum ejetus eft,
°t ihaec uma parva virgo, tum ille egems forte applicat
Primum ad chryfdˆ patremfe. $. fabulam imceptat.
CH. ssne.
CR. Ita me vero obturbat? CH. perge. CR. tum is mihi cogna
ta fuit,
gai eum recepir. ibi ego audivi ex illo fefe esse Atticum.
Is ibi tt- eff. CH. ejus momen C R. momem tam cita
tuba?
Phamia. CH. hem, per. CR. verum hercle opinorfuiffe pha
miam.
Hoe certofcio, Rhamnuffum fe ajebat esse. c H. 4 rupjre,!
cR.Eadem h¾c, Chreme, multi al im Amdro iam audivere.
CH. utimam id/et,.
2godffero. eho dic muhi, quid is eam tum,Grito,
Suam me ajebat esse? CR. mom. GH, cujam igitur? CR. fra
trˆ filiam.. É
CH. Certe mea e�?. CR. quid ais? s. quid tu? quid ais?
P. arrige aures Pamphile,
$.4igred&? CH. Phania ille frater meafuit. s. moram,&
fcio. "
i GH, 1,
A N, D, R, r, A., x
fmansijn? En comen juyf van dagc, cngepaft op de Bruy
ioft, fšnder oytvoor dfen gec—iente fjh SoŸm�nfoo�‘ri
mangelooych Chreme? [P‰. Indienick myriVŠderniet en
šntfŠšh ick foude des a”igaende sijnWat �onn“bybren
? si. Bedrieger! c R.Watte! c H. Crito de inafs mu,
 Ávat: laet pŠfeereri. cr. Hymachsienhoebyis: fooh;
my voort gaet te feggen 't g�ne hyWil, hyfal pockhoo
reh dat hy miet enWil. Roerem myn u dihgen, ofmoey ick
my dacr me'e? Sult gy u Waricheydt niet met geduli dra
gen? Want 't geneickgefeyt hebbe, ofgy daer yvacrheydt
aen ; hebt,9flogen, d‰t cungy hieraen vwetguSc
ker 5orger van Athen, certijts f�ipbreuckgeledt heb
bende, is aen 't Eylandt Andrtis geftrat, ende iet hem defe
Dochter, noch clyn sijnde. Hy‡oeh van allesle
bende, raeckt by gevaleerftby de Vader van Chryfis.
sr. Defe manbegint ons eenfpecltjem te vertelleh. cH. Lae?
hem begaen.   
cr. Valthy my foo in myoW6or‡en? cH. Gˆetvoort.
cR. Dat Was miyn Neef, die hem doem in nam. Daer heb
ick dat uyt hem felss verfiaem, dathy van Athcncnwvas, Def.
man quam dacr tefterven...,, É; ',.
cH. Hoe Was fym nacm? Cr.T)e naem ufoo datelck Pha`
nia. Ch. Wel'! Wat hoor ick? Cr, Ia voorWaer; ick meya
dat het PhaniŠ Was: dat Weet ick alrje voorfeecker, hy
feyde dat hy van Ramnus van daen Was., '.'.I
Ch. 6 Iupiter! Cf. Diffelfœehebben vecle Šndere op't Ey
landt Andrus, messems my doem tertijt gehoort. j '
Ûh. Oh-ofhet Was'tgeneickhope! Maer hou, fegniy
eens, Wat feyde hydoeh? dat hetfyn eygen Dochter Was?
Cr. Neen.., '..,';.'..' .., yt. a.,
Ch. Wiens dan? Cr. Sijn Broeders Dochter. Ûh. VoorWacr
hetis de myne. A,..,.,..,.,.' É..É ss., , a.
Cr. gy fegt? sr. Wat fegt-gy, Pa. Luyftert
Pamphile...,... ?
si. Waer Ÿyt gelšoft gy dat. Ch. Die PfiŠhia yŠhyn
Brocdcr. si. Ic ‡. Wel: ickhcbhcmWel gekent.
._. Gh. Hy
P. T E rentii
c. i. firietamfugient, mequeina/amfefequent, pro
fcifcit�r.
ram ill‡m his relinquere eif verita, poftilla mansirinum;
. s audio,..,;.'. ;..,. ? ', a
ggia illo/ facium. P. vixfam apud metaanimus com
, mata eft, meta,  .:   t
spe gaudio mirandohos tanto; tam repentimo bomo.,
s. ya jifam maltimodˆ suam inveniri gaudeo. P. credo
cr. at mihi amaa fcrapulus etiam rear, qui me male habet;
. fi  j:-.--..'.. ' ' ' '> ',  ,.,. i
p. di mus ei ;
cam tua religione odio, modum in ssirpo quaris, cH, quid
iud efi.' É ˜ I...
c Nomeanga convenit. CR. fuit hercle aliud huic parva.
CH. quod Crito? '.,.;
xwmquid meminij? CR. id4maro. P, ego me hujus memori
; am patuar meae,   ..    ". '..
yoluptatiwifiare, eam egomet possim in hae re medicari mihi
Rom patiar, he¾ chrene: quod quar�, pafibula. cR. ipfaef.
s.
cH: ea ef.
' A,. ',
P. x ipfˆ inlie, audivi. 'S. omneis nosgaudere hoc chre
 me, ' a i ,.
Tefredo creder. cH. ita me diamemt, credo. p. quid refiae
pater?.., ; . '. ',,:
s. Iam dud�m res reduxit meipfa im gratiam. p. 6 lepidum
. patrema! t ;:.!;, ' ':
De uxoreita, ut poffedi, mihil mutat chremes. cH. caufa op
uiffa:&f}: ` É.. I o 8: ':,,;,
A quidpater aliud ait. p. nempe. ;:;:;. s. fcilicet. cH. dor,  qu.;,.. / wg ;.
g Pag, cHrrr, ad fam homttue
li:  fa:.,.: l,!.:
'i É [ Nam
!
&Ch. Hy heeft fich opfeys begven, foeckende dekrijg te
ontloopen, endeby my te co•en in Afia: Soo heefthych
ontfiem hˆer hier te laten. Dit is ht eerfte dat i&k'tfedcft
hebgehoort hoe't met hem gegasnis. s,
Pa. Tck ben naulijx smyns felf$, fo— —ntfteltis mynhcrt
door vreefe, doorhoop, door werwwonderingwam dit foo
schielijckopgecomen goet.,......
si. VoorWaerick benim allen manierenblyde datfeu Doch
ter Wertbevondente sijn.,.,:..É ' ¡.
Pa. Ick gelooft Wel, Vader. Ch. Maerick heb noch eene
cleynefWaricheyt, die my quelt. [Pa. Looptim een pomp
met u fcrupuleufheydt., Gy. fqeckt eenknoopineenbies.]
Cr. Watis dat voor eem fparitheydi?
Ch. De naemeni accodeert, nie. Cf.'t Isvwaerfyheeft,
noch cleynsynde, eenandere naem geh d. Ch. Hoe Was
die Critšr fieb gijfemet šhth™ti‡ 3DŠ�‡hckick
vaf n‡.
, .
P‡ Sal ick iyde‰ dat imyne wreuge:!-h‡pere aeri defe
mansyn memorie, daerick yn. lencam helpen Neen
jck dggb jt Hogf Ghremt,! afibula is ' daigy focckte
Ch. Dfifigis?.XJ. T,.,
Cr. 1a fodifi.¡Š. 1�kh‡b5'; thiefyy&fduyf�ntipacifigo
rem feggew. si.>tekgefššf)Ûtirth�, d‰t gy!i“hfgelošft, d‰t
Wyafte famen hier šverblyde sijn.. T T.
Ch. Ia'kgeWisselijck. Pi;Wat{Ûhortrnu 8&h; vader;
st. P/at foud' ick feggem? de fˆecke fe!f; heeft my nu al
over ecw yyijl te vreden gefielt.' A A.   
Pa. & Goedertierem Vader! Aengaende de Huys-vrou, ge
lijck ick in po6ic ben; g‡oe diet da/Chremesyetja
ders fal yvillen., i: ). : i.: '. i. ' . 'i
Ch. 't Is my heel Welna de fin; tem Waer u Vader het an.
dersverfon, v..,.,.,  . 3
Pa. Te vyeteri, si, & Ia, behaeche myi alle mamjerem.
Gh. HetHopywelijx gost, Pamphile, i$fesduyfend crooi
nen. Pa. Ickneemiet aen.. v
Ch. iskhaefte my namyn Dochter: hou Crito, gaet met my:
F 2, Wwamt
84 P. T E rentii
A'am illam me haud moffe credo. s. cur mom illam hac aram,.
ferrijubes?
P. Reie admonet. Davo ego ifiuc dedamjam negoti. s. mo
pote�?.
p. gai $. quia habet aliud magis ex fefe,& majus.P. quid
. ' mam? S. vim‘t¾ eft.
P. Pater, mom recte vimcius ess. 6. haud itajass. P. jubefolvi
obfecro.': ;,
S. Agefiat. P. at matura. S. eo intro. p. 6ftu$um, &feli
' Tlicem hunc diem!,
.
É. A c T us V. S c n A v. '
. t. )..
..,.. C i A R i N u s, P a M p H 1 l. us. É É;
C. P. rv ssquiaa, Pamphila: atque eccum, p, aliqu‰,
1 ' forfam mie putet
Xon hocputare verum: at mihi mumc/. esse hoc verum latea.
go vitam deorum propterea fempiternam esse arbitror.
&ed voluptares eorum propria f“mr. nam mihi immortalita,
/nulla huic ¾gritudo gaudio interceffari,.,
Sed quem ego potiss; mum exoptem munc mihi, cui hac mar
rem, aai, < ' ' ' ' ' '
c. 25 id illuc gaudi f? P. Davom video. memo e, quem
n, 1;.. maa em, omni�m: } " É x ',
Wam humcfcio meafolidefolum gavifurum eff� gaudi¾.
2. tj yfv-zr. '..:>:.?,;, i n-,., i '-- .
.,..,,., ACTUS V, Sc s N A V1..
D A vu s, P A M PHILu s. C H. a k i NŸs,
.. '.. ';- '. ;.. i T. j 2 A '". t, ' V I.: ' ' "-; fi.., n.
JD. P <4mphilae ubimam hic e?? p. Dave. D. qu� homo fi?
 P. egofum. D. ‡ Pamphile. yg..
?. jd mihi dirigerit. 2, certe fea, guid mihi obti
TT.,.; 1 :-, j.,'1,.
gerit,ssio.!-.,  , =-'-'-..
rt ;.. (.. ' '. 23. 12.;.  ' 1.. . p. ®?
', ' '. 3.
A N D R ss Ÿ.. ;
|
.|
vant ick geloofniet datfe my kens.. 1. waeroin faet gyfe
nietherwaerts over-dragen? Pa. Gyfegt weh ick fal Davus
dat gaen bevelen. si. Het mach hem, nict gebcurem. Pa.Hoc
foo? si, Hyheeft van hem felven yet dat hem meer bewos
digr, ende dat vanmeerder gewichte. Pa. Watis dat? si.H
fit gebonden. Pa. Oh Vader, hy is niet recht gebonden.
si. Soo hebbemfe dam niet gedaem, geljc&ik bclaffhad. Pa. Ick.
bud u laethem les maecken. s 1. W‘l aen: ick bn te vredem.
Pa. Maerdat het wat tijdelijk geschiede. si. lkga daerom na
binncm, Pa. O! wat eengelu�kigen endegefegndendachis
defe.
Vjde Bedrijf. vfde Uyt-komiff.
c H A a 1 N u s, P a M p H 1 1 u s.
ct I Ck kom eens sienhoehet Pamphilus al maeckt: ende
fiet, daer is deman felss. Pa. I�khoudehet daer voor,
dat de Goden daerom eeuwigleven, om dat sy alle vreugt in
eygendom hebbben. Yemant foude mogen dencken dafick
de waerheyt daer in niet hebbe getreft; naaer (ick ipil daere
ver miet difputeerem) my luft'et nu foo voor waerheytaente
memen: want icklaet mj voorfaem, dat ick de onfterf�lijck
heyt verkregen heb, indien dfe vreugt my door geen tuf
schen-komende swaerigheyt wort verftoort. Dan wie foud:
ick nu meeft wenschenihy voor te komen, oni defedingen
hem te vertellen? [ Ch. wat is dat voor een vrcŸgt?]
Pa. Maer ick fie Davus daer: daer is niemant vŠfi allen dis
ick meer wensche m) mu te beje enem. wantick meyne, dat
hy allcenfich rccht verheugen 3; in mijnc blijtschap.
Vijfde Bedrijfs ffie Uyt-komf.
D A v us, P a M P H 1 1. u s, C H A R 1 N u s.
¢WA; is hier Pamphilus? Pa. Dave. Da. Wic is daer?
Pa Ick bent. Da. T™ Pamphile.
Pa. Gy weet niet wat my wedervarenis. Da. Dat is wacr
maerick wectwel wat myis wederwarem,
F 3 Pa. Ick
$ P. TERENTII
P. Etquidem ego. P. more hominum evenit, ego ut qua
t matae mali,
srias refcifceres tu, quam ego, tibi quod evenit bomi.
P. Mea Glyceriam fuos parentes reperit. p. ‡ fa“um bene!
c. Hem! P. pater amica fummus mobŸ. D. quˆ? P, chre
mes. D. marra, probe.
P. AVec mora ulla eft, quimjam uxorem ducam. c. mum ille
fmmiat
°a, que vigilamsvoluit?. P. tum de puero Dave? D. ab
define:
Sola eft, quem diliguut d. c. falvus fum, ss hac vera
fumt. '
conloqaar. P. qui homo ess? charine, j tempore ip(o mi
advem¾.
benefatum. P. hem, audif? c. omnia. age, mae
inta& fecundi; reffice.
3raw ef mane chremer. fa‡urum, que voles, fcio ommia.
P. Memimi; 4tque adeo longam ess, mos illam expetare, dum
Ûxe4 '
$equere hac me, inta ad Glycerium mumc. tw Dave abi
domum,
fe, hinc qui auferant eam, quia sta? quid
ceffam? 0.
A'eexpectetˆ, dum exeamt huc: ista, defpomdebitur:
? tranfgetur, ssquid ess, quod refie, plaudite.
P. T E
�
A N D R I A. s7
Pa. Ick Weet'et oockWel. Da. 't Isgegaen, na dat het geT
meenlijckgaet, dat gy eerhebtyernomieimym fWyaticheye
danick u vreucht. Pa. Mijn liefGlycerium, heeft haerou
dersgevonden.
Da. Dat is goet! [Ch. Watte! ] Pa. De Vaderis onseen
fpeciaelvrient. Da. Wie doch? Pa. Chremes..
i5a. Gy feg: heeiWel. Pa. Daer schort nieraen; ofickfal
Amet haerti˜uWen. [Ch. Droomt defe man nict't geneby
Waeckende meef heeft begeert.] Pa. Nuhet kint'Dave. DŠ. EyfWijcht daer afft 'tis het
eroetelkint der Goden. Ch. Ick beneenbehoudenman foo
defe dingenWaer sijn. Ick falhaer aenfpreecken.
Pa. Wieis hier? 8'Charine gy comt trechtertijt. Ch. Ick
Wensch u veel gelucks.
Pa. Heb gydÀ van gehoort? Ch. Ick hebb'etalles ver
ftaen: nu 'fˆ, deWijlhet u yyelgaet, denckt opeen g9et
vrient. Gy hebt Chremes nutot u devotie: ick Weet dat hy
aTf‰ldoen, Wat gybegeert..
Pa.'t Is foogelijkgjfegt. Maer het fouvry lapg vallen te
Wachten t™t dat hy”ytqŸam. Hy is binnen by Glycerium,
volgt my defeWeg. Gy Davegastna huys, haeft u Wat, en
crijgt všlckby de Wer�ken, dichaervan hieroverbrengen.
WŠer blijft gy nuftaenkijcken?
Da Ick ga d”eljck. Gy lŸyden behoeft nict tc Wachtentor
datfe Wer uyt comefi. Binnen fˆlde ondertrouvy geschie
den: binnen fˆl't afgedaen Werden, foodcr nochyet reft.
Klapt inde handcnf—w'essel behaegt.
F 4 P. U N U C
w 2
s
: t 4 w

2----:  t, ra n
2.' J?. ', '!!.... e,..
d--- t r
9; i. ' t............
O Toad;).? t f: 1: 5! D 22!!!  
'. x
t
! Õ? C- C- I- T-,-,-, f-.'' f t , T. i.. t 2:
" G.
' i
Jusi.: "I der, ' t. (l '
r 2!, m 1-
t,  "
! d! rg tt 2'. 1 '?, J!!! 24 i., 12- ti J  ", 2
n r ver r
rit ver,- kit 23 J. >.> L, r! 3 f )!, flp'' ''If I!.
? t  t
t 1.. tsu
; T. 1 
d e, f ', ' I.....
r
rol tt at 1 | | | | | ger! ie!....
r
-, t. A 1
''-- f ' f, ': ee!.- 2! t;, l | |.'' 1. '
t r A ?
--, 1-! r
.:-) Etij 1--- f it..:,  i?, t. 
21sie, o..
f
e, r t-
12v zon:9'dal. iTD 5; o... t.  zi- 1
99 He jo 73'- 1 lo 1:
r
2
4 te ' Y
Y: in 222 i zi: o, L. u in 2. D dier, vr. 2. "
| | | | | w  E., si zo
!!. I r, r t, r
rioliet en f u geri zo. t/.....
':::   '.'
'ttoo lv d.... (...
i?." W: 2 Ed.: 1 tt 39: oit...  
e t
' t 1 1
sto, 19 G 1 o...... of vl lo'n 1
':,!.. In (d.
t,

r.- te v-rt t r 1'.
",, is 9'. Õ 'Li J , u 41 I:,. ''v, ng vr,,?

/-
+ 1 +    i 19, " "!!!... (1-2;; i is f. O 2...
n "
, in   - e!-- ,:1 t
'21 '? oit: ", rebre t.. aer 1:
t t
,  ).... Hit.."
M k- t
e
).. 7
3
| | | | || |. 389
F
P.T ER ECN T
E U N U c H U's.
. v.. 3
T
D I S
b
'
E
N tj S M
?
 T
I O C F A N N I O C O S
Personae
. t 3,,'r. AN-
PR OLOG VS, cH REM Es adolescens
PH AE DRIA adolescens. ' rusticus.
P ARM EN O servus. AN T I PH O adolescens.
TH A IS meretrix. 2: D OR IAS ancilla.
GN ATH O parasitus. DORVS eunuchus.
CHAERE A adolescens. SAN GA servus.
T HR AS O miles. soPHR ONA nutrix PYT H1As ancilla LA CHES senex.
  ik,, s.
Personae mutae As
ST RAT o militis servŸs
s1M A L1 o servus..
D ON A X servus....
S Y RISC VS servus, A 2, k
SAN NIQ seryus.....
PAMPHILA adolescentula,, tt 5 x vs A:
<9o p. TERENTII
{, P r o L o G u s.
S rquifjuam ef, qui placere feffudeat bon‰
guam plurimis, &3 minime multorladere;
3a h‰p�ra hic hodieˆ profitetis fuum.;. A..
rumfiquefi, qaiai”um infe inclementi i,
Exissimiavie Jte exifmei.' '. {}!
j&ffoffum, niuesse fuis l&prir, '.'. '
gei teres rtendo;$ tafa;frcharnale,.
Graeca am‚ Latinajfe¢ oibomas. ' J f,.
idem Menandri Phafim4 mane auper dedit, `{..
AtqueiaThefawrafcripsst, t4f4 dicere.;
Prius umde petita, aurum quŠrzf�f�m,.{) O!;
Qgam illic, qui petit, unde ˆ sst thefaurusfibi,
aut unde in patriwm monumentum pervenerit.
zehinc mefr“retur iffefe, aut/”c cogiter
zoefuŠ�“asjam fam, nihil ess quod dicat fib,.
Is me erret, momeo,& 4wailacessere;.:.:.;
Habeo alia multa, quaŠune tondonabitur; '
;j; i, 8 i /;
Ita, �ifacere inftituit, nunc quam acturif iar,' '
Amemandri Eumuchum, pofquam ¾diles emerumt,
Perfecit./ibi ut infficiamdi esset copiae.
AMagiratus cum ibi adesset, occepta ef agi.r-- o
Exclamat, furem, mom po‘tam fabulam |.
pediffe, & mil dediffe verborum tamem:,.,, I
Colacem esse Navi, & Plawti veteremfabulam: 2
Parafimi perfonam inde ablatam,& milit‰. '.'
si ideff peccatumjpeccatum imprudentia eit A. ';
?uifurtum facer, fuduerit.
.
3 7;) O, t;:
:'.;.I G,,
, t '
,:
I i
r
A vE
åperget ladere É. A. I y.. '
,., &

r
Id
| I ". E u N u ci Hi' u s. s1
|
.
.. Verduytf. ' ' ' '.
. P. R o L. o. G E.,
I Ndiender yemant is,. die foo veeleerlijckeluyden, als't
mogelijckis, foeckt te behagen, ende foo vweynige, als't
mogelijckis, te verftooren: daerWil onfen dichter Terentiae
onder gerekent sijn. Voorders foo der yemantis, dic meyit
Wat hert vam ons aengetaft te sijn, die fieme het foodat ons
eygemtljckge“ssggen, maerantWoordenis, deWij
lehyons eerft heefigeteiji. Ickmeym die mam die van gos
de Griecksche comedien, quadelatijnsche maeckt, deyyijle
hy de felvige Wel verdraeydt, ende qualijckuyt
schrijfi. Ic™meym di� felfde ma die ohlancx de Comedic
yan Menander, Phafma genaemt, voor den
bracht; ende in eem amdeye, me mame Thefaurus; hetfbo
heeft geftelt, dat den Gedaechde ficheer, verantWoort‰$or
wvat reden het gevondem gout hem toecomt, dandenEyfscher
redem geef. WŒer door de schat sijneis, oftehoefe in sijn Va
ders gracht is geraeckt. Voortaei Wilickhem vermaent
hebb�m, dat hy afiaet o tetergen, enfich hiet‡bufeere
denckende ick bender nu deur, `mja partjheeft niet meer
te feggen. Neen, ick heb noch veelanˆere‡ingendaer ick
hem nu van fal verschoonem, m‡er die namaels voordendach
fullen comen, indien hy voortgaet te schempen, gelijckhy
begonnen heeft.. Pra“t foob‰eft de Heerefi f�bfijcken de
Comedie, dic Wy nufŸllenfpelen, van Menander gemaemf
u N u c H u s, hadden gekocht, heeft defe fjme mente
Weech gebracht dat hyf‘is comeh tefiem. D Magiftraet
prefeptsijnde, begimt mn refpeleri: hy rerfomtaea'troepen
over luyt, dat heteendiefedegeen Foeten Was, die dess
Comedic had voor den dach g‘bracht, endedathy dogh
sijn dieverj foo niet had Wente bedccken of menhadfe
gemerckt: hy styt datter al van outs een Comedicis yan
Plautus ende een van Naevus, onder de naem van Colax, daer
Zerentius de Perfoon van den Pluymstrijcker,. ejd� det
Soldaet uytgenomen fou hebben. indien'dat een miflach
is, foo. ift en miflach door onkunt van den Poe‘t be
gacn: nict dat sijn meyningeis geWecft, dicverijtc pe$t;
™
3. p., TERENTII
jd ita esse, vos jamjudicare poteritˆ.
Colax Memamdri e: in ea effparasstus colax,
°r miles gloriofus: eam fe mom megae
Perfona tranftuliffeim Eumuchum fuam
°x Gr¾ca: fed ea fabulas fatam prius
Latima fciffe fefe, id vero permegat.
9god/ perfomˆ fdem uti als uom licet: '
Qgi mag� licet curremtes fervos fcribere,
Boma matromae facere, m¾retrices malau,
Parafftum edacem, gloriofum militem,
Puerum swppomi, falli per fervum femem,
4mare, odiffe, f�fpicari? demique
©'ullum eftjam dictum, quod mom ditum fit prius.
2eare aquum ess vos cognofcere, atque ignofcere,;
9ga veteresfatitarumt, / faciunt movi.
Dare operam, & cum/ilemtio amimadvortite,.,,
Vt permofatˆ, quid/ibi Eumuchus velit.
: ACTUS. l. sic e n A 1..
P H A E D x 1 a, P A r m n o.
PH. Uidigiturfaciam? mom eam? me mamc quidem,
Cum accerfor ultro? ampotius ita me comparem,
Avom perpeti meretricum comtumelias?
Exclufit, revocat. redeam? mom, ssme obfecret.
?4. Siquidem hercle possis; nil prius, meque fortius:
Veram ssimtipies, neque pertemde maviter,
atque mhi pati non poter˜, cwm memo expetet. ' 
:'.'.'.:; ri.:.;.; j: i.-i;: t,, f, 2 ' .
:;, q n-, tit. in;.; ro. o... a tc f; Infecta
.- -.. I.
; 2:;:..;, f:-z;33 &: É. f; i
.
| Eunuchus. 3
Dat het foo is, fult gylieden nu connen verftaen. Daer is een
Comedie van Menander gemaemt Colax: endeinde felvige
comteen Pluymstrijker, daer het fpel sijn maem van heeft, endc
oock een pofhans van eenSoldaet. Defe pcrfonagienbekent
7reremtius oyergenomen tehebben uythet Griex, ende ge
bracht in defe sijne Eunuchus. Maer dat hygeWetea
foude hebben, dat de gefeyde Comedienalrecde in't Latijn
emaeckt Waren, dat onkent hy vlackuyt. En foo men de
felfle Perfonagien, niet en mach gebruycken, vwaerom
mach mendante meer,Slaven doen Ioopen, Eerlijcke ma
troonen, fhoode courtifŠnen, vrectige Pluymstrijckers,
fhorckachtige crijchflien inbrengen: Ofdatter een kint Wert
verWiffelt, eenout man van sijn Knecht Wert bcdrogen?Itcm
van lieven, haten, vermoeden? Tot een bestuyt daer Wert nu
niet gefeyt, ofhetis alvoor henen gefeyt. Derhalven ift re
delijck dat gylieden, de faeckeWelverftaende, ten goedem
neemtdat de nieuWe dichter doen,'t gene de oude plachten.
Comt ons te hulp met stillekens toe te luyfteren, opdatgy
moocht grondelijck verftaen Wat defe Eunuchus in
heeft.
Eerfie Bedrijfs eerfie Uytkomff.,-
P H A D R I A, P A R M s x o.
phW At fŠl ick dandoen? Salick'er niet bygaen, felss nu
niet, deWijle sy my van felfi ontbiet: ™ffˆlickiny
lieverfoo aenftellen, dat ick voortaen d'affionten van hoereˆ
niet meer Wil vesdragen. Sy heeft my dedeur voor 't hooft
geftooten: sy roept my Weer: foick'er dan vweer na
gn Nccn ick trouWen, al bad sy my om Godts
W11.
PA. Ia voorWŒer, indien gyhet fod kunt deurfaem, daeris
ter Wereltgeenbeter facknoch dcftiger.Ma‘r indien gy het
aenyangt ef”niet mannclijkWectuytt voeren, daer naŠls gy
$nicthcrdcncoat, ende nicmant uvcrfockt, vanfclfstteerby
haer
94- P. T E R E N. T I f
fta pace, altro ad eam venies, indicam,
Te amare, & ferre mom poffe: a”um e$t, ilicet.
Peri, c eludet, ubi re viŠum fenferir.,
Proin ta, dum eff tempus, etiam atque etiam cogita.
Here. qaa res im fe neque com/ilium, nequemodum
Habet ullum, eam confilio regere non potes..
Im amore h¾c omnia infumt vitia, fnjuria, r
Sufficiames, imimieiti¾, imdacia,
Pellem, pax rurfum. incerta hac/ rupofale,
IRatiome certa facere, mihilo plus agas,
2m/ des operam, ut cum ratione infamiau.
®t quod nunc tute tecum iratus cogita:
®gyne illam? qma illam? qu me: qua wam /©at modo.;.
Mori me malim: fentiet qui virffem. ' '. '.
2gam, oculos teredo mif�re; tjv vj expresserit, '..
IRe$fimguet: & te ultro accufabis, & ei dabœ
fro ffplicium. PH, indigmumfacimus, nnnc ego &
Illam fcelefam esse, & me miferumfemtio:
t 3 amore ardeo, & prud‘,, f/e/,
Privus, videmsquePereo: mee, quid agam, fcio,,
P4. 2&id agas? miff ut te redima, captum quam- quea
Afihimo./ nequea paululo, at quamti quea4:. r
rneteafficia. PH. tamefuades? P2./ /api: É t
Afqe preterqaam, qua ipfe amor molefa..:
Habet, addam; & Àaer, qua habet, rete ferai.  É;
Sed ecca ipfa egreditur no$tifundi calamitas.,: É, J.
.- '...>. 3 '''' {}. j. '.,.'.:. i.. i:..  i ' 
Aam quod sere oportet, hac intercipit.,.,.,,,
t, t É É É É
..,É... ii.::. i. A c t us
Haec verba me hercule andfalfˆlacrumula,.; .
E u N u c. H. u. s. 9$,
kaer comt, fonderdat de¢vorenis gemaekt, enfegt dat
gy vol liestefijt, ende van haer niet en cunt duyren; Helae!
ŠŠn ift gedaen: gaet dan vry henen, hetis uyt met u. Sy falu
mochuyflacchebtae, ficgde datgy ygfyyoanenfijt, Derhal
ven, dWijlehet tijtisbcflcnckt�vy]te degen. Want, mee
fter, cenfaeck, daergeenraetnoch maet ifignis, die cuntgy
met geentpjfem raet beftieren. Alle defe gebreckelijckheyi,
hebt gy in‡e min, onredclijckheydt, quaet verinoedn,
vyantschap, treves, oorloch en vyeer peys: indiengy
defe onfekere dingen met een feecker beleydt meynt`e
handelen, foofultgy evenveeluytrechten, als ofgyu beft.
dedet, om met verftantdoltesijn. Endat gynu, byu felvea
verftoort sijnde, denckt, Souickhaer, dic
hem heeft ingemomem? diemy heeftverfootem? die myvoor
dedeur heeftgestoten Heya;! taet ry maerbega‘n. lck
fou liever de Šoo, terven'Ûfy falbevimdenWat eefi couragie
dat ick heb. Gelooftmy, alle desen rooraende befthey va,
Woorden, fal eengemaeckttraehtjgn; datfy, arme mgex, met,
haer oogenjammerlijk te yyiysite nauyver noot fi
ben uytgeprft, datelijkuytblŸff�fišyfŸltufelven defhult
geven, �nde uyanfelss,ssraff� onderyverpen. PH. DatWaer
Ûenonbetamelijcke faeck! Nufieickeefft datfy eemfhoode.
prijis endeickeen ellendich men(ch; vindemde iw wy defem,
“rje dat my haerderWalgt, endecchter ik vanliefifebrŠht,
ende Willens, yvetens, levensljjfs, ende daerick't voor myn
oogen fie, raeckick in myn ver‰eff; Weet oock niet Wattc.
do‘n. Pa. Te doem? WŠt fourgy amdersdoen, dan, deWijl
gy cengevangen man fijt, gyurantfoeneertvoorfo vyey
nich, alsgy cunt: cunt gy niÛmet een cleynrjem, foovceldan
als gy cunt ende omdertufschem quelt ufelven niet.
P H. Sout gy my foo raden., PA. Wilt gyWijfelijckdoen,
{: doetj; endehaelt niet meeffWaricheyt over
oopdam de minisslss inheeft, ende foodanichals'fe in heeft,
draccht geduldich.Maer fiet daer comtfy felfi uyt, de krecc
kel die onfenoogssbcderft: Wanthetgencywybehoordente
trcckcn, dat hceftfy voor henen yvcšh.
AEerfe
s& P.T, E- R E N T I f
Ac r u s 1. s c N A i.
.
i..!,
T H A 1 s P H A s d 1 a, P A R M N o..,
r, Iferam me! vereor ne illud graviw Phaedria
'
Tulerit, mevealuorfum, atque ego feci, acceperit,
9godheri jmtromiffa nom�}f. PH. totius Parmemo.
1
Tremo horreoque, poquam affexi hanc. P4. bonoanimo et,
csede ad ignem huncjam calefce plus fat‹.',.'
T. Qu‰ hic loquitur? hem tum'era mi Phadria Qgi hic fabau? cur mom re”a imtroibau? pae. cateram,f
pe extlufione verbum mullum. r. quid faces ' ' ''
PH. Same quia vero ha mihi patemt femper fores, ' '.':
aut quia fum apud reprimus. 7. miffa iffae face.,.
PH. Qgid miffa? ™ Thai,Thais, utinam esset mihi, q.
Pars aqua amoris tecum; at pariter fieret,'-o. dv. É;
re aut hoc tibi dolereritidem, ut mihi dole;
2at ego iftuc abs refacium mihilipenderem. ''' '.
T. Ne crucia te, obfecro, anime mi, mi Phadria.Ti
+
Non pols quo quemquam plus amem, aut plurdiligam
Eo feci fed ita erat res: faciundum fuit.
PA. Credo, tutfit, mifera pr¾ amore excluffi huntfrae.;
T. Siccine ais Parmemo? age. fed, huc quagratia..
Te accessjussi, aufculta, PH. fiat. T. dic mihi,,
Hoc priraum, potim'e} hic tacere? Pae, egome? optume.
Yerum, heu tu, lege hac tibi meam affringofidem:
22avera audivi, taceo, & comtimeo optam?' '' ' '
Sjmffim, aut vanum, aut f‡tum eft, continuo palam eft.
Pleum; rimarum fum, hat atque illae perfluo., 
Proin te. facere ss vis, vera dicita. É, '
+ 7. Sti mihi materfuit; ea habitabat Rhodw, t '; a
..É,.I.T. ' ' ' 'J: É
,
p.4, po//!
. s.
E u n g c H u s.: $?
°crfe Bcdrijf tteedt Uytkgmf.,.
r H a 1 s, p H a 1 p r i A, P A R M ´ N š:
Tha. Elaes! ick vieefe dat Phaedriahet al teeuvel fl
1 1 hebbengenomen, ende in een aridere meyninge,
dan hetis geschiet, dathy gifteren niet is ingelaten. [Ph.Par
meno ick heb niet eenlitaen myn lijfdatftilftaet, enderil
1e ofickde coorts op't lijfhad, ifedert ickhaer daergesien
hebbe. Pa. Hout moet: comt dit vyer Wat nader, gyfult
WelWarm Worden, meer dan u nutis.] Th. Wienhššrick
daerfpreecken Wel, liefPh¾dria, Waert gy daer? Waerom
bleeft gy hier fiaen en gingt niet regel-rcht nabinnen
[Pa. Haer kaers is wyrgegaem: van datfe hem de deur voor de
neus gestotcn heeft, daerWeet sy niet meeraf]Th.Waerom
fpreeckt niet? Ph. Te Weten, om dat defe deur altijt voor
myopen staet, ende ikbyuhet befte acces hebbe. Th.Eylact
di dingen vatem. Ph. Latefi varen? ™ Thais, Thais! Ick
WenfteTdat tufschen u ende my, hetftuck van deliefdeiri
eenen graet stond, ende dat het ttrederzjds eenparich toe
ging, fulx dat, ofgy gevoelen hadyan mynfmerte, ofick
Eondelaten dit u dohmiy aente trecken. Th. Ey lieve, be
droeftu doch niet, mijnhert. VoorWaer Phaedriahetis, met
fulken meyniuge niet geschiet, als ofikyemŠnt liever, ofbo
ven u had verkofen, maer defaeck Wasfo gelegen; het moft.
voor die reys Wefen. Pa. ikdenkde arme mšerfieefthem van:
liefde(gelijkhet Welgebeurt)voor de deurgestot6. th.Praet
gy so ParmenosWel a dan! maer aengaende de reden, Waer
šim ik u ontboden heb. gelieft een Weynich teluyfteren Phae
dria.Ph.Als gyWilt.Th.Maer feg mydat voor eerft, can de
fen WelfWijgen? Par. ik: Seer vWel: maer Wil ik uWat feg
n, op defe conditiefalik my metbeloften aenu verbindem;
oo ick yet hoor, dat Waerachtichis, dat fWijge ick feerWe!
ende hou't by my: maer ywatvalsch, leugenachtig, ofverfiert.
is, is datelijckaen de clock-reep. Ick bedan als eem verftaeft
vat, dat aenallencanten doorleekt.Derhalwen, so gy Wilt dat
ickfWijge, fpreekt de Waerheyt. Th. Mijn mocder Was uyt
hct eylant Samos wangeboorte, ende Woondetot Rhodus
G Pa. Dat
$9 p. TERENTII
pae. Potetaceri hoc, T. ibi tum matri parvolam.. É
Puellam domo quidam mercator dedit,
Ex4uica himc abreptam. PH. civem me? 7. arbitror $
certum mom fcimus: matris momem &3 patr�
Dicebat ipfa: patriam & figma cetera
Aveque fcibat, neque per atatem etiam potuerat.
AMercator hoc addebat, � pr¾domiba,
Vnde emerat, fe audisse, abreptam � $umio.
JMater ubi accepit, c¾pit studiofe ommia
Docere, educere, ita utiffesset filia.
Sororem plerique esse credebant meam.
Ego cum illo, quo cum tum umorem habebam, hoffjte,
2h huc: qui mihi reliquit h¾c, qu¾ habeo, omnia.
fae. Prtrumque hoc falfum e: effluet. T. qui ituc? Pa. quia
AVeque tu umo erau contenta, mequefolus dedit:
Xam hic quoque bomam magnamque partem ad te attulit.
7. Ita eft. fed ssme me pervemire, quo volo.
Interea miles, qui me amare occeperat,
Im Cariam e�? profectus, te interea loci
Cognovi. tutefc‰, possilla quam imtumum
Habeam te, &3 mea comfilia ut tibi credam ommia.
PH. Neque hoc tacebit Parmeno. pae. oh, dubium me id e?
T. Hoc agite amabo: mater mea illic mortua ess
Xuper, ejus frater aliquamtum ad rem eft avidior,
Is ubi hamcceforma videt homea virginem,
®tfidibus fcire, pretium fferams, illico
Producit, vemdit. forte fortuma adfuit
Hic meae amicus: emit eam domo mihi,
Imprudems harum rerum, ignarusque ommium:
Is venit: pojf4uam fensst me tecum quoque
É
Aem
Eunuchus. ' 9.
!
Pa. Dat cangaen. Th. Daer Was doeneen Koopman, die
aen mijn Moedereen cleyn meyfken schonk, dat hieruythet
lant van Athenen Was vervoert. Ph. Eenborgerskint 
Th. Ick gelooveja; maerWyWeten geen fekerheyt: haer
Vaderende Moeder noemdefy, maer de plaets vanhaerge
boorte. endeandere merckteyckenen, daerWift sy niet af: fy
Was ookte jong om daer mmorie van tehebben.De Koop
manfeyderdat noch by, uyt de Roovers(van den Welkenhy
t meyfken gekocht had) verftaen te hebben datfe gecregem
Was op een 2ee-plaet Sunium gemaemr. Myn Moeder haer
ontfangen hebbnde, heeftfe trftontale ding laten leeren
haeropvoedende als haer eygen Dochter.Sy vyiert ten mee
ftendeel voor myn Suftergehouden.Ikben omdertufschem met
dien vriendt, dienick doen alleen aenhiel hier te Athenem ge
comen: de felveheeft my na gelaten, al Watick tegewtvoor
dich hebbe.
Pa. Dat sijntWee leugens: het fal uytleecken. Th. Hoe
dat? Pa. Om dat noch gy u met een alleenliet genoe
gen, noch hy u alleen gavri heeft gegeven: yvai“t defe
Eman die hierfaet, heeft niede een goet, ende groot dcel bygg
bracht. Th. Het is foo; maer laetick voort comen daer ic
Wefen Wil. OnderWijlenis den Soldaet, die my had begin
nen te onderhouden, in Carien verreyft, endeickheb onder
tufschen kennis aen u gecregen. Gy Weet felf, hoe dat gy
't federt in'tbinnenfte cabinet van myn hert hebt geWoont,
ende noch Woont, fulx dat icku alle mynefecretentoebe
trouWe. Ph. Dat fal Parmeno al me'e niet fWijgen. ´
Pa. Ey, heer, tWijfelt gy daeraen? Th. Ick bid Ÿlet doch op
t gene ick voortfˆlfeggen. Myn Moederis, niet lang ge
leden, 'aldaer comentfterven. Haer Broeder, een man die
vry Wat op den taslet, siende dat dit Maechdeken schoon
Was, ende opfmaren cordefpelen, hopende daer vry eengoet
ftuck gelts afte maecken, veyldefe emde verkochtfe. Byge
val Was doendaer by desen mynen vrijer, diefe, van alle defe
dingen niet Wetende, kocht om my teschencken. Hyis We
dergecomen: maer verftaendc dat igk u oockacnhoude.
' ' '' G 1. foe&t
N
--
18 P. TERENTII
wem habere, fingit caufa, me det, fedulo:
4it, fidem habeat, fe iri prapoftum tibi
apud me, ac mon id metuat, me, ubi eam acceperime,
sefe relimquam, velle fe illam mihi dare,
Verum id vereri. fed, ego quamtum fufficor,
Ad virginem amimum adjecit. PH. etiamae amplia
7. Nil: mam quafivi. mumc ego eam, mi Phadria,
Adultafumt caufae, quamobrem capio abducere.
Primum, quodforor eft dita: praterea, utfuˆ
ReHituam ac reddam. fola fum: habeo hiememinem,
Aeque amicum, neque cognatum. quamobrem Phadria
Cupio aliquos parare amicos beneficuo meo.
Id amiabo adjuta me, quo idfiar facilia.
sine illum priores parteˆ hofce aliquot dies
apud me habere. nihil reffondes? PH. peffum4
®go quidquam cum i‰ fatˆ tibi reffondeam?
P.4. Ea mofter, laudo. tamdem perdoluit: vires.
PH. Haad ego nefciebam, quorfum tu ires. parvola
J/imc affabrepta: eduxit mater profua:
Soror e$t dita: cupio abducere, ut reddam fuit.
AVempe omnia hac munc verba huc redeunt demique;
®xcludor ego, ille recipitur. qua gratia?
Aiffillum plus amau, quam me, & iffam mumctimes,
gua adve&a eft, me ullum talem pr¾ripiat tibi?
T. Egon' id timeo? PH. quid te ergo follicitat? eedo,
Num fola ille doma dat? mumc ubi meam
Hemigmitatem femffi im te claudier?
Non me, ubi mihi dixti cupere te ex AEthiopia;
.ncillulam, relit‰ rebus omnibus,
Quassvi? Eumachum porro dixti velle te
2gia folautwmtur his regina, repperi:..
Heri
|
i
?
.
i
XS u n u c H u s. ioi
foekt hya&ie, sijn beftdat hycan, om haer my niette geven,
feyt, als hy conde gelooven dat hyby my accesfoude
hebben boven u, ende niet en vreefde dat ick haerWech
hebbende, hem fou de vinckeman schencken, dathy alfdan'
my het Maechdeken Wilde geven, doch dat hydaer over
wwas becommert.Maer, so veel als myick vermoe
de, hy sijnfinnenfelfs op het meyfken heeft geftelt, Ph. Sou
hy diet verder fjm gegaem? Th. Neen: vWant ick hebb'er
n‰ vernomen. Nu, myn lieve Phaedria, daer sijn veele redenem
Waerom ick haerfšecketot my te crijgen. Voor eerft om
datfe gefeyt is myn Sufter te sijn: voort, om haer Weder te
beftellen aen haer volck. Ick benhier alleem: ick heb hier
vrient noch maech: derhalven, Phaedria, benick begeerich
om eenige vriendente maecken met defemynWeldaet. Ick
bid u Wilt myhier in helpendat dit tebeter mach gaen. Lact
toe dat den Soldaet defe ettelijcke dagen by my de voor
plaetfe mach hebben: antWoordt gy my nict? Ph. Wat
foud'ickuantWoorden, gyfhoodc carognie, met ulcelijcks
treecken?
[Par. Ha! onfen baes! Nu prijs ick u. Eyndelijck is hem
de fpijt gegaen tot in 't hert toe. Gy fijteen helt.]
Ph.TckWift WelWaergy henen Wout. Het meyfken, noch
cleyn (ynde, is vanhiervervoert: myn Moeder heeft haer
opgevoedt als haer eygen Dochter: ick foufe geern na my
nemen, om haer Wederacn haer vrienden re beftcllen. Te
Weten datis hetflot vande faeck: hy dacr binnen, endeick
gaer buyten. Waerom doch? anders, dandat gyhem licyer
hebt, dan my: emdevreeft dat fy, dic nuis aengec—men, ufulck
een pol, als desenis, falontrgcken. Th. Ick d‰t vreefen? '
Ph. Wat maeckt u dap gaende? Seg cens, is hy't alleen die
; doet hcbtgy in eenige faeck oyt myn Welda
icheyt aen u sien gebreecken? Hebb'ick nict, als gy fey
det, Wel een moorinneken t' uWen dienft te begeeren, alle
dingen te rug geftelt, om 'er cen op te foeckn: Voerts
had gy Wel fin in een Gefneden, om dat alleen de groote
Dames die gebruykcn voor h. ter kamerlimgem. lckhcbfc “.
G 3 c.
 P. T E R E N. T. I. I
Heriminau viginti pro ambobua dedi:
Tamem cowtempta abs te, hac habui im memoria:
ob hac fata abs te ffermor. T. quid i}suc Phadria:
24amquam illam cupio abducere, atque hac re arbitror
Id fieri poffe maxume; verumtamem,
Potiua quam te inimicum habeam, faciam, ut juffer‹,
PH. Vtiwam jfac verbum ex animo ac vere diceres,
Potius quam te imimicum habeam. /? ifuc crederem
Sincere dici, quidvis poffem perpeti.
Pae. Labafcit, vi”us umo verbo. qu. tm cito!
7. Ego mom ex animo mifera dico? quam joco
Rem volui‡ ˆ me tamdem, quim perfeceris?
®go impetrare mequeo hoc abs te, biduum
saltem ut conceda folum. PH./quidem biduum.
Verum mefiamt jsj viginti dies.
2r. Profeto aom plus biduum, aut, PH. aur mih mo
prop.
2r. Nom fiet, hoc modo/”me te exorem. PH. fcilicet
Faciundum e$t, quodvis. T. merito amo te. PH. bemefa
eat..
2Rusibo: ibi hoc me macerabo biduum:
Itafacere certum e: mos gerumdu' e;? Thaid;.
Tu huc Parmeno fac illi adducamtur. p.4. maxume,
2H. Im hoc biduum, Thai‰, vale. T, mi Phadria,
AEt tu, mumquid vˆ aliud? PH. egome quid velim?'
cum milite ifoprafens, abfems urffes: '
2ies, motesque ames me: me dessdere,:.
3Me faemies: me expetes: de me cogites: >. '
Afe fferes: me te obletes: mecum tota ffs;, É.
JMeae fa�/.3 soffremo amimusquando egof.4/72 f/4/44.
:

T.åMe
,, E u N c H u s.. ro3

.
|
de gevonden: ick hebbegisserentWee hondert croonendaer
voor neer geleyt. Nochtans Werd'ick vanu verfmaet, dit
1eyt my int hooft en fpeelt. Ia felf om dat ickfoo goet
ben, daerom acht gy myniet. Th. Seer Wel dan Phaedri‰, al
hoeWel ick feer genegen ben, omhaeraen my te treckn,
ende meyne het op die Wijfe beft te connen geschieden,
nochtans, liever dan u t' onvrient tehebben, falicku belic
ven doen. Ph. Oh, ofgy dat Woordt vangoeder herten
ende met oprechticheydt fpraeckt, liever dam uf'emtriende
te hebbem! als ick conde gefooven dat het uyt ernftige mey
ninge Waer gefproock�n, ick foude 'k Weet nitWat
connen verdrŠgen. [Pa.Hy raeckt aen't Waggelen: hoebaeft
verWonnen meteen enckelWoort!] Th. Helaes! fou ick
dat niet vangoederherten meerieri! Iffer doch Welyet dat
gy felf. maerjocks-Wijs vanmy hebtbegeert, ofgy hebt
het vercregen? ick en canfoo yeel van u niet verWerven, dat
gy maer voor eene tWee dagen desen mam plaets maeckt.
Ph. Als het maertWee dagenWaers datfou eem kleymtjem
fjms Maer dat het geen tWifitich dagenW9rden. Th. Vošr
Waer niet meer altWeedagen, of. Ph. Qf. Dat of; mof of.
lck hebber niet me'e te do“. Th. Het fal geen ofsijn: laet;
ick so veel maer met bidden vanu vercrjge.Ph. Ik fie Wel,
Ph. Gy doet Wel. Ick fal telandeWaert gaen: daer fal ick
myn vleysch en bloet defe tWce dagengaen verteeren. Soo
ben ick van fin. Thaidis begeerem imoet plaets hebben. Gy
Parmeno, maeckt dat die tWee prefemtem haer toegebracht
Werden. Pa. Seer wvel. Ph. Thais adieu voor defe tWee da
. gen. Th. Adieu, myn lieve Ph¾dria. ifferyet anders dat gy
Wan my begeert? Ph. Wat ick begeer? Dat, als gy metiem
lithamie bydien Soldaet tegenttoordich ben'tgy metter hertem
van hemifijt: dat u affe‘ie dach en nacht op my fpecle: dat
gyna my verlangt: van my droomt: op my Wacht: op my
denckt, op my : u finnen met my vermaekt: metalle
u gedachtenbymyfijt: eyndefijckmae& dat gy mijnherte
fijt, gelijckickhctuWeben.

v.
C 4 Th. He
'104 p, TERENTII,
T. Me miferam! frfitas hic mihi parvam habeat fidew
, arque ex aliarum ingeni‰ mune mejudicet. ' ' '
j Ego pol, qu4 mihifum confcia, hoc certofcio,
.Aeque mae finxiffefalssquidquam, meque mee. |
a
, Cordi esse quemquam caruorem hoc Phadria:, aiv rn.., ¢
Et quidquid hujus feci, caufa virgin‰ ; ;.
Feci: mam zee ejuafferofratrem propemodum 1. f.: ; É É
jam reperiffe, adolefcentem adeo mobilem: & I,:.
'>.. '..  '.:.- a
13 hodie vemturum ad me con$}ituit domum. T..; i
.. 
s Comcedam himc intro, atqme expetabo, dum venit., }
.., a c T us 11. s c s A r.   
.,,   ..,
P H A. D R 1 A, P A R M, s; N o..
Z®. I. zafate, utjugi, deducantur ifi. pa. faciam:,
PH. at diligemter..
Pae. Fier. PH. a, mature, pa. fiet. PH. fati' hšc manda
tum eff tibi?.
pae. Ah rogilare? qu difficile/iet, utimam
Tam aliquidfacile invenire poss� Phadria,
Hoc quam peribit. PH. ego quoq; uma pereo, quod mi e? cari¾,
Ne iuc tam iniquo patiare amimo. P.4. majnime: quim.
Affe“um dabo. Sed numquid aliud impera
PH. Mumus morum ornato verbis, quod poteris: &.,
|
1}fum aemulum, quod poter�, ab ea pellito.
pae. Memini, tametf“ mulla momeas. PH. ego rugibo, atque
ibi mamebo..!
" Pae. Cemfeo. PH. f�d heus tm. Pae. quidvis? PH. cemfem
poffe me obfirmare & '' ',..,. i...,;
: ' ', ',. l ':::,. ':
perpeti, me redeam jzrerea? Pae. te me moa hercle aib“tror;
(
A'am agrjam revertere, aut mox po‘sw te adiget horfum im- |
,¢. QÉ?/sa3.,-- '
-
-. + pif. opus
u n u c H u s. ioj
Th. Helaes! licht betrout my Phaedrianiet veel toe, ende
oordeelt my na den aerdt yanandere Vrou-luyvam mjmem
aloeme. Ick, trouWen, mijn felven beWuft sijnde, Wete voor
feecker, dat ick niet buyten de Waerheyt hebgefproocken,
oock van herten niemant liever heb, als desen Phaedria. Ende
, alWat ickhier in gedaem heb, hebickom defe DochtersWi1
i gedaem: vyant ick hope hacr Broederalten naeftcn by ge
Vonden te hebben, dŠertoe cen treff�lijckjongman: ‰ie
heeft beftemt van dagcby my te comeAt' mynerihuyfe, Ick
fal van hier na binnen gaen ende vwachten tot dathy comt.
Tweedt Bedrijf; terfie Uytkomff.
P H A E D r I A, P a M m r o;
TPh. Aeckt, gelijck ick gefeythebpe, dat degefiedes | 1 emde hef moorimmeken henen gebracht W”den ma
1
Thais. Pa. Ickfal't doen. Ph. Maerbeylyticht udes.
Pa. Hetfalgeschieden. Ph.EndefpoeytuWat. Pa.Seer yvel
Ph. Isudat“ugenoechgerecommandeert? Pa. Oh! is dat
vragens Waert? als of't een fWarefaeck Was & Phaedria,
oh!ogyfo lichtyt coftWinnen, als tvel hergelt, dat gy hier
aem hebe gehangem, verloorengaet. Ph. Ick ga felfk mede ver
looren, 't Welk my duyrderftaet: neemt dit foo euvel niet.
Pa. O neen: maer ick falu datuyt voeren. ls'eryet meer dat
u belieft gedaen te hebben? Ph. Pronckt degifteWat op
É met Wooiden,'t beft dat gy cunt: doet oocku beftqm dign
. corrivacl daer van daen te crijgen.. v, '.'
Pa. Al vermaende gy my desThiet, foo Weetick dit Welvam
! apjm felvem. Ph.Ickga na buyten, en daerfalick folamgbly
yeh. Pa. Ick vint g6et. Ph. Maerhoor! Pa. Wat jsu be
lieven? Ph. Wat‰unckt u? Siet gy my vyelvoor fooyec!
mans aen, dat ick het fal connenh”den ende uyt staen, fori
der binnen dien tijt Weder hier te comen? Pa. Gy?. Neen
' ickfeecker. Warit, ofgy fult{}rax vweder. comen, ofte hacfit
nict conuende flapen, fullcn u gedachten u hcrWacrts acu
. jagen.'  |
", G 5
' VI
'. Ph. Ick
ro6; P. TERENTII
?H. Opusfaciam, ut defatigerafque, ingrat} at dormiam.
Pae. Vigilab‰ laffue: hoc plua facies. PH. ah, mildic� par
ze/so.
Ejiciumda hercle hac mollities amimi. mimˆ me jmdulgeo.
17 andem ego mon illa caream, / fit opum, vel totum triduum?
. Pa. hui,:.. É
Pnivorfum triduum! vide, quid agas, PH. Statfententia.
Pae. D boni, qwid hoc morbi ess adeon' homimes immm
.:..: taruer..
Ex amore, ut mom cogmofcas eumdem esse? Hoc memofuit
Afima imeptua, mag� feverae quifquam, mec magˆ comti
/ a  t. '...;!:,., I,
$ed qu hic eft. qui huc pergit? at at, hic quidem efparass
JT tus Gnatho, É É
Atilit‰, ducit fecum una virginem huic dono: pape!
JFacie honeffa. Mirum, mi ego me turpiter hodiehusaabo.;
dum meo decrepito hoeeumucho. haefuperat; pfam Thaidem.
...' ). É.É.. ' '> 21.?..
,.,;.. ACTUS: 11. s. c, E NËij., ': ˆ
' ' G n A r H o, P A r M N o..
? É 2---... `.:. i.  1
: G. 1i immortales, homimi homo quid praa! $alto im
..: tellegems!.: rg
1g�idimteref 1 Hoe adeo ex hac re vemi “m memrm mihi:
Convemi hodie advemiems quendam mei loci hime atque ordi
' m‡,. '
Homimem haud impurum, itidem patria qui abligurriera,
..-.
boma.
. .- '.'. '. i.- ;
side˜ fentum, fqualidum, agrum, pamm‰ ammifque obss
,-,. tam.
&gidiffu, inquam, ornati eff: quomiam mifer, quod habui,
perdidi.
'Hem quo redactus fum. omnes moti me atque amici deferunt.
°. '. 7. Hic
Eunuchus. 7
Ph, Ickfal gaenWercken tot moe Wordens toe, datick fla
pen moet, of ick Wil, of niet Pa. MoefultgyWel sijn, en
vwacker g; toe, dat fult gyder me'eyvinnen. Ph. Maer
Parmeno! maeckter nu niemendalaf. IckWil voorWaer
die verWijftheydt uyt mynhert verbannen, ickfou mijnfel
ven Welte veel toegevcn. En foud' ick haerdoch, als 't noot
Waer, niet Wel heele dric dagen connen miffen Pa. Iemy!
heele drie dagen! Siet Wat gy u onderWint! Ph. Dat staet
vaft in mijn fin. Pa. Lieve God!Wat fieckte is dit? Is 't mo
gelijck dat een mens door deliefde foo veranderen can, dat
hem voor de felfde, die hy te voorem Was, niet kennen
šut. Defe Iongmam plach foo vreemt te sijn vanalle fotter
nijen, foo desch, ende ingetogen vam levem, als yemant ter
Werelt. Maer Wie is dit, die hir natoecomt? Hšho! ditis
Gnatho de Schuym-tafel van den Soldaet: hybrengt die
maecht methem, om Thais te schencken. Iemny! Wat
schoonder aenficht is dat! lck. moet hiervoorfeecker hc
den flecht afcomen, met mynen verfuften Man-geen-man.
Thais felss heeft by haer niet.
Tweede Bedrif, ttteede Uytkomf.
G N A T H o, P A R M E N o.
gNA. O Onfterff�lijke Goden! Wat isden eenen mensch
beter als den anderen! hoe verreovertreft een
Wijs man; een geck! Wat scheelt d'eem by arander! Dat ic
aue met veritomderimg uytroepe, dat comt my in den fin, uyt
3 et gencickul. verhaien fˆl. ik hebbe van dageint aencomem
bejegent een man vanmijn fatfoenen staet, die mede jck
' alsick, sijn patrimonie had opgefhapt, amders geenonbillick
Karel. Maerhyf‡ch'erfoo ongehavent uyt, fooyuyl, fo9
ongedaen, ende behangen metŠude lappen en vellenjlat ick
yraechde, vyelvriem Wat cieragie isdit? Oh lacij! feythy,
ick ben't al quijt, Wat ick in deWerelt had. WŒer bn idk
toegeracckt! Alle mijne vriendcnen bekenden, keerem my
dcnrugtoc, Docnbeftontick hemte verachten by mynfel
ven,
to8 p. TERENTII.
JHicego illum comtempffpra me: quid homo, inquam gma
mavissime,
Itaneparafi te, ut ffes mulla reliqua im te/iet tibi?
simul conf“lium cum re amifi? Pidem'me ex eodem ortum
loco?
gui color, miror, veHitus, qua habitudo ess corporis?
ommia habeo, meque quidquam habeo: mil cum eft, mil defi
aeatn pere.
aet ego infelix meque ridiculus esse meque plagam pati
Poffumw. Qgid? tu hˆ rebus cred‡ fieri? tota erras via.
olim i}jifuit gemeri quondam quefu apudfeclum priwr.
Hoc movum eft aucupium: ego adeo hamc primus imvemi viam.
E gemus homimmm, qui esse primos fe ommium rerum ve
lumt,
A'ec fumt. hos confetor: hifce ego momparo me ut rideamt,
sed eis ultro arrideo, & eorum imgemia admiror/ mul.
ggjdquid dicumt, laudo: id rurfum/ megamt, laudo id que
que:
Aegat quis, mego: awt, ajo: pof}remo imperavi egomet mihi,
omnia affemtari is quaus mwmce multo uberrimus.
P. Scjtum hercle hominem: hic homimes prorf“um ex fultis im
famos facit.
G. Dum hac loquimur, interea loci ad macellum ubi adveni
,., ma,
,
Concurrumtlati mi obviam cwpedimar ommes,
.
,
Cetarum, lam, coqui, fartores, p1fcatores, aucupe,
2gibus & re falva & perdita profueram & profum fepe:
$alutant: ad caemam vocamt: adventumgratulantur.
ille ubi mifer, famelicus, videt me ffe in tamtum homo
.. 1'erra

tam facile vi‘tum quarere; ibi homo c¾pit me obfecrare
Pt :.-
_
.
E u N u e. H u s. nos
ven.Wel armen bloet(feyd ick)hebt gyu foo aengeftelt, dat
gy felss alle verderehoop op ufelven qŸijt fijt Sijtgy tessens
eldeloos enderadeloosgeWorden? Siet gy my niet, die uyt
die felfde gelegentheyt 5en op gecomen Wat een schoomem
couleur dat ick heb; hoe gladick'er uyt fie? hoeWel inde
noppen? hoevyelint vleyf�b� Ick heb hiemendal, nochtans
' hebick't al: Ickben een calis, en nochtans hcbickgeen ge
breck.Ia maerik bem eenarmmensch, antWoordehy, ick
een verfiant van den boufom te fpelen, ofvan op te blafen.
Wel (feyd'ick) meynt gy dat da�r hedenfdaechs yet me's
te doen is 3 Gy fijtficcl WŠn deWech. Die flach v‡m tafel
schymer, plach Welcer, in oudentijden, neeringte hebben.
Maer, daerick vanfpreeck, dat is een nieuWe pra&ijck. Ed
ickWilu dat Welfeggen, ickbende eerfte die defeWech hcb
gebaent. Daer is eefiToort van menschen, die alfins de mee
fter Will fpelen endefy sijn't niet.Daer yoegik myby, doch
ftellemy niet aen omvˆnhaeruytgelacchen te Werden, maer
ick lacfi felfs met haer, my q�affay verW9nderende over
haer verftant. Watfy feggn; dat prijfeick: feggenfy Weer
anders, dat prijsickŠlm‘. Seyt yemant neen, ickfeg9ock
neen: feyt fiyja, ickfegme'eja, Eyndelijkhebick my felven
defe Wet voorgeschrven, hunˆlles na de mont tefpreec
ken: Daer is nu veer het meefte me'e te Winnen. [Pa. Een
aerdig quant feccker! die fou de luy vangeck Welvoort
dol maecken.]
Gn. DeWijl Wy dusgaen praeten, ende ons te met om
trent demert vinden, dŠer cšmtaldit volcxken, dat de luy,
oP haerleckere tong dient, teff�ns my met blijtschapte
moet geloopen, Gršote vifcoopers,VleyschouWer$,Xocks,
Vogef- croppers, Vifschers, Vogelaeis, denWelcken ick
beydefints, noch in goeden doef sijnde, ende oockna dat
. mijngoetjenverteertWas, goet had gedaen, ende noch dick
v Wils‡oe. Sygroeten my,Ify heeten myWelcom, sy noo
den my te gŠft. Als dien hongerbrock fach, datmen my
fulckeen eefaendede, ende datiškfoolichtelijckaen de cof
conde comen, doebegon de Karel te biddemen refaei;
a&
rio P, T E R E N T 1 I
preffij liceret difcere id de me. fetarijuss“?
si potis eft, tamquam philofophorum habent difciplima e,
ipsss
yocabula, parafti itidem ut Gnathomici vocemtur.
P. pridem' otium, & cibu' quidfacit aliemus? G. fed ego ceffo
4d Thaidem hamc deducere,&'rogitare ad c¾mam ut veniat.
&ed Parmemomem amte oium Thaid‰ tri$fem video,
Rivalˆ fervum. falva e res. mimirum hic hominesfrigemt.
Aebulomem humc certum estudere. P. hice hoc munere arbi
fraetper
suam Thaidem esse. G. Plurima falute Parmemomem
Summum fuum impertit Gnatho. quid agitur? D. statur.
G. video:
Avumquidmam hic, quod molis, vides? P. te. G. crcdo. at mum
quidaliud?
P. Qui dum? G. qua trii'es. P, mihil equidem. G. mefis.
fed quid videtur
Hoc tibi mamcupium? P. mom malum hercle. G. uro homimem.
P. urfalfae amimi e.
G. Qgam hoc mumue gratum Thaidi arbitrare esse? P. hoc
mmmc dic¾,
®jelos himc mos. ommium rerum, heu, vicissitudo eff.
G. Sex ego te totos Parmemo hos memfes quietum reddam;
©Vefurfum, deorfisum cur/tes; meve ufque ad lucem vigiles.
®cquid beo te? P. mem'? papa! G. /ic foleo amicos. p. laudo.
G. Detimeo tefortaffe: tu profe”ue alio fueras?
P. Nufquam. G. tum tu igiturpaululum da mihi opere: fac
admittar
.4d illam. P. age modo, mumc tibi patentfores ha, quia fam
duc.
G. Nam quem evšari hinc v‰fora, a p. Ane, biduum hos
pretereat.
s. 2et
|
Eunuchus. f fit
dat hy diekunftvanmy mochtleeren: ick feyde dathydan
mofoppaffen, om te prat“feerem, yvaertmogelijck, dat, ge
1ijck de Seten der Philofophen hare namen hebben vafide
pimcipaelfe omder haer, oockalfo diestach vamtafel-schuy
imers Gnathoniften mogen genaemt Werden. [Pa. Siet eens
doch Wat de ledicheytendeschuymerijuytvoert.]
Gn.MaerWaerWacht ick na, dat ickdit prefemt ten huyfe van
Thais niet en brenge, ende haer tegaft n—ode. Hoia! Ick
fie Parmeno daer, de knecht van onfen corrivael, voor de
deur staen: hetaenficht staethem flecht: dit gaet Wel: te
Weten dat volck heeft hier uyt. Ick moet mtten vuylick
Wat droelen. [Pa. Defeluy meynendat sy nu, Thais t' eene
maeltot haerdevotiehebbendoor defe schenkagie.]Gn.Gna
thogroet op't Feeftelijckfte fWijnea (sijnen fou icfeggen)
beften vriemt Parmeno. Hoe mae&gy't al? Pa. Ick sta vaft
emkjck, Gn. Dat fie ickWel, maer fiet gy niet Wat, dat gy
niet geerne en fiet! Pa. Ia'k, u. Gn. Ick geloovehet, mŠr
nietŠnders? Pa. Hoefoodoch? Gn. Om dat gy treurt.
Pa. Nietter vwerelt. Gn. Wellaet het foo sijn. Maer Wat
duncktu van dit flavinneken?
Pa.'t Is voorWaer niet vreemt.Gn.Iktre'e hem op sijn teen.
Pa. Hoe verreis hygeabufeert! Gn.Hoe aengenaem gelooft
y Wel dat dit prefent voor Thais vyefenfˆl.
P‰.GyWilt feggen dat om(e penninghier niet meergangbaer
is.Wil ikuWat feggen, elke droesheeft sijnmaent. Gn.Par
meno defefes geheele maendenfalik makendat gyruft hebt,
fonder dat gyfult behoevengins enherWaerts floopen, of.
teWachten op u Heer tot defiochtent toe. Help icku niet?
Pa.MysWeldapper.Gn.So ben ick mynvrienden geWent te
doen.Pa.Ick prijs u des. Gn.Mifschiefihoud'icku op, dat gy
elders na toe Woud gaen. Pa. Neen, nergens. Gn. Helpt my
dan eenWeynich dafickhier machbinnengerakenby Thais.
Pa. Gaet gy al aen: defe deur staet nuWijt voor u open om
geselschap dat gy me'cbrengt.
Gh. lifer yemali‰t die gy hier van daen Wilt uytgeroepem
hebben? Pa. Lact defe iwvcc dagen maerom fijm, ick
ccC
11. p. T E R E N T I r
ggj mihi mums umo digitulo forem aperirfrtwmatw;
©74 f/4 iffam faxo calcibus fape infultab‰ fruflra.
G. Etuam mumc hicssa Parmem? eho, mummam tu hie relitum
cafos,
Ne quis forte jmtermumciw clam ˆ milite ad iffam curftet
P. Facete di“um. mira vero, militi qu¾ placeamt.
sed video herilem filium mimorem huc advenire..'
AMiror, qui ex Pirao abierit: mam ibi cuftos publice ef mume.
Mom g. ef: & properam, vemit. mefcio quid circumffe
4f.
..'
ACTUS 11. SCENA 111.
C H A a A, P A R M s N o.
É
c. ccidi.
Aeque virgo ef ufquam, meque ego, qui illam � comi
fpetu amj• meo.
pr“i quaram? ubi inveftigem? quem percomter quam infijfam
Ê4m?
Imcertas fum: uma hac fpes eft; ubi, ubi ess, diu celari mom pote,
ofaciem pulchram! deleo ommes dehinc ex amimo mulieret:
Tadet quotidiamarum harumformarum. p. ecce autem al
fertam,
pe amore mefcio quid loquitur. 6 infortumatum femem.
Hic vero e?, quissocceperit, ludum jocumque dices
Euiffe illum alterum, praeut hujus rabue qu¾ dabit.
c, Pt di illum deaque femium perdamt, qui me hodie remora
tus eft.
AMeque adeo. qui, efterum: tum autem qui illum floccife
certm.
Sed eccum g. falve. P. quid tu et fri,&, quidve
444cras?.
É ¯nd,
' Eunuchus. f3
feeckereu, dat ick fifmaecken, dat gy die nuhet geluck heb
om met een vingertjen defe deur opnte doen, dickWils te
vergeess met voetendaer opfult looperi. Gn. Wel Parme
no fiaet gy hier nochal? Hoe mabent gy hier op de vwacht
geftelt, dat niet licht d'een ofd'ander bode van denSoldaet,
ter fluypherWaerts overfnappe? Pa. Ha! 't Is aerduch ge
feyt: 'tis Wonder Waer den Soldact fin in heeft. Maerick
fi myns Heerenjongfte Soon herWaertsaen comen: dat
dunckt my vrcemt, vWaerom hy van de haven is gescheyden,
at Waer hy nu van Stadts Wegen deWachtheeft. Dat is
niet fonder reden: hy comt oockheel ras aengaen, laetsyn
geficht gins emdeherWacrts gaem, siendeickWeet nictWact
Il3Û.
tradebdrifidrd. Uyionf.,.
'C a  A, P A R M s N o. '.
.. J.É. .; i,;  J v   v  
Ch. O H! Wst raet?}ck fiedeMeyt merges, jˆickhe&
mijn felvenoockverlooren, nu ick haeruyt myn
geficht quijt bengerae&. Wa‘r fˆlickfoecken vwaer!
ick fe opfpursu? ywat vyech fŠl ickinflaen? Oh, ick
Weet'et hiet. Ditis al mynhoop, sy is Waer y is, sy moet
hacft, op dqpdsten., Gschooacaenficht! Wech nu metalls
vrouWen beeldem uyt mynhooft. MyWalcht van defe ge
meene schoonheydtjeos. $ '. '.
[PaSigt; d‹et is'r noch eeh. Hy praetickyveet nietWatyag
efJe! Ick becheg'dien ou‡ nia.' Ditis fufcken lof:
haf, f foglygem eyrort, gyf st fggedi den jerem
maer kiudcrfpel daer by is, ; 'tgensijnraf�rijefalacn
gchtem.}',..:.; É..' '.
Ch. Den Hemel schende dien ouden Man die my daerftrax
epgehouden heefiy ja my felss oock darickmy hblateis
gghouden, et de hgm ht minfte hebrgeacht. Maer isk fi
fŠrmeno ‰Û. Goeden‚cipar“�.¡T¡
Pa. Hoc fijtgydus ontftelt, ofhoe Woelt gydus? Wae
,
H. comt
´14 P., T E rentii
Vmde ˆ? C. egone? mefcio hercle, neque unde eam, meque quor
fum eam:.,
Ita prorfum oblitus fum mei. ' i ;.
p. 2ui quafo? c. amo. P. ehem. c. mmme Parmenote ofem
des, qui vir fies.
Scˆ fe mihif¾pe pollicitum esse: charea, aliquid imvemi
Afodo, quod ames: im ea re utilitatem ego faciam ut mofca,
meam:
cum im cellulam ad te patri‰ pemum ommem comgerebam clam
. sulum. ' ' É. '
, p. 2ge inepte. c. hoc hercle fatum eft. facfis nunc promiffa
appareamt,
Sive adeo digma res eft, ubi tu mervos jmtemdam tuos.
Haud fimilˆ virgo e virgimum morarum ' quam matres
student  '    y
Demissis humer‰ esse, vimto petore, ut gracil¾/emr.
Si qua e$t habitior paulo, pugilem esse ajunt: deducamt si
, bum:.
Tametss boma ess matura, reddumt curaturajumceas:
Itaque ergo amamtur. P. quid tua iac? C. nova figura oris.
, ,.
. P. papa.
Û. Color verae, corp¾ foelidum, & f�cci plemum. p. ammw?
-_ C. fedecim.
. c. h ihi vi,o io ', '
P. Flos ipfe. c. hamc tu mihi vi, clam precario,.
Fac trada: mea mil refert, dum potiar modo.''..
P. ggjd; virgo cuja eff: C. mefcio hercle. P. umde eft? c. tan
.. tumdem. P. ubi habitat?
.
c. Ne id quidem. P, ubi vidiffi? c. in via. P. qua ratione
ami//?.:-.,..-, t,T>
c. ldequidem adveniem metum Homachabarmodo: "
44-emauam hominem esse ego arbitror, cui mag� bona
Felicitates o
,.
7,., mne, adverfe/ent, ' '. i,:.
 Qaid
v
Eunuchus..' 115
comt gy wan daen? Ch. IckWeet niet Waerick van daen
com, nošh Waer ick na toe ga: so loopen my de finnen fpe
len. Pa. Hoe foodoch? Ch. Ick befi verlieft..
Pa. Watickhoor! Ch. Nu Parmebo, gy moet mu tooneri
Wat mandat gy fijt. Gy Weet Wel, W‰t gy my dickWils
belooft hebt, als ick ual myn Vaders provifie in u huyf
kenheymelijk toeftack.Chaerea (feyde gy) mae& flechts dat
gy yeWers het oog legt, ick falu maeckendat gy verneemt.
Wat een dienft dat ick u daer in doen can.
Pa. Loop geckloop! Ch. Het is inderWaerheydt fšoge
schiet: maeckt nu eens dat u beloftendaer sijn: Want, intr—u
Wen, de faeckmeriteert, dat gyufinnen daer toe aenfpant.
Hetis geen meyt, gelijck onfe ieyffens hier; die de Moeders.
praemen laeg vanschouderen teWorden, ende paugeregen
om dunvan“middelen te sijn, ende iffereef”djeàayven't
vleyschis, foo; sy dat het eem grove, fk er is, daer men
Wl me'e tenftfijdefogaen. Sygeyenfe dierom den vollem
houW niet: fulx, al hebben de Dochter, de groeyWel in 't
lijf, foo maeckenfy doch met haere ficfackerijen, datfefoo.
dunfyn als biefen. Ende dan comen foo quemfuys de Vrijers.
uyt. Pa. Wel nu, die gy gesien hebt, hoe is die 3. Ch. Dat is
e‘n heelander fatfoen”‰i”‰enficht. Pa. Warte! ' ' ' '
Ch. Een rechtschapen couletir, een vaftlichaem, ende vol
vleeschen bloet. Pa. Van Watjaren?
Ch. Iaren? Sefthien. Pa. Recht int fieurtjen. Ch. Maeckt gy
nu dat gy haer my levert, 't fymetgeWelt, 't sy met prac-,
tijcke, I't sy met goede Woorden: tenscheelt my niet, als
ickfemaer hebbefi can. Pa, Macr Wienhoort de fheyt toe?
Ch. IckWeet het voorWaer niet. Pa. Waer iffe vahdaen?
. Ch. Daer Weetick evenveel af. Pa. Waer Woontfe ' '
Ch. Dat al me'�niet. Pa. Waerhebtgijfe gesien? Ch, Op.
ftraet.. É  ' ' s. a É . '.
Pa. Hocbent gijfe uyt het oqg quyt geWorden?..
Ch. Dat g in't æ•n bymy
felven terftont ging preutelen. Ende ikgeloof hietdattereeri
medsch in de vWerlt“s, die het gelŸckfootegenis, als my
[p. ]
guia haeefelerˆ? per. p. quid fa‡um esc. rogas?
patr� cognatum atque equalem Archidemidem.
Ay¿Œ“' p, quidni? c. is, dum fequor hanc, fit mihi obviam.
p. incommode hercle. c. imo enimvero infeliciter:
xamineommoda alia fumt dicemda, Parmemo.
Illam, liquet mihi dejerare, H� menfibae
sex, feptem prorfum mom vidiffe proxum‰,
Nissmunc, cum minime vellem, minimeque opus fuit.
Eho, wamme hoc momri/ mile efi quidai? P, maxume.
C. Gontineo accurrit ad me, quam longe quidem,
incurvum, tremalae, labs demissˆ, gemens:
Heae, heus, tibi dico Chaerea, inquit. refiti.
Scim', quid ego te volebam: dic. Crau e miht ', c..
Iudiciwm. quid f&m? at diligenter nuncie,:: ii. [i.
Patri,4dvoc4tus mame mihi eJe ue memimerit,:.,
Pamihac d“c“t, abt hora. rogo, mam quid velit.: <>
Are&e, fmquit. abeo. cum huc refficio ad virgimem
Illa fefe interea commodum huc advorterat '.'. '..
In nossram hamc plateam. P. mirum, mi hanc dicit, modo
Huic qua data ess domo. c. huc cum advenio, nulla erat.
p. oruitei/ecutifcilicet fum virgimeva r ', ¡,::. 1 j
c. Petum, parafitae cum ameilla. p. ipfa e iliset; '
def“ae. jam conclamatum eft. c. aliau res ag�: ': 1.
p. 1$uc, ago quidem. c. mofin' quae/? dic mihi: aae
Vidi$fiw' P. vidi, movi: fcio, quo abdutafit.. É.
C. Eho Parmeno mi, mo; sjm'. P. movi, c. & f�‹, uhi/iet?.
p. Huc deduta ef, ad Thaudem: ei domo data eff. }
Q. Qgit. is j tam potem, cum tanto munere hoc? P. miles,
Trhrass,.
Fbadrie rivalis, G. duras fratri; partespradita., t
[p. 117]
Wat plaeg is dat! Ick Wordt dol al icÛer om demc
Pa. Watier gebcurt? Ch. Vraegt gydat? kent gy Archi
demides, Wel myn Waders neefen even-out. Pa.SoŸd'ik niet?
Ch. Die comtmiy tegen, deWijlick de meyt naga.. Dat
quam ongelegen.Ch.Neen, fegt vry ongelukig: Want ande
re dingen machmenongelegen noemen,Parmeno.Ik fou met
cede connen verclaren, datick de man infes offeven maefi
den herWaerts nietgesien en hebbe, dan nuickhet minftbe
geerdeende minft te pas quam. Eydoch! fegeens, isdat niet
een vreemdefaeck? Pa. Ia't voorWaer. Ch. Hy comt, met
dat hy my gesienheeft, van ick Weet niet hoc verre, namy
toc aenWaggelen, met sijn crommen rug, bevende ledem
crocchende enfteunende, ende met neerhŠngende lippen me
fjm asem hjgemde: hošr eens! hoor eens! uineenick Chae
fea, feyt hy. Ick bleefftaen. Weet gy WelWat ickWel
Wou dat gy dee't? Segop. My is op morgen een dach van
rechten geleyt. Wat Wilt gy daer me'efeggen dat gyu
Vader immersWilt aente diefen, dathy niet envergeet by
tijts by de hant tesyn om voor my te pleyten. DeWijle hy
dit uyibrengt, fo—gaet'ercenheel uefheien. Ickvracg df
hyyetamdera begeerde: hetis fooWel, feyt hy. ick gaWeg:
hcrWaerts siend� na de meyt, Wasfy essendefeftractingesta
en. [Ph, Hy sal voorfeecker die meenendic daer f“rax tot
Thaister schehkis ingebracht.]Ch.Hier comende, iff� Weg.
Pa. Had'fe eenich geselschap by haer? Ch. Ia: cen Pluymi
ftrijker meteen dieijftmaecht. [pa. 't Is de felfde. Al gembeg!
Wy mogen nu Wel gaen: 't Is uyt:] Ch. Gy den&t opWat
anders. Pa. Neen tršuWen: icklt op'tgere datgy fegt.:
Ch.Weetgy damWic'tisSegdoch, heštgijfe gtier Pa. ik
heb'fegefi�: ickkenfe: ickweet wvaerfe heerigebrachtis.
Ch. Oh! mynlieve Parmeno! kent gijfe? Pa. Iaick. Ch. En
Weet gyWŒerfeis, Pa. Sy is hier t™t Thais de courtifape in
gebra‘lit, ter schenck. Ch. Wieiffer foo machtich, dathy
fhet fulck een schenckagie voort comt. Pa. Den Soldact
Thrafo, u Broeders corval. Ch. Sooheeft myn Brocdcr
wvcl ccnharde part naufeggen. Partij 33 H 3 Pa, Ia;
. re. P.. TERENTII
. p, imo enim, fafciae quod domum huic done comtra comparet,
Tum magis dica. C. quodmam quafo hercle? P. Eumuchum.
';'' c.7llum me obfero
mhomessum hominem, quem mercatus ess here, femem, mulie
rem?'
p. 17hunc ipfum. C homo quatietur certe cum donoforas.
sed iam Thaidem nomfcivi mobis vicinam. P. haud diu eft.
G. Per. mumquam me etiam me illam vidisse? ehodum dic
: muki,
°f me, utfertur forma? p. fame. c. at mihil ad nossram hanc.
' ` ' P. aliares eff.
c. obfecro te hercle Parmeno, fac ut potiar, P. faciam feda
' ' ' lo, ac
304bo operam, adjutabo. mumquid me aliud? C. quo nunc ig:
P. domum,
y mamcipiahac, ita utjussitfrater, deducam ad Thaidem.
c. o formumatum i}um Eumuchum, qui quidem im hanc de
twr domum!
7. Quid ita? C. rogitau? fumma forma femper confervam
domi
Videbit, conloquetur, aderit uma in umis adibaa,
ibam mom numquam capiet cum ea, interdum propter dor
muet.
?. Qgid, /smumc tute fortunatafau c. qua re Parmemo?
Reffonde. P. capia, tu illiu' vejfem. C. vefem quid tum
possea? v.
P. Pro ullo te deducam. C. audio. P. te efflum dicam.
C. intellego.
?. Tu illis fruare commodˆ, quibus tu illum dicebau modo:
Cibum wma capias, adss, tangae, ludau, propter dormias:
ssgando4idem illarum neque quifquam quiet, te novit, mequefcit r  --
' ' ' '. &: Pr¾fere‡
E. u N u c H u s.. rs
Pa. Ia; en datgy dan noch Wift, Wat een prefentdat hyhier
tegen stelt, ŠŠn fout gy dat noch meerfeggen. Ch. Wat
prefent doch?. ,
Pa. Den Gefneden. Ch. Ey lieve, dien leelijcken vent?
dien ouden queen, die hygifteren gecocht heeft? Pa. Den
felsien. '
Ch. HyfŠl, metfyn prefent metal, tenhuyfen uytgeftooten
Werden. Maer ick Wift niet dat defe Thais hier inde buyrt
Woonde.
Pa. Sy hceft'er niet langgeWoont. Ch. Maer dat fpijt my
dat ick'fe noch niet eens gesien en heb. Segmy doch, iffe
Wel foo schoon, als menfeyt?.  '
Pa. IatrouWen. Ch. Maerfy en heeft nietby defe, daerick
van fpreeck. Pa. Ditis heel Wat anders. Ch. Ey Parmeno
mae‰ dat ick'erachter comen mach. Pa. Ick fŠl mym beft
doen: ickfal der op toeleggen: ick fal uhelpen,Wiltgy yt
meer? Ch. Waer gaet gymu henen?
Pa. Naer huys, om, gelijckubroeder mybelaft hecft, defe
{laven tot Thaiste breŠgen. Ch. Oh! h—egeluckigisdicn
Gefneden, die hier ten h“yfe falgebracht Werden! j
Pa. Hoefoo dat? Ch. I dat vrŠgens Waert? hyfalbinnens
huys altijdt aenschouWen een mede-flavin van foo uyt
nemende schoonheyt, hy falder me'e praten, hy falderby sijn
onder cen dack: hy fŠlder me'e eten: alteimet oock by
flapen.
Pa. Ofgy nufelfs dien Geluckigert Wiert. Ch. Hoedat
Parmeno? AntWoort my doch.
Pa. Neemt gysyn cleeding: Ch. Kleeding Wat dan?
Pa. Ick falu in sijn plaets dŠer henen brengen.
<Ch. Dat doet my luyfteren. Pa. Ick fŠl feggen datgy de
Gefnedenfijt.
4Ch. Ick vattet Wel. Pa. Soomoogt gy dat geluck genietem,
datgy daer strax feyt, by hem genoten te fullenWerden: met
haereten, haerhouden, aenticken, met haer fpee
1en, oock byfiaerflapen: deWijle haerder niet een is, die u
kent of van� Wcct. Dacr-cn-bovenu gedacntc cndejaren
tz, o P..T:E. Ry E N T. I I
Praereafarma, arma ipfa ef facile at tepro Eamuchspra
,. ber. "
c. Dixif pulchre: mumquam vid, meliae conflium dari.
'. age eamus jmtro: nunc jam orna me, abduc, duc, quant�m,
poref.
-
P. Qgid agis? jocabar equidem. c. garr‰t. P. per, qaid ego
Tegi mifer?
Qgo trudis? pertulerˆ jam tu me: tibi equidem duco, mane.
.C. Eamua. P. Pergin'? C. certam ff. p. vide, me mimium ca
Ludum hoc/t modo.
c. A'om ef profeto. /ne. P. az enim isar in ze cuderarfa
4. at
®lagitium facimua. C. am id flagitium ess, ssimaomum mer“ j; f;
pae eft,/.,
Deducar, & illis crucibus, quae mos, moflramque adolefcem.
tt4m. T
Habemt defficatam,?; qu¾ mos femper omnibw cruciant mo
dia,
Awmc referam gratiam, atque eam itidemfailam, ut ab illis
fallimwr
Af rt; h¾c pari aqnom e& fieri, at ˆ me ludatur do
. ' f.
Qgod qui refcierimt, culpemt? illud meritofatum omnes pu
rent.
p. Quid i}fuc?/? certum efi facere, faciau. verum meposs com
feras.
culpam im me. C. momfaciam. P. jubet me? C. jubeo, ego,4f
que umpero.
sumquam defegiam au“oritatem, P. fequere. c. divortam
e..  É; '
É
. '. f ' '
',, ' i. i. '
' ' ':.É.. 1.
' 1- ACTUS
E. u N u c. H. u s..Ó rat,
fynfulx, datgyulicht voor een Gcfhcdenfout connenuyt
even.
r. T. I.
…h. Gy fegt heel Wel: ick heb myn leven geen beter
raet hošrengeven.'t Salaet 6ns nabiminen gaen?Tmiae& rhy
datelijcktoe, brengt my Wech, brengt mydaer henenu beft
dat gy cunt.

Pa. WelWat hebtgy in den finin touWeo ickgeckte daer
me'e. Ch. Praetjens.
Pa. Oh! ick Weet geen raet. Wat heb ick (helaes) ge
daen! Waer dout gy my henen, gy had mydaer haeftšm
ver geftooten. Ickfegu Chaerea, laet staen.
Ch. Laet ons gaen, Pa. Gaetgy nochal voort? Ch, Ick
ben gerefolveert.
.
Pa. maer toe dat Wy onfe handen niet en branden.
Ch. 't Is voorWaer geen noot: laet gaen.
Pa. Maer het fal op myn capaencomem. Oh, Hetiseen
schandelijckftuck dat Wy aengaen. .
Ch. Isdat eenschandelijckftukdatickineenhoer-huysWert
gebracht, ende die beulinnen die met ons, ende onfejeucht
en fpot dryvende ons opalderhandeWijfetormentecren,
met gelijck‘muntbetale,Tendehaer bedriege gelijckfy ons
doen. Offae mem ' miet eervoor eem fehamdeljc&fuc�hou
dem, dattty fulx vum haer lydenNecn het is redem dat fywan
my deurgcftreekenWert. 't Welk, ywie't fal comente hoo
ren, niemant mifprijfenfal, maerfeggendat hetrecht enWel
gedaen is.
Pa. Seer Weldan: bent gygerefolveert, gaet'er me'e deur,
j” legt daer na de schult op myniet. Ch. Ickfˆl't niet
oem.
Pa. Beveelt gy 't mydam? Ickbeveelt u, ickgebie 'tu, ende
ick Wil hebben dat gy't doet. Ick falo9ck hoyt latenmyn
Woordt geftant te doon, van dat ick het ugeboden hb.
Volcht my na binnen. Pa. Daer flageluc&toe.
r
.,
.
f 5 Derde
ë, P.. T E R E N T.
.
>''.  É..' A c u i. c n I.-
T H A s, G , P a M N o.
r.' M2gma, vero agere gratia, Tha� mihi.
GAV. Ingenteis. T. ain'tu, lata ess GAV. mom tam ipf˜
quidem
zoomo, qaam abs te datum esse; id vero ferio
2 riumphat. P. huc provifo, ut, ubi tempue/er.
Deducam. fed eccum militem. THR. ef iuc datum
Profeto mihi, ut/mr grata, qu¾ facio, omnia.
G. 2dverti hercle animum. T. vel rexfemper maxumae
jMihi agebat, quidquidfeceram, als mon item.
g. Labore altemo magnopartam gloriam
Verbˆ foepe imfe tranfmovet, qui habet falem;
2ui im te eff. T. habes, G. rex re ergo im oculˆ. r. fcilicet.
c. Gefare. 7. vero, credere ommem exercitum,
Con/“lia. G. mirum. 7. tum/ cubi eumfatietas
Hominum, aut negotiss quamdo odium ceperat,
Requiefcere ubi volebat, quafmo&im'? G. fcio.
2fubi illam expueret miferiam ex amjmo. T. remes.
3rum me convivam folum abducebat/i;. g. bu;,
Regem elegamtem marra. 7. imo ssc homo
ff perpaucorum homjmum. G. imo mullorum arbitror,
si tecum vivit. T. imvidere omnes mihi,
Afordere clamculum: ego flocci pemdere:.
rlli imvidere mifere. verum uma tamem
fpenfe, elephant‡ quem indic‰ prafecerat..
mag� eft, quafo, inquam, s/ram,
o me esserox, quia haberim, perium imbelluas?
: 'i.:: G. Palchre
Eunuchus. 13.3
Derde Bedrijf, derde Uytkomf
T H x A s o, G N A t H o, P A R M E N o-.
Thr. XV At fegt gy doet Thais myoo grootelijx bclanc
ken;Wat gy fegt, Was
fy Wat in haer schick? Gn. Niet foofeer mette g“� felfi,
ais dat die yan uhant comt, daer iffe byfonder mooy me'c.
[Pa. Ick comeens om eenhoeckjenkijcken, om, als dc gele
gentheyt prefenteert, de geschemckem overte brengen. Maer
fiet, daer isden Soldaet.] Thr, VoorWaer die gratie heb ick
over my, dat hct my al Wel valt, Watick doe. TGn. lckheb
bet Waerlijck bemert. Thr. De Koninck felfs bedankte my
altijt op t hoochfte, als ick yet dede, hetWas Wat het Was:
anderefoo niet. Gn. Die de Wij(heyt heeft, dieby uis, fal
dickWils de eer, door cens anders grooten arbeyt vercregen,
met Welfprekentheyt de sijne maken. Thr. Daer hebt gy dc
faek. Gn.So hadu de Koning dan. [Thr. & Ia.] Gn. Imt oog.
Thr. Ia trouWen: hybetrouWde my het heele leger toe, em
de allesyne aenflagen. Gn. 't Iste Wonder. Thr. Vorders, als
hy het geselscha5 van menschen moede Was, ofdat hem
niet luftlanger sijnhooft te breecken, als hyWat Wilde ru
ften, quanfuys: Weetje Wel, he? Gn. Ha! ickWeet Wel;
quanfuys als hy die moeyelijckheyt uyt sijn hert hem Wil
de quyt maecken. Thr. Daer had gy 't: dan nam hy my al
leen mede, ombyhem tc eten. Gn. Maer! Gyfprce& my
vam cenoning. Thr. Iafoo is hy der aen: hy
heeft niet geern veel menschen by hem.
Gn. Ia gne, geloof ick als hy uby fich heeft over tafel.
Thr. Sybenijd'den my daer over alt' famen, endegavem my
altemets een hcymelijcken steeck. Maer ickschutte dat op
myn tandenaf. Sy bcrfteden van fpijt: doch cenen infonder
heyt, die den Koninckhad geftclt over de Olyphanten uyt
Indien. Defen, als hy't myWat te veel mae&te, lieve Strato,
feyd'ick, bcnt gy daeromfoo trots, de hcbtovcr dcgrootc bccftcn a omdat gyhet comman,
Gn, Voor
& p.. TERENTII
g. palchre mehercle ditum & fapienter papae;
Iagulara homimem. quid ille? mutae illico.
d. quidmi esset: Pae. d vo/sram fidem, hominem perdi
tum,
Afiferumque, & illum facrilegum. r. quid illwd Gnatho,
9ao pa&o Rhodium retigerim im comvivio,
sumquid tibi dixi: G. mumquam: fed marra obfecro.
Pla- milliesjam audivi. 7. uma imcomvivio
AErat hic, quem dico, Rhodius adolefcemtulus.
Aorte habai fcortum; caepir ad id alludere,.
t me irridere, quid agœ, imqnam, homo impudens?
Lepus tute es, & pulpamemtum quaris. G. ha, ha, ha.
S. Qeid eft? G. facere, lepide, laute, mihil fupra.
T. aumme, obfecro te, hoc difum erat? vetu' credidi.
7. Audiera? G. fape; & fertur imprim‰. 7. meum eft.
G. Dolet di“um imprudemti adoleftemui, & libero.
p. 4t re d perdamt, G. quud ille quafo? r. perditur.
IRifu omnes, qui aderamt, emoriri. denique
A4etuebamt omnesjam me. G. mom injuria.
T. Sed heus tue, purgom' ego me deisac Thaidi,
2god eam me amare fufficat, eff: G. mihil mimus,
Imo magis aagefaffictomem. T. cur G. rogam?
Scim'? ss quamdo illa memtiomem Phaedr“a
Facit, aut/ laudat, te ut male urat. T. femtio,
G. Id ut me fiat, hac res fola ess remedio.
}bi momimabit Phaedr“am, tu Pamphilam
Gontimuo./ qmamdo illa dicet, Phadriam
Commiffatum intromittamus: tu, Pamphilam
Cantatum provocemus./ laudabit hac
Illiusformam; tu huja: comtra, deniqae.. '
_ Tg
Eunuchus. 12$.
Gn. VoorWaer, datis aerdich gefeytende Wijfelijck, Iemi!
Dat Was een steeck met ecn dagge.Wel vyatfeyd'hy doch?
Thr. HyWasverftomt. Gn.Soud'hyniet? [Pa. Help Godt!
Wat een arm en verlooren schaep is deneen, en Wat een
schelm den anderen!] Thr. En Wat dunˆ u Gnatho van diem
douW, dieickeens op een gafmael die, quant van Rhodus
infyn Wambays gaf hebickudat noyt vertelt? Gn, Niet.
eens: maer vertelthet my doch.[Ick hebt yvcl meer als hon
dert mael gehoort.] Th, Dcfenjongman van Rhodus, daer ik.
affegge, Was met ons overtafel, Ûnde beftonr cenboeltjen,
dat ick bygevalby my had, aen tetickeh ende daer me'e te
schessen, myuytlacchende, Wat fegt gy (feyd'ick)gy on
beschaemden vuylijck? Gyfijtfelss $; foe&t gy cen
lecker beetjen? Gn. Ha hihe! Thr. Wat ift?
Gn. Kluchtig, aerdich, en fraey gefeyt sijnteven niet beter.
Ey lieve is dat fpreeckWoort vanugecomen? Ick meynde
dat het oudt Was. Thr. Had gy 't dan Wel gehoort?
Gn. DickWils, endehet Wort onder de voornaemste gere-.
Kent. Thr. Hetis myninventie. Gn. Alleenfpijthet Iny, dat:
het niet beter Was befteet, danaen eenen foffehmelck-muyl,:
die het niet verftaen en heeft. [Pa. Maer, datu den moort ste
en moet!] Gn. Ey lieve Wat {eyde hydoch. Thr. De mam
Was doot. Aldied'er by Warem meynden te berften van,
lacchen: ende eyndelijckontfagenfy miy alle voortagu., I
Gn. Met rcden. Thr. MaerWat ick feggen fou. duntu dat.
ik mijn excuyf‰ldoen tegen Thais, Š�“gaende dat fyvcr
moeyt, als ofikmjn finnm op dat nieyfk�n, dat ick haerge
schomkem hebhad geftelt. Gn. Gafitschniet: vermeerdert liever
de f�fpicie. Thr.Waerom dat? Gn. vraegt gydat? Weetje,
Wel? Indien sy t' eeniger tijt comtre.Vermanen van Phae
dria, hem prijfende om op deteen te treden. Thr. lck ver
ftac't. Gn.Ditis alleen deremedie daer- tegen, Alsfy Phaedria.
noemt, noemtgy dan Pamphila. Alsfy feyt, laetons Phae
qria inlaten conicn om een dronck na de acltijdt te docn;
fegt gy dan, laet Pamphila voor den dach comen om eeps oP
tc fingen. Prijftfy hchi van wegen sijnschoonheyt, pi; gy
-'., É
acr
12.6 ' P, TERENTII
Twpar pari referto, quod eam remordear.
7. Siquidem me amaret, tum iucprodesset Gmatho.
G. Qgando illud, quodtu da, expectat, atque amat;
Iam dudum amat te: jam dudum illi facilefit,
guod doleat. metuit femper, quem ipfa mumc capit
Frufum, me quamdo iratus tw alio comferam.,
T. Beme dixti. at mihi i´7ue mom im memtem vemeraf.
G. Ridiculum: mom emim cogitaraa. caeteram,
Idem hoc tute melius quamto invemjffes Thrafo?
A c T us 111. S c N A 11.,;
 r. i
T H A 1 s T H R A s o, PA R M E N o, G N A T H o,
P. Y r. H I A s.
TH.A †airevocem vifafum modo militi;:
4A atque eccum. j‡ve mi Thrafo. THR. 67 hais
, mea,.,,.;
Adeum (uavium, quid agitur? ecquid nos amas,
De fiducima iac Pae. quam vemu$e! quod dedit
Primcipium adveniems! TH. plurimum merito tuo.
GN. Etmus ergo ad carmam: quia fiau? pA. hem alterum.
AEx homime humc matum dicau. TH. ubi vˆ, om waoror.
Pae. aedibo, atque adfimulabo, quass nunc exeam.
Ituram' Thais quopiam er? TH. ehem Parmeno,
Aenepolfeciffi, hodie jtura. Pae. quo? TH. etquid hane
vides., j, ; ' ' ' -
pae, rideo, & merader. ubi vis, doma adfumt tibi..::
2 Phadria. TH. quid f‡mus? cur mon imus hinc?..
t,
Pae, Quefohercle ut liceat, pace quodfiat tua,. '
Pare huic qua volumus, convenire & conloqui,.. '.
-i. THA&, Per
,
Eunuchus.' 127
haer daer teger: Eyndelijck betaeltfe rhet gefijcke mŸnt,
dat haer vangelijkenijpe. Thr. Als sy myfiefhad Gnath—,
dan fou dat goetsyn. Gn. DeWijlfyuWegaven verWacht
en acht, foo heeft sy u al langliefgenoech: endegy cunt
haerlicht yet doen, dat haerfmert: vwantfyfalaltijt Vreefem,
dat gy yerftoortsynde opeenander fult šrengen dat goet,
't Welckfy nu geniet. Thr. 't Is Wel gefeyt: maer hetWas
my niet inden fingecomen. '
' G. Nu moet ick lacchen: gy dacht'er niet om, anders
Thrafo, gy fout dat felvige vccibeteruytgewondem hebben.
.
Derde Bedrijf ttweede Uyikomf. '. É:
T H A 1 s, T H R A s o, P A R M N o, G n A r o,
P y T H 1 A s.
,.  ". ,',
Th. Y docht daer, datick dessemmehoorde van den
Krijchs-helt.Ende fiet, daeris hy. Weeft gegroet
myn lieve Thrafo. Thr. 6 Mijn fiefThais, myn foetert, hqe
gaet het al? Hebt gy ons vyatlieWegen die farenfpeel
ter? [Pa. Hoe aerdjg! hoe fraey doethy voor, intecrftaen
comen!] Thr. Hertefijckfeer, em dat nau verdienfte.
Gn. Laetons danter maeltijt gaen, Wat blijftgy hier staea?
[Pa. Sietdaer, denanderen: f—opot, fodeckfeI] Th. Alsgy
Wilt, aen myis geenschorting. [Pa.IckfŠlder bygaensende
myhouden, ofick nu eerft uytquam.] Thais, ye
Waers? Tha. Wel Parmen6! heb jc&a daera datisfeecke
goet. Ia ick ga strax uyt., v,.,,. ' ..
èa. Waer henen Tha. Wel, fiet gy desen man niet?
Pa. 1a ick, ende hetis myleet. Alsgy Wilt, de prcfentcnvam
Phaedriafyn u by de hant.
Thr. Waer toeblyven Wyhier faen'WaeromgaenWy
niet vanhier? Pa. Ickbidudat hetons geoorloffy, be
houdens u goede gratie, metThais een yvoort te fpreecken,
gpdchacr tc ycrcerendat ons goctduntkt.
'..:'. I.
Thr. Ick
14$ P. T E rentii
THR. Perpulchra credo doma, haud no“rˆ ssaili‰.--
pae. Res indicabit. heus, jabere uffos fora ';
Exire, quosjassi. ocyus procede tu hut..
Ex ®thiopia ess ufque hac. THR. hic fumtfre mimae
gy. rj pae. abi tu es Dore? accede huc, hemi Eunuchumi,
fubt.
ggam, liberali facie, quam. atate integra!,,,
TH. Ita medi ament, honeftus eft. p., quid te ait Guatho?
Aumquid habes, quod contemmas? quid tuaatem Thrafo?,
Tacemt: fatis laudamt, fac periclum in literis
JFac im palafra, im muficis: qu¾ liberum?
scire equom sf adolef�eptem flertem duje.-t,,, p.
THR. Ego illam eunuchum,sssst opus, vel f—brius.
Pae. Atque hac qui missi, minfibifolipoftulat
Te vivere, 3 fua caess excladi ceteros:..,.,,T
Aequepugna narrat, neque cicatriret fuavi irct 
offumtar, neque tibi sifat: quod quidam fuit.,!-,-,-,-,' ' rr;
Verum, u“i malefiam- moa erit, ubi tuvole, i ¡ ' ' '. ' '
P tempus tibi it, fat habet, fitum resipur.'' ';
THR. 2pparet ferv—m hunc esse domimi pauperis;,.
A1iferique. GN. mam herclc nemo poffet, fatfce s. 'É I.
gui haberet qui pararet aliwm, hunc perpeti..;.;.. É
P.4. Taee ta, quem egresse infra infimos amni puto.' ';
Homines. mam, qaikws animium affemtari induxerij,É
estamma petere te tubum poffe arbitror. 
, i :
THR. Iam ne imuj? TH. bos prius "'' volo,. 2. t i._   introducam,'&, 44a. T. in
. ': ot, vo 1 nv;.'.
&imul inwperabo. pVÀ; cantim4axea. n. viJentior /..
THR. Ego himc abepit fians apperire.'p.4. haud rowvenit, ' '
na cum amica ire insperatorem. imviam. '''.'
Thr. Trelijckevereeringen, denck ick: geen gelijck
by d'onfe. Pa. De faeck f‰l't uytWijfen. Hou daeF! laet
f strax hier voor de deur comen, dieickgefeydt had. Comt
gy hier voor den dach. Dit meyfkenis aiginsuyt Moo
ren-landt van daen. Thr. Dit gisick op deftich croonen.
Gn. Qualijck foo veel. Pa. Waer fijt gy Dore? comt
hier. Siet, daer hebt gy eengefheden. Hoefraey vanaen
ficht, ende recht op sijn jaren! Tha. Waerlijck hy is
schoon. Pa. Wat fegt gy Gnatho 3 hebt gyd'eryet aen te
verachten. En gyThrafo? Sy prijfenhem genoech met stil
fWijgen. Thr. Neemt een proeve vam hem in materie vam,
geleertheyt, inexercitien vajichgf, in de Mufijke; ik fal
goet doen, dat hyervarenis in al 'tgene een vry gebor Iong
1man toe-comt.Thr. Alshet te pas quam, fouickdien gefhe
dem, alWaer ick nuchteren, Wel eens! Pa. Ende die defe vera.
eeringen stuyrt, die en begeert niet dat gy hem alleen fult
tendienfte staem, of dat om sijnen 't Wille andere Werdem
uytgestoten. Hy Weet van geen Veldtflagen te feggen,
daerhy im getpeefi ss: hy pronckt niet metsyn litteyckens.
HyWil u oocknietbeletten, gelijck eenen doet: Maer als
het ugelegenis, als het ubelieft, als hetu te pas comt; foo
is 'them genoech dat hydaningelatenWert.
Thr. Men can aen defeknechts Woorden Wel hoorendat
fyn Heereen calis moetsyn, ende een armen bloet.
Gn. Dat is feecker: W‰nt had hygelt om eenenanderen te
coopen, hy foudefich met desen, dat Weetick Wel, niet con
nengelyden. Pa. SWijgt gy vryftilgy bloet, den vyelken ick
achte beneden alle de geringfte mienfcben van dc Werelt.
Want deWijlegy u stelt, om foo eenen na de mont te fpre
ken, ick geloofjenu om eenfukbroots door een vyeffou
jagen. Thr. Gaen Wy nu, ofmiet?
iŒŒø™• �‡œen brengen ende bevelen
t'gcne ick tefeggen hcb: daer me'e com ick terftont yvcct
uyt. Thr. Ickga henem, Wacht gy haer.
Pa. Te vetem het en paft nict dat een Commandeur met fijm
boel over straet fal gaen.
1 Thr. Wat.
136 P. T E rentii
rr. 24idtibi ego multa dicamsalomini; fmilis er.
GN. Ha, ha, ha. fHR. 4aidrides? GN. iuc, quod dixti
modo, `
iladde Rhodio dictum eum im memtem veni,.
Sed Thairexit. THR. ab;, pr¾curre, ut/mf domi
Parata. GN. fiat. TH. diligemrer Pythia,
cre, f Chremes huc forteaademerj,
p? ores, primam at maneat: /? id mom commodum ess,
edear: fidom poterit, ad me aaaucia.
Pr. Ita faciam. aid? quid aliud volui dicere?
Hem, curate i}sam dilig grwrgiaem.
Pamjad/t‡, facite. THR. eama, TH. vos mefequimimi.
ACTUS ill. s c n A 111.
C  M s, P y, A s.
c. D Rofecto, quamto magi, magifque cogito,
¢imirum dabit hac Tha& mihi; magmam malume:
Ita mevideo ab ea afiutelabefa&arier.
Iam tum, cum primumjt me ad fe accer/er,
(Rege qaˆ, quid tibi cum,s me moram quidem)
Prbi vemi, cauefam, ut ib; mamerem, repperum,
4it rem divimam feciffe, & remJeriam
Velle agere mecum. jam tum era, f�fficio '.
Polo malo haefieri omnia. ipfa accumbere
tecum, mihi fefe dare, fermonem qu¾rere.
JVbifriget, huc eva/e, quam pridem pater
3 matermortui essemi. aico, jˆm a,.
Sam ecquod habeam, & quam longe ˆ marj.
' Credo ei placere hoc, ferat fe ˆ me avellere.
Poffremo, ecqua imde parva perifferforor;
°r4m &
Eunuchus., 13i,
Thr. WatWil ick uveel feggen't Is fooHeer. too knecht.
Gn. Ha, ha, he. Thr. Waefšmlacht gy? Gn. Om 't gene,
gydaerfegt: ende voort comtmy in denfin't gene gyver-.
telde van dienjongman van Rhodes. Maer ThŠis comit uyt.
Thr. Loopt voor henen, ende mae& dat 't huys alle ding
claeris. Gn. Ick fal't doen..
Tha.Pythias mae& dat gy yyel forgedraegt, indien by avon
tuyren Chremes hier c—mt, dat gy heml)id, voor eerft dat
hyvyatWachte; indien hem dat fet gelegem is, dathy cens
yvcder come: foo dat oock niet Wef‘fi cˆfi, foo brengthem
by my. Pa. Ick falfo6 doen.
Tha. Maer, yvat Wotd ick daer noch feggen Hoort,
draccht Wel forg voor die Maecht, mae& ‡‹t gy by huys
fijt. Thr. Laet ons gaen. Th. Meyffems volcht my.
Derde Bedrijf derde Uytkomst.
C H R M s, P x t H 1 A s.
C. V. OorWaer hoe ick my meer bedenck, hoe ick meer
vreefe dat defe Thais myvry Wat quaets fal brou
vwen: fooloofefijck, bevind'ick, dat sy my ondermijnt.Van,
eerften af, dat sy my lict halen (yemandt mocht vragen Wat
ick met haer had uytftaende. Tertterelt miet. Ick kendefe
felss niet) alsick quam, vont sy een oprfˆeck om myyvat
opte houden.Sy feyde dat sy mujuyss offethande hadgedaen,
ende doch van eenfaeck vah geWichte, met my had tefpre
1¢em. Vandoe afcreeg ickacfiter dencken, dat dita! op een
arch lach. Sy ging miet my aen tafel firtem: sy schickte haer!
na my: sy focht een praetjem. Als sy niet veel Wift te feg
gen, quamfyeyndeljck daer op, hoe lang mijn Vaderende `
X1oeder Waren doot geWeeft. Ickfeyde, al lang. Jorders of
ick cenige Hof-ftedete Sunium hadleggen, en hoc verre We!
van zee- (Ick geloof dat sy daer finin fieeft, ende my dieWel
van 'thert foŸde Willen binden.) Eyndelijck ofick daer vam
daen cenSuftcr, als'fe noch clcyn Was, Was quyt 3¡;
I 1, Cny
131 P. TERENTII
aequ‰ cum e4 mma; quidhabuiffet, cum perit;
®cqu‹ eam poffetmofcere. hac cwr quaritet?
©Ààlla forte, qua olim pert parvola
soror, hanc fe intendit esse, at effaudacia.
Verum ea/ vivit, ammormata ess fedecim,
Aommajor: Thai, ego quam fum, majufcula ef;
A4jffe porro orare, ut vemirem, ferio.
4ut dicat quid volt, aut m“olea me/fet.
Avom hercle vemiam tertio. heu. heus. P. hic quˆ eft?
c. Egofum Chremes. P. 6 capitulum lepidu“mum.
P. Dico ego mi infidiau fieri? P. Tha� maxumo
ZTe orabat opere, ut cras redires. C. rae eo.
P, Fac amabo. c. mom poffum, imquam. P. at apud mos hie
m4/se,
Dum redeat ipfa. c. mihil mimua. P. cur mi chremes?
c. Malam rem. abˆ himc? P. ss issuc ita certum eft tibi.
aemabo, ut illuc tramfeau, ubi illaeft. C. eo.
P. aebi Doriam, cito hwmc deduce ad militem.
ACTUS 1 I I. S c N A IV.
A N r I p H o.
4. H Eri aliquot adolefcentuli comum im Piraeo,
In humc diem ut de ffmbol‰ essemus, chaream ei re;
Prafecimua: dati ammuli: locum, tempus conftitutum eft.
Pratert tempus: quo im loco dictum eft, parati mihil ef.
Homoipfe mufquam effimeque fcio, quid dicam, aut quid com
jetem.
Aame mihi hoc megoti cateri dedere, ut illum quaram:
Idque adeo vifam,/ domi eff. quifham hinc ˆ Thaide exit
Jir
Eunuchus. 133
den: offer noch yemant anders Was by geveeft. Watfe aen
had, doenfe verloorenWiert? offe noch Wel te kennem foude
fyn Waerom foude fyhier foo na vragen, tenWaer datfy
(gelijck dat volck. stout is) Wildeftaende houden die Sufter
tsijn, die ecrtijtsjongsynde is Wech gerae&? Maer indieim
defelvige noch leeft, so isfy fefthienjŠren out. niet meer: en
Thais ivry Wat ouder danickben. Sy heeftmy voort met
grooten ernftlaten bidden, dat ickdochfoude tveer comem.
Sy machfeggen vyat sy my hebben Wil, ofmy met vreden
laten. Ick falfeecker voorde derdemael niet Weder-comen.
Hou! hou! Py. Wie is daer? Ch. Ickbent, Chremes.
py. O foete man! Heb jc&a daer?
[Ch. Ick feg noch eem datmen my foeckttebedriegen.]
Py. Thais h&eft ufeer ernflelijck lat�n bidden, dat gyaloch
morgen fout Wedercomen. Ch. lckga telandeWaert.;
py. Comt doch Weer, ey lieve. Ch. Ickfegdatick nict en
can. py. Blijft dan hier by ons, tot dat fyWeer-comt.
Ch. Geenfins. Py. Waerom, lieveChremes? Ch. Wat. de
plaeg! Blijftmy van't fijf.
Py. Als gytdanfoo gefint fijt, foobid ick u, gaet gins aen,
daer sy is. Ch. Ick gahenen. Py. 't Sa Dorias gaet ras, cn
Erengthem tot den Soldaet.
Derde Bedrijf vierde Uytkomf.
A N T I P H o.
Anr.  Ifteren sijn Wy ettelijcke jonge. luyden aen de
haven, daer tiy de tracht haddem, t'famen ver
fproocken, om op desendach goet chier te maecken, van't
gene Wy hadden toe geleyt. Wyhebben Ch¾readaer com
Imifsie v‡n gegeven: yedersynring te pant latende, is tijt em
plaets beft�mt. De tijt is vošrby Tter plaetfedaer 't gefeydt
Was, is geen gereetschap altooi. De Karelis felf nergenste
vinden: i�kWet oock niet Watick feggenfal. ofdencken
Nuhebbenmy de andere belaft, hem tefšeken: fogaickdam
ficnofhytchuys is, Wic cQmtdaer tot Thais syyag;
I3 1
134 P. TERENTII
is ef, am non eff: ipfa e quid hoc hominis? qui ef hic or.
matus?
2gid illud mali eff? mequeofatˆ mirari, meque comjicere.
A'/, quidquid eft, procul himc libet prum', quid/tfcifcitari,
ACTUS 111, s c N A V.
C H as x = A, A N T I p H o.
C. N. Um qui, hic eft? memo eft. mum qu‰ hinc mefequi
tiar? memo homo eff..; '
Jam me erumpere hoc licet mihi gaudiumspro Iupiter!.
&amc tempa' profecto eff, cum perpeti mepoffem. interfici;
: Ne vita aliqua hoc gaudium comtamiae, gritudine):.
$ed meminem curiofum interveairemum,,;, '
3gi mefequatur, 4oquo eam, rogitamdo obtundae, emitet,
29id geffi. tm, aut quid latu,/, quo pergam, unde emer
3am, ubi ssem
effitam hunc mata, quia mihi 4a4ram famae/ mam me
infamiam?
24. dibo, atque ab eo gratiam hanc, quam video velle, imibo.
charea, quid eft quod/ic ge$t‰? quid/ibi hic vefitu, quarit?
2gid eft, quod lata/“s? quid tibi vafatˆ mefamae? quid
mae,
Affecta? quid taces? c. ‰f�a d; e, bo;,! amice
Salve: memo eft omnium 4em: ego magi mume caperem
quam te:, 1,. i
24. Ayarraiffur quass quid/et. c. imo ego te oifecr4. hercle, a?
audia. '. I I ' ' .., T.   .
A'ojfir. han, quam frater amat? a.,ai;. nempe opimor
n: Thaidem." ' ' ',. ',, É.::
9; ipfam.,4. /. commemisera-, g, quadam bodi�
imala,--..:
or.. ' '..  I, '.. .
3.
Eunuchus. 135
Ishy't, ofis hy't niet? Hetis de manfelfi, Wel yvatvent
is dit? Wat is dit voor cen cieragie? Wel, Wat plaeg is dat
refeggem? Ick can myniet geno‘g verWonderen, of verfin
nn.Dan, het sy Wat het Wjik moet hier, van werre staende,
dit eerft eens afsien.
Derde Bedrijf; vijfde Uyikgmf.
C H A 1 R A, A N r 1 P H o.
Ch. I Shier niemant? Neen 't. Volgt my hier uyt dem huys
niemant? Niet een mensch TMach ick u Wel uyt
berften van blijdtschap O Iupiter! Nu iffet voorWaeralfoo,
dat ickfou mogen lyden, dat my yemant om hals bracht,
ten eynde defevreugde, indien ick langer leve, niet Wer
de befoetelt met eenige droefheydt. i(t mogelijck
datter nuniet een verneem-al op flach comt, die myalle vwe
ge nagae, die myaent oor relle en quelle, yragendeWaer;
šm ick dus in myfi schick, ende fooyrolijck bcn, Waer ick
uyt eenhoekyafidaen come, Waerickna toega, hoc ickaen
defe cleedingben gerae&t, Wat ick daer me'evoor heb, of
ick oock Wijs fyj‡an ofick van myn finnen ben berooft '
Ant. Ickfal byhem gaem, om diem danck tebehalen, die ick
fie datby hemtebehŠfen is. Wel Chaerea Wat iffer, dat gy
foo in uschick fijt? WatWil defe cleeding feggen: hoefijt
gy foo vrolijck? Wat hebt gy voor bent gy oock by u fin
ncn? hoe fiet gy my foo Thoeft aen? Waerom fprec&t gy
niet?
Ch. 8 Heyligen dach van een mensch! & myn vriendt,
Weeft gegroet, Daer is niemant inde Werelt, die ick nulic
wer foude sien, als u.
Ant. Vertelt my doch Wat van de faeckis. Ch. Ia feecker
ick Wil u liever bidden dat gy 't hoorep Wilt. Kent gy
ditVronmens Wel, dat myn Brocder onderhout?
Ant. Iaick: Wel verftaende, ick meen Thais. Ch. Die felfie.
Ant. Sooligh myin't hooft.
Ch, Sckcre maegtishacr hcden gefkhonckcn, ecn acnficht
c, ' ' T T1 4 ' ' " dacr
136 P. TERENTII
Virgo. quid ego ejus tibi mumc faciem pr¾dicem aut laudem�
2mtipho.
cum ipfum memorˆ, quam elegans formarum ffetatorssem?
qm hac commotus fum. 4. aim'tu? C. primam dices, fcio./?
videris.
guid multa verba? amare c¾pi. forte fortuma domi
guidam erat eunuchua, quem mercata fuerat frater Thaidi:
Aeque Ê dedutua etiam tum ad eam. fummomuit me Par
raereo
Tbifervua, quod ego arripui. 4. quid id efi: C. tace sst, citia
audie.
Vt veHem cum illo mutem, & pro illo jubeam me illuc du
cuer.
4. Pro eumuchon'? c. fic ess. 4. quid tamdem ex ea re ut ca
peres commodi?
c. Rogau? viderem, audirem, essem ama, qua cum cupiebam
4mtipho.
xum parva caufa, aut parva ratio eff traditusfum mulieri.
Illa illico ubi me accepit, leta vero ad fe abducit domum,
Gommendat virginem. 2. cui? tibi me? c. mihi. A. fatis tu
totamperp.
g: Edicit, me virquifqmam ad eam adeat,& mibi, me abfce
dam, imperat,
fm interiore parte ut maneam folus cum ssla. ammu,
2Terram intuems mode}fe. 4. mifer. C. ego, inquit, ad c¾mam
himc eo:
2bducit fecum amcillam: pauca, qu¾ circum illam essemt,
maaemt
sovitia. comtimuo hac, adornamt, ut lavet.
dhortor, properemt. dum apparatur, virgo imconclavifede?,
: fabulam quamdam pitam, ubi inerat pi“ura hac,
wvem ----
. 24
Eunuchus> 137
i
i
daer vanick niet veelbyuWil boogen, ofroemen Antipho,
deWijl gy my kent, Wat eenkŸrlijcken schouWefvan
schoonhedenick ben. Ickontfelde myals ickfe fach.
Ant. Wat gy fegt? Ch. Gy fult feggem, Weet ick
Wel dat sy j de reft paffeert, algy'fe c—mt te sien. Wat
Wilick veel Woorden maecken? Ick heb'er myn finnen op
beginnen te stellen. By geval Was'er tot onfent eenMan
geen-man, die myn Broederhad gekocht omThais te ver
ceren, maerWasals nochdaer nietheen gebracht. Doe luy
fterdemy onfen knecht Parmeno Wat int oor, dat ick graeg
aen-nam. Ant. WatWas dat? '
Ch. MetfWijgenfult gy Winnen, om het eertehooren; te
Weten, dat icksyncleederen, endehy de mynefou aendoen,
ende laten my insyn plaets daer henenleyden. Ant. In de
plaets van den Man- geen-man?
Ch. Ia. Ant. Wat genot fout gy doch daer uyt-trec
ken?
Ch. Vraecht gy dat? diete sien, die te hoorenfpreecken, by
die te sijn, diemynsherts begeeren Was. Wat dun&t u An
tipho, is dat eencleynefaeck, offlechte reden? Summa ick
ben Thaiditer hant beftelt, Soo haeft sy my had ontfangen,
brengt fymy met blijtschapbinneninhaerhuys, endebe
veelt my defe Maegt. Ant. Wien? u? Ch. My, Anr. Da
Was immers de cat dekaes nietbevolen, demc& ic&?
Ch. Sy verbiet expreff�lijck, datmengeen Mans perfoon by.
haer fal laten comen, ende belaftmy niet van haer tegaen,
maer te blyven alleen, byhaer alleen, intbinnen vertrec.Ick
lknite haer eenstoe, siendeheufkens voor myneer, Ant.On
noofeltje!
ch. Ick ga (feyde fy) uyt eten: ende nam eengesteep van
meyffensTmede. Eenige Weynige bleven t'huys, died'er
noch niet lang geWoonthaddefi, omomtrent de Dochter,
tesyn. Sy stellefi terftont toe om haerte baden. Ick porre
dat sy haer Wat haeften fouden. DeWijld'ergereetschap,
Wortgemae&, fˆt de Dochter indevertreck-Kamer, siende
9mhooch nagcnschildcrije, daer in stont, hoc dat Iugite;
T T I 5 Qgelijck
I 38 ' P, TERENTII
2go pacto Dana¾ missffeajumt quondam imgremium imbrem,
4areae.
°gomet quoque idfpetare c¾pi. & qua comfimilem luferae
Iam olim ille ludum, impendio mag‰ amimm'gaudebat mihi,
2eam fefe in hominem comvertiff�, atque per aliemau tega
4
Eacum factum mulieri, vemiff�per implwvium clanculam.
44em Deum? qui templa c¾li fumma fmitu com.,,.
Ago homuncio hoc momfacerem? ego vero illad feci, ac lubent,
Hac dum mecum reputo, accersstur lavatum interea virgo.
, lavit, redia: deinde illam in le&o illa comlocarumt.
e$to expe”am, /iqaid mihi imperemt. venit wma, hea tu, in
qwt, Dore
cepe hoc fabellum, ventulum huic/efacito, dum lavam u.
Wbi mos laverimae,/svoler, lavato. accipio tri�.
4. Tam equidem i}suc os tuum impudem videre mimjam
vellem,
2ai esset fata, fabellulum temerere 4ssmum tamtum.
C. Kix elocuta ef hoc, forasssmul omnes proruum, fe:
4beant levatum, perrepumt, ita auffa, domjnj,j; abfumt,
Interea fomma, virginem opprimit. ego limˆ fpeto,
Sicperflabellum claacalu‰, & ssmul alia circumfpeta,
Satin'exploratafmt. video esse: peffulum offio obdo.
4. 24i4 tum? CH, quid quia tum 3 fatue. 4. fateor
�H. egom' occafionem
Afihi offentatam, tam brevem, tam optatam, tam inffera
ta,:
4¡itterem? tum polego & essem'vere, qui/ multa,.
, sane, hercle, ut dic‹. fed imterim de fymbol‰ quid,
i ' ' ' 'i i. ;
-. aciam efi ;  ..
fragi et ubi amiw? ch. i,., apud
uum.2j. "
[p. 13]
gelijckse seggen) indeschogt van Danaeeenggudegregen
hŠdlatem vallen.Ick begon selfs mede daer op tefpeculeefn,
ende, om dat hygelijck fpel Wel eer gefpeelthad, als my in
de/m tuae, foo joote mynhert noch veel meer, demtÛemde,
dateen God fich in menschen gedaente had verandert, ende
op een ander mans dack, door de Logie Wasgecomen om
'tVroumens te bedriegen. Maer yyat God? Die de Tempelen
des Hemels door den Donder doet daveren. Soud' ick bloet
jen dat niet doen � Ia, ick hcbt foo geclaert, ende dat met
vermaeck. Alsickdus sta en peyns, Wort ondertufschen de
Dochter gehaelt om haerte baden. Sygaethenen, fyWaft
haer, sy comt Weder. Daer na leyden fyhaer op't bedde.
Ick sta enWacht offy my yet WildehbelŠssen. Tem eerfsem
comt'er cen, hou D ore (sey;'{e) neemt dese Waeyerende
macct haer foo een coeltjen jm'e aemsscht, deWijlenWy ons
Wafschen: als Wy ons gebaeyt hebben, cunt gy, fqogy
Wilt, u dan mcde '. jj. ick ncem'se acn, niet een f�
dige tronic. '.. .
At. Ick had om een licfdinck dat onbeschaemtback- huys
Wel cens Willen sien, hoe dat stont, dat gygrooten eseldie
Waeyerinde hant had. Ch. Syhad naulijx uyt, offy loopen
alle mct een gcdruys de deuruytna achtcren,. om haer te
Wafschen: SyTbarcsien tieren, gelijckhet dam toegaet, als't.
hcck van den damis. OndertŸfschen de Dochter yyert met
destaep bevangen. Ick fie het foetjemraen, so overhoex, by de
Waeyerheen; met eenem fie ickeens ront-om naandere din
en,'ofalles gockWel verseeckert Was. Het Was vwel. ick
Šoede schuyfvoor de deur. Ant. Wel yvat doen voort?..
Ch. Wat? Wat dgen voort: Wel fot! Ant. Ick bekenf.,
Ch. Soud' iekocfo schoomem gelegentheyt, die myvoor een
cortentijt versche™n so geWeft, f—onvefWacht, latenpaff�
renDanfoud' ikinder dŒet geWceftsyn't daerik doem.
voor uytging. Ant. 't Is voorvyaergelijckgy segt, Macr.
aergaende. onstiggeleydc gelt? Ch. Aelle&is beftelt. Anti Gy
ffjt ccn degelijckknecht, Waerss totuWent? Ch. Neen,
maer by ohsefiwry-gelaten knecht Difcus.
Ant. Dat.
14o P. TERENTII
4. Perlonge q? sed tamte ogyae properemw. muta 've
sem.
cH. Vbi mutem? per: mam domo exulo mune. metuofra
freme,
Ave imtafse porro autem, pater me rure redieritjam.
4. Eama ad me: ibi proxumum ess ubi mutet. cH. re&te
dic‹.
'Eamua: & de i}sac/”mul, quo pato porro poss“m
Potiri, con/ilium volo capere uma tecum. 4. fiat.
ACTUS IV. SCENA I.
D o R 1 A s.
Zo. I sra me d amemt, quamtum ego illum vidi, mom mihi!
timeo
Misera, me quam ille hodie infama' turbam faciat, aut vim
Thaidi,
A'am po4uam ie advemit chremes adoleftema, frater vir.
41mus,
Rogat, illum admittj utjubeat. ille contimuo irafci, meque
¡re audere. Thais porro imare, ut hominem jwviter.;2
aciebat retimema; ill‚. caufa: quia, illa qu¾ cupibat
Deforore ejusindicare, adeam; em tempus mom erat.
Imvitae tri}7js. manfit ibi, illa cum illosermonem occipit.
JMiles verofibi putare addutum amte oculos amulum,
´olaitfacere contra huic gre: heu, heu, inquit, puer hue
Pamphilam
erse, ut deletet hic mos. illa exclamar, miaimegemtium.
? convivium illam? miles tendere indeaajargiam.
aram/ibi clam mulier demia, Jam muhjueauseram,
/, abiprimum poterit. seseiuiaef-iauae. j i."
_
A c r u
Eunuchus. 14r
Arit. Dat is verre vam dehamt: maerlaetWy ons te meer
haeften. Tre& andere cleederenaen. Ch. Waerfalick die
aentrecken? IckWeetgeen raet. Wantick bennuuyt den
huys gebannen: ick yrces dat myn Broeder binnenis, oock
daimyn Vader van de Hof-ftede nu mochtt'huys gecomen
fyn. Ant. Laet onstot onsent gaen, daer ift naeft omute
vercleeden. Ch. Gysegt Wel. Laet ons gaen: endedan Wil
ick oock met uterade gaen, hoe dat ick die Dochter verder
tot myn yvil mach crijgen. Ant. SecrWel.
Vierde Bedrijf, Eerfte Uytkgmff.
D o R I A s.
D O. V. OorWaer, na dat ick aen die man heb connen sien,
vreese ick (Helaes!) dat hy meteendollencopte
gen Thais eenich fpelfal maecken, šfte eenich geWeltˆen
sechten. Wantna dat Chremes, de Broeder van die Dochter,
daer is aen't huys gecomen, bad sy dat hyhem Wilde laten
incomen. Hy Wier terftont quaet, ende dorfthet even Wel
niet Weygeren. Thais hiel voortaen, dat hyhem doch Wat
foude nooden; dat dedefy om Chremes Watoptehouden, de
Wijl daerggentijt enWas om te seggen,'t gene sy hem aen
gaendefynfufter had te openbaren.Hynodthem, maer noo
de genoech. Chremes blijft: sy begiht strax methem praet
te maecken. Maer den Soldaet, meynende datmenhemidaer
een party ondersynoogenhadWillen brengen, Wilde haer
Wederom eenfpijtdoen. Houjongen (seyt hy) haclt Pam
phila hier datfy ons vwatvermaecks aend—e. Geenfins(roept
fy) Sout gy haer over een tasel doem comemfpeelem? Dem
Soldaet daer aen 't kijven. Ondertufschen doet Thais haer
Iuyveclen heymelijck van haer, epdegeeftse my om Weg,
te brengen. Datis een teyckendatfy vooiseecker, foohacit
fy can, ccnfluypert maecken fal.
[p. ]
A ctus I V. SCENA 1 1. ' :
.
 P H A D 1 a.
p. Um rus eo, coepi egomet mecum imper vja,
Ita ut fit, ubi quid imamimo eft mole}sjae,
.liam rem ex alia cogitare, & ea ommia in
Pejorem partem. quid opu' eft verbˆ? dum hac puto,
Pr¾ter� imprudems villam. longejam abieram,
cum semff. redeo furfum, male vero me habemi.
Vbi ad ipfum vemi divorticulum, com7jri:
Occepi mecum cogitare, hem, biduum hic
Mamendum ef folifme illa. quid tum pofsea:
Xihil eff. quid: mihil: / mou tamgemdi copia ess,
Eho, me videmdi quidem erit?/? illud aom licet, 4
$altem hoc licebit. certe extrema linea
{mare, haud mihilef. villam pratereo sem.
Sed quid hoc, quod timidafubito egreditur Pythia r
ACTUS I V. SCENA 111.
P  H I a s, P H A m D R 1 A, D o x 1 a s.
3 r f. N.
PrAU Bi illum egofcelerofum misera, atque impium imve- 1
( miam? amt ubi
2sarm? hortime tam audax facimus esse aufum? PH. per.
hoc quidsst vereor.
Pr. ssgim imfuper etiamfcelu', po$quam ludificatu' eft vir
gumexa.
pressem omnem misera difcidit, eam ipfam capillo comfdir,
PH. Hem! Pr. qui munc/ detur mihi,
giba facile illi in oculo, involem veaeff.,!
PH, Pro
Eunuchus. i43
I .
Vierde Bedrijf ttttede Uytkomf,.
P H An D r 1 A.
Ph D EWijle ick op de gang Was na de Hof-ftede toe,
begond' ick onderWegen (gelijckhet dan toegaet,
als meneenige quelling in't hooft heeft)met myngedachten
het eenuyt hetander te trecken, ende dat alles tenarchftem.,
Wat Wilick veelseggen terWijlen ick dus ga peynsenga
ick de Hoftedeonwvetende voorby.IckWasˆlversevooft
gegaem, eer ick het t Wiert. Ick Wederterugge,
niet yvel te vredenfynde. Alsickaendelaen Wasgecomen,
bleef ickftaen. Ickbegontedencken by mynselven. Wel
hoe Sal ick hier geheele tWee dagem moetenblyven fonder
haere Wat ift nu? dat is niemendal. Wat? niemendal?
Indien het my niet en mach gebcuren haeraen te raecken,
Wel, fˆlick'se‰am oock niet mogen sien?. mach myhet eene
niet geWerden, hetander fˆltenminften geoorloftsyn.Voor
vwaer de minne metter oogente ocfseneis me'eal wvat. Ick
ga de hoeve alyvillens tpeer voorby. MacrWat isdit, dat
Pythias foo ontfteltfooschiclijckuytcomt
Vierde Bedrijf. derde Uytkomf.
P y r H 1 A s, P H An d x 1 A, DoRrAs.
19 Y. Elaes! vwaer fˆlick dien Godloosenschelm vin
den? Waer fˆlick hem nafpeuren? Sulcken stou-
ten stuckte dervenbeftaen! Ph. Wat placg! Wat mach
dit sijn? Ickbem'er imbecommert.
Py. Ia noch, na dat den schelm de maecht hceft onteert, hecfi
hy haer daer-en-boven de cleedercn, oharm, van'tlijfge
scheurt, ende hethayr uythet hooft gehaelt. pH. Watte!
py. Dathy my nuvoorquam, ickfouichem licht met mjm
nageleninsyngeficht vliegen, dicnmoordcnacr! Ph. Ick
[p. 144]
pfr. Prose&ionefcio quid absemtemobˆ turbatum ef domi.
4dibo. quid iftuc? quidseyfima? aut quem qu¾rœ Pythia,
pr. Hem Phadria, egom' qnem quaram? abi himc quo dig
mu'es cum dom‚ tu‚
Tam lepid�. PH. quid iiuc ess rei?
Pr. Rogam me? eumuchum quem dedii mobis, quas turbae
dedit!
Vitiavit virginem, quam hera dederat domo miles. PH. quid
44s?
per. remulemta es. Pr. utimam /'e//eme, mihi qui male vo
lumt.
D. aeu, obsecro mea Pythia, quid iuc mam momrifuit?
PH. Infamis: qui iffuefacere eumuchus potuit? Pr. ego il
lum mefcio
guifuerit: hoc, quodsecit, res ipfa imdicat.
Virgoipfa lacrumat, meque, cum rogites quid/t, audet di
cere.
Ille autem bomusvir mufquam apparet. etiam hoc miserafu
fhicor,
aliquid domo abeumtem abulifse. PH. mequeo mirarifatis,
sQuo abire ignavos ille possit longius, missdomum
JForte; nos redt. Pr. vise amabo, mum/ e. pH. jamfaxo
csef.
2. Per, obsecro. tam infandum facimus, mea tu, me audiv,
quidem.
Pr. At pol ego amatores mulierum esse audieram eos maxu
nm0
sed mihilpotesse: verum miser¾ mom im memtem vemerat:
Nam illum aliquo conclafsem, meque illi commififsem vir
gunem.
ACTUS
I. E u N u. c H u s. 145
Ph. Ick Weet voorWaer niet Wat huys men hier gehouden
heeft, in mijn afyvesen. Ick fal'by h‡er gaen. Watifser te
doen Pythias? Hoe Woeltgy dus? Wien foe& gy3
Py. Wel Phaedria, Wienfoeck? Gaet daer gy hoort
miet uWefiraeye presenten. Ph. Watis dat te seggen?
Py. Vraegt gy dat? Dien Gefneden quamseys dien. gy
ons gegeven hebt, Wateen fpulheeft hy ons ¢
Hy fieft de Maecht, die denSoldaet aeh onse Ioffrou hadt
g onteert: Ph. Wat segt gy? [Watcomt my
ier voor?] Gy moet dronckenzy. Tfy. Oh ofse alle foo
dromackem Waerem, die my quaet gunnen.
Do. Wellieve Pythias, Watvreeider faeck is dit!
Ph. Gy raeft: hoheeft dateen Gefmedem connen doen?
Py. Wat hy geWeeft is, Weet ick niet: Wat hy gedaen
heft, fpree&t de faeck selfs. Dedochter fit en schreyt ende
als men haer vraeght, Wat 'ergeschietis, foo derft sy niet
fpreecken. En dien sijnen qu‰nt comt niet te voorschijn:
ende noch vreese ickseer, dathy, henengaende, noch uyt
denhuys yet fal hebben ontdragen.
Ph. Ick can my niet genoegvefWonderen, Waer dien traeg
aert verre fou connem gelšopenzyn, ofhy moetlicht Wc
der tot mynent t'huys gecomen zyn.
Py. Ick bidugaet e‰ f”t het ccns, ofhy'er is. Ph. Ickfalu
datelijck bescheyt seggen.
Do. Iemy! Ick heb myn leven, lieve Pythia, van foo
vreemdenftuckselss niet hoorenfpreecken.
Py. Maer ick had Wel hooren seggen dat het groote lief.
hebberssyn van vrouWen, echteŒ‰t sy onbequaemsyn:
doch het wvas my, och arme, niet in defifingecomen; ick
foude hem anders, ergens op gestoten œ, ende d
maecht nie; hebben,j.
K pierde
v 146 P. T. 'E R E N T I I
. ACTUS I V. S e e N A IV.
P H AE P r i A, D o R u s, P y T H 1 A s, D o R 1 A s.
rrE Xiforam fcelese: at etiam re$ita,
Fugitivesprodi male comciliare. Do. obsecro, pH. Oh,
Illud vide, o, ut/ibi diforfit carmusex.
Qgid huc reditio est? quid ve$tis mutatio efi?
Qgid marrau? paalum ss ceffafsem Pythia,
Domi mox ofsemdifsem: itajam ormabat fugam.
Pr. Habesne hominem amabo? PH. quid mi? pr. ‡fa&um
beme!
Do. Iuc pol ver beme. Pr. ubi eft? PH. rogitau? mom
'vides?
Pr. P'ideam obsecro, quem? PH. humc fcilicet. Pr. quˆ hic
eft homo?
PH. Qui ad vos dedutus hodie ef. pr. humc orul‰ fu‰
Xorarum mumquam quifquam vidit Phadria.
PA. Non vidit? Pr. am tu humc credidiffi esse, obsecro,
4d mos dedu&um? PH. mamquc alium habui meminem.
P1. aa4,
Xec comparandus hic quidem, ad illum eff. ille erat
Homea facie, & liberali. PH. ita vifa eft
Dudum, quia varia vesse exornatus fuit:
AJumc tibi videturf¾da quia illam mom habet.
Pr. Tace obsecro: quaff vero paulum interfiet.
~Ad mos dedutae hodie eff adolefcemtulus,
2gem tu videre vero velles Phadria.
Hic ess vetta, vietur, veternofa, senex
Colore mujsellimo. PH. hem, qua haec eft fabula?
eredigi: me, ut, quid egerim, egomet nefciam.
[p. 147]
Vierde Bedrijf, vierde Uytkomst.
PHAEDRiA, DoRus, Ps, DoRIAs.
Ph. et uyt gy schelm! Peer-aerf. gy noch loopert
H Comt Tvoor den dach gy tot schae-gekochte
4
ssf Ey lievebid icku. Ph. Ey fiet dat farfjem eens aen.
Wat een scheven beck tre&denschelm! Wat comt gy
hier Wcer doen: Hoe comtgy aen andere clederen aen?
Wat segt gy'er toe Pythias? had ickecn ogenblick vertoeft,
ickfoufieri niet t'huys gevonden hebben: so had hyhem al
rede toc geftelt om deurte gaen.,
Py. Ey eve, hebt gy de man doch? Ph. Souickhem
niet hebben?
Py. Oh, datis goet. Do. Ia seecker datis goet.
Py. Waeris hy? Ph. Vracght gy dat? Efifiet gy hem,
niet?.
Py. Sien? Eyfieve, Wiendoch? Ph. Desen namentlijck.
Py. Watis dit yšor eenen? ' ' '
Ph. Die heden tot uyvent is gebracht. Py. Niemant van
€. allen hccft desen oyt miet oogen beschouWt Phae
I1a.
Ph. Niet beschouWt? Py. Ick bidumeynde gydat de-
senmemf h tot onsent Was gebracht? Ph. DeWyiick nie
mant anders heb gehad. Py. Oh, T'enis geen gelijckenis:
qien anderemyvas schoon e˜ fraey van Wefm. T
Ph. Dat heeft uflus foogedochi, om dathy kakelbonte cle
; had, dichynufct en heeft, daeiom schijnt hy u,
celijck.,
Py. lckbidu fWijght doch fil; als ofhet onderscheyt cleyn
vyas.Picbyons fluSisgebracht dat Was eenjong geselleken,
gie ufoulŸften Ph¾dri‰, dat gy hem fiegt. Ditis en verval
1en, vermuft, verfuft out mafi, van couleŸrick Weet niet hoe. 
Ph. Wel Wat clapis dit? Gybrengt myfo verre dat ickselfs
nictcm vycct vwatick gedaenhebbe. Hougy! seg op, ij;
[p. ]
bo tu, emin' ego te? Do. emiffi. Pr. jube mihi demuo
refpondeat. PH. roga. Pr. vemifim' hodie ad nos? megae.
at ille altervemit ammos matum sedecim;
guem secum adduxit Parmeno. PH. agedum, hoc mihi
expedi:
Primum umde habes i}sam, quam habes, veftem? faces?
AMomrum homimi, mom diturus? Do. vemit charea.
PH. Frater me? Do. ita ess. PH. quamdo? Do. hodie.
PH. quam dudum? DO. modo.
PH. Qgicum? po. cum Parmenome. PH. morafre eum
prua?
Do. Nom: mec, qu‰ esset, umquam audieram dicier.
PH. Vnde igitur, meumfratrem esse, fciebau? Do. Parmemo
Dicebat eum esse: & dedit mihi hamc. PH. occidi.
ADo. Meam ipse imduie, poss uma ambo abierumt frau.
Pr, 1am fati' credˆ fobriam esse me, & mil mewtitam tibi?'
Iam fati' certum ef virgiuem vitiatam esse? PH. age mume
bellua,
credˆ huic quod dicat? Pr. quidi$ti credam? res ipfaim
dicat.
pH. Concede iuc paululum. audin'? etiam paululum,
fat ess.
Iojc dum hoc rurfum, chaream'/uam ve�em detraxit tibi
zoo. Fatum. PH. & ea ef imdutae? D. fatam. PH. &
pro te huc dedu“u' eff. Do. ita.
PH, Iupiter magne, ‡ fcelessum, atque audacem hominem!
pr. v¾ mihi,
.Etiam mumc mom cred‡ imdigmis mos irrifu mod˜?
PH. Mirum mi credˆ quod i}se dicat. quid agam, mefcio.
Aeu ta (megato rurfum ) poffumme ego hodie ex te exfcul
pere
. Verum?
Eunuchus. 345
icku gekocht Dor. Iaegy. Py. Laethy my nueens We
deromiantWoorden. Ph. Vraegt hem.
Py. Hebtgy yandagetot onsent geWeeft? neen, seyt hy.
Maer dienŠnderenis'ergeWecft, Àien Parmeno by ons hcefk
gebracht, een quamt van omtrem, seftien jaeren.
Ph. t'Sa, seg mydateerft: dat cleet datgy daer aen hebt
vanWaer hebrgy dat? Spreeckt gy niet? Dit monfter vam
een mensch! fŸlt gy't myniet seggen? Dor. Chaerea quam.
Ph. Mynbroeder$ Dor. Ia. Wanneer? Dor. van
dage.
Hoe lang geleden Dor, Daer fius. Ph. MetWien?.
Dor. Met Parmeno. Ph, Kende gyhem Wel. y.
I)or. Neen: ick had oock noit ho6tenseggenWie hy Was,
Ph. HoeWift gy dan dat het myn broederWas: a
Dor. Parmeno seyde dat hy't Was, en die gafmy dese cle
dren aen. [Ph. De plaeg!]
Dor. Hyselss trockdemyneaen: doegingen fyt'famen ter
deurenuyt.
Ph. Nu fiet gyWeldat ick niet dronckenben, of;
achtig. Nui$'t ken'lijck genoech dat de Dochter geschof
fiertis.
Ph. Welaendan, gy botte beeft, gy gelooft hem opsyn
seggen, doet gy?->
Py.TWat foŸickhem gelooven? de faeckselss die fpreeckt.
[Ph. Wij&Wat die Wech op. Hoort gy niet Noch Wat.
Het is fog Wel.] Segh my hu noch eens. Heeft Chaerea u
cleetu afgenomen?
Dor. Ia hy. Ph, Enselfsaengetogen
Dor. Iahy. Ph. Ende is in plaets gints nae tpe gegaen?
Dor. 'Tis foo geschiet. Ph. G groote Iupiter! Wat is di
eenftouten schelm van een mensch?.
; Wee my! Gelooft gy noch niet dat Wy lcelijcksijn be
ot?
Ick denck niet dat gygelooftWat desenseyt. [Ick Weet
nietWat doen.] Hougy[segt Weer dat het niet Waer en is.]
Can ick van daeg, še WŒerheyt met wyptamgem nict; u!
[p. ]
yerum? vidifim fratrem Chaream? Do. momi PH. mompo
tef/“me
Malofateri, video. sequere me hac. modo ait, modo megae.
ora me. DO. obsecro te vero Phadria. PH. im' imtro numcjam?
Do. hoi, hei. ', É
'PH. Alio pato homese quo modo himc munc abeam, mefcio:
24tum ef/quidem. tu me hic etiam nebulo ludificabere?
7r. Parmenom‰ tam fcio esse hanc techmam, quam me vi
vere.
2. Sic eft. Pr. jmvemiam parem ubi pol hodie reseram gra
442.:.'.':;
Sedmumc quidfaciendum censes Doria? D. de iaeroga,
Kirgine? Pr. ia: utrum, taceam ne, ampradicem? D. pol,/
fapi, '....
2godfci, nefc‰, neque de Eunucho, neque devitio virginis,
Hac re & te ommiturba evolves, & illigratum seceris.
Id modo dic, abifse Dorum. Pr. itafaciam, D. sed videon' i
Chremem? É ','i'i-: j' ' l. 1:
ahaisjam aderit. pr. quid ita? D. quia, cum indeabeo, jam
tumc c¾perat É. ' f. i, fio.
3 urba inter eos. Pr. tu auseraarum hoc? ego fcibo ex hoe
quid/iet.
f!,
ACTUS IV. SCENA. V.
CHREMES, P y T H. 1, A s.
A Ta/, data hercle verba mihi funt: vicit vimum quod
bibi.
24c dum accubabam: quam videbar mihi cssepulchre fobriae:
Poquam furrexi, mequepes, neque mem fatisfuum officium
facit.
?. chreme.C. qu‡ esehem Pythia, vah quamfomumcfrmofior.
Videre.
Eunuchus. 151
bal, halenshebt gymyn broeder Chaerea gesien Dor. Neen
ick. ,.-..
Ph. Ick fieWel, hyWil fonder swvaericheyt de rechteWaer
heyt niet bekennen: volght my dit henen: dan {eyt hyjae,
dah seyt hy neen. [Bid my quamfuys.] Dor. Qh Phaedria ick
bidu. Ph. Gaetftuxvoort nabihnen, Dor. Hey! hgy!
Ph. [Ick Wectanders geen raet om hier met eeren van daen
te geraecken, Want het is hier verkerft.] Gy r‡bout fult gy
hir noch met mygecken? Py.IckWeet foWel, alck vyt
dat ickleef, dat ditsarmenofynbedrijfis. D˜r: Tis foo.
Py, Ickfal voorseker van dage noch WelWat vindenWaer
mede ick hem betaelt fal fpeelen. Maer nu, Wat dum&u dat
ons tedoen staet, Dorias? Do. Spreeckt gy van dese doch
ter?;
Py. Ia, ofick'et fWygen fal, o melden? Do. Wilt gy Wy
flijckdoen, houd u ofgy nergens van enWift, nchyan den
Gefncden, noch van't schenden van de Maecht.. É
Daer mede fult gy u selven uyt alde hafpeling helpen;T�n�
Phaedria een aengenamen dienft doen. Seg naerdat Dorus is
door-gegaen. Py. Ick fal foo doen. I Do Maer fi�ick
Chremesdaer? Nufal Thais oockdatelijck hic: zya.:.
Py. Hge foo?. Do. Om dat alrede, als ick dactyan dacn
ging, fpelonder haerbegon re ontfaen. ' É
Py. Brengt dcse IuWeclen vyech: ick fil ayt hefWet ver
ftaen Watter gaens is. 
'. s
Vierde Bedrijf vijfde Uytkomfi. xx, '.,.,
., c H  M s,. P x.  1  $. s.
chV At! Wat! Ick vinde my bedrogen: de Wyn die
V ick gedroncken heb, is myn meef”�r gevyorden.
Endoen ick nšchaen taselfat, docht my dat ik—ch mooit
gens nuchteren Was. Nu ick ben opgeftaen, Willen my
de bcenen niet Wel dragen, ende het verftant dat leutert.
Py. Chremes.
.
Ch, Wie is dat? Ha Pythias, Maer! ossaiae;
--- T 7 dum K 4
15$ P. TERENTII
pridere, quam dudum? P. certe quidem tu pol multo alacrior,
Q. Perbum hercle verum hoc eft: ssne Cerere & Liberofrige?
Pema.
sed Thais multo amte vemit? P. am abtjam ˆ milite?
C. Iam dudum, atatem. lites fata fumt inter eos maxuma.
P. Nildixit tum, ut sequerere sese c. mihil, missabiems mihi
fmmuit.
'P. Eho, mom me id fat erat? G. at mefciebam id dicere illam,
miss quia
correxit miles, quod imtellexi mjmua: mam me extrussrforas.
Sed eccam ipfam uideo: miror, ubi huic ego amtevorterim.
ACTUS I V. SCENA V t.
f
T H A 1 s, C R E M E s, P y y H 1 A s.
C redo equidem illum jam affuturum esse, illam u
' eripiat: ssne
premiat: atquissillam digito attigerit amo, oculi illice
Affodientur. afgue eo ego illiu'serre poffum ineptias,
At magnifica verba, verba dum ssnt. verum emim, /sad rem
Conseremtur, vapulabit.
c, Thais egojam dudum hic adfum. T. ‡ mi Chreme, te ip
fum expectabam:
Scin' tu turbam hamepropter re essefatam? & adeo ad te au
timere hamc É,. '
Omnem rem? c. ad me? qui? quass jfuc. r. quia dum tibi
fororem fiudeo.
eddere, & refituere, hac atque hujufmodi fuae multa
paffa.;
c. Pbi ea eff? r. domi apud me. c. ebem! r. quid eff?
ducta ita, uti reque illaque dignum eff. c. quid aœ T. i4
quod res eff,.  '.-
[p. 153]
dun& mynuWel datgy zyt, dan fius? Py. En seecker
Chreme gy zyt oockyeelIuftiger. Ch. Hetf reeckWoort
is Waerachtig, fonder Ceres en Bacchus heeft Venus geen
troef. Maer is Thais nietallangvoor heengecomen?
Py. Isfy dan alvanden Soldaet gescheyden? Chr. Nu al
lang: al hondert jaer gele'en. Sy hebben groote Woorden
met malkand'rengehad. Py. Seyde sy niet dat gy haer vol
gen fout. Neen, danWech gaende, Wencktefymy.
Py. Wel hey! Was dat Tniet genoech? Ch. Maerick
Wift niet dat sy dat Wilde seggen. Dan den Soldaet, die
mae&te het goet, t'geneicknit recht verftaen had: Wanthy
ftiet myter deurenuyt. Maer fiet, daeris fyselss: t'isWon
der Waerickhaer mach voorgecomen zyn.
Vierde Bedrijf sese Uytkomf.
T H A 1 s, CHREMES, P y r H 1 A s.
th I Ckgeloofin trouWenhydatelijck hierfal zyn, om
haer myte ontWeldigen. Laet hem comen! Maer
Wan hy haer mette minft� vinger aen rae&t, foo fullen
hem de oogen datelijckuythethooft ; Werdem. Tot
foo verre toe canickzyn grillen en gefhorck verdragen, als
het maer in ێ, maer indien hy se fal Willen
te Werck stellen, foofal hyaenloopen.
Chr. Thaisickheb hier aleen WijlgeWeeft. Th. O lieve
Chreme, ick Wachtede na u. Weet gyWel dat ditfpelom
uWent Wilis ontftaen, ende daertoe $. geheele faecku aen
aet. É v.
; My? Hoe dat? Alsof ickdat foo moaemnemew.
th. Om dat ick, WillendeufufterWeder ter hant beftel
Jen, dese endediergelijckedingenheb moeten uyt-fiaen.
Chr. Waeris mynfufter? Th. Tot mynent te huys..
Chr. Watte! Th. Vpreef daerim mietbecommert: ss Š.
foo opgevoeyt als beydeu endehaerbetaemt.
Chr. Wat gy seght? Th. Tgene defaeckeinder dacti$
v. K 5 Ick
: 134 P, TERENTII
Hamc tibi domo do, neque repeto pro illae abs te quidquaw
pretur. )
c. Et habetur, & reseretur Thais, ita uti merita es,
Gratia. T. at emim cave, me prius, quam hanc a me accipia,
amitta,
Chreme: mam hac ea eff, quam miles ˆ me vi nunc veni,
ereptum.
Abitu, cisellam Pythia, domo affer cum monument&.
c. P'idem'tu illum Thais? P. ubi/ta ess? T. im rifco. oduofa
ceffa?
c. Militem fecum ad te quamtas copias adducere?
4t as. T. mum formidolofa obfecro es, mi homo? c. apagess.
Agon'formidolofa? meme eft homimum, qui vivat, mima.
2r. 2tque ita opu' eff. C. ab, metuo, qualem ta me esse homi
mem ex“ffumer,
T. Imo hoc cogitato: quicum res tibi ef?, peregrimu4 eft,
AMimm' potem, quam tu, mimm' mota, amicorum hic habems mi
c. scio jac fed tu quod cavere possis fuluum admittere ess
AMalo ego mos profpicere, quam humc ulcifci accepta imjuria.{
Labitu, atque oium obfera ima, ego dum himc tranfcurro ad
forum:...
Prolo ego adesse hic advocatos mobis im turba hac. T. mane.,
c. Meliua eft. T. mame, C. omitte, jam adero. T. milopa ef
. iti, Chreme:
Hoc dic modo, fororem illam tuam esse, & te parvam virgi
e &,,.: ' )
amififfe, mumc cognoffe: ssgma ofende. p. adsunt. T. cape. c
Si vim faciet, imjue ducito hominem: imtellextin'? C. probe.
3r.Fat. amimo hac prafemti dicau. cficiara? attolle pallium.
Per, huic ipfopus patrono eft, quem desenforem paro.
ACTUS
r Eunuchus. $t
Ick schenckfe u, ende begeer daer niet een oortjen voor
Chr, Ick Wcet u Thais desin mjm herte danck, endefalhct
oock, gelijckgy meriteert, verschuldigen.
Th. Maer fiet toe Chremes, dat gyfe niet eer quyt raeckt,
eer gyfe van my ontfangt: Wanfdit is de felvige Dochter,
die den Soldaetmet geWelt nu meynt van ons aftehaclen.
Gaet heen Pythias, haelt t'huys dat kifgen met die ge
dencktekenefi. Ch. Siet gyWel Thais: [Py. Waer staet het:
Th. Int koffer: Waer Wacht gy na, gy moeyelijcke deern?]
Chr. Met Wat een hoop volks de Soldaet u Wil te keer
gaen? Wopy! Th. Wel lieve man! gy zyt. immers
niet vrcefŠchtich, hoop ick. Ch. Ick vreefacfitich? Daer lecss
geen mens op aerdem die daer minder gebrek van heeft, als ick.
Th. Soo m˜et het oockWefen. Chr. Maer! Ick duchtc
Waergy my voor aenfiet. Th. Nemaer den& vry, dat de
fen, daergy medete doen hebt, eenvreemdelingis; van min
der vermšgen, hier minder bekent, en minder van vrien
aen, als gy. Chr. Ick Weet dat Wel: maerhet is geenWy
heyt, oWer fich telaten comen, 'tgeen men voorby can. Ick
achtebeter dat Wy ons voorheevoorsien, danals Wy d'a
front Wech hebben, Wraeckoverhem nemen. Gact gyhe
nen, ende fluyt de deur van binnenint flot, deWyleick van
hier metter haeft na't mert-velt gae. Ick begeer dat ons
eenige vrienden by Woonen, in ditFumoer. Th. Blijft hier.
Chr. Het is foo beft, al jc&fg. Th. Blijft hier fegick.
Chr. Laet mygaen, ick fal strŠx tpeer hierzyn.
Th. Gy hebt geen vrienden van doen Chr�mes: maet
dat sy ufufteris, ende dat gyfe verlooren hebt, doefynoch
cen $ meyfken Was; dat gyfe nubent gecomem te ken
nem. Thoont deteyckens. Py. DŠerzynfe.
Th. Hou daer chremes. Indienhyeerch geWeltbegintte
doen, footre&hem voor recht. Verftaet gy t'Wel?
Chr. ScerWel. Th. Siet dat gy dit alleSfegtmet een yry
moedicheyt. Ch. Ick fˆlt'doe.Th. Neemt de mantel op
Wat ract? Dieick tot myn beschcrmcr nccm, hceft fclfŠ
yvcl ccn voor-fpracckwan docn.

yierae
-
r/}.. p. r E R E N T 1 t
ACTUS IV. SCENA V,
T H x A s o, G N a t H o, S A N c A, C H R M s s>
THR. H 4mccime ego ut comtumeliam tam inssgnem im me
accipiam Gmatho?
Mori me fatiae ess. Simalio, Donax, Syrifte, fequimimi.
Primum adeis expugnabo. G. rete. THR. virginem eripiam.
G. probe.
THR. Male multabo ipfam. G. pulchre. THR. immedium
huc agmem cum veli Domax,
Tw Simalio im/fmiHrum cornu, tu Syrifce im dexterum.
cedo alios: ubi centurio ef Sanga, & mamipulus furum
S. eccum adeft. '
THR. Qgid ignave? penicalom'pugnare, qui jum hucper
tes, cogitae?
T. Egome? imperatorˆ virtutem moveram, & vim militum
simefanguime hocfieri momposse: qui abftergerem vulnera.
THR. Prbial? S. qui, malum, al? folus Sammio fervae
domi.
THR. ra hofce inrue. hic ego ero poft principia: imde om
mibus/gmam dabo.
G. illuc ess fapere: ut hofce in$truxit, ipfur/ibi cavit loco.
THR. Idem hocce Pyrrhus fa“itavit. C. videm'tu Thais,
quam hic rem agit?
Avimirum confilium illud retum ef de occludendis adibus.
TH. Same, quod tibi mune vir videatur esse, hic mebuloma
gmus eft.
A'e metuas. THR. quid videtur: G. fundam tibi nunc mi
m‚ vellem dari,
tuillorproculhint ex occulto caderes: facerent fugam.
v '. THR. sed.
E u s u e i u s.. 15z
Vitrde Bedrijffevende Uytkomf.
T H R. G N A T H o, S A N c A, C H R. s M 1 s, T H A 1 sj
Thr.S Oud'ick fulck een merckelijcken fpijt, over my
laten gaen, Gnatho Ick Waer beter doot. Tfa Si
malio, Donax, Syrifce, volcht my. Ick fal voor eerfthet
huys in gaen nemen. Gn. T'is goet. Thr. Ick fal de
MŠegt miet geWelt daer uyt halen. T Gn. Treff�lijck.
Thr. Ickfalhaervwacker deur-nemen. Gn. Braef.
Thr. Gy Donax comt metuWen hant-boom hier staen ia
de bataille. Gy Symalio, aen destincker, endegy Syrifce,
aen de rechtervleugel. T'fa, Waerzyn d'andere? Waeris
den hop-man Sanga ende het rot knechten? San. Alhier.
Thr. Wel bloodenloer! Meynt gy meteendWeylte vech
ten, dat gydaer medeaen comt?" San. Ick Kennende de
couragi� van onfen commandeur, ende de macht van de
crych”uy, WiftWel dat dit fonder bldet storten niet foude
aloopen, fooWildeick de Wonden daer mede af-vegen.
Thr. Waer zynd'andere? Sa. Wat plaeg! Wat anderc?
Sannio alleen beWaert hethuys.
Thr. Stelt gy dit volck in —rdre: Ick fal hier gaen staen
achter de piecken, daer van daen fal ick hun alleneen teyc
ken doen om aem te vallem. Gn. DatisWysheyt! Nadathy
t'volck in bataille heeft geftelt, verfeeckert hy hem flven
vam een ø plaets.
Thr. Pyrrhuspfach dat felvige mede te doen. [Ch. Siet gy
Wel, Thais, Wat defe maninde fin heeft? In alle manieren
is dien raet goet, van de deur int flot te doen.
Th. Voorwvaer dat gy meynt dat hy manshert heeft, dar
doet hy miet: het is miŠer een grootefi pof-hans: hebt geen
vrees.]
Thr. Wat dunckt u mu? Gn. Ick Wou dat gy nu een
flinger had. om haer van verr' bier uyt een hoeck, na t'lijfte
eurcn: sy foudent op cenloopenftellen.
p. y. op peniteen 'Thr. Macr
•; s p..T- E R E N T I I
THR. sed eccam Thaidem ipfam video. G. quam mox ir
arasimas? THR. mane..
omnia prius experiri verbˆ, quam arm‰, fapiemtem decet.
2gifc‰, am, qua jubeam, /ne vifaciat? G. Duvoffram fi
dem,
gganti ess fapere! numquam accedo ad te, quim abs teabeam
do“uor.
THR. Thais, primum hoc mihi refponde: cum tibi do ifam
vurgumem,
p;.,;, hos mihi dies foli dare te? TH. quid tum pofea?
THR. rogitas,
gg¾ miamte oculos coram amatorem adduxii tuum?
Jgid cum illo ut agam? & cum eo clam fub duxissi te
noihi?
TH. Libuit. THR. Pamphilam ergo huc redde, miss7mavˆ
erupu.
C. Tibi illam reddat? aut tu eam tangas? omnium! G. ah
auid agˆ? tace.
THR. Qgid tu tibi vˆ? ego mom tangam meam? c. tuam
autem furcifer?
G. cave/”s: mefc�, cui maledica- mumcviro. C. mom tu hime
abis?
scin'tu, ut tibi res fehabeat?/ quidquam hodie hic turba cae
perus,
Faciam, hujus loci, dieique, meique femper memimeris.
G. Miferet tui me, qui hunc tamtum hominem facia imimi
cae? tibi.
C: Dimimuam ego caput tuum hodie, mjsabis. G. ain'vero
camis?
Siccine agis? THR. quis tu es homosquid tibi vir? quid eum
illa rei tibi ef? s,
c. Scibis, primcipio eam esse dico liberam. THR. hem! C. ci
vem Atticam, THR. hui!
C. Meam
IEunuchus.
Thr. Maer fie daer, ick fie Thais felfs, Gn. Willen Wy
niet strax aenvallen? Thr. BeyWat. Een Wijs man moet
het alles eerft metWoordenbefoecken, eerhy tot de Wape
nen comt. Wat Weet gy of sy mijn Wil niet faldoen, fon
der haer geWelt aen te d6en. Gn. Iemy! Watecn ding is
vyijsheyt! Ick com noit by, uof ickleer noch.
Thr. Thais, antWoort my dat voor eerft: als ick u die
Maecht schonck, feyt gy doe niet, dat gy defe dagen my
alleen te Wille foutzyn? Tha. Watift nu?
Thr. Vraegt gy dat? Daer gy myuWen Pol, onder myn
oogen, in myn tegenWoordigheyt hebt gebracht: omWat
methem te docn? Ende zyt stilfWygens, methem deur ge
gaen. Th.Dat Was mynbelieven foo. Thr. Geeft Pamphila
dan Weer herWaerts, tem Waer datgyfe liever met geWelt
2y dem huys gehaeltWilt hebben. Ch. Sou fyu P‡mphi
l‡m Weergeven? ofgy haeraen raecken? Gyalder?
Gn. Ey, Wat meucht gy feggen? SWycht d—ch stil.
Thr. Wat hebt gy ut m—�yen? SoŸd'ick mijn lijf-eygen
niet mogen aenrŒcken: Chr. V lijeygen, Galgen‡s?
Gn. Wachtu doch: gy Weet niet Wat een man gy voor
hebt, om foo te schelden.
Chr. Packt u van hier. Weet gyhoe u faecken hier staen?
Indien gy hier eenich fpel, ofgeraes maeckt, foo fal ick
maecken dat gy myner, eade desen tijdt en plaets aluleyen
heugen fult.
Gn.ck heb medelyden met u, dat gy u fulck een grooten
perfonagic te vyant mact.
Chr. Ick fal u de cop datelijck aeri ssucken flaen, foo gyu
niet deur en maeckt.
Gn. Spreeckt gy foo rekel
Thr. Wat zytgy voor ccncn? WatWilt gy bebben: Wat
aet fyuaen?
Chr. Dat fult gy hooren: Voor eerft fegh ick u dat sy een
vry Perfoonis.
Thr. Watte! Chr. Eenborgers dochter van Athenem.
Thr. Wopi!
Chr. Myn
166 p. T E R E N T. I ' I
c. Meam fororem. arhr. os durum. c. mile, mumc ade
edic— tibi,
Ave vim facias allam im illam. Thais, ego ad Sophromam eo
Avaricem, ut eam adducam,& figna offendam hec. rhr. tum'
me prohibeas,
AMeam metangam? C. prohibeo inquam. G. audim' tu? hic
furti. alligat.
satin' hoceftibi? Thr. hoc idem tu ais? Th. quare, quae
refp—ndeat.
rir. g“a nunc agimus? G. quin redeamus: jam hae tibi
aderitfupplicam.
pluro. Thr. credin'? G. imo oerte. movi ingemium mulierum.
Avolumt, ubi velis: ubi molus, cupiumt ultro. Thr. beme puta.
G. Iam dimitto exercitum? Thr. ubi vis. G. Sanga, ita
utifortes decet
Auilites, domificique fac viciffim ut memineris.
s. Iam dudum amimae ef im patimis. G. frugies. Thr. vs
me hac fequimimi.
ACTUS V. SCENA I.
T H A 1 s, P y T H I A s,
r. P Ergin' fcelefa mecum perplexeloqui? ' '
Sc10, mefcio: abt: audivi: ego mom affui.
Non tu issuc mihi ditura aperte es, quidquid est?
virgo confciffa vefte lacrumams obticet.
Eumuchum abt. quamobrem? quid fatum eft? taces?
p. Qgid tibi ego dicam mifera? ullum Eumuchum megamt
Fuiffe. T. quis fuit igitur? P. ifte charea.
T. Qgi charea: P. ifie ephebus frater Phadria.
2r. ggia ais venefica P. atqui certo comperi.
7:24i4 & obfecro ad mos, quamobrem adduŠu'ef. p. mefcio,
[p. 16]
�hr. Mijnfufter. Thr. Wat onbeschaemt backhuysis dat!
Chr. Nufeg ick u dit Wel expresselijck Soldaet, dat gyu
Wacht eenig geWelt haeraen te doen, of! Thais ick gaena
Sophronatše, die haergemint heeft: ick fˆlfe hierbrengen,
ende de teyckenen thooen. Thr. Sult gy my verbiedefi de
mijne aen-te-raken? Chr.Iae, ickverbie'tu, fegick noch eens.
Gm. Hoordy Wel: Hymae& fich vaftaendievery, hebt gy
daer mede niet atiegenoech?7hr.Spree& gy me alfoThais.
Th.Tis my niet te pyne Waertute antWoorden. Thr.Wat
gaen Wy nu maecken? Gm. Wat laet ons Weer henen
gaen. Sy faleer langvan felfs by u comen, bidden en fmeken.
Thr. Meyntgy dat? Gm. Iae ick voorfeecker. Ick ken den
aert der vrouWenWel. Als gyWilt, danWillensyniet, en als
gy niet en Wilt, dan comenfe van felss. Thr. Gy hebt dat
Wel. Gm. Wilickhet leger danafaancken? Thr. Als gy
Wilt. Gm. Sanga, mae&t dat, gy op een ander tijdt thuys,
endeby den heert, gelijck cloecke foldaten toeftaet, u Weder
Wacker Weert. Sa. Mynhertis al langgeWeeft in de ron
daffen, daer men de fpijs in op discht. I Gm. Gyfyt cen de
gelijck knecht. Thr. Volgfmy alt'famen dit fieen.
Vijfde Bedrijf eerfie Uytkomst.
T H A 1 s, P y T H 1 A s.
T. G A gy alvoort; gy cladde, foo verWert, het eene te
j genhet ander, ifiet my te fpreecken? Ick Weet het:
ickWeet'er niet: ick hebt't hoorem feggen: k'hebber niet by
geWeeft. Sult gy my niet ront uyt feggen; Watter van is? De
Maegt fit met ; clederem, en schreyt, fonder cen
Wodrt te fpreecken. Den gefneden is deurgegaen. W4er
om Watiffergaens Spreeckt gy niet? P. Wat fal icku,
ocharm, feggeh? Sy feggen dat het geen Gefneden is ge
Weeft. T. Wat is't dan voor een geWecft? P. Hier, desen
Chaerea. r. Wie Ch¾rea? p. Dien aencomenden gesel, de
broeder van Ph¾dria. T.Wat meucht gy feggen, gy Wodde!
p. TrouWen, ick hebt inder dact fobeW—ndfi. T.Wat had
die doch tot onfent te doea? Waeromis hydaer gebracht?
L P. Ick
P. T E R E N
AWiffamaffe crcdo Pamphilam. T. hem mifera occidi,
'Infelix, fi quidem tu iftac vera pradicas.
Avum id lacrumat virgo? P. ud opinor. T. quid aisfacrilega?
Iftuccimeimtermimataf. ium himc abiems tihi?
P. Quid facerem? ita ut tu juffi, foli credita eft.
7. Scelefta, ovem lupo commifi. difpudet,
Sic mihi data esse verba. quid illuc homimis eft?
P. Hera mea tace obfecro, falva fumus: homimem
Habemae ipfum. T. ubi ˆ efi? P. hem adfiniftram, non
vides?
Em. T. video. P. comprehendi jube, quamtum poteff.
T. Quid ille facias falta? P. quidfaciam, rogas?
Vide amabo./mom, cum afficias, os impudens
Videtur. T. mom. P. tum, quae ejus confidemtia eft.
ACTUS V. SCENA.
C H A E R A, T H A 1 s, P y T H I. A s.
C. A Pud Amtiphonem uterque, mater, & p. tter,
Quafi dedita opera, domi eramt, ut mullo modo,
Introire poffem, quim videremt me. imterim
Dum ante offium sto, motae mihi quidam obviam
premit. ubi vidi, ego me im pedes, quamtum queo,
In angiportum quoddam defertum, imde item
Im aliud, inde im aliud. ita miferrimu4
Fuifugitando, me qu‰ me cognofceret.
Sed estme hac Tha�, quam video? ipfa e. h¾reo.
Quid faciam? quid mea autem? quidfaciet mihi?
T. Adeama. bome vir Dore, falve: dic mihi,
.4ufugiffim'? C. hera, fatum. T. fatim id tibi placet?
c. AVom. T. credim'te impune habiturum?, Gh. Vnam hanc
moxtam
[p. 16]
P. Ick Wcet'et niet, danick denck dathy verlieftisgeWeeft
op Pamphila. T. Wel Wat hoor ick! Helaes! Ick Weet
g�en rat, ick beneenongeluckig vrgumens, foggy daer de
Waerheyt aen gefeyt hebt. Is'et dat, daerom de Maegt fit en
schreyt 3 p. Ick dencket. T. Wat fegt gy pry? Is dat het
gene ick u foo dier hebbevolen als ickuytging..
7. Wat foud'ick gedaen hebben? Gelijck gyfiad belaft, foo
iffe hem alleen betrouWt. T. Gy cladde, gyhebt de cat de
aesbevolen. Ickschame my tot in mynhert, datick my foo
heb laten bedriegen. Maer, Wat is dat voor eencn? P. Ob
vrouWfWycht, ick bidu fycht, alle ding is Wel, vyy heb
ben de man felss. T. Waeris hy? p. Siet daeraea destinc
ker hant. Siet gyhem niet? T. Iaick fie hem. P. Laet
hem je beftby de copvatten. T. Wat fouden Wy met hem
doen, malloot? P. Vraegt€ Wat g'hem doen fout? fiet cens
bid ick u, als g'hem aenfiet, fiet hem de onbeschaemtheyt
nicttem oogenuyt? T. Neen't. P. en Wat cen onvertfaegt
Wefen hcefthy!
Vijfde Bedrijfs ttpeede Uytkomst.
C H A R s A, T H A 1 s, P y T H 1 A s.
C. T. Ot Antiphoo's Was vader ende moeder beyd
t'huys, als offy't daer op aengeleythadden, dat ick in
eenderhande Wyfe conde intredem o sy moften my sien.
…ndertufschcndeWijleick voorde deurf”ˆe, comt miy een
goet bekende tegen. Ick hem siende, koos myn beft ht ha
fepat, ende liep na eenfteegjen daer niet veel gegangs is, van
daer defgelijcks nae een ander, ende stracx fmapf' ick. Weer in
ander: foo benick'er heel qualijckaen geWecft met loopen,
ten eynde my niemant mocht comen te kennem. Maeris dat
Thais die'k daer fie? 3y ift voortpaer. Nu ben ick bekaeyt.
Wat fal ick gaen maekn¾ Wat gecfick'er oock om? Wat
can sy my doen? T. Laet'er ons gaen. Goeden dach Do
re, goedem dach sijngesel. Segmy doch cens. Sytgyfjo van
ons Wech geloopen? C. la WroŸW, het is geschier. 7. Staet
u dat alfooyvcl aen3 C. Neen't. T. meynt gy dat dit foo
[p. 164]
AMitte: /saliam umquam admifere ullam, occidito.
T. Num meam favitiam veritus es? C. mom.
T. quud igitur?
C. Hamc metui, me me crimimaretur tibi.
T. Qgidfeceras? C. paululum quiddam. P. eho, paululum
impudems?
24m paululum esse hoc tibi videtur, virgimem
Vitiare civem C. confervam esse credidi.
P. Confervam? vix me comtimeo, quim imvolem im
Capillum. momstrum, etiam ultro derifum advenit.
T. Labi' himc imfama? P. quid ita vero? debeam,
Credo, fi quidquam furcifero, ss id fecerim;
Praefertim cum fe fermomfateatur tuum.
T. Miffa h¾cfaciamus. mom te digmum chatea
ecifti: mam /? ego digma hac comtumelia
Sum maxime, at tuimdigmue quifaceres tamem,
Aveque edepol, quid mune comfili capiam, fcio,
De virgime fac: ita comturbafi mihi
Rationes ommes, ut eam mom poffim fu‡,
Ita ut ¾quom fuerat, atque ut ssudui, tradere, ut
Solidum parerem hoc mihi bemeficium, charea.
C..4t mumc dehimc fpero atermam inter mos gratiam
Fore, Thais. fepe ex hujufmodi re quapiam, &
AMalo ex primcipio magna familiaritas
Conflata ess. Qgid. f boc quifpiam voluit dea?
T. Equidem pol in eam partem accipioq, & volo.
C. Imo ita quafo, umum hoc fcito, contumeli¾
Avom mefeciffe caufa, fed amor�. T. fcio,
AEt polpropterea mag� mmmc ignofco tibi.
Avom adeo inhumamo ingemio fum Charea,
&eque tam imperita, ut, quidamor valeat, mefjam,
[p. 165]
fonder straffefalafioopen? c. Laet defeeene foutepaffeeren;
indien ick my Weer com te vergrypen, foo flaet my wry
doot. T. Wacrt gy van mynehefticheyt vervaert?
C. Neen.
T. Wat dan c. Ick vrcefde dat defe, die hierfaet, my by
ufou beclappen. T. Wat had gy mifdaen?
c. Soo een cleynicheyt. p. Soo feecker, cen cleynicheyt?
Gy onbeschaemdenbloet! is dat een cleynicheyt een Bor
gers dochter te schenden c. Ick meyndedat sy mede Lijf.
eygen Was. P. Lijfieygen? lck can rhy nau onthouden, dat
ick u niet in u geficht envlieg. Dit vreemt fatfoen comt ons
noch wanfelfstoe.T. T. Loop malloot. P. Hoe
doch? Hoe nae fou den galgen-aes noch gelttoe comen, als
ick dat dede? Te mecr,TdeWijl hy bekent u lijf-eygente
zvn.
€ Laet ons dat feggen laten varen. Ch¾rea, gy hebt niet
gedaen gelijck u betaemde. Want of ick al schgor, op
hoochftefulcken affront had verdient, foo zytgy doch te
goet om fulcxtedoen. Want voorWaerik Weet my nu gec
nen raet, aengaende defedochter: foo hebt gy my alle myne
faecken ontfiockebant, fulcks ick haer niet canaen haere
vrienden leveren, alftWelhaddebetaemt, ende myn mey
ninge Was, om volkomen gunft door defe myneyveldaet te
behŠlen. C. Maer ick hoope Thais dat van nu ofvoortaen,
een onfterfelijcke liefde onder ons falzyn: DicWilsis uyt
sodanigen saecke, ende uyt een quadeh aenyang, groote
vrientschap ontftaen. Wat is't te vweeten, ofniet eenige
hooger macht fulcx heeft beftiert? T. VoorWaer, foo veel
als miy aengaet, ick vwil het in dier voegen geerne opne
men. `
c. Ia, dat bidick u. Eending moet gy Weeten, dat het nier
is geschiet om ufpijtaen te doen, maer uytliefde.
T.T)at Weet ickWel, ende voorWaer daerom vergeefick
het u te meer. Ick ben(oo vreemt van humeuren niet, noch.
foo onbedrevem im de tverelt, dat ick niet foude Weetem Wat
cracht dclicfde heeft.
L 3 C. Lat
166 P. TERENTII
c. Te quoquejam Thais, ita me d beme amemt, amo.
P. Tum pol ab iftoc tibi hera cavendum imtellego.
c. Nom aafim. P. uihil tibi quidquam credo. T. defaau.
C. Numc ego teim hac re mihi ore ut adjutrix fies:
Ego me tua commemdo & committo fidei.
Te mihi patromam cupio Thais: te obfecro:
Moriar, /? mom hamc uxorem duxero.
T. Tamem,/? pater. c. quid? ah volet, certo fcio,
civ‰ modo hac fie. T. paululum opperirier
Si vis, jam frater ipfe hic aderit virginis:
Xutricem accerfitum t, qua illam aluit parvolam:
Im cognofcemdo tute ipfe hic aderis Ch¾rea.
Q. Ego vero mameo. T. visne imterea, dum is venit,
Domiopperiamur potius, quam hic amte oftium?
C. Iaeo percupio. P. quam tu rem a“ura abfecro es?
T. Nam quid ita? P. rogitas? humc tu im ¾des cogitau
Reciperepofthac? T. cur mom P. crede hoc mea fidei,
Dabit hic aliquam pugnam denuo. 7. au, tace obfecro.
P. Parum perfpexiffe ejus videre audaciam.
C. Nomfaciam Pythia. P. mon pol, credo Charea,
/ÄÀ commiffum mom erit. c. quim Pythias
Ttg mefervato. P. meque pol fervamdum tibi
2uidquam dareamfm, meque refervare. apage te.
T. optime. adef ipfefrater. C. per hercle. obfecro
.4beamua intro Tha�: molo, me im via
Cum hac vefte videat. T. quamobrem tamdeaa? am quia
pudet?
c. Idipfum. P. id ipfum? virgo vero. T. i pra fequor.
Tuffic mame, ut Chremem introducas Pythias.
ACTUS
v i.
E u w u e H u s. ry
d. VoorWaer Thais, foomoet my den Hemel gunftig zyn,
ick heb u nu mede lief. P. Soo verftaeickdan Vrou, dat gy
in alle manieren u van dienvogel fult hebbente Wachten.
G. Ick founiet derren Pythia. p. Ick betrouW' u niet veel
goets toe. T. Hout op. G. Nu bidicku Thais dat gy my
indefefaeck Wilt behulpich zyn. Ick bevele my in uWe
goede gunft. Ick bidu, Verleent my eengoet Woort: ttant
Ick fou moeten sterven, als ick haer niet mocht comente
trouWen, T. Wel verftaende, in dien't u vader toeftaet.
c. Wat moogdyfeggem? Oh, hyfalWel. ick Weetdat voor
feecker, als het m‡er een Burgers dochter is. T. Wilt gy
hier eenWeynich vertoeven, de broeder van de Maegt [al.
ftrax hier zyn. Hy is de minnemoer gaen halen, die haer
noch cleynzynde heeft gemint. Gy cunt felf,Ch¾rea, tegen
Woordig zyn int nae sien van de teyckenen.
c. O j‡, ick blijf. T. Wilt gy dat Wy ondertufschen
in huys gaen ende hem daer Wachten, liever dan hier voor
de deur. c. Ia trouWen, in alle manieren. P. Ey lieve
vrouW, Wat gaetu over T. Hoe foo doch? P. Vraegtgy
dat? Meynt gy defe quamt noch Weder inhuys te nemen?
T. Wa‘romi hiet? P. Gelooft mydaer in, hyfaluyve'et
t'een of'tander fpul aenrechten., T. Ey, fWygt doch, bid
ick u. P. My dunckt dat gysyne fouticheyt noch niet
recht en kent. c. Ickfal ge�d quaer meerdoen Pythias.
P. Ick geloofu feecker niet Ch¾rea verder, danals men u.
nict toevertrouWt. c. BeWaert gymyliever Pythias.
P. VoorWaer Ch¾rea ick foud uTniet derven beWaerem,
noch oock niet te beWaeren geven: Wech van myn lijf.
T. Dat's goet, daeris de br—cderfelf. c. Oh Iacy! ck.
bid u Thais, laet ons binnen gaen, ick fou niet geern hebben,
dat hy my met defe cleding fer op straet fach,
T.Waerom doch? Hoe naom dat gy beschaemt zyt? C. Dat
ift. P. Gy meugt ttelfeggem dat ift. En de dochter daer bin
mem, zjrgy daer mietvoor beschaemt?
T. Gaet Voor, ick fal u všlgen. Pythias blijfgy daer foo
lang, om Chremes binnentebrengen.J
[p.163]
ACTUS V. SCENA I.
Px T H 1 A s, C H R s M r s, S o P H R o N A:
P. Uid? quid venire immemtem mune possi, mihi,
2gidmam, qui referam facrilego illi gratiam,
24i hunc fuppofuit mobis? C. move vero ogyas
2Te mutrix. S. moveo. C. vjdeo, fed mil promover.
P. Iamme o{femdi}i/gma mutrici? C. omnia.
P..mabo, quid ait, cognofcit me? C, ac memoriter.
P. Beme adepolmarra: mam ill; faveo virgini.
'Ite imtro: jam dudum hera vos expetat domi.
Virum bomum eccum Parmemonem imcedere
Jideo. videm' ut otiofus it,/ d, placet.
Spero me habere, qui humc meo excruciem modo.
'Ibo intro, de cogmitione ut certumfciam r
Poss exibo, atqne humc perterrebo facilegum.
ACTUS V. SCENA 1 V.'
P A R M n N o, p y H 1 A s.
Pa. Evifo, quidmam charea hic rerum gera,.
2eodssaftu rem tratavit, d vofiramfidem,
2gamtam & quam veram laudem capiet Parmemo!
sam ut mittam, quod ei amorem difficillimum, &
Carissimum, ab meretrice avara, virginem
24am amabat, eam confecissme molessia,
Simefumptu./ me difpendio: tum hoc alterum,
Jd vero ef, quod ego mihi puto palmarium,
Me repperiffe, quomodo adolefcentulu,
Meretricum ingenia & mor poffet mofcere;
ANature
1
.
,
Eunuchus. $69
Vijfde Bedrijf derde Uytkpmf,
P y T H 1 A s, CHREMES, S o P H R o N A;
P. I Sfer dan nuniet dat my inde fin can comen? Niet met
al? Om den schelm dat betaelt tefpeelen, die ons desen,
quamfuys-gefmedem, heeft opgemae&t. C. Rept u doch Wat,
Minne. s. Dat doeick al. c. Ick fiet Wel, maergy rae&t niet
voort. P. Hebt gy de minnc de teyckens alverthoont?
c. Iae ick. p. Eyeve doch, WŠt feytfe? kent fyfe
c. Op cen prick. I P. Oh, Gy fpree& na myn fin: Want
ick gumne de Dochter Wat goets. Gaet na binnen: mym
vroti heeft u aleen Wijl 'thuys verWacht. Siet daer fie ick
diem sijnen quant Parmeno aen comen treden. Siet doch hoe
leegiens, quˆnfuys. Maer ickhoop alWat gevonden te heb
be, om fiem op myn manier Wat te quellen. Ick falbinnen
gaen om verfeeckert te zyn, aengaende het opmemem vam de
€eyckemem, tot de kennis van de Dochter: daer nae com ick
Weeruyt, om dienschelm een schrickaen tejagen.
Vijfde Bedrijfs vierde Uytkomstt.
P A R M s N o, P y T H 1 A s.
A, t. I Ck com eens Weer sien, hoe t'Ch¾rea almae&, de
Welcke ingevalhy zyn faeckenbehendich hceft aen
geleyt, help God! Wat eent ende rechtschapen lof
Œl Parmeno behaelt hebben [ Want om daer niet veel van
tefpreken, datick hem fonder eenige moeyte, cofte, ofscha
de, te Wegehcbgebracht, het geniet van$becommerlijcke
minne aeneen dšchter, daerhy op verlieft Was, ende die van
een gierige Courtizane om een cleyntgen niet te becomen
Was. Soo is dat noch, daer ick mijn meefteroem in stelle,
middel gewonden te hebben, vwaerdoor een Ionck gesel der
hoerenaert, ende maniere van leven mocht comcntc kennen;
I. 5 Qm
17o P. T E R E N. T I I
AMature ut cum cogmorit, perpetuo oderit.
guae dum foris fumt, mihil videtur mumdiu,
Avec magˆ compofitum quidquam, mec magis elegam;
gga, cum amatore fuo cum caenamt, ligurriumt.
Harum videre illuviem, fordes, imopiam,..
Quam inhonefta folessmt domi, atque avide cibi,
Qgo pato ex jure heftermo pamem atrum voremr.
A'offeommia hac, falus e adolefcemtulis.
Py. Ego pol tepro iftis difi & fa&is, fcelus,
vlcifcar; ut me impune im mos imluferus.
ACTUS V. SCENA V.
P y T H 1 A s, P A R M N o.
E p Ro deum fidem, facimus f¾dum! ™ infelicem adole
fcemtulum!
Oper- Parmemonem, qui ifium huc adduxit! Pa. quid
ess?
Py. Miferet me. itaque, ut me viderem, mifera huc effi“egi foras.
2ae futura exempla dicumf im eum imdigma? Pa. 6 Iupiter,
ssge illaec turba eft? mummam ego per? adibo. quia fluc
Pythias?
guid ais? im quem exemplafiemt? Py. rogitas audacissime?
perdidiffi iftum, quem adduxti pro Eumucho, adolefcentulum,
ADum studes dare verba nobis, Pa. quid ita? aut quid fa
&tum est? cedo.
: Py. Dicam: virginem iftam,Thaidi hodie qua domo data eft,
Scin' eam himc civem esse? & ejusfratrem adprimemobilem?
Pa. Nefcio. Py. atqui/”c imvemta e. eam ife vitiavit mi
e.
Ille abirefcivitfactum frater violentissima,
Pa. Quid
&,
.
Eunuchus.
171
om by tijts tot kennis gecomen zynde, voor alzynleyen
defelve te haten: DeWeIcke buytens huys, foo fuyver, foo
net, foofraey uytcomen, datmen foufeggen, daer is nict
dat haer Ende als sy by haer pollente gaft zyn,
pickenfe de leckerfte beetgens uyt. Maer t'huys alleen zyn
de, & het de pyme-ttaert haere morficheyt, vuylicheyt, en armoede tcaefischouWen; hoe ongeschicktfy dam te vwerck
gacn, hoe hongerich sy damsyn, hoe sy dat fWarte broot int
vlcyfmat, dat van daechs te voorem is overgebleven, foppen
en in flocken. Dit alles te Weeten, is de behoudenis van de
jonge luyden. p. Ick fWecr u, schelm, ickfal mijn Wraeck
nemen, van dat feggen en doen, foo dat gy ons niet voor niet
fult befpot hebbcŠ.
Vijfde Bedrijfs vijfde Uytkomff.
P y T H 1 A s, P A R M N o.
Py. H Elp God! Watleelijcker stuckis dit! O onge
< l luckigejongman! O schelmschen Parmeno, die
hemhiergebrachthe‘ft 1 pa. Wel! Watis dat? Py. Het
jammmert my, daerom hebick, oh arm, my om fulcx niet te
sien, tenhuyfen uyt begeven: Wat een deestijckenschoufpel
feggen sy tegen hemite Willen aenftellen! Pa. Oh lie
veGod! Wat fpulis dat! Mydun&ickbeneendootman.
Ick falby haer gaen. Wat is dat Pythia a Wat fegt gy
Tegen Wie foumen schou-fpel aenrehten? Py. Vraegt gy
dat, gy stouten schelm? Gy hebt de jongm‡n, die gy tot
onfent onder schyn van eenGefheden hebt gebracht, om hals
geholpen, deWylegy ons meynt te bedriegen. Pa. Hoe foo
dat? of Wat is'ergebeurt? 'Seg op. fy. Ick falt'u feg gen. Weetgy Wel dgdie Maegt, die aen Thais hedentc
schenck is gebracht,een Burgers Dochter van Athenen,
ende haer broeder cen feer jongman is?
Pa. Neen, dŠt Wif ick niet. Py. Maer hefisfoobeyonden,
endeuWen bloet heeft defe Ma�gt onteert. Debroeder fulcx
vcrncmcnde, hccft hcm mct cengroote hcfticheyt.
Pa. Wat
171. p. TERENTII
Pa. Qgid mam fecit? Py, conligavit primam eum miferi,
modis.
Pa. Comligavit? hem. Py. atque equidem oramte, ut me id fa
ceret, Thaide.
Pa. Qgid ais? Py. mumc mimitatur porro fefe id, quod moe
chis folet:
Quod ego numquam vidi fieri, meque velim. Pa. qua auda
ctat,
Tamtum facimus audet? Py. quid ita tantum 3 Pa. am mom
hoc maxumum eft?
guis homo pro m¾cho umquam vidit im domo meretricia
Depremdi quemquam? Py. mefcio. Pa. at me hoc mefciatis Py
thuas,
Dico, edico vobis, mossrum esse illum herilem filium. Py. hem,
obfecro am ˆ e8 Pa. me quam im ullum Thais vim fierissmat.
4tque adeo autem cur mom egomet intro eo? Py. vide Par
oaemo
guid agas, me meque illi prosss, & tupereau. mam hoc putamt,
2uidquid facfum e$t, ex te esse ortum. Pa. quid igiturfaci
4? eatfer ¢
2gidve incipiam? ecce autem video rure redeuntem femem.
Dicam huic, an mon: dicam hercle; et/? mihi magnum ma
lum
Scioparatum. fed necesse ef?, huic ut fubvemiat. Py. fapis:
go abeojmtro: tu iffi marrato ordine, ut fa“um fiet.
ACTUS V. SCENA V I.
L A c H E s, P A w M 1 N o,
+E meo propinquo rure hoc capio commodi:
Aeque agri, neque urb‰ odium mae amquampercipit.
Þ fatia, fifferi, commuto locum.
Sed
--
Eunuchus. t73
pa. Wat? Wat heeft hy hem gedaen? Py. voorcctft
jammerlijck gebonden. Pa. Watte! Gebonden!
Py. Ende dat niet tegenftaende Thaisdapper daer voor bad,
dat hy't niet foude doen. Pa. Watgy fegt! Py. Nu
dreycht hy hem voort, $? men de echt-schenders ge
Woon is te doen, t'Welck ick mijn leven niet heb gefiem,
oock niet foude Willensien. Pa. Watgaet hem over, dat
hyfoofWaeren stuck derft beftaen? Py. Hoe foofWaeren
Pa. Kander Wel jet fWaerder gevonden Worden Wie
heeft oyt gesien dat men jemantals een echtschender in een
hoer-huysbehaelde? Py. Ick Weet'et niet. Pa. Maer Py
thias ick fegudat, op dat gylieden des niet onWetend'en fyt
ick feghetyvel expresselijck, dat het mijns heeren foon is.
Py. Wel, lieve doch, is het die? P. LaetThais Wel toc sien,
dat hem geen geWelt geschiede. EntrouWen, Waerom gae
1ckoockfelss niet binnen?. Py. Sie toe Parmeno Watgy
doet, dat gyufelven niet in fWaericheyten brengt, fonder
hem eenich voordeeltedoen.TWant sy houden't daer voor
dat al Wat in defe fˆecke is geschiet, dat ket vanuis gefpro
ten. Pa. Wat fal ick dan doen? Helaes! OfWŠt fal
ick aengaen? Maer fiet: ick fie dagr den ouden Baes vant lant
Weder t'huys comen. Salick'et hem feggen, of niet: Ick
fal't feecker feggen, al hoeWel ick Weet datter dappere
fWaericheyt voor my falzyn; maer de noot vereyscht, dat
hy hem te hulpc come. P. Gy doet Wyfelijck. ick gae na
binpen. Verhaclt gyhem de geheelefaeckordentelijck, ge
lijck fyhaer heeft toegedragen.
Vijfde Bedrijfr, seste Uytkomf?.
L A c H E s, P A R M s N o.
L. V. Ande hoeve die ick hier dichte by heb leggen, heb
ick dat genot, dat ick noch het lant-lgven, noch dc
adt immermeÛr t' eenemael fat Werde. Als myhct f'eea,
of? ander begint tc yerveclcn, verandcrc ick van plagts.
Mlaer
174 P. TERENTII
sea ef me ille mofter Parmeno? & certe ipfa eft.
guem prassolare Parmemo hic amte ossium?
P. Quis homo ef? hem, falvum te advenire here gaudeo.
z. Quem prassolare? P. per, lingua h¾ret metu. L. hem
guid e? quid trepidas? fati'mefalva? dic muhi.
P. Here, primum te arbitrari id, quod res eff, velim:
guidqud hujus factum eft. culpa mom factum eft mea.
L. Quid? P. recte fame mterrogafi, oportuit
Rem pramarraffe me. emit quemdam Phadria
®umuchum, quem domo huic daret. L. cui? P. Thaidi.
L. Emit? per hercle. quamti? P. viginti mimis.
L. Ae•tum e. P. tum quamdam fidicimam amat hic Charea.
L. Hem, quid? amat? am fcit jam ulle, quid meretrix/er?
4m im aftu vemit? aliud ex alio malum.
P. Here, me me fpetes: me impulfore hac momfacit.
L. omitte de te dicere. ego te furcifer,
si vivo. fed iftue, quidquid e, primum expedi.
P. Is pro illo Eunucho ad Thaidem deductus eft.
L. pro Eumuchon'? P. /”c e. hum promarchopo{fea
Comprehendere imtae & comrimxere. L. occidi.
P. Audaciam meretricum fpe—ta. L. mumquid e?
Aliud mali dammive, quod mom dixeris,
Reliquom? P. tamtum eft. L. ceffom huc imtrorumpere?
P. Nom dubium e, quim mihi magmum ex hac re/”t malum,
AVi/, quia necesse fuit hocfacere. id gaudeo,
Propter me hifce aliquid esse eventurum mali:
Nam jam d/ualiquam caufam qu¾rebat fenex,
23amobrem inssgne aliquidfaceret s: nunc repperit.
ACTUS
Eunuchus. 175
Maeris dat onfen Parmeno? Iafeker hy ift. Na WienWacht
gy hier voor de deur Parmeno. P. Wieis daer diem y tril?
O! Welcom Meefter. L. Nae Wien Wacht gy hicr;
P. Ick Wcet geen raet! De tong is my belemmert van
vreefe. L. Wel Watift? Hoe staet gy foo entrentelt? Is
alle ding Wel Segt my. P. Voor eerft, Meefter, begeer
ick datgy de fˆcckvat, foodanich alffeis, dat, al Watter is
geschiet, fondcr mijn schult is geschiet. L. Wat doch?
P. Gy hebt gelijck, dat gy datvraegt: ick had ecrft defaeck
behooren tevertellen. Ph¾dria heeft een Gefncde gekocht,
om hier dit vroumens te vereeren. L. Watvroumens?
1P. Thais. L. Gekocht? T'is bedurven vwerck. Voor hoe
yssi; P. Voor tWeehondert Croonen. L. T'is verloo
rem!
P. Daerenboven is Ch¾rea hier verlieft op een fhaerenfpeel
sser. L. Wel! Wat! Verlieft! Weet hy al W‰t een
lichte vrou is? ls hy al me inde Werelt comen kycken:
D'eeneswvaricheyt op d'ander!
p.Meefter fiet my foo nietaen: door mijnaendryven doet hy
fulcx niet. L. LŠet afvan u tefpreecken: ick falu, Gal
genaes, foo ickhet leef! Maer feg voortWat van die faeck
is. P. Hy is dam in de placts van dem Gefneden, tenhuyfe
van Thaisgebracht. L. Van den Gefneden?
P. Soo ift: nu hebben fyhem daerbinnen voort by de kop
gevat, als cen echt-schender, ende hebbenhem dapper gebon
den. L. Oh ickbeneen doot man!
P. Siet eens aen hoe stout die hoeren zyn! L. Iffer noch
eenige fWaricheyt ofschade overich, die gy niet gefeyt en
hebt? P. Gy hebt het daer al.
L. Wacht ick noch tot Thais'er inte vallep? P.Daer is geen
tWijfel aen, ofick fal hier over Wacker acn-loopen. Dan ick
ben blyde, deWyle ick foo heb moeten doen, dat om my
nentWil, dit volckjet quaets falj Want den Ou
den man heeft al over langeen oorfaeck gefocht, om htin
eens merckclijcke fpijt aen tc docm, Nuhcefi hy eencn ge
yondcn,
Vijfde
[p. 176]
ACTUS V. S c r N A v I r.
P y r H 1 A s, P A R m n o.
Ps N Vmquam adepol quidquam jam diu, quod magi
vellem evemire,
AMi evemit, quam quod modo femex imtro ad mos vemit erram.
Mihi fola ridiculofuir, qua, quid timeret, fcibam.
Pa. Quid hoc autem eft? Py. mumc id prodeo, at comvemiam
1¡4rmenonem?.
sed ubi obsecro e? Pa. me quarut hac. Py. atqueeccum vi
deo. adibo.
Pa. Quid e inepta? quid tibi vis? qaid rides? pergim'?
Py. peru.
Defeffajam fum mifera te ridemdo. Pa. quid ita? Py re
gutas!
Xumquam polhominem faltiorem vidi, mec videbo. ah,
Avom pote fatis marrari, quos ludos prabueris imtus.
4t etiam primo callidum & difertum credidi homimem;
Pa. Quid? Py. illicome credere ea, qua dixi, oportuit te?
aem pamitebatflagit, te au“ore quod feciffet
.
.4dolefcem, m mtferum imfuper etiam patri imdicaret?
AV4m quid illi credis amimi tum fuiffe, ubi vestem vidit
; llam esse eum imdutum pater? quid? iam fci re peruiffe?
Pa. Ehem, quid dixti peffuma? am memtita es? etiam ri
des?
Ita'lepidum tibi vifum e fcelum, mos irridere? Py. mi
?72atanre.
Pa. Siquidem ifiuc impumehabueris. Py. verum. Pa. red
dam hercle. Py. credo:
Sed im diem iftuc Parmeno eff˜rtaffe, quod minitare:
7T
Eunuchus. 177
i
.; sww.. ' ',. . '., sv
Vijfde Bedrijf fevenfe Uytkomf., É
t . ov, Ð Ð Ð Ð Ð
''..': P y T H 1 A s, P A R M s N Q., f.
$,,  '. .
Py. OorWaer, in lange is my niet gebeurt, dat my fšo
nae'definiWas, als dat den”ouden manby mif
verftant daer stracx binnen is comen inftuyven: my alleen
deed' hylacchen, deWyle ickWiftWat zynyrees Was.
Pa. Watfaldit nuzijn? py. Nu com ick daer om uyt, om
Parmeno tefprcecken. Maerlieve, vwaer mach hyzijn y
Pa. Sy foeckt my. $.; '.. A.
y. Ende fict, daerishy; ickfal by hemgaen. Pa. Watift
malloot? Wat gaetu'over WŒeromiŠcht gy dus Noch
, i..
Ej. Amy! …, 1 ick benoe vancchen. Pa. ffoesso
doch? Py. Is dat vracgens. vyaert? Ick heb voorWaer
mijn levendagen, geenfotter mens oytgesien,m—chlder
geeijsien; dangy zyt. Oh! Ick can niet Wel weitellet, Wat
clucht. gy da�r binnen hebtaengerecht. Maerikk mynde
eerft noch, dat gy een gauWen, ende raddenbac$Waert.
Wat? Moft gyrftont gelooven Wat ick feyde? Dacht u
dat het niet schelm- stucks genoech en Was, dat de jongmam
door u ingeven had begaen, ofgy moft denbloet noch daer
enbovem, byzyn vader gaenbclappen WŠhthos meynt
gy dat hy om zyn hert sgeWeeft, als hem zyn vadcr daer
Verscheen in dat habijt? WVat du& u n� Wweet gy Wel
dat gy cen door man zyt.
_
pa. Wel, Wat fegtgy fnode vel Hebtgy myeŸgens vyijs
gemae&?. En gy noch mer my DuncktTheturfoo
aerdigen stuck Wercx te zyn, ons te befpotten?.
' Py. †ytter maeten. pa. Sooudat flchts (oo vergaet.É.
Py. Dat's. Waer, moer bek. daa ssggem. v'...
Pa. Ick fal'tu voorWacr Wcltefas brengen., c Py. Ick ge
looft yvcl, dat u hert goet is Parmeno. Macr {at. gy. my
dreycht, is by avontuyienop dŠch,'engy f�it iu hŠšgen;
dcWijl
[p. 178]
rujam pemdebis, quifultum adolefcentulum mobilitas
Elagit 63 eumdem jndicas; uterque “m te exempla edet.
Pa. Nullus fum. Py. hic pro illo mumere tibi homos eft habitae.
abeb.,r '
. Pa. Egomet meo indicio mifer, quassssrex, hodie per.
: É..  ,
  ACTUS, v. S c n A V I, '
' ' :;,: '..  ;.
 G N A t H o, T H R a s o,
tao, r.:,; ~-;:. v
G. prid mamc quafpe, aut quo com/ilio huc imus? qui
incepta,Thrafo?,
T. gome? ut srhaidi me dedam, & faciam quodjubeat.
`Quid eft?;., ';
,gui mina huic, quam Hercules fervivit omphale. G. ex
emplum placet.
Vtiuam tihi commitigari videam fandalio caput.
sed quid? fotes crepuere ab ea. quidautem hoc ef mali?
humcego numquam videram etiam, quidnam properam hine
proflit? <!. ' .
; j r', '
.
i: A c T us V. S c N A IX.
.; C w A R E a, PA R M s N o, P H, A D R 1 A.,
-. ' t.
,. G N a T h o, T H r A s o.
C.O Populares, ecqais me vivit hodie fortumatuor?
~ Avemo hercle quifquam: aam im me plame d potefia
tem fuam ri '
omnem oflemdere, cui tam fubito tot congruerimt commoda.
Pa. 2gid hic latae eff?. C. ˆ Parmemomi, ‡ mearum volu
. ptatum ommium., .
gaventor, inrepror, perfelor, fiw me im quibus/m gauds?
[p. ]
deWijl gy den onbedachtenjongman door qu‹defeyten
al de}, bekent mae&t, ende ‹felven¢; g.
clappen. Sy fullen beyde, Kaderem Soom, straffevam cmen;
Pa. Ick Weetgeenraet. Py. Defe eer hebbenWy u Willem
doen voor diefraeye schenckagie: daer me gaeick henen.
Pa. Ick ben huyden met mijfi eygem melden] als eenmuys
mer/jm & abbelem, om hals geracct.
Vijfde Bedrijs achfe Uytcomen.
C}. At nu? Op Wat hoop, ofmet Wat meyninge gaen
Wy. herWaerts na toe a Wat Wilt gygaei maec
ken? T. Ick? Aen Thais mijn felven over geven, om haer
believen im alles te doen. Wat ifi Dunckfu dat vreemt
Waerom ick niet foo Wel, als Hercules fich ten dienftevan
Omphale over-gaf. G.Het exempelis goet.[Oh dat iku dien
copimet een pafitofel WŠt miŸrrŸWf‡ch cloppen.] Maer de
deŸr gaet tot haerent open. Wel hey! Wat laegh is
dit nu Defem hadicknoch noit gefied. Wat ma&hhyhier
dus haeftich uyt comen fpringen?,      
.
Vijfde Bedrijf negenfis Uytcomen.
C H A R A, P a R M N o, P H A E D R 1 A,
., aw'.
G N A T H o, T H R A s o. `` `.`,
C. Lantfluy! Leefi'er hedens-daechs Wel geluckiger
mens dan ick ben? Neemi voorWaer,. niemant niet.
Want den Hemel heeft aen my in alle manieren al haor
macht getoont,synde foo schielijck foo veel goets omtrent
my, als op een getroft.
Pa. Waerom ifiach hy bly zyn? c. O mijn lieye Parme
no! O vinder, beginder, volmaecker aller mijne ge
ncuchten! Wect gy wvel in Wat vreuchde ick ben?
... M 2, yVect
18o ' P. T E R E N- T I I
sŠa pamphilam meaw imvemtam civem? Pa. audivi. C. f.
É: fjdi fam mihi?
Pa. Bewe, ita me diamemt, fafum. G. audim'ta illum, quia
iai? C. rum autem Phadria,
Meo fratri, gaudeo amorem esse omnem im tranquillo: una eff
domus: É
Thais patrife commendavit in cliemtelam & fidem:
Avobˆ dedit fe. Pa. fratris igitur Thafft tota ess. C. Jcilicet.
Pa. Iam hoc aliud eft, quod gaudeamus: miles pelliturforaa.
C. Tum tu, frater, ubi ubi eff, fac quamprimum hac audiat.
1,3: a Pa- tifam domi..'
T. Numquid Gnatho dubita, quim ego mune perpetuo perie
'., fim 3. G. sswe  '.. '.
D�“jvopimor. C. quid commemorem primum, aut quem
''audem maxume?
f“um qui mihi dedit confilium atfacerem; am me, qui id au
. f/m, ' ' ' '..
'imcipere$ am fortwmam collaudem, quagabernatrixfuit,
Qga tot res, tamtas, tam opportune in amum eomcli diem 8
ata
AMei patris feffvitatem &3 facilitatem? ‰ Iupiter
Serva obfecro hac mobˆ boma. Ph. D voflramfidem, imcre
alibilia,
Parmemo modo qua marravit. fed ubi efi frater 3 C. preffo eft.
Ph. gaudeo.
Û. saui credo, nihil eff Thaide har frater tua dignia,
Qgodamaetur: ita nofira e‡ omnifautrixfamilia. Ph. hu,
.É lxmibi ir. '; t
1llam laudare T. per, qmamtoffei e$t minu', tamto mag�
4m0,
obf�cra Gnaih, in te frieit. G. quid vae faciam & T. Per
jice hoc ' ¡ ';.
J. i oi rÉ.,: i. vs...,
., i t..
:. s'/'; !! Arecibws
--
----
."
, E u s u c H ups.  11
Weet gy yvel dat mijn, licf5eyondensenbur
e ´ gers dochter te zyn: ' Pa. ick hb't verfiaen.;,
�. Weet gy vyel dat sy met my de bruyt is 3. Pa. Wagr
jck, daer befi ick bly om. [Ge:WelWathyfeyt?]
c. Daerenbovem ben ick bly, dat mijfi Broeder, met fi n5oe
lagie nu in ru(le is. Thais heeft ha�r felvefigerecomman
deert in de bescherminge, endeVa
der: het haeremde omfe is nueen h�ys: fygeeft haerfelvem
'eememael aen ons ovr. Pa. Soois Thais danganfcb eode
al tot u broeders devotie. C. Oh jae! Pa. Nuh‡biben Wy
; es auros wis syn, quassa egefte? neett. :
c. Gaet gy henen ende mae‰ dat mijnbroedr, lyisdam
Waerhy is, defe dingen metten eerften Weet. J..,.
Pa. Ick fal naehuys gaem sien of hy daer tr. ywat Œuri‰
u Gnatho,. is'er nochaem te tWyf‘lem, of ick benal mijale
ven bedorwen 3. G. Ick meyn niet of't gaet vass-J,,.
ch.Waerfˆlick eerft van gaen roemen,6fWiexoorpaeme
lijck pryfep? Hem die my den raetheeftgegeven om ulcx te
dÞen? Ofmijnfelven die't hebderven�cžen} Qffjick de
fortuyn loven, die de faeck heeft beftuyrt, dic
foo groote dingen, foo WeI tepas heeft in eemend‡ch b
floris ofeufticheyt eti™e gfeggelijckheyt yinmjn
Vader? O. Hemel! MaeÀ dat dess Vrsucht pnsiangmach
duytew. Ph.!emy! Wattcongeloolijckedingeghgeftons
Parmeao daer. verhaelt! MaeFvyaer is mijnbroedcr?.É.,
c. al hier tegen Woordich. Ph. Ickben bly vam eteni
uregem.  ' ' ' ' '  "
c. Ick gelooft in alle manieren. Broer, daeris tr vyestt nie
niant die meerWaerdig is beimereyVerdet, sufiefThais:
foo gunftich is fyonf�ngantschenhuyfe. v,
Ph. Maer! Wili gyh‡t regenmy gryfen  .É,
.
[7. Ick Weet geen raet! Hoe dhošpe minder, hoe mijn,
liefde goover Wcrt. Gnatho, ick bid. gy fout nock Wat
conen doen.,
C. Wat is't datgy WilrgedŠen hebben?' 7. Bisig. te y ve
-- /- M. 3 ge
,
--
‡ p.. TERENTII
pretpretis, urhaitam aliquainparatamen dem“. " '     ;. ap. u. d. zi.. u-i
G. difficile i. T. fiquid cgilibuit, novi te. hocfessecerˆ,
2godvis domum, pramium a me optato, id optatum feres
G, Ita me?. T. ssc erit. t G. hoc/ efficio, poftulo at tua mihi
.. domue. c :.,
Te prafente, abfemtepareat, imvocato ut/r locae s
Semper: T. dofidem ita futurum. G. accingar. Ph. quens
hic ego audio?,.
o Thrafo. T. falvete. Ph. tuswr/affe fata quae heic sient
;. 3. fcio. Ph. cur te ergo in his ego confficorregioni
a4 $. ~:
T. Wobisfretur. Ph. fcis qamfreta? miles edico ri,.
Si im platea hac te offendero po$ umquam; quod dica, mibi,.
aliumgra-, iter hac habmj: perftj. g. eja haudf
ecet.' ' ',.,, v. 
Ph, pilum e. G. mom cognofco voftrum ramfuperbum.
' ' Ph./c erit. '
G. primi, auditepauc‰, quod cum dixero, ss placuerit, i e.
sacitate, Ph. audiamus. G. tu concede paulum ifiuc Thrass.
Principio ego vos ambos credere hoc mihi vehememter velim,
24e, hujus quidquidfaciam, id facere maxume caufa mea:
perum idem ssvobis prodef, vos mom facere infeitia e.;
Ph. Quid id e$? G. Militem ego rivalem recipiendum |cea
s gig; gi-am------
ˆecipiendum3. G. cogita modo. tu hercle cum jlla Phadria
AEt libenter vivis, & enim bene libemter viclitas,!,.,,,
Et quoddes paulum, & mecesse et multum accipere Thai
: It;' dem., i ',,,,;,! '';
M? tubamaorif�ppeditare pofftffnefumptu tuo; ad  ':
omnia haemagisprtmu, nes magis fures;
; & i-. Avemo
E tu N u c H u s. i8$
ge met gelt ende goede Woorden, dat ickechter dochee
nich deel mach hebben aen Thais. G. t Is nietWelte doen.'
T. Gy cumt tteltvat doem, als gyWilt: ickkenuWei. Indiem.
gy miydit teWegebrengt, WŠt schenckagie, ofloch, gy van
mybegeert, het falu geWerden. G. Sdo (eecker A. ST. Ia!
foo. G. Ingewalle ick het canuyt Wercken, foobegeer
ick dat myuTuys, ofgy by de hant zyt, ofnict, altijt gp�n.
ftaet, end als ick al schqon niet genoit fy, dat ickdgaflal-;
tijt by u mŠch hebben. T. Ick blove•het (oq fal zy. `
G. Ick fald'er mytoe gaen stellen.] ph. Wiehhošr ick
hier fpreecken 'O Thrafo!. IckWenschu 1. gšdet?
dach. Ph. GyWeet by avontuyren niet Watficfi hirheeft
toegedragen?'' T. ickWeeretWel. ph. He� conwick u.
dam hier in defe contreyen moch tesien?,. T. Ick werkatemyo
op u llbelgefrkeyt., Ph. Wectgy hoc verre gyu dac&y;
te vestigen‰ Ick fegu Soldaetyvel expreff; ijck, Indigni�k´t
nae defefi in defeaet immermeer cšmte yinden, (Štgy
dam fogt moggnfeggen mijnganglacb dit henefi, ifocht
defe ofdiefe fjye�m,ierfˆl'tuytyn metu.?
g. Ey doch,et hoort oo niet: Ph.Woortis šc-
ken. G. Ick fieul. voorfoo moedignieraea..ph.Het.
fal niet, anders vyefem. G. Hoort myaeer‡as wveynich,
fpreecken,'t Welck ick gefeyt hebbende, cunt datu belie
venaf dqen. Rh. Laet hooten. g3Thrafo gaVAyysy-,
pichdat hcen. Voofeerf begefickifiˆlle mˆjigregy,
beyde m; daeringefooft, d“t aswŠtick in dcfefŠ�ke'd—�,
1neeft doe om mijn eygenfelfs Wil: maer indien gyfuyden,
daer mede nutticheyt van cunt hebben, foo is het dWaefheyt,
dat gyhet niet endšet. ph. Wat is dat? G. Ick verftae
dat gy den Soldaet, uWen corrival behoort toe te laeten.
Ph. Wci! Toe te laten! G. Bedenckt u maer,Phaedria. gy
bent geerne, dat is Wis, met haer aen den disch, ende maeckt
dochgeerne altemets luftiggoede chier. Gyhebt Weynig te
geven, ende Thais moetvÛeIhebben, om voor uyve boelagic
te connen vcrftrecken, fonder uWe koften. Tot desen allem, is
nicmant bcquamer als desen mam, ende comtu nicmant beter
M. 4. I©
184 P. T E rentii
Aemo e‰ principio & habet quod det,& dat memolargium;
Fatuas e‰, infalfa, tarda, fertit noctesque, & dici:.'
Nae-gi- metuas se amet mulier: pella facile, ubi
t., Qela,;..,'...,.,.:  ;,
Pa. <gia agimus? C. praterea hoc etiam, quod ego vel pri
' mum puto,  i?;.;-- ' ' '
Accipit hominem memo meli�s prorfu, meque prolixium.
Ph. Mirum, ai illos homine quoquopacto opaeif. C. idem
G. Re‰e facitis, unum etiam hoc vos oro, ut me in voftrum
j,gregem,.&'.;,
Aecipiatis, fatˆ diahoe jam faxum volvo, Ph. recipimus..
C. 4e libemter. G. at ego pro ifioc Phadria, & ta Charea,
hanc sonisdemdum & deridedum vobisprabeo. C. placer
Ph. Dignum e. G. Thrafo ubi vˆ, accede, 7. obfecro te
' 3uid agimm sj..
Gggi�? jre ignoraiaui, f“quam ei moreisfetus,
'Et collaadavi fecundum faia & virtutes tuam,.É É;
Impetraui.' T. bemefeciffi. gratiam habeomaxwmaas,
xamquam etiamfui ufquam uim ame omme amaremspluri
mum. ' r; É; +;
G. Dixin ego vobis, in hoc eff ‡rticam, elegantiam? '.
Ph. Ailpr¾ter promiffum e, ite hac. vos valere, & plaudi
..
.
É.. '. w, In.. 491:. É  ':-----
'> ''. É.''.. É É.É,: i.
, ...,
' H E Au
.,;
,.., É;,
, q.;. r
'.
.
Eunuchus. 18;
te pas. Vooreerft hyheeftWelte geven, enhygeeftkoeyea
met hoorns. 't Is cenfot, lafgefoŸten, traeg-art: hyflŠept
dat hy fnor&t, nacht en dach: endegy hebt niet te vreefen,
dat het vroumens op hem verlievenfˆl: gy fult hem licht dc
schop geven, als gyWilt. Ph. Wat fullenWy doen.
G. Nu dat noch, 't Welck ick Wel voor ht principaclfte
acht, niemant trateert een mensch beter en ruftiger,
Ph. Wy fullen die man voorfeecker moeten hebben,
C. Ick verftae't oock foo. G. Gyluyden doet Wel. Noch
iffer een ding dat ick u l. Wil gebeden hebben, teWeten, dat
gy my in u l. compagnie Wilt aennemen. Ickhcb nu allang
genoech, dit block gesteept.
Ph.Wy nemenu aen. C.Ende dat geerne. G.En ick schenck
u in vergelding Phaedria, ende Chaerea, desen mensch
om de huyt van 't lijfte eeten, ende nochuyt te lacchen toe.
Ph. Hyis het Waerdich. G. Thrafo, als gyWilt comtby.
T. Ickbidu, hoe gaet'et met ons G. W‰t! Die luy ken
den u niet: maer nae dat ick haer u manieren van doen hebbe
verthoont, ende u geprefen, nae u daden, ende deuchden; foo
heb ick'et vercregen. T. Gy hebt Wel gedaen: ickWeet'et
u grooten danck. Ick heb oock noyt ergens geWceft, of
j. een had my feer lief.
G. Hcb ick u niet gefeyt, dat hy een uyt-nemende tvel
fpreeckentheyt over hemheeft?
Ph. Wy bevinden 't even gelijck gy beloofthebt. Comt
dit henen. Vaert gyluyden Wel, endeklapt indchandcn, in
diem m'tffel tpel behaechr.
[p. ]
ACTA LUDIS MEGALENSIBUS.
L. CORNELIO LENTU LO, L. VA
L ER IO F LA CC O AED I LIBU S
CU R U LI B US. E G IT AM BIV I US
T U R PIO. Mo DoS FECIT FLAC
C US CL AUD I. GRAECA EST
M EN AND R U, ACTA P RIM U M1
TI BI IS I M PA RIBUS, DE IN DE
D U AB US D ExT R1 S. s ACTA ET
HAM, Eè: SEMPRONIO, 'At M. Iv VENTIo coss. " "A t....
is
P RoLo G Us. D ROMO, servus.
CH REM Es, senex. ' SOSTRATA, ma
MENEDEMUs, se- trona.
neX, PHRY G1 A, ancilla,
CLITI PH Q, adole- B Acc H is, meretrix.,
scens: " ANT IP H 1 LA,..
CL IN I A, adolescens. Chremetis filia.,
,8 A
SY R US, servus. NUTRIX.
Persona...
Y.
-- s--T & Persona. '
$ vr
PHAN o cRAT Es, senex:
ARCH ON ID ES, senex.
[p. ]
P R O L o G u S
cuisse vossrum mirum, cur parte;. femi
po�ta dederit qua funt adolefcentium:
Idprimam dicam: deinde, quod vemi, eloqaar. 1 '.
x imtegra Graca integram comadiam.-
Hodiefum acturae Heautoat“morumenom:
Duplex qua ex arguwemtofata eft fimplici.
A'ovam esse ossendi, & qu¾ esset. nunc, quifcri
pferit,.- f. v.
Et cuja Graca sst, mi partem maxumam, ' . / '
Aexiftimarem fcire voflram, id dicerem.;;;
zvwmc, quam ob rem has parteˆ didicerim, paee&, t '
dabo.; ' ' ' '!., , t
Oratorem voluit esse me, mam prolagam;  ..
veftrumjudiciumfecit: me actorem dedit.
sed hic ator tamtum poterit facundia,
guamtum illepotuit cogitare commode, J :
&i orationem hancferifft, quam dictur I '
Xam quod ramores diftulerunt malevoli,: É J (
AMultas comtamimaff� Gr¾cas, dumfacit,, ' 
Pauca, Latimae: fatum hic esse id mom megat,
Aeque fe id pigere, & deinde faturum autum,.
Habet bonorum exemplum: quo exemplo fibi É r,,
'-  q.
Licere id facere, quod illifecerumt, putat.
2Tum quod malevolue vetaa po‘ta du&itat,
repente ad fiuduum hamcfe applicasse mijficwm.
24oricam ingeniofetam, baud naturafaa;.
'.. s?.. Facite,
H E'A u t o N T 1 M o R u M 1 N o s. 139
rerduyf.-
P R o L o G E. '
I Ck begeer niet, a-yema olet ul- fichyeryyondcrc,
Waerom onfen PšÛtTerentius, de party wan voor-rc
den te doen, die eygemtljck. jongeluyden toe-comt, my
die een out manben, heeft opgeleyt. Ick heb noch eerft
Wat anders te feggen, danfalick dit, Waerom ick im defem
schjm gccomen Tben, voort uyt-{preecken. Ick fal vam
dagegaen fpeelen, eeri Comediegenaemt, H s A u T o N
T 1 M o R u M s N o s,synde uyt hct Griecks foo gehecl,
alsfe Was, im 't Latjm over gebracht: defelvige is, vam
eenen enckelen in-h—utsynd, daer mede dŸbbelt ge
Worden. Ick heb doemblijcken datfe nieuwv is, ende Wefe
fy is die upy mu voor hebbem: Wiefe imr Larjm geftelt heeft,
cnde Wiefe gemact had int Griecks, foude ick daer by feg
gen, ten Waer ItcRédat ; luyden tenmceftcn decle
dat Wel Wift. Nufal ick cortclckgaem ygrclarcr, Wacrom
ick defe rollc RE5 galeert. De Poe‘: Heeftbcgecit, dat ick
voor defem tjt, een Orateur, of Redenaer fodde verftrecken,
ende geen Voor-redenaer. U 1. heeft hy tot Rechters gc
maect, ende my tot Pleyter. Maer desen pleyter fŠl foo veel
van Wel-fpreeckentheyt over fich hebben, als de man die
defe Oratie, die ick faldoen, heeftingeftelt, bequamelijck
hceft connen uyt- vinden. Want dat šnfe Wangunf“ige par
tye overal heeft gaen stroyen, dat omf? 77ÛÛTGfj�RI
fe Comcdien onder ccnhccft vermngt, deWijle. cenigc
Weynige Latijnsche mae&t; Dat Wilhy niet ontkennem:
het is hem oock niet leet, iae meymt'etvoortaenWef mcer
te doen, hebbende aem zjm ssdebet exernpel van treff�lijcke
Poeten, die hem daer in zijn voor-gegaen, op Welcker
voor- ganghy verssaethem geoorlofitezijn, fulcks tc docn,
als sy hebbengedaen. Dat yorder dga quact yvilligen., cpds
nu agaenden Comedy-schryver hem Taet verluyen, dat
dcToIfen ficH schielijck hcefTot dicTRETEgyen, feu
hcnde cFdc gseft yansyne vcndcn, cndc uictop sijneYggp
vernuft.
19O P. TERENTII,:
Arbitrium voftrum, voffraexiftimatio
prafebit. Qgam ob rem omnes vos oratos vola,
Aveplus imiquum possit quam aquum oratio.
facite, zquifitˆ: date crefcemdi copiam, .
xovarum quiffetamdifaciumt copiam
sime vits: me ille pro fe ditam exifiumiei,
Qgi mmperfecitfervo currenti im via, É
Jecessepopulum: ar infamo [erviat?. n.
De illiae peccat‰ plura dicet, cum dabit...
alias movata, missfinem maleditis facit:,,
{deste aequo amimo: date pote$atem mihi, ` ` '
Statariam agere u}liceat per/“lemtiam:,,
Avefemperfervos currems, irata fenex,
Edax parafftag, sscophamfaaurem impudens;
24varus lemo assidue agendissme mihi
clamore fummo, cum labore maxumo.
JMe4 caufa, ca�fam hamc juftam esse, amimum indu
te
t aliqua pars labor& minuatur mihi.
Nam munc movas qui fcribunt, aihil partum f�mi:
Laboriofa / qua eft, ad me curritar:
Si lev‰ eff, ad alium mox defertur gregem.
Im hac e? pura oratio. experimimi,
In utramque partem ingeniam quid possit meum.
S mumqmam avare pretium ssatui arti me¾,
Et eum esse quaffuum im animum imduxi maxumum;
2gam maxume fervare voftr‰ commod&;
Exemplum statuite in me, ut adolefcemtuli
ob‰ placereftudeant potims, quam fibi.
---- É 1.. 
S.
' ',..: ' '.;.; fex- A c T u $.

-
i.
, R u M N e s. 191
vernuft. Daer in fˆlul. oordeel, en goet-duncken gelden.
Derhalven ick u 1. allenWil gebed�yEBET, JaERet feggem
van onredelijcke byu 1. niet meergelde, als van redeljcke
luyden. Mae‘“ dat gy onpartydich zijt. Mac& dat sy met
ter rjde mogen op—men, die u't'elcken nieuWe …ome
dien doen sien fpeelen, fonder eenige fouten. Dit feg jc
daerom, op dat hyt fich niet aeh-trecke, als voor hmige
fproocken, die onlanx heeft gemae&, dat het volck vooreea
lopende flaefuytdeWeeg m—ftgaen.Waerom foude'tgoch
fich na een rafent mensch mocfenvoggen‰ In dienon/e par
ye pietafiaet van qualijck te fpreecken, fal deae Poct vaa
fyne fouEETTOCRTEEFVEGETÛTEggen, als hynoch ande
re nieuWeSpeelenuyt geeft. Woofit ons by met uWegun
fte: ende geeft my imt byfonder gelegentheyt, om inflte
defe stille Comedye te rhšgenfpelen5 op d‰t ick niet gefta
dig Werck en hebbe, omtrent een Woelnden flaef, eem ver
ftoort out man, een vretigen Tafelaschuymer, een onbe
schaemden bedrieger, eengiefigeTRšffiaenlende dasmet eca
IUygeroep, ende grooten arbeyt. 'Laetu om mynent Wil
voorftaep, dat defefaeck in rede beftaef, gp Tyeen yyÛy
fifcfi moeyte Werde af. genomen. Want al die nu nieuWe
cQmedienschryven, verschoonenint gemeen mijn oudejae
ren niet. Is'er een fpel. daer Wat veelarbeyt inftect, so com;
men by my geloopen; anders, foo der cenig Wat gTacke
fJEREFET, è fpTÛÛ& men eea andcr compŠgnie a‘n. Hicr
hebt gy cenftyvere, ende zedige manicr van fpreecken. Be
foe&t Wat mijn verftant veFmacFaen Wederzyden. In diem
ick mijn kunft noit te hoog op gelt HÛBgGTER,Tnaer myal
tijt heb voor laten staen, de groofte vinf daer in te beftaeij,
dat ick my oP'tboochfte voegde nae ul. voordec], foo figl;
sen excmpelaen my, ten eynde ‡ Ionge luyden, u I. rcct
foecken te gevalle tesynals haer fclven.
,
'.,  ` ' Ecrfie
,..--
--
19. f E rentii.

;-,.!, '.:'
. ACTUS I. S c N A I. ' ' ',:
'; É ':, É:;." ',
.'.., C R ª s, M N D M v s. Scncs..
' : É. É ' l 1. rei fi- 
c. (Y pramquam hac imter mo nupera metitia admodum
: V. e´, '.,..),->;..:.' i o oi'y. t
(1mde ade˜ quod agrum in proxumo hic mercatus et,)
Nec rei fere fame amplius quidquam fuit5 ' ' ' ' ' ' i
rames vel virtus tua me, vel vicimitas,'. ' ' ' ' ' '
araeroin propinquajirfeaicitia ato,): . 
¢7??Jater momeam, & famili‡riter, É,..
Qvod mihi videre preter ¾tatem tuam., ' '':
acere, & prater quam refte adhortatur taa. ' ' '
wam, pro deum atque homimumfidem! quid vŠ tibi?
ggia quaris? ammos fexaginta matae er,
aut plus eo, ut conjicio, agrum in h� regiomibu
Ameliorem, neque pret majoris memo habet,
servos complureis, Proinde quafi memo/fet,
v,
Ita mute attente illorum officiafungere., ',
Nunquam tam maneegredior, meque tam vefpere:
pomum revortor, quim re imfumdo comffrcer


Fodere, aut arare, aut aliquidferre denique.
É'ullum remitt tempna, meque te refpic�,
Hac mom voluptati esse, fata certo fcia: 
at emim me, quantum hic oper‰ fitt, p¾wiret. 

;..-.'-' '.
guod im opere faciumdo opere senfami, tue.,.
Sfuma um ullus exercendis, plua agam.
AM. Chreme, tantum me ab re tua e; ot tibi,
aliena ut cures, eaque, mihil qu¾ ad te attinent?
'm: hnmani mihil ˆ me alienum puto.
}el
.---------
.
A u T o N T 1 M o R u M 1 N o s. j35
erJle Bedrijfs eerfie Uyikomf.
C H R = M s, M e n e d m u s.
±. A L hoc Wci onf< kennis fecr jongis (sijnde eygent:
4 Ijck daer uyt ontftaen, dat gyher in debuyit een
ftuck Jants hebt gckocht) ende Wy n“Ÿlixx yetanders't fa
mem hebben uyt stacnde, nochtans €', doet my ofuWe dap
Perheyt, ofonfe btiyrschap (die ick stclle in cen nae-graet
vam vrientschap) de vrymoedicheyt nemen, u te vermaneni
gelijck dem ecnen vrient dem anderen doet. Om dat my
dunt dui gy doet buyten datu iacrcn mcde brengcn, ofdem
ftuct van u middclen vereyfcbt. Want (by gans TiachtT)T
Wat gaet u over? Wat hebt gv voor: Gyzijt een mari,
na ick gis, van tfeftichjaeret, of meer. In defe contreyer.
heeft ni‘mant beter, of koftelijcker lant, als gy. Slaven hebt
by de vult, ende even als of gy niemŠfit en had, foo,
Bcnt gy fcif by't Werck, datfy befiooren te docn, Ickgae
noitfoo vroech 'fimorgens uyt, noch come foo laet't favonts
íNTISTGFIGKWTJETGp 'tI“nt (pitteTTOfJGIyen, ofPloe
gem, of yct flepen.
Qm cort, te feggen, gy verfuymt gSCI1CI' tij;, ende ver
schoont u feiven niet: ick ben dier geocch van verfecckcrt,
dat u dit geen vreugt enis.
NTEFGZEFA5 ) niy dua& dat het Werck andera
hier niet feer všoft ei gaet.
Avem aer indien gy de moeyte, die gy doet met felfi tc Werc
ken, bcfteedet om u vofck voorttc bengelen, gy fout mecr
uytrechten.
At, Wel Chreme hebt gy buyteriu cygen faecken fpo yec!
lcdige tijt, dat gyumocyt metandercluy dingen, ende die u
niet aen en gaem?
c. Ick beneen mensch ende al Wat mcnschclckis, reken
ick dat myeenich acngaet.
N  Neemg
194 p. TERENTII.
prel me monere hoc, vel percomtari puta;
re&tum e$t, ego ut faciam: mom, te ut deterream.
M. Mihi/”c e ufus: tibi ut opus efacto, face.
C. 4m cuiquam ef ufus homimi, fe ut cruciet? M. mihi..
C. Si quid laboris e, mollem: fed i$tud quid mali e?
guafo, quid de te tamtum meruifti? M. heu, hoi.
C. Ne lacruma, atque iftuc, quidquid e$f, fac me ut fciam.
Ave retice: me verere. crede imquam mihi:
Aut comfolaudo, aut com/“lio, aut re juvera.
M. Scire hoc vis? C. hac caufa equidem, qua dixi
/ tibi.
M. Picetur. C. at ifo rafros imterea tamem
2epome, welabora. M. mimime. C. quam rem agis?
M. $ime me, vac‚m tempus ne quod deiw mihi.
Laboris, C. mom/ nam imquam. M. ah, non quom
fac‰.
C. Hui, tam graveis hos quafo? M. fic meritum e
. ameetao.
C. Nunc loquere. M. Filium umicum adolefcemtulum
Habeo. ah quid dixi habere me imo habui, Chreme,
Numc habeam, mec me, imcertum ef. C. quid ita iftuc?
M. [cies.
E‰ � Gorintho hic advemaamm paupercula.
.
Propejam ut pro uxore haberet, hac clam me omnia. }
Ybi rem refcivi, c¾pimom humam iter, 1
Aequeat grotum amimum decuit adolefcemtuli,
Tra“are, fed vi & via pervolgatapatrum,
sseotidie accufabam: hem, tibi me hac diutiue
Licere ferae facere me vivo patre,
<micam habca, propejam in uxorisloco �
°rrav� i
H A u T o N T 1 M o R u M r N o s. t9;
Neemt het foodat mijn meynige is, ofu te vermanen, ofyet
vam a te Willen leeren: is 't goett gemegy doet, dat ick me
de sso doe; foo niet, dat ickdaer Wan fšecke afte brengen.
M. Het comr my foogelegen, doetgy gelijckhet ute pas
comt. C. Comt'et jemant gelegen zijnfclventequellen?
Af. My. C. Hebt gy eenige fWaericheyt, dat Waer my
Ieet. Maer lieve Watis het docH, datU qUcTERTWatis't dat
gy foo qualijckacn ufclven hebt verdient?
M. Hei, hoi!. C. Schreyt doch niet: ende, het is Wat het
is, maeck dat ickhet Weet: verfWijcht niet: ontfietu niet:
geloof my (fegick) ickfalu ofmet vertroofting, ofmct
iaet, ofmetter daet helgen.
A Wilt gy't dam enckel Weten c. Om geen andere
reden, dam ick gefeyt heb.
AM. Ick falt ufeggen. c. Maerlegtondertufschen die eg
ge uyt de hant. Stae&tu Werck, k
AM. Geenfins. C. Wat gaet u over M. Laet ick m
eenenledigentijt gunne. c. Ick falt niet lydem TEg ick)
$; TEFERA.TA. Oh! Gy doet niet redelijck. c. femy!
Sulck een fWaerenegge!
M. Soodanich is mijn verdienfle. C. Spree& nu. M. Ick,.
hebbe een eenigen foon, dat noch cenjonggeselis.. Oh!
Wat praetick v‡n hebben: Neen, laetitJ3gem, icKHeb:
®em geHid Chreme: of ick heni nu noch heb ofniet, dat is
‚Û¢RGE
c. Hoe foo dat? M. Cy fult'et hooren. Hieris eenvreemt,
arm, out besjen, van Corinthen van daen. Opdefe haer doch
ter ishy verfot geWordcm, foo dat hyfehielby navoorzijn.
eygen VEGTIBERTBUyTÛh mjTWYeteSGERAGicghgb
yeTnomen, begon ick hem stracx, niet met eenige beleeft
ieyEaen te g‡n, ofgelijck men behoortmet cen crancke
ziel van eenjongelijnckteWsTck fegae; fnaer metherdic
Reyt, ende geIJCKevaders in't s; doen. Alle daeg bc
keefick hem, feggende, Wcl! Meynt gydat gydefedin
gen langer fult miŸgen plegem, by't leveiyan my Ê vader?
Dat gy ccn boc|fŸlthoudcn ;" nacftenbyalsyvettige,

?,T
vrow,
I 9 6 P. TERENTII
Erras, ss id credˆ, & me ignora, Climia.
Agote meum eff. e dici tamtiffervolo,
Aeam, quod te dignum e, facies: fed/ id nom facf,
go4od me in resst facere dignum, imvemero,
Nulla adeo ex re issuc fit, miss ex mimio otio.
go iffac etatis non amori operam dabam,
Sed im 2am ab himc propter pauperiem, atque ibi
$imlrem & gloriam armis belli repperi.
Poflremo adeo res redt: adolefcentulae
Sepe eadem, & graviter audiemdo vi&tu, e:
Aetate me putavit & fapientia
plua fcure, & providere, quamfe ipfum /ibi.
4 4ssam ad regem militatum abt, Chreme.
C. Qaid ais? M. Clam me profectae, menf�s treis
abe$?..
C..mbo accufandi: etss illud imceptum tamem
~4mimi efpudemtisfigmum, & mom imfremur.
M. Vbi comperi ex s, qui ei fuere comfe,
Pomum revortor moeftus, atque amimofere
crturbato, atque incerto prae agritudÉne.
~4d/ do: accurram, ferv, foccos detrahumt:
Pideo alios feftimare, lecto; [ternere,
Carmam apparare: profe quifque fedulo
Faciebaat, quo illam mihi lemirem, m; riam.
Vbi video h¾c, c¾pi cogitare, hem, tot me;
$olius follicitiffnt caufa, ut me umum expleant?
4ncill¾ tot me vefiamt fumptus domi
2 4a ego folus faciam? fed gmatum umicum,
2 Pariterati his decuit, aut etiam amplius,
(4204//4 eras magis ad hac utenda idone‰ e,)
go eam himc eieci miferum injuffitia mea.
H s A u T o N T I M o R u M r N o s.; i97
vrou? Gy zijt verdoolt, indien gyfulcks gelooft, ende
en kent my noch nict Clini3. Ick Wil uvoor mijn
kennen, foo langgy doetr gene u betaemt, maeran
ders doende, fal ick fiefiWat ick met u te docn hcb. Wilick
u Wat feggen Clinia, dat comtu nergens van daen, als van
al te groote ledicheyt. Doen ick die jaeren had, begafick
mijn finnen niet tot minnen, maer, voer vam noots halwen,
na Asien toe, ende hebbe aldaer, eer in geleyt, metWapcncn
van oorloch, ende tessens goet vergaeff.
-`s
De lekis eyndehjcRfoo vcrrc gcconem, dat dejongman
het felle liergem hem dicWils, ende fWaer in de ooren clinc
kende, tem laetflem is overWonnen: emde denckende dat ick
ouder ende Wijfer zynde meer Wift, ende verder f‡ch't fy
nem befte, dan hy felss, is hy, lieve Chreme, na Asien ver
trockensendeheeftdicnftgenomenonder de Koning
C. Wat gy fegt. M. Buyten mjn Wectcn dcŸrgegaen
zynde, is hy nu aldrie miaenden Wech geWeeft. '
c. Gy hebt beyde schult: alhoc WeInochtans dit zjjm be
ftaen een teycken is van schaemte ende dapperheyt. '<
M. Dit verftaen hebbende, uyt de mont van die gene de
yvelcke van Zyndingen Wissen, quam ick'thrys. feer Bg.
{FGERETGtJgini mjngemoet geyveldich ontftclt, ende piet
yvetende Watdoen, van hert fcer. Ick fyge daerneer; mijn
TAVETESTETEGE geloopen trecken my de schoenei uyt:
andere fie ick haer eppefi mei {EEEEEEEEEEyGETREFG
ten gereet te maecken: elck dedTFEBy{omžerzyn beft om
mydefe fWaerichevr ecn Wevnich te verfoeten.,'
ATTERTEBEtterae, Bcg™n ick by my felvem te dencken.
Wel! Salder foo veel volx alleen 6m mijnent Wil doende
zyn? Allecn on my genosgen tc docn hcbbcn Sooveel
dienfimaechden my cIeGJEN3TSS6 groote koftenick't huys
alleen maecken? Maer mijm eenigen foon, die defe dingen
behoorde te genieten, neff�ns my, ofnoch meer (deWijle
die jaeren bequaemer zyn om daer foeticheyt in te hebben)
diem heb ick, och arm, uyt-gejaegt met mijne oorede
fijckheyt. '
-
N 3
Dae
vos P. T E rentii
' Maloguidem me dignum quovis deputem,
sdfaciam, nam ufgue dum ille vitam illam colet x v. v$
nopem, carem patria ob meas injurias,
Imterea a(jue illi de me [appliciam dabo,
Laborams, quarens, parcem, ill, ferviens.
Ita facio prorfu. nihil relinquo in adibus,
sec va, nec veftimemtum: comrassomnia,
4mcillas, fervos{“ieos, qui opere rufico
aciumdofacile �ictum exerceremt fuum, )
ommeis produxi ac vemdidi. /a(cripss illico
®dis: mercedem quafftalenta ad quindecim
Co‘gi: agram hunc mercatas fum: hic me exerceo,
Decrevi tantifper me mimus injuria,
Chreme, meo gmatofacere, dumfiam mifer;
ANec mihifus esse ulla me voluptate hic frui,
´Ïubi ille huc falvos redierit meus particeps. I.
c. Ingemiore esse im liberos lemi puto, &
'illum obfequentem / quis rele aut commode
Trataret. verum meque tu illum fati' movera,.. 1
Avec te ille. hoc ubi fit, ibi mom vere vivitur;
Tu illum, mumquam oflemdiffi, 42amti pewdere,
Nec tibi ille eft credere aufus qu¾ e$t aquom patri.
2uod f esset factam, h¾c namquam eveniffent tibi.
M. Ita res est, fateor: peccatum ˆ me maxumum e$t,
C. Memedeme, at porro rete fpero: & illum tibi
Salvum affuturum esse hic confido propediem,
M. U timam ita D faxiat. C. Facient. Nunc, sscomas.
dum eft,
sionyssa hic fumt, hodie apud me  volo.
ª. Non poffum. C. Cur mom? quefo tandem aliquantulum;
tibi parce,
_ r
X Jd ems
H s A u T o N T 1 M o R u M N o s. 19S
Daer over foudeick myalleramp Waerdich achten, als ick
my ditfooliet aen myleunen. Want foo lange als hy in die
armos buytenfyn vader-lant fal IeVeTTe7?7Z7JoofTmijne
onredelijckheyt, foo fal ick ondertufschen geduyrich myri.
felven, hem te gevalle, straffen met te arbeyden, te gaeren, ta
fpaeren, hem tendienfte. Soo hebick oock stracx Voort ge
daen. Ickliet niet in huys, noch huys-raet, noch clederen.
Ick haelden 't al over hoop, Slaeven, flacvinnen (uyt gefeyt.
dieTpeTTKORTEEBOEFEWverck conden verdienem ) 5racht
ick temer�t,TeTVÛTROGRETEITMn huys stelde ick tekoop.
Ick macte in alles omtrent negGTi ATTTTcroGten.TJaer
voorkocht ick ditlant, daer i�k mijnifelvenWerck opgeve.
Ick heb dat by mijn felven, Chreme, vaft geftelt, dat devijle
ick mijn felven ellendich maecke, ick mijn foon teminder.
verongelijcke: ende dat hetmy niet geoorloft is eenige ge
neuchte te scheppen, voor aleer hy, die daer aenbehoort
te deelachtigen, hier behouden is Weer gecomen.
C. Ick oprdeele dat gy van natuyren goedertierem zyt over
ukinderen: oock dafu foon gefeggelijck genoech is, als
men flechts met hem Wel, ende bequamelijck te Werck
Maer gy hebt 5Ûyde, JcncendcEanderen, niGt recht
gekent, endeWaer fulcx isdacr gact hct niet foo t behoort.
Gy hebt te voorem noit Taten 5Ijckenhoe veelgy van hcm
hielt, ende hy heeft u nimmermeer defventoeberrouWen,
TgEen men een vaderbehoort te doen:'t vwelckindien't nem.
treder zjdo geschiet Waer, defe swvaericheyt foude u noit
over coIuucn zVm.
7TGREEKGTFE: ick heb de grootfieschult. c. Maerickhoop
noch Menedeme, dat alles voort ten beften fal comen, ende
ick vetrouWe dat hy cerfdaechs in goede gefontheyt hicr
fˆlby u zyn..
At. Qh! Qf den Hemel dat gave. G. Het fal gebeuren;
nu'tis hferVaftelavont, indien't u gelegen comt, ick be
gccr dat gy ons geselschap ROTE
AM. Het caBTiet zyn. c. Waerom niet: Ick bid u ver
schoontdoch ufclven ccnvycynich.
N 4 U focn
36o p. r E- rentii
Tibi parie: idem a!fcms facere te hoc volt filia,
M. Nom cqnvemit, qui illum a4laborem impellerim,
Xunc me ipfum fugere. C. $iccime e$f (cmtemtua?
ª. Sic. C. bcme vale, M. & tu. C. Lacrumas ex
JMiferetque me ejus: fed, ut dici rempus e$,
AMomere oportet me hunc vicimum Phamiam,
dd caemam ut veniat. ibo, vifam ss domi c.
Ail opusfuit monitore. jamdudum domi,
Pr¾fto apud me eJe ajunt: egomet 02 U/t)44 201'0i'
Ibo adeo himc intro. fed quia crepuerunt fores?
Himc ˆ me quifnam egreditur? huc coacesserg.
ACTUS I. SCENA I I,
C L 1 T 1 P H o, CHREMES,
Ch. N Ihil ad huc e, qupd vere. tre Cljmit: haudqua
qgtm etiam cofftt:
't illam fimul cum muncio tibi hic affuturam
Hodie, fcio. proin tu follicitudmem iffam stlftm, qu te
®xcracuat,'mittam. Ch. quicum loquut; ur filius? Cl. P. urer
ade$,
2uem volui, adibo. Pater oportume advem.
Ch. Quid id e? Cl. humc Memedemum moflime moflrum vi
wimum? Ch. probe.
Cf. Huic filium fcis esse? Ch. audivi esse, in 4}t Cl. Non
e$t pater, apud
ˆvor e. Ch. quid ais? Cl. advemremrem, � mavi egrediem.
tem ahduxi ullico
44 caa4 mam albi magna cum eo jtx inde fjue ‰ pue
rutu¾
Semper
1
.
H A u T o N T 1 M o R u M e Nos? 2. o
U (oon begeert dat gy 't felvige in zyn afWefen doet.
AM. Ten fluyt niet dat ick, dichem tot denarbeyt hebbe ge
dreven, daer felss van Wech fouloopen.
C. Staet defe meyninge by u foo vaft?. M. Vaft.
c. Vaert Wel. M. En gy alfoo.
c. Hy doet my de tranen in d'oogen comen, foo jammert
het miysynder. Maer na dat ick fic den tijt vanden dach,
dienick Phaniam Wel te WaerschouWen, dathy comteetem.
Ick fal eens gaen sien of hy t'huys is.
Hyheeft geen WaerschouWing van doen gehad: fe feggen
dat hy al lang tot mijnent hyššfcis geWeeft. ick
doe mjn gaften felf Wachten. Ick gae dam mijn beft na
binnen. Maer hoe comt de detur tot dnfent open te gaen?
Wie comt daer uyt ons huys? Ick fal hier Wat aem cen
camt gaco-.
Eerfie Bedrijf, ttteede Uytkomf.  )
C l 1 T 1 p H o, C H R E M Es. É
cl.G Y hebt noch geen reden om becommert te zyn,
Clinia: sy blyven als noch niet te languyr om ach
terdencken te hebbem, ende ick houde voorfeecker dat u lie
gelck mer dc bode, stracx hier falzya. Derhalven, luet va
fen die ydele forge, die u quelt.
Ch. Tegen Wien fpreeckt mijn fbon daer?
Cl. Mijn vader is daer, dat is goet, ickfalby hem gaen. Va
der gy comt recht Wel te pas.
Ch. Wat is dat? Cl. Kent gy onfenbuyrman Menede
mus v vel?.
Ch. Hecl Wel. Cl. Weet gy Wcl dat hyeenfoonhceft
Ch. Ia, in Asien.. ~ '
Cl. Neen vader, hy is hierby ons. ch. Wat gy{egt?
Cl. So9 als hy fius aen quam, ende uyt ht fcip trat,
nam ick hem mede om t'avont met ons te eeten.
Want ick hebbe altijt, al van ons kints bcenen af, groo
N 5 te.
semper fuit familiarita. Ch, voluptatem magmam mam
t44
Qgam vellem Memedemum invitatum, ut mobifeum hodie ess.
fet, ampliw,
Vt hanc latitiam mec opimamti primus obcerem domi!
Atque etiam manc temp¿ e. Cl. Cave faxˆ: mom opus
aHparer.
Ch. Quapropter? Cl. quia enim imcertum e etiam, quid fe
faciat. modo vemur.
Timet ommua: patris iram, & amimum amic¾ fe erga u
/t fuae.
Eam mi(ere amat. propter eam hac turba atque abitio evemit.
Ch. fcio.
Cl. Numc fervolum ad eam in urbem misst, & ego mofirum
una Syrum.
Ch. Quid marrat? Cl. qaid ille? fe miferum esse. Ch. Mife
rum? quem mima' credere e?
2uid reliqai e$t, qsiae habeat, qu¾ quidam in homine dicam
tur boma,
Paremteˆ, patriam imcolumem, amicos, gemma, cognatos, di
vitia4?
.4tque h¾c perimde fumt, ut illiae amimus, qui ea poss
det:
gui uti fcit, ei bona, illi, qui mom utitur ree, mala.
Cl. Imo ille femex fuit importunae femper: & mumc mihil
mag‰
Pereor, quam me quid im illum irata plus fatˆ faxit, pater.
Ch. Ille me? fed reprimam me: mam, im metu essehumc, illi
e utile.
Cl. Qgid tute tecum? Ch. dicam, ut ut erat, mam(um ta

-.
mem oportaut.
Fortaffe aliquamto imiquior erat prater ejus lubidinem.
4feret nam 4aem ferret, ssparentem mom ferret fuum?
Aea//e
H e A u o R r 1 M o um. N os. 303
te vrientschap met hem gehouden. ch. Gy brengt my
eea feer goede tijdinge: hoe WelWildeickdat ick Mene
demum vyat mer had geaood, om t'avont metons vrolijck
te zyn, tem eynde ick hem defeblijtschapbuyten sijn ver
Wachtinge t' mijnen huyfe had mogen toe-dienem! En
trouWen het is noch tijt.
Cl. Doet het niet, vader: ten is niet noodig. ch. Waer
ohm doch?..
Cl. Om dat hy als noch byhem felfs onfeeckeris, Wat
hy fal gaen maecken. Hy is eer‰ essen gecomen., Hyis in
alle dingen bedugt, de gramschap van sijn vader, en hether
te vansyn Lief, hoe't felvige'tsynWacrtsis geftclt. Hyis
feer ophaer verfot, om haerentWilis ditfpel geWceft, dacr
hyom deuris gegaen. ch. Ick Weet'eraf.
Cl. Nu heeft hyzynjongen na haer toe in de Stad gefonden,'
endeick heb omifen SyruShem gegevem tot geselschap.
ch. Wat feyt hy doch al? cl. Wat fou hyfeggem Dat
hy dcr qualijckaen is.
ch. Qualijck aen? Wieifferdaer mendat min van foge
looven Wat schort'er aendat hy 't niet al cnhebbe, dat on
der de menschengoet Wert genaemt? Ouders, eenWel ge
ftelt vaderlant, afkomst, vrienden, magen, middelen? Trou
Wen, defe dingen zyn foodanich, als het herte is van diefe
befit. Diefe vyel yvten te gebruycken, dien sijnfe goef,
Wiefe niet Wel gebruyt, dien sijnfe quaet.
Cl. Nemaer, dien ouiden man is altijt eem miff�lijck hooft
geWeeft, ende nu vrcefe ick geen ding meer, vader, dan dathy
door gramschap jet tegenden jongmam mocht aenrechten
dat te verre fou gaen. I Ch. Die man 3 Maer ickfal myin
houden: yvant hetis hem nut dat defoon in vrccfe fy..
Cl. Wat praet gy daer in u felvem, vader?
ch. Ick fal 't feggen. Het Was. foo 't Was, hy had
behooren te blyve.T Mogelijck Was de vaderW‰t on
redelijck buyten dat hem Wellicf Was: hy moft doch ge
dult genomn hebben. Want met Wie fal hypatientie heb
ben, dic vansyn ouders niet can verdragen? ' ' ' 1M
Q.
64 ' ' p. t E rentii f
'Hunccime erat equom ex illiae more, am illum �x Baja vi
vere p. &.
guodillum im/mulat durum, id mom e. mam paremtium im
furuae
Prmiufmodi funtferme(jaulo qui ef homo tolerabili.)
Scortari crebro molumt, molumt crebro comvivarier,
Praebent cxigue [umptum:?; ea fumr tamem ad virtuem
.
omnia.
Verum ubi amima fe cupiditate devinxit mala,
Aecesse e clitipho confilia confequi cofimili4. hoc
scitum ef/> pericalam ex als stcere, tibi quod ex afa sset;
Cl. Ita credo. Ch. ego ibohjmc imrro, ut videam, aob/> quid
¾n¾/et;
Tu, ut tempus e diei, vide fis, me quo himc abeas longius,
Cl. Qgam imjqui fumt patres in ommeis adolefcentem judi
cej.
2ui equom esse cenfemr, mos jam ˆ puerœ illico massi femet,
Aveque illarum affmes rerum esse, qu¾ fert adolefeemtia. i
AEx fua libidine moderantur, munc quae e´´, mom quae olim
fuit. g-.-..
Mihissamquam filia erit, me ille facili me utetur patre, '
sam & cognofcendi, & ignofcendi dabitur peccati loca:.
AVom ut meut qui mihi per alium offendit (uam femtemtuam.
Perui: is mihi, abi adbibit plus paulo fua qu¾ marraffaci
mora
Avumc ait, periculum ex als facito, tibi quod ex ufuffer.
2[lutae! m¾ ille haudfcit quam naihi mumcfurdo marret fa
ulam.
Afag‰ mumc me amice di?, fimulamt: da mihi, atque affer
/h/. '      ' '
Cui quid refpomdeam, milhabeo; meque me quifquam eft mj
ferior
1
Nam,
H m A u T o N T I M o R u M m N o s. 2o5
Moeft de vader na de foons, ofde foonna des vaders pypen.
danffen? En dat hy hem beschuldicht van herr tesyn, dat is
hyniet.
De herdicheyt van de oudersis al in't gemeen van een fat
foen, daer im bestaemde dat sy niet en begeerendat hare kjm
derem veel (gelijck eenmensch fich metWeynich canlyen)
boeleerem, ofte veel gafterye houden: daerom fyfc Wey
nich gelt in debeurs geven: ende doch stre& dit alles haet
tot harem beften.
Maer als het gemoet fich cenmael vaft germae&t heeft aen
quade begeerlijckhcden, dam can't niet miflem, Clitipho, of
diergelijcke dingen neemt ineri voor.
't Is fraey een proeveaen cenander tenemen, van 't gene u
nut can zyn..'.
cl. Ick geloof'et Wel. Ch. Ick gae van fer na binnen, om
tesien Wat Wy t'eeten hebben. Loopt gy niet verre, naden
tijtis van den dach.
cl. Watte onredelijcke Rechterssynde vaders deurgaens,
over de jonge luyden, meynende dat Wy van kinderen, da
telijck met eem fpromg oude iuyden behoorente Werden, ende
gcen deel hebben aen die dingen, die de Ieucht medebrengt.
Sy Willen ons regeeren, nadie genegentheyt die sy nuhcb
ben, ende niet die sy certijts hadden.
Sooick schicr ofmorgcn een foon cryge, voorWaer die fal
een goede vaderaen my hebben: Want ickfal opsynfou
ten myttel 9ndervragen, maer licht vergeven.
Niet gelijck de myne doet, die my dooFeen andersyn mey
ninge doet verftacn. Defelvige, foo Wanneer hyWat meer
heeft als rechtuyt, jemy, Watte stucken vertelt
y my dan Wel, dic hyaengerecht hceft! Nufeythy, neemt
een proeve aen andesen vWat u nut (y. Wat is hy loos!
AMaer voorWaer hy Weet niet hoefeer hy nuacn een doof.
mans deur clopt. De Woorden van my boel i$y
dieper in 'thert, geeft myWat, brengt myWat; daer op ic
niet en Wect tc antwoordcn, foodat'er niemant qualijckcr
acmis, danick, a. Wans
~iG6 p.. TERENTII
Aam climia hic, etss is quoqaefuarum rerum fatagir, afta
preers
Habet heme ac pudice eductam, ignaram art‰ meretricie.
AMea ef potens, procax, magnifica, fumptuofa, mobilˆ.
Tum, quod dem ei, re&e eft: nam muhil esse mihi, religio e‡
dicere.
Hoc ego mali mem pridem inveni: meque etiam dum fcie pater.
ACTUS I I. S c s N A I.
C L I N I A, C L 1 T, 1 P H o.
Vemiffemtg- vereor, aemulier me abfemte hic corrup
ta [tf.
Comcurrumt multa opimiome, qu¾ mihi amimum exaugeant;
ocea/io, locum, atau, mater, cujus fub imperio e, mala:
Cui mihil praterpretium jam dulce eft. Cl. Climia. C hei
mifero mihi!
Cl. Etiam caves, me videat forte hinc te ˆpatre aliquˆ ex
C.S 1 mihi fecunda res de amore meo essemrjam dudum fcio
1e/ag.
C. Faciam, fed mefcio quid profeto mihi amima' prefagit
mali.-_-
Cl. Pergiw ifuc priae dijudicare, quam fcˆ, quid veri/ et?
C. S“ m“hil mali esset, jam hic adessent. Cl. jam aderumt.
C. quaudo ifucerit?
Cl. A'om cogitau himc longule esse? & mofi mores mulierum:
pum moliumtur, dum comuntur, annua e$t. C. 6 Clitipho,
zimeo. Cl. refira: eccum Promonem cum $yro. una ad
fumt tibi..
ACTUS.
} Heautontimorumenos. ao7
Want foo veel als desen Clinia aengaet, al hoe Wel hymede
fmetsyn eygen genoech te doen heeft, heeft nochtans een
die Wel, ende eerlijck is opgevoeyt, die van geenhoeren
ftreecken Weet. De myne is een groote madame, Preuts,
magnifijck,Coftelijck, byalde vyerelt bekent. Voorts als'er
Wat te geven foufyn, fofeg ick feer Wel.
Want ickWacht my in alle manierente feggen dat ick niet
en hebbe. Aen ditfpulben ick noch niet foo dat'er myn vader noch niet van en Weleatn. g vaft geWeeft,
Tweede Bedrijf eerfe Uytkomf?.
C L 1 N 1 A, C l I T I P H o.
..
.
C. I Ndiende fˆecken Wel stondenaengaende myneliefde,
Cick vyeet'et Wel) sy fouden hier ŠIlang geWeeft zyn.
Nu vrces ick dat het vroumens in myn afyWefenis verlyt.
Daer comen veel bedenckingenby een, die my mynontftel
tenis vermceren: de gelegentheyt, de plaets, haerjonckheyt,
de fnoode moeder, daer —nderfy staet, die geen ding nu foe
ter acht dan gelt.
Cl. Clinia, T c. Helaes! My ellendige!. cl. Wacht
gy u oock Wel datter nietjemant uytu vadershuys u come
te sien?
C. Ickfal toe sien: maer ick Weet voorWaer niet vwat fWa
richeyt my myn herte tuycht.
Cl. Gaet gy noch al voort fulcx te oordeelen, eer gyWect
Wat van defaecke inderWaerheytis?
c. Indiender geen fWaericheytWaer, sy foudem allanghier.
zyn geWeeft.T Cl. Sy fullendatelijck hierzyn. C. Wan
neer fal dat zyn?
Gl. Den&gy niet dat het alWat verrevanhieris, ende kent
gy den aert Wan't vrou-volck niet? De Wyle sy toeftellen,
deWijl fyhaer palleeren, daergaet eenjaer heneh.
G. Oh Clitipho, ickben in Vreefe. Cl. Sa! schept Weer
moet, fict, daeris Dromo, cndc Syrusalle beyde.
Tweede
~e$ P. T E R E N T I. I
ACTUS I I. SCENA.
SYRUS, D R o M o, C l 1 n 1 A, C l 1 T 1 p H 6.
S. A Im' tu? D. fic eff. S. verum imterea dum fermones
cadimag,
Ille funt relitae. Cl. mulier tibi adest, audim' clumla?
C. Ego vero audio mumc dcmum, & video, & valeo Clitipho.
D. Mimime mirum: adeo impedita fumr: ancillarum gregem
pucunt fecum. C. per, unde illi fumt ancillae? Cl. meae'
rogas?
S. Non oportuit relita: portamt quid rerum? C. hei mihi!
S. Aurum, vestem: & vefperafcit, & mom moverunt viam.
Fatum ˆ nob� stulte e´. abi dum tu Dromo ill‰ obviam.
Propera, quid fas? C. v mifero mihi, quamta de (pe decidi!
Cl. Qsid iffuc? qua res re follicitat autem? C. rogirae
quudfiet?
´idem' tu ancillas, aurum, veftem: quam ego cum una am
cillula
Hic reliqui. umde esse cenfes? Cl. vah, munc demum im
tellego.
S. D bomi, quid turba eff; ades moflrae vix sapien, fcio,
2gid comedemt? quid ebibemt? quid [eae eru noftro mi
feri¾?
sed video, eccor, quos volebam. C. ‰ Iupiter, ubimam eft fides?
Z>um ego propter te errams patria careo demem, tu imterea loci
qonlocupletaffi te Antiphila, & me im his deferuiffi m. tlˆ,
Propter quam im fumma infamiafum, & maeo patri mimue
obfequems:
Guja aude pudet me, & miferet qui harum mores camtaba
mihi,
AMoww
H F A u T o N r 1 M o R u M N o s. 2o9
Tweede Bedrijf; ttveede Uytcomen.
SYRUS, D R o M o, C l 1 r 1 p H o, C l 1 N 1 A.
. W At gv fegt!. D. Ia foo ift. S. Maer devijle Wy
dus gaer, pratem, is het vrou-volckachter gebleven.
fCl. Hodrt gy Wel Clinia? Sycomt daer. C. Ia, nu hoor
eu fie ick ecf, ende heb peder imoet,Clitipho.]
D. Het is gantsch geen Wcnder: f zyndappcrbelcmmcit:
fv ficbben eem gestp vifi 1heyff�s y haer.
{c. Dit's weer swvaricheyt. ' Vam Waer heeft sy meyffens?
; l. Vraegt gy iy dit? ] S. Wy haddenfe niet behoo
ienachter te laten: sy hebben een hoopen goets by haer.,
{c. Helaes!] s. Goude cleynodiem, emde kpffeljckheytvam
<!cd'ren: het W9rt avoat, en sy kennem dc ? niet.
't Is fottelijck van ons gedaen. Gaet gyhaer treder in't ge
moet, Dromo. Haeft jWat: blijft gyjišch stden [c. yVce
my eliendige! Hoe gigotem hošp heb ick te vergeef, ge
{cfiept! Cl. Wit is dat Wat bccommieft u doch
c. Vraegt gy Wat het y? Let gy Wel Witt hy feyt vam
meyffens, gode cleynodien, kgfielqckheyt vah, clcderen?
Dim ick v‡œ lcr gachde heb gel‡etn meteen meyffen al
1eem, by haei: Waer meynt gy dat haer dit gefmor van dacn
cont: ' Cl. O! Nu verftae ick het eerft.]
s. Icmy! Wat ecn hoopen volcx! tckWeet, ons huys
fal haeft te cleyn vallem. Wat fullenfe koft vernielen: Wat
fullenfe yvijn na haer nemcn: Ickbeclaeg den ouden man.
Maer, ick fie daei die ick hebben Wou. š. O lieve God!
Waer is de trou gebleven? DeWijlick om uWent Wilga
doolen achter laide (dWaes als ick bem) foo hebtgy onder-,
tufschen, Antiphila, u ombehoorljck, verrij&t, ende miy in defe
fyvacricheyt opgeschotem, Daer ick om uWent Wil inyn fel
ven de; schande vam de uerelt heb aemgedaen,
myn vader niet gehoorfamende na behooren. Waer voor
ick my nu schamie, ende hetjammert rny, dat hy, die fatfoe
em haer zcdcn my recht afschilderend, altjt tc vcr.
Q. cett
2re p. TERENTII
AMomuiffe fruflra: meque potuiffe eum umquam me ab hac ex
pellere.
Qgod mumcfaciam famem: eum gratum mihi esse potuit, nolui.
Avemo e miferior me. S. hic de moftr‰ verbis errat videlicer,
2 ua hicfumm locutu. Climia, aliter tuum amorem, atque
e, accip‰.
Avam & vita e eadem, & animae te erga idem, ac fuit,
Quamtum ex ipfa re comjetaram cepimua.
CI. 2gid ef! obfecro? nam mthi mumc mihil rerum ommium
ss,
2god malim, quam me hocfalfo fufpicarier.
S. Hoc primum, at me quid hujus ignore: amae
2ga e dila mater esse ei amtehac, momfuit.
Ea obt mortem: hac ipfa im itinere altera
Dum marrat, forte audivi. Cl. qu¾mam eft altera?
S. Mame, hoc, quod earpi, primum enarrem Clitipho J'
Poft iftuc veniam. Cl. propera. S. jam primum ommium,
Vbi ventam ad ¾dis eft, Dromo pultat fores:
4nua qmadam prodit. Hac ubi aperuit offium,
Comtimuo hicf� comjecit intro: ego confequor
4a2foribns obdit peffultura, ad lanam rcdit.
Hicfciri potuit, aut mufquam alibi, Climia,
gaoftadio vitam f�am teabfente exegerit;
Prbi de improvifo e$t interventam mulieri.
Avam ea res dedit tum exifumandi copiam,
3uotidian vit¾ confuetudinem 3
gua, cujufque ingemium ut/t, declarat maxume.
Texentem telam fludiofe ipfam offendim¾,
A4ediocriter veftitam vefte lugubri,
°jae amuis caufa, opimor, qu¾ erat mortua,
sime auro tum ornatam, ita ati qua ormamtur/ibi,
.  '. AValla
.
H i A u T o N T 1 M o R u M E N o s. r
heeft vermaent, ende ick iny noit van haer heb latenaftrec
ken; 't Welckick do�TITUTTGENITHEIZETDOEnickfijm
HGTt daer mede conde Wingeu, vyilde ick niet. Niemant ifer
ellcndiger, als ick, ' '.
s. Dcf� man (oa dat ick hercke)isin nfverftŠnt oves 't ge
nc Wy mer walkandere hebbsngefprockcn. Clinia, gy
VThET®vAUTiefde anders, dan 't gelegem is. T
Want haer mauiere van levenis de felvc, Vende hacr affectie
't uvwaerts, foodanich dic, voot defcn is geWecft; na datvyy.
issing hebbcnconnen f“eckeg, uyt def“ecke felss.
°TWVgfJGENTEyTÛVÛfg75. Want nter yyereft niet ea
is dat ick meer begŸere, d‡tick't onrecEJitvermocder
hcbbe gefcbept. Ts. Voor eerfffult gy Weetem (gp dat
de gchcclc fake te recht moocht vcrftaen) dat het oudeWijf,
't Welck voor desen haer mocdcrgcfcytis tezyn, fulcx niet.
em Was, cnde nu is ovcrlcdg: dat hebick onderWege, de-,
Wyle sy 't aen d'andcrby gevalgehoort. CI. Wic
is die ahder?. s. Bey WŠt Cfitipho, laetick eerft uyt feg
gen.'t gene ick heb aengevangeri, dan fˆlick daerop komen.
�l. Hicft n d. tm Wat. Ts. Tnaldereerften, gecoinen zyn
de by t huys, clapt Protno acn de deur. EEFgttt
$olut voor. Mct dat sy dedcur qpen gedacn, 19opthy;
na binncm. ick volg. Bcsjcn doct de grei•elvošrde ‡cu
en darelijckWcer ah't fpinnen.T, '.
Indien ien ergens aencšhmercken,' cfinia, mfet Wat oe
fening sy haerbefig hecftgehoudeh iri uafWessTfSoWa$
hct hieracn: eticn > deWjl thea haet onverficasquam oyer
yalleg: dat Was doeTTeTTijTieTÛfiÛggTGg5REHEyEvam de
werela, oms&c.'cquacn; betnefckts hagridagglcxcu Qllr
ucgang, feWelcke genoechfaemŸytWTWTWAETATE
Y3r.. ' ~,  , V. 2 vs.  ',,
Wy iÀ, l ¢. ist‰Œ�‡miteea
yvcbbc te fpinnen, zyg‡ proper gegleet indcn rouW; ick
denckšversat out v vijf, dŠt'j feyde geftGrweite zyn, doc
mict¢ cenich goŸt', ofte‡nders verciert, dan'
dis hacr allgcn voor hacffclven opschickca, {ondcr ce;j
2. P. T E R E N T I
xulla mala re esse expolitam muliebri:
�apillus paffus, prolixae, circum caput
Rejeta meglegemter. pax! ' C. Syre mi, obfecro
Ave me in latitiam frussra conjicia!. S. amus
$a&temea mebat: praterea uma amcillula
rat: ea texebat uma, pamm‰ obssta,
Aglecta, immunda illuvie. Cl. f hac fumt Clinia
Yera, ita ut tredo, quˆ te effortumatior? ',
Scim' tu hanc, quam dicit fordidatam & fordidam $ |
Ategnum hoc quoque/ gnum eft dominam esse extramosiam,
Cum ejae ram neglegumtur imtermumcji:  ' ' ' 1.
sam difeiplina eft eifdem, munerarier '
<!ncillas primam, ad domimaqui 4ffectant viara.,
C. Perge obfecro te, & caveaefalfam gratiara.
$tude4 inire. quid ait, ubi me nomimaa 3 1.  '
S. rbi dicimum redffe re, & rog4re uti
Veniret ad te, mulier telam deferit
Comtinuo,& lacrumis oppleros rotum fibi,
V¾ facilefeires dessderio id'fieri tuo..
C. Pr¾ gaudio (ita me d amem?) ubi ssm messio.
Ita timui. Cl. a, ego mihil esse fcibam climia.
4gedum viciss“m, Syre, dic, qu¾ illa ess altera?,: É. É.
S. 4ddatim¾ tuam Bacchidem. Ci. hem, quia Bae
 chidem.?...  ' ' ' Ji. a:'
°ho fcelefte,'quo illam abdaei? S. quo illam ego? ad mo
'-. fciliter. ';,.i.  ' r., ;, g!
Cl.4d paprem me? S. ad eum ipfum. C1. Â homini im
j
,,,
, pudentem audaciam! S'heus!
! (.-; ';
Taomfi:/}ae periculo facimus magmum prabtle:,;
CI, 7ETEZ7a7ij•',
[p. 113]
nich blancketfel, het hair ongevlochten, los'om't hoofk,
achter neer hangende, fondereenige curieusheyt. Alle din
gen ! C. Ick bid u, lieve Syre, verbfjt my nict te
VCI9CCIS,  '
SIHet oude befjen fpon den inflach: behalven die, yvas'er
noch een meysjendat 77eessetne, behangen met videlap
pem, qngehayent, vuyl en bemorft. Cl. Indiendit alles
Waer isgelijck ick geloove, Clinia, Wie is'ergeluckiger, als
gy zyt? Let gy vyelWathy feytvandie v�yle, bemšrffe
mieyt? Dat is oock eengroot teyckendat haer vrou buyten
schult is, Wan hare boden foo haveloos zyn. Want die
tocgang foecken by de.IoffrouWen, dichoudendat roor
ccn manicr, dat sy de meyffens voor al de handem vullen.
Q. Ey lieve gaet doch voort, ende yvachtu dat gyniergn
foe&t yedelen danckte behaelen. Wat feydefy, gymy
noemde?
s. als Wy feyden dat gy Weergecomen Waert, endebe
eerde dat sy by ufou comen, fooliet hetvroumens fraex
vwerck staen, ende schreyde, dat de tranenhagr gyer de
Wangen rolden, in dier yoegcn, dat men lichtelijck conde
mercken, dat fulcx geschiede van groot verlangen, datfe ria u had:,
c. Ick Weet voorWaer van blytschapniet, Waerick ben.
Soo grootis mijn vreefe geWeeft.
cl. Maer ick Wift Wel Clinia, datter geenfWaricheyr ea
Was. Nu tfa, Syre, Weeran, fegt my Wie die andereis.
s. Wy brengen u boel Bacchi me'e. Cl. Wel! Wat!
Bacchis! Waer Wiltgy die brengen, schelm Seg
s. Waerick fe brengen Wil? Tot oufent in trouWen.
Cl. Tot mijn vaders?
s. Iade felfle. cl. O stouten, onbeschaemden rabout!
S. Wil ick u Wat feggen Clitipho? éengroot, ende ge
denckWeerdich stuc oi
't Werck geftelt. of
dIETSIetTat vere& eens aen, den Schelm foeckt!
TTaT; bchaeleg, uyt hct perjckgl van mijn lcveri;
Q 3 Ð 3 spine
¡Ó  p. T E rentii i:
Vbi/ipaululam modo qaidrefagerit, ego perierim. '..
2gia illo faciam? S. at enim. Cl. quidemim? S. f/f.
ma, dicam. C. /me. É
Cl. Simo. S. ita re, eft hc munc, quaff cum. Cl. quar, ma
lam, ambages mihi
Yarrare occipit? C. Syre, verum hic dicit: mitte: ad
rem redi.
S. Enimvero reticere mequeo. multimodˆ injuria
Clitipho et, mequeferri pot& eg. C. audiemdum hercle eft,
tace.
S. P amare: vis potiri: vir, quod des illi, effci.
Tuum esse um potiando periclum mom v‰: haud ssulte (api,:
Siquidem idfapere eft, velle te ud, quod mom potess contingere.
4ut hac cum illa fumt habemda, aut illa cum h‰ amittem
lafunt.
'Harum duarum comditionum munc utram mal‰, vide:
z// com{“lium, quod cepi, retum esse & turum (cio:
AVam tua apud patrem amica tecum fine metu ut sst, copia ess:
arum, illi argentum quod pollicitw es, eadem hac inveni
4 vaa,
Qgod ut efficerem, orando furda, jam aureis reddidera, mihi.
Qgid aliud tibi vis 3 Cl. fiquidem hoc fit. S./quidem, ex
periundo [ater:
cl. 2ge age, cedo iftuc tuum con/ilium, quid id eff S. /$i
wwlabimu4,
gruam amicam, hujus esse. Cl. pulchre: cedo: quid hic faci
et fua?
An ea quo4ue hujus dicetur, ss hac una dedecori eft parum?
s. Imo ad tuam matrem abducetur. C. quid eo? S. longum
eft clitipho,
gif narrem, quam ob rem uafaciam: vera camfa eft.
Cl. fabula:..
. t
... A“hi
H A u T o N T 1 M o R u M E N o s. ;
't minfte in mocht comen te haperem, t'eenemŒel met my
gedacn Waer. Wat fou men met foo een karel aen gaen
$. Maer. Cl. Wat maer? S. Laet gy my uyt fpreec
ken, ick fal't u feggen. C. Laet hem fpreecken. Cl. Wcl
nu, fpreeckt dan. TS. Hetis met defe facck nu even foo ge
legem, als of Cl. Wat placg! Wat cromme fpropgem
begint hv my hier noch te maecken?
c. Syre, hy feyt de Waerheyt: laet die om-tregem varep, ende
comteyndelijck tot de facck. S. VoorWaer Clitipho, ick
can 't niet langer verfWygen, gyzyt in alle maniercn onre
delijck, ende gnverdragelijck, C. Ey Clitipho laet Syrae
doch fpreecken, fWycHt i; S. Gy Wilt vryen, gy Wilt
boelceren, gy Wilt u beftelt hebben, dat men u bocl geve;
maerhergeyaer, dat in't Werck stecckt, Wilt gy piet dat u.
fal aen gaen. Gy zyt niet algeck; indiem het trouWen Wyf
ieytis, te Willen't geen niet Wefem can: gfgy nQet het ccn
mt het ander hebb‘n, oft'een met het ‡ETETKieft
nu van defetWee conditien, die gy liefft hebt: Al hoe vwel
ick Weet, dat mijnen aen- flach., die ick voor heb, goet en
veylich is. Want daeris gelegenthgyt datu bocl, fonder
vrecfe, tot uTvaders in huys, by u cansyn. Daerenboven
fal ick met eenen hct gelt, 't Welck gy haerbelooft hebt,
ende daer gy ny't hooftallangom hebt mocdc gemacckt,
maecken te crygep.
cl. Wan TictTfoo flechts geschiede. s. Wan het foo,
Wam het foo! Dc onder vindingefŠl hetleeren.
cl. Wel hu dam: laetons desenTuWenaen- flach eens hoo-.
ren, hoe danich dieis.,
s. Wy fullem gelaet maecken, ofuboel,Clinia's vryfterWas.
cl. Dat foufcfioon comem. Scg doch, Wat fal hydan met dc
fync don? Sal dat al mede fyvryfter heeten, ofd'eene hcm
nict genoech tot schande verftrcctc.
S. Neen: die fal im't vroutrem getimmer by umoederge
bracht Werden. Cl. Wat falfe daer doen 3
s. 't is telang te verhalep, Clitipho, Waerom ick datfoo.
voor hcbbc: maer de facck is goet. Cl. Praetgens!
'. Q 4 lck
416. P. T E R E N T I. I
sibil fati' firmi video, 44me ohtem 4criper hunc mihi ex
pediat metam.
S. Mawe habeo aliud, /? iftuc metu‰, quod ambo confite
4ÉÕÏ¿Ê
8ime periclo esse. Cl. hujafmodi, obfecro, aliqqid reperi.
S. m4xume:
'ibo obviam hinc: dicam, ut revortamtur domum. Cl. hem,
2gid dixti? S. ademptum tibijam faxo omnem metum,
'in aurem utramvˆ otiofe ut dormiaa.
Cl. Qaid ago munc 3 C. tu'me? quod boni. Ci. Syre. dic
modo
Verum. S. age modo, hodie fero, ac meqaid quam voler.
C. Datur, modo fruere dam licet: m tna nefcias,
°ju'fe potefta, pofthac, am mumquam tubi.
CI. Syre inquam. S. perge porro, tamen ifluc ago.
Cl, Verum hercle ifiuc ef. Syre, Syre, inquam, heus Syre.
S. Comcaluit: quidvis? Cl. redi, redi. S. adfum, die
quid efi?
Qam hoc quoque negabis tibi placere. Cl. imo, Syre.
t me, & meum amorem, & famam permitto tibi,
7Tu esjudex: me quid accufamdtafis, vide.
S. Ridiculum ess, te ifluc me admonere clitipho:.
guaffiffic mimor mea res agatur, quam tua.
Hic/ quid aobis forte advorffevenerit,.
3ribi erunt parata verba, huic homim verbera.
<2uapropter hac res meutiquam megletu' ef mihi.
&ed am exora, ut fuam esse adssmulet.
C. fcilicet
'aturam me esse. ia eam jam res redt locum,
V;// necesse. Cl. merito amore, Clinia.
9. }'eram illa ne qaid titubet. S. perda“a ef proue. '
Cl. 4
Ick fie niet vafticheyts genpech, yvaerom hct my foudienem,
die vrees aen te ; S. Bey yvat: ickhcb noch wvat an
ders, indiem gy hier in bccommert Zyt, 't Welckgybeydc
fultbekenpen veylich tezyn, ende fohder cenich gewaer,
cl. Ia doch: pratifeert ons fulcx yet.
S. O Ia, ick fal haerint gemoet gaen. endefeggendatfe Weer
nahuys keeren.
cl. Wel! Wat fegt gy daer s. Ick filuallevreefenu gen
benemen, dat eruftimoocht flapen. Cl. Hoe maeckick'et
nu3 c. Gy? 1ok foude a rade datgy het goet, 't Welck
[cl. Syre gt maer de yvaetheyt. S. WeTaen dan, vam
daech fult gy noch WelWillem', maer telaet, ende te ver
c U Comt, éi •ach.
ebeuren: vwant het 1s IgETREyt immermcer fnuiletthteebwbyeÛnet: em 3y Tai Ga,
[Gl. Syre feg ick. S. Gaet gy al voort: ick gad'er vaft
me'e deur.] I cl. Gyfgt ecker de vyaerheyt. Syre, Syre,
fegicknoch eens, houhšuSyre. ' ' ' 
s.IHy is gaende geWorden. Wat Wiltgy hebben
cl. ComtWeerom, comt Weerom. s. Fi bebick, fegt
ubegeeren. Hoe nafŸlt gy{�ggen, dat u dat medeniet en
behaegt?
Cl. Neen, Syre, maer igk stel mn lyen, mijnliele, mija.
naem enfˆem, Pecucmael inuyven handsh. Ick stelallesaen
u qordeel, fict maer toe dat gy in geenen deele zyt te be
schuldigen. S. Dat is om telacchen, Clitipho, dat gy my
des verimaent, als of het my minder gold'alsu: indien gns
by geval, indefe faeckyet c6mt tegeteloopen, gy fUIEKE
VenThoorens maerick fal't metTe huyt imoetehbetalem.
Derhalven ick forg genoech fal dragen. maer fiet van Cli
Pia metrbiddcntc verctygen, dat hy fich gelaet, 3FBAGERIS
desyne Waer. c. Gy cunEvyel geloovendat ick'et doen fal:
Want de sseck is foo veris gecomen, dat het falmostea
°ijm. Cl. fck Reb redenu liefie hebben.
C. Maet dat sy felfs niet ergens in en hapere. s. Sy is in
allcndcclcn yVgl ondertcch$.
O 5 cl. Macr.
3• p.  R E N T 1 r
Cl. 2. hoc demiror, qui tam facile potuerit
Perfuadere illi, qu¾ folet quos (permere!
S. Ia tempore ad eam vemi: quod rerum ommium ef!
Primum. mam quemdam mifere offendi ibi militem
a notem or4ntem. Hec arte tractabat virum,
Cupidum ut illiae amimum imopia imcemderet,
Aeademque ut esset apud te hsc quam gratissima.
Sed heus tm videft, ae quid imprudems raa.
Patrem moviffi ad h¾ res quam ffr perfpicax:
°go te autem mo vi, quam essefoleas impotem:
iaverfa verba, everfu cervices tuae,
Cemita, fcreatae, tussis, rifus: abfime.
Cl. Laudabœ. S. videss. Cl. tutemet mirabere,
S. Sed quam ciw fumt confecuta mulieres?
Cl. rig: cur retimes? S. jam mumc h¾c mom
eft tua.
Cl. Scio, apud patrem, at mumc jmterim. $. nihilo magis:
Cl. Sime. s. mom/“mam imquam. Cl. quefo paulifper.
&. veto.
Cl. Saitem falutare. S. abeam,/ fapis. Cl. eo. quid
Jflic? S. mamebjt. C1, 6 felicem hominem!
S. ambula.
ACTUS I I. SCENA I.
P A c c H 1 s, A N T 1 PHILA,
C L 1 N I A, SYRUS.
B. Depol, Amtiphila mea, laudo te, &3 fom unatans
jadice,
ga cum ssuduifti, fiforma mores ut confimiles foremt:
AMini
Heautontimorumenos. ‡is
'cl. Maer daer in benick feer verWondert, hoe dat gy haer
die ickWeet niet Wie, Wel plach te verfma JENTOOTICHE
hebt connenbepraten. Ó.
´TERESTEe recEreftijt by haer gecomen,'tWelckick, in
alle faecken, nergens nahet minfte acht tesyn. Ick vonde
daer een Soldaet, die haergeWeldich fmecte, om haer min.
ne: Sy hiclhem flepende na de kunft, omsyn begecrich
herte, door mangel, noch meerte onfteken, endemctecnen,
om daerom by u te aengenamerte zyn. Maer hoor cens,
Wacht u immers Wel, dat gyu door lofheyt niet en ver
gtjpt; gy kentu vader WTR�gaT77E : dingendoor
TEETende ick ken u Wel, hoe WETER gyu ssTVenctrT5e
dWingen. U verkeerde propooften, het hooft over schoer,
u fuchten, raccheITeRIEGEfiGf.Tacchen. Onthout u vam alie
dimgem. Cl. Ick fal maeckcndat gy my pryfen fult.
s. Ey fiet doch toe. Cl. Gy fult felfi vefWonderen vas
mjm geschicktheyt. s. Maer hoe haeft comt hetyrou-volck
oris gevolcht? cl Waerfynfe? Wacrom hout gymy
vaft? S. Ditis nu de uWe niet.
cl. Ick Weet'et Wel, als mijn vader daerby is: maer nu on-.
dertufschen. $. Niet een hair meer.
cl. Laet mybcgaTTSTERTITETICt doen, fegick. cl. Ey
lieve! Een Weynichjem.
s. IckWilt niet hebben. cl. Ten minften, eens groeten!
S. Gyfult henem gaen, foogy Wijs zyt,
cl. Ick ga dan. Maer defe man? s. Dic f‡lblyven. cl. o
geluckig mcnsch! $. Wandelt gy.
Tweede Bedrijf, derde Uytkomf.
B A c c H 1 s, A N r I PHILA,
C L I N I A,. SYRUS.
A. V. OorWaer, lieve Antiphila, ick moetu pryfen, ende
achtc u geluckig, deWijlcgydaer na hebfgetracht,
dat ÊWezeden metu ;. mGcRtenoyereen comen;
Vnde
236 ' P. T. E R E N T. I I
A/iaiw4 (ita me d amant) miror, ss te bi 4aissue
expetit.
Avam mihi, quale ingemium haberet, fait indicio oratiotaa.
t cum egomet aunc meuwm in animo vitam tuam conf
dero,
aedeoque vofirarum ommium, volgus qu¾ ab fefefegregamt;
®rvos esse iftiufmodi, & mos mom esse, haud mirabile eft.
Avam vobis expedit esse bomaa: mos, quibus cum res eff, mom
777.
Quippeforma impalssmoftra mos amatores columt:
Hac ali‰ imminuta eff, illi famamimam alio conferant.
A“f“/“profpe&iuae ef imterea aliquid; defertevivimus.
Probˆ cum umofemelabi atatem agere decretum eff viro.
Gujae mos maxume ess comfmilis vofirfim; hi fe ad vos ap
plicant;
IHoc beneficio utrique ab utrissue vero devumcimini;
&z mumquam ulla amori voftro imcidere possit calamitas.
A. Nefcio aliav: me quidem femper fcio feciffe fedulo,
Vt ex illius commodo meum compararem commodum.
ICIAT
srgo mea aemtiphila tu nunc (ola reducem me jm patriam
A'am, dum abs te abfum, omnes mihi labores fuere, quor cepi,
leves.
Praterquam tui carendam quod erat, S. credo; cl. Syre,
vix [affero.
Hoccime me 7iferum mom licere meo modo ingeniofrui?
5: Imo, ut patrem tuum vidi esse habitum, diu etiam dura,
dabit.
B. Qgifmam hic adolefcemt eff, qui impaitur mos? A.h! re
time me obfecro.
. 4, quid tibi efi? A. differŠ. per mifera, B. quid
swper.-
aenti<;
H s A u T o N t 1 M o R u m N o s. 2i
ende ickverWonder my feeckergantsch niet, datu ye
een voor z. jm vrou Wel foude begeerem. ' Want hoedanic
gyvanaertzijt, hebickaen uWe redemenWelgeboert. >.
Ende als ick nu, by mijn felyen; u mareren van REVGiFimijn
hert ga overleggen, ende die'er aller, dic metu eens gefint
sijnde, de jongeluyden, foo die in 't gemeenzijn, niet laten
byhaer comen; foo dun&t het my geen Wonder, dat gyluy
denfoo van conditiezijt, ende datWy't nietensijn. Want
hetis ul. nut, dat gy wroom zijt: dat laten ons die, met den
77eTeReri Wy tedoen hebben, niet toe. Want onfe minnaers
houden ons in eerenalleen, gedreven dooronfe EGonRETE
3ÛWelcke Wcrn; indertsynde foleggenfy haer finncn clders.
Soo Wy ons fclvenondertuffCRETTIGEWAEGERGOTTeTTOS.
zijn Wy'er qualijckaen, ons vindende verlatem. Gyluyden
daer tegem, een mael gefiut sijnde u leycp met een man,
Wiens humeuren met de uWeover een comen, door te bren
gen; yyort vanfoodanigeaengefocht, endeTESFEGH e.
Vrientschapten Weder zijde, deeenaend'ander, verplicht; fog
dat noit uWe lieste schip-breuck comttelijden. 4. Ic
77E7TaTESTict; Šltijt mijn felWen benick beWuft
mijn beft deurgaens gedaetehebbens gm mijngelegent
beytna defynefehišker. c. Oh! GyZjERETTTacen,
¢TEFATfiPHITATET in mnvadestant hebtdoen We-;
derkeeren. Want, de Wijle icknu uyt bcbgeWeeft, is my.
alIETmjpefWarichcytlicht gevallen, buyttudat icku moft.
miffen. s, Ick geioofet Wel. TT
C. Syre, ick can 't qualijckherden. Oh! Datick (helaes!),
niet en mach foo g5ERETAEFvam eem wroumes, na mijnfia
genieten! . | .
S. Ia, na dat ick u vader heb gefteltgesien, al hy't noch al.
lang, hert tegenhouden.', É Is T.,, "_..
Bac. Wat is dit voor een joag-man, die foo strack n¾,
ons fiet?..
ATOh! Hout myWat vaft, bidicku: 
E. Watis u ae. Ick Wort fiauW, ickbeswijcke:
, hoc dus ontftelt Antipbila!...  '...
A. ' y 4. Sic
}
342. P., T E rentii.
amtiphila? A. videon' climiam, a non B. quem vides?
, ' Cl. falve amime mi.
A. O mi expetate Climia, falve. Cl. ut vales?
A. salvom veniffe gaudeo. Cl. teneome re
Aatiphila, maxume amimo exoptatans meo?--. '
S. Ite imtro: mam vos jam dudum expetat femex. TT '
A c T us I. S c N A I.
C R E M e s, M N e D E M u s.  ' '
C. I Prcifcit. hoc jam ceffo pultare oflium.
Picimi? primam ex me at fciat,/ibi filiam  ',
Redijffe. et/ adolefcemtem hoc molle intellego.
yerum, eum videam miferum humc tam excruciarier-
®jus' abitu, celem tam infperatam gaudiam,' ' . 
cum illi mihilpericli ex imdicio ffet:.-
Haudfaciam: mam, quod potero, adjutabo femem,:,. ri
Item ut filium meum amico atque ¾qualifuo,,;;.{
Pisleo infervire, 3 [ocium esse iamegors. ; si r
AVos quoque fenes eft eqaom femibre obfequi.' 73-É
[M. aeut ego profelo ingemio egregio °ia, " Ð Ð Ð Ð
Xatefem, agillaefalfam f, quidvjs audis,.;'
pici, diem adimere ¾gritudincm. Nam mihi quidem quotidie augeschiotmmiaagib‰.:.., n,,., f; ti j i.:
Defilio agritudo; & qmanto diutius., w ,
4heft, magˆ cupio tamto, & mag‰ defidero. I i3'3.:;
C. sed ipfam egreffum foras vide?: ibo, alloquar.' 2¡.. i,
Memedeme falve: mumcium apportoribi,:;,:. ' I i. j5;
Cujus maxume tefieri participem cupŠ.,,.,'j ' r 
M. Numquidnam degmate meo 4mdiffi Ghreme o ag gi,.&
 C. Valet,
[p. 35]
2. sie ick Clinia daer, of niet? E..Wien soutgy sien?
G. Weeft gegroet mijn hertjen.,
4. O mijnlangverWachtenvrient! Weeft gegroet.,..
'c. Hoe is 't ˆl? 4. 't Is my lief dat behoudcn zt
t'huvs gecomen. c. 3i
REggluck vanu't omhelten?
3TGAETATETETTWATEJETOUJEn manheeft langnaul,
geWacht., ':
.
Derde Bedrf, cerfe Uytkomff.
CHREMES, M s N s p m u s.
C. Et Wort dach: Waer WŠchtick na dat ickhier tot
mijnbuyr-man niet aen en klop? Qp dat hy alder
cerftuytmyverfta, dat sijn foonis Weder gecomen; Al hoc
Weck mercke dat de jong-mandat niet geern fou hebben:,
maer siende dat den armen man foo grooten hert-fWeer
ftclt in sijn Wech gaen, fou ick danfulckgen orgeh99P
ten blijtschap voor hcm verbergen? daer doch geen fWa
Ficheyt voor de jong-mam uyt dit melden is geschŠpen? Ick
fal'tniet doem: Want ickWil den ouden mami, Waerickcam
ofmach, helpen, evengelijckickfie dat mijn foonsijn vrienr,
endefpeel- noot ten dienfteftaet, cnde helpt infyne faecken:
't is redcn dat yyy oude luytgens malcandrcn mede Wat te
geValle docn,- M. [OFIGKEGT, BOWenTalle men(chen, in't
byfonder, van natuyren tot quelling geboqren, of het
fprccckWoort is onvwaerachticfi, dafdntt de droefheyt
; Want, by myaltijt, groeyt deswvaricheyt yan mijn
˜on noch dagelijcx aen: efile hoehy langer Wechis, hoe
ick na hem mieer verlange.] C. Maer ick fiedat hy daer
al reede voor de deur staeE: ickfal hem gaenaen-{preecken.
Gocdcndach Menedeme: ickbrengu ecn tijdinge, disgy op.
'thooghfte begeerich zyt re hoofen, AIHcBtgyyervati.
mijn foon vcrftacn Chrcmc, I T;, T.
[p. 44]
C. Valet; atque vivir. M. ubinam ef quafo? c. apud me
domi., '
M. Meae gnata? C. sse ess. M. venit? C. certe, å1. Climia
AMeus venit? C. dixi. M. eamur, duc me ad eum obfecro.
C. Nom volttefcire fe redffe etiam, & tuum
genfetumfagitat ob peccatum, tam hoc timet,
Ne tua duritia amtiqua illa etiam adaafa ssr.
M. No ta ei dixifti, at essem? C. non. M. quam ob rem
Chreme?
C. Quia peffame iftuc in te atque im illum comfalˆ,
si te tam lemi & vito esse amimo oflemderˆ.
M. Nom poffum: fatisjam, fat& pater dara fai. C. ah,
Vehemens in utramque partem Menedeme es nim‰, 
~aut largitate nimia aut parfimonia.,
am eandem fraudem ex hac re, atque ex illa, incides,
primum olim potius, commeare filium
guam paterere ad mulierculam, qua paululo
Tam erat comtemta, cuique erant grata omnia,
proterruifli hinc. ea coata ingrats
poftilla capit vitum volgo quarere.
A'ume, cum fme magno intertrimento mom potess
Haberi, quidvis dare cap&, mam, ut tu fcias,
ggam ea mumc infracta pulchread permiciem/et:
pr imum jam amcillam fecum adduxit plae decem,
ofierata, vefte, atque auro. fatrapes/ fet,
sufferreamator mamquam ejus fumpta queat:.
Aedum tu poffis. M. effneea imta? C. st.
rogas?
serf: nam ei amam c¾nam, atque gia comitib¾
Pedi, quod/”iterum mihi/e danda, atum fiet.
sam, alia omittam, pitiffaado modo mihi
&idvini abf�m f� /e, hoc, dicens, afperum
-, '
Pater
Heautontimorumenos. 5
c. 14, hy is noch in't leven, eningoede gefotitheyt. ' M, Ey
licve! waer is hy doch? a. Tot mijnet inhuys. M. Mijh
foon? c. Soo ift. M. Is hygekomen? c. Ia toch..
AM. Is mijn foon Clinia c. Ick hebt u gefeyt.
AM. Kom, brengt my by hem, bidicku. c. Hy wil fet dat
gy noch weet van sijn weder-komst. Ende derft noch on
der u oogen nict komen, om sijnder mifdaet ville. Ende
vreeft dacrenbovendat uwe oudeherdicheyt noch vermeer
dert mocht zijn. M. Hcbt gy hem niet ge(eyt, hoe ick ge
fint ben? c. Neen. M. Wa‘rom niet Chreme? c. Omdat
gy 't mcrbcm, cmde metu felyen hcel qualijck voor Rebr.
indiengylacfblijcken, dat gy foo flagihertich, ende ver
wonnen zijt.,
Af. Ick kan niet amders zjm. Ick heb nu al lang. allang ge
aoech den herdeo vader gefpeclt. c. oh, Mcncdeme, Gy.
zjtal te heftigaen weer-2yden, of mctal te groote deunic
5eyETOFTnefaTtegro—te mildicheyt. Gyfult inde felfae
swaricheyt, door fiet eencnde het Šnder, yEFAGT, TVoor
3ÛfÛTin'EccFëWiHet gy niet lijden, dat hy te met eens ging
by dit vroumens, 't welck doem ter tijt met een kleyntjen te
vreeden was, ende al, ttat mem haergaf, voor liefnam: t
hebthem liever den boon-acker doen op gaen: tfedert heeft
fe, gedwongendoor noot, de koft op de gemeene wijfe be
inmen te fšecken. Ende nusyniet fonder groote schade
aen-gehouden werden, nuvilt gy koeyeri met hoorens
geven. Want dat gy 't weet hoc sy nu istoe-geru(!
3m yemant te gront te helpep, fooheeftfe voor eerft mecr
aIsthien meyffens met haergesteept, beladen met gulde kley
modiem, ende kgfleljckheyt van kledingen. Dat haer vryer
eenl)roffiert Van'den Lande waer, hy fou die koften niet
konnen herden: ick laet u staen. M. ls sy binnen?
C. ” gy dat? Ick ben't vel gewaer geworden. want
ick heb haef ende hacr Gcvolg. nu ccne macltt getrac
teert; fou het noch eens te don zijn, ick wift 'et niet aen
te haelen. Want,? dat ick vande reft fvyijge, vyat
hccft sy my alwijns gekoft, allecn met procycn! feggende,
P Patroon,
zz6 P. T E rentii
pater, eft: hoc aliud lemiae, fodes vide.
Releva dolia ommia, omnes riae:
Omnes habui folicitos. atque hac uma mox:
Qgid te futurum cenfes, quem assidue exedent?
Sic me diu amabunt, ut tuarum miferitum ess
AMemedenaefartumarum. M. factat, quod lubet;
$umat, confumat, perdat: decretum eft patij
pam illum modo habeam mecum. C. sscertum eft tibi
Sic facere, illud permagni referre arbutror,
Vt nefcientem fentiat te id /ibi dare,
M. Qgid faciam? C. quidv‰ potius, quam quod cogitas:
Per alium quemvˆ ut des, falli tesswaz
Zechm� per fervolum, etfifabfem/ id quoque,
Illos ibi esse, id inter fe agere clanculum.
yra. cum illo vo[tro confafarrat: confermmt
Confilia adolefcemtes: & tibi perdere i
Talemtum hoc pa”o fatius eft, quam illo, mimam.
JNoh mume pecunia agitar, fed illud, quo modo
AMinimo periclo id demua adolefcemtulo.
AVam /? femel tuum amimum ˆ jmellexerit,
Proditarum te tuam vitaum, & pria
Pecuniam omnem, quam abs te amittau filuum; hui!
guamtamfemessram ad mequitiam patefecerˆ! v
Tibi autem porro ut mom fit fuave vivere.
Aam deteriores ommes fumus licemtia.
Qaodcumque inciderit im mentem, volet: neque id
Putabit, pravumme am retum fit quod petet.
ararem perire, & ipfum non poteris pati.
P4re demegaris; ibi, ad illud illico,. |
240 maxume apud te fe valerefemtiet. |
<!itarum fe abs te esse illico mimabitur.
[p. 17]
Patroon dieis Wat teftraf: ick meyn dat die ander lielijc
ker vallefi fˆl, Ey lieve befoeck't ens. Ic heballe mijn Va
tcnen Butten Gntficcckcn. Al myn všIGEWASTnTGefen
En ditales voor eene nacht. hqe meynt gy dat het u falgaem,
$ic fegeftadigh de ooren van't hooft fullen setenVoorWaer
MemedereTy jammert over uwvegelegentheyt.
M. Laet hemidoen Wathem luft efigefieft, lat hemteeren;
laet hem fineeren, Taethem op fnappen: ick ben't vanfim
met goeder“ oogefTaenteTien, als ick hem maer mach by
my hebben. C. Indien ditenckel u meyningis foo te doen,
foGacREick'er vcelaen$. tefy, dat het gene gyhem
Wilt gegeven hebben, hy fet en mercke, dagy daer van
Weet. É. Hoc sal ick daˆ doen?
C. Altijt in geenderhŠnde m‰nieren foo, Œls gy voor hebt;
maect, dat gy ‡šor yemant ‰nders hem toefteeckt, t'geengy,
Wilt: laetu bedriegem door eenige pra&tcken van d' een
iknecht ofd'amder. T Welckick trouWen al hcb beginneri
te merckep dat sy voor hebben, ende heymelijconder mal
kanderen daer medebefich zyn. Qnfen Syrus die luvfterten
‰e fiuyftert met denuyyem: en AETGEEGIT¢gaent'faI
EENEFARIETERde hetis ubeter op dŠt hondert,
dam anders thien croonen, te verliefe. 'Ten is nu om el�
niet tedoen, maer tebesien, hoenien metHetTinfte gevaer
{Gt; Iofigran't felvige mach doem hebben. Want indien
hy eens comt te verftaen defe u gefintheyt, dat gylieveru le
vn, enal u goet ten beften foŸt gveri, alsheim tpeer van u
latem, (help God!)
eft hebben tot alle ongeregeltheytTo dat uhct leven vo9rt
te Eg falvallen. WŠnt Wy Wšrden alle erger door alte
veel vWils. Al Wyat Rem inde fin fil cothefi te Begeerem, dat
fTRyETERETTERIETATEFEëëSAepfico,Cggei is,Gfquaet
dat fiy Wil. Daffult gy niet connen lijden dat u middeleni;
endehy flf verloorem gaen. Weygcrt gy hem yet tege-.
ven, foo fal hv (tracxsyn toe-vlucht neien tot het gene;
Waer mede hyfal verftaefi meeft by u te vermogen: y fal
flracx dreygen, dathy Weer demrfalgacri,  ',
P 4. M. My
. a,. P.. TERENTII.
M. pridere verum, atque ita atu res ess, dicere. ', ' ' ',
<C. Somnum hercle ego hac nocte ocula mom vidi me‰
Dum id qu¾ro. tibi qui filuum reftuerem.
M. cedo dextram: porro re oro idem ut faciau Chreme:
C. Paratae fum. M. fcim', quid mumcfacere te volo? I.
C. Dic. quod fenfij”i illos me incipere fallere,
Ad ut maturent facere. capio ulli dare,
' guod vole: cupio ipfum jam videre. C. operam dabe.
&yrus est preheuda atque adhortamdua mihi.
+ me nefcio qu‰ exit. concede hinc domum,
A'e nos inter aos congruere fentiant.'
Paulum hoc negori mihi obftat: Simus, & Crito
Vicimi nossri hic ambigamt de aibaa:
A4e cepere arbitam, ibo, ac dicam, ut dixeram,
operam daturam me, hodie mom poffe h‰ dare.
Comtinuo hic adero. M. ita quaefo, diu voftram fidem,
Itam comparatam esse bomimam maturam ommium,
alient at meli¾ videant & dijudicent
gaam fua? am eo fit, quia um re moftra aut gaudio
sumu¾ pr¾pediti mimio, aut agritudine?
Hic mibi mac qaanto plus fapit, quam egomet mihi?
C. Diffolvi me, otiofus operam ut tibi darem.
ACTUS I. SCENA.
s y u s, CHREMES,
c H.c illac circumcurfa; invemiemdum est tamen
Argentum, intendenda in fenem effallatia.
C. A'um me fefellit, hossc id fracrc? /idelicet
°f Climiae ille fervae tardiafulua
Iccir
i.,
Heautontimorumenos. $i $
|
;
AM. My dun&t dat gy de Waerheyt fegt, en de magel oj
flaet. �Ù?. fe nacht niet. 3;
gog toegehadt, deyyijle ick overlegge hoe dat ick uuWen
TOGTWÛiÛTÛ recht inocht brengen. M. Gecfi my dis
hant: Ick bidu Chremes dat gy dacriu Wilt voortgaen.
C. Ick ben't bereyt te doen. å1. WectgyWat ick nu vyel
Wilde dat gy de'et? C. Seg op. M. D‡t gygemert hebt,
fy daer optiytfyn om my te bedriegem, dat fydaer me'ehae
ften: ick verling hem nu te sien,Tende te geven dat hy be
geert. C. Ick fal mynbeft doen. Ickmoct Syrus by de clad
den varten, endghem aen porrcTck zweet nier Wie daer
tot mynent uyt denhuys comt: gaetgy yaQ hier naer huys
toe, ten eynde sy niet efi mercken JEyyvT“men fpafinef.
Ickh<5 nocHech Weynichfe dogm. Onfe geDuyfen Simus
cn CritoMebbcr, quefticaengaendchacr belending, ende heb
ben my tot Segftman gen6men: ick falnu haergaen feg
gen dat ER ér. van dage niet can helpen, gelijckickbe,
Iooft hadde. dck falftracx vyeerbier sijn. M. Dat bidick u.
Maer! is het mogelijck, dat het foo metalle mcnschen ge
schapenis, EmepandcI mans fˆcgkcu bctcE caniasiensende
cordcclepalssyneygen? Soud 'et Wel daer van comen dat
WVy in onf� diligen belemmertsyn, ofmet al te groote
bljtschap, ofdroefheyt 3 hoc vecfWijfer dan& myfu dat
Chremes is danick myn felvem!..
C. Ick hcb my ontflagen ten cyadcickmynochtverlcdi
gen omu te clpcn. ' '. '.'É,.., É.':
'" , '. ',
Derde Bedrijf Tivecde Uytkgme
sx xus. c Š  M = s,
s. I Qoptvry gintschenbergyaerts Syrghetgelt moere
~7ÛVe”WÛTTjp. IG3rnoetdem oudem man dcursynneus
booren. c. Scyd' fcRfiGtvyeldat sy dacr og uyt, Was
IGNT WctTTJGTjOTghenTWATClinia is ywat loom,
et esse, es-; ce- ;
'accirco buic noftro tradita eftprovincia.
. gg� hic loquitur? per, nummam hac audt? C. Syre, : S. hem. ' '..  T:
C. Quid tu iftic? S. rete. equidem te demirorchreme
zam mane, qui here tamtum biberˆ. C. mihil mimi,
S. Nihil, narra vifa vero efi, quod dici ssler,
34quilafenecta. C. eja.. mulier eff commoda, &
Faceta hac meretrix. C. fane idem vifa eft mihi. 
s. Et quidem hercleforma legalenta, C. Aeefatis.
S. Ira mom ut olim, fed uti numc. fame boma: '
Atmimque miror, glimia hanc ss deperit:
se! habetpatrem quemdam avidum, miferum, atque aridum,
Vucimum humc: mofum'? at quass ˆ mom divitiˆ
abundet, gnatu ejus profugit inopia.
scim' essefactum, at dico? C. quid ego mefciam?
Hominem pifrimo dignum! S. quem? C. fune fer
volum ' x:.., s. 
Dico adoleftemt‰.[S. Syre tibi timui male]
C. Qgipaffa efi id fieri. S. quid faceret? C. rogas?
.4liquid reperiret, fingeret fallacia,
1/2deesse: adolefcenti amice quod daret,
atque hunc difficilem “mviram fervaret femem.
s.Garru. C. haefeta ab illo oportebant Syre.
. Eho quafo lauda, qui herosfallunt? C. in lege,
°go vero laudo. S. reie fame. C. quippe quia `
j4agmarum fape id remedium agritudinum tf.;
fami huic mamiffet Ÿnicus gnat�s d—mi. 
[S. Iocoae, am(erio illac dicat, nefcio:
&/, amibi qaidem addieamimam, quo lubeat magis I
C. t man� quid expetat $yre? an, dum hinc ' ' '
3, demu9, i I '.,. ' ..'.
."i, É i i;
.
H A u T o N T I M o R u M e N o s. 131
}
vonden;
foo hebben sy Syrus delass gegeven. S. Wie fpreeckt hier
deè' fouhy dat WyeTgehoort hebben? c. Syre.
s. Hiefbenick Heer. c. Wat praer gydaer y m felvem:
s. Niet fonderlings. Dan ick verWšfider my fer Chreme
dat gy foo vroegh imdetteer zjt, daer gy gifteren foo Wet
eenglaesjen hebt ingenomen. c. Qh, ick had niet te veel.
s. Niet te veel,{eghgyemydocht(gene men gemeynlijck
yj}datoude Laerfen veel fmeerenSaepiHeBBen-G Eydoch.
.T7MaeFaengaemde defe Courtizane, het is een foet, en cluch
tich vroumens: G. My docht mede foo.,
S. En oockal schoon. C. Soo redelijck.
S. Niet gERER heTrouvolckWel eer plachte zjn, maerna
desen tyt, ab fraey, Daerom ick my niet verWondere, dat
Clinia daer op vrfot is, maer hy fieeft een vader die feef
fericETiSTaTTnhertich, ende schrael, onfen buyr- manhier,
gy hem Wel? Selfs, als ofhy niet schat-rijck Waer,
issyn foon van armoede deur gegaen. Weet gy daer af, dat
het foo gegaen is, als ick feg?
c. Wat fou ick niet Weten? men hoordedien bloet inde
RofmeŸlente doen gaen. S. Wien?
aTCRTMEyTJEjOngen van Clinia. [s. Syre ick vreestefeer
gat het op u gemunt Was.] C. Die dat met goede ooghem.
gEEF‰ÛTgETEN. s. Wat foud'hygedaenhebben:
C. j dat¾, hy moeft 't een of 'tander hebben uyt-ge
y moft eenige pra&ijckenhebbenaengeleyt, om de
jongmanaen gelt te helpen, om fymboclte geven, ende a!foo
dien moeyelijcken oudenman felf, tcgenssyn danckte 5e
houden. S. [Praetgens!]
a. Dithad hybehšoren te doen Syre. s. Wel hoedoch,
Prijftgy die knechten die haren mecfters bedriegen? G. Oja,
als't tepas komt. [S,'Tis feerWelgefeyt.] Q.DeWijle t'fel-,
vigedickwy5ftre& om groote fyvaricheyt te voorcomen.
5 exempel desen man foude nusyn eenige foon t' huys ge
bleven hbben. [S. Ofhy dituytjockfeyt, ofmet ernft, dat
Weet ick niet: danhygeeftTnymoet om te luftigeraente
gAGE] c, Endc nuTOCHSyre, WacrWachthyua, dat dejong
i  P 4 mam,
33 P. T E rentii. '
'abeat, cam tolerare hujus fumpta mom queat?.
Nommead ssnem aliquam fabricam fiagit? folidus eft.
C. At te adjutare oportet adolefcemtuli
Caufa. S. equidem facile facere possum,/jubes:
®tenim, quo pa&o id fierifoleat, calleo. '
C. Tanto hercle melior. S. aom eft mentiri meam.:
C. Fac ergo, S. at heus tu, facito dum eadem hac me
fmtmerus,
si quid hujus /”mile forte aliquamdo evenerit,
t funt humana, tuus utfaciat filius.
C. Non a(ur veniet, [perg. S. ffero hercle ego quo4ue:
Neque eo nunc dico, quo quidquam illum fenferim: '
Sedssquid, me qaid. qu¾/”t ejus ¾tas, vides:
f na ego te, a{u; veniat, pagaifice cbrcae.
ractare possim. C. de ifoc, cum ufus vemerit,
Pidebimus quid opus sst. mumc affuc age.
S. AVumquam commodius umquam herum audivi loqui,
set, cum malefacere crederem mi impumius
icere. quifam ˆ nob&egrediturfora:?
ACTUS I I I. s c N A I.
C H R. M s, C L 1 T 1 p H o, SYRUS.
�h.Y pid ifiut, quass? qui iffic mos ff Clitiphg3 it.
Q ' me feri '
oportet? TCl. Quid egofeci? Ch. vidim' ego te modo ma
mum im ssnum huic.-' f.
Aferetrici imferere? IS. ata ef!: res, per.J CI. menes,
I. ' Ch. Hifce oculi$ me mega. "
34; itadejndigneinjuriam illi, quinom alfline4smamum:
s ',' +.
AVara
Heautontimorumenos.?33
zmam, dc koften om dit vroumens niet conende uyt-herdeu,.
Weer aende Wint gac? ende leythy nict licvcr op den oudea
man toe, om hem te bcdrieger?.Tiseen Bloetdaergeon.
VETRADETETIS. C. Maer gy behoort hem Wat tc hcipen,
om desjongmans Wil. S. IntrouWen ick can't Weldoen,<
als gy'tbsgeert: Want ickWeet feer yvcl hoe men mct fufc
c dingen plach tc Werck te gaen. C. Soo vccl hupscher ka rel zytgy feecker S. IckWilder niet om liegcp. 
c. f“o�hct dam. S. MEGFW7TTCKTTWat feggen meeftcr
maeckt doch dat gy dit felfle indachtigh zijt, om ofhet eens
gebeurde (gelijckde Wereltschedingculooper) datufoon
defgelijcks dede. .
C. Tck hoop dat fulx niet gebeuren fal. S. Ick hooP' ct trou
Wen IncJEETIckTegFCETOScKJAETOm niet, dat ickyet aeo
hem bevonden fouhebben, maer echter, ofhet gebeurde, dat '
gy u dam nict te qualjck: hout. Gy fiet Watjaerenhy heess:
en voorWacr, als't te pas quam Chreme, ick fou u heerijck
connendcur-ftrycken. C. Soo veeials dat aengaet, daer {-
1en Wy op letten, als hct fichtoc-draeght, wvat noQdich
gedaen fal zyn. Let nu hier op. 
S. Ick hebrnyn meefter van myn leven foo Wcl na myn fin?
niet hooren fpreecken, of dat ick minder noot dachtte heb
pen, alsick quact dcde. Wic comt dacr tot onfcnt uyt dea
perde Bedrijf, Derde Uytcomtn.

CHREMES, C L 1 T I p H o, SYRUS.
.
!
Ch. E1Clitipho! Wat is dit doch te feggen? Wat ma
Wi!isŠbehoormen foo te Werck te gÌ 3.
cl. Wat fiE5ickgedaen? Ch. hebicdaer terftont u nietgesien
dehant eeck�n” de boefein van defe Courtizane? [s. Hcto
is verkerft! ickWeet geen raet.] Cl. My ch. Ick heb't ge
sien voor myn ošgen. Segt'er nicttegcn.Gydoet hem vo9t.
yvacr schandclijc šngelijc, dat gyu handcn nictt'huysb9ut
P 5 Wanc
334 P. TERENTII
Aam issac quidem comtamelia eft, hominem amicum ad te
recipere.
2que eius amicam Gabagitare. vel hereim vino, qaam im
modefta
Faifti?[S. Faum ef] Ch. quam molefus? ut equidem,
Ita me diament, metui quid futurum demique esset. novi ege
<mantium amimum: graviter advortumt, qu¾ mom cemfeas.
Cl. 4t mihi fides apud haac ess, mihil me fias facturum.
pater.
Ch. Effa. at certe concedam ab ore eorum aliquantifper aliquo,
Libido multa fert: ea facere prohibet tua prfentia,
go demefacio conjecturam. memo e meorum hodie,
4pud quem expromere omnia mea occult4clitipho audeam.
apud alium prohibet dignitas: apud alium ipssus fatj,
pudet,
Xe imeptus, me protervos videar. qvod illum facere credieo.
Sed moffrum eft intellegere, utcumque, atque ubicamque opus,
f“t, ob/equi.
S. Qgid iftis narrat? [Cl. per.] S. clitipho, hac ego praci
pio tibi: '
[Homin‘ esfragi & temperamti femta officium. Cl. tace, '
Sodes. S. re&fefame. J Ch. Syre, pudet me. S. credo: me
quae id iajaria.
Quin mihi moleftum ef. IC. pergin'?] S. hercle verum di
ca, 44od videtur.
Cl. Nom me accedam ad illos; Ch. eho quafo, uma acce
dumdi via e$?
{ s; e: hicprius fe indicarit, quam ego argemtum ef
ecero.
Chreme, vim te homimifiulto mihi aufcultare? Ch. quid.
faciam? S. jube hunc
abire hiec aliquo. Cl. quo ego hinc abeam? S. quo? quo
libet: da ill& locari:
, { At
I.  H A u T o N r 1 M o R u M E N o s. 135
Want dat is trouwen vel degeljck, ten affiont, eenvrient
in RuysteTieTNER, ET JETEETfnBOeTtelielan. Ende felfs
gifteren, hoe ongeschickt waert gy overtafel!, '
[S. T is waer.] Ch. Hoe moeyelijck! Dat ick voorwaer
: vreefde hoe het eyndelijck affouloopen. Ick weet wel hoe
minnaers omhaethert zijn: sy lettefiop dingendaergy fiet
cens op dencken fou. Cl. Maer ick hebbe goet gcloof by
hem, vader, dat ick fulcx niet doenenfI.
hTLaet 'et foo zijn. maer gybehoort ten minften voorecn
tijt lang te vertrecken uyt haergeficht. De nn brengt din
gen mcde, die uwe tegenwoordicheytbelet. IgKyget AGt
aen mijn felven te giflen. Daer is huydenfdaechs niemant
vanTjTVTERET, Eyˆe velcken ick alle mijn geheymen
fou derven openbaeren. By den eenehbelet de aensienlijck
HEyEVOGFdETanderenscha‘me ick my wegen de daet felfs,
om niet ongeschickt ofte ongeregelt feschijnen. Denckt
dat hy mede foo doet. maer wy behooren hetverftant te
hebben, om by alle gelegemtheyt emdeplaets, waer ende hoe
het te pas komt, ons te voegen.
s. Hšort gy welwatdie m‰nfeyt? [cl. De plaeg!]
s. Dit zij”de leffn Clitipho, die ick ugeef. [gy hebtces
schickt kriecht geweeft over-schoer.
ZITER5ITtj swijgt doch stil.
s. 'T is feecker fr‡ey van u. ]
ch. Ick bender inbeschaemt Syre.
s. Ickgelooft vel, gy hebt 'et oock redentoe: en het fpijc
my felfs.. [cl. Gaet g7 noch al vooft?]
s. 'T is de waerheyt: ick feg introuwen, foo ick het imeyn.
cl. Souick danby hun niet mogenkomen?.. s.
ch. Ey doch. iffer eenigfatfoen šm by haerte gaen?,
s. [Het is bedorven Werck: defekarel fal sijn felvenbc-.
klappen, eerick het gelt na mijn krijge. ] Chreme, viltgy.
namijn flecht-hooft eensluyfteren? É
ch. Wat fal ick doen: Is. Doethem van hier gaemer
gens henen. cl. Waer foudick henen gaen  s.Tvraegt
gy waer henen Waer henen't ugeyalgeehun plagts.
53“get
336 p, T E R E N T I. I
abj deambulatum. Cl. deambulatum? quo? S. vah! qua
' de/uf loca,
2bi fame fac, forfum, quo vˆ. Ch. recte dicit: cenfeo.
[ Cl. D te eradicemt Syre, qui me hinc extrŠdam. S. at ts
pol tibi
Pofthac comprimito iftau mama, ]
cemfem' vero? quid illum porro cred‡ faturum chreme,
Avisseum, quamtum D damt op� tibi, ferva, caftigas, momes?
Ch. Ego iftuc curabo. S. atque aunc here hic tubi affervam
dae e´?.
Ch. Fiet. S. sssspi¾: n4m mihijam mimu' mimufque ob
temperat,
Ch. Qgid tu? ecquid de illo, quod dudum recam egi, egiffi
&yre? aut
Reperif, tibi quod placeat, an memdum etiam? S. de fallacia
Dic‰? f', imvemi quamdam maper. Ch. frugi es: cedo, quid
id e7?
S. Dicam: verum ut aliudex alio incidit. Ch. 24idmam,
Syre?
S. Pessama hac ess meretrix. Ch. ita videtur. S. imo, /?
fciam.
Hoe vide, quodjmceptet facimus. Fuit quadam amua co
rimthia
Hic: huic drachmarum argemti hac mille dederat mutuum..
Ch. Qaid tum? S. ea mortua ess. reliquit filiam adole
fcemtulam:
Ea relita huic arraboni ess pro illo argentg. Ch. intellego.
S. Hamc fecum huc adduxit, atque ef mumc ad uxorem tuam:
Cfi. 2aid tum? S. climiam orat, fibi ut, id nunc det: illam
, ' “ll“ tamem
sof daturum mille mamm‡m. vossit: Ch. possit qui
dem 3 S. huj.. 
Zoubium id f? Ch. Ego /'. putavi. quid mamefacereg:
É, É 0
Heautontimorumenos. 237
6aet WatWandelen. C. Wandelen? Waer natoe?
3TTaGT…FEFgeEnplaets en Was. Gaet dit op, of dat op
Waergy Wilt. ch. Hyfeyt Wel: ick vin't goet.,
[c. De plaeg moetu schenden Syre dat gy my van hier yt
fioot. S. Maerhout gy op een ander fijt u handent'huys.J
Wat dun&u, Chreme: hoe oft hy't voortaen maecken fou.
Wangy hem niet, foo veel van Godts-halyen in u yermogen
is, gade flaet, tucht, vermaent.. ch. Ick fŠlder opletten.
s. TMaer, van nu affult gyhem moeteninbinden:
ch. Het falgeschieden." S. Soo gy W7jTTjcRWilt doen.
Want hy vraegt nu hoe langer, RÐÄsefTa my.
Ch. Macr Syre, hebt gyal Wat gedocht op't gcne daer ick
fius metu van fprack? Hebt gy Wat gewonden datu bc
haecht, of noch niet 3
s. Gy meynt van dem oudem mam te bcdriegen. Soetgens!
iek heb daer even Wat gepractifeert.
ch. Gyzyt een å knecht; Wat ift doch? feg op.
S. Ick fal't ufeggen: maer gelijck den Incns't ccnuyt he:
ander inde fin comit, Ch. Wat doch?
STEEGET ‡fggfeecks van een hoer.
ch. Dat dun&t my mede.
3. [ae, foogy't Wift: hooit doch eens Wat sy onderftaet?
hier heeft eehout besjen uyt Corinthen geWoont, die fy
hbndert croonen. aen gelt had geleent.
Ch. Wel doch! s. Die is geftorven, eenjong dochterken
na latcnde, ' Welckbyhaeralsingyfelingis gebleyenvoor
Àat gclt. Ch, Ick verftae't.
S. Defe dochter heeft sy herWaerts met haer gesteept, en
de is nu tegenWoordich by uhuyfyrou im't vroutpem-getim
mer. Ch. Weldoch?
s. Sy bid Clinia dat hyhaer dat gelt Wil op tellen, feggen
de, dat defe dochter hem namae!s de hondert croomen metter
fjt falWeder geven, om haerfelvem te omtgyfelem. Hy iste
' vredem. Ch.TSoo los te vreeden feecker?
$. Wel, is daeFaente tWijfelen, vam f�o heftigem minmaer?
Ch. Ickhad'er bcdencken in. Wat meynt gy nute docn?!<
~- S. Ic

4; s P. T E R E N T 1 t.
S. Ego ne? ad Menedemum ibo: dicam hanc esse capiam?
Caria,
2item, & nobilem: redimat, magnam inesse in ea lu
CrAa/3.
ch. Erra. S. quidita Cfi. pro Menedemonumc tibi ego re
fpondeo?
Avom emio quid aŠ? S. optataloquere. Charqui mom e opus.
S. Avom opae e? Ch. nom hercle vero, S. qui iftuc? miror.
Ch. jam fcies.
3fame, gg, quid e, quod tam ˆ nob� graviter crepuer�
ore f 4
. r i.
ACTUS I V. SCENA I.
S o s RATA, C R M s, Nu T R 1 x,
SYRUS.
So. N! Jssme 4mimafallit, h”c profecto effammula, quemi
ego JuJptcor, r.
'it, quicum, expossta eft gmaia: [C. quid volt fbi Syre has
oratio? ]
So. Qgid e? ˆ me tibi videtur? N. dixi equidem ubi
offemdifti, illico,
um esse. So. at ut fati comtemplata modo ff;, mea mw
' trix. N. fatˆ.
, So. abi mumcjam intro: atque, illa/ jam laverit, mihi
?4/acta.
Hic ego virum imterea o perior $y. te volt: videa, quid velit.
ANefcio. quid Eëë. non femere e. metuo, quid /�.
C. quid/ et?
Avaifahercle magnojam conatu magna, nega: dixerit.]
So. Ehem mi vir. C. ehem mea nxor, So, te ipfum quare.
C. loquere, quid vel ‰,
So. Pri
H s A u o t 1 � ˜ RM N o s. 439
s. Ick falgaen by Menedemus, ende feggendat fegevanc
Kelijck hier is gebrachtuyt Caria, dat fe m haer vaderlamde
van groote middelen cnde gestachtis datter dappcr profijt
aenvafi is, indicn hy fcloft. Ch. Gygaet mis.
S. Hoe foo cb. lck falu nu, als Menedemus, antWoor
den. IckWilfe niet los koopen. S. Gy moft na myn fin
praeten. ch. Maerickhcbfehiet van doen.
3. Niet vandoen? ch. NcentrouWen. S. Hoe dus? dat
dun& my vreemt. Ch. Ick fal't ufeggen. macr bey Wat!
hoe gaet de deur dacr tot onfcnt nict fulck ccn geyvclt.
sopcn
Vierde Bedrijf, eerffe Uytkomen.
S o s T RATA, CHREMES, M 1 N N s,
SYRUS. 
S. I ick geen mifverftant hebbe, foois in trouWen
dit den ring met Jen Welcken ick vermocde, dat myfa.
dochter Wel eerte vondelingis gelevt.
ih. WatWil defe praet beduyen?] So. Wat dun& u,
AMimme, isf et niet?
AM. Ickheb'etu immers gefeyt dat het defelfleis, foohaeft
als gyfe mythoonde. So. Maerdat gy fe flechts genoech
besien hebt. lieve Minne. M. À be/iem.
So. Gaet gy nu na binnen, ende comthet my feggen, indien
fy haer aIgeWafschen heeft: ick fal myfi mŠ hier ver
yvachten. [s. SyWil uhebben, fiet Watfe begeert: sy fiet
rbccommert uyt, Wat'er schorten mach: tis niet ybor
niet: ickvreefe Wat het Wefem fal,
Ch. Wat fout Wefen? Groote bocha, en niet danbcufe
lingen.] So. Oh lievs man!

Ch. Oh lieve vrou! So. u focht ickfclfs,
Ch. Sprccckt ywatgy te feggenhrbt.
S¿. Woor
2-4o
P. T E rentii
So. primum fe hoc oro, me quid credas me advorfum edi
&tum tuum
Facere aufˆm. C. vis tibi me ssuc, &/sjmcredibile e�?,
crealere?
credo. [Sy. nefcioquid peccati portar hac pergamio.]
So. Afemimifm' me essegravidam, & mihi re maxumo opere
dicere,
si puellam parerem, molle tolli? C. fcio quidfecerˆ:
Suffuliflj. S. ssc e faium domima? ergo herae dammo
atte ta e$?.
So. Mimime: fed erat hic Corinthia amae haud impura: et
dedi.
Exponendam. C. 6 Iupiter, tamtam esse ir‰ amimo imfcitiam?
So. Per, quid ego feci? C. at rogitas? So. sspeccavi mi
Chreme,
Imfciens feci. C. id quidem ego, ejsstu aeger, certefcio,
Te imfciemtem atque imprudemtem dicere ac facere ommia:
Tot peccata ia hac re gssemdi. mam primum, ss meum
Jmperium exequi voluiffes, imteremptam oportuit,
A'on/“mulare mortem verbis, re ipfa fpem vitae dare.
21r id omitto: miferieordia, amimus matermta /smo.
4gam bene vero abs te profe”um e$! quid voluif co
, gt4:
Xempeamui illi prodita abs te filia e$ plamiffume
Per te vel uti quafum faceret, vel uti vemiret palam.
Credo id cogitafi, quidvŠ fatˆ ef, dum vivat modo.
eidgm illis agas, qui nequeia, neque bonum, atque eqaom
4/4/z,
4ftli, pej, prosst, obsst, milvident, miss quodlubet?
So. M; Chreme, peccavi, fateor: vincor: munc hoc te ob
fecro,
Qgam
H A ut o n r 1 M ox u w n o s. 24?
ic Beken't, ic Hcb schult, ic Wort oveituygt. Nu bidica dat,
&o. Vooreerft foo bidick u, dargyniet engelooft, dat ick
u gebot heb derven overtreden,: É;,, .
Gh. Wilt gy dat ickudaer in geloof, alhoeWelhet ong
looflijck i5, tvel aem dam, ickgelooft. [s. Dcfe ontschti!
ding brengt de cene, ofd'anderimifdaet mede;
SATHEUgEREFERVEIAaticKfWangersynde, gymysche
pelijck verboot, in gevalle ick een meysjen quam te bacrcn,
dat men 't miet foude aenHGTRGT.
a ETEREATRVETIGERENTYAE gy gedaen hebt, gy hebt 'et
aengehouden.. $. Is'et foo gefŠhict, vrou, foo hccft myn
fmceftcrfog vccltemccrtc gcIden.
30.TGanTfcRTiETAEFERETWa$ een šut Wijfken van Co
rinthen, dat niet onbillijck Was: dic hebick'et gegeyci; om
te vondeling te leggen. Ch. Ofieventijt! Is tmogelijck
{Fecti meis foo d—m can zijn!, So. Oh arme! Wat hebic
gedaen? ch. Vraegt gy dat noch? so. lndienick qualijck
heb gedaen, foo ift šnWetende geschiet. Ch. Dat Weet ic
Welvoor feecker, alfeyde gy neen daertoe, dat gyallesWat
gy doet in onwvetenheyt ende onverftant doet. Stet eem hoe
vccl miflagen gy in defe faecken verthoont. Want voor
eerft, indicn gy myn gebodt had Willgn achtervolgen, foo
mofthct kinšmgebrŠcht zyn�; men moffich niet
hcbbengehoudenšf'et dootWij. epdedafTEEITGEWOOE
30, ondcrtuflchen indcrdaet hoope van Icvengeyep, Macr
ic laet dat vaeren: te Wetenhet mocderlijcke hert vermochi
et miet, efidedebarmherticheyt.Laethet zyn.Maerhoevoor
fichtclijck hebt gy daer me'e te Werck gegaen? WatWas u
meyning: Bedenckt u eens. Te Weteijgy hebt aendat out
Wijfu dochter t' eenemael,(oo vcel in uVyas, ten bcften ge
geyen, ofom haer te houdem EGETYIgeWin, ofopcnflijcte
yercooperi GyRGbrgeECREUTETEERESalWel, alSfEmEE
ip'tleyen nach blijven Wat falmen met fulk volc bcginns
dic nict en Weetch WatgGE, recht, ofEIjckis? Sy. unneri
g7Wae Berer, yWaterger, yvaEnuftet, yyatRAETE
keris, maerŠileen sien Wat kaer beft gewalt S.LievcChreme.
. foo.
a4. P;. T E R. E N T 1 I
guahto tuus eanimus matu gratior, ignofcentior;
pr mea fultitia imjuftitia taaff, aliquid preffdg.
C. Scilicet equidem fut fatum ignofcam: veram softrat4
stale docet te mea facilitas multa. fed iftuc quidquid eft,
2ga hoc occeptum eft caufa, loquere. So. utfulta & mifere
omnes fumus
Religiof2; cum exponendam dd illi, de digito ammalum
Detraho; & eum dico ut uma cwm puella expomeret;
Si moreretur, ne expers partis esset de noftris bonis.
c. Iftuc rete: confervafi te, atque illam. So. & hic ess am>
mulus.
'C. prmde habes? So. quam Bacchi fecum addaxit adolefcen
rulam [Sy. hem.
C. Qgid ea marrat?]So. ea lavatum dum it, fervandum m
hi dedit.
mimum mom advorti primum. a/ possquam affexi, illico
Cognovi: ad te exil, C. quid mumc fufpicare, aut imvemie
Deilla? So. mefcio. mifex ipfa qu¾ras, umde humc habuerit,
$i potis ef reperiri. [Sy. inter: plus (peivideo, quam volg;
Avoflra ess, ita /seff.]C. vivit me illa, cui ta dederas? So. me
fcio.
G. Qgid remumciavit olim feciffe? So. id, quodjufferam.
C. Nomem mulieris cedo quod /r, me quaratur. So. phil
tere.
[Sy. ipfa eft. mirum, mi illafalva e, & ego per JC. so.
frata,
sequere me imtro har. So. at prater fpem evenit, quam timui
male,
Ave mmmc animo ita esses duro, ut olim im tollemido Chreme.
C. Avom licet homimem essefepe, ita ut volt, /? res mom/ mit.
Nunc ita tempw eft mi, at cupiam filiam: olim mil mi
É
.  Sy. Nif?
H i A u T o N r 1 M o R u M N os, 3.43
fgo veelbejaerder als t verftantis, gyfooveel te gerederzijt
pm te vergeven, op dat mijne dWŒfheyt in uvy redeljck
heyt enig beschut mach vinden. Ch. SeerWel, ic falu defe
fout vergeveu: dan mijncgefeggelijckheyt geeft utot vecle
‡l quideijfprect Voortuyt. Wat
van defef“eckeis, dŠer omi defe reden isaengevangen. $o. Ge
lijc Wy mallooteh alle dappere viefevafenin't hoofthebben,
fo—trdc ic myn ring vandehant, als ichetkjmt haer overgaf
6m Weg te brengen, enJe Begeerde dat fyhet daer mede't fa
mente vondeling foudeleggen, om,€quam te sterven;
nictt'ccnemacl vin onfe g˜ederen verfteeken te zijn. offoude
Joch ccykleyngeJETjETVADETg<EcItÛBcbben. c. Dat's
recht: daer mede hebt gyu felvenende udochter behouden
So. Ditis diem ringi'ch.VaWienhebt gydien so. ram dat
dochterken'Wefc Bacchis met haerhi heeft gebracht.[Sy.
Wel!Wat feytfy daer�] so DeWijl sy haergŠet Wafschen,
' geeft sy my die te beWaeren. In't cerfi lette ick daer niet op:
inŠerf—— ˆeft icfe befŠch, kend' fcfe, eride quam na utoe met
terhacftuytgeloopen. c.Wat vermoeyt gy nudien aengaen
de, ofWat bevindgydaervan? so. lc Weet 'et niet; dan fout
haer felfs connem šndervragen,. van Wienfy diengekregen
heeft, om foo by dem draet het kloupem te vinden. [39. De
plaeg!!c fic vod haer mcer hoope, dan ick vooromfe gelegent
beyr uel yyenschc. Indien't foo is, foo hoort sy hier t'huys]
ÂTIEERTI¢7Fournens mo&h die gyfe had gegeven om te vom
delingte leggem? So. Dat Weetic niet. ch. Wat bescheyt
bracht fe in dien tijt? So. Dat sy gedaenhad't gene haer Was
belaft. Ch. Segt my hŠer naem,špdat men dar na vraege.
So. Philtere. [Sy. Dieif'tfelfs: Voorfeccker is Antiphila be
houden, ende ic om hals.] ch. So(irata, volgt my dit henem
nabinnen toe. $. Ic had 'et nergens m‡fo6gdet genomen. Ic
vreefiefeerdat gynu noch fššHaFGGRtigfot zyn, alsgy
Wel eer Waert tegen het aenhouden van'kint. ch. Eem
merisch can altijt fiet doen, dat hygeerndede, als namentlijc
de faeck'et niet can lijden. Nu is mjn gelegentheyt fulx dat
ickcen dochterbcgcer: certijts geen difigndcr,'. v
. Q.? 8. Im
----
244,,., P. T E R E N T!
Sy. Nififallit me amimae, baud naaltum ˆ me aberit imfor
aram
°ra hercle im anguftum oppido mumc me¾ coguntur copia:
xiff aliquidvideo, ne esse amicam hame gnati refcifcatfemex;
xam quod fferem de argemto, aut poffepoftulem mefallere,
AVihilef: triumpho, licet me latere tecto abfcedere.
Crucior, bolum tantum muhi ereptum tam fubito� fasci
bu4.
Qaid agam? aar quid commimifcar? ratio de integroimeand4
ef? mihi.
Xil tam difficile eft, quin qaaremdo inveftigari poffet.
Qgid, ss hoc f”c numc imcipiam? mihil eft. //c tantumdem;
gra:
/“c opinor: mom poteft: immo optume. euge habeo optu
772.1772.
IRetraham hercle, opimor, ad me idem illudfugitivum argem
twm tamen,.:-.
ACTUS I V. SCENA,
C L 1 N 1 A, S y R a s.
c. N Ulla mihi re, pofthac potef iam imtervemiretanta,
2ae, mihi agritudinem afferat: taata bac la/juia
oborta eft.
Dedopatri me mune jam ut frugalior ssm, quam volt.
S, Ail aefefellit: cognita ef, quamtum audio hujus verba,
Iftuc tibi ex fententia tua obtigiffe lator;
C. omi$yre, audifm' obfecro? S. quid mi? qmi afque una
affuerim..,. r
C. Cui ¾que audiffi commode quidquam evemisse? S. mulli.
C..tque: ita me diu ament, ut ego mumc mom tam meapte
caufa..:.:.. É:. 7.:
= C. /.4for
H A u   1 M o R u M N o s. 45
.
8. Indienicinmijn meyninge nietbedrogen en benssoois m
eenongeluck nakende (foo nauW Word' ick metalIe mijn
aenflagen befet.) …Fick moftyet bedencken. dat dem Oudn
man, niet en mercke, dat Bacchis de boel is vansyn foon.
Want dat ick nochfou Willenhoopenophetgelt, ofdcnc
en hemdoor de neus te kunnen booren; Datis niemendal:
Ick vechte vi&orie genoech, indicn ick'er heels huyts can
aficomen. Hetfpijfny dat myTTEREETgEGofefi
fgoschielijcuytmifn kaeckenisgeTUGETWaffalick gaen
maecke5, oWat verfinnen?"IcR moet mv, vaiyvoor ˆfaen,
aen bedencken. Daer & mieffooTaer, ofheakem, me, neer
voiÃET…FICRETSGAENIeyJE
Tis niet. Soo dan? Ickfoud' even-veeluytrechten: Soo
meyn' ick fout't conneTg‡nITATINE'cnit. Iaheel yvcl.
Hey luftich! Ick heb voorwvaer cen brave; voat., Ick fal
(meyn ick vyel) dat loop(-gefinde gelt voorfcecker noch
Wcer na iny flepen.,
..'.''..'.. ",..
.,., . '
Vierde Bedrijfs Ttveede Uytkomen. É
É.?.,..É  '.  ' ,,
C L 1 N 1 A, SYRUS.
:-..   
t
 É:
.s  ;
cl, Y can van nu afgeen foo swvaeren f&eck overco
men, dacr ick quelling. in fou mogen stellen, fog
is defe bltschap, dicy nuis Wcdcr-vacicm. Ick
RETTyTJE'ccnemacnEanAETAT myn vader; om. voort
geschictertezijn, dan hyflf. Begeert. ' ' '
Sy. Ick dacht 'et Wel: Antiphilais bekent geWor‡en, foo
veel alsick aen fym vyoordei h—oren can. Ic verbljde agy
$am “ib�nt fregem dat u defeftec naufin isuyt-gevallen.
cl. O mijnlieve Syre, hebEgy'E(5igicu) aFVerssŠen?
sy;$šŸriemi& Iheb'er‡�Ÿrgaens bygeWeeft. cl. Wiea
hebt gyoit gehodrt eenig dingfoo gevoechelijc ma tenfib
gebeŸrt te zijne.&y. Nieimant. Cl. Ende foo moetmy dea
Hcmcl altjdt gŸnftich zijn, als ick min ajis.;;
pjqe
V.
3.46 P. T E rentii
Iator, quam illiu: quam ego fcio esse honore quovis dig
?4?.
s. Itˆ credo. fed mmmc Climia age, da te mihi viciffim:
Xam amici quoque res eft videmda, im tuto at collocetur,
se quid de amica muncfemex. C. ‰ Iupiter! S. quiefce.
C.2mtiphjla mea mubes mihi. S. ficcine me interloquere?
C. 2uid faciam Syre mi? gaudeo: fer me. S. fero hercle
vero.
C. peorum vitam adepti fam& S. frgflra operam epinor
a4/720.
C. Loquere, 4udio.S. atjam hacmam ages. C. agam. S. viden
dum eft, imquam,
Zmici quoque res climia tui im tuto ut collocetur:
A'am/“mi“me ˆ mobˆ ab‹, & Bacchidem hic relimquˆ,
seme reftif et illico esse amicam hanc clitiphonis: ''
Si abduxeris, celabitur itidem, mt celata adhuc eff,
c. 4, enim floc mhil ef magis Syre meis miupts advor
fum: ';.- ..
sam quo ore appellabo patrema? tenet, quid dicam? S. quid
'ag?
C. &: dicam? quam caafam afferam? S. quid; nolo men
arare, '
aperte, ita gz refef� habet, marrato. C. quid ais? S. jubeo.
Jllam te amare, & velle uxorem, hanc essectitiphonis.
c. Bomam atque juflam rera oppidoimperat, & facta faci
/f; ilicet jam me hoc valet orare patrem, celet,.
sen‡m veftrum.,. imo ut recta via rema aarret ord
ze omnem. C. hem,..
$atis.'[4mta es & fobrius? tu, quidem illam plame pergis:
A'4m4glle paterit esse in tat9, dic mihi?,. ' :;
; 4ai&a a lig 'o; hic me magnifice ef É
:
.
H e A u r o N r 1 m o R u e n o s. i47
blijdeben, dan omharent Wil, dieick Weet dat aller eere'
vwaerdich is. Sy. Ic geloof't WeTTMaeFnTyyeTaGTCTiniaE
yocgt u nu vangelcken eenWeynich nae pmy; Wantyvy.
moctem nutoe siendat de faecke van u yrient mede op een va
fte voet Werde geftelt, dat den ouden man nu niet geWaer
ep Werde, aengaende sijn boel. Cl. O God! s. Bedaeft Wat.Ó
cl. Antiphilafal met my trouyven! $y. Valt gy my foo in
mijn °IWARTOTTERJGcnliwesyrŠ'ickben vol
vreugde: hcbg yvat gedult met my. 39. Oja, dat y vilicgeer
me dšen. CI. MVIT¢Kindenfemel ben! $y. lc dog.
vergccfsche mgeyte, d“ntmy,TCTSPTEE&Enu, ick hoor.
$y. Maer gyfultal Weer op Wat anders dencken. cl. Ic fal
niet, Sy. Wymoetem toe sien(fegick) Clinia, dat u vrients
facck� mede op cen vaften voet Wide gefielt. Want indien
gy nu van ons gaet, ende lact Bacchis hierblijve, foo, fal den
ouden man stracx geWaer Worden, dat sy de boelis van Cli
tipho. Ende indien gyfe met u neemt, foo fˆl't verborger,
blijven, gelijck het tot noch toe is geheelt. Cl. Maer Syre
daer is geen ding dat mynhouWelijck meer fou tegen gaen,
als dit.Want met Wat aenficht fal ickmyn vaderaen fprecc
ken. WEgy77ETAEEGTEsTEggenEEEEEESy. Oja'k.
cl. Wat falfic dan fegggn?Wat porf�cckfaligbybrengen?
8y. Ick Wil niet hebben dat gy liccht: neen; maerfegt ront
uyt {55AR JeTecke FE cl.Wasfegrgy daer? 6y, Segtvry
datgy Antiphilaliefhebt, endetot ee huyfvrou bcgeert, en
de dat Bacchis deboclis vari Clitipho. šl. Uvygeysshis
feer goet en billijck, ende licht om in't WeFcKTe
VooFS(denckic) fult gybegerÛTJAECKEyTWEJEFBidde
hy (ulx vo˜ruWen oudem manverfWijge.
$. Neen, maer dathy rechtuyt de gefieclesseck van stuck
tot stuck vcrtelle. .. ' ..
cl. Wel! Bent gy droncken ofmet de kop gequelt? Sed
doemde bren gy hem t' eenemael om vwant wva
veylichevt , ‡am voor hem! Seg eens, SyTae trou
wwen,: ic den. braeften aen-flach van de
yyciclt: sndcdactia vcrhcficfy, -,-dactya Wcrns end-c-EEE-AEF-Aoyy meda. t
348: P. TERENTII
ggj vim tamam in me & poteftatem habeam tanta afia
ft4,..
IVera dicendo ut eos ambos fallam; set, cum marratfemex
Vofter moftro, esse iftam amicam gmati, mom credat tamem.
c, at enim fpem oc pacto rurfam neptiarum omnem eripi:
Aam dum amicam hanc meam esse credet, aon coramittet
.. liara;
Te fortaffe, quid me fiat, parvi curat, 'dara illico falis,
S. Qeid, malum, me atatem cemfes velle id adssmularier?
vmus ess dies, dum argentum eripio, pax! mihil amplius.
C. rantum fat hab? quid tum quefo, ss hoc pater refci
, verit: '
S. Quid, ss redeo ad illos, qui ajunt, quid agas c¾lare
, gat?
�. Metuo, quid agam? S. metuis? quaff mom ea poteftas ss;
et, f/44, t, ">..
2go velis in tempore arte exolvas, remfaci¾ palam,
, aege, age, traducatur Baccb‰. S. optume, ipfa exitfora
. j, '.., v. ' ' '.
' ': ACTUS rv. sc n a. 1 1:;'
Et:,. ' 1. lu '...
: B A c c H 1 s, C L 1 N 1 A, S x R u s, r
.; or f'...'. !.'..; r. ' t.
.,;,.,.. P r o; 9, P H  a 1 a;, },
.;,; in-. ' ' r. o :;
B. Q4tpol proterve me Syrjpromissa hac; ;
Decem mimam, qua mihi dare pollicitae eft, quod/ i
:!:;.'; mune me.:, 25, <a !.. ' I. '5 j,, ri, j ., ',
'.- i.
Me 'vem e
$eferit; fefe oifetram: me, gv niam, frufra veniety,,
4,mventuram, ajxero, 3 spsfituero, cum isteris..
eiariticlitipho‡rffe pendebitaniniŠ €, i, i;
24figiem, ac non veniam; syra, mihi te,
É
'. '
i
|
H A u T o N r 1 M o R u M E N o s. 249
dat ick fulck een geWeltende macht van loofheyt bymy
hebbe, dat ic mct de Waerheyt te fpreecken, haerallcbey
de fal bedriegen: foo dat als schoon u vader tegen on(em
Ouden manf‰lfeggen, dat Bacchissyn foons bo‘lis, hy't
doch nict falgcloven, Cl. Maer op. dic vogt beneemt gy.
my Weder alle hoop van trouWen. Want fOOTj hy ge
IoyenTiT, dat het de mijneis, foofalhy my f
laten volgen. By avofituyrefi ETFg; AEter Weynich me'e
BEGGTmeft hoc't met miy gaet, ais gy 't met hcn aiacr
Wel maeckt.
37TWVAE(FIaeg!) meynt gydatickdit gelaet misckenW:.
hondertjaestatnduyrn. ic heb maereÛnendach van doen,
om het gelt na my tekrijgen. Daer mede is alledingem Wel.
Niet anders. Cl. Is u dat daa genoegh? Maer indien sijn
yader dat daer na te vWeten comt, hoe fal't dan gacp?:
Sy. En ofick nute doen had met luyden, diefeggen, gfdes
Hemel viel? Cl. Ickben daer in becommert Wat ic doe
ŒITSy. Becommert: Als ofgy 't niet in uhant en hadt,
t'alletjden, als gyWilt, ufelyeridaer uyt terollen, mctde
facckteopcnbaerem. cl. NuI, nuIWeTacTTdEn,TAet Bacchi
57Ergag. Sy. Seef Wel, Sykomt daer stlf voor dcndach,

‰ Vierde Bedrijfs derde Uytcomen.. ssssss
, }
,,,A.S H 1 s C 1. N IA, S x R us,.,-,.;
D R o M o, P H R Y G I A. -y
, &t. (!.'.$.-s.. ta .3.
®. SYrus heft yoorWaerdappeteftouticheyt over myg
' ©bruyckt, als hy met fyfiBcloften my ficrWaerishecf;
getroopt., Maer indien hy diehondertcroonen, die hymy.
foe-gefeytheeft, hiette brd' cnbrengt, falhy dickwyils my
te vg�ss comen bidden omherWaits te cšsien, 9fic f‡!
Welbelšvnt�f�lleh comen; maerŠlshy de bootschŠp ifit
feekerfal fiebbengedaen, ende Ûtipho yolhoops fŠlhaiger:
n verlangen; falickhem opschietem, en comen-
Syrusfym lcfŸcncrimoetenbecoopen.' u.'.:
. . . Ql” Cl, Sy,
$$o p. 3TERENTII
[G. sati'feitepromittit tibi. S. atqui tuhamejocari crediae
Faciet, mificaveojB. dormiumt: polego ufos commovebo.
JMeae Phrygia, audiffim', modo ifte homo quam villam demom
fsravit
charimi: P. audivi. B. proxumam esse huic fundo ad dex
tram? P. memini.
b. Curriculo percwrre: apud eum miles Dionyffa agitat;
[S. Qgid jmceptat ] B. dic me hic oppido esse invitam, atque
asservari:
rerum aliquo pacis verba me his daturam esse, & venta
47a,
S. Per hercle: Bacchis mane: quomiuis fane quaf�
Habe, maveat. B. abi, S. quim paratum ef? argemtam
B. quum maneo.
S. 4rqui jam dabitur. B. ut libet, pum go iafo, S. at
fcim'quidf“des?
E. ggide S. tr4mfsumdum; mmc tibi ad Menedemum ef?, &
'tga pompa
°e traducenda eft. B. 444m rem a (celus? S., ego argen
tum cudo,
Qgod tibi dem, B. dignamme putas, quam imladas? S. non
eft temere.
B. Etiam me tecum hit res mihi eft? S.-mimime: t�um tibi
reddo.
E. Eatur. S. fequere hac. heus Dromo. D. qu‰ me volt.
.'3yrus.D. quid ef rei?, 
S. Ancilla, omnes Bacchidˆ traduce huc advospropere.
D. ggam ob rem? S. ne quara. esserant, ' tulerumt. que fecum hue at. T
sperasfanftum//enex esse harun? atelevatam.
A'e ille haud fit, hoc paalem lacri quantam ei damnia.
J É, É 3t,
H E A ut o N t 1 M o R u M 1 N o s. 33
[Cl. Sybeloofthetu daer alschoon. sy. Macr meyntgy dat
ferme`e ge&t, sy fout feecker doen, Wan ic niet toeenfach ]
5. Dit volckfiaept hier: maerickfalfeWacker pnaeckcn. dat
beloofick haer. HoordgyWel, Phrygia, Wyathoftcevam
Charinus die kareldaer fius aen-Wees. Jae ick. B. Hy
feyde dat het de naefte Was van defe, aen de rechterhant. '
P. Ick hcb't Wel onthouWen. 3. Loogt daer u beft natoe;
dem Soldaet hout daer Vaften-avont.
[Sy.WaffaIfegaen Bcginnen?] B. Segtdat ichiergantfgh
tegen mijn ™‘k ben, ende aengehouden vyert, maer datic
op d' cenof d'ander Wijfe dit volck falbcdriegen, endeby
REITCgmen.TSy. De plaeg!TBacchis bey WŠt, bey War;
Waer fent gy hardoch natoe? Segt datfeblijfk..
B. Gaetgy voort. Sy. Maeru geltis gereet. 8. Maefici;
blijfhier. Sy. Hct falu strax gegeyen Werden.
Al(ao 'tu belicft: hou ick'er om aen? É
Sy. Macr, lieve, Weet gyWatgy doen moet p. Wat?
Sy. Gy moet metu gesteep overgaen na t' huys vanMcnc
demus: B. Warhebt gv voor, schelm 3., ';
sy. Ick fmeeyaft gETEGTUTEgeven.
. Duncktu dat ick foo bequaem ben om degeck met my
teschceren? Sy. Neen, m‡er het hecftfyn reden.,,
Moetickhier oock fpcl metu hebben   ; jj minfte ; TAEFEREFEëch om uaen't uvce
te helpen. 8. Lact ons gaen: ' :
sy. Volcht dit HETE HoTíDíomo.
pr. Wie Wilmy hebben! sy. Syrus. zar. Watis <rte
doen: &y. Brengalle de meyffens van Bacchis metter haess
mauWenx over. Dr. Waerom dat? Sy. Vraegt het niet,
Laetfehaergoetjen datfehiergebracht hebben, me'e nemen
Den oudenTman fˆf niet betefWeeten, ofmet het ”j.
vandit volck, falhy vanonkoften ontflagen zijn: maerhy
yveetvoorWaer niet hoc duyrhem deft kleyne verlichtinge
falftaen. Dangy Dromo, houtu, vgYwVjfEIjckdocpa
gynergens van enWift.
; ¢gyskyermogttyyav, É....
$ r“erd
,
4;> P. T E rentii
ACTUS IV. SCENA IV,
C H R s m e s, SYRUS. /
C. ITa me d amabumt, at mumc, Menedemi vicem,
, Miferet me, tantam devenifTe ad eum raali.
jllamccime mulierem alere cum illa familia?
 fcio. hofce aliquot dies mom fentiet:
{ta magno dessderiof�it ei filia;..
verum ubi videbit tamtos fibi f�mptus domi
2uotidiamos fieri, met fieri modum;. optabit rurfum et abeat ab fe filia. 
v.
Syrum optume, eccum, S. cesso hanc ador? C. Syre;
I. S. hem.
C. 2gid eft? S. te mihi ipfam jam dudum optabaty
dari.
_
4".
c. pridere egiffe jam mefcio quid cum feme.
.
$.
s. De illo, quod dudum? dictum factum reddidi: '.
C., Bomam fide?. S. bona hercle.. nom poffum pati, '.
:
,
ggim tibi caput demulceam, accede huc syrt:
Faciam boni tibi aliquid pro fiase, ac lubem,É,.
S. At fifciam, quam fcire iamentem venerit.' 3.
c. vah, gloriare eveniff� ex fementi4?.,-..
s. xaTEAETHETC, dic, quidef?
. zglitiphoni esse amicam hanc Bacchidem.'
34enedemo ˆixit Glinia, 3 ea gratia.
;
.--I.
Secm adduxiffe, aeidtaper(eatifcere:,a:,.,. r
C. Prybe, S, defdes, C. nimiam inguam, s. immoss
fcias.
 Ši' ;.
sefe
H s A g   1 M o R u M m N o s. 355
Vierde Bedrijfs vicrde Uytkomen.
C H R s M s s, SYRUS.
�h. V; hetjammert my vanMenedemus Wegen;
$at hem fulck cen plaegoyer denhals comr.'TDat
vroumens de cofttegeVen met fulckeen gefHOFIVam meyf
fens? AlhoeWel hy't, Weet ickWel, defe ettelijcke da
gen niet geWacrfal Worden, foo fcer had hy nasyn foon
yerlangt: maerals hyfal siendat f5G groote coften dagelijx
feTUyS7allen, ende ‰atter geeneyndt aen enis, foo fal hy
Wel Wenschem datsyn fošn Weder van hem gae. Maer
ick fie Syrus daer heel Wel te pas.
89. Waer Wachtick na, dat ichemniet aenen rans?
ch. Syre. Sy. O zeesterTch. Hoe ift?
Sy. Ick verlangdcaldat icku mocht bejegenen.
Ch. MyT33EgyATEGER GF: ander met denouden mari
hebt onderftaen. '
sy. Gy meent van't gene daer Wy over eenWijlvan fpracc
ken: dat heb ick al datelijckgeclaert.
cb. TTgEEesseRVENETET…jae.
ch. Ick can't niet laten, ofick moet u debof Wat streelen
com hier Syre: ickfal u daeF77E7GOFteri gOEIE JGET, en
de dat feergeerne..
Sy. Doch dat gy yvifthoe aerdich my dat in den fin isge
comen. Ch." Maer! 35oogc daer over dat hct u nas vt
ywensch is gegaen?
7TNeen, trouWen; ickfeghct maer.
ch, Seg op, Wat ift? '.
Sy. Clinia heeft Menedemtis W ijs-gemaeckt dat Bacchis
het Liefvan ufoom Clitipho is, end� dat hyfe daerom heeft
medegenomen, om dat gy dat niet en fout mercken
ch. parsWel geyondcf, Sy, EyGVETEg‡eyva Theyt.,
Ch. In alle magieren, Iftg ick. Sy. Nemaer, foo redeijck.,
Macthoort cens vwat'cr noch mccracn diebocvery j;
j P.. TERENTII
sefeipfe dicet tuam vidiffe filiam:
sibi compiacitam eiafatmam, poffhuam afpexerir.
Hanc cupere uxorem. C. modo me qua jnvemta eff `S. eami;
At quidem jubebit pofci. C. quam ob rem iftuc Syre?
Aam prorfum mihil intellego. S. hui, tarda es.
G. Fortaffe.. S. argemtum dabitur ei ad muptiar,
.Aurum, atque vestem, qui, temesne? C. comparet?
S. Id ipfum. C. at ego illi met do, mec defpomdeo.
S. Nom? quam ob rem? C. quam ob rem, mie rogata? homi
mi. ' S. ut lube?.
Aom ego im perpctuum dicebam illam illi ut dares,
prerum ut ssmularet. C. non mea essssmwlatio:
ita tu iffac tua mifceto, me me admifcea.
°gon', cui daturus momfim, ut ei defpondeam?
S. Gredebam. C. mimime. S. fcite poterat fieri:
Et ego hoc, quia dudum tu tamtopere jufferas,
˜ e¾pi. C. Credo. S. ceterama eqaidem iftac Chrem
aui bomiqne facio. C. atqui cum maxume
volo re dare operam ut far, verum alia via.
S. Fiat: quaraturaliud. fed illud quod tibi:
zojxi deargento, quod iffa debet Bacchidi,
i� mumc reddendum eft illi. aeque te fcilicet
É
gomunc confugiet: quid me4? mum mihi datum eff?,;
INÊmjuss mum illa oppigmerare filiam, ' ',
A4eam me imvito potuit? verum illud Chreme ';
Dicunt: j fammam, fepefumma ess maliti4
c. Haud faciam.. S. imo als sslitet, tibi mohlivet.
Omnes in lawtate & beme parte auta putamt,. Y
C. 2gim egomet jam ad eam def�ram, S. imfiliumi ' '
[p. ]
HyfŠl feggen dathy udtochter heeftgesien, endedat hast
schoonheyt hem yvel is bevallen intToog, ehdc dat hyfe
geern totsynhuyfyrou foudebegeeren.
ch. Die dšchter die daer fius is bekent geWorden? Sy. De
felve: ende hy faldaer toehet houWelijck doen verfoecken.
ch. Waerom dat Syre? Want ick dit gants niet can begrij
pen. Sy. Maer! pa bent gy oock bot. Ch. Het can yvefen,
Sy. Daer medefalimen gelt inde hant krijgentot de brgylofts
koften, omclederen, WeetjeWel?
ch. Te koopen? Sy. Ia, daer hadje't. ch. Maer ick Wil
hem mijn dochter niet geven, noch verloven. Sy. Niet?
Waerom? Ch. VraegtgyWaerom: Een karel, di!
?; Soo als'tu goetdunÀ, myn meyninge Was niet datgy
& heTTWGOTaTfjTTOUTtoe-feggen, maer alleenfoogelaten.
Ch, Dat gelaten paft my nicTMeuyert gy dit Werckfoo,
gat gYmydaerbuytcp laet. Souick myn Jochter gaen ver
IOVEFAEFeen, die ick fe niet foti Willengeven? Sy. Ic dacht
'et. Ch. Geenfins. Sy. Het foud' aerdich gecomen hebben.
En'ick heb dit aengevangen, om datgy t foo hoogelijck
voor desen had begeert. Ch. Ick gelo—f'tyvel.
&y. DantrouWen Chremehet enVerscheelt my niet.
ch. Nemaer, ickBegecfinafle manieron dat gyu beft doet
dat fulx geschiede, maer op eeh ander yvijfe.
Sy. Seer yvel: yyy mogen Wat anders foecken. Maer das
ick ugefeyt hebbe vandat gelt, 'tWelcku dochter aenBac
chis schuldigis, dat fˆlmenhaer nu moetenWeder geven
TeWeten, gyen fŸlt u uyt-vlucht daerop niet nemc, da
gy foutfeggem.TWa: ReBickerme'e te doen? Hcb ick het
gelt ontfŠngen? heb ick 'et BEHRETR&ER: sy my u dochter
cunnen verpandem, buyten myn Wil en Weeten? Maerdat
fpreeck-Woort heeft hier plaeis, Het groorfe recht, i
1vil, het hoochsse omrecht., ck. Ick falmyTdaerniet me'ebe
eTpen. Sy.Tae, als't anderenfougeoorloft zyn, foofou't
u doch niet voegem. Gy hebt byŠlde Werelt de naem yan
een rijck ende vyel geft3IETYaTteTyEch.TNecn:Tickfal'c
Tieyer hacr sslss gacn brengen. Sy. Nemaer,'t vwacr ;
at
,;. P. T E R E N T I t
1uke potia. C. quam obrem? S. quia enim in eam ss(gi:
` cio ess
Tranflata amorg. ' C. quid tum? S. quia videbitur
Mag‰ verifimile id esse, cum hic illi dabit:
Etssmul conficiam facilius ego, quod colo.
ipfe adeo adeff, abi, esser argentum, C, essero.

A c T, u s iv. S c. N a v.:
C. L 1 T 1. P H o, SYRUS.. '
Û. NUlla ess tamfacilˆ res, quim difficilˆ sset,
1` Qgam invita facia. gel me hac deambulatis,
24m homlaboriofa, ad languorem dedit:
Nec quid4uam mag� mumc metuo, quam me demuo
Afifer aliquo extrudar hime, meaccedam ad Bacuhidem
Ut te quidem omnes d, de4, quamtum eft, Syre,
cum iftoc imvemto, cu; nque imcepto perduimt. '
Hujufmodi mi resfemper commimifcere
Ubi me excarmufices. S. & himc quo digma es?
2¾am pene tua me perdidit protervitae.
C. Vellem hercle fatum: ita meritu'. S, meritu'? quo
' modo? '.
Ne meiftuc ex te prius audiffe gaudeo,
ggam argentum haberes, quod datura jamfŸi.
C. Qgid igitur dicam tibi vŠ abi“fti, mihi.
<micam adduxmi, quam momlicitum eft tangere.
s. rem m- fum iratae: fed Gim ubi nunc sst tibi..
acclj C: apud mor. TSTICIÉ ergo? s. apua
climiam, i:..
' ' ' "  $, aeg..:_É
H A u T o N t 1 M o R u M r N o s. A$y
. dat gy 't u (oon liet doen.. ch. Wacrom dat? Sy.Osn
datalrccdehet vermocden vande boclagic op hemis over
gcfct. Ch. Wat is daeFm'c3T '.
Sy, Ofh dat het dan te Waerschijnlijcker falzyn, als hy't
haer geeft. Ende met eenen fa! ick te lichter teWege brri
gen, t'geneick voor heb. En fiet, daer comt hyfclf. aea
g“en- 9act hcncn, ende haclt het gelt:,
šh. IckTTERGER.
l
Vierde Bedrijf vijfde Uytkomtn.
C l 1 t 1 P H o, SYRUS.
cl D Aer is geen ding inde Wereft foo licht, of't
Wert omder de hamt fWaer, Wan gy 't node doet.
Self. defe Wandeling, daer doch gantsch geen arbeydt in
ftack, hocIafEheesse mygcmaeck: endenuvrccs ick geen
ding meer, [an dat men my (oh arme)yvederom ergens hc
nen vande hant fal douWen. om niet by Eacchiste mogeri
�GITETITEAETAETamE schenden m˜et, Syre, met defe
uWevot ende dit beftaefi!. Suleke dingen verfint gy my,
altijt om my te plagen.
Sy. Gaet van hier daergy hoort! Hoe Weynich heeft 'et
gescheelt, ofuWe moetWillicheyt foude my om hals ge
HoJpem hebben?
' aTTGRYYST3at 'et geschiet Waer: gy hebt 'et yerdient:.
Sy. Verdient? Waer ie'c? VoorWaeickben bljde dat ic
d‰t voortuytu gehoort heb, eerick u't gelt gaf,'t Welckie
u nu foude gegeven hebbem..,
cl. Wat Wilt gy dan datick feggenfak Gyzijthenenge
gaen, ende hebt my mijnboel onder de oogen gebracht, fon
der dat ickfe machaen-raccken.
Sy. Nu niet mecr quaet zijn. Maer wveet gy yvac!
uwve Bacchis (ult vindefi cl. Tot onfcntTSy Necn.
Wasr dan? Sy. Tot Clinia. 9
R. cl, DV
; P. T E rentii
c. per. S. bomo animo et, jam argemtum adeam de
feret,
. ggodei es pollicituw. C. garr‡. umde? S. ‰patre.
C. Ludˆ fortaffe me. S. ipfa re experibere.
C. & egofortunatus homofum, deamote Syre,
S. Sed parer egreditur. ave, quidquam admiratu'/.
Qga cauf‰ id fiat. obfecandato in loco.
ggod imperabit. facito: loquitor paucula.
ACTUS I V. S c N A V I.
v
C H  m s, Û L 1 r 1 P H e,
S Y R ti s.
civeiclitipho mune eft? S. eccwm me, imque. Cl. ee
cum hic tibi.
ch. Quidrei esset, dixti huic? S. dixi pleraque omnia.
Ch. Cape hoc argemtum, ac defer. S. i, quid ssat Iapˆ:
2gim accipi� ˆ Cl. cedo fame. S. fequere hac me ogyae;
Tu hic mos, dum eximus, imterea opperibere a?
A'am mihil eft illic, quod moremur diutius.
Ch. Mima, quidem jam decem habet a mefilia:
guam pro alimentŠ esse nunc deco4at4.
Hafce ormamentˆ confequentur altera;
porro hac talemta dotis appofcamt duo.
aam multa imjussa ac prava fiunt moribua!
3Muhi mumc, reliis rebus, invemiendum e$?
Aliqu‰, labore invemta mea cui dem boma.
$. ACTUS
Heautontimorumenos. 25$
l. De plaeg! Sy. Weeft goets mocts: gyfult dateljck
het gelt daerhenem brengen, dat gy haerbeloofthcbt.
Cl. T'raetgens! Waer fout van daenk9mem?
Sy. Vam u vadet.
cl. Gy droelt met my, loofick.
Sy, De faeck fal't lecren. Cl. Wat ben ick een geluckig
mens! ve hebickulicfiSyT
Sy. Macru vader comt daer uyt. Siet toe dat gyu mergens
vreeiht van en hout, WŒeron dat geschiet.' Voegtu na dc
gelegentheyt: doet dathyu fj”• fprcc&7WeynicE.
Vierde Bedrijfi fefte Uytkgmem.
C H R M s, C l 1 t 1 p H o,
SYRUS.
ch. W; is Clitipho nŸ? Sy. Segt, hicr benick,
Cl Hier ben ick vader.
ch. Hebt gyhem gefeyt Wat vandefaeck is:
$y. Tennaeften by. ch. Neemt dit gelt, endebrengt'et
heheh. Sy. Hoc staet gy foo, als ccn staeck: hoc taftgy
niet toe? Cl. Wel, geefaen.
Sy. Volgt my dit hcnem, gy fult ons hier ondertufschen
Wachtem, tot datWy uyt-conien: Want yvy en hebben dacr
niet lang te vertoeven.. '.
Ch. Daer heeft nu myn dochter hondert croonen van mys
dat schickick riais voor haer onderhout gegeven. Dae '
falnu noch hondertcroonen by Ûomen, ori haer Wat op te
schicket.TVGOTTWEfeyf�RE8aeTnoch by een tWaelfhon
{EFECTOšnen, tot houWelijcx goet. Hoe veel onredeljcke
ende verkcerde dingen cruypei” temefiT, JGGFde geyvoofir.
te TNUTYGEIGRAesTatenTaen,TenJeTšecken Ecncf“Œ�
ickmynfijrgcyyonncn goet met mjn dochter geve.
R z. rjerde
386 p. r E rentii
ACTUS I V. S c N a V,
M s N s D 1 M u s, C H R s M 1. s.
|M. M.Ulfo ommium mumc me fortumatissimum
Fatum puto esse gmate, cum te mtellego
Refipiffe. C. ut errat. M. te ipfum quarebam Chremes
serva, qwod im te ess, filium, & me, & famÌam.
C. Cedo, quid vis faciam M. jmvemiffi hodiefiliam.
C. Qgid tum 3 M. hanc uxorem/ibi dara volt Glinia.
C. Qaefo, quid hominis et? M. quid C. jam me obli
fa ef,
imper mos q�id/t ditum de fallacia,
, ea via abs re argemtum auferretur? M. fcio.
C. a re, nunc agitur ipfa. M. quid marrae Chreme?
Immo hac quidem qua apud me ef!, clitiphomis ef?
Amica. C. ita ajunt. & tu credis? M. omnia.
C. Et illum ajunt velle uxorem, ut, cum deffomderis,
De, qui amrum, ac vessem, atque alia, qua opus fumt, com
paret.
M. Id eff profecto: id amice dabitur. C, fcilicet
Daturum. M. ah, frufira igitur gavifa fum mifex.
Qaid mumc remumciem abs te refponfum Chreme,
A'e femtiat me fenfiffe atque ¾gre ferat?
C. ®gre mumium illi Menedeme indulges: M. fne:
Imceptum e: perfice hoc mihi perpetuum chreme.
C. Die comvemffe, egiffe te de mapts.
M. Dicam, quid deinde? C. mefatarum esse omnia,
gemerum placere: poftremo etiam, / voles,
Defponfam quoque esse dicifo. M. hem, iftuc volueram,
C, Tamto
H Au r o N r 1 M o xu M E N o s.:&r
.
Vierde Bedrijfs fevende Uytcowem.
M s N 1 D E M u s, C R s M e s. '.
A I$ acht my nu verre de geluckigfte mens van de We
relt te zyn, deWijlick verftae, foon,; gybeter $;
nen hebt gekregen. C. Hoe is hy bedrogen! M. Gyzijt de
man felf die jfocht, Chreme: Wilt doch foo i in u
is, my, ende mwn foon, ende mynermiddelenbehoudea..
c, Scg op: Wat Wiltgydat ick doen fal? M. Gy hebt hedem
cen dochter gevondefi, C. WatWilt gy dacr me'e feggen.
AM. Defefou Cliniageerne tot cen vrouW hebben. G. Maer
dieve, Wat 7jEgydšcHVGOFGGnTnaTA. HoefOo? C. HcBc
gy alfeede vergeten WatteFtuffcRen ons gefeyt is, aengaen
de cenige pra&fijck op u aem te leggem, om deur dat middel gelt
vanu te krijgep. M. Dat Wectic Wel. c. Daer zijnfe nu o
uyt. M, Wat gy fegt Chrcme? INcmacrTGGgie tCT
Tent is, dat is deboel Wan Clitipho. c. Datis hctfeggen: en
gelooft gy't? M. Oja'k. C. Nu{eggenfy dathy trouWen
Wil, omals ickhetja-Woort gegeyenfalhebben, gydan gelt
op schiet, quamfuy om gulde kleynodien, &!;
vam klederei, enŠe Šndere dihgen tot‰e bruylof, oodig.
koopen. M. Datfal't vooeecker zyn, dat fˆlmen d‡nde
boelgevep. c. Dat falfoogaen. Af, Soohcbick my daa
fevergeess verbljt, hclaes! Nochtaus Wil i lieyer o
my latcm gae 1 Ine t
´´´ WWIEGLEGi ick
Eminubej geven, Wat gyfiebtgeantWoort, op dathyniet en
fmercke datic'tgeWaer bengeWorden, gn{eggeroyer qua
lijc tc vrcedenzy c. Qualij�te vreeden? Oh,Menedemegy
gEGRem al 37eeltoe.TM. Laethet foo gaea:tis brgori
ien, help'et my vol-eyndgn Chrege: c. Scgtdat gybymy
zijt geWECTEJAt Wy wanthouWelijck gefpršockenhebben.
AM. Wel aen: Wat meere c. Dat acn mynzyde alle dingWel
fal zijn, dat ; yyel acn-ftaet voor ccn schogn:{oenae
eyndelijck Gock, foo WWIETJatWy gestoatcnhcbben.
AM. Ha, Dacr yyQuickwyefen.
T ' T ' R; c, So.
°Û> P. TERENTII
c. ranto ocymate wtpofcat, &3 tu id, quod cupit,
Qaam ocyÀime det, M. cupio. ' C. ma fu propediem,
Vt iftam rem video, iftiaobfaturaberc.
$ed hec, at at [ant, cautim, & paulatim dabˆ,
S r; M. faciam, c. 4bi intro: vide, quid poflu
f.
'Ego domi ero,/ quid me volet. M. fame volo:
A'am te [cientem faciam, quidquid egero.
A c T us v. S c N A I.
M E N s o s M u s, C h R m M e s.
M Eos mg non tam effatum, meque ita perffitatem ess.
sed hic adjutor meus, & momitor, & premonssrator Chre
met.
'eerik prefat. ia meaaidvisharam rerum ervenit,
92e/n- di�taim staltam (eaudex, stipes, affeus, plumbem:)
'in illam nom pote: exuperat eja fiulticia omnia kar.
C. Ohe, jam dessne deos uxor gratalando obtungere,:
aam ess inventam gnatam, piius, rege: Fenisjadi
c44
vt mil credam intellegere, miffidem di‰am ef cemtier,
Sed imterim quid illic gnatus eessat cum Syro?
M. Qgos ait homiges Chreme cessare C. hem, Memedeme
advemis? Ë
: Zoic mihi, Climie, que dixi, mumciafim-'?.. M. ammia.
' 9i4i M. gaudere adeo accepit, quass qui capiwat
"- 24ptua. r.
+..- v
3 / ;
H s A u T o N r 1 M o R u m sn os. z6;
cb. Soo veel te ccr mach hyusyschen, cadegy, datgy
Wilt, hem geven.
M. Oja.TCh. Gy fult voorfeecker, nadatick dat Werck,
aen fie, ecrfdaegs het fpul moede zyn. Maer,'tisfoo't is,
gy fult Wijfelijc doen, engevcn hcm mct voorfichticheyt,
fide foo alleynfkens Wat. `
M. Ickfal foo doen..
ch. Gaetnubinnem, ende fiet eens Wat hy eyschr. Ickfal
t' huys zijn. ofgy my vyilde fprcecken, '.
M. Ojt: yyantWatickdoe, fal ick maccken datgydac
kcnnis van Hebr.
', '.
.-,,
Vijfde Bedrijf eerfie Uytkgmen., '
'. M w = o s M us. C H  M s..1.
Af. I ck bekendat ick nergens nade loofteofde gauWfte
ben: maer defe myne hulper, vermaender, Wech
Wijfer overtreft my foo verre, dat alles Wat men $r
yvoonis regem eenfot refegged (Gck, BIock, efel, Ploin
paert) opiny paft; op hem hiemendal. Wantsyne fottic
heyt dracgt dit alles over.
'. '.,
ch, Alghosch, vrouW, hout cens op, de Godenhet hoof
moe te inaeckenmet haer te 5edancken, ovet het vinden vam
ždochter; ofgy moet haer nauverftant oordeelcp, ende ge
looven dat sy TetEFveraen, GTÛn moet haer een di
hondert malfeggen. Maer ondertuffkken Wat mach 't
beduyen dat myfoon met Syrus daerfoo lang vertoeft
A4. Watluy fegt gy Chreme dat 'ervertoeven
ch. Ho! Menedeme, benje daer Segt my, hebt gy Clinia
gebootschaptt' geneickgefeyt heb.
JM. Alles. ch.TWat I; hydoch?.
4. Hy vyict foo bly, alsyemant dic graegis om tetrou
WWCn.
R 4 Ha,
6.. P. T E R E N T. I i.
C. H4, ha, ha. M. quid ri/jfi? C. fervi venereim mem
tem Syra
calliditates. M. ita me? C, voltae quoque homimum fingit
fcelus..:
M, Gnatae quodfeassimulat latum, id dicˆ? C, id.. M. i
dem iftuc mihi
Venit jm memtem. C. veterator. M. magi', À magi' mor‰,
" ' putes,
gta rem esse. C. aim' tu? M. quim tu aufculta. C. mane:
priue hocf.ire expeta, '- É
guidperdiderˆ. mam ubi defponfam mumciafti filio,
continuo injeciffe verba tibi Dromonem fcilicet,
Sponf. veem, aurum, atque amcilla opus esse, 'argemtum ut
daret.
M. AVom. C. 4uid mon?. M. non imquam. 4G. me4ue ipfegma
tus? M. mil prorsus Chreme.
34ag‰ apgra etiam inftare, at hodie conferant agptia:,
C. Atira narr¾, quid $yr¾ me¾: ne ˆ quidem quidquam?
MIGRI..,.,.. : ri.:-,; t
C. Qgamobrem? M. mefcio equidem: fed te miror, qui alia
-.-. tam plane fcia.. É. qo:,:., ',; '
$edtaum ille4aoque Syra: idem mire finx filiam '
e paululum aaidem fuboleat amicam esse hanc cli
nu4.. ...:
C. guida� M. mittajam ofculari, atque amplexaris id.
,;,. ul pato..,.,..É,-,. '.
C. 42aid eft, 4uod ampliae ssmuletur? AM. vab. C. qnid ess?
M. awdi moday,:..,.  
raihiadumaeonilave ia adib¾ quoddam retra: ','
zc eft intro latus le” veftimeat� ssrata e$t. É;
, 2g4. pefquam hoaefffatum; M. dilum fatam, hu
abt clitipho.. " 
_
  -. c. sola?
H 1. A u r o w r 1 M o R u M N o s, 2.65
e. Ha, ha, he. M. Waeron lacht gy c. Ick denckop.
de loofheyt van onfenknecht Syrus.
A. Soo fccckcr?. G. HyWcct'ct yyefcn cnde gelact yan
een mens oock tefatfoeneeren
M. Scgt gy dat daer op, dat myn foon fich gelaet bly te zijn?
c. Iae'k. M. Dat quam my oockinde fin. C. denschalck!
Am. Gyfoutdat noch meerfeggen, indiengyhcmEGEKGTJe,
c. Watje fegt?
!
AM. Lieve hoort eens toe.
c. Beyyyat: eerf fouickdat geerneyvestem, vyat gyhebt,
uyt-geschoten: Want foo haef”gy gefeyt hebt dachet hou
Welijck gestooten Was, fal voorfeccker Dromo sijn prac
daer in gestagen hebben, dat de Bruyt kofeljckheyt va
�RINgIgUITE cleynodien, ende dienft-meydens moft heb
ben, om uaen't geltgevente brengen. '.,
AM. Neen. c. Wat! Neen?. M. Neenfegick.,,..
c. U foon felfs oock niet.
AM. Gantsch niet Ghreme, jae hyhiel enckel daeropaen,
dat het houWelijck van dage vort gaen.,. '.
c. 'Tis vreemt dat gy f Enimynen Syrus,(y die oock.
niemendaT?M. Niemendal.,.
:..
c, Hoe dat? M. Ick Weet voorWaer niet: Macr ick
verWondere myvanu, daet gyanderedingenfoo pertinent
Weet. MacruWen Syrus heeft. uWenfoon oockWonder-.
lijck gcftfpencere, dat my het minft niet can in myn ge
facHten comen, dat B‡cchis  TETZyn..
c. Wat fegje?
AM. Ick lact kuffen, enlecken, ende om-armen stacn: dat,
acht ick niet.. a..;-: av,.
c. Wat valt'er meer te veynfen?
c. Watiss: '', ¡ '
AM. Hoort maerroe. Ick hebbe hier Šchter,'t eyndewan
mynhuys, een feecker vertreck-camer hier. WTEEJ.
ingebrachi, cwdc fclvige metalcsdcabcfpreyf, T
c. Watdaer nae? J.,? '..
A. Clitipho isdatcljc daerhenen gegacli,
,----- R. 5 T T c. Allccn
Wat!,-. É
v .
z66, p. TERENTII '
c. sola M. folua. C. timeo. M. Bacehi, confecuta
e? illico.
c. $ola? M. fola. C. perit. M. abi abiere imtro, operuere
o}ium. C. hem.
cfimia hac fieri videbat M. quid mi uma mecum fimul.
C, Fil ess amica Bacchˆ Memedeme: ocvidi.
M. Qgumobrem? C. decem dicrum vix mi eft familia.
M. Qgid¾ fac times, quod operam amico ille dat Gao3
C. Indo quod amice, M. /? dat. C. an dubium id tibi
est?
24emquam neamimo tam comu esse, at lenjputas,
sQgifevidemte amicam patiatur fuam? M. ha, ha, ha,
29idni? quo verba facilia demtur mihi.
C- Derider? meriro mihi aamrege [accenf�a.
o!re dedere, ubi poffem perfemifcere,
A', essem lapi? qu vidi? v. mifero mihi.
illud baec inultam, ss vivo, ferest:
Aamjam.. M. mom tu te cohibea po- te reffic&? '
A'on tibi ego exempli fatigfam? C. pr¾ iracumdia
JMemedememo ssam apud ze. M. te me ifiae loqui p. '
Xow me id flagitium ff re al; o2liam dare, É..
Forˆ fapere, tibi non poffe re auxiliarier?
G. guidfaciam? M. id, quod me feciffe ajebam parum:
Fac, te patrem esse femtiat: fae, ut audeat,.
a ibi credere omnia, abire petere, & pofcere, i
‚Û4m4m aliam 44r4 copiar, 4c te de r4t..
&.Jnaaiea, peri noslro quovis gentium,. '
3egitias ad inopiam rediga, patremi
Ram/“il; faftpiraref�mpti; c.
.:.. I'..'}. A4emede

H Au r o N r 1 m q R u M N o s. 167
c. Alleen? M. Alleen. c. Ick benbcducht. M. Bac
chis volgde terftont. c. alleen? M. alleen.,.
c. De Plaeg! M. ingsgaen zijndc, dcdenfy de der toe.
c. W1! Sach CliNTINEATAETATT…jANETTiGTYC3e.
&. Menedeme, Bacchis is mynfoonsbocl. Icben eenbe
dorwen man!
AM. Hoe foo c. ic Weet nauyvraetom thien dagen huys
te houden.

JM. y Bent gy daer inbecommert dat hysyn yrica;
ieft?
.
°. Neen, maersyn vriendinne.
M. Als het foo is. c. TWijf. lt gy dacr noch aen? Ge
looft gy datteryemant foo goedertieren, ende facht van fin
nenis, diesynboel voor fyrioogen foulaten! '
AÀ. Ha, ha, he. Wacrom niet? om my te beter tebedrie
en. C. Lachtgy myuyt Ick ben nu met recht op mya
, geftoort. 'Hoe veelfaeckenhebbenhaer toe-gedra
eTTJAEFICKetaefTRAGTCGnfen mercken, indien ick geen,
; offteenWaer geWeeft. Wat heb ick niet Wel gesien!
Wce my ellendigeT. Maer ick fyvcer't haer, fo6 ick't
leef, dat sy haerftraffe daer voor fullcn dragen. Want,
ickTJ!

A4. BedWingt gydanu felven niet? Siet gyufelven niet aen
h&bt gv niet fpiegels genoechaen mn�.
c. Menedemeickben van gramschap mynsfelf$ niet..
Aa. Sultgy foo fpreecken �; j EDIcelijckfiuck: d
gy anderen yycet raet te gevep, in andcrc luy facckenWijs
ZifE, erige usslven niet en Wvcet te heJPERE. a
c. Wat foud' ickdoen:
A4. 'T gene gy feydet d‡tick niet genoech gedaen enha{:
Maeckt dat fiy vetneemt dat gy fyvader zijt: maeckt dat
hyuŠlles dertoe vertrouWei, v‰nu eyschen, van u begee:
ren: ende dat hygeen andere fonteyn en foecke, u verlate. c.
veeleverloopep voor Alguerbe Wech, dandat
hy, hierblijvende, door ficlteryenfyn vader tot armocbrcn
ge, WaV: indicnick HEINWERgEBERant uyt tc bo-;
o9
3.68 P. r E R E N T I r ' ' t
Ademedeme, mihi illec vere ad raftros res redit,
IM. Qaot incommoda tibi in hac re capies, miss cave.
Difficilem offendˆ te esse. 3 igmofces t4e '
Voff, ingratum. C. ahnefcis, quam doleam. M. au
praef.
Qaid hoc, quod volo, ut illa mebat moffro, missquid esf,
Qgod mal&. C. imo & gener, & affine: placent.
M. Quia dot‰ dicam te dixiffefilio
Quia obticuifij? C. dot‰? M. ita dico. C. ah. M. Chre
nme,
A'e quid tereare, fe mimu': mildos mos movet. '
c. Duo talenta pro rex affra go esse de revifati:. r
Sed ita didiw ap- e, 3reve falvom esse, & rem, & fi
lium,,..
AMe mea ommia bona doti dixiffeilli, M. quam rem agˆ?.
C. id mirari te fimulato, & illum hoc rogitato fimul,
Qgamobrem idfaciam. M. quin ego vero, quamobrem iae
' ' facias, mefjo. '.,
C. Egome? ut illius amimum, qui munc luxuria, <&$ la (civia
Pif, retandam, redigem at, qao (evorag. af( ):.
M. Qaidagig C. mitte. sse meimbat regerere mihi a?
rg. A1. feo:. I i...
Ja me vis? C. ita. M. fiat. C. agejam, uxorem, ut ac
eerfat, parer
Se. hic ita, ut libero, ef equo, dictis confutabitur:
Sed Syrum. € quideum? C. egome? /vivos adeo exor
..' 24tam dabg,
34deo depexum, ut, dum viva;
gei/žime providialoacaslegiat satp put‰t. ' ' ' '
A'on (ita med avent) euderet facere hac vidue mulieri,
Qaaiaaefecit..
'
vc;--,: a c r u
, meminerit, femper mei:
X]
H A u r o N r 1 M o R u M rn o s. 48$
.
foo foud' ickWel rechtschapen deegge inde hant moeten
fermen, M. Watongelegentheyt fult gyin defefaeckal
aengaen, indiengyTiEFGFETTRETTGyfŸTERRñonenJatgy
moeyelijckzyt, ende mochtans namaels noch vergeven, ende
dat als hctvrientschap maecken fal. c. …h! Gyeni
Weet niet hoc ic om myn hert ben. M. Vyel aem dam, al
foo gy Wilt. Maer aengaende onsverfoeck, dat udochter
met myn foon trouWe, dat hoop ickfalvaf gaem, tenWaer
gy anders van fin Waert. c. Neefi, de schoon-fooaen de
vrienden, daer Wy aen comen fŸllen, faenons Welaen.
7. Wat falick myn foon feggen dat gy met haer ten hou
Welijc fult geven. Waerom fpree& gy niet? c. Ten hou
wvelijc? M. Ia. C. Oh! M. Chreme, vweeftdaer niet inbe-'
commert, al Waert niet veel. 'T is ons om 't houyvelijcx
goet niet te doen. c. Twvaelfhondert croomen acht ick
na onfe staet genoech te zyn: maer indiengy Wilt dat icE
ende myn foon, ende myn middelen behoudenblyven, foo
moet 'et de naem hebben dat ick allemyn goet methaertcn
houWclijck heb geschickt. M. Waibe5&gy WGGF?
C. Houtu ofgyu des VefWonderde, ende Y“ hemmet
eenen Waeromck dat doe. M. IntrouWenick Weet hec
doch niet, Waerom gy foo doet. c. Ick? om dat hert, dat.
nu vah Weelde ende bfeot-drenckenfcfiap nie wveet Wat
het Wil, intebindeb, ende foo verrete brengen,lathynietem
WeetWaerfichte keeren ofteWenden.M.Wat geETover?
c. laet my begaen, fact ick mynfindoep.TTTCKTaetus
begaen: is dat foo u meyninge? CTag't. M, Wel aem
da”, het zy foo, c, Laet Ÿfoon vaft gereetschap maeckem
om de Bruyt te doen haeken. ClitiphofaImet redenen, g�
lijcket vrv- geborefieri f6e-corrtT5Eegent 7ver™eri: Mae?
dign SyrUs] M. Watfultgydiendoefi? fck fa hem, indiem
ick 'et leef, fšo haverieri, fšš fof-kŠififheri, dat hy mijndet
fyn levem ligTge{ERGRGNTJEfehelm! die my te.
fpot, efde yoof'tfotgem heeft gehoudem, Hy fou'tvoor
yvagr acn ecn yvcduvy-yrou niet doen, dat fiy tiy gedacit
heeft.
rijfae
z76. P. T E R E N T 1 t 
ACTUS V. S c i n ˆ I f.
c 1 1 t 1 H o, M n  m us, c H a 1
M s, S x x s.
1. I Ta me iamdem quafo et Menedeme, Ÿt pater
aram in brevi fpatio omnem de me ejecerit animam p4
, ru?
s; ob facinae: quid ego tantum fceleris admiffmi
er:
Proigofaciunt. M. fcio tibi esse gravius multo, ac duriae,
cui fit. Verum ego haad min¾ ¾gre patior id, qui nefcio.'
' Nec rationem capio, 27 quod tibi bene ex animo volo, Cl
hic
fatrem esse ajebas? M. eccum. Ch. quid me incufa
clitipho?
Qaidquid ego hujufeci, tibiprofpexi, & stultitie tua.
Vbi te vidi amimo esse omiffˆ, &$, fuavia imprafentia
Qe essemt, prima habere, aeque confulere in lomgitudi
2ez;
cepi rationem, ut meque egeret, meque ut hac poffes per
ere.
vbi, cui decuit primo, tibi momlicuit per temihi dare,
ab adproxumos tibi qui eramt: e‰ commiss, & credidi.
Ibi tu¾ fultitia femper erit prassdium Clitipho,
A'“�tae, vefitae, quoiatectam te recepte;. Cl. hei mihi!
Ch. Sati�s eft, quamTe ipfo harede hac possidere Bacchi:
dem.
[ S. Piffer;/ effa quanta turba, convivi infcient? j
-'. Cl, Emori
v-
H s A Ÿt on r 1 w o x u m n o s. a7r
.
Vijfde Bedrijf tttetde tJytkomtn. '..
C i 1 t 1 P h o, M = x, o s wus, Ch a w-.
A n s, S x x u s.
cl. I; het doch foo gelegen Menedernus, dat myn vaderiti
foo corten stonfallvaderlijcke genegentheyt 't my
Waerts effns van h&m HGÛIgeWoTpeTT…mTWWAETITI
daet Wat, foo grooten scheTn-ftuck, heb ic ( helaes! )
doch begaen? amders dam deIongeluydem in't gemeen doen
At. IckWeet Weldathet vry hrder, ende fvwaerder valt u.
dienhet over-comt; maer niet te min hebic 'er mede't ge
voelen af, fonder daticKFFETETWEETGFcanBegtjpen,
anders, dan daticku vanherten bentoe-gedaen.
cl. Gy feyt datTynVadeFhier Was.
.AM. Siet daeris hv.
ch. WatbeschŸldigt gymy Clitipho? At Watick hier in
gedaenheb, heb ickt' ŸWeribeften gedaen, ende om uWet
ŠWaefheyt WITTEFGKepJgJa: gylos vanfinnen zt cnde
meefthoŸdtvan diEgingeneVOGFdEHanETOEEvallea, en
de niet veerder siende dan u de meus langis, heb ick een voet
gEraETEyyAGFGFgy van armoedebevrijt, ecRtEFgeen miJE
hebben onmyn goet deurte maecken. TD&yvjle.
my uWenthalven nit g�oorlofi is geWecft, u IdiGTet
¢quaEfigœ•™ggaento?
de gene JETAETEREWacfen, dien heb ick het beyolen cn
de toe-vertrouWt: daer fal u fotticheyt altijdt haer toe
vlucht hebben, daer fult gy koft, kledinge, ende huyvc
ftinge vinden.
ZI Tch. Het isfoobeter, dandat Bacchis, alsgy
erf. genaem Waert, hier van meeftcr foudezijn.
[. DePlaeg! Wat fpslhebickbottenschclm gnWeten
$e acn-gcrccht! ] Ick
cl, Ic
´.. a P. T E R E N T i t.

Cl. Emori cupio, Ch, priae quafo difce, quid /; vi
Uere,
prbi fcies./ difplicebit vita, tum ioc utitor.
S. Here licet ne Ch. loquere.. S. at tuto. Ch. loque
re. S. qua ifa e pravitam,
Quzve amemtua e$t, quodpeccavi ego, id besse huic? Ch. ili
cef,
nere admifce; nemo accufat Syre te: aec taaram tibi,
Aeque precatorem pararis, S. quid agis? Ch. mil fac
cemfeo
xec tibi, nec huic, mec vos e$t aquum, quod facio, mihi.
s. Abt. vah, rogaffevellem, Cl. bi pereremllem, Cl. 44uid Syyre-? S. awgmde mi
'Iramos aliemavit, tibijam esse ad fororem intellego.
Cl, Adeon' rem redffe, ut periculum etiam fame mihi /?
Syre?
S. Modo liceat vivere, fpes ef, Cl. qua? S. no furi
t/4r0f I4tfs.
ci, irride, in re tanta, neque me quidquam con/“lio ad
.. javas?
S. Imo & b mume [um; &$ ufque dudum id egi, dum lo
qmttur pater:.
Et, quamtum ego imtellegerepoffum. Cl. quid? S. mom ab
erit longiae. '
Ci. Quid id ergo?. S. sse ess, mom esse horum te arbitror.
' Cl. quidjffuc Syre?
Satim'famus es? S. ego dicam, quod mi im memtem: tu di
jadica.
Ibam iftisfuiffi folas, dum mulla alia delectatio;
Qgapropior esset, te jmdulgebamr, tibi dabant: mumcfilia
fof4 invemta vera, inventa esseaufa, qua te expel-;
' leremt.
' Cl. Eft
Heautontimorumenos. 17;
cl. Ick yvou dat ick do9t yyas.. ch. Eylievelectt eetft
yvat levenis.: dat Wetende, foo u het leyen verdriet, ge
bruyckt dan foodanig propooft. Sy, Meefter, is 't my g�
oorioft te fpreecken? šh. Spreeck. Sy. Maer fonder fv7a
richeyt? Ch. SpreeÀ. Sy. Wat verkccrtheyt, ofie ontinnic
heyt is dit, dat, het gene ick mifdaen hebbe, hem falhinder
lijck zyp? Ch. Gacfgyyry henen, ende moeytu deft f“GGk
p. ct: nicmant bcschŸldigtu tegem voor JEh Syre. Gy 5GRGGé
u toc. vlucht tot geen autaer, noch niemant tot u voor
fpracckETETEETSJWAFREFgyaim VEGE
Àh.Tcben noch opu, noch op hem verftoort, foo is het oock
geep reden, dat gyluyden oyer het geneick doe, op my qua
lijck te vredenzijt. Sy. Hy is deufgegaen. Ey Wat! Ick
had hem Willen vragefi. Cl Wat dšcfi Syre? s. Waer ic
de koft foucrjgen.T(Soo heeft hy ons vafi hem veryfeemt)
gy, verftae ick, fult tot ufufter connengacn eten.
cl. Ift mogelijck Syre dat de faecke foo verre is gecomen,
datick oockhongers-noot hebte yrcefen?-
8y. Als Wy macfint leven mogen bljven, foo hcbic noch
noet.TCl. Wat doch:
Sy. Dat Wygenoech fullen vaften.
cl. Spot gy noch met my infoofWaeren gelegentheyt. end'
enhelpt my niet met eenigen goedem raet?
8y. latrouWen, ickbendaer mede befich, cndchebbedeur
gaens daer opgedacht, deWijle u vader fprack, ende foo veel
als ick can mercken! Cl. Wat doch?
Sy. Het falderniet verr'afzijn. Cl. War dan eyndelijck?
S. Het is voorfeecker foo: ick geloof niet dat gy defer luy
den foom zijf. Cl. Watis dat voor praet Syre? Bcnt gy al
vwelby u finnen?
Sy, Ick fal't u feggen Wat my in de fin gecomenis: gy
moocht oordeelen.TSoo lang (ynicmantanders hebb
hadalsu, geen ander 7��ææ RaÛFTaJeFTWas, foo heb.
ben fyu door de vingeren geficm, ende toe-gegeven. 'T fe
dert fiu de eygen dochter is gevondcn; hecft mcn oorfacck
gcnomcR om u uyttc stootcn.
S cl. Hct
274 p. T E R E N T I t
Cl. Ess verissmile. S. am tu ob peccatum hoc esse illum ira
tum putas?
Cl. Nom arbitror. S. muuc aliud fpeta: matres omme
fils-
in peccato adjutrices, auxilio in paterna injuria
Solemt esse: id mom fit. Cl. verum. quid ergo mumc faciam
Syre?
S. Safpiciomem quare ex ill‰ iftamc: rem profer palam.
Si mom verum ef?, ad mifericordiam ambas addaces cita
aaaa
Scibi rujue /r. Cl. rete fuades: faciam. S. fatrete hoc
muhi in
AMentem venit: mamque adolefcens, quam mimima in [pe/
ft44 erat,
2 am facillime patrˆ pacem im leges comffkier fua.
ètiam haud fcio am uxorem ducat, ac Syro nil grati4.
Qgid hoc autem? femex exit foram: egofugio. adhuc quod
factum eft,
?4iror mom jussiffe illico me arripi. ad Memedemum hinc per
gam. eaza
'ref4torem mihi paro: femi moflro fidci mihil habeo.
, k
ACTUS V. SCENA I I I.
S o s T RATA, C H R M E s.
S. P efeto, miss caves tu homo, aliquid gnato conficie!
mali:
3d4ue adeo miror, aui tam ineptum auidquam potuerit
;rr, ur rur-
remire
-----.-
$:
H 1. A u T o N r 1 M o R u M 1 N o s. 7;
gl. Het is waerschijnlijck. 89. Meynt gydathy om de
fe miflaet foo verftoortis?
Cl. Ick geloof't niet.,..'.
Sy. Nu ler noch wat anders daer op dicnt gelet, De mo&
‰. fpreecken deurgaens haere foonem in haer foutem voor,
endezijnfe in de onredelijckheyt van de vaders gewoon te
helpen: dat en geschiet hier nict.
Cl. ' Tis waer: wat fˆlick nu dam doen Syre?
83. Ondcrvracgt haer op dat vermocdcn: brengt de faeck
aem den dach, TIndien't miet waeris, fooTult hacr
beyde tot medogen brcngen, of gy fult weet�nTWe uou
JESZjT.
Cl. Den raet is goet: ick fal foo doen.
89. Dat is my daer al vel inde fin gekomen: want aen
gaende dejongman, hoe diesyn hoop kleynder is. hoe hy
lichter de Peys met sijn vader fal maecken op goede condi
tfen. nafjn fin. 'Oock weet ick niet of hy miet fal gaen
trouWen, cndc al(oo cenige genade ooc& voor Syrus
zijn. MaerTWarTSTAFJTTOUEn man komt voor de
!; Ick pack my wech. Na dat 'er tot noch toe is om
me-gegaen, verwondere ick my dat hy my nict tcrftont
heeftbv de kop doen vattem.
IEKTgETVATTHiEFTVoortTia Menedemus toe, die schick
ick dat voor my bidden fal. Ick bctrouv onfen oudem
mam niet.
Vijfde Bedrijfs derde Uyicomem.
S o s RATA, C H R s M 1. s.
-,
&o.VOorWaer vrient, foo gyniet toeen fiet, foo fultgy
onfefoon infWaericheyt helpen. Daer toeyerw—n
dci ic mytenhoogftenhoe datu, lieveman, foo fottedingen
S 2. inde
76 P. T E R E N T I. I
venire im memtem mi vir. Ch. oh, pergim' malier esse? al
lamme ego.,&
rem umquam volui, quim tu im ea mihi advorfatrix fueri
Soflrata? at
si rogitem jam, quid eff quod peccem, aut quamobrem id fa
tiam, me[cuae,
Jm quare nunc tam confidenter refta, stulta? So. ego nefcio?
C. Imo fcˆ potiua, quam quidem redeat ad integram eadens
oratio.
S. oh, iniquos es, qui me tacere de re tanta poftules.
C. Non poftulo. jam loquere. nihilo mimus ego hoc faciam ta
amem.
S. Facies? C. verum. S. mom vides, quamtum mali ex ea
re excites
subditum fe (afpicatur, C. fubditum! aim' tu? S. certe
/c erit
AMi vir. C. confitere. S. am, obfecro te, issuc inimic‰
/et.
AEgom' confitear meum mom esse filium, quift meus?
C. Quid metu‰? me mom, cum velis, convincas esse illum
tuum?
S. Quod filia ef invemta? C. mom, fed, quod magi' credem
dum sset,
Qaod ess comfmil� moribae,
Facile convinces ex te natum: mam tai ssmilia e probe:
Avam alli mihil vit e}? relium, quim sst & idem tubi:
Tum pr¾terea talem, miffuu, nulla pareret fluum.
Sed ipfe egreditur, quam fevera! rem cum videas, tem
feaa.
ACTUS
.
.
!
H s a t T o N T 1 M o R u M m N o s. 47
ihdeherffenen heeft connenkomen. Ch. Oh! Sult gy dan
al uleven eenWjjfzijn? heb ickWel immermeefyetWillen
Àoen, daer gy hiyniet in tegenzijt geWeeft, Softrata? Maer
indien ick nuvraegde Wat het zy daer in ick mifdoe, ofWat
de reden is Waeroin ickfoo doe, gy fout'ct niet Wetenfot
tin, Waer in gymy met fulk eenftouticheyttegen staet.
&o. SOUICK 'EnietV7ÛTÛn?
Ch. Neen, ick falliever feggen dat gy 't Wel Wcet, 9P dat
hctfeggen nict yycer opt'fclvige uyt en come.
So. îRTGydoet'er ofrcdeljckach, dat gyyin eenfˆeck
van foo grootengewichte doct fWijgen.
Ch. Ickdoeniet: fpreeckt nu: maer ick falder echter nict
te min me'e deurgaen.
So. Me'e deur-gaen?., ch. Ia trouWen,
$o. Sict gy nict Wat fvyaericheyt gy hier mede aen-recht?
}Hyheeft'et vermocd�gat RyECTIYgfdelingis,
Ch, Wat fegt gy? Een vondeling?
&e. Gyswlt'et foo bevinden, lieve man,
Ch. Staet'et hem toe?
Se. Oh my! Lievcdoch! Laetfulx ons vyanden oyer-co$
men. Sou‰'ick myn foonvTfAÛckÛn5 
h, yvatvreeft gj Dat gyniet? allem fjdem, als gy Wil
det, fout connenbeWijfendat hy u foon Waer?
so; Hoe nae, om dat ons dochter gewondenis?  '
Ch. Neen, maer dat mecr te gelod´en is, om dat hy dest-;
$e, manigren over hem heeft, die gy hcbtTSoofultgy
ficREGjck, GyeEtuygen JaEhyuyi'ugeborenis. vœnt
elijck't u op een. ;. fout ovefRET, ‰
' is byu mede. Voort foui®VÜaptTTck $$$
fOOTTcoTTeTT5aerenals gyalleen Macrhy comt daer 1$
yoot den' dach: Hoe. 5‰rs! Aen sijn geficht f˜w mend&
facck conncn oordcclcn,
.
.. .
s; Vijfde
--- v vw wv.'.
578. p. T E rentii
! ACTUS V. SCENA IV.
C t I r 1 p H o, S o s T R A T. A C H R M ss.,
É.1
Cl. S' anquam ullum fuit tempus, mater, cum eg volup
tati tubi ' Y
Fuerim,(licta; filius tua: fa volumtate ) obfecro
Eju, ut memimer�, atque inopis nunc te miferefcat mei; '.
2aod peta, & volo, parente ameos faf commorfire; mihi.
S. obfecro migmate, me iftuc im animum inducae taum.
alienum essere. Cl. fum. S. miferam me, hoccine qu4
: fif obfecro?  i
Ita mihi, atque huic faperftes, at ex me, 44e hoc ma
fas ef er;. É )
At cave pofihac, /, me ama, umquam ifiac verbam ex tea
. 
Eg_o,/, dmiaemm. et. uC�hs. maotre: cave in te ess isse: [eati4?. ), e?
CI. guo,? Ch. fi fcire vis, ego dicam: gerro, 4r frau
Hellae,:...-_'.
gameo, dammofus. crede; & moftrum te esse credito. I.?,
cITV f�nt hac au“a parenta. Ch. non, / ex capite /À
eo.... r,
Avarus, item ut ajunt Minervam esse ex Iove, e ca/
a cf.. ', >::.'
ga;
patiar clitipho, flagits rai; ze infamem fieri ' ' '''';
, T. I. i (t '. st, o
s. D, fihac. Ch. nefcio deor: ego, quod potero, eniter f-,
dulo, tis;., o t- o3: 2.?
2garis id, quod habes, paremtes: quod abeft, mom quarus
patri
gwo mpdo obfequare, & qaod labore invenerit.
Avom mihi per fallaciam adŠucere amte oculos? pudet
Dice
H s a ut o N r 1 M o R u M E N o s. 27

Vijfde Badrijf vierde Uytcomen.
C l 1 r 1 P H o, S o s RATA, C h R s m, si
cl. INdiender oyt eenigen tijt isgeweeft, moeder, dat gy
vain? (ufoonunaubclicyen, gchcctcp) eenig genoe
gen hebt geschept, foo bid íERTI¢ gy des gedenckende,
medelijden hebt met my arm mens, ende, 'twelckickbc
geere, my nijne ouders aen-wijss.
$o. IcR i UTEVTOOTTEFgy u niet voorlact stacn van
OnS vreemt te zijn.
cl, Ick ben doch..
So. Omy ellendige! is het dit mam, dat gy gefocht hebt?
Ick fiveer ufoom, fšo waerlijckzijt gyuyt my, ende defe man
geboren, afs ick wensch dat gyons beyde moocht over-le
ven: ende wacht u, indiem gy my liefhebt, datick na desen.
fulcke woorden vam u niet fmeer enhoore. É
Ûh. Maerick fegu, wacht u, indiengy my ontfiet, datick
na desen fulcke manieren aenu niet meer en fie.
cl. Welcke?TCHTWlt gy 't weeten?Tick fal't ufeggen,
Gyzijt cen beufelaer, cen dog-nicg, eenschae-legger, flšck
$: bordcel-brock, quift-geTE, gelooft dat, ende mei eemem,
at gy by ons t'huys hoort,
Cl Ditzijn geen woorden van een vader.
gh. Al waert gy uyt mijn hooft gebooren, gelijck men
feyt dat Minerva uvt Iupns is gefprooten, foo
˜ud' ick daerori niet te mcer my door uve quadefeyten, `
laten teschande brengen.
.
so. Dat verhocdende Gšden!,.. Ch. Ick weet jm dat fluck van geen Goden: ickfal mynbeft
doen.Dat gyhebt, dat focct gy, u ouders: dat gyniet enhebt,
daer tracht gy niet nae, omu vader te gelieven, endg fja
fuyr gewoi•en goct tc bewaeren. Foeha! MymiETERGI
mery ondcFdc Gogen te brengen een! Ick schaem myu
S 4
moe
'
2.86 ' p. TERENTII
Dicere hac prafemte verbum turpe: at te id mullo modo
AFacere puduit. Cl. ehem quam go nunc totas difflicea
muhi,
Quam pudet: meque, quod primcipium incipiam ad placam
dum, fcio.
;.!, ' },
.  
ACTUS v, s c n A v.
M E N E D M u s, C H R M e s, C l 1
I p H o 5 S o s t RATA.
M. ENijg Chremes aimis graviter cruciat adolefcen
?Émifque imhumame. exeo ergo, ut pacem comciliem. optume.
Ipswtj/deo. Ch. ehem, Menedeme cur mom accerfi jubes.
Filiam, & quod dotis dixi, firmav. S. mi vir, te obfecro
sefacjur. CI. pater obfecro |ut mi ignofcas. M. da veniam
Chreme: ' '
sine fi xorat. Ch. egom' mea boma ut dem Bacchidi domo
' ' [tjemi,?:
Non fœiam. M. at novomfimemua. Cl. /? me vivom vis
pater,
Ignofce. S. age, Chreme mi, M. age quafo, ae tam obfirma.
, É te Cbrerae.
Ch. ggjdiftuc? video momlicere, ut c¾peram, hoc pertendere.
M. Facus, ut te decet. Ch. ea lege hoc adeo faciam,/facit id,
2god teter cenfeo. Cl. pater ommia faciam: im
Ch wxorem ut auc-u. Cl. parer. Ch. nihil audio. M. a2
. me recipio.' ' ' t,
F4ciei. Ch. nil etiam audio ipfum, Cl. per, S: an dabitae
T clitipho? ....
É
Ch. Imo;
H = au t o N r 1 m o n u m n o  a8r
moeders tegenWoordicheyt een vuyf Woort te fpreecken,
cndegy hebt u geenfins geschaemt falx te doen.
Cl. Helacs! hoc mifhieg ick mur' eenemael, hoeschaem
ickmyn felvenTEnde en Weet niervaefte beginncn om dc
peys te maecken.
Vijfde Bedrijfs vijfde Uytkomen.
M s N p M u s, C H R. M s s, C l 1
T I P H o, S o s t RATA.
M. OorWaer Chremes meemtdenjongman al tefcer te
quellen, ende handelt hem alte ombeleeft, foo come
ickdan yEgyidepeys te marckcn. Dat's fecrWel, ickfie
deluydenfelfi daer byeem.
Ch. Wel Menedemie, vyaerom laet gy de bruyt nict haelen
ende fielt het houWelijcks goet vaft,T‡atickbeftemtheb.
So. Ick bidu myn lieve man, gaet'er fqo niet me'e voort.
Cl. Vader, lieve. vergeeft my mijn mifdaet.
M. Nu Chremelaet verbidden, ende geeft vergiffenis.
Ch. Sou ick mijngo et al Willens en vWetens v—or Bacchis
ten beften geven Ick fal't niet doen.
AM, Wy fullent, trouWen, oock niet lijden.
cl. Indien gy my by 't leven Wilt houden vader, foo ver
geeft het my. So. Nu mijnlieve man,
AM. Wel aen, Chreme, hout u foo hert ni
Ch, Wat, fal, foo niet me'
deuren mich; gelck ckhadTOpTZENOTyEn.Y. Gy doet wel.
ch. TrouWen op die conditie fŠl ick 'et laeten vallcn, in
dien hy doet 't gene ick verftae redelijck te zijn.
Cl, Vaderickfal alles doem, gebiet maer.
Ch. Gy fultu begeven tot den houWelijcken staet.
' Cl. Vader. ch.Tck hoor nergens nae. M. Ick neemt
op my. Hyfˆl't doen. Ch. Ichoor hem felfs nict fprcccEc;
CI, Helacs! $o. Beract gv unoch Clitipho?
gracite,
48 P. T E rentii
Ch. imo atrum vult? M. faciet omnia. S. hac, dumriac
pia, gravia [unt,
Dumqae ignores: bi cognoris, facilia Cl. faciam pater.
S. Natemi, egopoltibi dabo illam lepidam, quam tu facil�
4sef.
Filiam Phamocrata moftri. Cl. rufam me illam vi rgine
4/fame, (parss ore, adumconass? mom poffum pater.
Ch. . at elegams eft, credam amimum ubi esse? S. aliam
400.
CI. 2uid iftuc? quandoquidem ducenda eft, egomet habeo
sropemodam,
Pgam voig. S. mumclaudo tegmate. Cl.4rchomidis fi
liam.

5. Perplacet. Cl. pater hoc mamc ressar. Ch. quid? Cl. Syro
ignofcam volo
sQga mea caufafetit. Ch. fiat. Pro valete, & plaudite. '
'
l.
.'
". /!.
t..
, ".
'
: P. T E.
1.
.
'
n. + t
c É É
t i :  
.
r.
É.
,.

` '.
H s A u T o N t 1 M o R u M E N o s. 283
ch. Niet ofhyen wil. M. Hy fal alles doen.
So. 'T is hier mede, gelijck metandere dingen, die als men
fe nictenken, ipTbeginswaer, maer onder de hant, licht
vallen. cl. Ick fal't doen, vader.
So. Lieve foon, ick falu eenaerdige vrijftergeven, daer gy
ulicht toefult konnen begeven, om haer liefte hebben. De
dochter van onfen Phanocrates.
Cl. Die meyt met dat roffe hayr, diekatten oogen, vijde
mont, kromme- neus?'Ick kan niet vader.
ZETSirdOCRITHOEKÛurlijck is hy Gelooft gy dat hy fin
heeft oimte trouwen. so. Ickfal u een ander geven.
Cl. Nu, wel aen dan, als ick doch trouwen moet, foo weet
ick'er te naeften by een, daerick finTeb.
So. Nu prijsicku foon.TCITDEJOchteFvan Archonides.
So. Die staet my feer wel aen.
Cl. Vader, dat schorter noch aen. Ch. Wat?
Cl. Dat gy s; Syrus 7EgET. 't geen hy om mijnentwilheeft
Ch. Laet 'et zijn. TVacrt wel gy luyden, ende
lapt inde handen.
AD E L:

--
|
|-|-
|-|
|-|-|
|-|-|
|
|
|
|
|
---|
|-|
|
|-|
|
�I
|-|
|
|-
|
|
|
|
|-|
|-|-|

|
|
|
|
|-|
---|-|
|----


--

--

|-|-|
:�F
|

--
--
|
---|
|
--
--
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
É
~~
|
|
|
|
--
|
------__----
P. T ER EN T
235
A DE L. PH I.
�T?? �j Ð oz.
?-{{�I!co?-, 50 <<!
í?�F
<;<!?< Z,-?+ U�i2�j Z
__ �F
Personae.
tITOI13.
CANTHA RA nu
tr1X,
P AM PHIL Apuer
pera.
GET A servus.
H E GIO senex.
D ROM O servus,
SO STRA TA ma
v
G US.
senex.
AE SC H I N US ado
lescens.
SY R US servus.
CT E SIP HO adole
scens.
PR O L O
M IC I O
DE M EA senex.
SAN NIO leno
Personae mutae.
BABY L O.
S TO R AX. servus.
PARM EN O servus.
PR o
$ P. T E R E N T I t
É

. P R o 1. o, c. u s.
P offquam po‘ta femfefcripturam (uam
2b iniquˆ obfervari, & adverfarios
apere impe. orem partem, quam afurifiumu;
Indicio de fe ipfe erit: vos erirˆ juduces,
Laudi me am vitio duci facium id oporteat.
Symaporhmefcomtes Diphuli comaedia eff.
Eam Commoriemres plautus fecit fabulam.
Hm Graca adolefcem; eft, qui lemomi eripit
Meretricem, im prima fabula. eum Plautus locum
IReliquit integrum: eum hic locum fumpffr fibi
In 4delphos: verbum de verbo ex breffum extulir.
Eam mos aiuri fumus movam: permofjre,
Furtum nefactum exiflumetis, am locuma
Reprehenfum, qui praeteritus neglegentia eff.
Nam 4aod iftidicumt malevoli, homines mobile
Eum adjurare, assidueque uma feribere,
guod illi maleditum vehemens esse exiffumamt,
am ladem hic dgcit maxumam, cum illis placer,
ggi vobis anjverfi;, [& populo placemt;
2uorum opera im bello, im otio, im megotio,
Suo quifque tempore assÉ' ess ssne fuperbia.
IDehumc me expetetis argumentum fabula:
Semes qui primi veniemt, hi partera aperient:
Im agendo partem oftemdent. Facite, aquamimita
}ffrapote ad ssgbendum augeat induftriam,
.
.
A c T us
A b s L p H 1:. 48z
A D E L P H I vam T E R E N T I U S
verduytft.
P R o L o G E, ofte V O o R- R E D E N.
Nfen Poeet Terentius, bevonden hebbende dat sijn ge
dichten van wangunftige menschcn flinx verden na-ge
pogt, ende dat diETpeT, 'Ewelckwy u fullen fpeclen, tgn
gschften wert geduyt; foo fal hy voor u, als Rechters, fiji
fETVGITTERENOm Elatem oordeelem of, 't gene by hem is ge
daen, te prijfen is, ofte laecken. Diphilus heeft im't Grue
een Comedie uyt-gegeven, met naeme S y N A P o
t N s c o N T E s. Da‘r van heeft Plautus eem Latjasche ge
mae&t, moememde die C o M M o R 1. N T s s. Inde Griexe
tvort in 't eerft van 't fpel eenjongman op ' Tomeelgebracht.
die den roffiaem amet gettelt eeri hoer ontschaeckt. Die
plaets, van Plautus niet eens zijnde aen-geraeckt, heeft Te
remtius voor hem genomen, ende van woort tot woort o
vergefet hebbende, te pa gebrarhfin defe fjme comedie, dic
WyTuvoor d' eerfte mael fullen fpeelen, genaemt A B E L
P H 1. Siet defaeck te degen in, qfu dufickt dat 'er dieve
fye is gepleegt, of veeleefeen paff“gie aen-gegrepen, die
den anderen, daer op niet achtende, was j• Want
dat voort de Quaet-willigers feggende, dat treff�lijcke
luyden den Onfen helpen, ende deurgaens met hem dichten,
hem meynen dapper daer medete schenden; is miemendal:
dat voor de grootfte lofvan de werelt, dien te be
agen diUT. allen, endet' gantiche W…Tck BeHagen; welcker
hulp by oorloch, ende vre™Œe, ende alle voor-v“llemde faec
ken, yeder in sijn gelegentheyt gebruyckt heeft, fonder dat
fehar daer op hešbenver-hdoweerdicht. Voordcrs hebtgy
luyden den in-hout van't fpel niet te verwachten. De oude
luyden die eerft fullen uyt- komen, fullen daerten deeleno
pening van doen, ten deelen in't fpelenVerthoGten. Mae&
imet uWEgoet-gunfticheyt dat de wackerheyt des Dichters
ja'tdichtentos-ncme.
erfe
288 P. T E R E N T I r
ACTUS I. SCENA I,
,
M 1 c 1 o.
M. Stras. mom redt hac mote ˆ c¾ma ®fhimus
Aeque fervulorum quifquam, qui advorfum ierami?
Profeto hoc vere dicunt: ssabss ufpiam,
4ut ubi /? cesse, evemire eaf. stiu' eff,
244 iate uxor dicit, & que in amimo cogitat
Irat4, quam illa, qu¾ paremtes propiti‡.
Vxor, ss cesses, aut te amare cogitat,
4ut tete amari, aut potare, aut animo obfeqai,
Et tibi beme esse, foli cum/ibi fit male.
Ego, quia mom redtfilius, qu¾ cogito?
Qgibu' mumcfollicitor rebua? me aut ille alferit,
Aut affiam ceciderit, aut perfregerit
.liquid. vah, quemquam me hominem in animam imffi
aere, aut
Parare, quod fit carius, quam ipfe ef/ibi?
Atque ex me hic natus mom eff, fed ex fratre, ˆ adeo
pissimili studio eff. jam imde ab adolefcentia,
go hamc clementem vitam urbamam atque otium
secutus fum: 3, quodfortunatur ifti putant,
Pxorem mumquam habui. ille comtra, h¾c omnia:,
JRari agere vitam, femper parce, ac duriter
se habere: uxorem duxit: mati fil
Puo. imae ego humc majorem adoptavi mihi
duxi 2 parvalo, habui, amavi pro meo:
gm eo me oble‰a: folum id efi caram mihi,
, A p 1. P H i. i89
.

'Eerfie Bedrijf, eerfie Uytkomen,
Ó.
M 1 c 1 c.
AM. I$ dam Aeschinus nŠ dem eeten defe nacht niettehuys
gekomen, Storax noch niemant van de die
hem tegen waeren gegaen Voorwaer men mach't vel
feggen, dat, Alsgy ergens uyt den huys zijt, ofte te lang
uytblijft, betcr js dat fŸlcx gebeute als uhuyf-vrou ver
ftoort zijnde, in haerhertc denckt, endeTegenuuyf-werpt,
dant' gene ouders die hacFkinderenliefheb5en, haer im-beel
dem.. De vrouw, foo gy veftrasgt ' huys te kpmem, fal
dencken, of dat gy elders een LiefThebt, 'ofdat 'er een an
der is die ulicfheeft, of dat gyergens fitby't glaefjen, g
anderssnt luftich zjt, dewjl fy't inhaer eenigheyt quaet
eert.
Maer ick nu, wat heb ick al te dencken, om dat mijn
foon niet t' huys gekomen is! Wat bekommernis heb
ickalin 't hoofe! ofdat hy ergens verftijft, ofte gevalIen
leyt, ofarm cnbccn hceft. Maer! `T mo
glijck dat eenich mcns yet in fn hert voorneemt liewer
ie hebben, dam hy sijnfclvem heRTERJG70EBis ‰ÛfÛjamg
mam mijn, eygen natuyrlijcke foon niet, maer uyt mijn
broeder Demea gebooren, die van my dapper in conditic
verschilt. Al van mijn Ionckheyt af, h&ickin de stadt
gewgogt, cnde ccm facht ende gcruft leven geleyt, ende,
t welck men gcmcenlijck voorgeluck acht, my gehou
AETEUyEe denTEGRVÛIjcken fact. Hy, dit alles in te
gendcci, heeft op' tlandt fich erneert, deun altijt behol
pen, ende in swacren arbeydt: hy is getrout: heeft twee
foonen geteelt, daervanjckden outf“n ha my heb geno
men, cpdeyandathy noch kleyn was, op-gevoet, ende fo?
gehoTEEEEEETINEARTjEgygenkini. Daer neem ick
Šl mijn vrcugt in. Dat is't ald‡tick inde iterel, ljefheb
T Ende
'.
sse p. TERENTII
r
Ille ut item comtra me habeat, facio fedulo:
Do, pratermitto, mom necesse habeo ommia
Pro maeo jare 4gere: possremo, al clamculum
Patres qua faciunt, qua fert adolefcentia,
AEa me me celet, confuefeci filium:
' Nam qui memtiri, aut fallere im[aerit patrem. 4
Aadebit, tanto mag‰ audebit c¾teros.
1¡udore, & liberalutate liberos
retinere, fatius esse credo, quam metus.
Haec fratri mecum nom conveniumt, meque piacet.
Premit ad me f¾pe clamams, quid aga Micio?
Cur perd‰ adolefcentem mob‰?. cur amat?
Cur potat? cur ta hˆ reba [a2ptata [aggerit?
Veftu nimium imdulges: mimium ineptus es.
Aimium ipfe eft durus, pr¾ter equumque, & bonum?
t errat longe mea quidem ferrentia:
' QEFEcredafgratuus esse autfabilius,
P‡ quod fit, quam illud, quod amicitia adjungitur.
44ea ssc eft ratis, & ssc amimum induco meam.
~Malo coactae qui fuum officium facit,
Idum id refcitum iri credit, tamtifper cavet:
Si fperat fore clam rurfum ad ingenuam redit.
Quem beneficio adjumgau, ille ex animo facit:
Studet par feferre, a(em, abfemfaue idem erit.
Hoc patrium ess, poti comfuefacere filium,
sua fpomte rele facere, quam aliemo metus.
Hoc pater, ae domimus intereff. hoc qui nequit,
' Fateatur mefcire imperare liberis.
' sed ess me hic ipfus, de quo agebam? & certe is cf.
. Avefcio quid truffem video. credo jam, ut folet,
Iargabit, $alvoz te advenire pemca,
Gaudem¾. ACTUS
Ende ick doe mijnbeft dat hy van gelijcken tegens my foo
zy. Ic vulhem de¢; fic wat door de vingeren.
Ick hou 't niet voor noodig alles op't uytefffe, gelijk ik wel
fou mogcn- te drjvcn-. RemedinL
gen, die dejonckheyt mede brengt, ehdeandere buyten we
ten van hacr ouders plegen, voor my niet te verbergea.
Want dic fich gewcnt teliegen, offjn vader derftbedriegem,
die fŠl't arideren te vryer doen.TCR meyn dat het beteris
sijn kinderen door schaemte ende eerbaerheyt in plicht te
houdem, dan door vreefe. Hierin komt mynbroeder met my
niet over cen: dit en behaegthem piet. Hykomt dickwils by
my roepen, entieren, Micio, wat gaet uoverˆ Waeršm be
derftgy ns den Iongelingswserom laet gy hem boeleeren?
waerom laetgy hem drinket, en klinkcn 3 vaerom geeft
hem daer tocgclt inde beurs? Gylaet hem“TETGygekTeet
gen: gyzijt ‰lte mal met herz. dmdertufschem heeft Hy felfs
schult vanal te straftczijn, bovea dat rechten billijkis. Ende
heeft daer in, altt mns bellinckens, groot mifverfanEE
Ry Imeynt, hetontfach, 't welck met gewelt wort gemaeckt,
dftigerendebessendiger te zijn, dan geen met vfiemtschap
wert verkregem. Ditis mijn meyninge, endeick
voor-ftaep, dat; wieTJFFICHt 55tracHt gedwongendoor her
dicheyt, fich niet langer en wacht, dan hy gelooft dat men
sijn miflaet fal vernemen; maer meynt hyd‰t,'et fecreet fal
blijven; foo laet hyde geckuyt de mšuw fringen.Macr dien
gy metveI-doen vcfpTCRETERGEEvanRerten, ivaf by doer.
Hy focckt gelijck mergeljckte vergelden: s voor oog, en
achter ruglefelfle m‰n™at komfecn vad�rgogfjTTOonTe
gewennen, van felf, licver WcTtedoen, dan door vreefe van
éen ander. Dat onderscheyt iffer tufschen Vaderende Heer.
Die dat niet en weet, laet die vrybekennendat hy geen ver
ftant heeft van kinderem teregeeren. Maer komt de man daer
fclfs niet, dagrick van fpreeck? Oja, fiyift. Het falal tve'er
't een of't ander zijn, daerom hy b‡ngfiet: ick denck dat
hy nae sijn gewoonte nu te'erfal. ceft welkom
bemca:., ..
T y, erfe
a
9°. P. T E R E N T 1 t
ACTUS I. S c N A I I.
D M A, M 1 c 1 o.
D. Hem, opportume: te ipfum quawito.
M. gia rriffis es? D. rogas me, ubi nobis Aeschimus
siet; quia trifta ego/“m? M.[auxin' hoc fore? j
Quia fecit? D. quid ille fecerit? quem meque pudet
Quidquam: mec metuit quemquam: aeque legem pata?
zemere fe allam. mam illa, qua amtehac facta fumt,
Omitto: raodo quid dessgnavit? M. quidnam id ess?
D. Fores effregit, atque in ade& irrait
aliema: ipfum domimum atque omnem familiam
AMaltavit afque ad mortem: eripuit mulierem
2uam amabat. clamamt omnes imdigmiffume
Fatum esse. Hoc advenienti quot mihi Micio
Dixere? im ore eft omni populo, demique,
$i comferendum exemplum eft, mom fratrem vide?
rei dare operam, ruri esse parcum ac fobrium?
Nullum huja/mile fatum? hac cum illi Micio
zoico, tibi dico. tu illum corrumpi f”m‰.
M. Homime imperito mumquam quidquam injufiw,
Qui, miss quod ipfe facit, mihil rectum putat,
D. Quorfum issuc? M. quia tu Demea hac male judi
ca.
Avom efflagitium, mihi crede, adolefcentulum
scortari, meque potare, mon eff, zcque fore;
ffringere. hac/ meque ego, neque tu fecimua
m ssvit egefta facere mos. tu mumc tibi
ad laudi das�, quod tum fecifti inopia.
frjs
j
!
A E. 1. H r.. 393
tegen u.
°erfe Bedrijf, tttetde Uytkomen.
' D M s A, M 1 c 1 o.
AX. O, gy komt my vel te pas: gy bent de mandie
Hick €. JM. fiet; ?
D. Vraegt gy dat, wacrom ick bijg fie? Waer mach ons
AEschinus tm eemgat steecken M. [Seyd' ick nict vel dat
'et dat fouzijs. ] wat heefthy gedaen?
D. Wat hygedaen heeft? Die fich niet en schaemt, noch
voor yemant ontfiet, oock piet enmeynt acnecnige wctge
bondn te zijn. wantTcRViTTTeTprecckGnTvandingen
die te vooren zijn gepaffecrt: maer wat hceft h aX
aen-gerecht! M. Wat is dat?
D.THyheeft eenander mans huys op-gebroocken, ende iss.
fer met gewelt in-gevallen: de ineefter felss, ende sijngant
(RE ¢g” IEEIjckTmif-handelt, iae halfdoot
ende heeft'ereefiTCTETERAEFEy op vcrfoEWAS,TJEgg
veldige hapt uyt-gehaelt. Alde werelt rocpt dat'et fegr
schanielijck is ged“en. wat hebbenderal mefischen my dit
in't aen-komei te gemoet gedragen. De heele fiadt'iffr
volaf. Ende als't afgefeytisiwanen geIjERETISTITmaeg
TTethy niet dat sijnbroederoyETangEnEGRETEHA,
deum en fober fich behelpt, niet doende dat na fulx gelijc
kent? Als ick dit tegen hem feg Micio, foo fkgick het
Af. Daer is ter werelt niet onredclijcker dan een onweetent
mensch, dic geen ding goet en acht, heeft geplesgr. dan 't genc hyfclfi     c . p.
A). Wat wilt $. daer me'e feggen? M, Om datgy, Demea,
hier in qualijck oordeelt: Het is geen schelm-ssŸck, geloof
my, dafeenjongelingboclecit, gocdc chier maeckt, m
9brceckt. Ncnt.THEBFgy “dc ick'ct nict gcda�?
hoefticheyt lict'st ons nicttoe: dit wilt gy nu tot lofu
fclventos-rekcncm, 't gencgy docby gERET.
T 3 Qy

$ P. T E rentii
7mjurium eft. mamfesset unde id feret,
Aaceremus: & tu illum tuum,/? esses homo,
Simere mumefacere, dum per atatem licet,
Potius quam, abi te expectatum ejeciffet forat,
4lieniore ¾tate poss faceret tamem.
D. Pro Iupiter! tu me homo adig‰ ad infamiam.
A'om eff flagitium facere h4c adolefcentulum? M. ah
4ufculta, ne me obtunda, de hac re [epigr.
aruum filium dedif adoptamdwm mihi:
1 mens f factus: ssquid peccat Demea,
24ibi pecca: ego illi maxumam partem feram.
obfonat, pota, olet amguemta de meo.
4mat?. dabitur ˆ me argemtum, ubi erit commodam;
Vbi non erit, fortaffe excludetur foras.
fores effregit? reftuemrur. difcidit
pem? refarcietur. Eff, d; gratia,
t ahdehet fanf, & adhuc mommoleftafunt.
Poftremo aut deffme, aut cedo quemvis arbitrum:
_ Te plura im hamc rem peccare offemdam. D. he• mihi,
, Pater esse difce ab illis, qui vere fciumt.
: M. ´atarata illi pater es, con/ls ega.
J). Tw' comfulis quidquam? M. ah, /pergis, abiero.
P, sistine agis? M. am ego toties de eadem re audiam?.
. D. Q4 sszik i. M. & mihi cura ess: verum Demea
cure7u; 2quam uterque partem: tu alterum,
, go item alterum. mam ambos curare, propemodum
. Repofcere illum ess, quem dediffi. D. ah Micio.
M. Atihiffe videtur. D. quid ifiuc? tibi f jluc placer
. profundat, perdat, pereat, mihil ad me attimet.
fam‡verbum unum poffhac. M. rurfum pemea
.,
Ira fce.
.
.
, A D L. P H I. 295
Gy hebt opgelijck: want hadden wygehad waerme'e, vy
fouden al mcdc foo gedaen hebben. Elide gy fout Ÿwen ami
alerem foon, indiem gyeen redeljck, mensch waert, al mede
foo laten doen, dcwijl dejaeren het toe-laten; liever danhy't
daer na, u met verlangen onder de kluyten geholpenhebbn
de, gntjdiger doch fou doen. D. Wat placg! Gy karel
maeCRETy noch wel rafent. Iftgeenschelm- stuck dat lon
geluy fulcke dingen doen? M. …h! Hoort doch een wey
ich, ende maeckt my't hooft niet altijt moe, met cen de
felfiefieck. Hetis metu wil geweeft datick u foom heb na
mygenomen, Daer mede is hy de mijne geworden. Indicn
hy yctfondigt, hy (ondigt tcgens my: het komt ten pFin
cipaele op my aen. Gaet hyre nefckt? maeckt hygoet
chier? Tuyckt hy nnc koftelijck falf het is van t' mjne.
Mint hy?TckfaIhem daer toe gelt geven, als 't te pas komt,
als't niet te pas komt, mach by Tmifschien buyten staen.
Heeft hy deŸren op- gebroocken men falfe weer laten stel
len. Heeft hyyemant de kled'ren van 't ljfgescheurt men
falfe weer doem inaecken. het kander (God danck) af- vallen:
ende ick ben't noch nict ní5ETEyyiefijck hout op, officIE
'et aen goe mannen, wie gy wilt: ick fal thoonendat gyhier
de meee schult in hebt.
D. Bey doch: leert wat 'et is vader zijn, yan die'er inder
daet kennis van hebben.-,
At. Gyzjt van natuyre sijnvader, maerick van wegen mjm
beftiGTSTITDTGyBERRFCTETTITORTfoo gygen eynt
fRAECKE, foogae ick deur. D. Gaet gy foo t6e?T A4, Sal
ick foo dickwils het felfile morten hošren D. Ick dracg
forg voor hem. M. Endeick van gelijcken, Maer Dcmca,
Iaefons deforge een-parigverdeylen: beforgtgy den cenen,
ik denandereij. want met beyde � te bemoeyen, is by nawg
der eyschen, diengy ny eems gegeven hebt. D. Oh Micio.
©4. fck verfta't fšo. b. S-r Weldam, als het u foobelieft,
laet fieTTWEFqUifteT, laet hem verdoen, laet hem dam oock.
verlooren gŠen: ick beb'er niet me'e te doen. Soo ick
nae defca cen- woordt mecr! ' M. Nu wort gy al wcor
I- T 4 quaet
3.96 P. TERENTII
imafere? D. am mom credis? repeto quem dedi?
®gre e. aliemusnom fum. / obfo; hem defiae.
prnum vi, curem: curo: & ef ds gratia,
ggom ita, ut volo, eff. iffe tau ipfe femtiet
Pofleriut: aolo in illum gravia; dicere.
M. A'ec mihal, meque omnia hac fumt, que dicit. tamen
A'on nihil molessa hac fumt mihi: fed offendere,
A4e agre pati, illi molai. mam ita eft homo:
cum placo, advorfor fedalo, & deterreo,
Tamen banane vix patitur: verum ssaugeam
4ut etiam adjutor/im ejua iracundia,
Iafaniam profedio cum illo, etfaeschina
Aommullam in hac re nobis factt injuriam.
Qgam hic mom amavit meretricem, aut cui ao dedi4
4liquid? Possremo nuper (credo jam omaium
Taedebat) dixit velle uxorem ducere.
sperabar jam deferviffe adole(centiana:
Gaudebam. ecce autem deintegro; miss, quidquid ess,
volafire, atque hominem comvenire, ssapiafram 4,
ACTUS I I. S c s N A. I.
S A N N 1 e, Ae s c H 1 N u s.
. O scre, popularet, ferte mifero, atque innocenti aa
' xilium:
vnite iwopi.- AE. otiofe, mumc jam illico hic consssse:
Qaid refpetas? mihilpericli efi; nunquam, dum egoadere.
hic aetanget.
go iffam inviti' omaa.
A D m 1. P H r. 97
quaet Demea. D. Wat meynje vel gy fgt dat ickhem
weder eysch, dien icku heb, Neen: maer het doet
|my weein mijn hert. Ickbenhem niet vreemt. Doch zy ick
u daer me'e inde wech; fiet, ick fal niet meer. Gy wilt d‡tick
voorden eenen alleen fal forgen; feer wel, ick doe't, ende
dancke Godt dat hy foodanigis, als ickbegeer: denuwen
fal't schierofmorgen gewaerworden. Doch ick wilten be
ssen hoopen. M. Hyheft niet al ongelijck,TTgETERy feyr,
30CRTOGEKTet al gelijck. Echter €jn mydef‘dingn niet
feer na mijn fin; maer ick hcb't voor hem niet willen doen
blijcken, datick'er qualijck overte vreden ben. Wantfooif
fer de man aen: Als ick hem wil ter ne'er fetten, foo moet
ickhem wacker tegen-fpreecken, endevoor 't hooft stooten:
gat kanhy dantrouyen qualijk over- komen, macr; tpat foud'
jEFAGE?TE3IENTERREGTTjTgaTTfcRap voc‡e, ofhemidaer
in hielP foo mochten wy beyde vcl in cen dol-huyfkcn
eraeckeiTDan Aeschinus {Get my in desen vfyWAEGTge
f ijCKTW€t Courtizahenheeft hyniet vel bemini? of vlck
iffer, die hyniet wat heeftgeschoncken: Nuonlanx komt hy
eyndelijck en feyt, (Ick denck dat hyfe nu alle moe was)
hy wildegaen trouwen. {ck hoopte dathy nuuyt-gckoot
hŠd, ende vaffer blijde om.TETTEE, daÛFTURWEGFVatT7GGI
Fefiaen. Dan,'t zywathet wil, ick moet het vectenTeTJE
1; auclgacnfpreecken, foo hy op debeursis,
Twetde Bedrijf eerfie Uyt-kgmen,
S A N N 1 o, AE s c H 1 N u s.
. O lieve Burgers staet my arm manin mijn onschult
by, komt hulpeloofe te hulp.
AE. Tfa deer;EgaeTacrTLITER,Tcnwceftgeruft. waer
fiet gyna om gy hebt geen noot: foo langals ick'cr by
ben, fal hy u nit aen-raecken.
. ickfaivel, oft uallcnlicf, oflcctis, ' ' '.
"
T 5 AE. Al.
198 P. T. E R E N T I I
AE. Qaanquam esgit-, mom committet hodie umquam
uterum ut v4p4lez.
S. aeudi AEschime, me ignarum fuiffere dicam morum meum,
go lore (am, AE. fcio. S. at ita, ut ufquam fuit fide quf
quam optuma.
Tu quod re pofferius purges, nolle hanc injuriam mihi
atam e[; huja momfaciam. crede hoc, ego meum jus per
fequar;
Aeque ru verbisfolves umquam, quod re mihi malefeceris.
INovi ego vestra h¾c: mollem fatum: dabiturjusjurandum,
ej]e te
Imdignum injuria hac; indign‰ cum egomet ssma acceptut
vaodus,
AE..4bi pra fremue, ac fores aperi. S. ceterum hoc mihil
facit.
AE. 1 imtro mumc jam. S. at emim mom /”mam. ®. accede
illuc Parmeno,
simium abffi ufloc, hic ropter humc ffe. hem, ssc volo,
cave mumc jam oculos ˆ meis oculˆ quoquam demoveas tuos,
AWe wor¾fit, umnuerim, quin pagaus continuoim mala ha
ea.
S. Jfiae volo ergo ipfum experiri. AE. hem ferva. omitte
?ssaltere???.
S. Ofacimu' tudigmum. AE. gemimabit, misscaver. S. hei mi
fero mihi!
AE. Non immueram: verum in j; iam partem potia beccato
fatzorae?.
1 mune jam. S. quid hoc rei ef? regnum Aeschime hic tu po(
/ales?
8 poffderem, ormata esses ex rais virtutib¾.
S. Q&gd tibi rei mecum est? AE. mihil, S. quid: mofin'qui
Am? AE. mom dessdero,:
-,.  s. zeri.
------ �.
A b i. p H 1..' 299:
AE. Alhoewel hy 'er Schelms genoecb toeis, foo falhy's
doch van dacg foo niet maeckedat hy weer aenloopt.
s. Hoort eens Aeschine, dm dat gy namael; uTietTioocht,
beklagen, van mijn doen niet geweeten te hebben, foo feg
icku, Ickbem (ick bekgnt) cen hocren- wcert.
AE. DAERAEFERTVel. s. MEFTGSJanig, dat ick mijn
woort foo vel geftant faldoen, als yemant. Dat gy daer
na fout komen Ibaen schoon maecken, met te feggen, Het,
is my leet dat ick u dit ongelijck gedacn hcb, dat falickfoo
VESTIEEachten als de stimt die daerttaeyr. Gelooft msy des:
ick fal mijn recht vorderen: endegy fuit my noit met woor
den boeten, t' gene gy my metter daet hebt verongelijckt,
Ick ken al die praetjens van u wel. Ick wildewel dat 'et niet
geschiet en was. Ick falby eede verklaeren, dat gy defe fpijt
hict waerdich zijr. Daer ick vaft felf, onwaerdiglijck ben.
misshandelt. AE. Tfˆ, jongem,TTEGEWackeFWOOFuyt, ende
g—<TdE{Tr op. s. MŠer, daertveet ic& raet roe, het fal
˜o niet gaen. AE. Gaet nu binnem, dcerm.
s. Neentrouwen, ickfal ' niet lyen.
®. Gaet een treynich dat benen Parmeno. Al te veel die
wech op: staet '. nevenshem. Bey, foo wild'ick'et heb
ben. Wa‘RTTTTTTg7TEFcen o˜gvan mijn gefichter
gens henen keert, op dat 'er niet aenen hapere, of mit dat
icku wenck, hydatejck cenvuyfin sijnkinncbicEREBEE.
S. Dat woud' ick weleens sien, fey de blimde.
AE. THOUVARIETJaefheWgy‡er een die getvŠ jr. Laet nu
't vroumens gaen. $. O $. stuck!
AE. Hy falder u noch een gewen, foogy niet toe en fiet. S. Ayimy Elfendige! " 
AE. ick had niet gewenckt, Parmemo: dan't isbeter eens te
meer, als te lŸttel. Gaet nuhenem. .
3IWaTTTUTIS 3IE AEschine, fpeclt gy hier de meeftere.
AE. Waer ick hier meefter, Ob gehaWent werden ma u.
verdienssen. s, Wathebt gy fneTyTE JGen?
AE. Niet metallen. s. Hoe wectgy welyieick ben?
AE. Ick bender nict gracg nae?
3oe p. 3 E R E N T. I 1 |
S. retigim' tui qnidquam? AE. A attigiffet, ferret fr
tumium.
s. g“ tibi mag� licet meam habere, pro qaaego argentu
dedi?
Refponde. AE. ante adeˆ mon feciff� erit meliw heie convi
cata/?.
xam fi molessum perg� esse, jam intro abripiere, atqai ubi
(que ad necera operiere lorjg. S. lori; liber? AE./c erit.
S. o hominem impurum! hiccime libertatem ajunt aquam
esse qmmibus?
AE. si fatis jam debacchatu, et lemo, audi/svfs mumc jam.
S. Egom' debaccharas fum autem, am tu im me? Ae. mitte ifta,
atque ad rem redi.
S. Quam rem? quo redeam? AE. jamme me vis dicere, quod
ad te artimet?
S. cupio, equi modo aliquid. AE. vah, lemo iniqua me mom
volt loqui.
S. Lemofum, fateor, pernicies communis adolefcentiam,
Perjura, feftis: tamen tibi 2 me null4effortainjari¾.
AE. Nam hercle etiam boc rea/. S. illuc 4ufo redi, quo c¾
pifij, AEschime.
®. Miai, viginti ua illam emifi,(que res tibi vortat
male:)
argemti tamtum dabitur. S. quid, /, ego illam molo ven
dere,
coger me? AE. minime.S. mamqueid metwi. Ae. neque ven
dumdam eem/eo,.  '
2ga libera e: mam ego illam liberali affero c4f4 mamm.
A'ume vide utrum vis, argentum accipere, aa cau(am medi
::ar‡ fuave.;
pergi;, rr-
<-i..  Mini
A d s m. p H r. 3o
&. Heb ickvetvanu aen geraeckt AE. Had gydatge
dacm, cengroot ongeluck fou u nakendc zijn.
s. Waerom iftu meer geooflOft de mijne, daer ick mijn
gelt hcb voor nccr-geleyt, na u te nemcn? Antwoort my
ccms.
AE. 'T is ubeft hier voor de deur de pjpem niet refellem mer
qualijck fpreecken. Want gaet gy voort hicr fpel te macc
ken, men falu nae binnenflepen, ende vel ecn bct mct cen
bulle-pees affmccren, dat gywoordoGETE5IjyenTGggGE
s. Een vry perfoon mcEEEEbue- pees:
®. Dat is de meyning s. WŠt volck is dit! Ift hicr
daer menfeyt dat yedefeeneven-veel vryheyt heeft?
AE. Hoort nu eehs Rofiaen, foogy uyfgcbuldcrt hcbr.
v. 8. Ick tegem w uyt-gebuldeert, ofgy tegen my:
AE. Laet die dirigebvaeren, endkom“t eyn‡clijck tot dc
fˆeck. s. Waifaeck? waer foud'ick op-komen?
AE. Wilt gy datick nuwat fegge, datu aen-gact?
S. Ia'k: fšš't maer wat redelijcks is,
AE. Eyfiet doch! den Rofiaen wil niet hebben dat ick yet
onredclijcx fal fpreecken.
s. Ia, ick beneen rofiaen, ick bekent, meyneedich, 't be
derf, en de peftint gemcen van de Iongeluyden, noc5tan$
ReBTCRTI¢geenentieeTen VerIongejckt. AE. Want doch,
, JaTTOTEFTGEREy.TS.TNu AEschine, komt liever opu
propooft, dat gy hadaen. geyangen. AE. Voor tweehon
dert kroonen had gy hacr gekocht, ( tcr quader uyre moes
het zijn) foo veclfal men u aen gelt wecrgeven..
s. En ofickfeniet wilde verkoopen, fout gy my dam dwin
gen AE. O neen.
S. Want daer had ickvrees voor.
AE. Ickverssaeoockniet datfe machverkocht werden, de
wijl sy een vry perfoon is, t' welck ick aen-neme voor
het Gerechte te bewijfen, ende g; dacr vass de hant op,
Siet, nu hebt gy u keur, ofgy het gelt wilt aen-nemen,
of dencken omTu faeck te bepleyten. Nu Roffiaen, bc
Jenck:TJASI op, tot dat ickyeier-kome. s, Q licvca j; t!
c
--

---
38. P. T, E- R E N T I I
Minime mirur, quimfamire occipiumt ex imjuria.
ADomo me eripuit, verberavit: me umvito abduxit meam?,
Homini mifero pla quingemtos colaphos imfregit mihi.
˜Jvaalefata hac tamtidem emptam poflulatfibi tradier.
Verum emi, quamdo benepromeruit, fiat: fuumjua po
flulat.
'.,ge jam cupio, modo /? argentum reddat. ssd ego hc ha
riolor.
IVbi me dixero dare tamtj, tefte& facie! illuce,
Memdrdiffe me. de argento (ommium: mox, cra redi.
Hd quoque poffum ferre, /? modo reddat, quamquam inju
rium ef.
Verum cogito id, 4aod res e: quamdo eum quaffum occe
perus,
accipiunda & mussitanda injuria adolefcentium eff.
Sed memo dabit: frussra egomet mecum has rationes puto.
ACTUS I I. S c. N A.
.
SY R u s, S A N N 1 o.
Sy. T. ace, egomet comvemiam jam ipfum: gpide accipiat
jam faxo, atque etiam
ene dicat fecum esse atum. quid ifluic Samnie ef7, quod te
|audio

Cum hero pessioquid concertass? Sa. mumquam vidi imi
quae
Concertatiomem comparatam, quam hac hodie inter mos
fuit.
Ego vapulando, ille verberamdo, ufque ambo defessi fumae,. i
Sy. Ta4 culpa. Sa. quid agerem? Sy. adolefcemti morem
geftum oportuit.
-
. ' '  S4. ggi
-------
' ' A D e 1. p H f. 303
Het geeft mygantsch geen wonder datter luyden zijn die't
ongelijck dat mem haer doet, foo terherten nemen, dat sy dcr
doivam werden. Hy hecft myuyt dci huyfe geruckt: hy
heeft my mif-handclt, epde is niet mijn meyt tegen mij
danck hencn gegaen, aocb hccft hy my, armicnbils, mcer
dan eenhalf dtiyfcnt kinneback-flagen gegeven. VoGFdE
ATTESRVTEWRE5bendat ick haer, voor foo veel sy my koss,
hem fal over doen. Maer doch dewijle hy 't foo wel ( moee
ick dam feggem) met my gemaeckt heeft, laet'et foo gaen.
Het komt hem quamfuj toe, 't geen hy begeert. IŠe nu,
ick bente vreedem, als hy my mijngelt maer wecr en geeft.
Maer dit gifT'ick: Indien ick feg dat ickfe hem všor
;i!; strax falhy getusgen by de verc
ken krijgen, dat ick {'hem verKocHERGETRetgeTe, dat fal
d©EGToofter zijn getclt. Het fal jefe, j;
mergen eems weer: dat RETick mde noch al lyen (alhoewel
t onredelijck is)als het maer metter tjt mŠch vlootem. Doch
ick denck, gelijck het waer is, als gyfulck cen nceringhebt
den-gevangen, foo moet gy't ongelijck van jongeluyden
cveru lateri gacn, ende in-kroppen. Maer niemant fal my
geIfgeven. Ick macckdcfcrcckeningalbuyten mjnvccri.
Tweede Bedrijfs tweede Uytcomen.
S Y R u s, S A N N 1 o.
&y. Syj; maer stil: ick fai hem felss gaen fpreecken:
ickfal maccken dat hygracg het gelt falaen nemen,
ende feggen nocb, ick danckje Peetje toe. Wat is dat Sannio
dat ick hoor gymet mijn meefter, fck weet nict hoe, ge
vechten hebt? Sa. Ick heb mijn levemigeenongelijcker ge
vecht geweeten, als dit tusschenons fius is geweeft: zn
beyde daPpcr mocde geworden, hy van flaen, ende 3: Vall.
flagente krijgen. Sy. Het wasu schult.
sa. Wat inoft ick gedacn hebben? Sy. Gy moft u watge
vocgt hcbbenna dcjonganam.
. S4. Hos
3o4 p. T E R E N T. 1 f
Sa. Qui pofui meliae? quim hodie afgue ot prabui. Sy. age}
feu quid loqoar?
Pecuniam in loco meglegere, maxumam jmterdum e}? lucrum
3Sa. hui,
syMetuiffi,ss mumc de tuojure comcessiffe paululum,
Atque adolefcenti esse morigerata { hominum homofiultif
/me:)
A'e mom fibi issuc faemeraret? Sa. ego (pem pretio non emo.
Sy. Numquam rem facies. abi, mefcis inessare homines Sam
2ao.
sa. credo jfiuc melius esse: verum ego mumquam adeo aflu
tua fui,
2gim, quidquid poffem, mallem auferre potiae im pr¾fem
frat.
Sy. Age, movi tuum animum. quass quidquam tibi ssmt vi
gumtu pasa,
IDum huic obfequare: pr¾terea autem te 4jan profcifci Cy
prum. Sa. [hem.]
Sy. coemiffe himc, qua illuc veheres, multa; pavem coad
iam: hoc fcio,
Anima tibi pendet: ubi illinc, fpero, redieri, tame hoc
age.
Sa. Nufquam pedem, per hercle: [hac illiffe hoc inceperunt.]
Sy. timet:
Iajecifrupulum homini. Sa. 6fcelera! illud vide,
¢m ipss artigaleeft;it. empta mulieres
°omplures, & item hunc alia, qua porto Cyprum.
At eo ad mercatum vemio, damnum maxumam eft.
numess hoc omitto, ubi illimc rediero, e&iam ag4a.
Nihil ef, refrixerit res. mumc demum venis?
cur paffus? ubi eras? ut fit fatius perdere
guam aut hicmamere tam dim, aut tum perfeqai.
  Sy. iam
1 j A d &. t fi.; S3;
$a. Hoekofck betera Ick heb geftadig met mn ki
backepschoon gefiaep. Sy-Weetgy waticK fefeggenhs
Aooz! Nic altenauv oEt te sien, als hct tegis komt?
geeft dicKWIERETERETTGER.;
Sa. Watte dingen!
. 
89. Vreestegy (nar def narren!) dat, als gyeen weynig vari
si recht awjkende, de jongihanwathŒte wille geweeft,
hyu fulcks niet met goede intereftfoude hebben befaelt?.
$a. Ickkoop geen æ in ccnfack. 9. sj;
fultu leveri niet rijck werden., gy weet de luy niet ecn logss
; jTregeVEISETEKgslodf vel dat hefbcier Waer, da;
ick daer parverfamrvam had, maer ickben noit foo loos ge
weft, of, al Watick datelijck kon namy krijgen, dat fi‡m
ick lieveral me'e. sy, Nu luftigsammio, ickken u condi
tie wel; twee hondert kroonen acht gy niet veel, als gy hem
maer dienft kunt doen. Voorts, fišor ick dat gyna Cy
prus vertreckt. [$a. wel!].-..
Sy. Dat gy al een hooperi goets hebt op-gekocht, om daer
na toe te brengen, dat ecn Schip gehuyrt hebt: daer o
ver bent gv n(weet æ WETTEEENCKETIBoch als gy
met liesweder van daeFful- gekomen zijn, foo f�ltgyech
ter sienaen u gelt te komen”; 
$a. Ick yerf�t niet een voet. [ Ick weet geenract: opdie
hoophebbenfy ditbegonnen.].;..
$y- Hj vreeft: ick hebhem angftaeri-geiaegt.
[S4. Watteschelmen! Siet dateens aen: op het laetfte do
ge!iblijck vali men my $ Yt fijf. Ick heb7ceTWFOLVGIck
cmde andere $. op-gekocht, die ik heen voer na Cyprus
toe, al waer ick op de Mer& ret verschijnende;
schadTou hebben: en laetick ditTnu vaeren, foo fal ick
daerna, als ick daer weer van daem kom, mis
niemendal zijn: daer falal gras over-gew
gynueetft waerom laet gy 't paffeeren?. Wacr waert gy
Soo dat het beter fou zijn een schreefjen daer voor uyte
qoea; dan mijn reys foo langte (chortea, of naefiaels.
&c schtJt tc votdcrcm.] `, ` ``..ÉÉ
,--- sy. Hcbt
366 p. T E R E N-T I 1
Sy. iam me emumerafi id guod ad te rediturwi putes?
Sa. Hoccine illo digmum ess? hoccineimcipere Aeschimum?
Per oppressionem at hanc mi eripere poftulet?
Sy.[Labafit.Tumum hoc habeo. vide/ fatis placet:
Potius, quam venias impericlam Samnio
serves me, amperda, totum, dividuam face.
AMima, decem corradet alicumde. Sa. hei mihi,
°tiam de fortemumcvemio im dubium mifer..
IPudet mihil: omnes denteslabefecit mihi.
Preterea colaphis taber eft totam caput.
°tiam infuper defrudet? mafguam abeo. Sy. ut lubet.
sumquid vis, quim abeam? Sa, imo hercle hoc quass
Syre '.. '..
J/e ut hacfumtfata, potius, quam lites feqaar,
AMemm mihi reddat, faltem quamti empta eft, Syre.
Scio temom ufum amtehac amicitia mea;
JMemorem me dices esse, & gratum. Sy. fedulo
Eaciam, fed Gtefiphonem video. lata eft
Pe amica. Sa. quid, quod te oro? Sy. paulifper mane.
A e r u s I I. ' S c N A I I I.
, '
< ' ' C l 1 r 1 p H o, SYRUS. ' ' ' ' '
3
C.A quiv‰ homine, cum e opta, beneficium acci
pere gaudeau:
Verum emimvero id demum juvat, //quem aquom eft facere,
� bemefacit. É;.
O. fg; frater, quid ego mumc te laudem? fatis certe.
[c0.. i,
&am444ta magnifice quidquam dicam, id virtus quiafa
peret tua;. Tu;': I,
'. Itaque
!
A D. f H i:. ' 3o7
sy. Hebt gynual gereeekenthbe veel gy meynt daerafte
fŸllen hebben? sa. Ift mogelijck dat åEschinus fŸlx on
derftaet? Betaemen hem fulckedingen, dat hy mijaljfej
gem meyntmct overlaft na hem te nemcn?
35. IHy wort yeeck in fn bgefem.] Sannio, dit cen$ heb
ick 75esseTJEggp,TictOf $ daer in u genoegen kunt
nemen. Lieyer dan tc waegen. ofgy de‡zommebe
hout, ofquijt raecKEIJEyEhet fceel THy f‰] ergens vaa
daen hondert kroonen by CERTAEpen,.,.')
Sa. Oh lacy! ick loop noch perijckel (hoor ic& ttel)'v‡n
mijn hooft-zom weer fe krijgn. Schaemt hy hem niet?'hyr
heeft myaldetanden inde mont los gsflage). Mijn geheele
hcoftis alBeenebuyl: En fouhy mydˆnnoch komen ver-?
orten. TIckblijft' huys. Sy.-Al foo 't u goet ddnckt:
wilt gy myyet anders hebben, eerick henen gae:
sa. Ia doch Syre, ick bidu, hetzy hier medegegaen, foo't
wil: laet hy my mijn eygem gelt we'ergeven, ten minften foo
veelick'ervoor gegeven, ick, fal der mede fe. vreadem
zjm, liever alste genpleyten., Ick weet dat u voor desen
noyt geen vffentschap van myis geschiet, maer, maeckt dat
: et uel ˆ; Gy fult feggen datick 'et indachtichem danckbaer.
fal zijn geweeft.
ibly om 't ef sa. Maeraengaendc inj�ycifocck
Sy. Wacht hicr ccn weynich.
,. v :
. tvttde Bedrijf. dtrd. Uy-komitm, ' '
... C Ã s 1 P H o, S. x R u s...

,...,'. ',.'.'..'.
c. MontfŠngt geerne vanyeder en, bygelegentheyt,
VA eenige weldaet: maer dat gaet treutvem een mens,
eerft recht aen't hert, wanneer oris vrientschap. ge(hict
van den gcnen die het toe komt te doen. Obršeder!. Q
mijn'bršeder! Wat vyil ick u veel prijfen? Igk kan
u hoyt foo vcrhcp, dfuve deug getnoch te E
 $/ 2, cr
V
Sy. lck fal mijnbeftdoen. Maerick fie Ctefipio daer. Hy,
3o P. T E R E N T 1!
gaque amamhasc rem me habere prater alias pracipuam ar
bitror,
Aratrem homimi memimi esse prumarum artiam mag prime
!pera:
s. o Ctesipho. C. 6 yre, Aefehumus abi eft? S. ellum, te
expe”at domi. C. hem.
S, 2gjd ess? C. quid/t? illius opera Syre mumt vivo. S[fe
ssivum caput!]
C. omnia/ibi qui poffputarit essepre meo commodo,
,Maledi&a, famam, meum amorem, & peccatum im fe tram
alit.
S. Xihilpotefupra. C. fedquidnam fores erepuit? S. mane
pape, ipfe exit foram.
-;
2''. t ACTUS I I. S c n A. IV.
¢ `.
c.,.. Ae s c h 1 N us, S a N N 1 o, C Ã s 1
1 Ð p H o, SYRUS.
AE. vei ille e facrilegus?[Sa. me quarit. num quidmam
essert? occidi;
Nil video.] ®. ehem, opportume, te ipfum querito, quid fit
Ctesipho 3.  i
imtato eft ommis rer. omitte vero triftitiam tuam.
C. Ego illam vero, omitto, qui te fratrem habeam quidem.
™ mi aeschime!
omi germame! abvertor coram in os te laudare ampliaz,
Aeid affemtamdi magˆ, quam quod habeam gratum, fatere
:-: ; s..,
exiftumes.
< inepte, quass mane non morimus mos mternos, Cte. €0..
mibi dolet, mo- pemefrofiffe,. & pe--n-e-, in eu. m lot-arm-.,,,,
tdijsse, ut,/ omnes superent, nihil tibipoffent,4mxiliarier.,
'. f C. p. wde
I A. D e 1.   I 3šss
èerhalyenicktekene dit eenevoordcef&tytenˆnˆerefn�
byfonder tegenietem, dat igk sen brgedet heb die in allg.
$ede qualitEytenboveTaT;ErgTTERcECKETTE
Sy. O®CETOSyFeTWacFEAEschinus,
Sy.,Siet, hy wachtu t'huys. Ct. Qh!: É,:,.>
y. wat ift } ct. Wat het fy: Hy heeft myvandoat ve
der levendgemaeckt,
$y. [Socte mam!].. '-, É
¢.. DiGTGTTy te gelievem, alle qualijck fpreecken, ende
feggen van de lŸy heeft yeracht, ifjn mili ende mfdat?
op hem nemende. Watkan daerbšven? maer watis dat;
d� deurgaet opem.    
Sy. Bey wat, Bey wat: hy komt felfs uyt,  - a <

,,, '. c, ',.38.
,, et
. '., T.    Tweede Bedrijf; vierde Uytcomen. l. v ' sy
.,.,., 
, s c h 1 N u s, SA N N 1 o, C t sidvs sso
. ', p H 6, Sy r u si
, v WAgrjs 'hier den schelim  [sa. Hy meyht my?.
Heeft hy wat by hem? O laci! ick fi�
dal..
®. wel Ctesipho heb ik daer? recht van pa IckŠchs.
u felss: hoe gaet 'etal Wceft glutis ‰llegjagis web
Cr. Ick heb voorwaergoefT†ssICHTEZjn, dvijleitku tot
eenbroeder heb, O lieve Aeschine! O mijn eygen vleysche
lijckebroer!Qhikontfic myuinu; fmcc;
te prijfen, —mTdat gyTETIGETGTTÛmen, als ofick'et
mccr dcde 9m, ute fa; tcrgn, dandat hct my eemmjn herte
goet doet.
Nu wel Ctesipho, hoe gfxy mal�
kandcrcn nict cnkcndcm. Echtefdatis myTÛet, ŠŒ�vy'c:
nieteer geweeten hebben. voor dat, het bykans t la t yasa
ende de faeckby nafšo'verre gekoi““c, &atterg €é;
aenwaer geweeft, al had ual de werclt villcnæ'
. V 3 Ct. Ick
y P. T rentii
c. adebat. AE. 4h. stultitia e°.; pavolam; .; r.-,. jfae, mom pudor, tam e$ 4 
rempeme � patria? turpe dicta, deos quass ut ifa; prohi
beamt.': É; ';.
C. Peccavi. ®. 4aid 4i; tandem mab‡ Samnio? Sy. jam
'.. ECgtogapdhof. or. um. i. b. o., Tet. hanc abfolvam. tu imtro ad illam r ".
Sa. $yre ipfa. Y. amma; mamque hic properat ia ©ptare
I, SŠ, me tam quidem. w..
gamvis etiam mameo otiofua hic. Sy. reddetur, me time.
Sa. at ut omne reddat..Sy. omime reddet, tate modo, ac fe
uere hac. Sa. fequor.
C. Heushem$yre., Sy. hem quid eft?: C, bfecro hercle,
bomimem iftum impuriss“mum,
Qgam prwaraabfolvjwe, se./ magis irritatus/et,
aliqu4 ad patrem hoc perm4nÛ atque go tum perpetuo peru
erim.
Sy. Non fiet. sne animo et.. tusum lateimtateileie in
terum,.;. w '.'. É V. i jty.,.-t, T.. n.:: '.
leciale; jabe fermi mobit, &3 parari cetera. I.,
go iami transsta re aoirvorram me domum c�m obfomio.
'If4 qaefo: quamdo hoc benefucceffœ, hilarem buns fama
3o: 'sua diem,' ' ''', ; '. r,,
;
_,;7±. ®. nn. o. i, i,,,
er v-     -.:-.:; ' ',
3-21;:!>.; A cr u s ' I I SCENA I.. 1..
:>': jo.., a,, i  r  i., r:. o.,..
sv;& & s o $ r ‡ +A'; i- C A N r a A.  '.
i 1. ;
s- (yfecro, meaw wirix, quid ume fiet? C. qui‡
s' V fer, rog'?';-  ",É.. y. r.
. a.. a.3, ¡ ',,, ' ' '.:-.:.:.: ri
ecte adepol fftra, $. modo doloret, meafe, offipiunrpri
'. & r 'C. iave
/
.
,
A d s i  • ' 3Ã
.
&, Ick wasbekaemit: ae. Ey;‡r mami
schaenate. Om foo kleync faeck by nasijn vŠšerfant tever
istens, Tis (chandedit men', f.: De Hemeigeve, dat
. fulx noyt gETEREAE.'. '.: v T. 
ct. 1 k bekemr: ick}cb qualijckgedaen
'. É
~.. '.
48., Maer Yat. S‡nnio ons dochal goet?.. >
Sy. Die is nu al- gedwe.
Ickgae na de Beurs, Qm gns van dcfc man tegatflacit.
Gaet gy binnenby haer, CtefipROT `s
Sa. Syre, hqutaen. Sy. Laet ons gaen; vŠnt, defcn man
heefthacft om na Cyperstoe tegaeri: ' ' T
3ZTSGOTEFGGERERE: ickblijfnbch welhierenhou mijn
ruft. Sy. U gelt falu gewerden: hebt geen vrces.,
sa. Maerdat hy my altemael geve. ' g ''
Sy. Hyf“!' ualtemaglgeyen, (Wijgt maer il, endevolgt
Âns dit hcen. Sa. Ick volgal.
ct. Hou, hou; Syre. $3.2Wl, wat ift?.
Ct. Ick bid in alle manieren, maeckt ons dien vuylick
doch metrenaldareerftem quijti, opidat hynict, noch) mcer
verbittert zijnde, maecke, dat het cenigfins mnvader te
eerenkqme; spdeick almijjlevem 5cdorvenzy. I '?
Sy. Het fal niet: Weeft goets moets, ende necmt šnder
tufschen uwerniaeckmethaer. atdctafel yafttoc.
endeyoortgeregtschaptmaecken,'] datelck.
gedaea zn je-fps n v,
‚ETEyETEBIaicKUENETEjTEGERETgluckt
is, fo—octep wywan daglŸfŸgzijh..''"''
:-.,v 2.¡-.
Ptrd, Bdrif arfeUimn,,, s.
. v, '.:
J.;, a.v, T.
s o s RATA, C A' r H a A. c
-, '.-.-...  ;. ..É
s. Igk bidu, lieve Minne, hoefŠl't hier nu gacn;.
c.4 Hos 't gaca fal Vracgr gy�‹at: Al wgl. haopick
t9¡YSP., 2,.É.. s.. &-, , . s; s. s. v. '>
Aùi‡, ‡vccabcginiochcctfttškšmen,
&" ' " ' ' ' V 4 T c, Bcnt
3,.
31 P. T R.  ± I t
V. iam numetinet, qnafnmmqnam adfuerit, ut qwam““,
, pepererus.: t, ).. 
$. Miferam me, meminem habeo, fol4f�ms, qeia auteri
hic mom ade;
A'ec quem ad obftetricem mittam, nec qni accerfat aefthimum.
C. Polˆ quidem jam hie aderit. mam punquam anum inter
mittit diem,
2gia femper veniat. S. folam mearum miferiarum eft re
medium..
,
6. renat‰ meliusfieri haud potuit, quam fatum eft, hcra:
Qblatam 44ndo vitiamm eft, quod ad illam attimet potif
(m‡m,..;.. }.
falem, tali genere, tali animo, matum ex tanta familia,
. itapoless, at dicit. pa-nt-, deos quafe, at sset.
. A ct u s  i I. 'sc s N A I I: a;
É;iyr. n '..Tf,- |.:, fi ', c...
, iG s Ÿ, S o s  A t A, CA n t h A a>
-.. i;., É   ' ',. É É.. f
G. Ume illud ess, quod. f omnes omnia fua confilia com
-: ferant,.'É:.'..
4tqae huisalgfalatem queraat, aaailnibilesserant._;J
2godmihique, her‰que, filiaque herili e. v mifero mihi!'
Tot re repente circumvallant, andeemerginom poteft.
f�, egeftar, injufa, folitudo,EfET, '
Hoccine feclum? ‡ fcelera ‡generafacrilega, 
‰ hominem impium!. T.
[S. Me miferam, quidnam e, quodsse video timidum &
properantem Getam?,}...,
G. 3em nequefides, aequejajuramdum, meque alla mif�
'r/tordi¾ 1 rc.
7 1-;-
fffffff, atque restexit, neque quod partw imfaba prope,
4igissraindignepergim, vitiam obtulerat. S, namintetig
;'.;!, 'Y 4. ` $at&,
i.
{
iA p s.  i!r.-; 313,
?.. Bent gy nu vervaert? als ofgy'er ; had gebaert. gy noyytt amtvr. ent waer
S. Helaes! Ick heb geen halp aemeenig mens. ´zijn
hier alleen: Geta is hier niet, noch ni‘mant die ick'om't
Vroet-wijf, of˜m Aeschinus kanfenden. '. ',.'.
C. Dic fal voorfeecker ssrax hier al zijn: want hy flaet moit
eenendach qyer, ofhy komt altijt eems ayt."
S. Hyisdeneenigentrooft in alle mijpefvaricheden.
C. Na dat de faeck geschapen was, kon 't niet beter uytc
yallem, dan 't uyt-gevallen is: Dewijle sy doch ontert
is, foo vecl de perfšon ten princiPiTEaETgEETE ge
‰en hceft, dat'et foo braeyen jobgluan, van fulckšea
aert, van fulck een gestacht, uyt foo grooten huys ge
fprooten. '.. T
. Het is fooals gy fegt: ickbidde God dat hy hem in ';
lcgcnfpacre.  
É
pcrde Bedrf tiuttde Uytkonem.
,,, J..É....'...'
, G  A, 23  , c A n h A a; É
¢NVJ is'tfšogelegen, dat, al wilde deheelewerelt on.
b dienen met¢ raet, om defe faeckte rechte te
rengep, pietfoude konnenhelpefiTingeTWficReyEgieTy,
EdgTnijnyrog, ende haeravcr-komen is. Wce
niyellendige! Sooveeltegenheyt, daer nictuyt te vgrfig
lenis, befet omischiclijck, schennus,TaTTjpede,Iongelijck,
�hfˆemheyt, schafide, ovat eeŸwebelewenwy! O schelm
ssuck! Obogs-aerdiggestacht! O godloofefi boef!'
['s. Ohlagyvat nœ”datzijndafick Geta met fulckem
verbaeftheyefiekomenloopen ]   
G. Denvelcken noch trou-beloften, noch eet, noch barm
h&rticheytbecfibewogen, of weer-houwen, oock dat niet;
lat het arme. y't welk: hy,{oo schandeljc
‡ 9ntes;, nu op ha‘t uytEFREETSck verfae nie;
V 5 vc!
3r‰ P. T E R E N- T. I-I
satis, qaa loquaiwr. c. [propius obfecro accedamia sofrata}}
G. ah
çfe miferum, vixfam compor amimi, ita ardea iracundia,'
xihil eft, quod malim, quam totam familiam dari mihi
obviam,;, ;
pr, iram hanc in eos evomam omnem, dum agritde hec e
rece? f..-, ~ s,.: r
sat� mihi id habeam fupplic, damjllos alcifcarsnodo.
Semiprimum extinguerem ipss qui illud produxi
cela
arum autem Syrum impulforem, vah, quibus illum lacerarem
. .
É modi,!...
ublimem medium 4rriperem, capiteprimum in terram ssa
tagerewp.- {. ;., '
'.
Vt cerebro differgat viam:
adolefcenti aculo: eijperem, poft hec precipitem darem:
ceteros raerem, agerem, raperem, tanderem, & proferme
rema-..
sea diffhiemal, h&am impertiri fijje? s. jetaiemm.
Geta. G. hem,
sseifjui es, fine mie.'S. egofum &ofirata. (G, ˆ““ ea efi? re.
& ipfam qu¾rito:, cito;.;';, fi t: x. I,
re expecto, oppido opportune te obtalifmi obviam,.-'
Hera. S. auia ess? aujˆ trepida? G. he•i. s. alia'
r,3,3j; ifi-? c: f; ii. s. quia,
' fjia arget? ' ' ' ' ' 
Ajvits. G. frf. s.!i4juififeerg sit,
G. peruma. '..ÎC. ' É
4tum e, S. obfecret: quid/it, G. jam, $iquidjamaggte?;
G. Aeschimaa. S. quid ergo w? G. 4liemgessabaoftra f;
ri pilia, S. bem, r,,.;,|>cr r>i-,|..É i. )
Per, quare? G. amare accepitaliam, os. va mifera mihivi
3. A'eque id occalefert, ˆ lenone ipfiœ eripifaiam. ;
<. IT i:'. rg  fi q3::'.: &-;.;,; ji
I. w & �' S. Satim,
-
.
} A p.; P. H r,.- 31$
welvat hy feyt, C. Laet'erons licyer wat naderby-gaea.
Softrata.]..
g., Ah my ellendige! Ick ben nag by mijn finnen: foo
brand'ick van toorfi.Daer is nŸhiet daticklieverwilde, dan
dat myal't volck vandathuys bejegende, gm alle mijnc gal
tegenhaeruyt te fpouwen, ‰ewijl‡efe v6TJGTGERVETER.
isT Datvaer myftraffe gcnoech, dat ick mijm moet maer
tegenhaermocht koclen., Eerft foud'ickdien oudenmsn,
3iEgat $ucke schelms ter vereIEHceft gÛBracht, bct levem
benemen: En danSyrus denac-ftoocker, Qh, hoc foude
igk diem rucken en fermen! Ick foud' hcm InTjTTiJJeTi,
schortem, grde pootenhemimet sijnkop tegend'agrd acn, dat
hgt breyn der ; emde over de straet henen vloog.
Den Išngling felfi fšick d'ošgenuyi'et hoofthaele,
&TGWesseTTREITETyEVAGIESVanTBoyen ncer IaazTbyden
h‡l; ' De feft fou ick onder de voet loopen, j‡gen
rucken, kloppen, teraerde flaen, Maer waer wacht n‰,
Štick mij”yrou defe quade tijding niet metterhaeft me
de deyle:., ,
s. Laeten wyhem te rug roepen. ' Gcta;
G. Hey!. LŠet my metvre'en, gy zijt wie gyzijt. x. W''
S. Ick ben Softrata.,,.S3.. T. v, ,. sw,,
g. Wacris die. o vroutp!. gy zjt dieick foeck, gy bc.
iegcnt ty ter rechter tt.  
S, Watift? Hoe zijtgy foo ongeruft?,.,,
G. Ay my.s. Hoc w9elt gy duslicye Getas, Vcrbacltu
am;,G. T' eenemael! '., v. ' re &..
3. WŠt '�ehmael Witis dat tefeggen' g. zijn yy bc
dorvcn., Hetis met om gedaen. s.TEy lieye feg doch wat-,
tergaensis: G. Nu! `s.WŠfnu Geta? " T ¡ ¡
G.Ts Aefcbinus s. wat is dam ®schinus? ''¡¡' ' '
G. Vervreemt vanons huys., s. wel! Wat dingen zijn
dit!, Waeram?. G. Hy is verlic geworden opccnan-.
É v.  ',
der._. wee my ellendige!,É É
G, —ock welI1 yg Hy.
3i6r. P. TE R E N T f I
S. Satiw hac certum? G, certum. hifce ocul‰ egowe, via;,
Softrata. S. ah,..
Afemiferam. quid credamjam? aut cui credam? moftrum me
åschimum
A'ofiram vitam omnium, in quo nossra:(eropeGae omnes
44 erant,
2ai/ne hac jurabatfe unum namquam vi”urum diem,
2gi imfui gremiopossturum paerwm dicebat patris, ita
Obfecraturum, ut licere; hams uxorem duccre.
G. Hera. lacrumau mitte, ac potius, quod ad hamc rem opw',
porro proffice..
Patiagern, 4e narremus cuipiana? c. au,.,; homo,
, fanum'es?
4n hoc proferendum tib; afquam esse videtur? G. mihiqui
dem mom placet.. É..
Jamprimum, illum aliena amieo; nobisesse, resipss in
dicat.
A'ume7Bq. palam profrima, ille iefciait, fatfcio;
Taafama,.& gnara vitaia 4abia venie tumssmaxume.
m ametaliam, mom efi uileb,-.; u;4,;. I.
frpter, quoquo pa”oraciaj. fi <pa. S. ahairime ges- '
{4gma? É É
A'onfaciam. G, quid ages? s. proferam. G. hem, mea so..
I.. frata, videjuam femag-,. '. 
S. eioreret loco non pot‹ e$t ffe, quam in hoc, quo um,
:;. T. ?
Primum imdotata ess: tum praterea, quaefecundaei dos erat,
" prvirgine dari nuptsgi, poteft. hoe reliquore e‰,
&infici¾ abit, f netum effamul—, qaem amiferat..
Premo, quamdšego cenfciami f�m, ˆ ae calpam hanc pro
sl esse, nec : i '. <..,
; se4ue reaagaa, intercesse illa aat me indigmam;
eapertar aeta. v, 7T- s“:, T.. '
-i. C, &. G. guia
i A d l P H 1. 317
s. Gaetdat vaft? G. Vaft: ick heb't voor mijn oogen
aen staen sien, Softrata.
s. Ay my arme vrou!. Wat falmen voortaen, of wie fal
men gelooven? Onfen Aeschinus? Qnfer aller leven daer
alle onfe hoop en hulp op stont? die dickwils swoer fonder
FATERIT; niet eenem ; te fullen leven, feggende het kint
al'tgeboorem foude zjm, te fullenfetten op sijn vaders schoot,
ende op dat fˆtfoen hembiddenhaer te mogen trouwen?
G. Vršuw laet af van schreyen, ende fiet lieveruyt u oo
gen, wat in defe faecke fal te doen staen, of wy't over ons
fiÛiaten gaen, ofaenyemant openbaeren.
c, Hou! Salige knecht, bentgyoock by u finnen dunckt
udatmen dat ergens fou melden
g. Ick fou 't, foo veel my aengaet, niet goet vinden.
Want voor eerft fpreeckt de Ë• fel, dat hyyan ons
metter herten isTygryEgmERTnJien wyhet danŸyE-5FER
gem, foo falhy van: Ghemni loochcnn: dat gaet vaft: u
haem en faementTeven van u dochter fullen inde Waech
schael staen. Daeren-boven, of hy't al schoon bekende
3GVAEFHet doch geen oorbaer hŠer aen hem te befteden,
dewijl hy sijnfinnen op een ander heeft gefielt. Derhalven
dient het in alle manierengeswegen.
8. Oh! geenfins: ick fˆl't niet fvijgen. `
G. Wat gaet u over? '
8. Ick fal't niet swijgen, feg. ick,
G. Maer SoftrŠta fietTwat gy doet.
&. De faccken kan piet ergefgelegen zijn danfe is. Voor
eerft, sy en heeft. geengoet: daerenboven haer eer, die inde
plaets van houwelijcx goet mocfit verftrecken, is fe quijtv
Als maegt kan. men haet piet beftedem, Soo weel de reft
aergaet, jpdign hy '& onkcQ, den ring die hy verloorem,
hadt, he5fck by my: die kan gettyge ziji,. Eynde
Hijck dewijle ick mijh flven ben Bewufjgat ick beni buye
ten allc schult, dattt noch gelt; noch yet dat: haer, o
my niet en betaemt, is om-gegaen {oeckcn. Gcta., oq al ick'et bc.
Q. ¢&J
'
31$ p. T E R E N f I I
G. Quidiffuc rŠccedo, ut meliae dicae. S. ia, quamtap™
tes, abi,
rque Hegiomi cogmato hujus rem ommem marraro ordiae.
Xam ˆ noftro Simulo fuit fummae, & mox coluit maxume. '
G. Nam hercle alia nemo refpiti noi. S. properatu, mea
Camthara, '
curre, obfetricem accerfe, ut, cum opus fit, me immora nob‰
/fet.
' A c us I, s c n A 1 1 1,
D M A, s u s., '
D. Difftj, Ctesiphomem audivi filium  ;
Uma fuiffe im raptione cum ®schino.
Id mifero reftat mihi mali, /? illum poteft, ``.
2gi alicujus rei eft, etiam eum ad meqmitiem abducere.
Ubi ego illum queram? credo abdu”um in ganeum
4liqua. perfuafft ille mparus, fat fcio.
Sed eccum ire Syrum video. hincfcibojam, abifiet..
~atque hercle hic de grege illo e$t: /? mefemferit: '
®um qu¾ritare, mumquam dicet Carnufex.:
Avom ofemdam id me velle. S. Ominem rem modo femi,
2go pato haberet, emarramus ordime. '
Ail quidquam vidilatius. [p. pro Iupiter!
Hominis fiultitiam] S. collaudauit filium:.
Mihi, qui id dediffem con/ilium, egit gratiae., ' '
[D. Difrumpor] S. argentum admumeravit illico t '
Pedit preterea in fumptam dimidium mina:
ad diributum fame eff ex fententia, P. bem,
an/aidre‡is gratam velit,
,
s ej2
: A d l P H. r.., 31
o. Seer wel dan vroetp: ickftemme utoe, alfoogy beter
reden aen u zijde hebt, dam ick, ',.
$ Gaet gyu beft na Hegio t9e, de Neefvan mijn dochter,
ende vertelthem alles van stuck tot stuck. Want hy is on
fen Simulus grootfte vrient voor defem geweeft: erde heeft.
9ns altijt meeftin cerengehouden.
C. Want doch niemant anders na ons om-fiet, `,
s. Loopt gy Canthara metter haeft om dc Vroe-vrou, op dat
menna haer niet te wachtenhebbe, als 't nootfal zijn.
Derde Bedrijf. derde Uytkomen.,
..
Z). O lacy! ick weet geenraet! Ick heb gehoort dat
nijn foon Ctesipho mede in't f&haeckem vam die
meyt tegenwoordich is geweeft met Aeschino. Defe eeme
swarigheyt heb ick noch ts yrcefen, foo hy hem, die noch
eenige dcugt over RemTheeftTmed tot ondeugt kan yer
leye. wŠer fˆlickhem foeckei Ick denck`dat fe hemi
ergens in een hoer. huys hebben me'e gestcept: dien vuy
lijckfalhem hebbenover-reed, dat gaet vaft. Maer fiet, ick
fie Syrus daer gaem: uyt hem falTick verftaen waerby is,
Maer trouwen defe quantis mc'e van dat volck: indien hy
nerckt dat ick metyverna hem vraeg, foofal't de schelm
niet feggen: ickfal liever nict latcn meyningis.' blijcken dat dit mijn É.. w ' ' '
s. Wy hebben onfen ouden man daer terfiont de geheele
faeckfoo als fe leyt, ordentlijck vertelt. De man wasuy
termatenblijde. [ D. Lieve God!, Wat, fotter menschis.
dat!] s. Hy prees sijn foon; ende dancktc my dat ick hem
den raet gegeven had. [D. Ick scheurmijnreufel!] S. Hy.
schoot'�t glt datelijckop, endegafdaer toenoch vijfkrod-,
nen ten beften: die heb ickintrouwen na mijn finhieraen,
en daeraebcfteet. D. Bafooziet:, foo eenman moet gy te:
gerck stcllcn, als gy yet ycl bcftcltvilt hcBben. D.
S. O De
D M E A, SYRUS.
346 p.. T E R E N T I!
5. Hem, bemea, hauslaffexeram te: quid agitur?
p. Qgid agatur? veftram mequeo mirari fatis
rationem. S. ehercle inepta, me dicam dolo, atque
abfurda [tjfe; ceteros purga Dromo;
comgrum 77um maxumum imaqua ssmito luder
Tamtiffer. wbi ego rediero, exoffabitur:
Apria, molo.] D; haccine flagitia? SI mihi quidem no‰
placemt; W
aefclamo fape. [salfamemta h¾c Stephamio
Fac maceremraspulchre.! D. di, voram fidei;
Utrum studio me id/ibi habet, am laudi putat
fore, ffperdiderit gmatum? va mifero mihi,
yidere videor jam diem illum, cum himeegem;
profugiet aliquo militatum. S. 6 Demea,
fat effapere, mom, quod ante pedes modo eft;
videre, fed etiam illa, que futura fumt,,
Profpicere. D. quid? iftec jam penes vos pfaltria ef?!
S. Ellam imtus: D. eho, an domi ef habiturat? S. credo,
¢¢ e?.'
5ememtia. D. baccime fieri? S: inepta lemit¾
patris, & facilita, prava. D. fratrˆ me quidem
Tudet, pigetque. S. mimiam imtervos Demea, ac
vom, quia ades prafems, dito, permimium imteref.,
2ra, quamtaa qaanta, nihil miss fapientia es;
Ille fomnium, finere, vero illum tu tuum
Pacre hat? D, /inerem illum? aat mom fex tot‰ memi
' ' fibu..
srim olfecissem, quam ille quidquam caperit?
s. Kigilantiam tuam tu mihi marrau? D. ssesset
&ade, utmmmc eff. S, 44uifqne fuam volt esse, staeft.
, t; --. ' 7 ' ' . '. ; 5. Qgj
'..''.
.
1 A D E 1. p. H 1.. 32r
8. O Demea, ick had u niet gesien: hoe gaet'et al
p. Hoefou't gaen? Ickkan njy niet geno‘h verwonde
ren van u1. manieren van doen.: r. }
S. Het zijn doch malle dingen, ende om de waerheyt te
feggen, gantsch ongeriemit.TDromo, maeckt dieafidere
yisch schooh: maer diem grooten Kongeracl, Iaet diein't
Watcr wat leggen fpeelen, als ick kom, fal men hem ontgra
ten, eer niet.] D. Sulcke stucken!., s. Ick heb'er ˆltijt
geenbebagen in, en roep en tier daer dickwils om.. [Ste
phanio maeckt dat die foute visch welweeckt.]
°o. Het moet God geklaggt zijn! Leythy't daer dan enc
kel op aen? of rekenthy hem dat tot Tofte fullen gedyen,
dat hy sijn foon uyt de gront bederft 3 wee my cllefi
dige! My dunckt dat ick den tijt al- gebooren fie, dat hy
tot armoede geraeckt zijndc, inde krijgfalloopen.
S. O Demea, dat is wijfheyt ret allcen op hct tegenwoor
dige te letten, macr oock toc-komende f�arghe denin't ge
moet te sien.
P. Maer die Snaret: fpeclfter, is die nubywl.
& Ohja, f'is daer binnen.
D. Seg eens, fal hy fein huys houden?
s. Ick denckja, gelijck hydaerfot gemoeg roeis.
D. Soote werck te gaen?
3. 'Tis cen malle fachtigheyt ende verkeerde goetheyt van
de vader. 5.TIckTchaemeTny van mijn bro‘ders wegen,
ende hetfpijt my. S. O Demea, daeris alte grooten'on
derscheyt tufschen u beyde; dat ick niet en fegge, om dat gy
der byzijt; maer, dochhet verschil is alte groot. Gy zijt
van dep hoofde tot de voeten nictanders danwijfheyt. Hy
aerentegem is maer ccndroomacft.TSout gyufoon fulcks
dingen wellaten doen?
D. Laetendoen? Sou ickdat niet welcenhalfjaer te voo
ren geroockem hebben, cerhy fulx onderftont?
S. Spreeckt gy my van u wackerheyt? die ickdochgemoush
kgm. D. Laethy maer foo voort zijn, als hy nu is. I.
8. Na datysderfjukinderenfatfocnccrt, dacr nazijn fe:
_ X D. Maer
3. ´ p. TERENTII
D. ggideum? vidiffi- hodie? s. tuum mefilium?'
(abigami hanc rut) jam dudum aliquia ruri agere arbi
tror. t,
D. Sati' fcˆ ibi esse? S. oh, quem egomet produxi. D. opta
?sse elit.
Aderui, me hareret hic. S. atque irat�m admodum.
D. Quid autem? S. adorta jargio fratrem apud frum
De pfalrrja iftac. D. aum' vero? S. vah, mil reticuit:
A'am, ut numerabatur forte argemtum, mtervenit: ' '
Homo de iraprovifo: c¾pit clamare, Aeschime, ;
Haccime flagitia facere te?, hac te admittere,.'
Indigaa genere nosfro? [D. vh, lacrumo gaudio]. !
S. Nom tu hoc argentum perdœ, fed vitam tuam.
D. salvos fit: fpero, effimilis D. Syre, preceptorumplem¾ iflomraujmoirllue. m fS. uuphmi.. S. huj. w
Domi habuit, unde difceret. D. fit fedulo:
Ail pratermitto: confuefacio: denique '.
Infpicere, tamquam im fpeculum, is vitae ommium,
Iubeo, atque ex aliˆ fumere exemplum ssbi
Hocfacito. S. rete fame. D. hoc fugito. S. callide.
D, Hoc |laudi e$7. S. iffac res e}?. D. hoc vitio datur,
S. ProbuJume, D. porro autem. S. mom hercle otium
yg, eff.
Avumc mihi aufcultandi. pifces ex (emtentia
Naftafam: hu mihi me corrumpamtur, cautio eft.
Nam id mob‰ tam flagitium eff, quam illa Demea
A'om facere vob‰, qu¾ modo dixti; &, quod queo,
r
:
v
1 Ð Ð Ð Ð Ð '.
confervis ad eumdem iffumc precipio modum. ',' '.
//oc falfara e&, hoc aduflum eft, hoc lautum ef parum:
Illud recte, iterum/?. memzemto: fedulo. '., É.
Atomeo, qu¾ poffum pro mea fˆpientia.: ',;:;.
pofre
A D E. l pH'1: É 313.
D. Maer rem projoofie, hebt gyhem van dagegesien? s. KKie
meynje? ufoon?[!ckfŠlheigaenjaggen pabuyten toe] die
acht ick dat nual langte landewaeitbcfigis. ',',..
D. Weet gy 't wel dat hy daer is ; s—œ id&nier? daer ick
hem felfsŸyt-geley heb gedaen. D. Dat's heel goet: ick
vrcefde datfiyferwas bfjven hengelen. s. EndeHy was wel
dapper verftoort. D. Waeroin doh: S. Hy had sijnbroeder'
op de Beursmet beftige woordente keergegaca, aengacode
de Snaren-fpeclfter. D. Watje fegt? S. …h! hy cn veifyccg,
niet. Want foo als bygeval hefgelt wier getclt, is de karel
onycrsiens daer op fkach gekomen; cnde bcftont te roepen,
®schine, gyfulckc stucken b‘drijven foo weynich gelijc
ende na dieluyden, daer wy vang‘komicnziju? [D. Oh de
tranenkonien myin d' oogTvaiblijtschap. j. s. T is niet.
alleeadat dit gelt verlooreh gaet, maer gy bcderftu felven.
D. Qod falhem, hoopick in 't leven fpaeren:. hy, aert na
sijn voor-ouders. S. Treff�lijck,!, D. Hy is volvan fulcke
leff�n Syre. s. wel trouwcn, hyheeft'ert huys een dagrhy
& vafilert. D. Ick doe mijn b‘ss. Ick verfuy nict. Ickfet
hem op eengoede ploy. Eyndelijck, Iaetick hemit leych,
van alderhafide mnfhen, Šls in cenSpicge!, fpeculeercnlcn
‰Ûacnanderencen exempÛl nemcn. bat moetje docm.
s. Rccht.TD. DatTnGctjcIaten." S. Heel vel. s. v..
D. Ditis prjfeljck. S. Dat is de rechte flach.
D. Dat wort met rede gclaeckt. S. UytermŠten goet.
Z). Voorders.
s. Voorwaer ickhcb nuniet weltijt om te luyfieren. Ick
heb goede visch bekomen na mijn fim, daer moct icknu
op letten dat die niet stact cn bcdcrft: Want dat waer
voorons alfšoschandelijck, als die dingen Demea, daer gy
ftrax van fpraekt nae te laten; ende ick onderrecht mijne
mede-dien‰ers op dat felfle f“tfoen na mjn ranck ver
mogen. Ditis te fout, datis aen-gebrant, dit is nict ge
noech gewafschen: dat is foo wel; paft 'et op en arider
tijt weer foo te klaeren. Ick doe mijn bcft met haer. te
vcrmanen wat ick kan, pa de wijfheyt dic iny gegeveris:
Ú.- Eynde
314. P. T E R.E N T I J
. Pepfaltria hac audivit: ia illi mune dolet '''
Poftremo, tamquam im fpeculum, im patima Demeae,; '; '
Infpicerejubeo, & moneo quid faio usw fit.
Imepta hac esse, mos qua facimur, [emtio.
Verum quid facias? ut homo eff, ita morem gera,
AVwpquid v�? D. memtem vobis meliorem dari.
S. Tw rw hinc ibis? D. re“a. S. mam quid tu hic4gar,
Ubi, /?4uid bene pracipiav, aero obtemperet g
D. Ego vero hinc abeo, quamdo &, quamobrem huc ve
eeratwm,
ra abt. illum curo umum. ille ad me attinet:
2gaudo ita volt frater, de ifoc ipfe viderir.
$ed qu‰ illic eft, quem video procul? estme hic Hegie
Tribalˆ nosser? ssfat� cerno, ‰ hercle ef!. vah. 
Homo amicu' nobis jam inde 2 puero. d bovi,:
sa illiufmodijam magna nob� civium:
Penuria ef. antiqua homo virtute ac fide.,
Haud cito mali quid artum ex hoc/e publice.
2gam gaudeo, ubi etiam baia gemer� reliqaie
eftare video. vah, vivere etiam mumc lubet..
opperiar homimem hic, at falwtem, & conloquar.
ACTUS I. S c N A- V.
H c 1 o, G E r A, D h M s a, P a m PHILar
H. ID Ro d immortales, facimus indigmum, Geta
Qgid narram? G. sse ess facium H, ex illam'fa
mulia.
7am illiberale facimae esse ortum?, Þ Aeschime.
sol haud Patermam fiuc dedifij. D. videlicet ';
'-
aliemo;
f A. d i H i' 335.
Eyndelijck Demea, laetick haer fpecŸlerenim deschoiis
als in een Spiegel, cnde feghaerwat sy moeten doto. Ick
merckycfd de(e dingefi, daer wy mie'ebcfichzijn. niet om
'tlijfhcbbcn. MaerwŠfŸlje docn? Soo ALs p iuy zYN,
Soo m o T nse geoient vs. ‘lifiššfiyÛT
D. Niet, damj&fpemfehte dat gyi. hierbeter fimen kre‘gt;
s. Gygaet van hierfia'tlantj“ewrj&wel. 5
D. Regel-recht.: É,.,.,..,., É: y   y
D. Waot wat fou't gy hier doen, daer al gecft. gy. gocds
lessen, men dqch na ifijct en hoort., T,. J33.$.
p. O ja! vanhier, dewijlehy, šin wienswilick
gekomen bn, algins aenis: imiet die
Inyalleen, die ga�t myalleeaen, 8Û´jfe mij”bro‘er het
go vEffœet: dei, anderendaer mach hyfeiss vo6f tš-fie�
Maer wie is dat diem ick daer van vetrefi�komenisdat He
gi9 aict, gnfgnfiam?.. Soo ick wel fies, hy oorfcsck
Oh! wy zijn goede vrienden geweeft al van dat yy no$
Kindercn yaeren., Maer! {�lck degelj��?¢
nu dup gefaeyt;, Tiseen mahv‡n d rechtigheyt,
in —ŸdefiTtjJefi WigFeh. Het'j.
vam€centriv Hi�tT&5tschŠŠefj3eh. šh!'hbebiy 8ea
ick, als ick mo&h gygriblijffeiem s n fooŠanich; yoot
estacht.TWatTTiu Hebick nocRTinin mijn kveri. Ick
iaTde man hier verwachtea. em hem tegroetea snlcta
fpreecken.,;. a..É:w w  ; acv
pereBeilrijf, vierileUykpmp. v... x, &
H š; v,?. s. <-s,.,.'É,  . ' '.'
E G I o E t, H. i l.
S, '?, P  P A M f  H4: É
AI. ILj; God! wŠ�f�tandeljekr‰uck is dat fj“m�
A-geljck? ø{nygt;G&ta?  W.. w. 5s&.$.
G. Het is foo gePagcrt-, s. , 3: -,. y.-.., 
H. Dat uytfoq een; rck$ ot
is? O®fhifie!-Vššr&a‘r g; dat van ti vader $iet ge
feert. [D. Namchthjtk, ddat vandieSnafei;
fpcclfici tcr oorcrgekomngat Œosthemvee, alhseivei™
X 3 vrccmat
32.8 P. T E R E N T. I I
&liemi; pater ˆ mihil peadit. bei mihi!. .'
VJtinam, hic prope adesset alicubi, 'atque audiret hae:
H. Nifacient qwa illo?<quom e, haud/”c auferent,
G. ' Fate] se; omni; Higonobis/tg ess:,..
Ze/olim habemus: tu ea patronus, tu parent;,.. 
Ille tibi moriem mo; commemd‡vit femex. 3 r..
si deferis tu, peruimus. H. cave dixeris:.. i2.: I.
nec faci‡m; meque me fris pie poffe arbitror. '
D. ddibo, falvere Hegionem plurimum. '; !
iŠjeŠ.'h, te quajvi; Tum, faive pemea.
f);?4autem? H, sj“jj“tuus schin
24emfratri adoptahdum ‰edij, neque boni, i,:
Ajus liberalis fanitas officium viri eft. tii b?
ègidiffus H. $hefirum amicum norassimulum,
f.3ori € qu‰ b t; v i:. fe: W.:!. vir, etc.;:: s ;
ŠjŠiŠ? p. fuia filiam javigsti '' . i.
), hem.' H: mijne, nondum audiffi,2emea.,.
geodess gravissimura.ED. am quid f etiam ampliae si?
H¿¿�re ampliaj: imam boc qiŸdem ferandam liquo mo
´ai do efi; au t i i, i!>on$io dal! pr.T! '.: É
perfafft mox, amor, irvimuw, adolefentia? test! r.,. ', i.
Humanum eft. ubi fcitfatum, ad matrem virgimi'-.
venit ipfa ultra, lgrumara; erant, obftrans,
Fidem dans, jura m fe illam du“urum domum.
.: ta:.:.;.{a. 1, 3, Ci a A 3. 5. 9: e 3 H
Ignof�m f?, tac? sti f; Šrditum} �f.?4/30 ex eo
Conpressegravila faiasss menf� his detimuie ess ! }.
Ille bomus vir nobis pftltaia, gas plaeey ''.
Paravit, quicum vivat, illam deferat.'!3'' ‚;.)
j �ert� tuifacili�s? H. h‡i&g; gi; Tz.-:- '-,.. A' '. / 'j.,7:,. I0 ' efan: io:, z
jgidigjffjvirg res ipf, higet‡j.'..;
raterea, utf“biu eferwi, inal‰, j;. j
7 iu-. / &  Aeque |
----
,
;. A d si l. P, H I..'!. 82r
vreemt is, maer de vader en acht 'et niet. Helaes Oh, of.
hy hier omtrent was, dat hy dithooreu mocht! ]xx., i”
AV. $; en doendat fyschuldig zijn, tenfalliaer
foo niet vergacn v $-----
_  v<>- vs l. && lv ''.
G. Alle onf< hoop, Hegio stiet o!) u. wy deis
nieinant: gyzijt ÂÜÀÅ Fatroo;™nva‡‘r.' D�i•‘ud‘r,
man heeft ons op sijn doot-bedde Aen trgerecor“hmafideeft;
foo gy ons verfŠet, fooiftmetoas g�ae.  y savg
v
H. Pract foo nict, Geta; ick fal't miet doen, geloofoock
nict met goed confcientie $e mogen docn,,.,. y.
D. Ick fal by hem gaen.æs, dŠch Hegio.
H. O! goedenzijt ‡‘ rinˆri f�•ss Šieickfššht.
zo. wit iffer‡šch? H. UV��˜tftftem (ÂÅ.AEfEh“us;h
gy u broeder voor sijn kint hebelateiien-memen, heefi an
dcrs gcdacndam cenvroomem cerlijckjongman toe-ftaet.,
D. Wat is dat? '  ', s,.. É.É.,,,. s,
H. Heugt gy, yel van onfen yricnt Simulus, oAn exn
out? 5. šŸi‘kniet?_J
H. Dcfe sijndšchteihgcftf”�”t‘‘•�. p. W“tte r--;
H. Bey wat! gyhebt hocfi fi�tswa‘“tc“etgehdorr.
D. Iffryet nšhswaerder
H. Ia trouwens: want dat {ounodh benigfins ktinwebpass
feeren. Ds naght,. delieste. deWja, de vulp{&beykbgb
ben hem verrugkt: 't is migf�i�ti $t, Als Jy; i;®
2erem daeg, wat'fiy ?$t;
moeder WŠn de d—citer ih htiys, fehreynde, bidŠ‘”�,
fmeeckende, oock haer belšwefide, ehdefvgere”i� �f�fl�fi
trouven. Men hcef, 'et-bem vergewen, verswege; ge
looft. De dochter is van diaover-val,{wangerg�wordcq?
De negem maendenzijnal,Qm, [Nuˆccft ons dignisijncn g<
fel ccSnarcn; fgcelf”er fignte. j, 4
verluftige, dej“hy$'andefšg-f,J
D. Seggy hiy defe jug ošrŠ�ssvacrej�J
H D� ”•˜ed‘r van Š‡b&liter'is'™�i vbš Œ h��
dochter felfs, ende de fˆeeke ‡ŠefTí5a‘re6ov&ree:
fcn Gcta, dics nashetbcgijp- van‰aven, nietwrseant:
?. r  A. ' ' XT4 ' noch
. s, x.
$$$ p.., TERENTII
xequinert, alitillat, fola dmmemfamiliam r 
sufiemtat. hunc abduce, vinci. quarerem.'
g ' tmo hercle extorque, nissirafa”um ef pemea.
pofirezio non negabit, [D, Pudet: mec, quidacgoarma, mniepqfuuemqcueidda. huic reff: ondeam,.
scio] P. Miferam me, differor doloribus...
Iun‰ Lucinafer opem, fervare[erra. H. hem!
;Ja ilia quaf parturit? G. certe Heg. H. hem,
illae fidem nunc vafrum implorat Demea. ' ' ' '
' 2. J'.;..:..2:--.  t  '..'.
Quod vos ja cogtt, jJ'joluhtate impetret.,.. '
a<rvr,.,: ' ', et op, 34,:;,: ',;,.. r.. {
Has primam atfiant; aedi quafo, at vobis detes: '.
si, Šliaer animus vejier eff, ego De 1 
s,, ei aef�ndam hanc, atqne illum nomtnu
cognatu mihi erat: una ˆ pueris parvoli,;-. ';
Aùferrifi�, & &.,
¢ ` '
2ua; ripirxitar, faci‡m, experiar, deniqae. É a
animam relinquam potiu, quam illa, deferam. ' '
Qia mihi refpondes? D. fratrem domwemiamfregis   
Ejusa mihi‡haeredderit confilium, idfjuar..',
¢stupenesistefaiaamajnsegie; '',!
ificili�s ˆt, quam effinisunt É. É;
—nt, dites, fortumati, mobiles :,iooo. in x É,
rem maxune vos aque animo aqua nafeer sit}. f.2
viree: f�verpoltis perhiberi os. 7. ; tf. '
D.; realio;emt, qu¾ afFZTum ess, omnia. trogot.' '
¢ ad meitraus;,;
D. A 222 jpdicgat j& unt; timai hoc �sis',
Affigi;, itigientia,:, J
fifjia evidet in aliq�a magnum malum. o. i, 8 i nf i.
gho. requitamfratrem, stimeara hac evomam,. i..-2 viz.
>a É '. ACTUS
[
JA, D, E, L, P, H, r,.' 3
noch onverftandigzijnde, haer de koft te voorenwint, ende
het gantsche huys onderhoŸt; ne&mthemalleen, binthem:
onderfoeckt de faeck. G. Ia pjjnigt my vry, indien't foo
niet enis, Eyndelijck, hy fal't niet ontkennen: laethem
te voorschijn komen. [D. Ickbenbeschaemt, ende veete
niet wat te doen, o? hem te antwoorden. j p. Ay my: ick
weet myvam pijn niet te gehouwen! Gy die debaer-meeders
gewentzjtbytessŠen, help my, help y doch hier door. Ð
å. Weldoch! hccftfy denarbeyt op'tTijf G. Iafe trou
wen Hegio. H. Siet Demea, dat inufoo vecl, offyu om.
hulpeb‡d: 't gene daer u de wetten toe verplichten, lact
fedat met goetwilfigheytvam u l. verkrijgen. ' Voor eerft;
foobid ick God, dat het foo mach gaen, als u I. betaemt te
doem. Maer ihdiengyl. anders zijt gelifit, fao tveet Demea
dat ickhaer met alle macht, ende inhaer perfoom den over
ledenen ('twelck mijn Neeswa$)falvoorfiŠe. Hy ende ick
zijn van jonx aft'famep op-geyoeyt: epdezijn binnens lants
um tjt vam vreede, ende¢gt; f? indem oorloogaltijt b
eengeyceft, Wyhebbefit' f‡menhšngeFenkommcrgel
den.',€'; jachten en j
kan: Eyndelijck, liever mijn leydaef by laten, dŠnhaer
verlatcn. wat afitwšort gymy?" D. fckTŠfmijh broeder
fpreecken, Hegib; ende nafijrienfaetmyvoegen. H. Mˆer
I5emica, maeckt dat gy fooby ufelyen deuckt, dat, gelijck
gy 1. in heel goeden‡oene zijt, van groot vermogem, rijck,
gefegent; vert�agrtj gyl, immersalfaofoermet een-gelatem.
gem˜et, behoort in ien, wat rechtendebillijck isæ
gy troutenbegceft Àat mcn ul. voor eeilijcke luydenhout.
75.THouTTk—m cens vccr bjer. Wy{�llen; a! d n ww
redeljckis., H, U 1. betacmt oogk nici
mybinnenbysšftrata.. ' T, S' ` `` `` `
z. fek f�yv�f�•et ro6 gaehf&�. ' Eb�h o'eihief;
rjšcŠthe'eg�‡ŠŠ WaS;Tfae die && grootestoe:}atiog
fal noch eyndelijck tot grooter, swaerigheyt uyt-b&ften.
Iekf mijabroed�rgaejfoeckny —uwenh�m™
al op 't lijf.,;T3T.É;
&. vJ X 5 j)erde
336 P. T ER EN T 1 1
: : ' 2...
zit Ac T us. I. Sc E NA VI.'
' ' re.... ".. Y
fo: t Iú, H E G 1 8' in t...
a " "", z:
H.B472/7/20facss Sostrata, &istan, guod potet,
e consolere ega Mirianen/tapudforum esi.,
Convenaam, atque, utres gesta est, narrabaordine.:
st en, "federatifaundersen,
ZFAtct4t': (in aliter de hac reeja: sententiag, i
. 'Art-  2' "L-7.: tt de
tstandkming ntdaan, quamprimansin.
--- | | |
C. s A crus IV, Sc NAi I, regi t
" re 
Cf Es I, p H o, S Y R
c r '
I
i3
t
S.
: 1.
1TT Toew:') tro!!
in trem hintablisse rus? S. jim dudum. c. die
Y: TN sodes. S. apad." ' fto W., f te
--- er." 2 e.. '', 'r T.,
Villam est. in? xame operts aligniafiere do.
-.....
C.
Tye! wijsdin..
ad cum salute e sed fatsgarita lim,
Jetr heeft per lcatie? negaeatsage:,
S. stfat, &stoof guidpotiteit re‘tius. C. ita nam hune:
. Het deem 1 1 gooig Hiv. gooi schoot laag i? a
Miserenimisterrein"s "eepi, eupis in letitia degere
iled ras zull alia gaf aan male odi, misfiguia pro
'9'be eRA., ".. geefs--
te eit. i? v'
&  .
anherseninh aan. " 4----- 1 1:, f,35. tjt.Ó C V- 2 2 41
ajan haar wijsassie
84g" me, ubifecrime guen go hodie toto non vidi,
. r;-)!!.. l zo go 1 dat fabryo r! or,
S k leerzinenten: Gnna in gaid."
4taan. S. tanto neautor.  2.
esstry? TZ cliens,
tT
'ef hoe zu i. 3
1 A  1. P. H 1, 331
: perdi Bˆrf vifžs Uyt-komtn..
T,. ',.,. H e G, 1 o. .  r --,
AI. W� dam goets moets, Softrata, ende vertršoftu
dochter, het beftdat gykunt.. IckfˆlMiciogaen
fpreecken, indiem hy op de BeŸis is, ende verhaelen heral
les, foo als 't gega‘nis, van stuck tot stuck. Is't dat hy sijn
schuldige plichtvil bctrachten, dat kan hy doen. Marif“
dicnhyandeis van meyninge is, foo mach hy my bcscheyE
?, 65dificktefiEerftcnimach weten Wat my te don.
agt,...,
,.s-- '.'
s. Vierde Bedrijft eerfie Uyt-komen 
. C  s 1 P h o, Sy u s.,

cf. ˆtfegje, is mijn vader alttter na buyten toe?..
W; ! cf. Eyfegdoch de ipaerheyr. '
8y. Hymget al op Še hoftezijn: ick geloof dat hyal
Wacker do&ndeis fiet werckens. , É ',.'>
Ct. Ick wenschte wel, als't behoudens sijn gefontheyt konde.
geschieden. dat hyfich foo moe maecktÛ; dithy defe geheele
driedagen uyt fjfibed, in geenderhahde manicren, kofide op
ftaen. I Sy. Ick help 'et wenschen, ja, is't mogelijck, yet
noch bet'c. ohja: vantgelijckickdesendŠchbeg—n
nen heb, foo foud' ickhem uytermaten geern in bljtscha
všort ah'�ei} deuir. brerig }$; haerBieTGERGE
fergens meeFGIT, dandatfÛf6odichtaem de fadleyr. Lach
fe waverkery foude hem den doncker over-vallea, cerhy
hier voor derweedymaeTkonde komen: maer nu, ny dacr
niet yindcRde,} Hy,(wcet igk´el) heryacrts weer komen
acn loopcn. Hy fal my wragen waer ick geweess heb, daer
hp”sdep dengantschcri ‡ch, nict cnhcb geficn..,Wat 2.     .
iškbejff�ggens
8y. Kunt et bedencken?.. '',
t, Nicm—‡, $9. Voorwaerfšoveclte flechterzi
..'V
. '.É
, Ficbt
v
332. P. f E R E N r r
cliems, amicam, hoffe mims ess obb‰? C. funt. quid ps
ftea?
S. Hifee opera ut datafit. ' C. que mom data/: mom poteft
: fieri, S. pote. '..  $.  '
C. Interdiu: fedsshicperuecto, cauf quid dicam Syre?
8. ah, 4aam vellem eam no‰u amic� operam msi esset,:
4i taetiofa e: ego illiufemfum pulchre calle.
Can fervit maxume, tam blttidum quam ovem reddo, C. qus?
, I. modo? l ;
S. Laudarier re audit libemrer. facio te apud illam deum:
Kartares narro. C. mea. S?7aa EpHcolarum.
adamt, ,. Y.--- "
&pero, gaudio, hem bi iuni. c. quidnam ef? S. la
;afabula..: / f. $... : '. >
C. Pater ade, S. ipfa ss. C. Syre quidetini? S. fuge
;.. modo imtro: go videro., ' r ', S.. I;2,
C. Si quid rogabit, afquam tw me: audjn? ~S. potin',.
: sit definˆ p  '.,',.'.'..,., o: ij}; xv, '-, I x>
'..'..,  '  orc  i-i,
;', A e r u s. IV. S c n A 1 1..
',. ! ru.É ': ld  f. t.,.,-.
tio ro- D E M s, c si; o, Sy & u $. t>. 1
.
.
,
r;. '..,', J.'i.:>.'>. 'i.;, oc':. i :
PN:!:!:; fisi fir-js-fius.: L N., ven¾ gentum;:.,.,,; i.. fo:3jri.:
fereentem, dam illam quero, 2 viliaerauium.;,
&: ˆ filium mega, esseraraee, quia agam, faivb se,i
f $ quidŠis fc. me' juari? isŠeravi c; pe-i
T. rif. S. quim ta animio boao &. i. y; i; '.
D. <5ia hoe, malam;Éfabnli, saugfa discr:
asere.
rpe credo hgem rei, érundis miferi
=-:

i'.
:É.._.., ,
Prumae
a  i  1. 333
v
Hebt gy im de faa niet d'een of d' ander vafal, kennis, o
vrient van buyten? Cr. Genoech: maer war wout gy daer
me'e fcggen? Sy. Datgy hact fout mggen ergens in gehol
pen hebbed. Ct. Sonder dat het geschiet zy: DatkŠn nict
vefen. Sy. 'Tkan wel...
ct. By dage fpel; maer indiem ick hier de nachtover-blijf,
wat falickdan voor excuys by brengen, Syre?.. 
?; Ey! hoe wel wild' ick dat het de manier was sijnvrien
n oock fmachts, tchclpen. Maer stelt gy ugeruft: Ick.
fal 'ttvel klaerem. Ick ken u vaders finoP cen prick. Alshy
gp sijn heftigftcis foo macckickhcm foo gedyce, als cca.
jarn.TC?.THoedatTT
37. Hy hgoru. geerne prijfea: ick maeck u by hem tot
gen afgod. ' Ick verhael uve deŸgIET
ct. Mijne deugden? Sy. Iauwe.Terftont rollenhem van
bljtschap detfanenlangs de wangen, endehyschreyfalsEE
kint.TMaerhou! daeFishy. Išr.TWŠtiffer?
37. De Turck gp de kuft!. cf. Is mijnvader daer
sy. De manfeI ct. Syre, hoe maecken wy't ~ ~
sy. Loop gy maer ubet nabinnen; Ickfal weltoe-sien..3
Ct. Soo hy na mijn vraegt, gy weet van my niet: locis
.
wol Sy. Cupt gy u piet stilhouden..;.
Vird. Bedrijf, feud. Uyiomm.. s'..'J
DE M E A, C t E s 1 P H o, SYRUS.
'.'.. '--$ t.? ¡ É...-. .{{
Z). V9; ick ben wel een ongslu&kigmen(ch. Voor
V cert, weet ick mijn br9cdef fiergens in HG gfVg]
te vinden. Daerenbovem, dewijl ickhenfoeck, komi$kmijn
huyr-knecht van de hoftce te sien, diefeyt dat mijn fopm
buyten nietenis? ickweet nict wat ickfŠlgacn m‡ecken. 'T
7TSyFETSywat fegje cr. Soeck”hy my Sy. ˆ
by. Cr. W‰t taet! Sy. Nemaerwecft gygeruft.
P. Wat plaeg! Wat fampfaligheydt, is ‡it? ck wegt!
'et nict te ¢. of te stellen! T Dan ick geloafJatick,
bgorgaTbcnom altijt fivaere laf vam cHcnde tc dra Ëé
[p. 334]
primus femtio malamofira: primus refeifce owmia. . t
primus porro obnuntio, ¾gre folus, f quid fit, fero.. ' '
S. Rideo humc; primum ait /e fcire: i: Glwnefcit omnia.
D. Numcredeo: ssfortefrater redierit, vifo. [C. Syre
obfecro, vide me ille huc prorfle f� irruat, S. etiam taces?.,.
Ego ;;- C. mumquam hercle hodie ego fluc committam
.,.. 4b.
i
Aam me jam im cellam aliquam cum illa comtludam. id tu-?
tissimum e. ' ' ' É .
S. aege, tamen ego humc amovebo] D. fed eccum fceleratum'
Syrura... ' ', '
s. Nomgra- hic quidem durare quifquam, /. fit, po-.
fesf.
.,
scire equidem volo, quot mihi fmt domini, que hac ess mife
ria p. D. quid <j- 'j ': o. ' u.
Illegamnit? quid volt? quid ais bome vir? hem, ef frater.
domi?, : ,.:. ' : t;..
S. Qgid, malum, bone vir, mihi marra? equidem perŠ.
. D. quid tibi eff.? :.
S. rogita? Ctesipho me pugnis miferum & ifam Pfal
frt4,..,
Ufque occidit. D. hem, quid warras? S. hem, vide ut dissi
dit labrum. c". i 2 3, a ,
I). ggamobrem?. S. me impulfore hanc emptam esse ait.
_
<v ¢: mom tu eum rus himc m—‡o
,-- e..  i'. prod, exe ajebam: S, fatum. verum poff venit infani-
eras r- 't. i...
"_  '... :. '.   '
Avil pepercit. mom puduiffe verberare hominem, fepem, .
ssgem, ego modo puerum tantillum im manibut geftavi.
zneis?. ':..--!
D. Laudo Ctesipho patriffa,. abi, virum te judico. '.
S. Lauda? na ille continebit poffhae,/ fapiet, mamus. ' '
.: ,..T.Ó TT .. É T..-. f?
,  D. For-
i,
<!-- w
: A e E l P H ' 1'. ' 335
Als'er by ons watt'ondegen is, ick word 'et altijt eerssge
waer: ick ben d' eerft dicalle dingen verncemt: ick ben dem
ccrftem haen, die quact wcer kraeyt: ick heb al de quclling.
aeen.TSy.TIGkTmoet met de man lacchcn, hy feyt d'cerfte.
tezijn die3lle ding verneemt; ondertufschen'is Hy 't allcen.
die nergens van enyeet.] D. Nu kom ick weer, om tc sien
¡mijJTBFocdeFnTocht te huys gekomen zijn. '
[Cf. Syre, ick bidu fiet doch toedat hy nict los hier voÞrt in
en valf. Sy. KŸnt gy noch niet swijgen?, Ick fal welforg
gragefi. Ct. Ickf‡it 't voor defe reyS'op u niet laten ae
koisien: want ick wil mijn felyen mt ha�r gaen fluyten cr
gens in een kleyn vertrcckjen: dat fal't feeckerfte zyn.
Sy. Boet foo: even-welfalick hem vande hamt wijsch.].
D. Maer fiet, daeris diem schelmschen Syrus. ' ', /..
Sy. Wie fal hier doch konnen duyren, als't foo (algaen?
Ick wil voorwaer. weten, hoe veelmeefters ick hcb, Wat.
fpulis my dit!, D. Wat kaeckelt hyal? Wat wilhy heb
ben? wat fegtgyfyn man? Hou, Is mynbroeder t'huys? '
sy. waTpLcgTWAEssTŠn ickbeder immers vcl qua
lijckaen. 5. WŠt schort Ÿ"' ' '1
sy. Vraegje dat? Utrem Ctesipho hcef my arnaer karel, cn
d die Sniren-fpeeffter met vuyften halfdoot gestagen.'. ':
P. Wel! vatjefegt? Sy. Siet cens hoe dathy my deli
heeft op-gehaelt. I D. Waerom dat. sy. v Hyfeyt datick,
daertoe gerockent heb, om die Snaren- fpeelftr te koopn,
D. Seyde gyfius nict, datgy hem uyt-geley had gedagnua.
buyten toe? I..'...'.. ww, e i ...,,
Sy. la'k: maer daer na is hy met een dolle kop weer ko
men aen loppen, ende heeft fich niet ontfiej. ' Had, hy
¢behšorente schaemen, eenoŸt miŠn te t;
ick hcm op mwn armen menichmael heb gedragen, dathw..
n9cn cgn g©: ; hy
75. Ick Frij…tefipho: gy volgt uvaders voet-fiappen
na: gy toont dat gy ccn manzjt.  
3y. Prjftgy bem moih? Hy falsijnhangch (loofickje) op.
sca andct tjt, foo hyvijs is, vcl t'huys houden.
Zo. 'T st4
336 P. T E rentii
D. Fortiter. S. per4aam, 4ia miferans-malierem, & aue
feraalam
Qui referire mum audebam, tucut. hai. pefrtiter!
D. xam potuit meliw. idem, quod ego, ferr, 1: 233 hajc rej
42.

sea ess ne frater imtuf? S. mam e. D. ubi ifiam quaram,
cogito.
S. Scio abifit, veram hodie mamquaa manfrabo. D. hem
quud 4? S. ita.
D. Dumumuetur tuba 4uidem jam cerebram. S. at momem
mefcuo
Illia bomimiw, fed locwm mwv, ubi sse. D. dic ergo locum.
S. Avofm' porticam apad macellam hanc deorfaw? D. quid
 mi moverim?.
S. praterito hac reta platea furfum. abies veneris,
clivos deorfum vorfus eft, hac pracipitaro: poftea
z ad hamc mamum [acellam: ubi angiportum propteress.
D. Quomam? S. illic, ubi eti4m caprificu' magnae. D. mo
vi. S. hac pergito.
P. Id quidem angiportum mam eff pervium. S. verum her-,
cle. vah,
cenfeme hominem me esse?. erravi, ia porticam rurssum. |
wedi.
45aemehae, multo propias jijs, & mimere‡ erratio.
scim' cratimi hj ditis ades? D. fcio. S. ubi ea prare
ruer/,

2d/imiframha, reta platea; abi ad Diana veneris,
Jfo 443: prim4, 44m 4dportam veniam, apud ipfum
ca4me
fiswle, & exadvorfum efabrica: ibi eff. D. quid
ibi facit?
T
$ tt fulmimsslegnisfedibusfaciundos dedit.
.'.'..-- D. Ub;
.
A d E l P H. 1..337
!
p. 'Ttpa, braef. Sy. Weldapper! dat hy cen arm vrou
inens, ende my, die een flaefjen zijnde, niet en dorft weer
flaen, heeft onder gehad; is dat niet weleen Romeyns fluck?
D. Hykoft'et niet beter beschicken: hy ende ick zijn ia
ccngevoelcn, dat gy de roer-vinck van't fpulzijt. Maeris
mynbroeder binnen? Sy. Neen hy. D. Waerfalick hem
foecken, denckick? Sy. Ick weet welwaer hy is: maer
ick fal t u voor defe rey niet wijfen.
D. Watfegt gy? Sy. Ia, dat fegic&
P. Ickfalu dekop gewiffelijck acn stucken flaen.
Sy. Maer ick weet de man sijn naem niet, doch de plaets
wel daerhy is. D. Seg dan de placts.
Sy. Wcet gy defegalery welby de halneerte gaen?,
D. Sou ick niet?T sy. Gaet die voor-by. de straet recht
uyt op-waerts Šen: daer rem eymde gekomcfizijnde, hcbt gy
een heuveltgem neerwacrtsgaende, loopt dat af. Dan ifler
een Capelleken aen defe hant, daer nessens een nauw steegje.
P. WŠer henen daer? Sy. Daer dic groote wilde Vijge
boom staet. •� 'J
D. Ia, ick weet, ick treet,
Sy. Gaet dat steegjem deur.
D. Wel, datis cen fˆck, daer kan men niet deur, .
Sy. Dat is, byloo, wacr. Ey wat! Gy fict daer aend‰t ick
.
cen mcnfcb bcn: Ick heb abŸys gehad. Komt vccr te rug
aeta gedachtca, inde galery_; Gy f�lt voorwaer dit hcnen
vcel nadergaem, ende mnder doolen. weet gy 't huys wsl
van den rij�kem Cratinus? D. Iaick.
Sy. Gaet daer voor-by de flincker-hant op, de straet recht
uyt, tot dat gy komt aen dcm Tempcl van Diana, flaet dan
de rechter hafit in; eerjedam aende Poort komt, foo hebt
gy nevens de Kolck, een Backery: daer tegen ovcr cen Tihi
mcr-werf: daeris Micio.
D. Wat doet hy daer?, '.: ',
Sy. Hy heeft daer fcabellen doen maecken, met cycke
voeten; daer opgy oude luytgens in't fondctgcn mg9ht.
39et chiet maecken.
Y. D. Dat's
338 P. T E rentii
Jbipotetis vos? D. bemefame. fed ceffo ad eum pergere?
S. 1fame: ego te exercebo hodie, ut digna es, (ilicermutar!.
®schinus odiofe ceffat: prandiam corrumpitur:
Crefipho autem im amore eft totus. egojam profpiciam mihi.
JNam lir, adibo, atque unum quodque, quod quidem erit
ellissimum,
Carpam, & cyathos forbillam, paulatim hunc producam
auem.
ACTUS IV. S c s N A. I.
M I c 1 o, H E G 1 o.
M. Ego im haee re mihil reperio, quam ob rem lauder ramro
pere Heguo,
JMeum officium facio. quod peccatum 2 mob� ortum ess, cor
f/go.
AV// in illo me credidifli esse hominum mumcro, qui irapre
tataf
$ibi fieri injuriam: ultro./ quamfccere ipss, expofiulamt;
Aef altro accufamt. id quia mom ess a me faium, ag gra
tia?
H. 4b, minime: mumquam te aliter, atque es, in animum
induxi meum.
Sed quae(o, ut uma mecum ad matrem virgimis ea, Micio,
4tque ji ac eadem, qu¾ mihi duxti, tute dicaa mulieri:
Safficionem hanc propter fratrem ejas esse, & illam pfal
,, triam.
M. iSi ira aquom cenfes, aut ss ita opus eft facto, eamas.
H. bemefac�:
Aam & illi amimum jam relevabit, qu¾ dolore, ac miferia.
Tabe(cit; & tu officio fuerisfum&ius. fed/, aliter puta,
Agowet marrabo qua mihi dixti. M. imo ego ibo. H. bene
fac‰:
; j; (? | Om me,
A D E l P H I. 339
D. Dat's heel goet. Maerwaer wachtickna, dat ick niet
nahem toe gae?
89. Gaet gyvry heenen: Ick falu, oudem key-kijcker, voor
defe reys nemen te quellen, gelijck gy waerdig zijt. Maer
®schinus plaegt ons mct sijn uyt-bljven. Hct eeten be,
derft: en Ctesipho hccft 'ct foo druck met sijn Licf, dat hy
nergens anders om dcnckt. Ick fal mijn fclven gacnvoor
TEnTickTˆTtoš-gaeTi, Ejpickenhiei en daeryed�r het lec
kerfte uyt, cnde altemet ecn glacfjen gitreerende, dendach
mcttcr tjttcm avont brengen.
Vierde Bedrijf dcrde Uyt-komen.
M 1 c I o, H E G 1 o.
Af. ICk en kan in defe faecke niet sien, Hegio, waerom gy
my foo hoochelijck hebt te prijfen. Ick doe niet ah
ders dan ick schuldig ben, als ick de mifdaet uyt ons huys
gefprooten, goet maccke: ten waer gy my onder die luy
{enHebrgerekent, die als mem haer opfoodanige wijfe aen
fpreeckt, meynendat men haer ongelijck doet: j4, als fy
een ander verongelijckt hebben,. felf, cerft komen kijvenen
klagen: om dat ick foo niet gedaen en heb, daerom bedanckt
gy my.
H. Oh neen: ick heb my noyt anders yanu in-gebeelt dan
foodanig als gy zijt. Maer ick bidu dat gy cens mct my
tot de moedcFvan defe dochter wilt gaem, eti‡e feggen haer
even't feHwige als gy my ge(eyt hebt, dat dit quaet vermoe
deh ontftaen is by occafie vŠn de broederende die Snaren
fpeclfter. M. Dunckt u dat het redelijck, ofnoodich is,
komt laet ons gaen. H. Gy doet feer wel: want gy stiTt
haer, dic nu hŠcr yleysch en bloet van droefheyt vertcert
het hert verfichten,Tende met eenen een werck Van Be
leeftheydt doen. Maer indien 3y 't anders verftaet,
foo fal ick haer felss verhaclen, geen gy my ghe
feyt hebt. At. Neen: ick fal gaen.T H, Gy doet wcl.
Y p. Dic
340 P. T E rentii
omnes, quibw resfunt minu' fecunda, mag'funt, nefcio quo.
modo,
$ufpicioss; ad contumeliam omnia, accipiamt magis:
Propter fuam impotemtiam fe femper credumf meglegi.
2uapropter reipfum purgare ipss coram, placabilius ess.
M. A: t re&fe, & verum dic‰. H. fequcre me ergo h‰c imtro.
' M. maxume.
ACTUS I V. S c N a 1 V.
® s c H 1 N u s.
®. DIfcratior animi, hoccime de improvifo mali mihi
objici
Tamtum, ut neque quid de me faciam, meque quid agam, cer
tum fiet?
21embra metu debilia funt: amimus timore obftupuit: pe
&sore
confifferenihil confil quicquam pore}?. vah, quo modo
AMe ex Hac turba expediam: tamta manc fafpicio de me ira
cidit,
Aeque ea immerito. Soflrata credit, mihi me emissehanc pfal
artare r
4mus indicium id fecit muhi.
Nam ut himc forte ea ad obftetricem miffa erat, ubi eam via;,
illico
4credo, rogito, Pamphila quid agat, jam partus adffet:
Eo me obfletricem accerfat. illa exclamat, abi, abi, jam Ae
schime w
Satis diu dediffi verba, f adhuc tua mosfruflrata e fides.
Hem, quid ifiuc obfecro inquam efi? valea, habeam illam
4a4 placet.
Senfillico id illa fafpicari: fed me repreffi tamem,
'equid de fratre garrula illi dicere, ac feret palam.
.AW´pc
.
-----.
' A b E l F; i f. ' 34f
Dieluyden 4ie hgtniet alte vel engaet, zijnaltijt, ickweet
nicthše, wat arch-waenig; sy nemen alles voor verfnadinge
aem, ende om haer on-vermogen theyt, meynem sy altijtdat
men haer niet en acht. Derhalwen fŠl de peys veel lichter.
te maeckenzijn, datgy felf, de faeckg aen haerintcgenwoor-,
digheyt verschoont.
Af. Gy fegt vel, endehet is oock foo.
. Volgt my dandit hencn. M. Seer wel.
Vierde Bedrijf vierde Uyt-komen.
, ´. 
® s c H 1 N u s., '
, v.. '
®. O! mija hertdoet my wee. Salck cen swarig
neyt my foo onversiens op't lijf te vallen.!. Sšo
dat ick nicten wect, wat ick by mijn felvem falaen-gaen, o
wat ick fal gacn maecken. Mijn leden trillen my van
yrecs: De angft heeft my t' Wetftant verdooft.' In mijm
iertis geen beftendigheyt van cenige beraet-faging.
Oh! Hoc falick hiy uiyt defe oniruft redden?TSoo swae
renbcdencken is op inygevallen, cndcdat niet fondesse
‚TSšssrafft meynt dit ick defe smŠrem-fpeelfter voor
mijn eygen pl¾/er heb gekocht. D' oude bcshecft het
my tc verftaen gegeven. IWamt foo alsfy om't Vroetwijf
was gefonden, [mit dat ick haer fach, gingick by baer, ende.
vraegde haer met een yver, hoe 't Paniphilaal miaekte, offy
mu, de baerens noot voor handcn zijnde, daerom het Vroet
wijfginck halen. Sy begint te roepem entetieren, feggende,
looP, loop Aeschine, gy- hcbt ons al lang genoeg bcdro
gen; ende utrqubcloften hebben ons tot noch roe genoegte
Ieur geftelt, Wel! (feyd' ick) wat is dat doch te feggen? Sy.
daeremtegem,Vacrt yelmet 'et licf, dat u behaegt. Ick merck
te straxweldat fyf. dit vermoeden hadden: maerick hiel my
nochtans binncn, om die klappey, dat van mijn brocder, niet
aendc ncus, cndc foo voort aen de klock-rcep te hangen:
Y 3 Wat
34$ P. TERENTII j
A'amo qaid faciam? dicam me fratris esse hanc? quod mini
me e$t opae
Ufuam esserri. age, mitto: fieri pot‹ e$, uti me qua exeat.
Ipfum id metuo uti credamt: tot comcurrumt verifimilia.
Egomet rapui: ipfe egomet folvi argemtum: ad me abdu”a 1
e 0r/?////?.
Hac adeo mea cmlpa fateor fieri. mom me hamc rem patri,
at azf
AErat gefa, imdicaffe! exoraffem, ut eam ducerem domwm.
Ceffatum ef afque adhuc. aunc porro Aeschime expergissere:
AVunc hoc primum e. ad ullam ubo, ut purgem me. acceda
ad fores. 1. 2. t |
Per, horrefco femper, ubi fores pulf‡re hafee occipio mifer. 1
Heae, bem. Aeschinus egefum, aperite aliqu& actutum a-!
[tuum.
Prodit meftio qui. comcedam buc.
ACTUS I V. SCENA V.
M I c 1 o, Ae s c H 1 N u s.
M. sta uti dixi, softrat4,.
Facite: ego aefehimum comvemiam, ut, qao modo ata
hac fumt, fciat.
Sed quˆ oftium hoc pulsavit? [®. pater herele e. per.]
M. Aeschime.
[ gaid huic hic negoti eft F] M. tu me has pepuliffi fore:?
f4ter.
Cur hume aliquamtifper mom ludo? melius e$t:
Qgandoquidem hoc mumquam mihi ipfe voluit credere.]
Nil mihi refpondes? AE. mom equidem fas, quod fciam.
M. //4? mam mirabar quid hic megori esset tibi.
[rubuit: (alva res ef] ®. die fode pater,
[p. 345]
wat fal ick nu doen?
fter mijnbroeders Ltef is, 't vclckgantsch piet eh dient dat
'etergns verpraet vrt: MaeFnu genOTGETETRan We
{TJ“t Rct piet Uyten Ieckt. Soo Vreesick noch dat fymy
niet fullen geloven; foo veel waerschijnelijcke 'dingei“ko
menby een. Ick hebfe felfi, geschaeckt: ick heb'er felss
het gelt voor ncer-geleyt: f'is tot mijnent in huys ge
bracfit. Als 't al gefeyt is, ick beken dat et mijn cygea
schult is, dat ick mijn vader dc faeckefoo, foofe gelegen was,
niet heb geopenbaeit. Ick fou (geloof ick) niet biddendat
vam hem yerkregem hebben, dat ick haer had mogentrou
wen. Dit is t™t noch toe verfuyint; Aeschine, die noch
voort toc-f‡ch. Dit moet ick noch eerft doen: ick fal by
'tvrou- volck, gaen, ende ontschuldigen my. o Daer me'e
gae ick na de dcur toe. Helacs! Altijt komt my eenschrick
_over, als ick hier aen-klop. ' Hou! hou! dat yemant de
dcut metter hacft op doe, ick ben't, schinus, "Daer T{om;
egTpuyt, ickweet niet wic, ickfal een weynichhiet aem
eem kamt gacn staen.
. $..,... É
Vierde Bedrijf vijfde Uytkomen.É es <.
, ',  tx 
M 1 c 1 o, s c H 1 N u s., v .$.
M. D9stgelijckickgefeyt heb;$ossrata; ickfal schi
nus gaen fpreecken, op dat hy wete hoe ficfi de&diu
gen hebbentoe-gedragen. 'Macr wie heeftaen desteuf
eklopt? ,.  ,.;
fZTj, by loo, mijn vader, wat raet! ]. M. Aeschine- a.
[Ae. Wat mich hyhicr tc doen gehgd hgbben?], É
AM. Hebt gy hieraen-geklopt? [Hy swgr. Wicfohm en
droclc ick niet een weynich methem? 'T is beft, ššlath
defe faeck my noyt hecft to�-vertrouwt.] Antwoort gy
my niet?,., ', s, y.. tas as.É.
®. Neen: ick heb niet geklopt, dat ick weet. A Soo?Want
het gafmy vreemt, wŠt gy hier te doenfout hcbben. [Hy.
yoftroof: Allc dingis W‘l.] ®. Scg mydoch ccnsvadet, `
.- Y 4 Wat
344 P. T E rentii
zivero quidifie erei? M. nihil mihi quidem. r
24micus 4uidam me ˆ foro abduxit modo ' '
H�c advocatum/ibi. ®. quid? M. ego dicam tibi,
Habitam hic quedam mulieres paupercula. :
opinor eae mom moffete, & certe fcio: '!
Aeque enim diu hue commigrarunt. ®. quid tum pofea?
M. Virgo ef? cum matre. Ae. perge. M. h¾c virgo orba e$
' " patre
Hic meus argicus 1lli genere e proxumus:
Hajc leges c—gent pubere bang. per. M. quid e?
Ael: reie: perge. M. i. venit, ut fecum avehat.
iVam habitat Mileti. ®. hem, virginem ut fecum avehat?
M. 8ic eft. AE. Miletum afque obfecro? M. ira. ®Timime
-:;-----  e
Qgid'ipfˆ? quid ajunt? M.Ó quid illa cenfe: nihil. e
iyzy- '. I'-'' 7 É:,., s
Commenta mater eft, esse ex alio viro
AVefcio quo puerum matum, neqae eum meminat;
Priorem esse illum, non oportere huic dari, ';
AE. Eho mom me hac juffa tibi videntur poftea?
M Non. obfecro nom? am illam hine abdutet pa
tf, ger,.., ';.
M. 'Qgid mi illam abducat? Ae. fa“um ˆ vob� duriter,
Immifericorditerque, atque etiam, st pater,
prcehditmimjs aperte, imliberaliter.
M. rgerarem? ®. rogas me? quid illi tandem cre
, Iditi:.
ore animi nifer, 4ai illi cqnfuevit pria, ' '
guifihamfibi videbitprefem pra snti eripi, I,
IAhduci ab ofml:? facimus, nigrum, paier. ' ' '
fumum per pr.
IV. / + `. M. AQea
(2gi infelix, haud fcio, an illam mifere nunc amat )
.
A.  1. 345
wat bootschap hebt gy hier? M. Ick heb'er mijnent
halvenniet te doem. Maereenen mijnen vrient heeft my vam
de Merckt herwaerts me'e gesteept, om hem tot cen Voor
fpraeckre verflreeckem. ®. IWaer in? ' ' ' ' '
M. Ick fal'tu feggen. Hier woont cenig schaemel vrow
volck: ick meyn niet dat gy fe kent; ja, ick hout voor
feecker. Wanthetis niet l‡ng geledendat fe hicr zijn ko men wooneh. ®. Weldoch?..
AM. ' Tis een moeder met haer dochter. ®. Ga voort.
©1. Defedochter is beftorven van vaderszyde, Defe my
nen vcnt, is Baer naefiebloet-verwant: volgens de Wettea
mpetfehem trouwen. De plaeg!
Mf. Wat ift? Ae. Niemendal; t is wel. Gaet maer voort.
Af. Soo is hy gekomen om haer te haelen, ende imc'e te ne
men. Want hy woontte Mileten.
AE. Hoe? om de dochter mc'c te nemcn?
M. Soo ift. `` ` `
ae. Ey lieve! Gints al na Mileten toe. M. Ia.
®. [j)at doet my feer acn myn hert.] 'En wat feyt'cr
het vrou-Volck toc?,
Am. Watfoudehfefeggen? Daervalt niet tet Maer
de moeder heeft wat verfonnen, ende feyt datfe by cen an-,
der, dicfe doch niet ennoemt, een kint voor tegaen, ende niet desen vam Milehteecmf. t, dat dicbehoort,.
ae. WeTvader, wat dunckt udoch, hebbenfe geengelijck?
AM. Necn. ae. Ey lieve! ' Neen? Sal hy dan miet hacr.
deur-gaem, vader? ' M. Waerom hiet?'
®. ' T is hert vanu 1. geprocdeert, ehdefonder barmher
tigheyt, emde foo ick r—nt mach gaem, vader, niet cerlijck
gemoech. M. Waerom dat?' X.
A. Vraegt gy my dat Hoe meynt gy 1. doch dat dienar
men halste mocde fal zijn, dic cerft met, haer converfatie.
heeft gehad, (dic ick nu niet en weete ofigg. och arme,
haerhertclijck bemint ) als hy daer voor sijnodgenfal moc
tegenn foincbn, ehdoaotrfliEjhcekmeufyatecfkj, nVgaedferc. hWEEygcHgÛyoerf.Tis....-..
.'_ '. Y; AM. Maer
346 P. T R E N T I
M.'Qga ratione iftuc? qu‰ deffondit? qu‰ ledit?
Ci quando maf/it? au—tor hˆ rebu¾ qai efi?
cur duxit aliemam ®. am federe oportuit,
Domi girginem tam grandem, dum cognata has
illimc veniret, expetamtem? hac mi parer
Te dicere equom fuit, & id defendere.
M. Ridicule, advorfum ne illam caufam dicerem,
Cui veneram gdvocatus? Sed quid A. schime
xofira? aut quia nobˆ cum illˆ? abeamus. quid e?
Qud lacrama? Ae. parer obfecro, aufculta. M. Aeschiae,
audiv, omnia, ' ';
Et stio: mam amo te: quo magis, qu¾ agi', cure fumt
: mihi,
®, Ita velum me promerentem ames, dum vivas, mi parer,
Ut me hoc delictum admi/Je im me id mihi vehememrer
dolet. 1.. )
Et me tui pudet. M, credo hercle., nam ingenium novi
fz&m.'
Liberale. fed vereor me jmdiligems mimium/et. `.
Im qua civitate tamdem te arbitrare vivere?
Pirginem vitiafti, quim te jam momfuerat targere.
Iam id peccatum primum magnum, magnum, at humanum
tamem.,,.
Fecere al foepe, item bomi. a, possquam eveait, cedo,
A unquid circumfpexti? aut numquid tute profpexti tibi,
2uid fieret, qua fieret? /? teipfum mihi puduit dicere;
244 refcifcerem? bac dam dubitas, menfes eerantae.
1
cem..:.!,.. '.
Prodidiffi te, & illam miferam, & gnatum, quod quidem
..7pm tefuit..
gid? credeba: dormienti hac tibi confe‰uros deos? r.
®t/we tu4 opera illam jw cubiculum iri dedutum domum p.

-.

AWoljma
-;
A D L p H 1, 347
AM. Maer met wat inficht doch: wie heeftfe aen hem ver
looft? Wie heeft fe hem gegeven wanneer heeft fe hem.
getrout? Wie hccft'cr oyer geftaen Waerom necmt hy
een na fich, die eenander toe-hoort?
®. Moft fulck gen oude dochtcr t'huys fitten wachten d‡t,
haer Neefhier al gints van daen om haer fou komen?, Lieve
vader, dit had gy behooren te feggen, cnde de billijckhey;
voor te fpreeckem.
©4. Dat 's om te lacchen, fou ick gaen pleyten tegenden ge
nen wiens Advocaet ick Was? MacFAEschine, Witgacn šns
die dingen aen? Of wat hebben wy met dat volckte doen?
Laet ons gaen. } vel! Wat ift? Waerom schreyt gy? ' ' '
®. Vader, ick bid uluyftert een wcynich.
M. Aeschine ick heb't algehoort; ick weet van dengant
schen handel; wantick heb ulief, daerom ick te forgyul
delijcker let op u doen.
®. Soo wenschickaen ute mogen verdienen, dat gymy al
u leven lief hebt, als het my van herten lcet is defe f˜ute
begaen te hebben, ende ick vooru beschacmt ben.
A Ick gelooft geVIIjck.TWanEick ken U eerbaer
gemoet; maer. vrees dat gy 'er wat te los over heen
Io9pt. Qnder wat Politie d—cht u dat gy leefde Gy
hebt een dochter geschonden, die u nict yry stont aen te
raecken. Dit is voorwaer voor eerft een groote foute;
groot (fegic) maer nochtans menschelijck. 1)aer zijn
der meer die fulcx gedaen hebben, en al degelijcke jomge
luy mede. ' Macr doen 't nggeschiet was, feg eens, hebt
gy wel wat raet gefocht, offelfs uyt u oogen gesien war
Imen fou doen, hoe men fou doen: (chaemde gy 't u felfs
my te feggen, hoe fou ick het droomen? Deyyijle gy dus.
ftiet en letert, gacnder vaft fhien Macnden hencn. Gy
heBtTuT:Iven, ende die afTne dochter,Tende u kint, (foo
veel trouwen in u was) ten beften gegeven.' Meynde
gy dat den Hemel u al flapende dit foude toe-yosgen?
ende datu de Bruyt fonder cenigu toe-doen t'htys en in
u flaep-kamer foude werden gebracht? Ick
C
34.. P.f R N T 1 1
A'olim ceterarum reram te focordem eodem modo.
fenaanimo et, duces uxorem hanc. ®. hem! M. bens ami
amo es, inquam. Ae. parer,.
obferregum!adu te mun& me? M. ego re quamobrem:
®. mefcio. r
AVi/?, quia taae mifere hoc esse cupio ver�m, eo vereor ma
-;
g/.
M. aebi domum, ac deos comprecare, at uxorem accerfu;
' ' abi.. ' ' ',.. :
Quid? jam me uxorem? M. jam. jam? M. jam,
44antum potes, di me p4ter.
02ae: oderint, mi magi' te quam oculos nunc amao meos,
M. 29:4? quam illam? aque, M. perbenigne, Ae, quid
alle ubi ef Mulessus?.! 1.
M- 4bt; pert; aatem afcendit. fed cur ceffu? ®. ai
..!
É pater:.
7 potius deos eompreeare: maw fjbjeo terreftio,.
22 vir melior malto e, quam go fam, obtemperauurorma
gj;. '
, g;
IM. go eo intro, mt, quao fuit, parentur. factu, ut dixi,
/? fˆpˆ.
..,, . > "..>.''.
<gls nrgens hes patrem esse, authste filium;
, effc?.  
 ' . '.
'_'.?. 'a'-'. ': c.: É
sifairam faaiusj autorem gereret?..
ge ef amandus? hiscingÉgiani, AA. e?
,hem,!. ' É I!,;, "
f4 adeo magnum mtjjeciffaa cum moa;, are suram,
, ff'e imprudens faciam, quod molir. fjemreavebo.
$ed ceffo ire intro, g niaora xneis hupts egomet ffm.
'  . É
` É' ' ' i; b &i, rcq r ',  i
i

-
A d E t p. h 1. 34s
Ick fou nier gecrn sien, dat gy in andere dingen mede foo
Ege-TOOS WEert.' Weeft gefŸft: gy fulthaeftrouwen.
®TWel! M, Weeftgeruft, f‘gick. ae. vader, ick
bidu, geckje met my? M. Ick met u? Waerom dat?
®. Ick weet niet, anders dan om dat ick'et foo hcrtclijck
wensche waer te zijn, daerom vrees ick te meer.
AM. Gaet hecn nahuys toe, eode doetu gebet, fullende voort
de Bruyt doen haelem: gaet hencn.
ae. Hoc? foo strax de Bruyt? M. Soo strax?
A. Nudatelijck?, M. Soo datelijck, als gy kunt.
®. Den Hemel moet my sijngunft weygeren, indien icku
niet licver heb, dan mijn eygen oogen. M. Hoe? liever
als Pamphila? Ae. Even lief. M. Gy fprecckt hcel wcl.
AE. Maer, waer is die van Mileten?
AM. Die is wech, die is voort, die is t' Scheep gegacn.
Maer Waer wacht gy na
ae. Ey vader, gaetgy henen, doet gyliever het gebet voor
my. ' want ick weet dat voorfcecker, den Hemel u foo
veel te meer fal verhooren; als gy my in vroomigheyt
verre overtreft.
ATTIck gae nae binnen toe om noodige gercetschap te
maecken: Tende, wilt gy wijfeljck doen,"foo doet, gelijck
ick u gefeyt heb.
®. Wel wat dingen zijn dit? Is dit vader, of dat foom
zijn? Indien 't mijn broeder, of kameraet waer, hoe
foud' hy fich bcter konnen voegen? Soud' ick fooTeen
Vaderniet lief hebben? foud' ick hem ; handem
gragen? Soo heeft hy my oock door sijn goetheyt een
groote forge bereyt, om niet uyt onwetenheyt yet te doen,
dat hem niet aengenaem mocht zijn: al willens, fal ick'c
my wel wachten.
Maer waer wacht ickna, dat ick niet bruyloft felfs niet te erachterem? ' ' b' innen gae, Qm mijn.-
É
.. pierde
35o P. T E rentii
ACTUS I V. S c N A V f.
D M A.
D. Djjfum ambulamdo. ut Syre te cum tua
Momfiratiome magmus perdat /apiter.
Perrepravi ufque omme oppidum ad portam, ad latum,
guo mom? meque fabrica ulla erat, meque fratrem homo
Vidiffe ajebat quifquam. Numc vrro domi
Certum obfidere e? ufque domec redierit.
ACTUS I V. SCENA V I I.
M I c I o, D r M s A.
M. YBo, ills dicam mullam esse immob� moram.
D. Sed eccum ipfum, te jam dudum qu¾ro Micio.
M. Quidmam 3 D. fero aliafiagitia ad re ingentia
Bomi illius adolefcemtis. M. ecce autem. D. mova,
Capitalia. M. ohe, jam. D. ah mefcis qui vir/“et. M. fcio.
D. Offulte, tu de pfaltria me fommia
<gere, hoc peccatum in virginem e civem. M. fcio.
D. Eho, fcis,& parere? M, quid mi patiar? D. die mihi.
Nom clamau mom imfami? M. mom. malim quidem.
D. Puer mata e. M. d bene vortant. D. virgo mihil
habet.
M. 4udivi. D. & ducemda jmdotata e$? M. fcilicet.
D. Qujd nume futurum ef: M. id enim, quod res ipfafert:
Illinc huc tramsferetur virgo. D. 6 Iupiter!
Iftoccine pacto oportet? M. quidfaciam amplius 3
D. Qgid facia 3 / mom ipfa re tibi dolet,
.imulare certe e homimi. M. quimjam virginem.
2efpondi: res compossta eft: funt nuptia:
Pempf?
A p. H i. 351
Vierde Bedrijfs fefe Uyt-komen.
D E M E A.
JD. I$ ben moe gewandelt. De plaeg moet u schenden Sy
re, met u wijfen! Ik hebbe de he‘le stad door. kroopen,
tot aen de Poort toe, aen de Kolck, waer al niet? Daer was
nergens een Timmer-werf, niemant wift van mijn broeder.
Nuben ick van fin tot sijnent piat neer te gucn fitten, tot dat
hy t'huys kome..
Vierde Bedrijf fevend' Uyt-kgmen.
M 1 c I o, D M A.
1. [Ck fal d ter ma roe-gaem, ende feggen haer dat aen ons
geen schorting en is. D. Maei dacr fie ick de man
felfs.TMicio, ick heb u lang gefocbt. M. Watis dat doch?
D. Ick kome uaen-brengen nocli andere gantsch leelijcke
ftucken, van dien degelijckengesel, M. Daer hebben wy't
weer. D. Ongehšorde dingen! Hals. faccken!
Ar. Oh! faldit hochlanger duyren? D. Maer gy weet moch
niet wat een quant dat 'et is. M. Ick weet 'et wel. D. He
dwaes! gy meynt dat ick van die Snaren-fpeclfter fprcecke.
Defe mifdaet, daer ick. mu vam feg, is begaen tegen een Bur
gefs dochter. M. Ick wect'Ût vel. D. WeJTweet gy';?
en lijd gy dat? M. Waerom niet? D. Seg my eens,
roept gy niet? tiert gy- niet? M. Necn. Dan ick facht
geernamders. D. Hy heeft'er een kint by. M. Daer flae
geluck toe. D. De dochrer heeft geen tniddelen. M. ck
hebt verftaen. D. Endc hyfalfe moetentrouwen, fonder eem
deuyt daer me'e te hebben. M.'T is (oo. D. Hoc fal't nu
gaen. M. Menfalde dochter herwaerts over-brengen, D. Q
eve Heer! hoortmen foo te werck tc gaen? M. Watfal ick
meer doen? D. Wat gy doen fout: Indfgntu inder daet niet'
en finert, foo behoort menten minften fich wat qualjckte
houwem. M. Neen: ick heb licver het houwelijck willenfluy
tcn, cnde allcs af- maeckcn: Ick hebhem allevrccs beror;:
acr
35 P. TERENTII
Ioemp/smetum omnem. hac mag� fumt hominis. D. caferum“
Placet tibi fatum Mucio? M. mom, /? queam
Mutare: mumc, cum mom qaeo, ¾quo amimofero.
Ita vita e homimum, qua/“, cum luda, resseri;
$i illud, 4aod maxume opus gffjacfu, non cadit,
Jllud, quod cecidit forte, id arte ut corriga.
D. Correfor! mempe tua arte viginti muma
Pro pfaltria periere: quae, quantum poteff,
Aliquo abjiciemda eft; / mom precio, grats.
M. Neque eff, meque illam fame ssudeo vendere;
D. Qgid igitur facies? M. domi erit. D. pro. di�ˆm
fdem,
AMeretrix, & materfamilias wma im domo?.
M. Cur mom? D. famum te credˆ esse? M. equidem ar
butror.
D. Ita me d amemt, ut video ego tuam imeptiam,
Fa”urum credo, ut habeam quicum cantites.
M. Cur non? D. & mova mupta eadem hac difcet. M. fcilicet.
D. Tu inter ea reftim dutans (altabœ. M. probe. D. probe?
M. Et tu mobifcum/7ria,7 opus st. D. heu muhi!
Avom te hac pudent M. jam vero omitte Demea
2Tuam iftamc iracundiam, atque uta, uti decet,
Hilarum ac lubentem fac regnati in mupt;.
Argo hos comvemiam, poft huc redeo. D. 6 Iupiter!..
Hamccime vitam? hossime mores? hanc dementiam?
Uxor fine dote veniet: intus pfaltria eft:
Doma' ssumptuofa: adoleftem luxu perdita:
Senex delirams? ipfa, ss cupiat, Salus,
$ervare prorfus non poteft hanc familiam.
ACTUS
A D L P H I. 353
daer wort gereetschap tot de Bruyloft gemaeckt Soo te
doen is mehschlijcker. D. Vo—r de rft, staet u't werck
welaen, Micio? M. Neen't troutpem, alsick het kon be
teren; nuick dat nict en kan, neem ick het voor lief. Het
gaet foo in't menschen leven, gelijck als men met taerlin
En fpeclt, indien fnen nict e”verpt't gene beft te pasfou
gan, t gene mengeworfen hceft, na dekunft
te recht brengt. D.TTe rechtTbrengt? Ia, gy zijt 'er de
mam toe. Teweten, door ukunft zijj daer vaft twee hon
dert kroonem heen gevlogen, aen die Snaren-fpeelfter, die
men nu fal moeten sijnbeft quijt maecken, is't niet om gelt,
't is om niemendal. M. Sy is niet veyl, ick focckfe niet te
verkogpen;, D. Watfultgy dam doen?
A Ick falfet' huys houden. D. Hebt gy u levem! Een
hoer, cnde een getroude vrou t' fanien ingenhuys!
AM. Waerom niet? D. Meynt gy al by u finnen te zijn?
A4. Ick weet niet anders. D. Gewiff�lijck, na dat ick u
fottigheyt bemerck gy legt 'et daer op aen, om een te heb
ben, daer gy een deuntjen me'e fingen moocht. M. Waer
om niet? D. En de nieuw-gehoud� fˆl't felvige me'e leeren.
A Oli ja. D. En gy fŸit tufschen beyden de Rey hou
dcn, ende danfen mc'e.
M. Dat's goet. D. Goet, fegje?
Af. En gy met ons, als 't te pas komt.
D. Ay my! Schaemt gyu niet: M. Nu, Demea, laetu
gramschap vaeren, ende maeckt u, j: het betaemt, vro
lijck ende luftig opti foons Bruyloft. Ick fal dit volck gGi
fprcecken, en kom dan strax weer hier.
1). O lieven tijt! wat levenis dit! Watzijn dat voor ma
nierem vandoen! Wat onfinnicheyt is dit? Daer falcen
vrou in komen fonder goet, men hout daer binnen een Sna
ren-fpeelfter, koftelijck huys; eenjongman van weelde be
dorven, een out man diefuft. Dithuys kan niet staende blj
ven, al wilde Heylen Geluck daer metgewelt in-dringen. I
Z rijfae
354 P.. T E R E N T J I
ACTUS V. SCENA I.
SYRUS., D E M E A.
, S. Depol Syrifce re curafi molluter,
Lauteque mumua admimfirafit tuum.
24bi, fed pestquam imtus fum omnium rerum fatar
Prodeambulare huc lubirum eff. D. illud /s vide
Exemplum dif�iplumae. S ecce autem hic ade$t
Semex mofler. quidfit? quid tu es triflis D. ohfcelae ]
S. Ohe, jam tu verba fumdes hic fapientia?
D. Tum'?/ meus esses, S. dis quidem esses Demea,
aec tuam rem conftabiliffes. D. exemplum omniba
, curarem ut esses, S. quamobrem? quid fetu? P. ¡
gas?
Im ipfa turba, atque im peccato maxumo,
2god vixfedatumfatis e´, pota[li fcelus,
2ga/ re beme gefta. S. fame mollem huc exitum.
ACTUS V. SCENA.
D R o M o, Sy R u s, D E M E A.
Dr. HEus Syre, rogat te Ctesiphout redeam [S. abj]
1 De. Quid crefiphonem hic marrat? S. mihil. Dc, eho
carmufex,
°Ã? Cre/pho imrus? S, mom e, De. cur hic momimat?
S. E alius quidam parassrafler parvolus,
offim'? De. jam fcibo. S. quid agis? quo abis? De- mit
te mae,
S. Noli inquam. De. mom mamum abflimes maffigia?
4m tibi jam mavis cerebrum difpergam hic? S. abir.
®aepol
'A p. 1. P H I. 355
Vijfde Bedrijf, eerfe Uyt-komen,
SYRUS, D E M E A.
sy.TRouwen Syrusje, gy hebt yyT¢en“. u felven al sijntjens ge u. iŠ, (gaet, daergy gaef) ad ;
gedaen. mijn felvem daer binnen van alles vel op-gevult heb
5cnde, kreeg ick luft my een weynig voor deurte gaen ver-
tre'en. D, TEy fiet doh eens d‰t staeltjen van goedetucht.
Sy. Maer kijck, daer is onfen ouden man. Hoe gaet'et al.
hoe fiet gyfoobang: D. O schelm! Sy. Laetberuften!
Stort hier nu geen wijfe redenen meer. I D. Dat gy mijn
necht waert! Sy. Soo waert gyeen Prins Demea, u faec
kenfouden wel, en vaft staen. D. Ick fou u tot een fpiegel
vanalle amalerem stellen. Sy. Waerom dat: Wat heb ick ge
daen? D. Vraegt gy dat hoch? In't middem vam foo gr—o
tem mifdaet, ende Gnruft daer uyt omfaem, die noch nauwe
lijx te degenis geftilt, hebt gygaen/ ttem fuypen, schelm,
als ofgyu dingen wel had gedaen.
sy. Idkwildefeecker vel dat ick binnen had gebleven:
Vijfde Bedrijf ttweede Uyt-komen.
D R o M o, S x x u s, D E M E A.
2r] Oor Syre, Ctesipho doet u bidden dat gy dech
weer in huys wilt komen. sy. [Gaetgy henen.]
2e. Wat praet hy Van Ctesipho? Sy. Niemendal.
pe. Welschelmis Ctesiphobinnen? sy. Neen hy.
Pe. Waerom noemt hem de jongen dafi? Sy. 'T is cen an
deren Ctesipho, een kleyn teljoor- Ieckertjen: veetje? De. Ick
fal't vel haef. Weten. Sy. Wat vije gacndoen waer gaet
gy henen? De. Laet mygaen.
$y. Ey neen, fegick. ' Be. Hout gy u handt niet af.
rabaut? Qf •ilt gy dat ickTBreynTyE de kop
ac dat 'et hier over`‰e fraet vliegt. sj. Hy is henen
, ` ` ` Z z Voor
.;
¢
356 p.. TERENTII
®aepol commiffatorem haud fame commodum,
praf�rtim Ctesiphoni, quid ego nunc agam?
viff, dum ha fileftumt turbe, interea in angulum
. tiquo abeam, atque edormifc4rm hoc villi, /ic agam;
ACTUS V. SCENA I I H.
M 1 c 1 o, D E M E A.
XM. pgg. ˆ mobˆ fumt, ut dixi, Softrata,
Vbi vi. qaifaam ˆ me pepulit tam graviter forer?
D. Hei mib,! quidfaciam? quid agam? quid clam ems
aut querar?
oaelum, ‡ terra, ‰ maria Neptumi! M. hem tibi,
Reftivit omnem rem: id mumc clamat: illicet,
Parata lites: fuccurrendam eff. D. eccum, adef.
Eommuni, corruptela noflr‡m liber‡ra,
NETTaaaem reprime iracumdiam, atque ad te redi.
D. Repressi, red, mitto maledicia ommia:
Aem ipfam putemus, ditum hos imper mos fuit.
Aex te adeo eft ortum, me tu curares meum,
A'eve ego tuum: refponde. M. fatum eft, 'non mego?
3. cur nunc apud te potat? cur recipi, meum?
cur em� amicam Micio? mam qui mimus
At hi idemjus aquom esseffe, quod mecam ef? tibi?
gaamdo ego tuum mon curo, ne cura meam.
i. Nom aquam dicis, mom: mam vetus verbum hoc q i
dem eft,
communia esse amicorum imterfe omnia.:
I). Facere. xumc demum issac aata oratioef?,
M. aeufale pauci, vifimoiefium ess, Demea,
Principib, /3idtemor&t, fumptum fil
É. 24em,
;
A D L p H I. 357
Voorwaer ecn heel ontijdigen gaft, byfonder voor Ctcfi
pho. Wat falick nu gaen maecken? Hct fal beft zijn d‰t
ickergens in een hoexken gae kruypen, ende dit
uyt-fliep: dewijle ondertfschen defe bcrocrte komt t
ftillen. ckfal foodoen.
Vijfde Bedrf derde Uyt-komtn.
M 1 c 1 o, D M E a.
A1. A Lles is, gelijck ick gefeyt heb, tot onfent gereet,
als gy wilt, Softrata. Maer, Wie fmijt daer t9t on
fent de dcur inct fulckeen gewelt open? D. O my! Wat
fal ick gagn maecken: WŠt fŠl ickBeginnen? Wat fal ick
roepen, ofklagen: O Hemel! O AerŠe! O voefte Zec!
AM. Daer hebjet nugaende: hy heeft de gantsche faeck ver
nomen, daerom tiert by nu foo: het isheel verkerft:
(ullen weer kjjvenhoorcn: ik moet hem wat te gemoet gaem.
D. Sict, dactis hy: daer is 't gemeene verderf vanonfe
kinderem. M. VcrbijteyndÛjcKcensuventoorn, enkomt
tot bedaertheyt. D. Nu, ick heb my verbeten, ick bcn be
daert: ick wil alle qualijck fprcecken laten vaeren: lact ons
de faecke felfs gaen in ficn. Is 't niet tufschen ons voor de
fen foo gefeyt: ja,'t is eerft van u gekomen, dat gyu niet
fout moeyen mct mijn foop, ende ik my niet met denuwen?
Antwoort my eens. M. Ick bekent: ht is (oo. D. Waer
om fit mijn foon dam tot uwent en f�ypt? waerom hout gy
hem acn: waerom bcftclt gy hem een boel: hoe komtu
_
mgÛTrechts toe over de mijj�, dan my over den uwen? Als
. ick my den uwen niet aencn treck, wŠerom treckt gyudan
eim 1Hijnen aen? M. Gy fprecckt niet redelijck: Neen.
Want ditis cen out fpreeck- woort. Vrienden hebben geen
verscheyen goet. D. ' Ti kluchtig: Is dat woort niet al.
voor desen inde wereltgeweeft?
AM. Hoort een weynigtoe, Demea, foo 'tu niet en verveclt.
Voor cerft, indiengy 'tonyrcden zijt oycr dc koften; die u
Z 3
foonem
338 P. T E rentii
2gem faciumt; quafofacito, hoc tecum cogites:
Tu illos duos olim pro re toleraba, tua,
ggod fatus putabas tua boma ambobus fore,
Et me tum uxorem credidifi, fcilicet
Pacturum. eamdem illam rationem amtiquam obtine;.
Comferva, quaere, parce, fasquamplurimum
Ill‰ relimquam. gloriam tu iffam obtime:
Meae, 443 Pr&fer (gen. &t'?2ere, Êt4/2trfme,
De fumma mihil decedet: quod himc accesserit,
Id de |lucro parato esse. ommia/? hac voles
Im amimo vere cogitare Demea,
Et mihi,'& tibi, & illa dempferis molessiam.
D. Mitto rem: confuetudinem ipforum. M. mame:
.Scio: as ibam, multa im homine Demea
. $igna umfumt, ex quibu' conjectura facilefr,
IDuo cum idem faciumt, fepe at possis dicere,
> Hoc lucet tmpamefacere huic, illi mom licet:
Avom quod dissimilˆ res/t, fed quod, quifacit:
@g¾ ego esse jm illis video: ut confidam fore ita,
Ut volumus. prideofapere, imtellegere, in loco
Vereri, inter fe amare. fcire efi liberum
Imgemiam, atque amimum: quovis illos tu die
JReducar..4t emim metua, me ab re/imt tamez.
Ïmissiores paulo. 6 mofter Demea,
<4d omnia alia ¾tate f�pimae rectiu:
solum pnum hoc vitium adfert fenectus homimibus,
.1ttentiores fumus ad rema omnes, quam fat eft:
' Qgod illos fat etas acuet. D. me mimium modo,
Bom¾ tu¾ /fi mos ratiomes Afjcio,
°t tuu tffe animus ¾quusfubvortat. M. tace,. '
Vam fet. mitte jam fac; da te hodie mihi:
-
A. xpcr
�
A D E L P H 1. 359
foonen maecken, foo bidicku, denckt alfoo. Wel eer, hebt
gyna ugelegcntheyt defc twec foonen aen. gehouden, om
dat gy docht dat uwe middelgn voor haer beyden konden
verfirecken, ende hebt doen rekening gemaeckt dat ick
foude trouwen. Elijft ly dic oudcrekning: Gaert, fpaert,
bewaert, maeckt datgy haer foo veel naer-faet, als gy kunt;
ick laet u aen dic cer: Mijn goet, dat haer buyten dic reke
ning toe-valt, laetfe dat genietem. 'Van u hooft-zom fal
niet af- gaen; dst van defe kant daer by komt, neemt dat
voor winft. Alsgy dit alles, Demea, in u hert tedegcn wilt
over-leggen, gy fuit my, en u felven, ende haer vecl moeye
lijckheyt benemen.

D. Ick swijg nu van 't goet: maer haer dagelijckschen om
me gang.
A4. Beywat; ick wect wel: dat foud' ick nu gacn feggen.
Demea daer zijn veele teyckenen in den mensch, daer uyt
men lichtelijck gif“ing kan maecken, als twee luyden een
het felvige plegn, dat men dickwils fou konnen feggen,
defe mach dat welongeftraft doen, ende den anderen niet.
Nietom dat de fˆeck verscheyen is, macr die 't doct., Soo
danige teyckgmem fie ick aen haer; foo dat ick hoop, fy
schier ofmorgem foodanig fullen zijn als wy begeeren. Ick
fic dat fc wijs en verftandig zijn, ontfach hebben na ggle
gentheyt, ende malkanderen lief Rebben.THier €éæ
men kennem haer eerlijck hert, ende naturel. T allen tij
dem, als gy wilt, fult gy fe weer te recht konnen brengen.
Doch, fout gy mogen vreefen dat fe wat te los mochten
zijn om haefigoet te bewaeren, O lieve Demea! Tot
alle andere dingcn yorden wy door de jacrenvfer, dat
ce tne gebreck brengt den Ouderdom den mensch mede,
dat wy alte deum op dentas letten: dat fal hacr dam den Ou
derdom genoech leeren.
7JIAISTmAEF, Micio, defe uwe goede infichten, ende u cffen
gemoet, ons niet en mif-leyden,
A4. Ey swijgt doch: het fal geen noot docn. Laet nu
dic dingen wacren. Voegt u wat na my. '.
-- Z 4 Stelt
36o P. T E R E N T. 1 I
4.,
4 Ð
t.
:;
)
2t a
Ia --
Exporge frontem. D. fcilicet, ita tempus fert.
Facuumdum eft: caterum rus cras cum filio
Cum primo lucu. M. imo de mo&te cemfes:
Hodie modo hilarum teface. D, & iftam pfaltriam
Uma illuc mecum humc abftraham. M. ‚gnaverit.
'Eo prorfus pato ulli alligaris filium.
Modo facito, ut illam ferves. D. ego iftuc videro, atque
Illi favill¾ plema, fumi, ac pollimis
Coquemdo/t faxo, & molemdo: pr¾ter h4c,
AMeridie ipfo, faciam, utftipulam colligat.
Tam excoctam reddam atque atram, quam carbo ef, M. pla
cef,
AWumc mihi videre (ipere. atque equidem filium,
Tum etiam ss molit, cogas, cum illa uma cubet.
D. Perides? fortunatus, qui ifto amimosseg.
°go fentio. M. ah pergˆ me? D. jam defmo.
em.
ACTUS V. SCENA IV.
ID E M E A.
ID, Nv-g ita quifquam bene fubduta ratione ad
vitam fuit,
24in res, et4, ufus femper aliquid apportet movi,
aliquid moneat: ut illa, qua re fcire creda, nefciam,
424 tibi pataris prima, im experiumdo ut repudies.
2od mi evenit mumc. Nam ego vitam duram, quam vix;
' ufque adhuc,
ropei42 decurfo fpatio mitto: id quamobrem? reipfa rep
per‰ "
Facilj
A d e L p H 1: 361
Stelt u van dage luftig. D. Ick fie wel, de tijt brengt nu
fulcxf“TfJG moeten zijn: maer mergen $ het
riecken van dendach, gae ick met mijm foon nabuyten toe.
M. Lieverby nacht, denckick: als gyu van dage macr vro
lijck acn- stelt. D. End'ickfal die Snaren-fpeclfter vanhier
met my gints aen-flepen. M. Dan fultgy u vel gequeetem
hebben: Idaer mede fult gy 'eru foon 't cencmacl aen va[:
TTAecken: maeckt dat gyliaer flechts wel bewaert.
D. Ikfaldaer weltoe- sien. Ik falhem maecken dat sy van't
hooft tot de voeten, van over den heert te gaen metas en
fto; ende van maelen met meel. wacker beftoven zy.Daeren
boven, fal ick fe op't heetft van den dach laten stoppelen
im't velt raepen: ickfal haer foo gaerdoen braden, ende foo
swart verbramdem als een kool. M. Dat behaegt my wel:,
nu duncktmy dat gy wijs wert: dan moft gy noch u foon,
ofhy wilde ofniet, dwingen by haer te bed tegaen.
D. Lacbt gy moch met fiy Kat bent gygcluckig datgy
foo van conditie zijt? Ick heb defmcrt.
M. Oh! gaet gy noch al voort?
D. Daer me'e schey ick 'er uyt.
AM. Gaet danbinneh, ende laet ons den dach befteden, daer
toc fe is bessemt.
Vijfde Bedrijfs vierde Uyt-komen.
D E M E A.
D. lemantheeft oytfoo pertinentenftaetvanfjn leven
, of detijEvanjaeren, de gelegentheyt
vanfaecken, de ondervindinge brengt altijt wat nieuys me
dg. Ende doet u verftaen, dat het gene gy meyndewelte we
ten, nochtans niet en weet. Ende maeckt dat gy door proeve
1: omt te verwerpen'tgene daer gy te voorem aldermeeft van
Hielt. Dit is my nu gebcurt. Want ick mijn loop nu by na
ten eynde geloopen zijnde, lacte van nu af dat strenge
leven vaeren, daer ick my tot noch toe aen-gehouden
hcb. Vraegt gy waerom? Ickheb mctter daet Bevonden
Z 5 da;
362. p. TERENTII
Paclitate mihil esse homimi meliae, meque clementia. id
ffe verum, ex me, atque ex fratre curvis facile ess mo
fcere.
pritam illefuamfemper egit im otio, im comvivs:
Clemem, placidus, mulli l¾dere os, arridere ommibut:
sibi vixit: ssbi ssumptum fecit. omnes bene dicmmt, amant.
Ego ille agreffi, fata, triffis, ptrcus, traculemtus, temax,
IDuxi uxorem, quam ibi miferiam vidi? m. tti fil,
alia cura: porro autem, illis dum [ludeo ut quampluri
mate/7?
Facerem, contrivi im querando vitam, atque ¾tatem me
atz.
Numc exata atate hoc frufti pro labore ab s fero,
od/um. ille alter fine labore patria potitur commoda?
Illum amant, mefugitant: illi credumt comfilia omnia:
Illum diligunt: apud illum fumt ambo. ego defertu' fum.
Illum, ut vivat, optant, meam autem mortem expetam, fcj
licet.
Ita eos meo labore edacto: maxumo, hic fecit Gaos,
Paulo fumptu. miferiam omnem ego capio, hic potitur gau
dia.
24ge, age, jam experiamur porro comtra, & quid ego pof
/em
lande dicere, aut benigne facere, quamdo huc provo
caf.
Ego quoque meis me amari & magmipemdi poflulo.
$i id fit dando 44ue obfequendo, non pofteriores feram.
Peerit: id mea minime ref�rt, qui fum m. ttu maxu
mz/zf.
ACTUS
A D E l P H 1. 363
dat voor den mensch op aerde niet beter is, als gevocche
lijckheyt ende fachtfinnigheyt: De waerheyt daer van kan
befpeurenaen my ende mijn brocder. Mijn broeder
eeft altijt een stilende geruft levem gelest, altemets met
de luyden vrolijck zijnde, facht, vrccdfaem, yder in fju
vcfcn latende, en ydcr ccn vriendcljck aenicht thoonen
iE: Etcnde, drinckcnde, koftendocndc na sijn fin. Al dc
Wereft fpreeckt wel vanhem, elck. eem hecfERGITTIcf. Ick
alteremtegem bendcnboer, dem grimmcrt, den fuyr-beck,
denfpaer- brock, den taey-aert, den Ifegrim, Ick heb my
begeven tot den houwelijck staet: wat heb ick daer swae
righeyt in belecft! Ick heb kinderen gekregen. Nieuwe
forg! Voorders, dewijle ick mijnbeftdoe, om haer foo
vccl na te laeten als ick kan, heb ick mijn tjdt en levem
verfletem met goet byeen te schraepen: Epde nu in mijn
‡fgestooffe jicrcn. is dit den danck van alle mijne ar
beyt, dat fe my hacten: Den anderen krijgt fonder ar
beyt en moeyte 't gene een vader van sijn kinderen ver
wŠcht: Hem beminnenfy, van my loopenfe wech: hem
betrquwen sy alle haer aen- flagen; hem lieven fy; by hem
zijnfe beyde, my laetenfe alleen. Hem wenschen$
leven: na mijn doot verlangenfe, gelijck als blijckt. Soo hee
hy met kleyne koften haer herte gewonnen, daer fe met
mijn fuyren arbeyt zijn grootgem‰Û¢kt.Tckhebal de fva
Figheyt, enhy heeft de Wreugt.
'Tfˆ wclacn, laet ons nu voort gaen daer tegen eens befoec
ken, of ick me'e wel fou konhen vriendjck fpreecken,
en}de milde Maerten fpeelen, dewijle hy my daer toeberoept,
Ick focck mede vandmijne bemint ende geacht te zijn, is
dat mct geven ende met in volgen te do‘n, ick fal maec
ken dat ick niet achter leg.: Komt 'cr te kort, dat schcclt
my minft, die de outfte ben.
prjfle
------
364 P. TERENTII
ACTUS V. SCENA V.
S Y R u s, D s M E A.
S. HEus Demea, rogat frater, me abeau longius.
D. Quis homo? 6 Syre mofler, falve, quidfe? quid
agitur?
S. Rete. D. optume f (jam mumc hac tria primum ad
diali
Pr¾ter maturam, ‡ nofter, quid fit? quid agitur?
Servom haud imliberalem prabes te, & tibi
Lubens benefaxima. S. gratiam habeo. D. atqui Syre
Hoc verum eft, & ipfa re experuere propediem.
ACTUS V. SCENA V I.
G E T A, E) E M E A.
C. HEra ego huc ad hos provifo, quam mox virginem
aeccerfamt. fed eccum Demeam, falvos fies.
D. oh, quivocare? G. Geta. D. Geta, hominem ma
Axuma!
Pret esse te hodiejudicavi amimo meo:
Nam is mihi eft profecto fervus (petata fatjs,
Cui domimu¾ cur¾ eft, ita uti tibifem/7 Geta:
Et tibi ob eam rem,/ quid ufa vemerit,
JLubems bemefaxim.[meditor esse affabilis.
Et bene procedit. j G. bomus es, cum h¾c exiflumau.
p. Paulatim plebem primmlum facio meam.
ACTUS V. SCENA V I I.
®s c H 1 N u s, D M A, SYRUS, G E T A.
AE. Ogjgt; me equidem, dam mimi' fantas muptiaz
Stadens facere, in apparando conssmgmt diem.
D. Qgid
A D 1. p H r. 36$
;
Vijfde Bedrijfs vijfde Uyt-komem.
S Y R u s, D M A.
Sy. H$ Demea, u broeder bid dat gyniet te verre en
loopt. D. Wie heb ick daer? TO lieve Syre, ick
wensch u goeden dach. Hoe gaet 'et al? hoe vaert gyal?
Sy. Al wel. D. Dat's hcel goet. [Nuhcb ick, buyten mijn
natuyr. defe drie manieren van fpreecken daer by gedaen,
O l 1 E v E, H o E G A E T H E T A L? H o E v A E R
3Iy A L? ] gy thoont dat gygeenon-acrdgknecht cn
Zijt, ende ick bn genegen om“ g˜et te doen.
Sy. Ick weet 'et u danck. D. Maer in trouwen Syre, datis
waer, ende gy fult 'et eerfdachs metter daet bevindem.
Vijfde Bedrijfs fefte Uyt- komen.
G E T A, D E M E A.
G. V. Rouw, ickgae eens sien offe niet haeft de Bruyt ful
len laten haelen. Maer ickfie Demea daer. Goeden
dach. D. Ogy! hoe heetje oock.? G. Geta. D. Geta,
ickheb van dage in mijn hcrt geoordeelt, datgy cen perfoon
moet zijn van grooter waerd. want foo ‘• knecht, die"
forge draegt voor sijn meefter ofvroutv, gelijck ickaen u
hebt gemefckt, dic liceft, in mijifin, de pr—cfaluyt-geftaen
Geta. Ende daerom fal ick u geerne, als het te
wat goets dogn. [Ick pra&tifeervaft omfpraeckfaem tezijn,
ende 't gaet al sijntjes.]TTTT
G. Gyzijt een goet man, dewijle gy 't foo verftaet.
D. Ick krijg (oo metter tijt het grauw aen mijn zijde.
Vijfde Bedrijfi fevende Uyt-komen.
AE s c H 1 N u s, D E M E A, SYRUS, G E T A.
AE. D'; volck plaegt myschrickelijck, die, met alte veel
ceremonien orntrcnt de Bruyloft, dem dach tcn cym
de brengen alleem met toc-bcreyen,
2. Hoe
366 P. TERENTII
D. Quid agitur Aeschime? Ae. hem pater mi, tu hic eras? 
D. Tuus hercle vero & amimo, & matura pater,
gui te pla quam oculos hofce. fed cur non domum
Uxorem accerfis? ®. cupio: verum hoc mihi more e?,
Tubicima, & hymen¾um qu cantent. D, eho,
prim' tu huic femi aufcultare? Ae. quid? D. missa hac face,
Hymemaum, turbam, lampadas, tubicima:
Aeque hanc im horto maceriam jube dirui
ggamtum poteft, hac tram fer, umam fac domum:
a; amfaluce & matrem & familiam omnem ad not. ®. pla
cea'
pater lepidissme. D. euge, jam lepidus vocor.
Eratri ades sient pervi: turbam domum,
4dducet, fumptum admittet: multa: quid mea?
Ego lepidus ineo gratiam. jmbe munc jam
Dimumeret illi Babylo viginti mima.
Syre, ceffa ire, ac stcere? S. quid ergo? D, dirue:
Tu, illa, abi, & traduce. G d tibi Demea
Eemefaximt, cum te video moftrafamili¾
Tam ex amimofatum velle. D. dignos arbitror.
Tu quid ais? Ae. /“c opinor. D. multo re&tiu' esf,
ggam illam puerperam munc duci huc per vuam
®grotam. ®. nihil emim vidi melius, mi pater.
D. Sic foleo. fed eccum Micio egrediturforas.
ACTUS V. SCENA V l I.
M I c I o, D E M E A, Ae s c H 1 N u s.
[M. Igit; frater? ubi ˆ efi? tu jubes hoc Demea?
D. Ego vero jubeo, & hac re & als ommibus
ssgam maxume umam facere nos hanc familiam;
colere,
|
A D E L p H 1. 367
f/
zo. Hoegaet'et al Aeschine? Ae. wel! Vader lie, had ick
u daer? D. Ia trouwen, ick ben u vadcr, en van geboor
te, en van herten, dicu liever hebbe als mijn eygen oogen.
Maer waerom laet gy de Bruyt niet t' huys haelen?
®. Ick bender graeg toe: maer liet schort aen die op de
ficuyt fou fpeelen, ende het Bruylofts-liet fingen. D. Hoor
eens: wilt gy na my ouden fuffert eens luyfterem? Ae. Wat
is dat? D. Lactal dit fpul vaÛien, Bruylofts gcfang, toort
fen, Heuyten, enal dat gefnor, en laet hier achter in den hof,
sijn beft de schuttingflechts om verre fmijten, ende ¢g; de
Bruyt dat henen over: maeckt eenhuys vamde tivce, haelt
dc moederen t' heele gefim hiert' huys. ae. Dat is na mijn
fin gepraet, mijn foete vader. D. [Dat gaet wel: nu heet
ick S o T V A D E R. Mijn broeders fiuys fal open leg
gen: hyfal een hoopen volcx t' sijnent t' huys, en groote ko
ficn op sijn hals halen. Wathebik'er me'c te doen:Menfeyt
ondertufschen, Socte vader, tegen my, em ick bchael danck.
Het fal Micio mu trel te pas,&omnem tpeer te feggem. Lact Ba
byl6 hem datelijck een paer hondert kroonen toe tellen.]
Waer wacht gy na Syre, dat gy niet henengaet en doet 'et?
Sy. Watfouick docn? D. De schuttimg afbreecken. Geta,
gaet gy en brengt het vrou-volckover. G. Demea, het moet
welgaen, dewijl ick fie dat gy ons huyf-gefin foo van her
tenzijt toe-gedaen. P. Ick achte dat gy't alle waerdig zijt.
wit fegt gy'er af Aeschime: ®. Ick v�”fta 't me'efoo.
AD. Hct is feclbcter, dan dat men de ficcke Kraem-vrou nu
fou gaen leyen over fract. ®. Het is denbeften raet, vader
lief, die ick mjm levem heb geweeten. D. Soo ben ickge
went te doen. Maer fiet, Micio komt daer voor de deur.
Vijfde Bedrijfs achifle Uyt-komem.
M 1 c 1 o, D E M E A, ® s c H 1 N u s.
AfW Il mijn brocderdat foo hebben: waeris hy prprel,
Demea, is dat u begeercm? D. Ia't, ende voort dat
wy in alle manieren, foo in defe faeck, als alleanderen met $
huyf
368 p, r R E E N t I I
colere, adjuvare, adjungere. Ae. ita quafopater.
M. Haud aliter cenfeo. D. imo hercle ita mobˆ decet.
primum hujua uxoris eft mater. M. quid poflea?
D. proba & modeffa. M. ita ajumt. D. natgrandior.
M. scio. D. parere jam diu hac per anno:  poteft:
AVec, qui eam; ess: fola eft, M. quam hic
rem agit?
D. Hamc re aquom ef ducere, & te operam. fiat, dam e
M. Me ducer autem? D. te. M. me? D. te in4uam. M. An
eptus. D. sstu ss homo,
Hjcfaciat. ®. mi pater. M. quid? tu autem huic afime au
fcultas? D. m“hil agis.
Ajeri aliter mom poteft. M. deliras. AE. fine te exorem mi
pater.
M. Imfam‰? aufer. D, age, da veniam filio. M. fati' fa
naza es?
°go novum marita ammo demum quinto &3 fexagefimo
Fiam, atque amum decrepitam ducam? ad me est� auctores
muhu?
®. Fac, promiss ego illˆ. M. promiffi autem? de te largitor
puer.
D. Age, quid, fi quid te majus oret? M. qu non hoc/”r
7/243/a//afa?.
D. Da. veniam, ®. me gravere. D. fac, promitte. M. mem
omstt/s?
AWifte exorem. M. vis hac quidem eff. D. age, age, prolixe
Micio.
M. Etss hoc pravom, ineptum, abfurdum, atque aliemum 2
Uara?sseaz
Videtur;/svos tamtopere issuc voltis, fiat. ®. bene facis:
Merito te amo. D. verum quid? quid ego dicam? ho comfit
quod volo.
. guid
|
A D E L P H I. 369
/
,//
huyssgefin vereenigen, haer 1. in eeren houden, helpen, toe
voegen wat wy mogen. ®. Iavader, daer bid ick om..
M. Ick heb't niet anders voor. D. Ia doch, foo betaemt
het ons. Voor eerft, het is defesijn schoon-moeder.
M. Wat wilt gy daer me'efeggen? D. Een vroom en ge
schicktc vrouw. M. Soo feggen deluy. D. Alvry out.
AM. Ick weet 'et wel. D. ATlang, wegen haerjaeren, buy
tem haer kinder halen: Daer is niemant die na haer om-fiet;
fy is als alleen im detterelt. M, Watheeft defe man voor?
D. Gy behoort haer te trouwen; en gy, Aeschime, moet
daer de hant aen-houwen. M. Ick trouwen! D. Gy.
AM, Ick? D. Gy, fegick. M. Gy zijt fot. D. Alsgy,
®sshine, de'et gelijckgybehoort, Miciofou't doen. ®. Ey
v‡der! M. Wat! gyfel luyftert gy na fulck een praet?
D. 'Tis niemendalten kananderfetzijn. M. Gy fuft.
Lieve vader, laet u gefeggen.
AM. Bent gy met de kop gqul Maeckt u van hier.
D. Ey docb, doet het ufoon te gcvalle...
4. Ick geloofniet of gy zijt d61. Salick nu eyndelijck,
$p mijnvijf-en-tfeftichfte jacr ouderdoms, eerft Bruygom
; aen werden, en trouwen een oude bes? Wilt gyl, my
iat raden: ae. Ey doet 'et: Ick heb'thaerbelooft.
A4. Belooft noch me'e? Geeft van't uwe, bengel.
D. 'Tfa, wel aem, en ofhy yet grooters van u begeerdc?
A4. Als ofdat niet foo groot was, als 't wefen kan.
D. Doct sijn fin. ®. Maeckt geen swarigheyt.
D. Nu doet 'et, belooft 'et.
JM. Laetje mijn niet met vre'en?
®. Niet, of wy moeten het woort hebben.
AM. Dat is gewelt in alle manieren. D. Luftich, luftich
uyt de borft, Micio.
M. Alhoewel my dit een verkeerde, fotte, ongeriemde
faeck, ende vreemit van mijn humeurendunckt, dewijlegy l.
lret foo feerbegeert, ick fˆl't doen..-T. '
®. Gy doet w‘l: met redenhebick ulief. D. Maer nu, [wat
fal ickvoort feggen: nuhet tot noch toe al namjn fingaest:
A a Wat
.
37o P, TERENTII

ggia mumc quod reftat? Hegio cognatus his eft proxumus,!
affimˆ mobis, pauper. beme mos aliquid facere illi decet..
M. Quidfacere? D. agelli eft hic fub urbe p. tulum, quod
. locita foras:
Huic demus, qui fruatur. M. paulum id autem? D. / mul
.-. tum fet,
Faciumdum ef“: pro patre huic eft, bomus efi, nosser ess, rete
datur,
Poflremo wom meum illud verbum stcio, quod tu Micio
Eeme & fipiemter dixti dudtum: vitium commune ommi
am e};,
god mimium ad rem im femeft attemti fumus. hanc macu
lam mos decet
Effugere. dilum eff vere, & re ipfa fieri oportet, Micio.
M. Qgid illuc? dabitur quandoquidem hic volr. ®. mi
pater.
Ib. Numc tu mihi germamus es pariter corpore & amimo.
M. gaudeo.
D. sao/ibi gladio humc jugulo.
ACTUS V. SCENA I X.
SYRUS, D E M E A, M 1 c 1 o, AE s. c h 1 N u s.
S. T4&1um ess, quod juffi Demea.
D. Frugi homo es, ego edepol hodie mea quidem fem
. temtt4
'iudico, Syrum fieri aquom liberum. M. iffumc berum?
Qgodnam ob fatum? D. multa. S. ‡ nofler Demet, adepal
vir bom' es: '
°go iftas vobˆ ufque ˆ pueris curavi ambos fedulo.
2ocuu, monui, beme pr¾cepi femper, qu¾ potui, ommit.
Ib. Res apparet. & qudem porro, obfomare, cur fide
3c0r
' A D 1. p H r.. 37$
watfal't wefen van de reft Hegio is defe luyden na Neef,
nu ons aen-gehouwde vrient, e™ mah van klyne middelen:
wy nocten hcm wat te goede doen. M. Wat fou men
hem docn? D. Gy hebt hiereen b-etgen lants leggen on
der de stadt, dat gytchuyr laet gaen. Laet wyhem dat ge
ven om sijn geriut dier af te trecken. M. Is dat een bcet
genfeecker? D. Is't wat veel, het behoort even-welte
zijn, het is de Bruyt, als haer vader geweeft. 't is cen eer
fijck man, ende gaet ons nu aen, h�t ifferwelaenbefteet.
Eyndelijck, wilick miy nu met dat woort behelpen, 't welck
gy fius wel en wijfelijckfpraeckt. 'Tis een gemeen gebreck
dat wy in deri ouderdom wat al te dcun op den tas letten:
van defe vlackebehooren wy šTisTuyveFte houden; gelijck
het vel, emde met waerheyt is gefeyt, foo moeten wy oock
fulcx metter daet doen bljckgm.
M. Seer wel dan, men fal't hem geven, Aeschime, dewijl
Demea dat foo begeert ae. oja, vaderlief. D. Nubent
gy beyde met lijfen ziel mijn vollebroer.
24. Het is my lief. [ D. Ick steeck hem met sijn ey
gen mes de keel af.]
Vijfde Bedrijf, negemde Uyt-komen.
.
S Y R u s, De M E A, M 1 c 1 o, ® s c H 1 N u s.
Sy. Emea, ick heb gcdaen 't gene gv mv belaft hebt.
A). D; zijt eem deg�ijck j; foo veel
als ick'er in te feggen hcb, ick verftae datmen Syrus behoort
sijn vryheyt hederi te schencken. M. Hem sijn vryheyt?
Wat heeft hydoch gedaen? D. Veelfraeye dingen.
$y; O liev Dem‰, gy zijt fecckefeeri goet`man. Ick
heb voor u twee foone, van datfe noch kinderen waeren,
altjt, n‡ mijn vermogen, gocde forge gedragen.. Ick
hebfe onderwefen, verifiaent, goedclesien altijt gegeven
't beft dat ick konde.
2.Hctblijkt: endcnoch daerenbovenlussigtcMer& tegacn:
A a 2.
eem
37 P. T; E: R: E N T 1 
Scortum adducere, apparare de die convjvium: '
AVom ager, homumus hac fumt officia. S. 6 lepidum ca
t!
D. Possremo hodie impfaltria iffa emunda hic adjutor fuit,
Hic curavit: prodesse quom ess: al meliores erunt:
Demique hic volt fieri. M. vim tu hoc feri? Ae. eupio.
M. f quidem
Tu vˆ, syre eho accede huc ad me, liber efto. S. bene
facˆ;
ommbu' grattam habeo, & feorfum tibi praterea Demea.
D. Gaudeo. AE. & ego. S. credo. utimam hoc perpetuum.
fiat gaudium, ut
Phrygiam uxorem meam uma mecum videam liberaw.
,.. D. optumam
A/ulierem quidem. S. & quidem mepoti tuo hujae filio
Hodie primam mammam dedit hac. D. hercle vero ferio,
siquidem primam dedit, haud dubium quim emitti equom
/et.
M. ob eam rem? D. ob eam: poflremo ˆ me argentum, quam
ti ess, ssumuto.
S. D tibi Demea ommes femper omnia optata adferant.
M. Syre, proceffjti hodie pulchre. D. /iquidem porro Mi
Ca0

Tu tuum officium facies, atque huic aliquid paulum pr¾
armatap¾
Pederis, umde utatur. reddet tibi ciro. M. ifioc vilius,
®. Frugi homo eff. S. reddam hercle, da modo. ®. age pa
ter. M. poj comfulam.
D. Facier. S. Þ vir optume. ®. ‡ pater mi feffivif.
/me. <
M. <si; fac qma res tam repente mores mutavit zu-,
os i
ggod
: A D E I. p. H. I.: 373
cen fnolletje met cenig fnaren-gefpeltoe te brengen, Een
maeltijt by dage aen te rechted: dit allcs is geeni gemeen
mans werck. I Sy. O foete man!
D. Eyndelijck, heeft hy noch van dage die Snaren-fpeel
fter helpen koopen: hyheeft 'et befteit; men behoort hem
wat goets te doen; anderen fullem daer om te degelijcker
vijn; daerenbovem't is defe manfijm fin.
AM. Ift u fin Aeschime? ®. Ia't, vader.
A1. Dewijle gy't dan foo begeert, kom hier Syre, uvry
heyt is u geschoncken.
Sy. Oh! gy doet foo wel, ick bcdanck u al t' famen, en
de u noch int byfonder Demea.
D. Ick bcnbly; vam utem tvegem. ®. Ick oock.
sy. Ick geloof'et feer wel. T Maer oh! of defe vreugt
volkomen waer, dat ick mijn huyfvrou Phrygia mede in
vryheyt geftelt mocht sien.
D. Iatr—uwen een degelijck vroumens. Sy. En sy heeft
van dage den jong gebooren foon van Aeschinus, de cerfte
mem gegeven. D.TBy loo, in allen ernft, is dat waer, foo
iffer geentwijfel aen, offy moet mcde vry gelatenwerdcm,
AM. Daer- om feecker.
D. Ia daer-om. Eyndclijck, foo vecl gelts als dŠer aen
hangt, kunt gy van my ontfŠngen.
Sy. O Demea, den Hemel wil u altijt alle u wensch laten
toe komen. M. Syre, gyzijt van dage al dapper voort-ge
fet. D. Indien gy trouwen, Micio, noch doet, gelijck gy
behoort, dat gy hem wat gelts op de hant geeft, om fich
daer mede te geneerem, hyfal't u haeft weerom geven.
M, Hy fou my foo veeials dat niet toe-paffen, ®. 'T is
cen fuynich man, vader.
Sy. Ick fˆl't gewiff�lijck weder geven, leent het my maer,
®. Ey vader. M. Ick{alder myopbedencken.
P. Hyf“l't vel doen, weeff tevreedem. Sy. Gy zijt de
befte man van de werelt.
®. O mijn gantsch vriendelijcke vader. M. Maer Demea, wat
us dit? watuwe zedenfoo onverficns hecft verandert?
A a 3 Wat
374 p. TERENTII
ggod prolubium? qua ifec fubita e largitau? D. di
cam tibi.
vt id offenderem, quod te ififacilem & feffivum putant,
Id mom fieri ex vera vita, meque adeo ex aquo & bomo,
Sed ex affentando, imdulgemdo, & largiemdo Micio.
©'unc adeo, /? ob eam rem vob� mea vita invifa eff Ae
schime,
2uia momjuffa injufta prorfus ommia ommimo obfequo:
AMiffa facuo, effumdite, emite, facite quod vob‰ lubet.
sed / id volta potius, qua vos propter adolefcentiam
Mimu' videtur, magis impenfe cupitˆ, confulitis parum,
Hac reprehendere, & corrigere me, obfecundare im lo
C0;
AEcce me, qui id faciam vobis. ®. tibi pater permitti
ampa 5
pla, fcis, quid fa‰o opus eff. fed de fratre quid fet?
D. /imo
Habeam. finem in fac faciat. M. ifue recte. plau
dite.
1P. T E.
---

A d l H r. 375
Waer komt defe overdadige mildicheyt, endehiclijckeli
beraelheyt van daen?
D. Ick fal't ufeggen. Ick heb u willen thoonen Micio,
dat men u gocdertieren cn vriendelijck moemt, t' felwige
niet en geschiet uyt cen kracht van wel lcven, noch oock
mct recht, of reden; maer uyt fiatterye, veel toe-laten,
mildelijck geven. Ende, w ick u nu wat feggen Aeschi
ne, indienlick u 1. daerom over de hant ben, om dat ick
ul. niet in alles, oft' recht, of onrecht is, t' eenemacl in en
volg, foo wil ick ulaten begaen; verqui(t, lorft, maeckt 'et
na u fin. Maer wilt gy liever dat (in faecken, daer gyluy
dem, om u jonckheyts wille, blint inzijt, ende van ubegeer
lijckheden sterck gedreven, onbefinnichte werck gaet) ick
u 1. berifpe, beftiere, ende als het te pas komt, dock u fin
volge: fiet, hier ben ick gereet om foo te doen.
®. Vader, wy laten u t'eenemael begaen: gy weet beft
hoe't behoort. Macr aengacnde myn broeder. hoefal't
daer me'ezijn?
D. Ick ben te vreeden, laet hy fe hebben, endaer me'e
een eynt maecken.
®. Dat is goet. Klapt inde handen jndiem m't spel be
haegt heefe.
A a 4 P H O R.
:
377
P. T ER EN T
P H o R M I o.
A CT A LU D IS ROM A NIS, L. PO
ST U M IO A LB IN O, L. COR N EL IO ME
R U L A, AED I L. CU R. E GE R E L. AM BI
V I US T U R PIO, L, A TTI LIUS PR MEN E
ST IN US. M O D OS F E CIT F LA C C US
CL A U D. T I BI I S IM PAR I B US. T O TA
G R AE CA A P O L L O D O R U E PI DI CA ZO
M E NOS. FA C TA IV. C. FAN NI O, M. V A
L ER I O CO SS.
Persona.
PR O L O G US P HAE DR I A adole
PH O RM I O para- scens.
situs. D A VU S servus.
DE M I PH O senex. S OP H R ON A nutrix.
ANT IP HO adole- NAU S I ST RATA ma
scens. UITOIla.
GET A servus. H E GIO, ad
D OR I O leno. CR AT 1 NU S, 4. "¡
CH REM ES senex. CR IT O, Cat1,
Persona muta.
D OR C I UM ancilla.
PHANIUM adolescentula.
A a 5. Pao:
37$ P. TERENTII
¯ R o L o c u s.
pPo‘ta vetus po�tam mom potess
Retrahere‰ftudio, & tramfalere hominem in ofium;
Amaleditis deterrere, me fcribar, parat:
ggj ita dititat, quas avtehac fecitfabulas,
remui esse oratione, & fcriptura levi,
guia mufquam imfamure fcripfit adolefcemtulum
cervam viderefugere, & fecari canes,
'Et eam plorare, orare ut fubveniat ssbi.
ggod / imtellegeret, olim cumstetit nova,
.48toris opera mag� fetiffe, quam fua:
AMjmu' multo audaciter, quam l¾dit, l¾deret;
Et magi' platerent, qua feciffetfabulas.:
Numc/” quˆ eft, qui hoc dicat, aut fic cogitet,
vetu'/po‘tae mo laceff“ffet prior,
Anullum invenire prologum potuiffet movum
Quem diceret, mifi haberet, cui malediceret:
I /ibi refpomfum hoc habeat; im medio ommibua
palmam esse pofitam, qui artem tra“amt muficam.
Ille adfamem humc abftudioftuduit reicere: '
Hic refpomdere voluit, mom lacessere.
peneditˆ ss certaffet, audiffet beme:
ggod ab illo allatum e$t, fibi id esse rellatum putet.
ADe illo jamfiwem faciam dicundi mihi,
peccamdi cum ipfe de fe finem mom facit.
xvumc quid velim, amimum attendite. apporto movam
AEpidicazomewom quam vocamt Comaediam
Graci, atimi Phormionem momimamt 3.
CJg“a prima parti qui aget, & erit Phormio
®ara:
.- 379
P H o R M 1 o
verduytft.
PR o L o G offe pro o R- R  Ã É.
Ndat d'agaendc Poet, den Onfen van het dichtet.
niet heeft kšnnen te rughouden, ende bewegen om fick
totledigheyt te begeven, fšo leythy 't nudaer šp aen, om
hem do—r qualijckTfpreecken af schrick te veroorfaecken;
feggende dat de Comedien die Terentius tot noch toeheeft
gmaeckt, schrael zijn van woordcn, ende fober van stijl,
…m dat hyjwyf nergens een jongmati in-brengt, die iu
phrenefie ofdollucheyfTeen Hert fiet loopen, dat vande hon
den gejaegt zijnde, weent ende hem bid omhulp., Indier;
onf'af. guaftige party wilde verftaen, dat def Comedi
(daer hy fulcÛ eem mis-flach im heefe begaem.) eerft uyt-ko
mende, stŠnt gehouden heeft, meer do—r toe-doen van den
Speelder, als Wan den Dichter; hyfou foo stout niet te werck
gaen met schelden, als hy nu wel doet; Ende sijn Comedien,
die hy maeckt, fouden aengenamerzijn. Voorders, foo ye
mant mocht feggen, ofdencken, dat, indien den Ouden Po
�et den Nieuweniniet had getergt, defegeem voor-redenfou
de hebben konnenuyt-vinden, alshyniemant en had wien hy
over de hekel mochthalen; die neme dit voor antwoort, dat
allen die fich in't dichten oefenen, de Prijs evenschoonbe
hoort teftaen. De Partye daeremtegem hceft den onfenge
tracht, vande kunftaf-kerig te maecken, ende tot armoedc
tedoen vervallen. T R  1 u s ˆ niet voor-barig im'e
schelden, maer heeft maer willen antwoorden.Indien dem am
derem had vo˜r-gegaen met wel tefpreecken, menfoude wc
der van hem vel gefproocken hebben. Hymach rekenen dat
hy met gelijcke munt, als hy uyt-gegeven had, betaelt is, Ick
fal daer medeaf. laten van hem tefpreecken, daer hy docb aem
fjm kame geen eynt maeckt van qualijckte doen. Merckt nu
verderwit mijnineyninge is. Ickbrengute voorschijn eem
nieuwe Comcdie, die de Griecken noemen E p 1 D 1 c a z o
m e N o N: de Latiniften gewenfe den naem van PH o R m 1 o,
om dat Phormio den Schuymer, de mceftc party hier H; te
Pce
386 P. TERENTII
Parafitur, per 4em re geretur maxume.
Voluntas voftra/ ad po‘tam accesseri,
Date operam, adeste 4quo amimo per/lemium;
A'e/mil, utamurfortuma, atque u/fumus,
Cum per tumultum mofler grex motus loco e,
2gem atoris vurtus nobis reftitut locum,
$onit</“ae voflra, adjutans, atque aquamimitar.
ACTUS I. SCENA I.
D A v u s,
D. A Aficusfummus meus, & popularis Geta
Here ad mevemit: erat ei de rariumcula.
Iam pridem apud me reliquum pauxillulum
AVwmmorum: id ut conficerem. confeci: affero.
sam herilem filium ejus duxiff� aua;,
Vxorem: ei credo mumus hoc conraditur.
Qgam imique comparatum eff, qui mimus habemt,
Ut femper aliquid addant divitioribus.
2god ille unciatim vix dememfo defuo,
suum defradams gemium, compersse mjfer,
'Id illa univerfum abripiet, haud exiftumams:
2ganto labore partum. porro autem Gez,
Ferietur alio munere, ubi hera perpererit..
Porro alio aatem, ubi erit puero matalˆ dies,
Prbi imitiabunt; omne hoc mater auferet:
puer caufa erit mittumdi. fed videon' Getam?
ACTUS I. SCENA,
G E T A, D. A v u s.
G. Sj4uaret rufus. D. prafio ess, define. G. oh,
4go obviam conabar tibi aie. D. accipe, hem:.,
. ' Le”um


P H o R. M 1 o. 38r
fpeelea, ende door hem de fˆeck meeft fˆlwerden gedre
ven. Jndien uwe goedc genegentheyt tot onfem Poeet is
ftreckende, foo koint onstehulp. Brengttoe in stilligheyr
eengunftich herte, op dat wy niet komente vaeren, gelijk
wy eens gevaren zijn, dat onfe Compagnie door het geraes
datter omtftomt, geen stant kondehoudem, als wanneer doch
de gauwicheyt vande meefter van 't fpel, ons wederom in
poftuyr heeft ; it, met hulp van uwe goedertierentheyt
ende redelijckheyt.
Eerfie Bedrijf eerfie Uyt-komen.
D A v u s.
/). M€. fpecialen vrient ende lantf-man Geta was gi
fteren by my, om een weynich gelt, dat hy nšch
van overlang.Wegenreen rekeninxk�n, aen mygoets had; tcn
eyndeickt'fclwige foude uyt-maecken. i“ heb't byeeti
gkregen, ende draeg'et nu met my. Want ick hoor dat
jns Heeren fooneen vrouw heeft getrouwt; voor de welc
ke, ick geloove, dit tot cen ver- gering wert by een ge
schraept.Ð Hoe ongelijck is het inde wereltgeschŠpen, dat T
die ¡±±¡55en, ‰ltijt haer rijcker noch wŠt moetentoe
geven! Dat diem armen hals van sijn dagelijxe portie by,
kleyne beetjens uyt sijn mont, ter mauwer noot heeft ver.
fpaert, daer (al {y tessens me'e deur-gaen, fondereens te
dencken hoe fuyr het gewonnen is. I, Voort fal Geta daer
na noch een anderen flach opden hals krijgen, metyet te.
mocten geven, als de vrou in de Kraem fal komen, epde we-,
der als'tIkiptjaerich fŠlzijn, als men het fal gaen fpcenen
darTalde mocder aI me'e gaen strijckcn, endc dat op de.'
naem van 't kint. Maer fie ick Geta daer niet? '
A erfte Bedrijf ttvcede Uyt-komen. ' ' ' '..
.. G T a, D A v u s.
(}. I¢; een met root hayr na my komt vragen.,
D.! Hou op! hier is de manfelfs.
G. O! Daye, Ick meynde utegcnte gcn. D. Houdaerfiet;
het
--
38 p. TERENTII
Ietum eft, comveniet mumerus, quamtum debui.
G. Aemo te, & mom meglexiffe habeo gratiam.
D. Prafertim, ut mumc fumt mores; adeo res redit:
$i qaˆ quia reddit, magna habenda eff gratia.
Sed quid tu es triss‡? G. ego me? mefc‰ qu‰ im me
tu, &
Quanto impericloffma. D. quid iftue e$? G. fciet,
JModo ut tacere possis. D. abi/, infciens;
Cuja tu fidem im pecumia perfpexerˆ,
Verere ei verba credere? ubi quid mihi lucri eft
7'e fallere? G. ergo aufculta. D. hamc operam tibi dico.
G. Semi moflri Davefratrem majorem Chremem
Avofm' 3 D. quid mi G. quid? ejua gnatum Phadriam?
D, Tamquam te. G, evenit, femibus amboba fimul,
Iter illi im Lemmum ut esset, moflro im caliciam
ad hofpitem amtiquom. ˆ fenem per epifiola,
Pellexit, modo mom momreˆ auri pollicem.
D. Cui tamta erat res, & fupererat?TG. dessmam:
Sic eft ingemium. D. oh, regem me esse oportuit!
G. abeuntes ambo hic tum femes me fil,
relinquumt qua/? magiftrum. D. 6 Geta, provinciam
Cepifti duram. G. mihi ufas vemia, hoefcio.
JMemimi relimqui me deo irato meo.
capi adverfari primo: quid verbŠ opu'ft?
Semi fideli‰ dum fum, fcapulau perdidi.
D. Wemere im mentem iflhad mihi: mamque imfeitia e,
fdvorfum ssimulum calces. G. caepi his omnia
Aacere, obfequi quae vellemt. D. fcifl“ uti foro.
9. Nofter mali mil quidquam primo. hic phadria
Contimuo quamdam macius eft puellulam
thriffriam: hanc amar� fˆpi, perdite,
P H o R M 1. o. 385
hetis uyt- gclefen gele: daer fal essen foo veel zijn als ick
u schuldig ben. G. Ick heb u lief endebcdanck u datgy
niet vcrfuymichzijt geweeft. D. Namentlijck, na dat hct
nu ondcr de nensche toe-gaet: het is foo verre gekomen,
dat foo yemant yet wederom geeft, menhem grootendanck
heeft te weten. Maer hoe fiet gy foo bang?
G. Ick? Gy weet niet in wat vFeefeende pcrket ik my vinde.
D. Watis dat? G. Gy fult 'et hoorep, indiengy maer swij
gen kunt. D. Loop, bloet: Wiens getrouwigheyt gy acn't
gelt hebtgefpeurt, vreeft gy diem Woorden toe te betrou
Wcn, daer ick geen profijt v‡n foude hcbben, u bedriegende?
G. Hoort dantoe. D. Ikfal dcs mijnbeft doen, ik belšoft tr.
G. Kent gy Dave, onfen oudem mans ouwer broeder Chre
mes wel? D. Sou ick niet? G. Oockwel sijn foon Phr¾-,
dria? D. Soo wclalsu. G. Het heeft foo willen zijn, dat
beyde defe oude manncn tessens ecn rcys voor hadden, Chre
mes na Lemnos, ende den onfen na Cilicien, by sijnen ouden'
vrient, diehcm met brieven derwaerts had getroont, hem be-'
lovende bykans goudebergen. D. Een man van foo groo
te, ja over groote middele? G. Ey swgt doch, foo is de
man van conditie. D. Wats! Ick hadeen rijck man be-;
hooren te zijn. G. Bey d' oudeluydenlieten my doen hier,
als op-siender over haere foonen. D. O Geta, gy nampt
cem swaren laft op u schouderem. G. Ick weet 'et wel. Het
is my foo te beurt gevalien: ick dacht 'et wel, als sy my
hier licten, dat ick van den duyvel droomen fou. Ick wilde
in't ccrft de Jongeluyden wat tegen gaen. Maer (watw
ick veel feggen?) dewijle ick dehouden man wilde getrouw
zijn, foo gafick mijn schouderen ten beften.
D. Dat docht ick wel: want wat onwetenheyt is dat, dat
men tegen ecn prickel wil stooten?
G. Soo stcldeick my voort, om haer alles liever na de fin.
te doen, ende in te volgen.
P. Gy wift de heuyck a de wint tehangen. G. Den onfen
nam int cerfie geen quaet voor. Maer Phaedria kreegterftont '
ccn Snaren-ffcclflcf by 't hoofe, dacr wicrd' hy op verfo::
Sy
384 P. T E rentii
Ea ferviebat lemomi impuriffimo:
Aeque, quod daretur quidquam: id curaram? patres.
Reftabat aliud mihil, miff oculospafcere,
Seclari, im ludum ducere, & reducere:
Nos otiossoperam dabamus Phadria.
In quo hac difcebat ludo, ex adverfo ei loto
7'omfirima erat quadam. hic folebamus fere
flerumque eam opperiri, dum imde iret domum.
Interea dum fedemus, illi imtervenit
4dolefcem quidam lacrumams: mos mirarier:
Rogamus, quid/t. mumquam aque (inquit) ac modo
pauperta mihi omus vifum eff & miferum, & grave.
.Modo quamdam vidi virginem hic vicinia
Miferam, fuam matrem lamemtari mortuam,
°a/ra erat ex advorfo. meque illi benevolems,
seque motus, meque cogmatus, extra umam amiculam,
2ufquam aderat, qui adjutaret fumus. miferitum eff.
Pirgo ipfafacie egregia. quid verb‰ opu'ft?
commorat omme mos. ibi comtimuo Amtipho,
Joltˆ me eamus vifere? aliur, cenfeo,
Eamus, duc mos fodes: imus, vemimus,
Videmus. virgo pulchra: & quo magi' dicer&,
AVihil aderat adjumemti ad pulchritudinem.
Capilla paffue, mudua pes, ipfa horrida:
ILacruma, veftitae turpis, ut, mi vis bomi
Im ipfa imesset forma, hac formam extingueremt.
'ille, qui illam amabatfidicimam, tantummodo
Satis Jcita, imquit: moffer vero. D. jam fcio:
44re c¾pit. G. fcim quam? quo evadat, vide?
foffridie ad amum re&a pergit: obfecrat,
'U'/i j faciat copiam.Illa enim fenegat; 1
-Aeqae
|
P H o R. M I o.: 385
Sy diendeby een feer vuylenroffiaem: en dem armem kneche
hˆd niet om te geven. Dat hadden de Vaders aemtveer zjde
foo beftelt. Daer viclanders niet te doen, als d'oogen te vcr
klaren, op te paffen, alt ss yt-gimg, haer uyt, end' in het
AMufjc& school te geleyden. Wy amders niet te doen heb
benide, hielpen Phaedria im dit tperck, Tegen oyer de placts,
daer sy leerde, was cen Barbiers winckel: daer waeren wy
gewoon haer gemeenlijck op te wachten, tot dat fyuyt ht
school nae huys fou gaen. Het gebeurde dewijle wy daer
faten, datter een jongman ondertufschen in komt, wee
nende: wy des verwondert, vragen watter te doem was. Noyt
(feyd'hy) heeft my d' armoedefoo swaeren, en deerlijck�n
laft gedocht te zijn, als daer terftoat. Ick hebdaer een ar
me dochter hier inde buyrt gesien, treurende over haer moe
der, dewelcke doot was, ende tegen haer over stont. Syhad
noch vrient, noch maeg, noch cenig goet-hertig mensch,
die haer het lijck hielp beforgen, anders als een 6ut besjen
alleen. Ick kreegmiede-lijden (feyd- by) de dochter flss
zijnde uytermateri schoon. Wat vilick veelfeggen? hy
maeckte ons al t'famen gaende. Antipho foo stracx, kom
(feyt hy) willen wy cens gaen sien? den anderen, ick vint
goet, laet ons gaen, brengt'erons cens by. Wygaen henen,
wy komen daer, wy æ. " proortvaer, een schoon beelt!
Ende te meer; daer was niet omtrent dat haer kšnde helpen,
om te moyerte schijnen; het hayr los om 't hooft, fyb‡rre
voets, ongehavent, beschreyt, leelijck gekleet; foo dat, ten
waereen kracht van schoonheyt by haer waer geweeft, fulck
cen geftaltenis de felvige foudehebben vernietigt. De min
naer van dc Snaren-fpeelfter feyde, foo flechtjes hecn, sy is
moygepocg.. Maer onfe knecht! ., 
Ick he 't al wech: hy is op haer verlic(t geWor
em..,. v
G. Weet gy hoc Merckt doch waer't op tiyt komt.
S' anderend‰Ûchs gaet hy regel-recht nae 't oude wijf
toe, ende bidt opr hoo&fifte`haer te mogen tot sijn wil
hebben. Maer sy feyde, geenfins.,.,,. v
B b Oock
386 P. TERENTII.
Avequeeum equom aitfacere, illam civem esse Atticam,
Aomam, bom‰ progmatam. Si uxorem velit,
Lege id licere facere: /sm aliter, megat.
AVofler, quid ageret, nefcire, & illam ducere
Cupiebat, & metuebat abfentem patrem.
D. wom, ffredffet, ei patervemiam daret?
G. Ille imdoratam virginem atque ignobilem
paret illi? mumquam faceret. D. quid fit denique?
G. Quid fiat? eparasstus quidam Phormio
Homo confidems. qui, illum d omnes perduimt!
D. Quid ˆ fecit? G. hoc confilium, quod dicam, dedit.
Lex e, ut orba, qui ssnt genere proxumi,
Iˆ mubant: & illos ducere eadem hac lexjubet.
Ego te cogmatum dicam, & tibi fcribam diram;
Patermum amicum me assimulabo virgimˆ:
{djudices vemiemus. quifaerit. pater,
ssaa mater, qui cognata tibi fit, omnia hae
confingam: quod erit mihi bomum atque commodum.
cum tu horum mihil refelles, vimcam fcilicet.
Pateraderit: mihi parata lites: quid mea?
Illa quidem moftra erit. ' D. jocularem audaciam!
G. Perfuafum efi homini: factum eft: veritum e‰: vim
cimur;
ADuxit. ' D. quid marraa? G. hoc, quod audˆ? D. 6 Ge
f4,
gid refuturum e?? G. mefcio hercle, umum hoc fcio:
2godfors feret, feremae aquo amimo. D. places:
Hem issuc viri e officium. G. im me omm‰ fpes mihi
e$?.
P. Laudo. G. ad precatorem adeam credo, qui mihi
$ic oret: mmmc amitte quass humc: caterum
> Poss
P H o R M 1 o. 387
Þock dat hyniet cerlijck dcde: dat sy een borgers dochter
was, dcgclijck, van degelijcke ouders; indici”by fe wilde
'trouwcn, dat fulx wettclijck mocht geschieden, naer wild�
hy anders, foo was 't niet. Onfe knecht wift niet wat te doen:
hy hadfe trel willen trouwen, maerhy was beyreeft voor fijri
vader, diebuyten was. D. Als de vader weder gekomen waer,
foŸd'hy heni gecn confent hebben gedragen? G. Hy hem
laten trouwencen dochter fonder goet, ende dic mcn niet en
kende? Sijn leven niet. D. ; dat eyndclijckaf?.
G. Hoe't af!iep? Daer is eenPhormioge
naemt, een stout karel (dat hem den Hemel schcnden moct!)
die. D. Wat de'e die G. Hygafhem desen raet, die icku
feggen fal. Daer is een Wet, dit beftorven dochters moeten
trouwen aen haer naefte bloet, ende dc felvige Wet brengt
mede, dat die van't nacfte bloet de bestorvem dochter mpeten
nemen. Ickfal (feyt hy) u voor recht roepem, ende feggen
dat gy de Nccfzij Ickfal my uyt-geven ybor cen goet
vriet van de dochters vader. Voor den Rechter komende,
fal ick feggen wie haer vader, wie haer moeger zy geweeft,
ende hoe sy u Nicht komt te zijn. Ditfalick alles uyt mjm
hoof, vcrfieren, ua dat het mygoet, en wel- gelegenfalzijn
gy daer nict tegen feggende, fal ick quanfuys het proces win
nen. U vader f t'huys komen: dam fslick het fpul heb
ben. Macr war gcefi�k'er om: wy fullen hier aft inde
koy hcbben. D. Ecn kluchtige fiojtigheyt! G. Dc karel
laet hcm gcfeggea: 't wort foo int werck geftelt. Mcn
komt voor den Rechter, nien verlieft het proces, men
trouwt. D. Wat fegjg: G. 'Tgecn gy hoors. p. Wel Ge
ta! hoe fal't met uŠfloopen? ' C. “ˆt weet ick voorwaer
nict: maer cen ding staet by my vaft, al wat myte deel fal
vallen, geduldigtc dragen. D. Dat behaegt my: foo; dat is
manswerck. —. Al mijn hoop staet op mijn felven.
D. Ick prijs't u. G. Sou ick gaenloopen (denckick)byecn
die quamfuy voor my bidden fou, feggende, Ey lieve laet
hemi voor defereys gaem, indien bja defemjet mifloet,
B b 2 f�o
388 P. r E R E N T I I
Pofthac / quid quam, mihil precor, tamtummodo,
Nomadaat, ubi ego hinc abiero, vel occidito.
D. Qgid padagogus ille, qui cithariflriam?
2uid rei gerit? G. fic, temuirer. D. mom multum habet
Qgoddet fortaffe. G. imo mihil, nifi fpem meram.
D. Pater ejus redt, am non? IG. momdum. D. quid p.
femem   
ggoad expectatis voftrum? G mom certum fcie:
sed epiflolam ab eo allatam esse audivi modo, 'Ä
aed portitores esse delatam. hanc petam.
D. Numquid Geta aliud me vis? G. ut benefit tibi.
Puer heus, memom' huc prodit? cape, da hoc Dorcio.
ACTUS I. S c E, N A I.
A N T I p H o, P H A E D R 1 A.
A. Deom' rem redffe, ut, qui mihi eomfultum esse opta
me velit.
Phadria, patrem extimefcam, ubi im memtem ejus advemti
vemit?
2uod mi fuiffem imcogitams, ita eum expetarcm, ut par
fuit. 
P, Quidjfuc eff? A. rogitau? qui tam audac‰ facinorˆ
mihi comfcius
sis? quod uimam me Phormiomi id fuadere im memtem im
cidisset, '
seu me cupidum eo impuliffet, quod mihi principium ess
mali.
zwom potirus cffem: fuiffet tum mihi illos agre aliquot dies:
4t mom quotidiama cura hac angeret amimum. P. audio.
A. Dum expeto, quam mox veniat, qui adimat hanc mihi:
confuetudinm,
P. 4liˆ,
p H o R s. 1 6. 53$
fofal ick niet meervoorbemib“lem? Als hyderdant

,
flechts niet byfeyde, Als ick wech bem Jlaethei dam
vry doot.,.. . v; s É . s. s e. °
D. Welmu, den Paf op, die de Sharen-fpeelfigi
hoc piacckt bet die?. g. Soo foberticas,, Hyheeft,
mifschien niet veel te geven. G. wat fšŸd'hy niet ad
ders dan bloote ho9p. T P. Is de vader wgder gekgiem, of,
noch niet? G. Als noch niet. p. wel, tegenyanmeer
wacht gyuwen ouden man? G. Ick weet gen fekerheyt.'
Dan ick hoor datter fius een briefvan hem gekoihefi, ende
tot de Veer- meeftersgebracht is, d�f�nf“lik genhaelem. É
P. Ifferyetanders, Geta, dat gy van my begeft? G. Niet,
dam dat het u welgae. Hou jongen, hoŸ! komt 'er niemant;
herwacrts uyt houdaer, geeft‰at aen Dorcium...
EtifiBidrijf derd. Uyi-komi..
A s r 1 p H o, ' P HAE b A.
---- ' t.; ' ..-f.
4. I$ megeljck. Phaedria, dat hetfoo verre met mygckos
meni5d‰t ick voor mijnvader, die vošfeet&r het bcft,
met my vošrheft, schricke', als ick denck op fijh y&ger-
komst. Oh! had ick niet onbedacht geweeft, fod fš�ick
hem nu inf�lck�‘“f“tfoehverwŠ‘figelijck‰at redlijck
was, p. Watis dat refegem? 4. Vfagrgy dat 33 et gy
mybewuft zijt van fooftout een beftaen? ¡T welc; šh —f
het Phormio noyeinden fingekomen waer my terŠŒ s of.
dat ick my, do—r mijn graegheyt, daer niet toc hŠŒlaten
brengen, daer my al de swaerighs t nu van daen komt. 'T
tvaer; ickfoude Ha‘r tot mijn gekregenhebben, en
de dat foude my yogr cttelijcke dagefi swaer gevallen zijn;
maer defe diglijckfclic'h-knŠjingf˜ud‘my iu nict
ontruften, ',.'.. '-.' I ' r.;É
I p. Ickhššfje vafi aen.] ¡...,.
4. Deyijleickwachte dat hy terftot hicr zy, die miy de- V.
fc minf. plegihgbhmie.'  , É., É.
B b 3 p. An
356. p. T E rentii
P. 2li‰, quia defit quod amamt, ¾gre eff: tibi, quia fuperef
' ' dolet.
4more abundas Aemtipho.
A'am tua quidem hercle certe vita h¾c expetenda eptanda
' ' que e.
'tea me d bemeament; ut mihi liceat tam dia, quod amo,
` ' frui,
Iam depecissi mortem capio. tu conjicito cetera,
quia ego ex hac imopi4 nunc capiam, & quid tu ex ifiac
copia:
Ut me addam, quod ssne fumptu, ingemuam, liberalem ma
.&us et;..
guod habet, ita ut voluifli, uxorem,ssne malafama; palam
eatus, mi amam defie, amimus qui modesse iftacferat.
{Qgidsstubi res fit cum eo lenone, quocum mihi e, tum fem
. tia.   l
r 
'Ita plerique ingeniofumus omnes. moflri mofmet p¾mitet.
A. At tu mihi comtra mumcviderefortumatus Phadria,
cˆ, de imtegro e potefta etiam confulemdi, quid velˆ;
remimere, amare, amitrere: ego im eum incidi infelix lo
I, cum, ' ' ' ' ' ", '.. '.
Ut meque mihi ejus sse amittendi, mec retimemdi copia.
e‰ hac quid e$t? videon' ego advemire huc currentem Ge
.). 'am r. v. 3., ' É '.. '
gipfa e., Hei, timeomifer, quam munc mihi hic rem mum
,- ciet. ' É.},.-.;:,. ' ' '
.,... (, t v 11 n:,   :.::
.,.,.., A c T u $. I. SCENA IV.
r
3v:.-.
G. NUua et Geta, misijnm aliquid tibi confilium cele
+, re reperera,., '.
?/e/abito nunc imparatum tanta teimpendem mala:,
4: 244
0., u ' É
G  A, A N T 1 P o, P H AEd R 1,
I-..-.. i T. '. '-,
:;..'

P H o R m 1 o. ' 39í
p. Anderen valt het liess ontbeeren swaer, ende u deno
vervloet. Gy hebt te veel trils im w lieste Antipho. want
voorwaer agelegentheyt is in alle manieren wenschelijck,
Iaick verklare u, dat ickweltevreeden foude zijn te ster
ven, als ickmjn Lieffoo lang mocht genieten, als gy al
reede. Maeckt voort gifling, wat ick schcp uyt mijn te
weynig, by dat gy doct uyt u te veel; ick swijge dat gy.
eenvry-geboorene, braeve jonge maegt, tot u believe fon
der eenige koften, verkregen fiebt, ende befit, nau wensch,
een onbefproocken huyfTvrouw, Voor al de werelt ge
luckig; als u maer een ding niet en ontbrack, een gemoet
dat fich bequamelijck daer in wift te voegen.
Ende foo gy te doen had met foo cenfoffiaen, daer ick't.
fpul me'e heb, dan foud' gy 't gewaer worden. wy zijn
mceft alle foo van natuyren, dat wygeen genoegen nemen,
in onfe staet.
4. Maer, Phaedria, my dunckt nudaerentegendat gyge
luckig zijt, dewijle gy noch in u geheel faemde, macht
hebt te beraden wat gy wilt doen, haer acn-houdcn,
vervolgen, of laten yaeren...
Met my is 't (helaes! ) foo verre gekomen, dat lck geen,
gelegentheyt hebbe, noch om my haerdcr t' ontflacn, noch
oock om h‡er te komnemhouden.
Macr wat is dat? fie ick Geta daer niet komenaen-lošpen?
T is de man felfs. Oh lacy! ick vreefe wat tijding hy!
my fal brengen,
Eerfte Bedrijf; vierde Uyt-komen..
.: ´
, G  A, A N t 1 p h o, P H As-.;-..
D R. 1 A.   '7
, É  '.  . t 
G.?Tis uyt metu Geta, indiengy niet inder haesseenigen,
raetweet teschaffen, foofcfelijck komt u moch 6ri
bcreyt, fqo grootc swaerigheyt nu over't hooft tc hangeg,
' 3: A B b 4 dic,
333. P. T E, R, E N. T 1 1
gga meque uti devitem. fcia, meque quo modo me inde ex
traham:

Xam mom potess celari massra diutius jam aud4cia:
Qg</“mom affa providentur, me aut herum peffam dabumt.
A. Quidmam ille commotus vexit? G. tum, temporis pun
ctum mihi
Ad hanc rem eff: herus ade. A. quid ifiuc e mali?
G. Quod cum audierit, quod eju4 remedium jmveniam ira
' cumdi
Loqaar me? incendam. taceam?, infgem. purgem me? la
terem lavem.,
Eheume miferum! cum mihi paveo, tum Antipho me ex
w//4ttatf 4toea:

Eja me miferet: ei muse timeo: is mumc me refimee. mam
abfque eo
esset,' zego mihi vidiffem, �fem‰ essem ulta iracum-.
..,.. ;
diam:
aliquid comvafaffem, atque hinc me conjicerem protinam im Ð
ef
A. ggamhicfugam, autfurtum parat? ``'..
G. Sed ubi. amtiphonem repertam; aut qu4qu&rere inssjfam
¢r~ vi4,. r-.' 1. i;: ', 2: É,.
P Te nominae, A. mefcio quod magnum hoc nuncio expe
&to malum,. ' ' '¡
P. aeh, famu' me es?
A. Domum ire pergam: ibi plurimum eft. P. revocemus ho
minem. A. [ia illico. G. hem! ',
satis pro imperio, quifqu‡les. At Geta. G. ipf ef, quem
volui obviam.- i;. É
A. cedo, quid portas, oifecro? atque id, /, potes, verbo
, expedi.
..,. ' ' '    
G. in. A: eloqnere. G, modo apud partum. A. meum
, me? G. intellextu, A. accidi. P. hem! I.,.
+. v A. Qaia!
, i. /..
P H: o R. M. 1 o, 395
die ick niet: enweet hoe te ontgaen, ofte ontwickelem;
' want onfe stoutigheyt kan niet Ianger verborgen blijven:
wort hier met loo[heyt nietibyoerfico, foo moetick, o
mijn jongem hcer tc gront.
[4. Hoe komt hy fooontfteltaen-gegaen?] G, Daeren
boven heb ick tot defe facck maereen oogenblicktijts,Mijm
heeris alreede daer. [ae, Wat swarigheyt mach dat zijn,
d/e hy imt hooft heeft?] G. En als hy van ditfpul gehoort
fal hebbcm, wat ract falder te vinden zijn voor sijn gram
schap: Wil ick wat feggen? {oo fal- ick dic te meer ont
fteccken. Swijgick stil: foo maeckick hem noch bet gaen
de. Stel ick my om mijnpad schoonte maecken: foo schuyr
ick de moriaen. O myellendige! Deipjle ick aen d' en
zyde voor mijn felven vreefe, foo leyt my- Antipho prin
cipaelijckaen't hert: sijnder jammert my: voor hemben
ick bevreeft: die doet my hier blijven. Sonder dat, ick fou
mijn felvem versien, ende my ower dem toorn van den oudem.
man licht wreecken. 't eenof't aader packende, ende daer.
me'e dcurgŠende.
[4. wat praet hydaer van steelen,-en wechloopen?].: 
c. Maer waer falick Antipho vindem? oswat wechin-flaeo '
om hem te foecken?,.  '. r
É '., v, 
[p. Hy noemt u:- v
4. Ick weet niet wat groote swaerigheyt ick met de& tij
ding te verwachtenbeb.,.. '.
P. Wat! zijt gy oock wijs} Ð Ð Ð .-
G. Ick fal voortna huysgaenr daeris hy de meeftentijr:
[ P. Laet ons hem wcdcr—m roepcn. J. ae. Blijfftarn, di-
telijck.,- y .   , ` É, . J
G. Wel! gy zjt wie gyzijt, dat gaet alheersch genqeg,.
.4. Geta. `G. T is d� manfelfi, die fck wenschte te bje
ggnen. Segop, wat brengt gygns doch; endedat, fao't.
mogelijckis, mt een wooft.TG. Ick fal't doem,'''
ae. Spreeckt uyt. c. Daer firax by de haven.  n. r
4. Washet desnjae S G. Gy hebt'et al wech. 24. fck
bcn ccn doot man. v, p, watt!- 
Bb 5 [ae, Wat

39å P..T- E R E N T I I
4. 24i44g4m? P, qaid 4? G. haja' patrem via; ff.,.,
p4trÉmam tuum.
å. Xam quod ego huie mumefubito exitio remedium jwvem;.
am mifer?
Qgod'/? eo mea fortum2 redeunt, Phamium abs te ut diffra
har 5
sulla ff mihivitaexperemda. G. ergo ifiat cum j/a//, 4,.
fipho. É.
Tamto magi' te advigilare aquom eff. Forteˆ fortuma ad
juvat..
A. Non fum apud me. G. atqui opua ess nunc, cum maxume,
t/; 4mtipho:.
'am/ femferit re timidum pater esse, arbitrabitu,
Commeruiffe culpam. P, hoc verum eff. A mon possum im
, mgutaruer...
G. 2eid/, aliquid gravium tibi mumcfuciumdamforet?
A. Gam hge mom poffum, illud mimu' poffem. G. hoc mibile?
Phadria: ilet:
&gid conferimus o eram
ego. A. obfecr‰,
44i4mule? fatim efi? G. garr˜. A, volum contem-'
..' flamini, he‚,   r;.. 1.,.
8am' fic eft? G. mom. A. auja/, c? G, propemodum.
{ quid /?/c? G.;; ). rr..'.
Hem iftuc ferva, & verbum verbo, par pari ut refpondeam,;
frufira? quim dico. P. & quidem;
Aefai te iratus favisdiŠis protelet. A. fcio.-.'.
G. Ki coatum te esse, imvitum, lege, judicio: reves?,.,
... [f. .. '. 'l.: Ij. '';'.., X. ' a: 
sed quj; hic efi. fenes, quem videoim altimiaplatea? A. ap
fa eff. '> o.Ó.. É.... ;
Xam poffum 44esse. G, ahquid agis? quo ab‰ aentipho?:
zma me,
.',.... '. o .
44 A. gomet me novi, & peccaium meum;,.J
commendo Phamium, & vitana miam..É É ' J
3.,. -. '. P. Geta,
P H o R M 1 o. 395
[4. Wat fal ick gaem maecken? ] P. Wat fegje? G. Dat
ick sijn vadergesienheb, u oom. 4. Wat raet, fˆlick (he
laes!) foo inder Y konnen vinden, om Jit verderfre omrgaem?
Indien mijn faecken foo verre Kšmen te verloopen, dat ick
van u, ™ Phanium, fal moeten scheyden, foo iffer voor my
geen levem te wenschen. G. Dewijlehet dan foo is, Antipho.
foo moet gy foo vecl te gauwer toe-sien. Helpt u felvem,
foo helpt Cod. 2. Ick ben mijn finnen niet machtig.
G. Edoch, ishct nuten hoogften nodig; dat gyu finncn by u,
hebt, Antipho. Want by aldien u vader merckt dat gy vrcef
achtig zijt, foo falfiy oordeelen dat gy schult hebt. ' '
P. Dat is de waerheyt. 2. Ick kan mijn felyen in geen an
der ploy fetten. G. Hoe foŸd'gy't maecken, als gy yet
swaei ders te docn hid? 4. Dit niet kunnende, foud'ick
't ander noch minder konnen doem. G. Dit's niemenda!,
Ph¾dria, wy mogen wel gaen. Wat nemen wy hicr moey
ten te vergeefi? Ick galiever henen,
P. Ende ick oock trouwen. A. Ey lieve doch! ofick
foo wat gelaets nam? Sout foo welzijn
G. Bcufelingen! ae. Siet my mus cens in mijnaenficht:
feg doch, is het foo genoeg?, ',
G. Neent't.. É{. Soo dan:
G. Dat komt by. 4. Ofick het foo stelde:,
G. 'T is foo wel. Siet dat gy dat poftuyr hout, endepaft
woort opwoort, min noch meer dan m‘n uvraegt, te ant
woorden, op dat hy u met grammen moede,Tende felle
woorden niet en verbluffe.
2. Ick fal. G. Segt dat gy door de wet, ende by vonnis
mt kracht daer toe, tegendanck, gedwongenzijt. Ver
ftaejewel Maer wat i dat voor een”out m‡n, dieick daer
fie int. eynde vande straet?...
Hyis het felf: ick kan niet blijven staen.,.
s.
9. we!! yat hebt gy indefin waestoopt gy henen? Bijfi
hier, blijf hier, fegick, Antipho.. J `
2. Ickkeh jn feen, endeihijne mifŸxet, ick b‘vccle u
Phanium en mijn leven.. s. 
 p. Hoc
.
.
, v.
396 P. T E. R E N T I I,
P. Gera, qaid mumesset? G. tujamijreyaudit,:
Ago plefar pemdem, mi// 4uid mefeftllefj;. i..
Sed queod modo hic mo aemit; phomem mom uimi;
Id nofmetipfosfacere oportet phaedria.
P. 4ufer mihi oportet: quin tu, quia faciam, impera.
G. Memimiflim' olim ut fueri, voflra oratio.
In re incipiumala ad defemdemdam moxlam,
Juftitm illam caufam facilem, vimtubjlem; optumam.
P. Memjmi. G. Hem, mujit ipfa ea e}? bpia, ar,'/3 quidp—-.
ze}?, '',
AMeliore, &5 callidiore. P. fierfedulo. É ii.
G. AVunc prior adito tu: ego in infids Hic ero
Sarcemtmriatae, fi quid deficies. ' P. 4ge.

, ACTUS I. SCENA v. '. ut. É, 
D = M 1 P: o, G et a, P H as B a 1 a.:
'.;. 7.,:. ; v..: É; 
D. I7a ne tandem uxorem duxiraemtipho imjuffa meo?.,
A/ec meum imperium, 4c, miro imperiŠm mohjmal- `.
, tatemj vreae,' ' '.' i.. } -: ".,
Revereri falre; mo fi
fajaui ad;3gera
i; G: vix famŸi; D, 44; mihi ŠitŠri autquaw,
causam feren.
Demiror, G: atqui repper; j4. aliud cura. D. am hoc di
_.. cemt mihi? ' '': É É,: ',.
v feci; lex co‘git, audio. fueor. G. placet..:..:
D. Verum fcjemtem, tacitam caufam tradere adverfariˆ,'..
tiam geia lex cosg ¡Pjj!;aarum, G; 'ego expediam:
D. Ineertum ef, quia. 4•quia fraterfem, argue imcre- '
a, hiemi/an;"""":
[p. 397]
P. Hoe fŠl't nugaen Geta? G. Gy fult kijven hooren, en
dc ick moet aende Pley, of't moft buyten myn gifng gacn.
Maer, Ph¾dria, 't gene wydaer terftont Antipho vefimaen
dcn, dat moeten wy felfs doen. P. Wech met dat moeter:
gebiet flechts wat gy wilt dat ick doen fal. G. Bent gynoch
vel indachtig hoe gyl. voor desen fpraeckt, als men werck
fou beginnen, om defe schurfle fˆeck goet te maecken, dat
het eerechtveerd ige faeck was, licht te veramttvoordem, wel.
te winnen, in alle manieren goet? P. Het stact my wel
voor. G. Hoort, nu is't nodig even foo te praeten, of foo
t mogelijck is, noch schoonderenloofer redemem uyt te vim
dem. I p. Ickfal mjnbeft doen. G. Neemt gy nu de voor
tocht. Ickfal hier staende voor de Bataille verftrecken, om
ute hulpte komen, als gyhet te quaet hebt. P. Wel acn,
Eerfe Bedrijf; vijfde Uyt-komen.
D E M I P M o, G T A, P H A E D R I A.
D. TN heeft Antipho doch, fonder mijm laft, foo dervea
É cenvrouw t' huys haelen? Ende heeft fich mijns ge
fachs, (wat feg ick, gefŠch: ten minftem mijn gramschap)
niet gntsien? Ifi mogelj, & dat hygeen (chaemteheeft? O
ftout beftaen! O Geta! Snoode ratf. man! [G. Pas moem e
hy myachter aen] D. Wat fullen sy my feggen: oswat ex
cuys fullen sy by brengen? het geeft mywoŸer. [G. Ick
hebal wat gevonden? ruft gy desuhooft.]
D. Sullen sy feggen, hy ; moeten doem, de Wet
heeft hcm daertš gedw—ngen Ickhoort, endebckenne dat
het targeljckt. [G. Dat is na mijn fin gepraet.] P. Maer
sijn party alatullemsen wetens, fondereenwoort te fprecckcn,
te laten triumpheeren, heefthem daer de wct mcde toege
dwongen? [P. Dat Πeemhert meutjem om te kraeckgm.
G. Laet my gewerden, ik fal dat welklaren.] D. ik weet niet
wat ickfal gaen maeckcn: Dewijle my dit foo buytcn myn
hoop, jœ; dat ickoyt gelooft had, is vsde-;
CK
353 P. T E R E N f i I
itae fum irata, amimum ut mequeam ad cogitandem j;
ssituere.
g2amobrem omnes, cum fecumd res fumt maxume, tum ma
experrae
Meditari fecum oportet, quo pato advorfˆm ¾rumnamfe
raret r
Pericla, damma, exilia percgre rediensfemper cogitet, '
24ut fil peccatum, aut uxoris mortem, aut morbum fi
:
commumia esse hac, fieri posse: ut me quid amjmo/”t mo
va/??
Qgjdquid pr¾ter fpem eveniat, omne id deputare esse im
lucro,
G. o Phzdria, incredibile e, q�anto herum ante-eofa
puemtua,
AMeditata mihi fumt ommia mea incommoda: herae /? re
dierit,
Afolemdum ufque in piflrimo: vapulamdum: habendae com
pedes.
opus ruri faciundum, horum mil quidquam accidet animo
arroUagra:
Qaidqai¾ pr¾ter fpcm eveniet, omne id deputabo esse im
lucro.
sed quid hominem ceffu adire, & blande in principio allo
ui?
D, Mcifratris videofilium ire mihi obviam.
P. Mi patrue falve. D. falve. fed ubi e.4ntipho?
P. Salvom venire. D, credo: hoc refponde mihi.
P. Palet: hic e fed fatim'ommia ex femtemtia?
D. Pellem quidem. P. quid ifiuc? D. rogitas Phadria?
Bomae me alfemte hic confecuf‡ muptiar.
P. ho, 4n id fugcenfes nunc illi? G. artificem pro
“um!------
D. Ego
P H o R m 1 o. 39$
Ick ben foo ontftelt, dat ick mijn finncn niet en kan bege
ven om yet te dencken. Derhalven moet yderecn, dewijle
'them mceft ma sijn fin gaet, aldermeeft by hem felven o
vcrleggen, hoc dat hy tegenfpoet, perijckelen, schade,
ballingschap, fal verdragem, emde op de weder-kompftvaa
buyten altijt dencken, of dat sijn foon hct foude mogen
hebben verkcift, of sijnhuyf- vrou zijn over-lcden, ofjn
dochter ficck: dat defe dingen allcn menschen even nazijn,
em gebcuren konnen; op dat ons geen der felvem vreemt
voor-kome, maer al wat ons buyten defe rekening gaet,
t' felvige voor winft mogen op-nemen.
[G. O Phaedria,'t is niet welte geloovem, hoe verreick mijn
hcer in wijfheyt over-tref. Want alle mijne swaerigheyt
beb ick voor heen bedacht, ald¾:
Als mijnheer weder t'huys gekomen fal zijn, foo falick al
mijn leven voor cen mcule-pecrt moeten verftrecken, of
tvackgraf-gefmeert werden, ofin dcboeyen gaen, ofboeren
werck doen: van allen desen fal my ggen ding vreemt
voor-komen, ende Wat my buyten def rekeninggaet, dat
fal ick alles voor winft op- nemen. Maer waer Wacht g
na, dat gy niet by hem gaet, ende int eerft
aen-fpreeckt? ]
D. Ick fic dacr dat Phaedria, mijnbroeders foon, na my
toe komt gaen.
P. Goedcn dach lieve Oom.- D. Goeden dach: Maer
waer is Antipho? P. Het ˆ my lief dat gy in gocdc dif
pofitie treder te huys komt.
D. Ickgelo9ft wel: maerantwoort my op mijn vrage.
P. Hy is wel te pas, ende by der hant. ' Maer is u alles wel
na u fin gegacn?
D. Dat wenschte ick wel. p. Hoe dat?
D. Vraegt gy dat Phaedria? Gy 1. hebt hier een fraeyhou
welijck gest6oten in mijn af-wefen.
P. Weldoch! is dat het gene, waerom gy niet wel tegens
hem te vreedenzijt?
[Q, Hy wcct sijn perfonagie wel te fpeclon.]
p. Soud'
Zod p. T E R E N T j I
D. Ego me illi mom fufcenfeam: ipfum gefo
Dari mi im confpetum. mumc fua calpa ut fciat
Lenem patrem ullum fatum me esse acerrimum,
P. </tqui milfecit patrae, quodfuccenfeas.
D. Ecce autem fimilia ommia: omnes congruumt;
lUmum cogmoris, omnes mor“s. P. haud ira e.
JD. Hic im moxa e, ille ad defendendam caufam ade$?.
cum ille ef, hic praffo e$: tradum, opera, mutuas.
' G. Probe eorum facit imprudens depinxitfenex.
D. Nam mi hac ita essemt, cum illo haud Jlares Pha
dria.
P. Si e$f patrue, culpam at aentipbo im fe admif�rit,
AEx qua remina rei foret, aut fama temperams;
Xam caufaz digo, quim, quod merita fit, ferat:
Sedss quis forte malitia fetus fua,
[Infidia, moflrafecit adolefcentia
Ac vicit; moflram' culpa ea e$t, amjuditum,
gi fapepropter imvidiam adjmumt diviti,
Aut propter mifericordiam addunt pauperi?
G. AVi moffem caufˆm, crederem vera hunc loqui.,
D. 4m qufquam judex e$t, qui possit pofcere
7uajuffa,Tib7àre; ver�um non refpondea,"
Ita ut illefecit? P. fumta adolefcentuli e$
officium liberalis. possquam ad judices
ventum ess, mom potuit cogitata proloqui:
'Itaeum tum timidum ibi obftupcfecit pudor. `
G. Laudo humc: fed ceffo adire quamprimum fenem? ' 4
Herefalve: falvom te advemiffe gaudeo. D. oh,
sone cuftos falve, columen vero familia,
Cui commendavi filium hjmc abiem, meum,
. 6. Iam
--
P H o R m 1 o. 4or
ib. Soud'ick tegcnshem nict t' ontvreeden zijn:Ickwensch
geem ding meer dam dat hy my onder d'oogen kome, om hem
te doem weten, dat ick, voor defem foo goedertieren vader, nu
door sijnschult op't hoogfte fegens h$m ben verbitrert. '
P. Maer Oom, hyheeft nie gedaen, daer over gy op ham
behoort te zijn. D. Siet daer: al een volk: sy paf
en op malkanderen: kent gy dem eengy kentfe alle. P. 'Tem
is niet al foo. D. Geench heeft schult, def&n komtfe ver
dedigen: heeft desen mufdaem, foo verftreckt den andcren
vobr Advocact. Sy kaetfen malkanderen den baltoe.
[G. Den ouden man heeft onwetende haer beyder manieren
van docn welafgeschildert.] D. want indiem het foo niet
en wacr, gy fout'et met hem niet houden, Phaedria. P. In
dien't foois, Oom, dat Antipho eenge schult mocht hebben,
waer over mem feude mogemfeggem, dat hy op sijn goet, ofcer
niet welhebbe gelet, foo Wick hem niet voor Tpreecken,
dat hy niet foude lijdem de straff� die hy verdient heeft. Maer
indien by avontuyren, yemant fich vertrouwende op sijn
guyterijen, onfe jonckheyt heeft foecken te verfirickcn,
�nde het fel meefter geworden is, fullen wy daervanschult
hebben, of de Rechters, dic dickwils om der wangunft wille;
den rijcken yet benemen, ofquamf�y uyt barmhertigheyt
den armen willcn geven. [G. Indien ick degelegemrheyt vam
de faeck niet en kcnde, ick foude meynen dat hyde wŠerheyt
fprack.] D. Ifferwel een Rechter die weten kan dat gyge
lijck hebt, als gv flf niet een wšortcn fpreeckt, gelijkhy
gedaen hceft? I P. Hy heeft gedaen, gelijck een cerbaer
jongman behoort te doen: komende voor de Rechters,
eein; ec� me bevaugen, de schaemte foo
confuys gemacckt, dat hy sijn gedŠchten nict hccft kon
nen uyten.. 
6. [Hyheeft dat wel. Maer tpaer wacht ick ma, dat ick niet
tcn eerften na den ouden man toc-gae? ] Goeden dach,
meefter, ick heet u welkom. D. Oh, goeden dach, sijnen
hocder, steunfel (moet ick feggen) van sijn huys, dicn ick
mijn foon, van huys gacnde, heb bevolen.
'C c G. Ick
49v P. r E R E N T I I
G. iam dudum te ommes mos accufare audio,
Immerito, & mehorumr' ommium immeritissimo.
AVam quid me im hac re facere voluif, tibi?
Servom hominem caufam orare leger mom/ mumt:
Aeque testimom diuo eft. D. mitro ommia. addo
Iftuc: imprudem timuit adolefecms: /ino:
Tu fervae. verum, /, eogmata ef maxume,
zwom fuit necesse habere, fed, id quod lex jubet,
zootem dam etis; quareret alium virum. '
24a ratione inopem potius duccbat domum?
G. Non matio, verum argemtum deerat. D. fmere?
4licumde. G. acumde? mihil ef ditu facilius.
D. Poflremo, fi mullo alto palo, faemore.  
G. Hui, dixti pulchre, ss quidem quifquam crcderet
Te vivo. D. mom, mom fic futurum e$t, mom pore.
Ego me illam cum ullo ut patiar muptam umum diem?.
AVil fuave meritum ef. homimem commonftrarier.
Mihi ifum volo, aut, ubi habiter demomffrarier.
G. Avempe Phormiomem. D. iffum patrommm mulierit.
G. Iam faxo hic aderit. D. Amtipho ubi mumc e$t? P. fo
rts., iT.
D. 4hi Phadria, eum require atque, adduce huc. P. eo.
Rela via quidem illuc. G. mempe ad Pamphilam, D. 4t
ego a.
' Deos pemateis hinc falutatum domum ',..
Divortor, inde ibo ad forum, atque aliquot mihi...
4micos advocabo, ad hamt rem qui adfiemt, É
Ut me imparatus /”m,/sadvemiat Phormio.
-,..
-----
--
P H o R m, 1 o..' 4o3
&. Ick hebal over een wijl gehoort, dat gy onsallent' op
recht beschuldigt, cndc my froutvem met het meefte onrecht
van allen. Want wat wilde gy dat ick u in defe faecke foude
doen? De Wetten laten immers niet tbe, dat een flaef voor
de vjer-schaer fal komen pleyten, ofgetuygenis der tpaer
heye gevem. D. Ick laet dat alles daer, dat noch daerby,
de jongman, noch opervarcn, is met vreefe bevangen ge
wceft: Tengyeen flacf, ick stae't u toe. Maer laet'et alop.
't schoonfte ons Nicht zijn geweeft, foo was hyfe niet ge-,
nootfaeckt te nemen: macr, gelijck de Wet isluydende, gy
naocht haer houwelijcx goetgegcven hebben, daer medefy
eenander man had mogen foecken, Met wat reden haeldc
hy lievereen dochter fšnder goet t'htys? G. Reden ont
brackons niet, maer gelt. D. Hy had'et ergens amogen op
nemen. G. Op-nemen? dat is goet te feggen, fjm levem
niet beter. D. Eyndelijck, als men anders Net en kon, op
intereft. G. Macrift mogelijck!. Gyfpreeckt heel schoon,
als'er macr yemant was die hem, by u levem, had willen cre
diteren., D. Nccn, nccn: het fal foo niet gacn; het kan
niet zjm. Sou ickhaer methem cenendach willem getrouwt
sien: Daer is nict foets verdient. Ick wildatmen my dien
karel wijfe, offegge waer hy wgont. G. Gy meynt Phor
mio. D. Ick meym dien voor-fpraeck van't vrowmens.
G. Ick faldatelijck marckcu dat hy hier komt. D. "Waer
is Antipho nu? P. Hy is uytgegtem. D. Gaet hecm Phae
dria, fšeckt hem en brengt hcfn hier. r.
p. Ick gae, [regel-rccht trouwen dacr natoe..
G. Te weten, na Pamphila.].  à É,
D. End'ick ncem mijh vertreck van hier nahuys, om mijo
huygoden te begroctcn. Van daer (alick na dc Bcurs gacn,
en‰een ecnigc Vriendcn tc krijgen tot Advocaten, qm fimy
indefe facck by teftaen, opdack wcte watick tc feggen
heb, als Phormiokomt. ` ` ` ` L
A',,
..., 3C c 3, '  Tywede
Ao P. T E: R E N T t 1
ACTUS I I. S E N A I.
P H o R M 1 o, G e T A.
: me patris ajs: confpelum veritum hinc abffe?
G. admodum.
IP. Phamtmm reliam folam? G. fc. P. ™ iratum femem?
G. oppido. P. ad re fumma folum Phormio rerum re
.. dit:
Ture hoc jmtrifti, tibi omne ef exedemdum: accingere.
G. Obfecro re. P. /, rogitabit. G. im te fpes eft. P. eccere,
Qgid/ reddet? tu impul/ffj. 1. fc opinor. G. fubveni.
P. Cedo fenem: jam imflrula fum, mibi im corde con/“lia
,.. omamt4.
.
f. I.
.- v.
G. Quid ages? P. quid vis? miss uti maneat phamium, at
que ex crimine hoc
Antiphomem eripia, atque ja me omnem iram derivem fe
mis? e..-.
G. o virfortis, atque amicus, verum hoc foepe Phormio
Vereor, me iftac fortitudo im mervum erumpat demique.
P. ah,
Avom ita eff: fatum ef periclum, jam pedum vifa ess vi¾.
gaot me cenfes homimes jam deverberaffe ufque adnecem
Hofpites? tum cives? quo magi' movi, tamto fepius. '
Gedo dum, em umquam injuriarum audiffi mifcriptam d
cam?
G. Qui fiuc? P. quia mom rete accipitri tenditur, meque
milvio,
ggi male faciumt mobˆ. illˆ, qui milfaciunt, temditur:
Quja emim im illˆ fructa ef, in illu opera luditur.
Éaliˆ aliumde e periclum, umde aliquud abradi pote�?:
Afihi fciumt mihil esse, Dites, ducem dammatum domum.
lere
1: P H  w r. o.. 4os
~Tivtede Bedrijf eerfit Uyt-komen. '
P H o R M 1 o, G T A.,
p..tje feg! is Antipho foo deur-gegaen, niet derven
W!i? sijn€oogen j G. In alle ma
nieren. P. Em heef. hy Phanium foo alleen gelaten? G. IŠ
hy. P. En js den ouden man foo Werftoort, gelijck, gy fegt?
G. Dapper. P. Phormio, het komtal t' famen opu aen:, gy
hebt'et gerokenr, gy moet het affpinnen. Stelt'eru na.
G. [Ick bid u } P. En ofhy my vrŠegde taer de maegschap
vam daem ? [G. Op uftaet onfeoop.] P. Em fiet: of
hy wilde dat ickfe weer fia mijn nam? [G.] Gy hebt 'cr ons
toe gebracht.] '
P. Soo meyn ick stl't tvelgaem.
[G. Kont ons dam oock tehulp.] p. 'Tfˆ, laet den oudem
man komen: mijne raet-flagenftaen in mijn hert alin flach
order. G. Hoefult gy't miecken? P. Hoe wiltgy amders,
dan dat Phanium blijve, daer sy is, dat ick €é™ buyten
schult stelle, ende al de gramschap van den ouden man op my,
neme? G. O kloeckhhelten Wrient! maerick ben dick
wils daer mede bekominert, datu defekloeck-moedigheyt
eyndelijckfoude mogen inde boeyen helpen. P. Ho; h—!
Daeris geen noot af: ick heb daef al proev' afgenomen: ick
fe daeral een gat deur. Hoe veel mieynt gy dat ick'er. tvel
gestagen heb, dat fe voor mijn voeten blven leggen, fo9
Burgers, als vreemdelingen? Hoe ick 'et beter kšff, hoe ick
et meer de'e. Segt my doch eens, hebt gyu leven welge
hoort, dat my proces va‰ injurie is aen-ge‹Œen?.
G. Hoefoo dat? P. Om dat men geen netten fpant voor
een Havick of Kiecken-dief, die ons schade doen, inaer.
yoor d' onnofele dieren: om dat aca desen eenige nuttig-.
heyt vaft is, aen genen doet men verloorem moeyte.'
Daer wat van te haclen is, die loopem perijckel, de een.
yan hiet, d'ander van daer: sy veten dat ick een kalis
bcn, Mact (fult gy feggen ) sy fullew, condcnipatie
?Â6 p.. r E R E N T I I
2alere molumt hominem edacem: & fapium, mea femtem
fu4,
pro maleficio/sbeneficiumfummum molumt reddere.
G. Non pote fati' pro merito ab illo tibi referri gratia,
P. Imo emim memo fat/' pro merito gratiam regi refert.
Te me affmbolam venire, un‡um, atque laurum 2 bal
meus
otiofam. ab amimo; cum ille & cura, & fumptu abfu
mutar,
Jam tibiss, quod placeat: ille ringitur, ta rideas:
Prior bibas, prior decumbas: crema dubia apponitur?
G. Qgid ifiuc verbi ef: P. ubi tu dubites, quid fumas
potissimum.
Hac, quum rationem imeas, quam ssmt fuavia, & quana
.;. cara ssmt;
'Ea qui preber, nom tu humc, habeas plane prafentem de
aum?
G. Semex ade, vide quid agat, prima coitio e$ acer
ruppaat.
si eam fufimueris, pof illajam, ut lubet, ludas licet.
ACTUS. SCENA I I.
' D e M 1 P H o, G T A, P H o R M 1 o,
D. ry xy amquam cuiquam contumeliofius
 audifi�fatam iajuriam, quam h¾c e mihi?
2aefie quafo. G. iratus eft. P. quim tu hoc age, fi,
Jam ego hunc agitabo.'pro de‰m immortalem,
Aegat Phamium esse hamcficognatam Demipho?
Hanc Demipho negat esse cognatam? G. megat.
D. Jpfum esse opinor, de qao agebam. [equimini,
ti-   ' P. Aeque
P H o R M I o. 4o7
hebbende op u perfoon, u me'e schorten na huys, om met
verckem aem u haerf. h. tde te verhaelem. Neem, meem, sy weten
wel bcter, dan dat sy een vraet de koft fouden geven, ende
doen wijfeljck (immers na mijn oordeel) dat geem quaet:
met de grootfle wel-daet willen vergelden.
G. Antipho kanu noyt dancks genoeg na u verdienfte be
wijfen. I p. Hola! iecht anders: nieimant kan dancks ge
nocg sijn hcerschap, byden welcken hy de voct onder dc ta
fel hecft, bewijfen. Gy fult daer gelach-vry komen aen
ftrijcken uyt de bat- stošf, wel gewafschen ende bcdouwt
met wcl-rieckende olie, onbekoimnaert van herten; daer hy
ondertufschen van quellinge ende onkoftem uyt-teert, de
wijlc gy hebt 't gene u luft: hy grimt im fjm hert, ende
gy lacht. Gy zijt d' eerft met denbeker aen de mont; gy
gaet eetft aen tafel fitten, daer keurlijckis op-geschaft.
G. Wat is dat gefeyt keurljck.? P. Dat gy keur hebt, wat
gy lieft nemen wilt. Als gy dan gaet overleggen, hoc foet
defe dingen zijn, ende hoe duyr sy het heerschap staen, fout
gy hem, dic uidit allcs verftreckt, niet achtenals een God op
aerden.
g, Den ouden manis daer, fiet hoe gy't maeckt. De eerftc
aen-ftootis de swaerftc: kunt gy die uyt-ftaen, foo fult gy
dacr na, op u plaifier, met hem mogen droclen.
Tweede Bedrijfs ttvcede Uyt- komtn.
D E M 1 P H o, G E T A, P H o R M I o.
p. Q Iet: hebt gy 1. oyt yemant fpijtiger onrecht sien
Sji$. ˆˆ. j', aen, bidick u.
[G. De manis geftoort. P. Ey, let'er € foetgens. Ick
fal hom nu f“o “ngel-ooren.] O onfterflijckeTGoden!
feyt Demipfio dat defe Phaaium sijn Nicht niet en is? derft
hy dat ontkenaen?
G. Ia hy. [ D. Ick denck dat dit de maa is daer van ick
mct u l.-{prack: volgt my.]
C c 4 p, En
+-
Aes: P. T E rentii
P. Neque ejus patremfefcire, qui fuerit? G. negat.
P. A'ec Stilphmem ipfumfcire, qui fuevt? G. megat:
P. Quia egems relita eft mifera, ignoratae parem,
AVeglegitur ipfa.. wŠe, avaritia quidfacit.
G. Su herum im/smulab‰ avaritia, male audies.
D. O audaciam! etiam me ultro accufatum advenia?
P. Awm jam adolefcemti mihil-eft quod fuccenfeare,
Si ullum mimus morat. quippe homo jam granduar,
,_'Pauper, cui opera yita erat, ruri fere
se comtimebat: ubi agrum de noflropatre
Colemdum habebat. fepe mterea mihi femex
Ayarrabat, fe humc neglegere cogmatum fuum.
4t quem virum? quem ego viderim um vita optumum.
. e rpecem:
G. Pideas te, atque illum, ut marras. P. abi in malame
A'am mi ita etˆm exiffum. tffem, numquam tam graveis
Ob hanc imimicitia, caperem im voflram famjluam,
24am is afpernatur mamc tam imliberaliter.
G. Pergim' hero abfenti male loqui impuriffime?
P. Dignum autem `hoc ullo ess. G. ain' tamdem carcer?
D. Geta.
G. Bonorum extortor, legum comtortor. D. Geta.
P. Refpomde. G. quis homo efi? ehem. D. tace. G. ab
femti tibi
Te imdigmas feque dignas contumelias
A'umquam ceffavit dicere hodie. D. ohe, de/ me.
</dolefcems, primam abs te hoc boma vemia peto,
Si tibi placere potis e, mihi ut refpondeas:
Qaem amieum tuum ai; fuiffe iftum, explana mihi,
t qai cognatum me/� esse duceret.
p. Pra
: P H o R M I o. 4o9.
f. En dathyniet en weet wie haer vader zygeweeft? G. Hy
feyt neen. P. Endqt hy Stilphq niet en heefigekent?
G. Hyfeyt neen., p. Om dat sy (helaes!) in armoedeis
over- gebleven, foo wil men de vader niet kennen, ende na
hacr felfi niet om- sien. Siet doch wat de Gierigheyt niet
en vermach. G Indien gy voort gaet mijn heer te be
schuldigen van gierigheyt, fo9 fult gy wat anders hooren.
[ D. Wat stoucheyt is dat!.'Komt hy my noch vaAfelss.
beklagen?] P. Want nuhebick geenrcden om qp de jong
mam qualijckte vreeden tczijn, dat hy hem niet wel en ken-.
de. Want de man nu al vry out zijnde, ende fooarm, datfy
wercken moft, fou hy eeten, onthiel fich gemeenlijck te
landewaert: daer had hyeen acker van mijn vadq in huyr,
die hybQvwde. Onderiufschen vertelde my den Ouden niag.
dickwils, dat defca sijnen Negfbem met de neckŠen-f‡ch?
en was een man! Voorwaer dbefte die ick mjn leven oyt
f‡ch. G. Siet, dat gy u stlven- foodanig moocht fiep, ‡!s.
y hem gesien hebt, na dat gy fegt. P. Egn galgomiu'
!.. Want indfen ick hem daer niet voor gehoudenhad,
ick foude noyt foo swaeren partyschap tegendie van uwen
buyfe hebben op-geheven, om dit vrouwmenswil, 't welck
hy nu foo on-aerdiglijck verfmaet. G. Gaetgy noch voort,
gyvuylick bovenalle vuylijcken, van mijn meefter, insijn
af-wefen, qualijck te fpreecken? P. Maer het komthem toc.
G. Segje dat galgen-acs? D. Hou Geta.
'G. Gy uyt-fuyper! Verdraeyer wande Wetten.
D. Geta. [ p. Antwoort hem mu. ]. G. Wie is daer die
my roept? Oh, meester! D. Swijgt.
G. Hy heeft daer terftont niet af- gelaten, alle vileynie te
gens in u af-wefen, hem vel, Tmaer op u nict paffende,
uyt te werpen.
P. Al genoeg, hou op. Iongman, met verlof, ick ver-,
foecke dit vošr eerft, indien gy't ukunt wellaten gevallen,
dat gy my antwoort. Wie is dat gewecft, die gy fegt
dat u vrient was; cndc mijn Necf feydc tc zijn? Legh miy
dgt ccns uyt,.
C c 5 P. Gy
Aia ' ' P. T E R E N T 1 I
P. Proinde expifcare, quass mom moffer. D. woffem?
P. ita.
D. Ego me nego: tu, qui ais, redige ad memoriam.
P. Eho, tu fobrimum tuum nom mvras? D. emicas:
Dic momem. P. momem? D. maxume. D. quid muue
taces
P. per hercle, momen perdidi. D. hgm, quid ais? P. Ge
?4,
Si memimif id quod olim ditum e, fubjice. hem,
AVom dico: quaf mom moris, tentatum advemir.
D. Egom' autem tento? G. Stulpho. P. atque adeo, quid
mea?
Stilpho eft. D. quem dixti? P. stilphomem inquam mo
veras?
D. Ncque ego illam moram, neque mihi cogmatusfuit
2uifquam ifto momime. P. ita me? non te horum pu
det?
24t/? talemtum rem reliquiffet decem.
D. D tibi malefaciant, P. primus esses memoriter
Progemjem voflram ufque ab avo, atque atavo proferemr.
D, ita ut dtci. ego rum cum advemffem, qui mihi
Cognata ea esset, dicerem: itidem ta face.
Cedo, qui ess cagmata? G. heus moser, rete: heu, au
C4TUÛ.
P. Dilucide expedivi, quibus me oportuit
Iudicibus. tum, iuss falfum fuerat, filius
Gur mom refellit? D. filium marras mihi?
Cajus de fultitia dici, ut dignum eft, mom pote?.
P..t tu, qui fapiems es, magiflratus adi,
Iudicium de eadem caufa iterum ut reddamt tibi:
2uandoquideae folus regnas, & f˜li licet
Hic de eadem canfa b‡judicium adipifcicr,
 >.' I.. D. Eg6
,
!
P H o R M I o. 411
P. Gyvraegt het my foo deunaf, als of gy hem niet ge
kent en had. D. Ick hemgekent? P. IŠgy.
D. Ick fcg'cr nccntoe: gy die ja fegt, maeckt my desin
dachtig. TP. Welhey! kende gy fuftcrlingniet?
D. Gybreeckt my't fiooft: feg dc nacm. P. De naem:
Seer wel. D. Waerom swijgt gy nu stil? [ P. Ick bcn
(by loo!) gcschent; ick heb de fiŠem verlooren.]
D. wel, wŠt fegj'eraf: P. [ Geta, indiengy 't onthou
wen hebt't gecn voor desen gefeyt is, brengt het my in'c
hooft.] Hšla! Ick wilde nˆem niet noemen: gy komt
maer om rnyte behaelen, quanfuys als ofgyfe niet en wift.
D. Ick u behaelen? [G. Stilpho.] P. Em, wat hcbick
'er oock me'e te doen? De naem is Stilpho. D, Hoc nocm
je hem? P. Stilpho, fegick: kende gy die miet?
2. Ick en heb hc noyt gekent, of šyt cenige Nccfge
had van die naem.
P. Soo feecker: En schaemt gyu des niet? Macr had hy
een capitael na gelaten van fes duyfent kroonen: [ D. Dat
u Godschenden moet! ]
P. Dam fout gy d' eerfte zijn, die u gestacht van Groot-va
der, ende Groot-vaders over Groot-vader, als uyt een rolle
ken fout op-lefen. D. Laet het foo zjm, gelijckgy fegt.
Als ick my dan prefenteerde, foš moft ick feggen hocfy
mijn Nichte was: doet gy nu mede foo, en fegt, hoc komt
fy mijn Nicht te zijn? G. Haha! dat heefe offen man wel.
[hougy, fiet toe.]
P. Ickheballesvoor de Rechters, ter plaetfe daer't behoor
de, duydclijck uyt-geleyt: en was het hict waer, u fošn
moft'et weder-lcyt hebben.
D. Sprecckt gymy van mijn foon? van wiens fottigheyt
niet gemoeg habehooren kangefeyt werdem.
P. Maer gy die een wijs man zijt, gact by de magiftraet,
ende verfoeckt datfe aengaende dc flvigefaeck, noch eens
vonnis wijfem, dewijle uwen haem hier doch alleen koning
is, ende ualleen fou konnentoe-geftaen werden, een 't fel
vige proces te hervattcn,
AD. Al
41 p. TERENTII
D. / fata mihi injuria e, verumtamem '
Potius quam literfeier, aut quam te audiam,
Itidem ut cogmatasssse, id quod lex jubet
Dotem dare, abduce hamc, mima quimque accipe.
P. Ha, ha, h¾, homo fuava! D. quid e? mum iniquom
poflulo?
.4m me hoc quidem ego adipifcar, quod ju publicum
e}:!
P. Itame tamdem quaefo, civem ubi abuf�'ss,
Afercedem dare lex jubet ei. atque amittere; 4m,
Ut me quid turpe ciÊ im fe admitteret
Propter egeftatem, proxwmo juffa e dari,
Ut cum uno ¾tatem degeret, quod tu vetaa?
D. Ita, proxumo quidem: at nos unde? aut quam ob rem?
P. ohe,
4tum, ajunt, me agas. D. mom agam? imo haud def
zz4m,
ADomec perfecero hoe. P. imeptis. D. /ne modo.
P. Poftremo tecum mihil rei nobis Demipho e$;
Tuus eft dummatus gmatus, mon tu. mam tua
Praeteruerat jam ducemdi 4ta. D. ommia hac
Illum putato, qu¾ ego mumc dico, dicere: '.
4t quidem cum uxore hac ipfum prohibebo domo.
G. Irata e$t. P. tu te idem melius feceris.
D. Itame es paratus facere me advorfum omnia
Imfelix? P. metuit hic mos tametfi fedulo
Dissimulat, G. beme habent tibi principia. P. quin, quod
e$?
Ferandam, fers? tuis dignum fatis feceris,
Ut amici inter mos fimus, D. egom' tuam expetam
4micitiam? aut te vifam, aut auditum velim?
p. $i
P H o R M I b. Ar3
p. Alhoewel my ongelijck isgeschiet, nochtans liever dan
ickaen't pleytcn foudc geraecken, ofte u veel hooren fpreec
kcn, foo fullem tty baer, even, ofe onfe Nicht waer, gelijck
de Wet mede brengt, houwelijx goet geven: Wy fullcn u
vijftiggoude kroosien tellem, brengtfe van hier.
p. Soete man! Ick moet metu lacchen. D. Wat ift? leg
ick u yet onredelijcks voor: Sal my oock dat niet mogen
gebcuren, 't gene het algemeene recht mede brengt
p. Soo feecker: Ey lieve doch: brengt de Wet dat mede,
datmen een Burgers dochter misbruycki hebbendc, een stuck
gelts fal geven, en latenfe loopen? Of is de meyninge datfe
aen haer naefte bloet-vrient befteet fal werden, ten eyndefy
door armoede niet tot oneer en geraecke, maer met hem
alleen haer leven paffeere, 't welck gy wilt belettem.
D. Ia, dat wel, de naefte bloet-vrient: macr van waer, of
door wat reden kgmem wy daer im te pas?
P. Daer is genoeg vangefproockem: men moct (feyt het
fprecck- woort ) gcen gedaen werckdoen.
ib. Niet doen? Neen,Tick fal der niet uyt-scheyden, voor
datick tot mijnvoor- nemen bengekomen.
P. Malle praet. D. Laet my maer begaen..
P, En als't al gefeyt is, Demipho, wy hebben mctuniet te.
doen, u foonisgecondcmnecrt, aietgy: want u tijt van
trouwen was al vcrloopen.
D. Reeckent dat al't geneick ufegge, hy dat feyt, ofick
falhem trouwen met sijn wijftenhuyfen uyt fetteh.
[ G. Hy is gram.] P. Dat felfŠe fout gy u felven beter
doen. D. Bent gy foo geftelt om in all�s tegen my acntc
gaen? Bloet!
[G. Hy ontfiet ons, alhoewel hy sijn bcft doet om fichbin
men te houden., G. Het gaet voQr't ccrft al wel mct u.]
Pwaerom nccmt gygggpgcdultint gencgy dragen moet?
Gy fout beft, in gelijckfšrmigheyt'yan u amdere daden,
maecken, dat wy vrienden wierden onder ons. '.
D. Soud' ickuvrientschap foecken?. Ick wou dat ick u.
aoyt had gesien, ofhooreafpreecken, s;..
p. Indien
414 P. TERENTII
P. S; comtordabˆ cum illa, habebˆ, qua raam
semcturem obletct: refpice ¾tatem tream.
D. Te obletet: tibi habe. P. mimue vero iram. D. hoc
age:
satis jam verborum e. mj/?/u properas mulierem
Abducere, ego illam ejiciam: dixi Phormio.
P. si tu illam attigeris fecus, quam dignum ess liberam,
Dicam impingam tibi gramdem. dixi Demipho.
si quid opus fuerit, heus, domo me. G. intellego.
ACTUS I I. S c N A I I.
D E M I p H o, G E T A, H E G 1 o, C R A-.
T 1 N u s, C R I T o. f,:
,.
D. Uamta me cura, & folicitudine afficit Q'Gmatus, qui me & fe hifce impedivit nupts f
Neque mi im comffetum prodit, ue faltem fciam,
Quid de hac re dicat, quidvefirfcmtenti¾.
aebi ta, vife redierit mejam, ammondum, domum. '.
G. Eo. D. vudetis quo im loco res hac //et..
uid ago? dic Hegio. H. ego? Cratimum cenfeo,
$À. j, Cra. me ne tf? a '/
D. Te. Cra. ego, qu¾ im rem tuam fimt, ea velim faeia
mihi
Sic hoc videtur. quod re abfemte hic filius
Egit, reffitui im “mtegrum aequom esse, & boaam:
°t id impctrabŠ. dixi. D. dic mumc Hegio.
H. Ego fedulo hunc dixiffe credo. verum ita e, ' '
2ot homines, tot /emtemtia: fuus cuique mox...
afihissa videtur, qnajafiamiqiu, É
.
sfin
' P H o R m 1 e.  415
p. Indicn gy wel methaer accordeert, foo fult gy t'hays ecn
hebben, die uim u oude dagen wat vermaecks aenfaldoen.
Siet uwe hoogejaerenaen. P. Laetfe u vermaecken: nccmt
gyfe voor u. P. Laet doch u gramschap wat vaercn.
Yj. Nahoor dat ick ufeggenfal. Alwoorden genoeg dsm
hal, gebroockgm. Indicn gyu niet en hacft het vrouwmens
na ute nemem, ick falfe tem huyfem uyt-schoppen. ADater
nme'eheb ickuyt-gefeyt Phormio.
P. Indicngy haeranders komt acn te raeckcn, daa men een
vry-geboorene behoort te docn, foo fal ickueen swaer pro
ces aen hangen. Daerme'e heb ick uyt-gefeyt Demipho.
Hoor Geta, foo gy my yet van doem hebt, ickfalte huys
zijn. C. Ick hebt verftaen.
Titeede Bedrijfs derde Uyt-komen.
D E M 1 p H o, G T A, H E G 1 o, C R A
t I N u s, C. R 1 T o.. 7 A
AX. WA; een quelling ende bekommernis doet my mijn
foonaefi, die myende hem felven met dit houwe
lijck heeft in-gefeylt, ende en komt my niet cens te yoor
schijn, om ter”mififtente veraen, wat sijn feggen ofmey
ninge van defe faecke zy. Gaet gy henen Geta, Tende fiet of
hy noch niet t' buys gkomen is. G. Ick ga. P. Gy luy
den fiet hoe de faecke (laet, wat fal ick nu bef doen (eg
eems Hegio, H. Ick houde dat Cratinus behoort, voor te.
gtem, fo't u goet dunckt. D. Seg dam,Cratinc. Cra. Wilt
gy dat ick cerj fal advifeerem? D. Ia. Cra. Ick wen(chte,
d‰t gy de'et dafu nutftjs: mijn meyninge is fulcx, dat het
fedcljckendcbillijck is, dat het gepe foon in u awefen
heeft gedaen, worde weder in sijngchcel geftclt: engyfule
het wel verkrijgen. Ick hebuyt-gefeyt. P. Spreeckgy nu
heeft geadvifeert. T. Maer hetis foo, geljck, men feyr; foo
veef booffen, foo vecf finnen.: Elck heeft sijn'c—nditie:.
My dumckt nict dat het gene Wettelijck isgeschict, weder
'.. "..> ondagn
æ; A. Ick geloofdat Cratinus mt sijn befte verfiant.
416 p. T E R E N T 1 I
Refcimdi poffe: & rurpe inceptu e D. dic Crito;
Cri. Ego amplius deliberamdum cenfeo.
Res magna ef. H. mumquid mos vis? D. feciflis probe;
incertiorfum multo, quam dudum. G. negant
Redffe. D. frater ess expe”amdus muhi: is
Quod mihi dederit de hac re com/lium, id fequar.
Percomtatum ibo ad portum, quoad fe recipiat.
G. 4t ego.4ntiphonem quaram, ut, qu¾ a‘la hic fmt,
fciat.
sed eccum ipfum video in tempore huc fe recpere.
ACTUS. I I I. SCENA. I.
, A N T 1 P H o, G T A.
A. I;r; Amtipho multimodis cum iftocamimo vita
peramdus es.
Jtame te hinc abffe, & vitam tutandam dediffe als tu
am?
2lios tuam rem credidifli, quam tete, amimadverfuros
magis?
AVam, ut ut eramt alia, illi certe confuleres, qu¾ nunc tibi
domi eft. f.
se quid propter tmam fidem decepta potiretur mali;
Cujw mumc mifera fpes opefque fumt jm te umo ommesfra.
G. Equidem here mos jam dudum his re abfentem imcufa
' mue, qui abieris.
A. re ipfum querebam, G. fed ea caufa mihilo magis defe
, cumas.
A. Loquere, obfecro, quomam im loco fumt res & fortuna,
, mea;?.
Aamquid patri fubolet? G. mil etiam. A. etquid feiporro
. 45; 3. G, nefcio. A, 4h.---- '
f;.. ' o. ÀV

P H o R m 1 o. 417
Ândaen kan werden, ende het waer oock schandete beftacn
ID. Nu gy Crito. Cri. Het is een gewichtige faeck: ick
verfta dat men fich nader daeropbehšort teberaden.
H. Wilt gy ons moch yet; D. Gy 1. hebt u welgequeeten.
Ick weet nu minder wat fckdoen ‰, dan flus. G. Se feg
gen dat aentipho noch niet wceris gekomen. P. Ick fal
mijn brocder mocten verwachten, 't gene hy my fal raden,
dat fal ick volgen. Ickfal eens gaen vernemen aen de ha
ven, tegen wat tijt hy fich denckt herwaerts aen te be
even.
Â. End' ick fal Antipho gaen foecken, op dat hywete, wat
hier gepaffeert is. Maefct, daer komt hy felfi herwaerts
aen, tcr rechter tijt.
ptrde Bedrijfs terfle Uy-komm.
A N T 1 P H o, G e T a. , '
4. V 7 Oorwaer, Antipho, gy zijt in veelc manerenby die
fin te beftraffen. Soo deur-gegaen te zija, ende u
leven in bescherminge vananderengelŠtente hebben? Had
gy 't geloofdat andere op u faeck beter foudenletten, dangy
felfi? Want het was met de reft gelegcm foo 't wilde, altijt
dic gy t' buys hebt, daer had gy voor te forgen, dat haer,
dooru belofte bedrogen zijnde, niet quaets iocht everko
men, dewijle hacr hoopen trodft (oh arme) alleen op u staer.
G. Voorwaer, heer, wy hebben ual over lang in u 3f. wefem,
ongelijckgegeven, datgy foo hcnen zijt gegaen.
+.TIck focht' u felfs.
G. Maer wy em hcbbcm daerom nict tc mcer in gebreecke
geweeft.
24. Seg doch, bid ick u, hoc ift met mjn facckenen avon
tuyr gelegen? Heeftmijn vader dcfhufal wech?.
G: Als noch niet.
4. Iser wat hoops voor hettoc-komende: G, Ick weet
'ct nict. 4. Hclaes!.
) & 63. Dan
418 P. T E R E N T R I
Û. Nj Phadria haud ctffavit pro te emiti. A. nihil facie
movi.
G. Tum Phormio itidem im hac re, ut in als, frenuum ho
.. mimem prabuit.;,.,.,
A. Qgid frfecit? G. censwtavit verbˆ admodam iratum
, ' fenem.
A. Hea Phormais. G. ego, quod porui porro. A. mi Geta,
zopper uos atrpo. ;
G. Sic fefe habemt principia, urdico. adhuc tranquilla re
e}:
Afamfurufque patruum pater eff, dum huc adveniat. A. 4uid
eum? G. ajebat,
:
Pe ejus confiliovelle fefe facere, quod ad hanc rem attinet.
A. 2gantus metus eff nuhi, vemire huc falvom numc patruum
Geta:.
sam, ut audio, per umam ejus aut vivam, aut moriar fen
feataamp.
.
Û. Phadria tibi adeff. A. wbimam? G. ectum ab fua p
' leftra exirforam. É
ACTUS I I I. SCENA.
PH as r 1 a. D  1 o, A n r 1 p H o, G t a.
P. ¡orio, audi obfecro. D. non audio. D. parumper
D. quum omitte me.
P. Audi, qwod dicam. D. at enim tadet jam audire eadem
millues.
P. 4 munc dicam, quod lubemter audias. D. loquere, aadio.
P. Aequeo te exorare, ut mamea, triduum hoc? quo mune
' ab?
D. Mirabar,/stu mihi quidquam afferres movi.
A. Hei, metuo lemonem, ne quid, fuo, faat, capitj. G. idem
ego metuo.
' ' ' " ' P. Nom
i.
P H o R M 1 o. 4I se
a: Dan Ph¾driahceft niet na-latich geweeft, sijn beftvoor
u te doen.4. Dat is my vanhem niet nieuw.
G. voortheeft Phormiotichoock in dcfefacck, als in alle
andere, kloeckelijck gewteit.
L. wat heeft hy ged‰en? G. Hyheeft u den ouden mari,
feer geftoort zijndc, nct woordem dc mont geftopt.
2. éy foo, Phormio. G. všort heb ickTme'� mijnbeft
gedaem. 2. Lieve Gcta, ick dancku 1. al te famen
Ð. Soo staen de beginfelen, als ick u feg: de faeck is noch
in flte: ende uvader fal wachten nau ošm, tot dat hyko
me. 2. Waer toe? G. Hy feyt sijnen raet te willen vol
gen, acngacnde defe faccke,
24. Wat ccn vtees heb ick nu Geta, tegem dat mijn oom be
houdent'huys kšme; want na dat ick Hoore, fal mijn lcvcn;
ofdoot hangen aen sijn advijs.
G. Daer hebt gy Phaedria. +. Waer?
G. Siet, daer komt ly uyt sijn sÀ-school.
Derde Bedrijfs tuweede Uyt-komen.. '
P H A E p R. r A, D o R 1 o, A N r 1 f H o,. G T A.
1. Orio, ey lieve hoort moch eem peymich.
JD. Ick hoor pict. P. Een oogenblick.-
D. Ey, lget my betyen. P. Hooft doch wat ick u feg
gen fŠl. D. Edoch my walgt alreede duyfent mael cen
fiet felwige te hooren.
p. Maefick fal nu wat feggen dat gygeerne hoorem fult.
D. Spreeck op, ickluyr. p. `ka“ ick dat met bidden
van u niet verkrijgen, dat gy noch defe drie dagen vertoeft?
waer loopt gy nu henen!
v
D. Het gafmy al vreemt, ofgy myyet nieuws foud' voor
den dach brengen.
[-4. Oh, 1ckTvrces dat den Roffiaen yet quaets in de fin
heeft (dat hem doch op sijn eygem kop vioet dru9pem.).
G. Dat vrecs ick oock.]
D d 2, ' ' p. Ge
41o P. T E R E N T. J I
P. Nom mihi credˆ ˆ D. hariolare. P. ssmfidem do. D fe
bulae.
P. Faemeratam iflu bemeficium tibi pulchre dicer, D. logi.
P. Crede mihi, gaudebis stcio: verum hercle hoc eft. D. fo
"' mmia.
P. xperure, mom efi longum. D. camlem4m eamdem ca
É/a,
P. Ta muhi cogaatus, ta parems, tu amicus. D. garr‰
mvdo.
P. 4 aeom' ingemio esse te duro atque inexorabili,
Ut meque muferrcordia neque precibus molliri queas?
D. Adeom' fe esse incogitantem atque impudcmtem Pha
' ' dria,
Ut phaleratis difˆ duca, me, & meam dutesgratijs?
A. Muf�ritum ess. P. he• veris vincor. G., quam /imilis me
terque eJui?
P. Neque alia aemtipho cum escupatus essetfolicitudine,
Tum esse hoc mi objectum malum? A. ah, quid fluc aurem
.. e}? Phaedru4?a
P. o fortumatissime aemtipho. A. ego me? P. qui quod a
mas, adomi a´7; 
XVec r. hujw modi umquam ufus vemi, ut conficiares ma
g.
A. Mihi' donai ? immo id quod ajumt, auribus teneo
lupum:
Nam neque quo amittam, ˆ me umvenio, meque, uti rctjmeam,
fcio.
D. Ipfum fac mihi im hoc eff. A. eja, me parum lemo
/ies.
Xumquid hic confecit? ' P. hiccine? quod homo imhumamif
.:. fimus:
Pamphjlam meam vendidit. G. quid? vemdidit? A. ajm.'
vemaludit?
eo, &, P. Aem
.
P H o R m 1 o..42 I
P. Gelooft gymy niet? D. Het zijn vogels iude lucht
met u. P. Macfof icku verfeeckertheyt g‡?,
D. Praetgens; Doet mydie VrientschŠp, gy fult mae
maels feggen dat f u met intereft is betaelt.. 
P. Praetgens. P. Geloof my, gy fult nict wlen, ofgy
had 'et gedacm. Hetis (eker waer.
D. ael praetgens.
P. Befoeckt'et cens: 't enis geenfŠngentijt. p. Gyflacht
ale Koek¿eck, gy fingt al ecnc fˆng. p. Ick houde uvoor
mijn neef, všor mijm vader, vošr mijn vrieat. D. Praet
gy al maer. p. ff mogeljak dat. gy foo hert ende onge
feggelijk-zijt, dat gynoch door miedogentheyt, noch door
bidden, kunt vermurwt werden?..'..'.'
D. 14 mogeljck, Phaedria, dat gy foo onbedacht, ende
9nbeschaemt zijt, dat gy my miet schoone woorden op
hout, ende omdertafschen miji Lijeygen ondcrhout voor
niemendal. '. w
[ ae. Ick heb. mede-lijden methem.].,.. '
P. Oh! ick wert overtuygt mct de waerheyt.  '
[G. Hoe gelijck zijnfe bcyde im alles haerfcfven! ].
p. oh, dat my defe swaerigheyt nu juyss oock over-ko
`men is, mu Antipho met cen heel addere bekommernis
evenfoofeeris verlegem. .
4. Fy, watis dat doch Phaedria? 
P. O gantsch gelŸckige Antipho, ae. Ick gelac&jg:.
P. Dewijle gyu Liefra ww�me t' huys hebt, ende unoyt
is te bgurt gevallen, aen fulckeen placg vaft te geraecken.
<4. Ick t'huys? jae, foo als hetfpreck- woort luyt, Ick
heb de wolf by de ooren. want ick weet geenrast, noch
<om te latcn gaen, noch te houden.,.ÉÉ,.,,
P. Even foo gaet het my met defe unan.,,,
4. S99 doch 3 fpeelt te degen den roffiaem. Maerfeg eem;
Phadria, hecft fiy metyemiam yet gehandelt?.
P. Hy? hyheeftgedan als de onbeleeften mensch vande
werelt: hyheeft hjn. Lief Pamphila verkoft,
G. Wat? vcrkofta. a. Wat fegje, verkoft
o i- D d 3 p. Ver
, 
--

?Ë p.- TERENTII
p. pendidit. D. quam imdigmum facimus, amcillam ¾re em
, ptam fuo,
P, Nequeo exorare, ut me maneat, & illo cum ut mutee
, fidem,
Trid“um hoc, dun jd, quod e$t promiffum ab amicis argen
tum aufero.
$i. ; tum dedero, unam preterea horam me oppertas
Ac f.
D. obtumdˆ. A. had rgam ess quod orat, Dorio: exr
oret, fime: . '
Idem hic tibi, quod bene promeritus fuerit, conduplica
verit. r
D. verba fac f�nt. A. Pamphilamne hac urbe privari
fiwes?'... :.;,
r,,. praterea borrunc' amorem diffrahi poteri pa
' ti?
D. Neque ego s neque t�. G. d tibi omnes id, quod es dig
mus, duimt...
p.: go te complureis, advorfum ingemium meum menfes
tui! raigr, & nilferentem, flentem. nume contra, omnia
42c  '
Repperi, quidet, meque lacramet, <a locum melioribus.
ja.'certo hercle, ego fatis/ sommemini, tibi quidem effli
. r dies, É ', '  ;;:.
Qgam ad alares huic, preftuta. P. fa“um. D. mam ege
A. Lmne ca pratert? D. mom, verum ei h¾c amrecesse.'
'
. '
.,
A. mem pudet  '
�-.-:.:?'i-i- du-. ' ramitatis? D. mimimc, dum ob rem. G. ferquilimium,
. s-. P, porio.'...
.  ., r, ". ' l'!!
p Ita ; dem, facere oportet, D. /. fum. ss placeo,



.
,.'
A. Sic
:-
----
-
P H o R. M 1 o.  413
P. Verkoft. D. Wel, wŠt cen lelijcken fuck! Een fla
vinne, dacr hy sijn gelt voor had ncer-geleyt. '
p. Ick kan met bidden vam hem niet vefkrijgen, dat hy,
dem anderen op-schietende, defe drie dagen nŠ my wacht,
tot dat ickhet gelt, 't welck my van mjn vricndenis be
Jooft, ontfŠnge; indien ick het udan niet eo gccf, foobc
heeft gyniet een uyr langer te vertoeven..
P. Gy breccktmy de kšp..,,,,:,
2. ´a Dorio, hy bid om geet langey tijt: laet a verbid
den. Hy fit't u dubbelt vergelden, `t felvigedat gy nuaen
hena fult verdicnt hebben. T,,
P. Dat zijn maerwoorden. 4. Sult gy Pamphilam uyt
defe stadt laten gaen? En daerenbove“ metgocde oogen
kannen aen-sien, dat defe twee lieven moeten scheyden?
2. Ickfoo weynich, alsgy. yfall‡m fehreyem vanfmid
dach tot ttvaeif uyrem toe. y x 
G. Dat u de Goden, foo vcclals'et zijn, plagen moetem,
na dat gy verdient hebt. .-;
D. Ph¾dria, ick hebbe teger mijn natuyr, vcele maendea
lang, gedult nict u ghadt, vecf belovede, nict geyende,
huylefide enschreyede: nu hebick allcs integendeel eenen
gewonden, die geft, en niet eh weent; maeckt plaets yoor
..
die my beter diemem, al; gy. ' w)  ; > 
4. Edoch, heb ick et wel onthouwen, foo i uimmers
voor desen dach geftclt, tegen den welcken gyhem 't
gelt fout geven... 
p.' Het is foo...       D
D. Seg ick 'er tegea?. '. '
. Neen: Macrdesen i
4. Is dien dach al voorby?, a. Ncen: Maerdcfcn is
voor diem verschenem.... p 
4. Schaemt gy u des niet, gy lichtmis? D. O Nee
als 'er maer profijt me'e te doen is. É'. b
G. Gy stront-hoop, al jt., P. Maer Dorjo, beh¿brt
i foo te ?? a,
zo. ' Soo ben icker aem; k‡m icku aldus bcliŠgen,`fos
mqocht gy mct my tc werck tyem. `'.
-: P d 4 4. Be
2.4 P. TERENTII
A. sicciae humc decipis? D. imo enimvero 4mtipho hicme
decipit:
AVam hic me hujufmodi fcibat esse: ego hunc esse aliter cre
didi.
Jte mefefellit: ego iffi mihilofom aliter, acfai.
Sed ut ut hacfumt, tamtem hoc faciam. cras mame argentum
muhi {
Miles darefe dixit: /? mihi prior tu attuleris Phadria,
Adea lege utar, ut potiorAt, qui prior ad dandame cf. Palc,
..,,. ACTUS 1 I I. S c n A. I.
a p. H as p 1 A, A n r i p H o, G = t a.
tum invemiam mifer,
cai mih? nihilo: e? quod /? hic pote fuiffet mune exa
rarier ' ¡.
Triduum hoc, promiffum fuerat. A. ita me hunc patiemur
¯, Uidf4ciam? wwde ego mmnc tamfais huic argen
..  
Geta,
Fieri miferum, qui me dudum, ut dixti, adjurit comiter?
Qgim, cum opu eft, beneficium rurf�m ei experimur red
dere?.
G. Scio equidem hoc esse equom. A. age ergo, falu fervare
humc potes. ` É
G. Qgid faciam? A. im venias argemtum. G. cupie. fed, id
amide, edoce.
A. fater adeft hic. G. f“a: f�d quid tum? A. ah, ditum
fapienti fat eff.."..
&.' Itane? A. ita G. fame hercle pulchre fuades: etiam tw
, efi?  
Xofmpho, ex nupt rair} nil prwciformali, ';
tiam. nama me hujus quarere caufa mmalo jubea, cre
v..
.  ; . ' I
. i. ' A. p'e
M H o R M I o. 45
M.
: G. Voorwaer gy geeft my al treff�lijcken raer. Loept
4. Bedriegt gy hem alfoo? D. Neen Antipho, maerhy
bedriegt my: want hy wift wel dat ick'erfoo aemwas, en
ick meynde dat hy van andere conditie was. Hy heeft my
geabufeert: ick draeg my tcgcns hem niet anders danick af
tijt geweeft ben, Maer het zymet defe fˆcckenals het wil,
fooial ick echter dit noch doen: mergen vrocg heeft my
den Soldaet gefeyt gelt te fullem brcngen; indicn gy 't ny
eerbrengt, Ph¾dria, foo fafick mijn recht volgen, dat hy
voor-gae, die de cerfie geveeft zy int geven. ' Adieu.
.,
Derde Bedrijf, derde Uyt-kgmen.
,
P H AE D R 1 A, A N T I P H o, G T A.
Tp. WA; fˆlick nu gaem maecken: `van waerfalick (oh
1n YV arm! ) foo inŸer yl 't gelt voor den rofiacn beko
en, dewijleickmin heb dan iet? Had hy met bidden te
bewegen geveeft, om noch drie dagem te wŠchten, fog waft
my aItoe gefeyt. ae. Sullenwy, Geta, defe man dic iny
fius, fegt, foo deugleljck heeft geholpen, aldus
verlegen laten tot sijn ongeluck? Ende niet liever, nu't van
node“is, hem wederom yricntschap foecken tedoen? 
G, Ick verftainalle manieren, dat hct rcdelijckis. É,
2. 'Tfˆ dan, gyzijt de man alleen die hcm hclpcn kan.
G. Wat falick doen: " A. Gelt schaffen., É,
C. Ick ben gereet, maer feg my waer van daen?, '
ae. Mjnvader is immers hier by de hant..
G. Ick wect'et vel: maer wat wilt gy daer me'efeggen
2. Hey! den verftandigen is haeji genoeggefeyr.T,.
�. Soo feecker?.É.. Ia foo. T, T7 
inde Pomp, efide haelt de klap nae utoe. Salick niet vi
&erie genoech bcvochten hebbeu, indien ick'er onge
schent Šf kom, wegen uhouwelijck 3 of mbet gy my in t
maidalem van defe, swacricheyt noch belaftcn omsijncnt wil,
de galg my te bcrockenen?..
D d; 4. Hy
46 p. r E R E N T t I |
A. Verum hie dicit. P. qnid? ego vob� Geta aliemus fumw?
G. haud puto:
sea parum me eft, ommibu' quod mumc mobˆ fuccenfet fe
apex,'
AVi infigemus etiam, ut nulla, lsct.' relinquatur preci?
P. Ala ab ocul‰ me‰ illam im igmotum abducet locum?
Ipum igitur licet, dumque adfum, loquimimi mecum an
tipho:'
&omtemplamimi me. A. quamobrem? aut quidmam fata
rus? cedo. ',;.'..
P. 2goquo himc afportabitur terrarum, certum e perfe
qwu, :;
4ut perire. G. d bene vortant, quod agat: peaetemtim
patmee.
A. Vide,ssquid ap potes adferre huic. G. f� 4-id quid?
A. quare obfecro,..,,,.i
A'e quid plus minufvefaxit, qnod nos poff pigeat Geta. É
G. Qgaro. falvos eff, at opinor. verum emim metuo ma
lum. '.,: e; 1 1,.
A. Noli metuere: mma tecum boma, mala tolerabimus.. ';
G. ggantum argenti opus efi tibi? loquere. P. fol. trigin
?4 myraae.
G. Triginta? hui, pertara est Phadria. P. iac vero vi
lta ef. ' ' '. ' ' ' ' ' '
G. Age, age, imvemtas reddam. p. ‰ lepidum caput! G. au
fer re himc. P. jam opus e.,.:.'
G. Iam feres. fed opu' e mihi Phormiomem adjutorem d
rem hamc d4r‰.;,s!  : ',
P.tbi vero. dic; prasso ut/fr domi.,.
A. Presso ess. audaj$ime omeris quidvis-umpome, & fe
' rea
sola ef homo amico amicar. G, eamus ergo ad eam
yw.-------
. .. t A. Amma
P H o R m 1 o.. 4&7
4. Hy feyt de waerheyt. p. wel hoc, Gcta? benicku
lieden dan vreemt?
g. Ick verftae, neen. Maer is dateen kleyne faeck, dat dea
ouden man nu op ons allen verftoort is? of moeten wy hem
noch meer verbitteren, datter dam voort geen verbidden
aem em 1S.
R. Sal dan eenander kÏmem, em brengen mijn Liefverre uyt
mijn oogen, in onkekcnden lande. Weldam, dewijl't noch
geschieden kan, endedewijfe ick noch by ul. ben, fpreeckt
dan met my voor het laetfle, Antipho, ende bcschouwtmy
te degem.
~!. Waerom dat? oswat hebje indefin?
P. Ick ben van fin haer te vervolgen, in wat hoeck vandc
wereltfy foude mogen werden vrvoert, of˜m hals te ge
aecken. G. À op u reys: maergaet wat foetgens.
. Siet doch, foo der yetaen te doenis..
G. Soo der yet aem te doem is: É Maer wat? ",
. Pra&tifeert wat, bidicku: opdat hy niet yetwes min. o
meer en doe, dat pns namaels moght jammeren.
g. ik praÛti(ceral: beytvat! ick meyn dat hybchoudcn
is. Mar trouwen ick Vrees voor swaerigheyt. Ð Ð Ð
4. Vreeft niet: wy fullenbeyde goet, efi qŸaet met u uyt
flaen. G. Hoeveelgelts hebt gy van doeh? fprecckt. T.
P. Nict mecr als drie hondert goude kroonen.
G. Driehondert goudekroomem Iemi! datis te dier Ph¾
dria. P. En my dumckt dat het goe koopis., G. Wel, vcl
dan: ickfal maecken dat gyfe hšt. s
P. O mjm foete man! ™. Vertreckt van hier.
P. Maerick hebt geli nu van doen. G. Gy fult het nu kfij
gen: cdoch ick mioet Phormio in defefaeck te hulp hebben.
7. Gact d‡n henen, en fegt hem dat hy t' huys, ende by
de hant blijye, J v.
4. Hyis by dehant: legt hem vrywatlaft datgy wilt, op.
jm schouderem, hy fˆlf dragen.' Daer is gecn trouwer
man voor een vricnt, als hy efs.'''' ''¡ " ' ' '
G. Lact ons dan tcm ccrften by hcm gaem,.
2, Iffit
'48 P.. T E R E N T 1 r
A. AVumquid ess, quod mea opera vob� opu'/t? G. mil: ve
rum abi domum,
.
'illam miferam, quam ego mumc imws fcio esse examimatam,
;,. meft4,
comfolare. cessa,?. A. mihil eft, eque quod faciam lu
bemr.,,
  
P. gua via iftucfacies?: G. dicam im itimere. modo te hinc
r. 4m0t'e.
' ',.
ACTUS, I ´. S c N A I.
D M 1 P Hi o, CHREMES,.,-,
D. ( Y Uid? qua profetus caufa hinc et Lemnum Chre
amc,,  >
2dduxtim' tecumfiliam? C. nom. D. quid ita non?
C. Poftquam videt me ejus mater hic eff, d, utim,
Simul autem mom manebat atas virginis, ' ' '
Adeam neglegemriam; ipfam cum omni familia
dd me esse profectam ajebant. D. quid illic tam diu
2gfo igitur commorabare, ubi id audiveras?..
C. Pol me detimuit morbus. D, vnde? aut qui? C. ra
gas?..'. 1'.
Semefus ipfa e morbus. fed vemiff� ea,
Salvas audivi ex manita, qui illa, vexerap.:;
P. Qgid gmato obtigerit me abfenre, audij”im� chreme?
C. Qgod quidem me factum confil incertum facit:
sam hanc conditionem ss cui tulero extraneo,:
2¡?Ûto, aut umde mih/t, dicendum ordine e
Te mihi fidelem esse eque, atque egomet fum mihi, ',, '
Scibam, ille/, me aliemus affinem volet;.
7'acebit, dum. interceae, fŠmiliaritas:' " '
&im ssreverit me; plus, quam opus e fcito, ssvet;

.
.
Pereor
P H o R M 1 o. 49
4. I{fer moch yet daergy 1. mijnhulpe in van doen hebt?
G. Neent: maergaetna huys, en vertrooftdie arme deern,
die ick weet dat daer binnen nu fit half doot van vrcefe.
Blijfje noch ssaen?
4. Daer is niet dat ick liever doe, als dat.
P. Hoe fult gy hier me'e te wcrck gacn?
G. Ick fal't �onderwegen feggen: rept u maer van hicr.
Vierde Bedrijfs terfe Uyt-komen.
D E M 1 P H o, CHREMES.
AD. S$ eens Chremes, hebt gy u dochter, daerom gy
na Lemnus toe-gereyftwaert, mede gebracht?
Ch. Neem ick. D. Hoe komt 'et?
Ch. Ick verftonde dat haer moeder (siende ick hier te lang
veibleef, de jaeren oock vande dochter foodanich zijnde,
dat ick niet langer diende te wachtcn met nae haeruyt tc
sien ) felf, met de gantsche huyf-houdinge nae my toc
was vertrocken.
D. waerom vcrtoeste gy daerdan foo lang, als gy datge
hoort had? ch. Voorwaerfieckte hccft my op. gehouden.
D. Wat fieckte, oswaer vandaengeffrootem 8
Ch. Vraegje dat, den Ouderdom iSby hcm felveneenfieck
te. Maer datfe behouden zijn over-gekomen, heb ick ver
ftaenuyt dc Schipper diefe gevoert had.
D. Hebt gygehoort, Chreme, wat mijn foonis weder
vaerem in mijn af- wefen?
Ch. 1a'& troutvem, ende bendaer door teneynde raet. Want
indien ik yemant vreemts defe gelegentheyt ga prefenteeren
foo fal ick van stuck tot stuckmoeten verhaelen, waer van
daen, ende hoc ick aendefe dochrer kom. Van u wift ick
wel, dat gy my foo getrouwzijt, als ickmijn felven ben:
maer de Wildc vrcemde, willende mija swager worden, fal
{oo lang swijgen, als wygoede vrienden zijn; maer ofhy my
quam toverffiaden, foo falhy mecr wctcndanhy weldien:
'. cddc
'43o P.. T E R E N- T 1 1
vereorque, me wxor aliqua hoc refcifcat mea.
2uod ssfit, ut me excutiam, atque egrediar domo,
Ad reffar. mam ego meorum folus fum meus.
D. scio ita esse, & ifiac mihi res folicitudini e:
xeque defetifcar ufque adeo experirier,
ADonec ubi id, quod pollicitus fum, essecere.
ACTUS I V. SCENA I I.
. G  Ÿ.
G. rr Go hominem callidiorem vidi memimem,
2gam Phormiamem. vemio ad homimem, ut dicerem.
24rgemto opus esse, & id quo pato fieret:
Vix dmsm dimidium dixeram, im/ellexerat:
Gaudebat: me laudabat: quarebat femem:
Ds gratias agebat, tempus fibi dari,
Ubi Phadria fe offenderet muhilo maimus
~Aemicum esse, quam aentiphoni. hemimem ad foram
Imffi opperiri: eo me esse addutarum femem.
sed eccum: quis et ulterior? at at at Phadria
Pater vemit, quid pertimui autem bellua? W
4m quia, quos failam, pro uno duo funt mihi dati?
Commodius esse opimor duplicifpe utier.
Petam himc, unde ˆ primo imffitui. /? dat, f.‡t eff.
Si ab hoc milfet, tum hunc adoriar hofpitem.
ACTUS I V. S c n A 1.
A N T 1 p H o, G E T A, CHREMES,
D E M I P H o.
A Expecto, quam mox recipiat fefe Geta:
Sed patruum video cum parre affantem, hei mihi,
28a{m
É
P H o M 1 o. 43
ende ick vreefe dat mijn huyvrouw t' ceniger wijfe fulcx
mocht vernemcn: 't welck geschiedende, voort niet andcrs
te docnfou zijn, als dat ick kael, enbcroyt ten huyfen uyt
gac. Wantick ben gecn mcefter van yet dat ick befit, als
inijn eygen lijf;
D. Ickweet 'et vel, ende daer over ben ick bekommerr,
ende fal oock noyt moede worden op alle mamierem tc be
foecken, voor ick cyndelijck te wege gcbracht hcb, t' gene
ick u hebbelooft.
Vierde Bedrijf ttteede Uyt-komen.
G E T A.
G. Auwer karel fagick mijn leven niet, als dcfen Phor
mio. Ick komhem feggendartergelt moft wefen,
ende hoe te schaffen. 'K had n‡Ÿlijcx halfuyt gefeyt, ofhy
had'et wech. Hy was bljde: prees my, ende wilde naden
ouden man toe. Hydanckte Gode, dat hem gelegentheyt
was verschen9n om acn Ph¾dria te thoonen, dat hyhem,
geen minder vricnt was, dan Antipho.. Ick feydchem dat
hy my op 't Mert-vclt fou verwachten. Maer fiet, dŠer is
Ijemiphofelfs. wie is die giofte? wopi! 't ˆ Phaedria's vader,
die is gekomen. Maer waer machickgroote beeft voor ver
vaert zijn? Hoc na dat my, inde plaets van een, twee voor
komen, om daeraen re ternen? Ickacht 'et bequaemst op
dubbelde hoop aen te gaen. Ick fal'tvan desen, daerick'et
eerft ophad aen geleyt, siente krijgen: geefi hy't, foo ift
wel; maer wildat nict gaen, foo falick desen man van buy
sen op 't lijf vallen.,
Vierde Bedrijf, derde Uyt-komen.
A N T I P H o, C E t A, CHREMES,
D E m I p H o.
4. I$ verwondere my tpaer Geta fao lang bljf, darby
hem niet mettem eerssen weder herwaerts begeeft.Macr
isk fic dacr mijn.Qom stacn by mijn vadcr, TOh lacy,
hoc
431. ` P. T E rentii
2uam timeo advntus hujus quo impell‰t patrem.
G. aedibo hefce. 6 nofter chr�mes! C. falve Geta.:
G. epire falvom volupe e$t. C. credo. G. quid ag-'
tur?
C. Multa advemiemti, ut fit, mova hic compluria.
G. Ita, de Antiphone audiflim' qua fata? C. omnia.,
G. Tu' dixeras buic? facimus imdigmum Chreme,
sic circumiri. D. id cum hoc agebam commodum.
G. Nam hercle ego quoque id agitams mecum fedulo.
Iovemi, opinor, remedium huic rei. D. quid Geta?
ggod remedium? G. ut ab abs te, fit forae obvi
??,
,Mahi Phormio. C. qui phormio? G. is, qui i}}amc
C. fcio.
G. Vifum ess mihi, ut ejus temtarem fementiam.
Premdohominem folum: cur mom, inquam, Phormio
prides, imter vo/? hac potius cum boma
Ut conopomantur gratia, qu4m cum mala?
Heru' liberalis ess, & fugitans litium;
sam cateri quidem hercle amici omnes modo
Umo ore autores fuere, ut pracupitem hanc daret.
A. Quid hic c¾ptat? aut quo evadet hodie 3, G. am le
gibus
zoaturum p¾va, lices, fi illam ejecerit?
Iam id exploratum ef. eja, fudabœfatˆ,
Si cum illo inceptam homime: ea eloquentia e?.
Verum pome essevi”um eum: at tamdem tamem
Nam capitis ejus resagitwr, fed pecumia.
softqaam hominem his verbˆ fentio mollirier,
$ali fumu mumc hic, imquam: eho die, quid v� dari
aubi in mamm, ut herus his defifia/litia.
H4c
P H o ˆ M r š. 338
hoe vreesick nu werwaerts sijne komfie rem fal doeh over
flaen. G. Ick fal by haer gaen. O lieve Chremes.
ch. Goeden dach Geta. G. Het is my lief dat gy bcbou
den weder t'huys gekomen zijt.. ch. IckgelooW'et.
C. Hoc gaet 'tai? Ch. Gelijckhet vefjt gebeurt, als
men van buyten komt, foo Û9mem my veele, vecle dingen
vreemt voor. G. Ia, fooliebje dan van Antipho algehoort,
wat hem gebeurt ˆ. ch. ia '& al. G. Had gy 't hem ver
telt meefter? Voorwaer een leelijck stuck, foobedrogen te
worden, Chreme? D. Ick was even aengacnde die faeck,
met hem befich. G. Het geeft my geem tponder: Want het
heeft my oock dapper int'rTišoftgelegen, ende foo dunckt
my da/ ick ccn goede remedie Woofdefe swaericheyt heb
gevonden. D. Wat doch Geta wat remedie G. Na dat
ick vanu ben gegaen, foo komt my by geval Phormio te
gen. Ch. WieTphormio? G. Die, die dat vroumens oms
Heef. op-gedromgem, ch. Ha! ick weet. G. Mydocht goet
hem d pols eefis te taften. Ick neem de karelallcen, e“ick
feg; Maer Phormio, waerom fiet gy niet toe, dat defedin
gen onder ul. met vrientschap lieyer werden agemaeckt,
als met on-min. Mijn heer is liberael, ende een wyant van
Pleyten. Want andereluyden, sijn vrienden, die riedenhem
ftrax al t' famen uyt eenen mont, dat hy haer plotfelijck de
schop foude gevn.
[2. Wel wat ofhy voor hecft? of waer fal hy noch fius
op uyt-komen? ]
G. Of fult gy feggen dat hy na rechten daer over foude ge
ftraft werde”, alThy haer'vcrftiet? Dat is al onderftaen.
Gaet vry aen, luff u tpat: gy fult wercks genoech vin
den, foo gy tegen die man aen-gaet: Soo wel-fprecc
kende is hy. Maer ncemt dat hy 'et proces verloor,
foo gelt 'et hem doch, als't algefeyt is, geen hals-faec
ken } het is met gelt te boeten.T Siende dat de man door
deferedenen watweeck im fjm boefem begon te werden, kom
(feyd'ick)rwy zijn hier nu alleen, feg eens hoe veel wiltgy
datmcn uin dchant geve, dat mijnheer het pleyten tes;
E c 2S
434 P.. T E. R E N T I I
Hac himcfareffat, tu molefta me sses?;
A. Satin' illi dfumt propit? G. mam fat fcio.
$i tu aliquam partem aqui bonique dixeris,
Ut ille ess bomus vir, tria mom commutabitis
Yerba hodie imter vos. D. quis te facjussit loqui?
, C. Imo mom potuit melius pervemirier
o, quo mos volumus. A, occidi. C. perge eloqui.
G. 2t primo homo imfamibat. C. cedo, quid poftulat?
G. Qgid? mimium: quamtum lubuit. C. dic. G. / qu‰
daret
7'alentum magnum. C. imo malum hercle: ut mil pu
det.
G. Quod dixi adeo ei: quaefo, quid ss filiam
; suam unicam locaret? parvi rettulit
A'om fufcepiffe, imvemta e, qu¾ dotem petat.
Vt ad pauca redeam, ac mittam illius imeptias;
Haec demique ejus fuit poftrema oratio:
go, inquit, jam ˆ primcipio amici filiam,
Ita ut aquom fuerat, volui uxorem ducere:
Nam mihi vemiebat in memtem eju' imcommodum,
Im fervitutem pauperem ad direm dari:
Sed mihi opus erat, ut aperte tibi mumc fabuler,
4liquamtulum qu¾ afferret, qui diffolverem
gua debeo: & etiam numc, ss volt Demipho
Pare, quantum ab hac accipio, qua fponfa ef mihi,
Xullam mihi malim, quam famc, uxorem dari.
A. Utrum fultitia facere ego humc am malitia,
Dicam, fciemtem, am imprudentem, incertu' fum.
D. Quid, /3amimam debet? G. ager opposstu st pignori ob
2Decem mimas, imquit. D. age, age, jam ducat: dabo.
G, Aedicul¾ itcm fumt ob decem aliaw. D. hoi, hui,..
AVimi
P H o R M I o. 435
dat sy haer deur packe, en gy ons voort met vreede laet.
4. [Ofhy al welby sijn finnen is?] G. Want ick weet
dat vel, foo gy cen weynig in de redelijckheyt fprceckt, g
fult noyt g�‘h drie woordci (gelijck hy en goet man
onder malkanderen behoeven te maecken. 5. Wie heeft
u laft gegeven om foo te fpreccken. Ch. Neen,' i ttel, dit.
is de rechte wech om te komen daer wy wefen willen,
[4. Ick ben cendoot man.]
Ch. Segvoortuyt, Geta.., ``.É,
c. Ma‘r int eetfie praete hy, ofhy uyt-finnig was. ch. Wat
eyftchy doch, fegop3 G. Wat! het was Verre te veel, by
eyschte wat hem inde kop schoot. Ch. Lact hoorcri. '
G. Ofmen my acht honŠert goude kroonen gaf Ch. Lie
ver een galg om sijn hals: hoe en (chaemt hy hem niet? '
G. Dat ick hem tronwen oock uiel[eyde: ey lieve doch, wat
foud' hy doem of hy een eenige dochter had te bestcden? het
schcelf niet veel, dat hy'er geengeteelt en heeft, daer komt
een vreemde, die eem rjcke dochter goet teri houwelijk
eyscht. Om, sijnforterrjen voorbygŠende, tot bestuyt te.
komen, is dit eyndelijck sijnuyterfte redem geweeft. Ick
had (feyd'hy) van eerften afdefe mjnem vrients docliter vel
willen, gelijck hetblijck was, teh huyf. vrou nemcn (want
ick dachte op haer ongelegentheyt, dat, als een armc doch
ter aeneen Rijcken wort befteet, sy dan genoegftem wodr
een flavoentjcn wort gehouden) maer ick mof een hebben,
om ront metu tegaen, die wat middeltjemj had, om my uyt
deschulden te redden. En foo Demipho my noch wil foo
veel gewe, als ick met die fotde hcbšen, die riti de Bruyt
met fny is, ick foti gecn vrou liever nemen, als haer.
[-4. Ick weet niet wat ick feggen fal, ofhy dit doet uyt
dwaefheyt, ofuytboofheyt, Wetende, ofoawetende. Ick
bcnder uyt.] '
D. En ofhy Duytschen en Waelen schuldich was?.
&. Mijn lant (feyd'hy) is verpant voos hondert krbonen.
D. Nu, nu, laet hyfe trouwen: ick falfe geven. G. En rnijm
huysken daerftaet mc'e homdert kroonen'op. p. Hey; hey!
B. c 7, 't is
436 P. T E R E N T E [
ximium ess. C. me clama: petito hafce ˆ me decem.
' G. Uxori emanda ancillula: tum plufcula
Suppelletile opus eff, opu' fumptue ad nuptias.
Hˆ rebus pone fame, umquit, decem mumas.
D. sexcemtas proim potius fcributo jam mibi dicam:
AVil do. impuratus me ille ut etiam irrideat?
G. Quafo, ego dabo, quiefce. tu modo filius
Fac ut illam ducat, mos quam volumus. A. hei mihi,
Geta, occidiffi me tuis fallacs.
D. Mea caufa ejicitur. me hoc est aquom amittere.
G, 2&amtum potes, me certiorem, inquit, face,
&i illam damt, hanc ut mittam, meicertusssem:
ANam illi mihi dotem jam comflituerunt dare.
C. Iam accipiat: illˆ repudium remumciet.
Hane dueat. D. qua quidem ill, res vortat male.
C. Opportune adeo mumc mecum argemtum attuli,
Fru‘tum, quem Lemmi uxoris reddumtpradia:
adfumeam: uxori, wbi opus esse, dixero.
ACTUS I V. SCENA IV.
A N T I P H e, G T A.
A. Et4. G. hem. A. quid egifli? G. emunxi argemue
femes.
A. Satim' ef id? G. mefcio hercle: tamtum juffa' fum.
A. Eho verbero, aliud mihi refpondes, ac rogo?
Q. g? ergo marras? A. quid ego marrem? opera tua
refiw mihi quidem res red, plamiffume.
Ut te quidem omnes d, deaque, fuperi, inferi
, AMal�
,
P H o R m 1 o. 437
't iste veel. ch. Roept foo niet: neent defehondert kroo
nen van my. G. Dan moet ickde vroueen dienftmaegde
ken koopen: oockhebben wy vry wat huyf-raet vandoeri,
ende eenige orikoften tot de Bruyloft. Stelt daer voor (feyt
hy) vry noch eens hondert kroonen.
D. La�t hy my dam liever hondert processen aen-hangen:
ick geefhem nniet een deuyt. Soudien vuylijck my noch
konien befpotten. Ch. Ey lieve, hout u geruft, ick fal't
geven: maeckt gy maer dat u foon dic trouwe, die wy be
gecren. [. x. O my! Geta gy hebt my bedorven metu
pra&tijcken. ] Ch. Het is om nŠijnent wifdat sy verftootem
wcrt: 't is reden dat dit verlies over mygae.
G. Joorders, laet my weten (feyd'hy) foo haef als 't moge
Hijck is, indienfe begeeren dat ick Phanium fal nemen, ende
de mijne laten vaeren, op dat ickniet onfeeckergae. Want
dit volck beftemt hebben, ny datelijck het houwelijcx goet
aem te tellen. Ch. Hy fˆlhet gelt terfiont van ons ontfan
gen: laet hy d' ander op-feggen, en defe trouwen.
D. Dat hem trouwen tot ongeluck moet gedyen. Ch. Daer
toeheb ick ter goeder tijt gelt mede gebrŠcht: de pacht ma
mentljck, van mijns huyf-vrouwen Ianderijen in Lemnos.
Dat fai ick nemen, endefeggen haer dat gy't van doen hebt.
Vierde Bedrijf vierde Uyt-kpmen.
A N T 1 p H o, G E r A.
4. (T Eta!. G. wel! a. wat hebt gygedaen?
G. Ick heb d' oudeluyden gelt uyt de beŸrs geklopt.
4. Is u dat genoeg G, Ick wcet voorwaer niet: myis
niet mcer belaft.
<!, Wel rabaut, antwoort gy my anders dan ick u vraeg?
G. Wat wilt gy dan feggen? ae. wat ickfeggen wil Gy
hebt 'et foo geimaeckt,Tdat ick wel na cen toŸw mach gaem
sien, om my te verhangen. Dat u de Goden en Godin
nen, foo vcel als 'er, fšo onder, als boven d' aerde is,
Ei e 3 ssraf{en
338 P; T E R E N T j 1
Mal‡ exemplˆ perdamt. hem, fi quid velˆ,
Huic mamdes, 'qui te ad fcopulum � tranquilo inf�
rat,
2uid mimus utile fuit, quam hoc ulcus tangere,
~(ut momimare uxorem? inje”a e fpes patri,
Posse illam extrudi. cedo, munc porro Phormio
zootem ss accipiet, uxor ducemda ess domum.
guid fiet? G. emim mom ducet. A. movi: caterum
cum argcmtum reperemt, moftra caufa fculicet
Im mervem potius ibit. G. nihil efi 4ntipho,
guim male marramdo possit depravarier.
Tu id, quod bomi eff, excerpis: dicˆ, quod mali ef.
audi mumc contra jam. fargemtum acceperit,
Ioucemda ef? uxor, ut ais. comcedo tubi:
Spatium quidem tamdem apparandi muptia,
Pocamdi, facrificamdi dabitur paululum:
Imterea amici, quod pollicit, fumt, dabunt: /
Inde ifle reddet. A. quam ob rem? aut quid dicet?
G. rogam?
2uot res? pofilla monftra evenerunt mihi:
Imtrot im ades ater aliemus camˆ:
4{mguis per umpluvium decidit de regulˆ:
Gallima cecimit: interdixit hariolus:
Haruffex vetuit amte brumam aliquid movi
segori imcipere; qu¾ caufa e juftissima.
Hac fiemt. A. ut modo fiamr. G. sient: mevide.
fater exit. abi, dic esse argentum, Phadriae.
ACTUS
P ' H o R m 1 o. s 439
.
ftraff�men schenden tot een excmpel van anderen! die yet
wel wil beftelt hebben, fiet, die mach het foo eenenbevelen,
die fal u wel van de walinde floot helpen. Wat was 'er on
dienftiger als dat feer te raecken, ofmijn vrouw, feif te noe
men? tpaer door mijn vader hoop is gegeven, van haer te
Jkonnen verftooten. Seg nu cens voort, als Phormio het
houwelijx goet fal ontf�ngen hebben, foo moet hy immcrs
de vrouw t'huys haelen. Hoe fal't dam gacn:
G. Maer hy falfe niet t'huys haelem.
4. Ick wcet wel. Maer vorders, als sy dam hacr gelt fullen
wedereyschen, foofalhy (luft u nict te lacchen?) omon
fent williever inde boeyen gaen, fal hy?.
G. Antipho, daer is niet ter wefelt, dat men met qualijck
na feggen niet kan verdrayen, het goet dat hier in is, dat
fondert gy uyt, ende fegt allcem hct quact. Hoort nu cens
daer tegen. Indien hy't gelt ontfŠngt, foo fal hy dcyr9u
moetent' huys haelengelijckgy fegt. Ick sta't u toe: maer
goch fŠl herm immers een weynich tijtgegeven wgrden, om
de Bruyloft te bereyen, vrieadem te noden, offerhande te
doen: ondertufscheh fullen Phaedria', vrienden hem geven
't geerify belooft hcbbcn, dat fal Phormio dan de oude luy
den wedergeven. 4. waerom? oswat fal hy feggen?
G, Vraegje dat? wat vale'er al miet te feggem? Myzijn na
derhant dingen weder- vaerenvan vreemfideleduydige. Daer
is een vreemden swarten hont in mijn huys komenloopem.
Een flang iffer yant dack door de logie k—men vallen. Ecn
hcn heeft'er gekraeyt. De Waer-fegger heeft 'et myaf-ge
maent. Den Ingewant-schouwer hceft my verboden yet
nieuws te beginsien, foo ling de dagen korten. Wclck een
feer rechtveerdige oorfˆeck is, So—fal'tgaen.
X. €é“er“˜ gaet. G. Hetfal voorfeecker: feg dat
ick'et gefeyt hcb. TU vader komt dacruyt. Gast hencm,
fegt Ph¾dria, dat het gclt klaer is.
E c 4 rierde
r
--
34 P. T E R E N T 1 I
ACTUS I V. S c s N A VI,
D E M 1 p H o, G s T A, C H x E M E s.
D. Uietus eo imquam: ego curabo, ne quid verborum
duit.
Hoc temere mumquam amittam ego ˆ me, quim mihi teftes ad
hibeam,
cui dem; Û$, quam ob rem dem, coamemorabo. G. ut cau
tus e, ubi mil oqu'ss;
C. 4tqui ita opus ef fato: & matura, dum labido eadem
hec manet:
AVam ssaltera illa magis imffabit, forsstam nos rejiciat.
6. Rem ipfam putassi, D. duc me ad eum ergo. G. mom me
ror. C, wbi hoc egerˆ,
Transsto ad uxorem meam, ut conveniat hanc prius, quam
himo abit:
Dicat eam dare mos Phormioni muptum, wefuccenfeat j
t mag� esse illum idoneum, qui ipss sst familiarior;
Xos noftro officio nihil egreffos esse; quantum ˆ voluerit,
JDatum esse dotˆ. D. quid, malum, tua id refert? C. magni
Demipho.
D. Nm [ ‰ tuum re officium feciffe, ss non id fama ap
probat:
C. Kolo ipssus quoque voluntate hoc fieri, me f ejetam
putet.
P. Idem ego iftuc facere poffum. c. nmulier mulieri mag'
congruet.
¯. & C. ubi illa, ego nunc reperire poffm, cogits.
A c r us
P. H o x. M 1 i o. 34r
Vierde Bedrijf, vijfde Uyt-kpmem.
I) E M I P H o, G E T A, CHREMES.
a, WEst geruft (fegick) Ickfal maecken datmen oms
niet en bedriegf. Ick fal hier niet licht af-schey
den, ofick fal dergetuygen maecken by tehebben, feggen
de wie, ende waerom ick 'et geve.
[Q. Hoe yoorfichtig is hy, daer't niet van nodenis. ]
Ch. la, foo moet 'et oock geschiedem: maer haeft u wat,
dewijle hy die finnen noch heeft: want indien d' andere wat
meer aen-hout, fouhy ons licht op-schieten.
G. Gy hebt 'et vel gevat, D. Brengt my danby hem.
G; Aen myis geenschorting.
Ch. Als gy dit gedaen fult hebben, foo gaet eens by mijn
huyf. vroŸ, dit vroumenseens aen-fpreecke, eerfe van
hier scheydet, ende haer fegge, dat fe 'tfiacr niet en belge,
dat wy haeraen Phormio gŠenbeftedentenhouwelijck, dic
haer foo veel beter fal als sy beter kennis aen hem
heeft, dat wy onfe schuldige plicht hebben betracht, geven
de met haer foo veel houwelijcx goet, als hy heeft begeert.
D. Wat (plaeg!) gaet u dat aen?
ch. Al veel, Demipho.
2. Is 'tu nict genoech gedaen te hebben, als't behoort?
9fmoet 'et juyftdoor't feggen van deluyden voorgoetge
keurt wordefi
Ch. Ickbegeer dat 'et methaerwilgeschiede, op datfe niet
over alen gae feggen, datmen haer verftooten heeft.
D. Ick k‡n haefat felss wel feggen.
Ch. Nemaer, het fal van d' eene vrou veor d'ander beter
vocgen. D. Wel, ick fal't dam op haer verfoeckcn.
Ch. Maer waer fˆlick nudat vrou-Volck vinden, denckick,
dat itk. verfiaem hebbe vam Lemnus hertpaerts aem vertrotken
te &jn.
E e 5 rjfle
4 P. r E rentii
ACTUS V. se  1.;
S o P H R o N A.,: C H R E M. E s.
S. Q? agam? quem amicum imveniam mihi mifer
aut cum con/ilia
Hac referam? aut umde munc mihi auxiliam petam? mam
vereor,
Hera me ob rneum fuafum indigma injuria afficiatur.
Ita patrem adolefcent‰ fata hac tolerare audio 1'iolcm
_ ter.
C. Nam qua hac ef amus ex4mimata, ˆ fratre qua egreffa
eft meo?

S. Quod ut facerem; me egefta, impulit; cum fcurem in
firma
Hafce esse muptiau: ut id comfulerem, interea vita.
Pt im tuto foret. C. certe edepol, missme amimusfallit,
4ut parum profpiciumt ocu, me¾ nutricemgmata video.
S. Aeque ille imveftigatur. C. quid ago? S. qui eff eju'pa
ter. C. adeom',
24m mameo, dum ea, qua loquitur, magis cognofco? S. quod /?
eam mumc

IReperire possim, mihil e, quod verear. C. ea ipfa ess. tom
loquar.
S. guis hic loquitur? C. Sophroma. S. & meum momem mo
mimat? G ad me refpice.
S. D obfecro vos: ef me hic stilpho? C. mon. S. megas?
C. Concede hinc paulalum ˆ foribus iftorfum fodes So
phroma.
Ave me iffoc pofthac momime appellassis. S. quid? mom is ob
fecro et,
Qgem Jemeger te esse dititafi C, f, S. quia has metu‰
f—re,
'. ' C. Con
P H o R m ' 1 o. 445

Vijfde Bedrijfs eerffe Uyt-kemem.
S o p H R o N A, CHREMES,
. WAtfj ick gaen maecken Wie fŠl ick my tot eet.
vrient in lefe swaerigheyt vinden? oswien fˆlick
defe raet-flagen opefibaeren?TVan waer falick my hulp. of
trooft gaen VerfoÛcken: want ick vreefe dat mijn Ioffrou
om't geneick hacr geraden heb, onwaerdiglijck fal werden
mif-handelt. Soo euvel, hoor ick, necmt de vader van den
jongman't gene hier is gepaffeert.
[Ch. Wat is dit doch všor een oude bes, die daer foo on
ficlt tot mjnbrocderuyt denhuys komt? ]
S. Waer toe my de noot gedrongenheeft, welwetende dat
dit geen vaft houwelijck konde zijn, om raet te schaffen,
dat wy ondertufschende koft verfeeckert waeren.
[ch. Voorwaer, indienick my niet cn abufeere, of qua
lijck uyt mijn oogen fic, foo is dit de minne van mijn
dochter.] S. Ende haer vader.
[ch. Wat falick doen?] s. Is nergens te vinden.
[ch. By haer gaen? of wachtea datick beter mach ver
flaen wat sy feyt: ]
S. By aldien ick hem wift op tc fpeuren, foo waer der geen
swaerighcyt.
Ch. Syis het felfs, Ick fˆlfe aen-fpreecken.
s, Wicn hoor ick daer fpreecken? Ch. Sophrona.
S. En my noch by mijn naem noemen?
ch. Siet herwaerts na my toe. s. O lieve God! Is dit
Stilpho niet?
ch. Neent. S. Segje ncen? Ch. Eylieve, wijckt ecn wey
nich hier van die deŸr dat henen Sophrona: met die naem
moetgy my voortaen niet noemen.
S. Welhey! Bent gy die man niet, lievcdoch, die gyaltijt
hebt gefeyt te zijn? ch. Soetgens!
S, Hoc bcnt gy foo vcrwacrt v‡n diedcur?
446 p.. r E r E N T I t
C. comclufam hic habeo uxorem fevam. "verum iftae me me
nmumse,
°o perperam olim dixi, me vos forte imprudemte faris
Effutiret‰, atque id torro aliqua uxor mea refcifceret.
s. Ifoc pol mos te hic umvenire mifer mumquam potuimus.
C. Eho duc mihi, quid rei tibi eft cum familia hac, umde ex�?
aut ubi
Illa funt? S. miferaa me! C. bem quid e? vivumt me P.
S. vivit gmata.
AMatrem ipfam ex agritudine miferam mors confecata eff.
C. Male fatum. S. ego autem, qua essem amus deferta, e
gems, gnota,
{Jt potui muptum virginem locavi huic adolefcenti,
Harum qui ef domimus adium. C. Antiphoni me? S. hem
ifti ipfi. C. quid?
IDuau me ˆ uxores habet? S. au obfecro, umam ille quialem
Hamc folam.
C. Quid ulla altera, que dicitur cognata? S. hae ergo e};,
C. quid ais?
S. Compofiro e fatum, quo modo hanc amams habere poffee
sime dote. C. dum voflram fidem, quam fepeforte temere
®venium?, qu¾ mom audeas optare! essemdi advemtem,
2uicum volebam, atque ut volebam, conlocatam filiam.
Qgod mos ambo opere maxumo dabamus operam, ut fieret,
sime moftra cura, maxuma fua cura hc fola fecit.
S. vame quid fato e$t opus, vide. pater adolefcemt& ve
tf.
eert; amimo iniquo hoc oppido ferreajamt. C. mil peri
cli ef.
$ed per degs atque homines, meam esse hamc, cave refcifcat
quifquam.
S. Nemo ex me fcir. c. fequere me: imtus catera audiet.
> ACTUS
.
P H o R M I o. ' 44$
ch. Ick heb daer binnen een quaet wijf. Maer daerom heb
ick voor desen mijn naem verkeert gefeyt, op dat gyl. by
avontuyren uyt onvoorfichtigheyt, t'felvige buytenshuys
niet fout gaen klappen, waer door 't mijn vrouw, dus of foo,
voort mocht komen te weten. S. Siet, daerom ift voor
feecker dat wy (oh arme!) u noyt hebben kunncn vinden.
ch. Maer hou! feg my eens: wat hebt gy met dat volck te
doen, daer gy daer uyt den huys komt? Waeris u vrouw,
end' haer dochter? S. Helaes!. Ch. Welwat ift? Levenfe,
ofzjmfe door? S. De dochterleeft: maer de moederis (oh
lacy!) van hert-sweergeftorven. ch. Dat is niet goet.
s. End' ick zijnde eenoude vrou, vam al de iperelt Verlaten,
behoeftig, aem miemamt geen kennis hebbende, heb dedoch
ter, foo ick beft konde, befteet ten houwelijckaen defejong
man, die hier t'huys hoort. Ch. Aen Antipho?
s. Ia, diefelfde. ch. Welhoe! heeft die twec vrouwen?
s. Ey doch! ick tpeet vam geen, als dcfealleen.
cb. Wat isdan van dieandere, die gefeyt wert sijn Nicht te
zijn? S. Dat moetfe dan zijn. Het is gemaeckt fpel ge
weeft, om dat hy ophacr verlieft zijnde,mogen trou
wen fonder goet!,
[ch. O Go‰! hoe dickwils gebcuren, foo los daerhenen,
als bygeval, dingen die men nauwljx fou dervenwenschen!
Ick vinde, t' huys komende, mijn dochter uyt-gehylijckt,
foo, ende met foo een, als ickbegeerdc, dacr wy beyde ons
uytcrfte beft toe deden, om dat het geschicden'mocht, dat
heeft defe vrou alleen, fonder ons to. doen, met haer hoog
fte bekommernis, te wege gebracht.]
s. Siet gy nu toe, wat'e¡verder te doen staet. De vader
van de jšhgman is t'huys gekomen, ende wertgefeyt tem
uyterften qualijck daer overte vreeden tc zijn.
ch. Daer is geen swaricheyt. Maer, by hoogem laeg, maeckt
dat niemanten wete dat dit mijn dochteris.
S. Van my fal't niemant wetcn. Ch. Volgt my: binncn
fult gy de refte verftaen.
rjfj,
4 P, T E R E N T I t
ACTUS, V. SCENA,
D M 1 P H o, G E T A.
). N o mofrapte culpa facimus, ut mal‰ expediat eff�
Dum mimium dici mot bomos fludemus & benignos
Ita fagia, me prater cafam, ajumt. nom me id fatis erat.
accipere ab illo imjuriam? etiam argemtum eft ultro ob
jetum,
.. s
Ut sst qui vivat, alum aliud aliquidfagit conficiat.
G. Flamiffume. D. hi munc pramium e, qui recta prava
faciumt,
C. Perissime. D. ut fulmiffme quidem illi rem gesseri
//4f.
G. Modo ut hoc confilio poffet difcedi, ut iffam ducat.
D. Etiam me id dubium e$? G. haudfcio hercle, ut homo
eff, am mutet amimum.
D. Hem, mutet autem? G. mefcio: verum ssforte, dico.
D. Ita faciam, ut frater cenfuit; uxorem ejus huc ad
ducam,
Cum ifta ut loquatur. tu abi Geta: pr¾muncia hamc vem
f/grama.
G. 4rgentam imvemtum eft Phadria: de iurgiofiletur:
Provifum e, me im prafentia h¾c himc abeat: quid mune
porro?
Qgidfiet? in eodem luto ha6tas: vorfuram folves
Geta: praefems quod fuerat malum, im diem abt: plag¾
crefcumt,
À profpicis, mumc hinc domum ibo, ac Phamium edo
cebo,
$equid vereatur Phormiomem, aut eju' orationem.
A c T a s.
P H o R m 1 o.', 347
Vijfde Bedrijfs tttreede Uyt-komen.
D E M 1 p H o, G T A.
A).D¢wy alte feer trachten om de naem te hebberi
van goede ende belcefde luyden, naecken wy duck
tpjls, door onfe cygen schult, dat het ons nutter waer onfe
tandem te laten sien. Laopt (feyt het fpreeck-woort) maer
het hujs niet voorby. was 't niet genoeg, fulcken onge
lijck vandienschelm over ons te latem gaen, of moften wy
hem noch van felfs een fluck gelts inde muyl werpen, om
hem den buyck op te houden, dewijle hy eenigeanderefiel
terije bedrijft? G. T is inder daet foo.
D. Die luy krijgen huyden[daegs noch gelt toe, die van
rccht krom maecken. G, In alle manieken. D. Soo dat wy
feer fottclijck hebben gedaen, hem in vofgeride. G. Als wy'er
flcchts foo noch mogenaf-raecken, dat hy fe trouwt.
zo. Hoe! fout gy dat noch in twijfel trecken? C. Ick
weet 'et voorwaefiniet, ofhy licht vanfin mocht komen te
veranderen, gelijck'et een loffem ventis. D. Wat! van fin
veranderen?T G. Ick weet 'et niet, maerick feg, ofhy licht.
D. Ick falfoo doengelijck mijn broeder heeftgoet gevon
den: ick fŠl sijn vrouw hiergaen haelen, om met Phanium
te fprcecken. Geta gaet gy, ende brengt haer voor henen
de bootschap, dat sy komen fal. G. Dat ˆ mu tot daer toe,
wy hebben vag Phaedria aen gelt geholpen: van't kijven is
het in stilte. Daer is in voorsien dat Phanium by provifie
blijft. Maer nu voort, hoe fal 't gaen? Geta, gy blijft noch
in't felflestijck steecken. Gy hebt u eenvenfter gestoten, en
de eem deur op-gefet: Tot deswaerigheyt die gereet, ea te
genwoordig was, hebt gy dach gekregen, maer fe groeyt
omdertufschem, foo gy niet toe en fiet. Ick fal nun‰ huys
agn, en Phanium —nderrechten, datfe wegen Phormio niet
�n heeft tg yreefcn, ofte in de oude vrouws praet haer te ont
fepten,
,  wjfae
.
448 P. T E R E N T I t
ACTUS V. SCENA I.
D E M 1 P H o, N A u s 1 s T RATA, C H R M s.
D. Ad; ut fole Xaa/jtrata, fac illa ut placetur
nobÌ;
Ut fua volumtate id, quod efi faciumdum, faciat. N. faciam.
D. Pariter mumc opera me aajuves, ac dudum re opitula
fae est.
N. Fatum volo: ae pol queo mimu' viri culpa, qaam me dig
mum eft.
D. Quid autem? N. quia pol mei patrŠ beme parta imdi
ligemter
Tutatur: mam ex h‰ prads falemta argemti bima
capiebat fatim. hem, vir viro quid prassat. D. bima
Ð quafo?
N..4c rebus vilioribu' multo, famem talenta bima. D. hui!
X. Qaid hac videmtur? D. fcilicet. N. virum me matam
vellem:
Ego ossemderem. D. certe fcio. N. quo pa”o. D. parcefodes,
Ut possis cum illa; me te adolefcem mulier defatiget.
N. Faciam, ut jubes: fed meum virum abs te exire video.
C. hem Demupho,
Iam illi datum eft argentum? D. curavi illico. C. mollem
datum.
Hei, video uxorem: peme plus, quam fat erat. D. cwr molles
Chreme?
C. Iam re”e. D. quid tw? ecquid locutus cum ifta es, quam
obrem hamc ducimus?
C. Tramfegi. D. quid ait tamdem C. abduci mom pote.
D. quid mom potef?
C. Quia aterque utrique ess cordi. D. quid ifiue mofira?
C. magni, prater hae
Cogna
i
' P H o R M 1 o. 349
.
Viffde Bedrijf derde Uyt-komen.
D E M 1 p H o, N A u s I s T RATA, CHREMES.
P. Wi aen dan Naufiftrata, doet tvel, na u gewoonte,
ende verfprceckt hacr, op dat sy met haer wil doe,
't gene wcfen moet. N. Ick fal't doen.
D. Gclijckgy myfius metu gelt hebt gerieft, foodoet my
nu oock defe moeytc te geval. N. Ik wilde nict, ofhet waer
geschiet, Ende voorwaer het schort alleem aen mijn man,
žat ick foo veel voor de vriemdem niet en kan doen, als my
vel betaemt. D. Maer hoe doch? N. Om dat hy mijn va
ders wel gewonnen goet, qualijck te rade hout. Want van
defe hoeventrock mijm vader wel cerjaer uyt, jaer in, twaelf
hondert goude kroonen: oh, wat is den eenen man beter, als
den anderen, D. Twaelfhondert kroonenfeecker? N. En
dat noch in diem tijt dat alle ding veel beter koop was; en
doch elckereys twaelfhondert kroonem. D. Ie my!
Av. Watdunckt u hier van? D. Wat fal ick feggen
AV. Ick had een man behooren te zijn: ick fou thoonen!
D. Ick weet dat wel. N. Op wat wjfe!.
D. Ick bidu verschopntu felvem eem tpeymich, op dat gy be-,
quamelijck, met haer komt fpreeckem; ehdehet jonge vrou
mens u niet moede en maecke. N. Ick fal doen, gelijckgy
fegt: maer ick fie mijn man daer tot uwent uytTden huys
komen. Ch. Wel Dcmipho, hebt gy 't gelt hem al oyer g
gewen: ' D. Ick heb't datelijck best�lt. Ch. Ick wilde
Vel dat het noch in u handen was. [ Hou! ick fie mijn
vrou daer: ick had my by na verpraet.] D. Waerom
wout gy dat Chreme. Ch. Nu, alle dimg ˆ wei.
D. Miaer fegeems, hebt gy met haer gefproocken belangen
de't gene, Waerom yyu vrou geerne gints aen hadden.
ch. Volkomentlijck, D. Wat (eyt fe doch?
Ch. Sy wil niet wech. D. Niet wech? Hoe dat?
Ch. Om dat sy malkandere herteljjckbeminnen. D. Wat
hebben wy daer me'e te doen? Ch. Al veel. Dacrenboveri
F bewind',
45o P. TERENTII
cogmatam comperi esse mobi. D. quid? delira? C. /
erit:
Avom temere dico: redi mecum im memoriam. D. fati' me ss
nus es?
N. 2u, obfecro vide, me im cognatam peccer. D. mom eff.
C. me mega:
patri' momem aliud ditum eff: hoc tu erraffi. D. mam morat
patrem p.
C. Norat. D. cur aliud dixit? C. mumquam hodie coneedes
mihi, meqae
Intelleges? D. / tu m marras. C. perdˆ. N. miror quid
Boc/et.
D. E4uidem hercle mefcio. C. vin' fciv,? at ita me fervet
Iup/ter,
Ut propier illi, quam ego fum, ac tu, nemo eft homo, D. di;
voflram fidem!
Eamus ad ipfam uma omnes mos: aut fcire, aut mefcire hoc
volo. C. ah.
D. Qgid eff: C. ita me parum mihi fidem esse apud re?
D. vim' me credere?
Kim' fatis quafftum mihi fluc esse? age fat. quid illa filia
4mici noflri, quid futurum efi? C. rete. D, hame igitur
mwittimus?
C. Qgid mi? D. illa maneat? C. /ie. D. ire igitur tibi li
cet Naussflrata.
N. Sic pol commodius esse im omnes arbitror, quam ut car
pera,
Atamere hamc: mam perliberalˆ vifa eft, cum vidi, mi
hi.
D. Qgid iftuc megorefi? C. jam me operuit offium? D. jam.
C. ˆ Iupiter!
P nos refpiciumt: gmatum invemi mmptam cum tuo filio.
D. hem,
--
P H o R m 1 o. 351
Bevind' ick dat het onfe Nichtis. D. wat? Benjeinde
boopen? Ch. Gy fult 'et foo bevinden. Ick feg't nict
fonder reden: bedenckt u wat met my.
D. Zijt gy met dc kop gequelt? N. Ey doch, fiet toe,
bid ick, dat gy u, acn u Nicht, ni-t en vergrijpt.
D. 'T is 'omfe Nicht niet. Ch. Segt 'er niet tegen: De
naem vande vader is verkecrt genocmt: daer isu mif-ver
ftant van daen.
D. Kende sy haer vader niet?
Ch. Ia fe vel. D. Waerom hecft sy dan de maem verkeert
gefeyt? Ch. Sult gy ny dan heden nict toegeven: ofver-.
ftacn? D. Als gy my nict en fegt. Ch. Gaet gy moch
voort? N. My verwondert wat dat mach zijn.
D. Ick weet 'et altijt niet.
Ch. Wilt gy 't weten? Soo moet my God helpen, als haer
inde werelt hiemant nader is als ick, nde gy
D. Help God! Laet ons t' famen by haeFgacn: ick moet
daer kuyt, ofharingafhebben.
Ch. Oh! D. Wat ift?
$; Is 't mogelijck dat ick foo weynich geloof byu vin
de
D. Wilt gy dam dat ick u geloove? Wilt gy dat 'et eem
mael genoeg by my gevraegt zy? Wel aen, laet 'et
foo zijn. Maer die dšchter vam onfen vrient, hoefal't
daer mede gaen:
Ch. Al vel. D. Sullen wy die dan lacsen vaeren?
Ch. Oh, ja.
D. En fal d' ander blijven?, ch. Ia.
D. Naufiftrata. gy moocht dan wel gacn.
AV. Ick meyn dat 'et foo aen allc katen beft fal zijn dat
fy. blijve, by dat gy't eerft had aen-geleyt. Want doem
ick fe fach, docht my dat fe fcer fraey was.
P. P pel, fegmu eems: wat is dat voor een handel?
Ûh. Heeftfe de deural na haer toe-gehaelt?
D. Ia fe. ch. Lieve God! Den Hemel is met ons: ick
vinde mijn dochtcr gtrouwt metu foon. p. Watje fegt!
F f 2. Hoe
452. P. T E R E N T 1 I
Quopato id potuit? C. mom fatis tutus ess ad marramduma
hic locus.
D. At tu imtro abi. C. heus, me fil moflri quidem hoc re
fcifcamt, volo.
ACTUS v. SCENA I V..
A N T 1 P H o.
A. I, fum, ut ut mea res fefe habemt, fratri obtigiff.
quod volt.
Quam fatum eft, ejufmodi parare im amimo cupiditates,
Qgas, cum res advorf/ent, paulo mederi possis.
Hicf”mul argentum repperit, cuarafefe expedivit:
Ago mullo poffum remedio me evolvere ex his turb‰,
Quim,/? hoc celetur, im metu;/”m patefit, improbro/”m.
Aeque me domum munc reciperem, mi mihi essetfpes oftemja
Hujufce habemda. fed ubimam Getam imvemire poffum, taf
Rogem, quod tempus comvemiemdi patris me capere jubeat?
ACTUS V., SCENA V.
P H o R m 1 o, A N T I p H o.
P. A Rgentum accepi, tradidi lemomi: abduxi mulie
I“ " rem:
Curavi, propria ea Phadria ut potiretur: mam emiffa eft
?747?/a.
Numc uma mihi res etiam reftat, qu¾ eff comficiumda, otium
4 femibus ad potamdum mt habeam. mam aliquot hos fumam
dies,
A. Sed Phormio e?. quid ais? P. quid? A. quidmam
mmmc fafuras phaedr“a.
2go pa”o fatietatem amorjs aj, fe velle fumere?
P. ricif
p.
P H o R m 1 o. 453
Hoe is dat mogelijck? ch. Defeplaersis niet veylich ge
noeg om dat te vertellen.
D. Gaetdan na binnen. ch. Maerhoor: ick begeer niet
dat onfefoons felfs dit komen te weten.
Vijfde Bedrijfs vierde Uyt-komew.
A N T I P H o.
4. Hj; gaet met my foo 't wil, het doet my doch goet
dat mijn Ncef bekomen heeft 't geen hybegeerde.
Hoc faey ift fulcke luften voor te nemen, die, als 'tu tegen
loopt, met een kleyntjen te helpen zijn! Defe man, foo
hacft hy't gelt bekomen hceft, is terftont ten eynde sijns be
kommernis; maer ick weet my door geen middeluytdefe
swaerigheyt te reddem, ofickben in angt, foo lang defehan
del fecreet blijft; of, komt 'et f}ul uyt, in schŠnde. Ick
foud' oock niet weder na huys gaen, indiem my niet eenige
hope waer verschenen, om mijn vrou te mogen houden.
Maer waer fal ick Geta konnen vinden, omhem te vragen,
wat tijt hy meynt dat ick beft. fal waer ncmen, mijn vader
te fprcecken?
Vijfde Bedrijfs vijfde Uyt-komen.
P H o R M 1 o, A N T I p H o.
®. Igk hebt't gelt ontfŠngen, ende den hoere-waert aen
getelt: ick heb't vroŸmens van hemafgehaelt, ende
gemaeckt dat Ph¾dria, haer, als egen, mach gnieten: want
fy in vryheyt is geftelt. Nu hebick noch �ene faecke te
beftellen, dat ick wegen d' oude luyden, geruft mach gaen.
fitten drincken: wat daer toe ick defe enige dagen nieyn
te befteden.
<4. Maer Phormio is daer. Wat fegje oms algoets?
P. Waer van: 4. Wat fal Phaedria nu gaen maecken?
Hoe feyt hy nu sijn volle luft tc villen ficmen van sijn
m1nnc? ` "-
F f 3 p. Hy
354 p. T E rentii
P. Piciffm parteis tuas a”urus ef. A. quas? P. utfugirea
patrem:
Te fuam rogavit rurfum ut ageres caufam, ut pro fe di
cerer.
Xam potaturus eft apud me: ego me ire femibus sumium
Dicam ad mercatum, ancillulam emptum, dudum quam
dixit Geta;
se, cum hic mom videant me, conficere credamt argentum
fuum,
sed ossium concrepuit abs te. A. vide, qu‰ egreditur.
P. Geta e.
ACTUS V. SCENA. V I.
G E t A, A N T I p H o, P H o R M 1 o.
G. Fortuma, ™ for fortuma, quamt‰ commoditatib¾,
Quam fubito meo hero aemtiphomi ope vestra humc ome
raflis diem?
A. Quidmam hic/ibi volt? G. mofque amicos eju' exomeraf&
mea?
Sed ego mumc mihi ceffo, qui mom humerum hunc onero pallio:
.4tque homunem propero invenire, ut hac, qua comtigerimt,
fciat?
A, Num tu imtellegis, hic quid marret? A. mum tu? A. mil.
P, tamtumdem ego.
G. Ad lemonem humc ire pergam: ibi mumc funt, A. beus
Geta. G. hem tibi.
Xam mirum, aut movum e, revocari, curfum cum inffj
tueris? A. Geta.
G. Perg‰ hercle. numquam te odio tuo me vimces. A. non
724/2ef?
G. apulaba. curialis vermula ef, qui me vocat.
B. Id tibi quidem jam fiet, mffrefifiŠ, verbero.

G, Fawi
P H o R m 1 o. 455
f. Hyfal nuby beurte u perfonagie gaem fpeelen? 4. Te
veten? P. Dat hy bem fal houden buyten't geficht van
fijo vader. Hy1actu biddem, dat gy van gelijcke voor hem
wilt pleyten, ende hem by fjm vader verantwoorden: want
sijn meyning is tot mijnent goet chier te maecken. Ick fal
tegend' oude luydenfeggen, dat ick na Sunicm te mert fal
gaen, om ecn dienft-ineysjen tekoopen, daer Geta fius van
gefeyt heeft; op dat fymy miffende, hiet en dencken dat ick
haergelt vertcer. Maer de deur gaet tot uwent open.
4. Siet eens wie'er uyt komt. P. T is Geta.
Vjfae Bedrijf fefe Uyt-komen.
C E T A, A N T I p H o, P H o R M 1 o.
G. Fortuyn! O goede fortuyn: met hoe grooten ge
Oi; ' gy, éS in een �g” dach
voor mijn meefteFËntipho, dooruwgunft op-geladan!
[ 4. Wat komt hem over?]
G. Ende ons sijne vrienden Ântladen van wrecfe! maerick
ben nu mijn felven indewech, dat ick de mantel niet om de
schouderen neem, ende my haefte de man op te foeckcn, oP
dat hy wetevat hiergepaffeertis.
[4. Verftaet gy wel wathy feyt? P. Gy wel 4. Necn
ick. P. lck even foo weydig, alsgy.]
G. Ick falvoort gacnna der Roffi‡n, daer, demck. ick; zijn
fe. A. Hou Geta! G. Siet daer eens: ift wonder, o
nieuw dat men,'t op een loopen aen-geftelt hebbende, we
derom geroepen wert? 4. 'Geta.
G. Gygaet trouwen al voort: maer fult voorwaer metu
moyelijckheyt op my niet winnen.
4. Blijft gy nit stˆen G. Ick falu op de huyt koment
't is (demck, ick) het eem of f'amder flaefjen uyt de buyrt
dat my reept. 4. Sulx f‡lu te beurt vallen, r‡baut; foo
gy nigt stil cn stact,
F f 4 G. Het
A56 P, T E rentii
G. Familiariorm oportet esse hmmc, qui mimitat malum:
sed ˆ me ess, quem qu¾ro, an mom? ipfu' est. P. congredere
atutum. A. quid eft?
G. O omnium, quantum eft, qui vivont homo hominum or
matiffime!
Xam ssne controverssa a Dsfolus diligere 4ntipho.
A. Ita velum. fed qu! i|iuc credam ita esse, mihi dici ve
lim.
G. Satim' ef, /? te delibutum gaudio reddo? A. emicas.
P. Quin tue hinc pollicitationes aufer, &, quod fers, cedo,
G. oh,
Te quoque hic aderas Phormio? P. aderam: fed ceffa,
G. accipe, hem.
Ut modo argentum dedimus tibi apud forum, recta do
222a22
Sumu' profeti: interea mittit herus me ad uxorem tuam.
A. Quamobrem? G. omutto proloqui: mam muhul ad hanc
rem ess aemtipho.
Ubi um gym¾ceum ire occipio, puer ad me accurrit Miaa:
Pone apprehewdit pallio, refepimat: refpicio: rogo,
24amobrem retimeat me: ait esse vetitum intro ad heram
accedere:
Sophroma modo fratrem huc, “mquit, femus imtroduxit Chre
zse/7?.
Eumque mumc esse imtus c�m ill&. hac ubi ego audavi ad
fores
Sufpenfo gradu placide ire perrexi: access“: affiti:
4mimam compressi: aurem admovi: ita amimum c¾pi at
temdere,
IHoc modo fermomem captams. A. euge Geta. G. hic pulcher
razo? perva
Farin audivi: at4ue pemehercle exclamavi gaudio..
A. Qgod?
P H o R M I o, 457
!
;
6. Het moet alhecl goede kennis zijn, die my foo dreygt te
flaen. Maer hoe! is het de man fclfs, dieni�k foeck, o
niet? Ia hy ift.
[ p. Spreeckt hem voort aen.]
2. Wat iffr te doem Geta? G. O! geluckigfte mensch
van alle menschen, foo veel als 'er op aerden zijn!
Want buyten ille difpuyte, wort gy enckcl van de Goden
bemint.
2. Ick wensch 'et wel. Maer hoe fal ick gelooven, dat het
foo is, dat wild' ick wel dat gy ny feydet.
G. Ift u niet genoeg dat ick u met vreugde over-ftorten
gae?. f. Gy quelt my met u om tvegem.
P. 'T is foo: laet dat beloven lievcrvaeren, en feg ons de
nieutu- maer die gy brengt.
G. Oh Phormio, waert gy hier me'e? P. Iaick: macr
wacht gy moch lamger?
G. Hšortoe: mem] al begimmem. Als wy u fius op de Beurs
het gelt hadden gegeven, zijn wy regel-recht na huys ge
gaen; ondertufschen fent my mijn heer by u huyf-vrou.
24. Om wat te doem?
G. Ick fˆldat laten te feggen, Antipho, dewijlehet tot de
faeckniet endient. Alsick begon int vrouwen-quartier tc
komen, foo komt Mida de jongen na my toe geloopen,
vat my van achteren by de mantel, ende trecktmy rug
waerts over: ick fie om; ick vraeg waerom dat hy my
vaft hiel: hy feyde dat hct verbodn was, binnen by de
Ioffrouw te gacn. Sophrona (feyt hy) heeft daer stracx
den ouden mans broeder binen gebracht, ende die is nu
inde kamer by haer. Als ick dŠt gehoort had, bcn ick
9p mijn teenen fogtjes voort gegaenna de deur toe: Ick
kom aen; ick blijfftaen; hou fhyn adem in, leg myn oor
aen't flot, ende begon foo met groote aendacht na haerc
propooften teluyfteren.
4. Wel Geta! dat 's goet.
G. Daer hoorde ick en feer fraey staeltjen; foo dat ick
fccckcr bykans van blijtschap; uyt-gcborftcn.
T F f 5
4. Wat
58 p. TERENTII
P. Qgid.. 4sdmam arbitrare? A. mefcio. G. argw mi
irificuff“mum:
patruus tuus eft pater invemtus Phamio uxori tua. A. hem,
2gidaˆ? G. cum ejw olim confuevia matre in Lemno clam
culum.
P. Sommium: mtim' hat ignoraret Juum patrem?
C. aliqmid credito
Phormio esse caufa. fed me cenfem' potuiffe omnia
Imtellegere extra offium, imtus qua imterfefe ipfegerimt?
P, 4tque hercle ego quoque illam audivi fabulam. G. imo
etiam dabo,
ggo magi' credas. patruus imterea inde hac egrediturfrau:
Haud multopof cum patre idem recipit fe imtro demuo:
aeit uterque tibi poteftatem, ejus habemde fe dare:
Demique ego fum miss¿, te ut requirerem, atque addu
cerem.
A. Hem, quim ergo? rape me: ceffu? G. fecero. A. 6 mi
Phormio
Pale. P. vale.4ntipho. bene, ita me d amemt, falum: &
gaudeo
Tamtam fortumam de improvifo esse his datam.
Summa eludemdi occafio mihi mwmc femes,
AEt Phadria curam adimere argemtariam,
Ave cuiquam fuorum aqaalium fupplex/ et:
Xam idem hoc argentum, ita at datum e ingratr,
HŠ datum erit: hoc qui cogam, re ipfa repperi.
Xumc gessae mihi voltufque eft capiundus movws.
sed huac comcedam imangiportum huac proxumum:
Inde hifce offemdam me, ubi erumt egreffforas.
830 me assrvularam ire ad mercatum, mom eo.
ACTUS
.
.
.
P H o R M 1 o, 459
24. Wat doch? G. Wat denckje vel? 4. Ick weet niet.
G. Maer heel wat wonders. U oom is bevonden de vader
tezijn van u huyfvrouw Phanium. 4. Wel! watje fegt!
G. Hy heeft met haer moeder vel cer in Lemnos heymelijc
ke converfatie gehad. P, Gy droomt; Ey, dat sy haer va
der niet kennen fou? G. Daer moet eenige reden zijn,
meuchje wel dencken, Phormio. Maer meynt gy dat ick'et
alles buyten de deur heb konnen yerftacn, wat sy binnen on
der haer voor hadden? P. Maer trouwem, ick hcbdat praet
jen me'ewelgehoort. G. Nemaer, ick falu noch wat feg
gen, dat gy't te meer gelooven moocht, Ondertufschen
gaet u oom uyt, emde &omt hiervoor de deur: weynig tijts
daer na, begeeft hy fich met u vader wederna binnen;Tendc
feggen beyde datfe u confent geven om u huyss rou te mo
houden. Eyndelijck, bcfck gefondem omu te focc
en, ende by haerte brengen. 4. Wel, 'tfa, schort my dan
daer hemem; tpaer wachtje ma? G. Ick fal't doem. 4. Adieu
mijn lieve Phormio.
P. Adieu Antipho, Voorwaer hetis wel ma mjn /m ge
gaen, ende ick benblijde dat defejongeluyden, foo op't on
yoorsienfte, foo grootengeluck is vefschenen. ck heb de
schoonfte gelegentheyt v‡m de verelt, om met d'Oude luy
den nwat te droclen, ende Phaedriadebckommernis van't
gelt tveder op te bremgem, met eemem te benemen, foo dat hy
niemant van sijn kameraden behoeft achter aen te loopen.
Want dit fclvige gelt, gelijck het de oudeluydem is afge
perft, foo falt hemi gegven blijven. Hoc ickhaer daer toc
fal dwingen, heb ick datelijck uyt-gevonden. Nu moet
ick een nieuw gelaet, ende eem mieuit gebaergaen maecken.
Maer ickfal my, in dit nau, by, gaen vertrec
ken, ende van daer aen hunluyden, foo haeft sy buyten
komen, my verthoonen. Dat ick my had willen veyn
fcn, ofickma Sumium ter Mer& wildegŠen, datis af.
Vjfae
463 P. TERENTII
ACTUS V. SCENA V I I.
D E M I p H o, P H o R M 1 o, CHREMES.
D. DI‡ magma, merito gratias habeo, atque ago,
2gamdo evemere h¾c mobˆ frater profpere.
2ttamtum pore?, mumc comveniendus phormo e,
Priufquam dilapidat mofira triginta mimau,
Ut auferamus. P. Demiphomem, fi domi e?,
}ifam: ut quod. D. at mos ad te ubamus Phormio.
P. De eadem hac fortaffe caufa. D. ita hercle. P. cre
didi.
Qgid ad me ibat‰? ridiculum: am veremimi,
Ave mom id facerem, quod recepiffem femel?
Heu, quamta quanta hac mea paupertam ef, tamem
4dhuc curavi umum hoc quidem, ut mi esset fides.
C. Eft me ea ita, ut dixi, liberalˆ? D, oppido.
P. Itaque ad vos vemio mumciatum Demipho,
Paratam me esse: ubi voltis, uxorem dare.
sam ommeˆ poflhabui mihi res, ita uti parfuit,
Poflquam, fantopere id vos velle, amjmum advorteram.
D. At hic dehortatus eft me, me illam tubi darem:
.V4/72 qui rumor erit populi, imquit, /? id feceris:
Olim cum honeste potuit, tum mom eft data:
Numc viduam extrudi, turpe e$t: ferme eadem ommia,
2ge tute dudum coram me imcufaveras,
lP. Satˆ fuperbe imluditis me, D. qui? P. rogas?
<era me alteraae quidem illam potero ducere.
Xam quo redubo ore ad eam, quam comtempferim?
C. 7am autem aemtiphomem video abfefe amittere
vit eam, inque. D. tum auem video filium
Imvi
P H o x M 1 o.. 461
Vijfde Bedrijfs fevende Uyt-komen.
D E M I P H o, P H o R M I o, CHREMES.
D. I Ckdank deGoden met hert en monde, hoochelijk, emde
dat met reden, dewijle voor ons defe dingen, broeder,
foo geluckelijck zijnuyt-gevallen. Nu moeten wy ons beft,
Phormio/iem te fpreecken, dat wy cer hy onfe drie hondert
kroonen te foecken mae&t, de felvige tve'er van hem krijgen.
P. Ick fal gaen sien, ofDemipho t'huys is. D. En Phor
mio, wy gingen nauwent toe. P. Mifschien, om de felvi
ge oorfaeck.T D. Ia trouwen. P. Ick dŠcht 'et wel. M. ter
wat behoefde gy daerom na myuyt te sien, ( dat is gecke
lijck) of vreefde gy 1. dat ick niet foude doen, 't geneick
ecnmacl had aen-genomen. Wll ick je wat feggen: Ick bem
foo arm, als ick ben, foo heb ick doch altijt voor een ding
forg gedragen, dat men my op mjm fpoordem mocht geloven.
Ch. Is 't niet, gelijck ick gefeyt heb, een hcel fiaey vrou
mens? D. Uyter-maten. P. Daerom kom ick u aen
feggen, Demipho, dat ickgereet ben, als gy wilt, de Vrou
t' huys tehaelem. Want, gelijck'et reden Was, hebickalle
mijn dingen tot diem eymde te ruggeftelt; dewijle ick merck
te, dat dit ul. foo ernfgenbegeeren was. D. Maer defe mj
mem broeder heeft my af geraden, datick haeraen u niet foŸ
Àebcftedgn. Want (feythy) wat fullen dc luy feggen, in
diem gy dat doet? Voor desen, doe't met erenkongeschie
den, hecft menfe hem niet gegeven; nu waer 't schafide haer
als weduwe uyt dem huyfe te fiooten: ten, naeften by op't
felve fatfoen, als gy fius in tegenwoordigheyt tegen my in
bondet. P. Gy luyden fpotfeecker al fiertjcns met my.
D. Hoe foo? P. Vraegje dat: Om dat ick fclf. nu dic
andere niet fal konnen trouwen., Want met wat aenficht
fal ick weder by die komen, dcwelcke ick eemmael hcb
verfmaet? ', '
[Ch. Daerenbovem (fegt) fieick dat Antipho de Vrou noo
de wil- laten, gaen. ] D. Daerenbovem fie ick vocis;
" a
36 P. TERENTII
Invitum fame mulierem ab fe amittere.
sed tram/ fodes ad forum, atque illud mihi
Argemtum juberurfum refcribi Phormio.
P. 2godme ego perfcripssporro ill‰, quibu' debui? '
D. Quid igitur fiet? P. ssvŠ mihi uxorem dare,
2gam defpomdifti, ducam: /“m eft, nt velis
AMamere apud te illam, hic dos maneat Demipho:
Aam mon e4quom me propter vos decipi;
Cum ego vestri homoris caufa repudium alter¾
Remiferim, qua tamtamdem dotis dabat.
D. 1 im malam rem himc, cum iftac magnificentia,
Fugitive. etiam mumc credis te ignorarier,
aeut tua fa“a adeo? P. irritor. D. tu me hamc duce
_ re,
Si tibi data esset? P. fac periclum. D. ut filius
Cum illa habitet apud te hoc vestrum com/ lium fuit.
P. Quafo, quid marras? D. quim tu mihi argemtwm
cedo.
P. Imo vero uxorem tu cedo. D. im jus ambula.
P. Imjue? emimvero ssporro esse odiosspergitis.
D. 2gid facies? P. egome? vos me imdotatis modo
Patrocimari fortaffe arbitramimi:
°tiam dotatis foleo. C. quid id noflra? P. mihil.
Hic quamdam moram, caja vir uxorem. C. hem! D. quia
e}?
P. Lemmi habuit aliam. C. mulla fum. P. ex qua f
liam
Sufcepit: & eam clam educit. C: fepultu' fum.
P. Hac adeo ego illi jam demarrabo. C. obfecro,
AWe facias. P. oh, twm' & eras? D. ut ludos facit.
C. Miffum tefacimus, P. fabula. C. quid vis tibi?
.4rgen
P H o R M I o. 363
dat Antipho de Vrouw noode wil laten gaen. Maer Phor
mio, gaet met myeens over na de Beurs toe, ende laet dat
gelt weder voor my aschrijven. P. 'T gene ick, trouwen,
Š” voort voor mijischuldeni heb door-geschreven?
D. Hoefal't dangaen? P. Wilt gy my de vrouw geven
Demipho, diegyaen my verlooft hebt, ick falfe trowen;
maer wilt gy dat feby u blijft, foo laet het houwelijcx goet
by my blijven. Want het is geen reden, dat ick uwent
halwenfalbedrogen werden; aengesien ick, om u l. eeren wil
le, de andere heb ontfeyt, dic even foo veel goets by my fou
de hebben aen-gebracht. D. Loopt aen een galg metu
groot-fpreecke, gy vagabond als gy zjt, of meynt gy
noch, datmen u niet en kent, en daer toe urancken? P. Ick
word getergt.
D. SoŸt gy haer getrouwt hebben, als menfe u gegevenhad?
P. Befoeckt 'et eem.
P. Dat mijn foon inet haer tot uwentfou woonen, dat was
u 1. voor-nemen. P. Ey lieve doch! watjefegt? D. Maer
tfa, geeft gy my mjm gelt weder. P. Nemaer, gecf gy my
de Vrouw. D. K9mt, gaet met myvoor recht. P.TVoor
recht? Ick feg u dat, gaet gy voort my laftigte vallen-!
p. Wat foud gy doen? P. Ick? Gyluyden meyntby avoa
tuyten, datick alleen, voor vrouluy fonder middelen, tot Ad
vocaet verftreck; ick bcn oock wel gewent voor rijcks
routpem te pleytem. Ch. Wat gact ons dat aen? P. Niemen
dal! Ickken hier ccn vrouw, wiens man. [ch. Wcl!
D. Wat is dat? ]
P. In Lemnos noch een vrouw had.
[ch. Ick beneen doot man.] p. daerhyeen dochterb
heeft gewonnen, die hy oockin't heymelijck onder-hout.
[ch. 'Tis t' eenemael met my gedaen! }
P. Dit fal ick haer sijntgens gaen vertelken.
Ch. Ey lieve, ick bidu, doct hct nict. P. O! vaert gy
die mam?
D. Hoc fpringt hy met oms om? ch. Wylaten umet
vre'en. P. Praetjens! Ch. Wat wilt gy whee hebben?
Het
464 P. TERENTII
Argemtum qaod habet, comdomamus te. P. audio:
Quid vos, malum, ergo me/”c ludificamimi
Imepti voflra puerili femtemtra?
AVolo, volo: volo, molo rurfum: cedo, cape;
guod ditum, indictum e$: quod modo erat ratum, irri
tum e´´.
C. Qgo pacto, aut umde haec hic refcivit? D. mefcio
IN/, me dixiffe memimi, id certo fcio
C. Momfirt, tra me d ament, /imile. P. injeci fcrupulum.
D. hem,
Hiccine ut ˆ mobŠ hoc tamtum argenti auferat,
Tam aperte irridem?. emori hercle fatius ess.
Animo virili prfentique ut fis, para.
Vides tuum peccatum esse elatzm foras,
Aeque jam id celare poffe te uxorem tuam:
©umc quod ipfa ex als auditura fit Chreme,
Id mofmet imdicare placabilius e$
Tum humc impuratum poterimus moflro modo
Ulcifci. P. at at, miss mihi profpicio, h¾reo;
Hi gladiatorio animo ad me affectamt viam.
C.t vereor, ut placari possit. D. bono animo es;
AEgo redigam vos im gratiam: hoc fretus Chreme,
Cum � medio excessit, umde hac fufcepta e$ tibi.
P. Ita me mecum agitis? fatˆ aftute aggredimimi:
Now hercle ex re ifliu' me infligafli Demipho.
4im tu, ubi qu¾ libitum fuerit peregre feceris,
Xeque hujus ss veritus foemin¾ primari¾,
Avovo modo ei quim faceres contumelias;
Vemias mihiprecibus lautum peccatum tuum?
Hifce ego illam ditis ita tibi imcemfam dabo,
Ut me refimgua lacrumi, / extallaveris.
D. Ma
P H o R m 1 o. 465
Het gelt dat gy im hamdem hebt, schencken wyu. p. Ick
hoort wel, Macr (at plaeg!) waerom befpot gy l. my dan
foo, gy bloeyen, metu kinder- praet, Ick wil niet, ick wil
doch: iek wil, en firax wcer nict. Geeft het gelt: hout het
gelt. 'T geen geftyt was, is weer ontfeyt: dat flus vaft stont,
datis nu weer los, ch. Hoe: oswaer van daenis hy dit te we
ten gckomen? D. Dat weet ick niet, dati daer van beh ick
verfecckert, dat ick 't geen mens hcb geopenbaert. Ch. Hct
is voorwaer't vreemst� ding vam de verelt. [ P. Ick heb fe,
bang gemacckt. ] D. Maet hoe? Sou dcfen rabaut, die ons
foo ojentfijck uyt-lacht, foo grooten fluck gelts ons van't
hert binden? Gewiff�lijck, wy waeren nutter`doot. Nu ffa,
schickt u daet hae, dat gy iriannelijcke courage, endet finnem
by uhebr. Gy fiet d‰t u mifdaet is uyt-geleekt, falcx gy
de fclve voora huyfvrou nu niet langer fult konnen verber
gcn, 't gene sy dan vananderen docb fou hoorem, laet ons dat
fe1$ aen-geven, foo fˆl de peys beter te maecken zijn: dan
fullen wy ons van desen vuylijck, na ons believen, konnen
wreeckn. [ p. Bey! bey! Ihdieh ick rhy niet en voorfie,
foo falt haperen met my: dcfe luyden gaen my tc kcer, of
fe my de feverwilden uyt-windem. ]. ,
Ch. Macr ick vrees dat 'er geen werfoenen aen wefen fˆl.
D. Hebt gocden moet: ick fal de peys tufschen u beydewel
maecken, Chreme. My fomderlung daer op verlatende, dat
het vroumens, daergy defedochter by hebt geteelt, der we
relt is overledcn..   
p. Hebt gy't foo met my voor? Gy komt my liftig genoeg
aen boort. Maer defe manf�l der (ick sweer u dat) geen zy
by fpinnen, dat gy mygaende gemaeckt hebt,Demipho. Wat
fegje fjm mam? Alsgy van hys zijnde, u wel-luft hebt ge
pleegt, ende u niet omten hebr, defe voorname, emde u echte:
vrotiw op een ongehoorde maniere van doen finadig te.
verongelijcken, dan fult gy my komen met u bidden en
¢u tnifdaet verschoonen, fulje? ©'eem: ick falfc
foo bclefen, datfe tegens u falbrandem vam gramschap, foo
dat 'ergcenlcffen aefifal zijn, alschreydc gya oogenuyt.'
.G ¾go AD, Dat
----------
466 P. TERENTII,
D. Malum, quod ifti d, deaque omnes duimt.
Tamta me affecfum homimem quemquam esse aulacia?
A'om hoc publicitus fcelus himc deportarier
In fola terram? C. in id redatusfum loci,
vanefciam prorfus, quid agam cum illo. D. ego fcio.
Imjus eamm. P. im jus? huc, /, qua lubet.
D. affequere, ac retine, dum huc ego fervos evoco.
C. Emim folu megaeo: accurre huc. P. uma injuria eft
Tecum. C. lege agito ergo. P. altera ejl tecum Chreme.
D. Rape humc. P. /”c agitis? enimvero voce ess opus.
AVan/“ftrata exi. C. os opprime. D. mpurum vide,
guantum valet. P. Naufiflrata imquam. C, mom taces?
P. Taceam? D. mi fequitur, pugmo im ventrem ingere
P. }el oculum exclude. est ubi vos alcifcar probe.
fi. '. ACTUS. V. Sic f N A. V F I k.
N A u s I s  a t A. CHREMES, P H o R
' t ' '  M 1 o, D E M 1 p H o.
f.,.;,;
N. YUj momjmae me? C. hem! N. quid ifswc turba
<, e obfecro, '. i. t. 
Afi vir? P. hem, quid mumc obticuif? N. quis hic homo,.' e;}? . l.
Nom mihi refpondes? P, hiccime ut refpondeat? '.
2ji hercle, vbi fit, mefcit. C. c.ve ifi quidquam credua. '
P..Abi: tamge. mom totus friget, me emica.,.,
C. Xihil e$?. N. quia ergo? quid iftuc marrat? P. jtm.
fcies: :  s ' ' '.
2(ufculta. C. pergim' credere N. quid ego obfecro
huic crcdam, qui mildixit? P. delirat mifer '

; Timo
---
P H o x M 1 o. 467
p, Dathem de Goden, foo veel als'eris, schenden moeten!
Iss mogeljck, dat ccn mensch foo vermeteh kan zijn? be
hoort door de Iuftitie, nictfoo een stuck schelms ergens op
eeneylant, daer geen menschen woonen, op. gefet te Werderi?
ch. ick benfooverbijftert, dat ick gantsch nict en weet wat
nhet hem te maecken. D. Ick west 'et wel. Laet ons hem
voor Recht trecken. P. Voor recht? Ja kom, foo u wat
luft, dit henen ma de vier-schaervam Namfifirata. D. Loopt
hem na, en hout hcm vaft, dewijle ick mijn flavem doe uyt
komen. Ch. Maerick ben hem allcen niet machtich: kom
metter haeftherwaerts. P. Demipho, eene a&tie van injurie
hcb ick tegen u. [ch. Spreeckt om dan met Recht aen.]
P. en noch een tegens u, Chreme. D. Tfa jongem, schort
hem. P. Gaet gyl. foo te werck? Soo moet ick 'et op een
roepen flellen: Naufiftrata kom uyt! ch. Hout h“m de
mont toe. D. Siet dicnvuylick, hoe sterck dat hyis.
r. Naufiftrata, fegick. ch. Swijg je niet? P. Souick
swijgen? P. Sqo hyniet voort en wil, stoot hem metvuy
ften op sijn buyck. P. Ja, haclt my vry eem ooguyt'et hooft.
lck weet wel wacrick mijm revenge vindenfal.
Vijfde Bedrijfs achtfe Uyt-komtm.
N A u s i s T R A r A, C  Ã s E s, P H e A
M 1 o, D ª I y H o.,, 
M. Wis noemt my daer? ch. wel! N. Lieve man, wat
geraesis dit? P. Wei, hoezijt gy nu foo stom?
xw. wat is dit voor een Antwoort gy my niet? P. Dcfe man
uantwoorden, dic feccker van hem felvcn niet en weet?
Gb. Wacht uvan hem gcloof te gevcn. P. Gaet, en voelt
hem cens: ishy niet fookout, afse™n stuck ys, ick gerfa mijn
hals. ch.'T is niemcndal. A. Wat ift dan, dat die manfeg
gen wil?

jp. Daer me'efult gy't weten:!uyfterttoe. Ch. Gaetgy moch
alvoorthem tegel—oven N. Ey liere doch, wat fou ickhem
geloovcn, dic noch nict gefeyt en hccft. p. Deij armen hal: is
G g 2. vrrfuft
468 p.. TERENTII
Tamore, N, non pol tenvexa e$, 44t tamti.
C. Ego timea? P. rete fame. 44mda whil tim,
x hoc mikil ess, quod dice ego, tu narra. E). fcelus;
fibi marret? P. eho tu: fatum e$t abs te fedulo
pro fratre. N. mi vir non mihi narras? C. at. N. quid
at?
Q. Nam opus ess dicto. P. ti� quidem: 4sww huic op.
Ia Leaao. C. hem quid ais? D. noa taces? P. clam
C. he• muhi.
P. xorem duxit. N. maù bomo d melius duimt.
P. Stefafum e$. N. per mifera. P. & imde filiam
Suf�epit jam umam, dura tu dormis, C. quid agim?
N. Prod immortales, fagiw indignum, & naalam!.
P. Hoe, 4tam. e$t. N., 4uidq hodie eff falum imdi
gw?
24 mw, ub4d;ares ventum e, tum fiunt femes.
Demipbo, te, appella: mam me cum hoc ipfo difledet lo
qur.
H¾cine erant itiones. crebr¾, & wanones diwtim¾
Lemmi? haccime erat, qua mofros frutus mimuebat vi
lita i.. '.
D. Ego Naussflrata esse, is hac re culpam meritum mom
:, mag0,
sed eam, 4 ff gy@gmda. P. verbayfiant wrtum.
D. Nam nefaameglegem &a taa, meque odio adfecit tuo.
rimolentw fere abhinc ammos quimdecim mulierculam
Eam compressit, umde hac mata et, meque poffilla tumquam
attrgut,
a, mortem obt: � medio abt, qui fuit im re hac ssru
pulus,
<gap: ob rema re oro, ut alia faciataa funt, qne anims.
. ' hoc feras,.., T.
' N. Qgiar

P H o R m, 1 6.
verfu$ van wreefe. x. T" et is niet te vergeess, dat ! f˜�
bevrecft zijt. Ch. Ick bevreeft? P. Seer Welwa, ™wijle
gy uiet ea vreess, eade, 't geneick te feggem heb, miemeadal
is, vertelt gy't haer. D. Stucke schel““l fou hy's ute ge
valle vertellen? P. Hou gy, gy hebt u al braef voor u broer
gequeeten. N. Vel man, fŠl'er dan niet uyt komen?
Ch. Maer. N. Wat maer:
Ch. Het dient niet gefeyt.
P. U vcl niet: maer haerif nodich dat fy't wete. In Lem
nos. Ch. Wef, wat fegje? D. Hout gyu miomt niet toe:
P. Heeft hy buyten u veten. ch. we my!
P. Noch eeavrou getrouwt. xv. prvel lieve inan! Ick $ig;
cep bcter. P. 'F is foo geschiet, al ie&a feg. x. Helaes!
Ick bcnbedosven. p. énde dae heef. by Šual cen dochter
by gewonncn- dcwijlegy vaj legtem flaept.
Ch. IWat raet gaet ons fi ac: Tw. Onfersslijcke Goden!
Wat schandclijckerende fnooder stuck is dit!
P. Dat iffer om-gegaen.
A. Iffer by onfefi fijt vel leelijcker feyt bedreven? Alf.
men fijo echte vrou {al genaeckeu, danwort men qutmfuy
out. Maer, Demipho, ick keer my tot u, want het is my
veefte veel methenite fpreecken. ' washet dit, datmen fš˜
dickwils na Lemnos reyle, ende daer bleef leggen pamme
kgecken-? Was dit de Gappe Met& die ons in-komen ver
minderde?
P. Nautifirataick beken we! dat hyhier in foute heeft be
gaem, maer die doch te vergeven zy.
[ P. Dat's voor den. dooden gepreeckt. ]
P. Want dit niet en is geschi‘t, als of hy u nict en achte,
ofte een wegrsien in u hŠd. AM4er het is nu vfthien jae-`
ren geleden, dat hy, beschoncken zijnde, dit vrqutjem
heeft bestapen, daer defe alochter van is gekomen: ende
na die tijt, heeft. hy fe noyt aem-geraeckr. Sy is overle
den: die swaericheyt is aen een kˆnt. Derhalven ick bid
de u, datgy, in gelijckheyt van alu docn, dit oock niet
cuvel wilt nemen.
G g 3 XV, Wat?
476 P. T E R E N T I t
N. Qgid ego equo amimo? cupio mifera im hae re jam de
fungier.
sed quid Jperem? atate porro mimu' peccaturum putem?
Iam tum erat fenex, feme“us / verecundo, stcut.
<m mea forma atque ata mumc magis expetenda eff De
mupho 3
2gid mihi hic affers, quam ob rem expetem, aut fperem por
ro mom fore?
¯. Exequias chrcmeti, quibas commodum ire, hem tem
pus e}?.
sic daba. age nume, Phormionem, qui volet, laceffto:
saxo tali eum maciatum, atque hie eff, infortunio.
Redeat fame im gratiam: jam fupplici fatis e mihi.
Habet hac, ei quod, dum vivat, ufque ad aurem obgam
feu 4a.
N. 4t meo merito credo. quid ego nunc commemorem De
mipho
singillatim, qualis ego im iftum fuerim? D. movi ¾que e
mmuae
Tecum. N. meritom' meo hos videtur fatur: D. mimim
gemtuum:
Verum quamdo jam accufamdo fieri infetum mom potess,
Ignofce: orat, confitetur, purgat. quidvis amplius?
P. Enimvero, prius quam hec dat vemuam, mihi profpiciame
& Phadria.
Heus Naussfrat¾, prius quam hmic refpondes temere, andi.
' N. quid eff?
P. Ego smima, trigimta ab isso perfalluciam abssuli:
as dedi tuo gmato. is pro fu4 amica lemomi dedit.
C. ; quid ais N. adeom' indignum tibi videtur,
lius
Homo adoleftem, umam Af habet amicam? tu uxores duas?
AVA
P H o R m 1 o 47r
Av. wat: niet euvel nemen? Genomen ick begeer'et (ar
me vrouw, als ick bem) daerby te laten. Maer, wat heb ick
te hoopen? Salick geloven, dathy int toekomende, door
de jaefen fich minder fal verloopen? Hy was doen al
cen out man; indien de ouderdomi yemant eerbaer maeckt.
Ofis mijn schoonheyt emdejeugt nu aen-lockelijcker, De
mipho? Wat fult gy nu by br�ngen om my te doen hopem,
ende te verwachtendat fulcx na desen noyt falgebeurem?
P. Hoortgoe luydem, hoort: wie't gelegen kšmt met Chre
mcs ter begracfenis te gaen, fiet, ht is hutijt. Soo fal ick fe
leeren; Die aen Phormio's kant willen, tfaluftich, laetfe vry
komgn: Ick fal't haer evenfoo bang maecken, als desen.
Laet hem nuvry de peys weder gemackt werden. Ick heb
nu straf, genoech. Sy heeft nœwat dacr mcdc sy hem, fiju
levcn lang, aen't oor mach lellen.
IN. Ofhb ick dit aen hem verdient, denck ick? Wat wil
ick nu van stuck, tot fuck gaen verhaclen, hoe ick my te
gens hem gehoudenheb, Deifpho?
D. Ick weet 'et alics foo wel, als gy.
IN, Dunckt u dam dat het na mijn vrdienfte gaet 3
D. Int minfte niet. Maer dewijle menhet ju, met de mif
daet te vergrooten, foo niet kan maecken, of, 't geengedaen
is, moet gedaen blijven; lieve, vergeeft 'et hem. Hy bc
kent schult, hy bid, hy belooft beteischap. Wat wilt gy
meer?
P. [Macr trouwen, cer fyhem vergiff�nis geeft, foo moct
ick voor mijn felven en voor Ph¾dria toe-sien.] Hou Nau
fiftrata, eergy hem plotfelijckantwoort, hoort eem tvoort
jtm. X. Watis dat?
7. Ick heb, door pra&ijckc, u man drie hondert goude
kroonen uyt de hant gekregen, ende de fclvige uwen foom
: die hceft fe voort aen de hoere-weert, voor sijn
oel betaelt.
ch. Wel! wat fegje daer? N. Dunckt u dat foo on
bctamelijgk te zijn, dat u foon, een jonghman zijn
d;, ccn bocl hcbbe, daer gy wel twce vr—uwen hebt?
C g 4 Schaemt
47, P. TERENTII
Ail pudere? quo ore illum objurgabˆ? refponde mibi.
D. Faciet, ut voles. N. umo, ut meam jam fcia fem
fenfuatm,.
+.
aÓ.
Aeque ego igmofco, meque promutto quidquam, neque re
fponde˜.
Prius quam gnatum video. ejus judicio permitto offinia:
aa
Quod jabebit, faciam. P. mttlier f�pievs es ´aata.
N. Satuw ud e tubi? P. ima vero palchre difcedo, &
probe,
Et prater fem. N. t tuum mowew dic, quad e. P. mum'
Phorwaa,
ressre fiwwawa bewcle amieus, &$ tus fummus Phaedria.
N. Phormuq, at ego 4cajlor pofthac tubu, quod pqtera, 3 4a4
volg,
Faciamque, & dicam. P. benigne dicis. N. pal meritam cft
ftatem.
P. Vim' pr&aum hodie fcere, quod ego gaudea, Nata/Û
Jixata,
t 44v/re oculi doleant? N. capia P. ad eam
ty44.
N. I´vew voco. D. e.4 imere kine. N. fvt. fe4 ubi e‰
Phaedrua,
Iudex 'offer? P. ja hic faxo a&ri. jo valere, &
pl4ud14e,
'.
1 ri.:
, '
..
'.;.
:... r..,'. ' P. T &
.
v. '..
P H o R M I o. 473
;
V.
Schaemt gyu niet? met wat aenficht fult gy hem bekij
ven? Antwoort my daer eems op. D. Hy fal alles doen,
foo als t u belieft.
A. Nemaer, op dat gy mijn meyninge nu tvel verftaet. Ick
vergeeft bem niet, ende en bclove oock niet, dat ick't hem
vergevem f“l: ende cn vil oock geen uvt- fpraeck doen, voor
dat ick mijm foon fie: op sijn oordeel fal ick alles laten staen;
dat hv feyt, dat fal ick doen.
P. Naufiftrata, gy zijt eem verftandige vrou. N. Is u dat
foo wel? P. lˆ, trouwen, ick racck'er welaf, en fraey, en
biyten hoop. N. Gy, fjm mam, feg my hoe u naeam is?
P. Ick? Ëtjn maem is Ph—rmio, dien vanuwenhuyfe voor
waer hertcljck. toe gedaer, ende een groot fpeciael van uwen
Ph¾dria. N. Maer, Phormio, ick falu feecker na mijn
vcrimogen, voortaen vam geljckgm met woorden, ende werc
kcn te gevalle zijn. P. Gyfpreeckt wel.
Av. Waerlijck, gy hebt 'et verdient. P. Wilt gy van dage
voor de eerftemael yet docn, Naufiftrata, daer ick mijn ge
noegen in nemenfal, ende u man sijn verdriet aen fal sien.
AV. Seer geetne. P. Nodicht my t' avont te gaft.
AV. Oh j‰, voorwaer, ick nodig. u. D. Laet ons van hier
na binnen gaen. N. Seer wel: maer waer is Phaedria, on
fen fgf man?
P. Ick fal maecken dat hydatelijck hier fal zijn. Gy luy
den vaert wel, endc klapt inde handen, Imdiem u 't Spel
heeft behaegt.
G g 5 H E C Y_
475
P. TER EN T
H E C Y R A.
ACT A LU D IS ROM AN IS S EX.
I U L I O CAES. CN. CO RNE LIO DO L A
B E L LA, AE D I L. C UR. N ON E ST PER
A CT A TOT A. M OD OS FE CIT FL A C
C US CL AU D T I BI IS PAR I B. CN.
O CT A VI O, T. M AN LIO CO S. R E LA TA
E ST I TE RUM LU D IS F U NE BR I B US.
R E LATA EST T ER TI O Q. F U L VI O, L.
M AR CIO, AED I LIBU S C UR U L IB US.
Persone.
PR O L O G US P HID I P P US senex.
PH I LOT IS mere P AM PH I L US adole
trix. & lescens.
SY R A anus, MYRR H IN A mu
PARM EN O servus. lier.
LA CH E S senex. SOS I A servus.
SO STRATA mulier. BA CC H IS meretrix.
Persona muta.
PH I LUM EN A.
s C1 RT Us Puer.
P R o
478 P, TERENTII
P o o G u s.
H'! eft haie momem fabul¾, hac cunae data
E nova, movum umtervenit vitium & calamitas,
pt aeqae fpetari, meque cognofci potuerit:
1'apagalusfludiossupidas imfum tmbulo
l4mimum occwparat.`mune hac plme e pro nova:
A; t &, qui fcripfit haec, ob eara rem moluit
frerum referre, ut iterum possit vendere
{lia, cognoftis jus: quaefo, hanc mofcite.
A L T E. R.
Orator ad vos vemio ornatu prologi
$imite exorator/im, eodem at jure uti femem
Liceat, quojure fu{ ufus adalefcemtior
Xova, qui exata feci ut invetera fierent,
A'e cum po‘ta f�riptura evaneferet.
Im his, quasprimum cacil didici m0t/4,
Partim fama earum exa“us, partim, vix fieri.
ssgia fcubam dubiam fortuwam esse fcemicam,
Spe incerta, sertum mihi laborem fussuli.
Eafdem agere c¾pi, ut ab eodem alias difcerem
A'ova ssudiofe, me illum ab fiudio abducerem,
Perfeci, ut fpetaremtur. ubi funt cognit¾,
Placit¾ fumt. ita po‘tam reftitui im locum,
Prope jam atm jajgri4 advorfaru‡m
/4 ai labore, atque arte muffa.
Q
H E C. Y R A 477
verduytft.
p R o L o G ofte P 9 o R- R E D E N.
Efe Comedic is genacmt H E c ´ r a, dewelcke als,
noch nieuwzijnde, voor d' terfle mael op toncelwas ge
bracht, itfcr ccn nicuw abuys cndc swacricheyt ontftacn, foo
dat men fe nict hccft konnen ficn wyt-fpeelem, noch oordeclem
hoedamig () tvas, foo, verbijftert in haer $i$t; Vcr
gaepte fich het volekaende Koorde- danffer. Wy rengen
nu de felvige treder te voorschjm, als r' eenemael nieuw. Want,
diefe gemaeckt heeft, wikde doemmael niet datmem (e foud'
hervatten, om dacr maaels noch eeus gclt af te mogem
maecken. Gy hcbt na andcre dcs fclvcn- 4muheur speleage
luyftcrt, wilt u linncn oock tQt dcfe Comcdic gev&iv
Eem ttpeede Kaw-redem-
I¢ kom tot u l. als een Voor-biddVr infoodaniggewaet, ais.
die plegem, die de Voor-redcndocn: Laet tqc dui ick aaach.
Verbidder zijn: Op dat my in mijn oude dagem fclvi
recht mach gebeureh, dat ick noch jongzijnde, hcbgenoš
ten, maeckende dat Comedien die voor eerfte reys uyt ge
klopt waeren, mamael fiam? &regew, emde dickwils gefpee
wierden, on te verhacdendat nicttef�ns den Bichte en sijn.
Dichten te niet liepgn, &elf. de Spccign vaadem w4erde
Po‘et Cecilius vau buyten gVlec hcbbcDd&, bcnick voot d.
eerftemael met fommige gŠntsch uyt-gcklogt, umet forami
ge hebick, ter nauwer nošt, stc'e'$ …m dat ick wift
dat de Kamer-fpeelem feer šgj uyt vaflen, hebck op.
onwiffehoop, gewif�n arbeyœen-gegŠen. Khebaem-ge
vangen de felfle wederom sc fpeek 5, 6a. wandem kkweake
Ûet, wcderandere Qoaedicateleerga;. dae we&eea-y-.
ver, om hcum intjoyeycr uict &c degavcrˆauwen: &ade deer.
pede te weeggebracht, dat fe uyt- gsf? iclt, ende, na dattcs
vel op is gelet, goetgekeurt zij. Ëlfšo hebickden Poet,
lic nu door 't ongefijck fjn tegen-partyen van f ye
ver, arbeyt. vende )iefie-koaftby nawas Werrreemr, wede
in fjn poftuyr gskrawht. É.É'  
Indien
27 P. T E rentii
ggodssfcripturam freviffem im prafemtia, &
amaeterremdo voluiffem operam fumere,
Vt in otio esset, potius quam im megotio;
Deterruiffem fucile, me alia, fcruberet.
Nunc quid petam, mea caufa, equo animo attemdite,
Hegyram ad vos refero, quam muhi per /ilemtium
AVumquam agere licitum eft, ita eam oppressit calamita
Eam calamitatem voflra intellegentia
Sedabit, sserit adjutrix moflra induftriae.
Cwm primum eam agere c¾pi, pugilum gloria,
Famambuli eodem accessit expetatio:
Comitum comvemtwe, fudium, clamor mulierum
A'ecere, ut amte tempus exirem foras.
Pretere im mova c¾pi uti comfuetudime.
Im experiumdo ut essem. refere denuo:
Primo ata placeo: cum iwterea rumor venit,
Datum iri gladiatorer. populus comvolat:
Tumultuantur, clamant, pugnamt de loco.
Interea ege meum mom potui tutari locum.
amc rarba mulla e: otium & filentium eff.
+gemdirempms mihi datum ess: vob� datur
pote$a comdecorandi ludosfemicor.
Xolite finere per vos artem muffcam
recidere ad paucos. facite, ut veftra auctoritas
Atea au&oritatifautrix, adjutrixque 6t.
&i meamquam avare ssatui pretiums arti mea,
At ewm esse quefiam im amimmm induxi maxumam,
ggam maxume fervire vofiris commodˆ;
simite impetrare me, qui im tutelam meam
studium fuum, & fe jm vossram commififfidem,
ave emm circumventum imique iniqui irrideant. JM
.. ea
}O O R- R AE 2 ® N. 47
Indienick sijn Dichtem voor dic tijt veracht, ende daer op
aen-geleyt had, omhem af-keerig tc maecken, dat hy sijn
werck staeckende, liever tot ledigheyt fich fou begeven, en
de niet meer schrijven, ick had fulcx licht konhen doen.
Nu, aengaende mijn vcrfoeck, daer bid ick, wilt cen gunftig
oor toeIeenen, emde datom mijnent wil. Ick brengHccy
ra weder te voorschijn, die ick noyt in stilte heb konnen
fpeclen, foo heeft haer't onweer altjt getreft, welck u 1. be
scheydenheyt fal konnen stillen, indien defelvige onfe ncer
ftigcyt te hulpe komt. Als ick die de eerftemael begon te
fpeclcn, zijn ems de roem-fiecke Campvechters over dem hals
gekomen, ende daer by 't verlangemma de Koorde-danffers:
Soo ift gebeurt door het ovcr-hoop komen van de By-loo
pers, door het geraes, ende getier van't vrou- volck, datick
'er, cer het tijt was, moft pyr- (cheydem, emde henen gaen
p7at had ick te doem? Ick stlde mijn oude gewoont� on
trent defe nieuwe Comcdie te werck, emde bracht daer na,
t' fele fpel weder op't tomeel, om een proefte nemen. fnde
eerfte hafideling ging't vel. Ondertufschen komt 'er een
gerucht, dat <r'eeijschou-fpel van Schermers foude ver
toont werden: daer op het volck overhoop vliegt, sy woe
len, sy roepen, sy vcchten om de Plaets, foo datick onder
wijlen geen ste'e konde houden.
Nuiffer geen geraes: wy hebben fuft en stilte, emde nu den
rechtem tjt om te fpeelen, endc gy luyden de gelegentheyt,
omhet kamer-fpefte vereeren. Wilt niet gehengendatdoor
u schult de Dicht. konft tot op' weynige vervalle. v; Maec,..
gelijck ick u l. voorgac met omfe poŠets dichtem, hacr tuaerde,
ea luyfler regevem, foo bewijft imy uye gunf en hulpe, metu
zegel daer aen te hangem. G�]ijck fck h˜yt te koftelijck
Jngt mijn komst bspgswecft, maer mija grootfte Profijt altje
hebgerckent, ti]. beft tot u genoegen te dicnen, foo laetick
dit vam i. verkrijgem, dat die mam, detvelcke sijn ‡rbeyt in
mijne bescherming, ende sijn perfoon in uwe goede gunft
heeft bevolen, niet van onredelijckc menschen`omred“lijc
ker wjfe, oPtljfgcwallcm, en bcfpotcn wcrde.-- 
Neemt
Area caa(a safam we accipme, & filem jam
pate, urfabeatfirjtere als, mihiqne ut difeere
Xovau expediau, pefbac pretio emptas meo.
ACTUS I. SCENA I..
P h 1 1 o t 1 s, sy k A. f.
P. p. r pol quam paucos reperit meretricibus..
Fidele‰ evenire amarare Syra. 
el his Pamphilajmaha restie, Bacckid,.,.
2e4m famie, we 4arv&swale poff�t caedere, i.;
At¾qaam “lla viva dae&arum wxorem, domr‰?
..
A alaxit. S. ergo propterea ae fedulo '.'É
Et moneo, & hortor, me cujus[quam mif�reat;
ifpolier, matiles, laccres, qucwqwem mafia/,
P. k ' eximiam memirhabeamw? S. memimem;
sam nemo illorum quifquam, f�ro, ad revem,
Qsaeia paret fefe, ab fe ublandits fui,
<sam mimimo pretio fiam-voluptatem expleat.,
Hissime te amabo aom contra jm/“diabere?.. t'
IP. Tamem eamdem pol esseommuhae, umjuriam eft. É
S, Jjrium e&aarem alcif� adverfarios?
-via ctem te, eadem ipfos cap.
Ewme miferam, car mom aat ific mmh/
Aetas & firmare, aut t“bi hacfemtemtia?
!.- 
 w 
' ACTUS I. SCENA I f.
,
f. A. r. m. s w o-, P 1 l o T 1 s, S. y R A.
Pa. S--------igaiur, t
4dportam parawawm adventum Pamphi.
aeudim'
H: c Y R A. 481.
Neemt om mijnentwil defe faeckaen, ende verlcent om stil
te, op dat hetanderen voortacn lufte, nieuwe Comcdien te
maecken, ende my dienftig zy, de felvige met mijo gelt ge
kocht hebbende, van buyten te leeren.
Eerfte Bedrijfs eerfle Uyt-komem.
PHILo T 1 s, S Y R A.
p. V. Oorwaer, Syra, fcerfelden fult gy sien gebcurcn, dat
de Vryers haere boclen getrou blijven. Self desen
Pamphilus, hoe dickwils, en hoc dierheefthy Bacchis wel ge
swooren, (foo dat yder een hem licht foude hebben gclooft)
noyt, by haer leven, te fullen trouwen: Em doch fiet, hy is
getrouwt. Sy. Daerom dan vermaen en preecke ick u mijn
beft, dat gy mct nicmant mcde-lijdem hebt, ofgy stroopt,
pluckt, en ternt, yder wie u voorkomt. p. Sonder niemant
int byfondcr telieven boven‰' andercn
sy. Niemant: want nieumant van hun allen (dat moet gy
weten) komt byu, ofhy leyt het daer op aem, om op hec
onkoftelijcxte, mct schoone woorden, sijn wel-luft van u te
bekomen. fult gy haer, lieve dšch, van g-ljcken nict focc
ken te bedriegen?
P. Nochtans hun allen over eene kam te schcercˆ, waer niet
redelijck.
sy. Is 't niet redelijck dan fich re wreccken van sijn party
Of, hacr inde felve firick te vangen, daer mede fyu meynen
te hebben? Oh lacy, waerom fieb ick die jeugt cn schoon
hcyt niet, dic gy hebt, ofgy de fin die ick heb:
Eerfe Bedrijfs tweede Uyt-komem.
P A R M E N o, PHILo T 1 s, S y R A.
104. I$ den Ouden man nae my komt te vraegen,
fegt dat ick foo evcn ben uyr-gegaen, oni acn
de haven tc vcrncmcn nae de komipss‘ Van Pamphilus.
Hoorje
48, P. r E R E N T I I
~audim', quid dicam, Scirte? fi quaret me, uti
Tum dicam: /? mom quaeret, mullus dixeris,
lia, ut uti possim caufa hac umtegra.
Sed videon' ego Philotium? umde hac advemit?
philotis, falve multum. Ph, 6 filve Parmeno.
S. Salve mecafior Parmemo. Pa. & tu adepol Syra.
Dic mihi philoti, ubi te obletaffi tam diu?
IPh. A4inime me equidem obletavi, quae cum milite
Corimthum himc fum profecta imhumamussimo.
Biemmium ibi perpetuum mifera illum tuli.
Pa. Aedepol te dessderium ®themarum arbitror
Philotium cepiffe fape, & te tuum
Comffltum contempfiffe, Ph. mom dici potest,
Qgam cupida eram huc redeumdi, abeundi ˆ milite,
Jofque hic videmdi, amtiqua ut confuetudine
<gitarem inter vos libere comvivium.
AVam illi haud licebat mif� pr¾finito loqui
Qgae illi placeremt. Pa. haud opinor commode
Finem ffatuiffe orationi militem.
Ph. Sed quid negoti hoc? modo qua marravit mihi
Hic imtus Bacchis? quod ego numquam credidi
Fore, ut ille hac viva poffet amimum inducere
Vxorem habere. Pa. habere autem? Ph. eho tu, am mos
habet?
Pa. Habet, fed firm¾ h¾ vereor ur/ mt muptia.
Ph. Ita d deaque faximt,/? im rem e�? Bacchidia.
Sed qui ifiuc credam ita esse? dic mihi Parmeno.
Pa. Non eff opus prolato hoc: percontarier
Dessjfe. Ph. mempe ea caufa, ut me id fiat palam.
Ita me d amabumt, haud propterea te rogo, ut
Hoc proferam, fed tacita ui mecua, 4audeam.
Pa. Nua
H c ´ R A. ` 483
Hoorje vel, wat ick feg, Scirte? indien hy na my vraegt,
dat gy dan foo fegt; maer vraegt hy niet, foo fegt niet; op
dat ick datgoets machhouden, om, opecnandertijt, daer
weder een bootschap van te maeckcn. Macr fie ick Philo
tium daet? Waer komt sy van daen, denck, ick? hertelijck
welkom Philotis. Ph. O Parmeno, wecft gegroet.
Sy. Ick wensch u mede goedcn dach Parmcno.T Pa. En ick
tivan gelijcken, Syra. Segmy doch Philotis, waer hebt gy
dus lang u felven vermaeckt? Ph. Ick heb my voorwacc
gantschiniet vermaeckt, zijnde met een fecr onbelecflen fol
Àaet na Corinthen vertrockcn, daer ick (helaes! ) twec
jaerenaen een, sijn hooft heb moeten waer nemen.
Pa. Ick gelooffeecker vel Philotium, dat gy dickwils na
Athenenhebt verlangt, u felven beklagende, van fulcx oyt
voor-genomen te hebben. ph. Het is niet te feggen, hoe
graeg ick was, om van den Soldaet gescheyden, weder her
Waertstekomen, ende u 1. hier te sien, om nt ouder gewoon
te metu 1. uyt de borft goet chier te maecken: Want met
dic meusch mocht ick niet dan op een kerf-ftock, emde op de
maet fpreecken, na dat hct hem gevicl.
pa. Eride ick geloofdat u de Soldact die mact van woorden,
na u fin, niet eh heeft geftelt. Ph. Macr wat fpui is dit, dat
my Bacchis daer binn�n stracx heeft vertclt? 'T welck ick
noyt enhad gelooft, dat Pamphilus by haer levem, fich im
mcrmeer foude hebben konn�m begewen om een getroude
vrouw te hebben.
pa, Ia, hebben! Ph. Welhou, heeft hygeene?
Pa. la hy. Maer, ick vrees dat het geen duyr hebben fˆl.
ph. Dat vil den Hemel om gunnen; indicfi fulcx dienftigis
voor Bacchis. Maer hoe fˆlici: geloyen dat het foo is? feg
my dat eems Parmeno._
P‡. Dat en dicnt niet gefeyt: vraeg my daer niet meer na.
Ph. Te weten, om dat het aen de klop- reep niet fou ge
raccken. Voorwaer ick vraeg'et u daerom niet, om hct
voort te feggen, maer om my daer over by mijm felvcm
te verblijd.
H h 2, P4. Gy.
434 P. TERENTII
Pa. Numquam tam dices commode, ut tergum meum
Tuam im fidem committame. Ph. ah moli Parmeno:
Qua/? mom tm multo maali‰ marrare hoc muhi,
2uam ego, qu¾ percumfor, fcire. Pa vera haec pr¾dicat:
®t mi illud vitium m. txu murv e. /? mihu fidem
Da te tacituram, dicam. Ph. ad ingemium red‡.
Eidem do, loquere. Pa. aufculta. Ph. iftic fum. Pa. hanc
Bacchudem
4mabat, ut cum maxume, tum pamphilus,
.
Cum pater, uxorem ut ducat, orare occipit:
Et h¾c, commumia omnium qu fumt patrum,
Sefe /enem esse dicere, illum autem tuaivum.
prassdium velle fe fenetuti fu2.
Ille fe primo megare: fed poflquam acrius
Pater iaestat, fecit amimi ut incertas foret,
Pudoria' am me amori obfequeretur magis.
Tumdemdo atque odio demique essecit femex:
Defpondit gmatam ei hujus vicini proxumi.
Vfque illud vifum eft Pamphilo meutiquam grave,
Donec jam im ipfis mupts. poftquam videt
1¡4r4t4, mec moram ullam, quin ducat, dari;
Ibi demum ita agre tulit, at ipfam Bacchulem
Si adesset, credo sbi ejus commiferefceret.
Vbicumque datum erat fpatium folitudimis,:
Vt comloqui mecum uma poffet: Parmeno,
Per, quid ego egi in quod pre conjeci malum?
Avom potero hoc ferre Parmeno. per mifer.
Ph. at te d deaque perduimt cum ifto odio Laches,
Pa. 4t pauca ut redeam, uxorem deducit domum:
Xote illa prima virgimem mom attigit:
2g eonfecuta eft mox, eam mihilo magis.
; Ph. Qgia!
H e c ´ r a. ' 485.
p. t. Gy fult my foo schoon noyt praten, dat ick mijn schou
deren fal wagcn, op't vertrouwen van u swijgen. Ph. Ey
Parmeno, wilt u foo tveygerig niet houdem; als ofgy niet veel
gt ager waert, oum my dat te vertellen, als ick, die t' vraeg, te
vetem. Pt. [Sy feyt feccker de waerheyt: en datis mijn
grootfte fout.] Indicn gy my belooft te fŸllen (wijgen, ick
f“i 't feggen. ' Ph. Daefoof ick u weer, Nu, ick belooft u:
feg op. Pa, Luyftert toe: Ph. Ick lyfter al.
Pa. Als Pamphilus defe Bacchis —p't vierigfte beminde,
heeft sijn vader hem beginnen te bidden, dat hy doch fich
wilds beg ven tot dcm h˜uwelijcken (tact; feggende, gclijck
de vadcrs, nt gemeen doem, dat hy mu een out man was, dat
hy anders gecn foom em had als hem, ende eenig steunfel be
gcerde in jn ouderdom. Hy was int eerftc weygerig; maer.
de vader, wat herder aen-houwcrde, heeft hem foo verre
gebracht, dat hy begon te tvijfelcn, of hy deeerbaerheyt
meer foude plaets gcvem, of de min. Eyndelijck, is dem
Ouden man, met hem gessitdig aen't oor te rllem, ende te
quellen, tot sijn voor nenicn gekomen, endehceft hcm on
dertrouwt met de dochter vari hier omfe naefte gebuyr. Pam
philus fach im, ceji geen swaerigheyt, voor d‰t de Bruylofts
feeft dacr was: njaer siende dat de fclvige alreede was toe
gefteit, ende dat 'ergeen uyt- stellen me'e gemengt was, o
hy moft trouwen; doen hiel hy fich cerft dapper qualijck,
j t foo dat felfS Bacchis, indienf'er by waer geweeft, docn
'mede- lijden ( geloofick) met hem foude gehad hebben.
Alwaer hy eenigc gelegentheyt konde vinden, om alleen
te zijn, en met my te fprcecken; oh lacy, Parmeno, f�yde
6y, wat heb ick gedach: in wat (wacricheyt heb ick my
gefteecken: Ick fal dit niet konnen uyt- stacm. Ick ben ccn
arm en bedor ven mensch.
Ph. Maer dat u, met uwe moeyclijckheyt, den Hemel
schenden moet Laches!
Pa. Om 't kort tc maecken, hy haelt de Bruyt t' huys.
Dic cerfte macht raeckt hy fe niet aen, de nacht daer acn,
van gelijcken niet.
H h 3 pk, Wat
486 p. T E rentii
Ph. Quid ais? cum virgine una adolefcemi cubuerit,
pla potua, fe illac abftinere ut potuerit?
Avom verifimile dicis: mec verum arbitror.
Pa. credo ita videri tibi. mam memo ad te venit,
Aiff cupiems tui: ille invitus illam duxerat.
Ph. Quid deimdefit? Pa. diebus fame paucmlis
po pamphilus me f˜lum feducit foras o
arratque, ut virgo ahfe imtegra etiam tumsset:
seque amte, eam quam uxorem duxiffet domuma
speraffeea tolerare poffe muptiar. '
sed quam decrerim me mom poffe diutius
Habere, e4m ludibrio haberi Parmeno,
ggim integram itidem reddam, ut accepi 4 fuit,
xeque honessum mihi, meque utile ipss virgini ;
Ph. Pium ac pudicum ingemium narr4; pamphili.
Pa. Hoc ego proferre, incommodum esse mihi arbi
fror.
Reddi patri autem, cui tu nihil dicam viti
Superbum ess: fed illam fpero, ubi hoc cognoverit,
Avom poffe fe mecum esse, abituram denique.
Ph. Quid jmrerea? ibat me ad Bacchidem? Pa. 40
tidie:
sed, ut fit, poflquam humc alienum ab fefe videt
AMaligma multo & magis procaxfata illico ef.
Ph. Wom adepol mirum. Pa. atqui ea res multo maxu
me
Disjunxit illum ab illa, poflquam & ipfe fe,
Et illam, & hamc, qua domi erat, cognovit fatis,
24d exemplum ambarum mores earum estimams.
H¾c, ita uti liberali esse ingemuo decet,
rudens, modeffa, incommoda atque imjuria
pjr
H E c Y r A: 487
Ph. Watje fegt? Eenjongmanfou met een dochter te bed
zijn gegaen,Temde dat vehcugt door den dranck, en fich
van haer hebben konnen onthouden? Het is niet waet
schijnclijck: ick geloofoock niet dat het waer is.
Pa. Ick feg'er niet tegem dat bet u foo dunckt: want nie
mant komtby u, of't is met verlangen na u, maer hy had
fe tegen fijm danck getrouwt.
Ph. Hoc ging dat voort?
Ph. Weynig dagen daer na, neemt my Pamphilus alleen na
buyten, enic vrtelt my, hoe dat dc'dochter van hcm als
noch macgt was, endevoor henen, eer hyfe had t'huys ge
haclt, gefeynt had, dat hy fich tot dit hšuwelijck welfou
de hebben konnen schickefi; maer nu ick verfta (feyd' hy)
dar ick haer niet fal mogen houden, Parmeno; fog waer
het my nict eerlijck, n—ch de dochter niet dienftig, dat ick
hacr aders als ongeschent, even gelijck ickfe heb ontfan
gem, aen haer ouders foude weder leveren.
Ph. Gy fegt my van een vroom ende cerbaer gemoct van
' Pamphilus.
Pa. Nu dit bekent te maecken, houd' ick voor my onge
legen: ende aem d' amder zjde, w‡er het een trots, haer,
fonder te feggen wat'er aenschort, haer vader weder t' huys
te fenden: maer ditis mijn hoop, dat fy, merckendeby my
't nict te konnen herden, eyndeljck' vam felf, fal hencn
aCn.
Nu ondertufschen, ginghy noch al by Bacchis?
Pa. Alle daegs: Macr gelijck'et dam toe-gaet, fy, ver
ftaende datfe aenhem gen eygendom meerhad, is terftont
onwriendelijck, ende veel fpijtigcr tegens hem geworden.
Ph. Dat tva voorwaer geen wonŠer. Pa. Maer dat is
t'felfde, dat hem principa‘lijck van haer heeft vervreemt;
na dathy sijn felvem, ende haer, ende defe diehy t' huys had,
recht heeft leeren kennen, haer beyder zeden tegen mal
kanderen over. leggende. De huyf- vrou zijndeT(gelijck
haer betaemde) eerbaer van gemoet, schaem-achtich ende
zedich, verdroeg de ongelegntheyt ende onredclijckheyt
H h. 4. va[m
488 P. TERENTII
Priri ommeiferre, & tegere contumelias.
Hic animus partim uxoris mifericordia
Devitus, partim vi&us huju' imjurs,
Paulatum elapf�' Bacchidi, atque huc tranftulit
~(morem, poflquam par ingemium malus e$t.
Imterea im Imbro moritur cognatus femex
Horumc', ea ad hos redibat lege h¾reditas.
Eo amantem imvitum Pamphilum extrudit pater.
Relimquit cum matre hic uxorem: nam femex
Rus abdidit fefe: huc raro in urbem commeat.
Ph. Qgid adhuc habemt mfirmitatis mupti¾?
Pa. Nunc audies, primum dies complufculos
Agme comvemiebat fame imter eas: interum
AMiris modis odiffe c¾pit Sofiratam
Aveque lites ulla imter eas, poftulatio
AVumquam. Ph. quid igitur? Pa. / quando ad eam a
cesserat

confabŸlatum, fugere � confpe&a illico,
pidere molle, demuque, ubi mom quit pati,
Simulat fe ˆ matre accerss ad rem divimam, abit.
prbi ubi ef dies complureis, acce/, jubet.
Dixere caufam tunc mefcio quam: iterum jubet:
©'emo remtfit. poflquam accerfunt fepius.
®gram esse ssmulamt mulierem. moflra illico
ft vifere ad eam: admifit memo, hoc ubi fenex
Aefcuvur, heri ea caufa rure advenit huc,
Patrema comtimuo convenit Phulumem¾.
2uid egerint 1materf? momdum etiam fjo:
©/ fame curae eft, q orfum evemturmim hoc/ct;
Habes omnes, rem: ergim quo cap. hoc iter.
,'
Ph. Ae,
]
H E c y R A. 489
van haer man, ende bedeckte met fil-fitjgem defpijt, die men
haer aem dede. Alfoo is sijn herte, verwonnem ten deelen
door mede-dogentheyt over sijn vrou, ten deelen door de
weder-waerdicfieyt van Bacchis, d' eene alleynfkens ont
fmapt, ende aen d'ander zijde (daer hy ccn humeur vond, dat
met het sijne accordeerde) over-gegaen.
Ondertufschen komt'er een Neef van ons volck in 't eylamt
Imbros te sterven, daervanfy, na Rechten,'t goet moften er
ven. De vader douwt Pamphilus gints na toc, niet feer nnet
sijn fin, dewijle hy sijn vrou mu niet licfhadde. Hy laet dam
sijn huyvrouw hier by sijn moeder: want den ouden man
hout fich uyt de menschen op't lant, ende komt feldcnhier
inde stadt. Ph. Maer wat {chort 'er als noch aen, dat dit
geen vaft houwelijck foude zijn?
pa Dat fult gy nu hooren. Al vry langen tijt accordeer
den defe zitee vrouluy wel met malkander. Maer te met
heeft de Iong getroutde een byfonderen haet tegens haer
schoon-moeder Softrata beginnente scheppen, fonder mochtams
gat 'er tufschen beyden eefg gekijf: of eenig verwijt is ge
vallen. Ph. Wat dan? Pa. Als die altemets wat by haer
wilde komen praeten, foo liep sy terftont uyt haer oogen
wech, als haer nict willende aen-sien. Eyndelijck, als fy't
daer niet lamger kond' herden, foo gel‡et f' haer, offe van
haer moeder was ontbodcn, over de offerhande die ss te doem
had. Sy gaet henen. Hebbende vry eenige dagen daerge
weeft, foo laet haer Softrata haelen. Men bracht doen,
ick weet niet wat, excuys by: sy ontbiet fe weer, maer mcn
laetfe tpeer niet gaen. EjmdeljcÛals fy'er nuyrydickwilsom
gefondem had, maecktmen gelaet, als offe fieck was. Onfe
Vrou gaet haer strax te befoecken; maer men laetfe daer niet
by komen. Den ouden man dit vernonaen hebbende, isgifte
rndaer om van't lant hiergekomen, endeftrax de vader van
Philumena gaen fpreecken: wat sy onder malkander hebben
gehandelt,Twcet ick als noch niet: danickben bekommert
fioe't eyndelijck, aloopen wil. Daer hebt gy nu de ge
heele facck. Ick ga voort mijne wech.
H h 5 ph. En
A9o p. TERENTII
Ph. Et quidem ego. mam comstitui cum quodam hofpite
Afe esse illum comvemturam. Pa. d vortamt bene,
ggod agas. Ph. vale. Pa. & tubeme vale Philotium.
ACTUS I. SCENA. I I.
L A c H E s, S o s T RATA.
IL. P Ro de‰m atque homimum fidem, quod hoc gemus ef,
qu¾ h¾c conjuratuo,
Vt ommet mulieres eadem equeftudeamt molimtque ommta?
Aeque declmatam quidquam ab aliarum ingemio ullam re
perias!
Itaque adeo umo amimo omnes focrus oderumt murus. viris
esse advorfas, aque fluduam e, /”milis eft pertimacia.
In eodem ommes mihi videmtur ludo dotae ad maliti
am: &
E‰ ludo, /sullus e, magiftram hamc esse fuis certo fcio.
S. Me miferam, qua mumc, quamobrem accufer, mefcio.
L. hem
2Ta mefcis? S, mom, ita med bene amemt mi Lacher,
Itaque ama imter mos agere atatem liceat. L. d mala pro
hibeamt.
S. Meque abs te immerito esse accufatam, poftmodo refcifces.
L. fcio.
Te immerito? am quidqu4m pro iflis fatis dignum te dici
pote,
ssge me, & te, & familiam dedecoras, filio lutum
paras?
Tum autem ex amicis imimici ut ssmt nobis affmes, fa
e/f;
Qui illum decrerumt digmum, fuos cui liberos committeremt.
7rafola exorere, qua perturbes hac tua impudentia.
S. ®go
H E c y R A. 4oi
ph. Endeick oock: want ick hebeen man yan buyten dach
geleyt. Pa. Daer flageluck toe, tot het gene gy voor hebt.
 h. vaert wel, Parmeno. Pa. Ende gy van gelijcken,
Philotium.
Tweede Bedrijfs eerfe Uyt-kpmen.
L A c H E s, S o s T RATA.
IL4. B€ gans macht! watis dit voor cen gestacht? Wat
famen-rottingis dit? Dat de vrouwen alle de fel
defin, en weerfin hebben, en dat 'er niet een wert gevonden,
die het minfte van d' anderen in aert verschcclt. Soo een
ftemmelijck (datick nu feggen moet ) haten alde manf
moers haere foons wijven: Ûfide trachten alleeven yeverig,
ende met even gelijcke obftinaetheyt tegen haer mans het
wedcr- fpelte h—uden. My dunckt dat sy altefamen in een
school hebben school gega‘n, om boofheyt te leeren, ende
in dat school, foo drn is, weetick voorfeccker dat de.
mijne de Meefterff� is.
So: O myellendige! die niet en wete omwat redenicknu
da werde beschuldigt.
La, Wat? y niet weten?
So. Neen ick, mijn lieve Laches; foo waerlijck moet my
God helpen, ende ons gunnen, datwy t'famen onslevem mo
gen eyndigen. La. Ick hoope den Hemel niet anders met
ons voor heeft. So. Ende dat ick t' onrecht van u wert
beschuldigt, fult gy namaels vernemen.
La. Gy t' onrecht? Ick weet wel hoe. Kan men wel foo
heftige woorden vinden, die uwe daden op-wegende, even
opupaffen, daergy my, ende u felyen, ende ons huys on
tecrt, mct eenen ufoon in fjm aftvefem droefheyt toe-ftelt?
Daerenboven maeckt dat onfe aeni-gehylijckte vrienden,
ons vyanden worden, daer sy onfen verwaerdigt heb
ben, haerdochter toe te vertrouwen: daer komt gyallecn
voor den dach, om dit werck te verftooren met“ onbe
schacmtheyt.
se, Ick?
49t.. T E rentii
S. Egone? L. tu imqaam, mulier, qu¾ me omnimo lapidem,
haud homimem, putas.
Am, quae ruri esse crebro foleo, mefcire arbitramimi,
Quo quifque pato hic vitam vofrarum exigat?
AMulto melius, hic qu¾ fiumt, quam illi, ubi fum assidu
fcio:
Ideo quia, uti vos mihi domi eritis, proinde egoforis.
fampridem equidem audivi cepiffe odium zu“ philume
patz2:
Afimimeque adeo mirum: &, mi id feciffet, magis mirum
foret.
Sed mon credidi adeo, ut etiam totam hanc odiffet do
rosperre:
Qgod /7 fciffem, illa hjc maneret potius, tu himc iffes f�
4f.
.t vide, quam immerito ¾gritudo h¾c oritur mi abs re, so
flrata.
Rus habutatum a�, comcedems vobis, … rei ferviems.
Sumptus voflros otiumque ut mofira res poffet pati,
Meo labori h. tud parcens, pr¾ter quom atque atatem me
atar.
A'on re pro his cur. ffe rebus, me quid gre esset mihi?
S. Avom mea opera meque pol culpa evenit. L. immo ma
. xtase.
Sola hic fuffi: in te omnis haret culpa fola, Soflrata.
2ga hic erant, curares; cum ego vos folvi curis cateris.
Cam puellaamum fufcepiffe unimicitias mom pudet?
Allius dices culpa fatum.. S. haud equidem dico, mi
Laches.
+ 0? ita me d amemt, gmati cauffa. mam de te
quidem
sati fio, peccando derrimenti mfieri poteff,
S. Qgi
---
}
H c Y R A. 493
So. Ick? La. Ia gy, fegick, vrouw, die myin alle ma
nierem voor een stock of een block, ende niet voor eert
mepsch aen-fiet: hoe na meynt gy, om dat ick my gemccn
lijck te landewaert onthou, datick daerom niet en Weet hoe
gy't yder een hier maeckt? Ick verneem veel beter wat
hier om-gaet, dan gints daerick geftadig ben, om dat mijm
meyning is, nadat gy 't my t' huys maeckt, daer na, buy
tens huys, mijn {elvenaen te stellen. Ick heb trouwen af
over lang gehoort, dat Philumena met een haet tegens u
was in- genomen, ten was oock (om de waerheyt te feg
gen) niet wonder, ja 't fou wonder zijn geweeft, als't niet
cn waergeschiet: maer ick wift niet dat het foo verre gimg,
dat sy feifs van 't gantschehuys cen af-keer had. 'T Welck
indien ick 't geweetenhad, ick foud'er haer hicver hebben
in laten blijven, endeu docn na buyten gacn. Maer fict
ccns, Softrata, met wat cen onrecht defe droefheyt my
van u bejegent. Ickben gaen wooncn op' t lant, om uyt
de wech te zijn, ende het huys met eemem voor te staen, dat
onfe middelen tot u 1. onkosien mochten verfttecken, fon
der dat gy 1. yet behoeste te docn: daer ontfie ick my
felf niet te arbeyden, buyten dat mijn jaeren, ende de
redelijckheyt nede brengt. Behoorde gy daer voorgeen
forg gedragen te hebbei, dat my geenTquelling en ont
moetede? '
So. Het is voorwaer by mijn schult, of coe-doen niet by
gekomen.
La. Het doet in alle manieren: hier is niemant geweeft als
gy: dc schult komt altemael op u, Softrata. THet gene
dat hier re doem was, dat moft gy beforgt hebben, dewijl'
ick u van alle verder forg outlafte. Schaemt gy u niet,
die een oude vrouw zijt, met eenjonge deern vyantschap.
aen te gaen? offult gy feggen dat het haer schult is3
So. Dat feg ick voorwaer ni‘t, lieve Laches.
Lt. Daer ben ick feecker moch bly om,' van mijn foops
wegen. s Want, foo veel als u aen-gaet, daer ift, (weet
ickwel) foo quaet mc'e als 't werdcn kŠm...
'.  So. Hoe
_
494 P. TERENTII
S. Qui fcis, am ea cauffa, mi vir, me obliffe assimulaverit,
Ut cum matre uma plus esset? L. quid ais? nom /gni hoc
fat e,
ggod heri memovoluit vifemtem te ad eam jmtromittere?
S. Emim laffam opido tum ajebamt: eo ad eam mon admiffa
fum.
L. Taos esse illi mores morbum magis, quam ullam aliam
nem, arbitror:
Et merito adeo. mum voflrarum mulla ess, quim gmatum
velit
Ducere uxorem, & qu¾ vobis placita comditio e?, datur.
Ubi duxere impulfu voftro, voflro impulfu eafdem exi
gwmf.
ACTUS I I. SCENA I I.
P H I D r P P u s, L A c H E s, S o s T RATA.
P. Esfcio, Philumema, meum jus esse, ut re cogam,
Qu¾ ego imperem, facere: ego tamem, patrio amjmo vj
&tus, faciam
Ut tibi comcedam, meque tua libidimi advorfabor.
L. atque eccum Phidippum optume video. ex hoc jam fcibo,
quid/t.
Phidippe, esse ego meis omnibus fcio me apprime obfeqaem
tem:
sed mom adeo, utfacilitas mea illorum corrumpat amimor.
2uod tu idem /? faceres, magis im rem & moftram, & vo
fram id esset.
Xume videoim illarum potessate esse te. P. eja vero.
L..d te heri defilia. ut vemi, itidem imcertum amissj.
Haud ita decet,/sperpef“am vis esse affinitatem hamc,
celare te iras. / qaid ef passatum ˆ nobis, profer: '
H E c Y R A. 495
so. Hoe weet gy, lieve man, offe haer niet gelaten heeft,
van my afikcerig tczijn, om te mecr haer mocder gesel
schap te houden?
Lu.watje doch fegt? Is dit niet teyckens genoeg, dat,
als gy haer gifteren gingt befoecken, niemant u daer hecft
by IŠten komen? i.
sÞ. la maer, sy feyden dat sy feer flap was, ende daerom
hecft men my niet in-gelaten.
La. Uwe c—nditien, geloofick, haer meer fieck maecken,
dan yet anders.. Ende dat met reden: want gy vrou-luy
wiltal te famen dat uwe foons fullen trouwen; die mendam
beftcet, in fulck ccn gelegentheyt,' als ul, welgevalt; Emde
als sy door u 1. aen-drijven, de vrouw hebben t'huys gehaelt,
danjagenfe door u I, aen-drijven de felv c weder van haer.
Tiveede Bedrijfs ttveede Uyt-komen.
P H I D I P P u s, L A c H E s, S o s T RATA.
A. Lhoewel ick wel weet, Philumena, dat ick recht heb
u te dwingen, om te doen 't gene ick u gebiede,
nochtans verwonnen door vaderlijcke toe-genegentheyt,
fal ick u maecken wat toc te geven, endc u finnelijckheyt
niet tegen-ftreven.
L. Maer fiet daeris Phidippus: dat kpmt heel wel. Nu
fal ick van hem weten watter vam is. Phidippe, ickweet
wel dat ick allcn dcn mijnen feer lichtelijck in-volge, maer
foo nochtans niet, dat mijn goedigheyt haer fou bederven:
indiengyt felvige oock foo dedet, dat foude beyde, ul. en
de ons, dienftigcr zijn. Maer ick fie nu, dat gy'er t'huys
legt.
jg Ey doch: moch foo mier. La. Ick heb u gifteren wefen
fpreecken van Philumena: endehebt my evenfoo wijs laten.
henen gaen, als ickgekomen was. Indien gy wilt dat defeon
fe swagerschap duyr hebbe, foo moet gyniet gaen pruylen.
Iffer aen onfe kant yet mifdaen, brengt'et všor dn dach:
wy
496 P. T E- R E N T I I
~Aut ea, refellemdo, aut purgamdo vobis, corrigemur;
Tejudice ipfo. /m ea e$t caufa retinendi apud vos,
Quia ¾gra eft; te mi imjuriam facere arbitror Phidippe,
Si metuis, fatis ut mea domi curetur diligenter.
aer, ita me d amem, haud tibi hoc concedo, etss illi pa
ter er,
Vt tu illam falvam magis velˆ, quam ego, id adeo gnati
caufa,
2gem ego imtellexi illam haud mimus, quam feipfum, ma
gnificare.
Xeque adeo me clam e, quam esse eum graviter laturum
credam,
Hocss refcierit. eo, domum studeo hac prius, quam ille huc
redeat.
P. Laches, & diligemtitm vessram, & benigmitatem
AVovi. &, qua dicis, omnia esse ut dicis, amimum im
duco:
AEt te hoc mihi cupio credere: illam ad vos redire studeo,
Si facere possim ullo modo. L. quae res te facere id pro
hibet?
°ho, numquidmam accufat virum? P. minime: mam pof
quam autemdi
IMagis, & vi c¾pi cogere ut redirer, famte adjurat
Avom poffeapud vos Pamphilo fe abfemre perdurare.
aliud fortasse al vit eff: lemi ego amimofum matus:
sompoffum advorfari meis. L. hem sofirata! S. heu me
miferam!
L. Certum me est iftuc? P. mumc quidem, ut videtur. fed
mumquid vis?
am eff, quod me tranffre ad forum jam oportet. L. eo te
cum uma.
ACTUS
--------
j3
H c y R A. 497
.
Wyfullen't, ofmet weder-leggen, ofmet excufeeren, goet
maecken, u felfs tot rechtef |iellemde, Maer indien gy fe
daerom by u hout, om datfe fieck is; foo meyn ick, Phi
dippe, dat gy my ongelijck fout doen, als gy fout vreefem,
datmen op haer tot mijnent niet genoeg foupaffen. Maer
voorwaer, alhoewel gy de Vader zijt, foo foud' icku cchter
dat niet willente goegeven, dat gy haer liever gefont fout
sien, als ick: ende dat om mijn foonswil, dieick merck dat
haer niet minder acht dan hem felven. Ende (het moet ge
feytzijn) ick weet wel, hoe swaer hy dat hessenfou, als hy't
mocht komen te vernemen: daeroim tracht ick daer na, dat
fymacht'huys zijn eer hy weder komt.
Ph. Laches, ick kenu 1. forgvuldigheyt, ende gocde gene
gentheyt beel vel. Ende laet my vaffeljcvošr-ftaen, dat
het alles is, gelijckgy fegt: oock begcr ick dat gy my
geloovet, dat ick in alle manieren, wat mogeijck is, dacr
toe arbeyde, dat fyhaer weder na uwent toe begeve.
L. Wat is 't dat u belet fulcx uyt te voereu? Seg cens,
Geesse haer man eenigeschult?
Ph. Int mimste niet. Wamt tfedert ick'er wat opgeftaen
heb, ende met gewelt haer heb willem dwingen, dat sy fou
de weder-keeren; foo sweert fe hoog endier, dat fy't tot u
went niet kan herdea, foo lang Pamphilus niet t' huys cn is.
Ick heb dit gebreck over my (een ander mogelijckhet sijne)
dat ick van natuyren tpat te fŠcht-finnig zy, ick kan myn
volck niet tegen-ftreven.
L. Hoorje dat wel, Softrata? s. Hey sy ellendige!
L. Is dat nu niet feeckergemoeg dat de schult by u is?
Ph. Doer gy l. nu, gelijck't ugoet divckt. Macr ifferyet
anders dat gy vam my begcert? Want ick moct cens agn
de Mer�t zijn.
L. Ick gae mct u.
1; 7ØÊeede
498 p. T E rentii
ACTUS I I. SCENA I.
S o s T RATA.
S. AEst! ma mos fumus mulieres imique aque omnes im
vifa viris,
Propter paneca; qua omnes faciumt digma at videamur malo.
Xam, ita me amem, di, quod me accufat mumc vir, (am ex
tra mox u4m.
sed mom facile eft expurgatu: ita amimum imduxerumt,
focrus
Ommeis esseimiquam. haud pol me quidem: mam mmmqmam fecus
Habui illam, ac ss ex me e}&t mata: mec, qui hoc mi eveniat
fcio.
AVi/ polfilium multimodis jam expecto ut redeat domum.
ACTUS H I I. SCENA I.
PA M PHILu s, P A R M E N o, M Y R R H 1 N A.
Pam. Nig; ego plura acerba esse ex amore homimi um
quam oblata credo,
2gam mi. heu me infelicem, hanccime ego vitam par/ per
dere?
Haccine ego caufa eram tamtopere cupidus redeundi do
mum?
cui quamto fuerat praffabilius, wbivis gemtium etatem
gere,
Qgam huc redire? atque hac ita esse miferum me refeif�ere?
Xam mos ommes, quibus alicumde aliquis objetus c´? labos,
o-rg:€, imterea tempus, prius quam id refcitum eft,
Par. <//e, citius qui te expedia, his arummis, reperier.
Si mom redffer, ha irafaa essant multo ampliores:
Sea!
H s c ´ a a:  499
Tipeede Bedrijfs derde Uyt-komem.
s o s T k A T A.
. Vwy vroutew worden al te famen metrecht,
of onrecht, van onfe mans gehaet, om eemiger wey
niger wil, die het foo maecken, dat wy alle schijnen schuldig
te zijn. Want, van't gene, daer my mijn man van beschul
digt, daer benickfoo onnofel in, als ick wensche dat my
den Hemel oyt gunft bewijfe. Maer daer is qualijck excu
feerem aen; foo vaft laten sy haer dat voor. staen, dat de
mans-moers altemael onredelijck zijn regem haer schoom
dochters. Altijt ick tweet van myn felven 5eter. WŠnt ick
heb my noyt anders tegens haer gedragen, dap of't mijn cy
gendochter waer geweeft: ick weet oock nict, waer my dit
van daen komt. TDan ick verlang in alle manifen, oP
fmijn foons weder-komst.
Derde Bedrijfs eerfle Uyi-komen.
P A M P H I l u s, P A R M E N o, M y R r H 1 N A..
P42. I$ geloof niet dat eenig mensch ter tt'erelt oyt
meer verdriet, in't fuck v‡m de liefie, is overkomeh,
als my. Ey my cllendige! heb ick daerom mijn leven foec
kente verschoonen? Was het daerom, dat ick foo feer na
huys weder verlangde? Het had myduyfent mael beter ge
weeft, ickweet niet waer, mijn leveh te pafferen, dan weder
herwaerts te keeren, ende defe gelegenheyt (helaes!) hier
te vernemen. want alle die eenige swaerigheyt uyt den
eenen hoeck, ofdcnanderen, is ovr-komen, hebben den
tijt, dat sy defelvige noch niet en weten, voor winft te re
kemem. É
Par. Maergy fult mu dus lichteljc& middel vinden om u cer
uyt defe sw‡crigheyt te redden. ' Indien gyniet t'huys ge
komcn waert, dcfe onruft foŸde veel gro—tr zijn gewordem:
I i z. 1macr
5qo P.t E rentii
sed mumc adventum tuum ambae Pamphile fcio reveriturav.
ARezza cognofce: iram expedies: refutae, rurfum im gratiam.
Levia funt, qua tu pergratia esse im amimum induxti
ft4t4m.
Pam. Quid comfolare me? am quifquam ufquam gemium
eft aque mifer?
Prius quam hanc uxorem duxi, habebam alibi amimum amo
ru deditum:
Iam im hac re ut taceam, cuivis facile foitu ess quam fuerim
zzp m I er r
Tamem mumquam aufus fum recufare eam, quam mi obtrm
dit pater.
Pix me illinc abssraxi, atque impeditum im ea expedivi ami
//2/4m metam,
'ixque bue compuleram; hem mova res orta eft, porro ab hac
qu¾ me abftrahat.
Tum matrem ex ea re me aut uxorem in culpa invemturum
arbitror:
Qga cum ita esse jmvemero, quid reftat, miss porro ut fam
mifer?
Xam matris ferre injurias me Parmeno pietas jubet:
Tum 'uxori obmoxius fum: ita olim fuo me ingenio per
tulit,
Tot meas injurias qua mumquam in ullo patefecit loco.
Sed magnum mefcio quid necesse e eveniffe Parmeno,
Pnde ira interea, umtercessit, qu¾ tam permam/“t diu.
Par. Hoc quidem hercle parvum eft: fi v/À vero veram ratio
nem exeque,
son maxumas, qua maxumafumt interdum ira, imjuriam
Faciumt: mam fape e}?, quibus im rebus alius me iratus
quidem ess,
Cum de eadem caufa ess iracumdus fatus inimicissimus.
A/ue r?
H E c Y R. A. 5er
maer nu weet ickwel, Pamphile, fullenfe beyde haer voor
uwe kompft ontsien. Gy fŸlt de faeck kgmmem ondertaften,
het klouwen ontwerren, ende depeys tusschen: haer beyde
maeckcn. Het zijnliche maer beufelingen, die gy foo swaer
op neemt. ' '.,
Pam. Wat moocht gy my vertrooften? Is 'er onder de
fon wel een mensch ongeluckiger, als ick? Eer ick defe
vrou troude, had ick mijn fiefde elders geleyt. Wat
swaerigheyt ick daer in gewonden hcb, al swcegick schoon,
kan yder licht afinemn. Edoch dorft ick niet weygeren
aem te memem, die mijn vader my over den hals drong.Te
nauwer noot heb ick mijn her van Bacchis afgetrocken,
cnde mijn finnen, die omtrent haer verwert waeren, evew
gereddert, op- Philumena geleyt, em fiet hierkomt my
weder nieuwe swaerigheyt aen boort, die my voort oock.
van haer af. trecke. Te weten, ick houd 'et daer voor dat
ick, aengaende defe fˆcck, de fcbult, ofby mijn moeder, o
by mijn huyf. vrou fal vinden. 'T welck foozijnde, wat
iffer dan te Werwachten, a mders dan dat ick voort van droef
heyt fmelt? want, Parmeno, aem d' ceme zjde, gebiet my
de liestc die ick mijn moeder schuldig ben, haere onrede
fijckheyt te verdragen; aem d amder zjde benickaen mijn.
huyf- vrou verplicfit, detjle sy voor desen, door haer goe
dertierem aert, fulcken gedŸlt niet my hecft gehad, ende foo
veel fpijts van my heeft verdragen, daer van sy noyt yet
by eenige gelegentheyt. heeft geopenbaert. Maer daer
moet wat byfonders fich hcbben toe-gedragen, Parmeno
dat fulck een lang-duyrige onluft tŸischeh haer hecft vcr
oorfaeckt.. ';
Par. ekgeloof voorfeccker dat het. niet vecl om't lijfen
heeft. Wilt gy na waerheyt de rechte reden uyt vinden,
gy fult bevimden, dat fomyijlen de heftigfte gramschap
het ongelijck, ttaer uyt is omtflaem, heel
groot en maeckt. Want het is dickwils, dat een kop
pig mensch dootfijcke vyantschap fal scheppen, uyt. cen
faeck daer een ander niet. eens quacdt, om. cn werdt.
. I i 3 watte
sos P. T E rentii
pueri interfefe quam pro leviba noxs iram gerunt?
ggapropter? quia emim qui eos gubernat amimus, infirmuma
germmt.
Itidem mulieres funt ferme, ut pueri, levifemtentia r
Fortaffe unum aliquod verbum hanc inter eas iram conti
verut.,
Pam. aebi Parmemo jmtro, ac me vemffe nuncia, Par. hem,
quid hoc? Pam. tace.
par. Trepidari [emtio, curfari rurfum prorJ4m: 4. edum ad rg- fentio, curfari rurfum prorfum: agedum a4
accede propius. hem, fenssssin'? Pam. voli fabularier.
pro Iupiter, audio clamorem. Par, tute loqueris, me veta,?
M. race obfecro mea gnata. Pam. matris vox vifa ess Pki
lumema. ' ' ' ' '
Nullusfum. Par. qui dum? Pam. per, Par. quam obrem?
Pam. mefcio quod magmum malum,
profe&io Parwemo me celant. Par. uxorem phllumemam
Pavitare nefcio quid, dixerunt. i4 fi forte e$t, nefcio.
Pam. Inter: cur mihi id non dixti? Par. quia mom pote
r4m temat 0m/214.
Pam. Quia morbi efi? Par. mefcio. Pam. quid? nemone
medicum addœxit? Par. nefcio.
íPam. ceffo hinc jre intro, ut hoc quamprimum, quidquid eft,
' certum fciam? '.
Quomam modo philumena mea numc te offendam affe
&Ham? '. '
A'am f periculum,llum in te e$t, perffe me uma haud dw
' ' ' bium e?. ' '.
Par, Nom mfesfalo e? mihi mumc, humc introfequi.
Xam invifos omneis nos esse illi fentio:,..-.-,
Here memo voluit Softratam intro admittere.
si forte morbus ampliorfaciu/iet,
t.
H E c y R A. 563
/
Watte beufelingen zijn 't gemeenlijck, daer de kinderen op
malkanderen om zijn verftoort? Praegje waerom? Om
dat het verftant, dat haer regecrt, swack is. De vrouluy
zijn in't gemeen oock, als de kinderen, licht van finnen.
Mogelijck fal eeneenig woort defetoorn hebben verweckt.
Pana. Parmeno, gaet nabinnem, ende fegt dat ickgekomen
bem. Par. Wel, wat is dat? Pam. Stil wat.
Par. Ick merck dat 'er onfteltheyt binnen is. Men loopt
'er trebbelengints, herwaerts. Hou, komt wat naderby dc
deur. Hoordy't vel?
Pam. Gy moft niet praetem. O God! Ick hoor schreeu
wen. Par. Gy fpreeckt felf, en verbiet'et my.
A4y. Ey lieve dochter hout u doch wat stil.
Pam. My dunckt dat het de (tem van Philumena's moeder
was. Oh, 't is om-gekomen met my.
Par. Hoc doch? Pam. Ick ben bedorven.
Par. Waerom dat? Pam. Daeris, vat 'et is en weet ick
nict, een groote swaerigheyt, Parmeno, die men voor my
verborgen hout.
Par. Sy feyden dat Philumena u huyf. vrou, foo wat fiecke
lijck was. ' Ofhct dat is, weetick fet.
Pam. Oh, wat komt my over! Waerom hebt gy my dat
niet gefeyt?
Par. Om dat ick't alteff�ns niet en konde feggea.
Pam. Wat fieckte is't? Par. Ick weet 'et niet.
Pam Wel, heeft'er nienant om een Do&oor geweeft?
Par. Ick wcet 'et niet.
Pam. PYaer wacht ick ma dat ick van hier miet nabinnea
ga, om ten eerften, het is wat het is, de fceckerheyt tc we
ten? O mijn lieve Philumena, hoefal ick u nu geftclt vip
den? Want foo gy perijckel loopt, foo iffgr geen twijfel
aen, ofhet is met my oockgedaen.
Par. Het dunckt my niet dienftig hem nae binnen tc
yolgen: want ick fic dat fe geen van ons allen mogen
luchten. Gifteren wilde men Softrata niet binnen latea
komcn: of dam licht dc fieckte mocht verswaert zijn,
---- I i 4 (t wclck
5o4 P, TERENTII
guod fame molim, maxume heri caufa mei;
Servom illico imtroffe dicent Soflrata:
Aliquid tuliffe commimifcemtur mali
(Capiti, atque atati illorum) morbus qui autu' fit:
Hera in crumem veniet, ego im magmum malum. `
ACTUS I I I. SCENA I I.
S o s RATA, P A R M E N o, P A M PHILu s.
S. Nfj; quid jam dudum hic audio tumultuari mi
1 fera:

AMale metuo, me Philumema magi' morbus aggravefcat:
Qgod te ®fculapi, & te Salus, me quid/t hujus, oro.
Mumc ad eam vifam. Par. hems Soflrata. S. ehem. Par. jte
rum iffimc excludere.
S. Ehem Parmeno, tu me his eras? per, quidfaciam mi
fera?
AVom vifam uxorem Pamphili, cum im proxumo hic fit a
gra?
Par. Nom vifu, nec mutta, quidem vifendi caufa quen
quam
Nam qaa ama, cui odio ipfus eff, bis facere flulte duco:
Laborem im tmem ipfas capit, & illi molefiam affert.
Tum autem filius tuus imtrot videre, ut venit, quid
agat.
guid ais? am venit Pamphilus? Par. vemit, S. ds gra
tiam habeo.
Hem, ifloc vcrbo animus mihi redt, & cura ex corde
excessit.
Par. Iam ea re caufa maxume huc mumt imtroire nolo:
Avam ssremittemr 4uippiam Philumemae dolores,
Omnem rem marrabit, fcio, comtimao fla foli,
-----
íH E c Y R A. $o5 l.
('t welck ick doch hope neen, fheeft om mijn meefters wil)
fy fouden strax feggen, dat de knecht van Softrata was bip
nen geweeft, emde verfieren daer by (tvaer voor prouivem,
haer de plaeg schenden mocht ) dat ickyet quaets over my
hadde gehad, waer door het erger met Philumena$?
was. Mijn vrouw foude verdacht werden, cndc ick in groo
tc swaerigheyt geraecken.
Derde Bedrijfs ttt'eede Uyt-komf.
S o s T RATA, P A R M E N o, P A M P H I L u s.
5. I$ hebal een wijl hier maef eem groot getpoel, emde ick
weet niet wat onfteltenis, vernomen. ' Ick vrccs, oh
arm, dat de fieckte van Philumena fal verswaertzijn, t'welck
ick u ˜ ®fculapi; ende u Salus, (die hy de forge over ' mem
schen gefomtheyt emde behoudemis, toe-schrjvew) bidde dat
fulx verfe mach zijn. Ick fal haer nu eems gaen befoecken.
Par. Hou Softrata. S. Wcl. Par. Gy fult de deur daer
weer voor u meus krijgen.:..:
S. Wel Parmeno, hai ick u daer: Ick weet geen raet: wat
fal ick (helaes) gaen maecken: ' Salick Pamphili huyf-vrou
niet gaen befoecken, daer sy hier naeft ficckleyt?
Pam. Prpilje tvel doem gaetfe niet befoecken, fent oock nie
mant om 'cr nate ficn: want wie liefde wil plegen tegen den
genen die hem haet, die houde ick dat tweefins fottelijck
doct: hy doet vergeefsche moeyte voor hem felvem, ende
den anderen quelling aen. DŠerenboven is u foon, foo
haeft hy is aen- gekomen, daer in-gegaen, om te sien hoe't
met haer is. I,
S. Wat fegje? is Pamphilus gekomen par. Ia hy.
$. Dat is feeckrgoet: God danck. Oh, daer gaet nueen
pack van mijn hert: met dat woort schepTick weder
moet. Par. Daerom ift nu dat ick infonderheyt niet goet
vinde, dat gy binnen gact. Want indicn de pijn met
Philumena WŠt over is, foo fŠl sy terssont ( ! Weet
ick Wel) hem allecn hebbemale, degeheele faeek res;
I i 5 dcr
5e6 P.. T E R E N T 1 I
2g4 imter vos imtervemit, unde ortum eff imitium ira.
atque eccum video ipfum egredi. quam trufi,'}?. S. ‰ m;
gmate.
Par. Mea mater, falve. S. gaudeo vemiffe falvom. falvam.'
philumena e? Pam. meliafcula. S. utmam fluc ita d
faximt.
2gia tu igitur lacrumas? aut quid es ram triflis? Pam. re
&!e mater. '
s. guidfuit tumulti? dic muhi: an dolor repente invafit?
Pam. Ita fatum eft. s. quid morbi eff: Pam. febris. S. quo
tiduana? Pam. ut4 ajunt.
Ifodes intro, confequarjam te mea mater. S. fiat.
Pam. Tu pueris curre Parmemo obviam, atque his omera
adjuta.
Par. ggia? mvm fciunt ipff viam, domum qua rcdeamt?
Pam. rea?
ACTUS 1 I I. SCENA. I I I.
P A M p H 1 1 u s,
p. N1 mearum rerhm imitium ullum invenire ido
petem,.
Unde exordiar marrare, qu¾ nec opimamti accidunt,
Partim qu¾ perfpexi his oculis, partim qu¾ accepi auribus:
gua me propter examimatum citius eduxi foras.
AVam modo me intro ut corripui timidus, alio fufpicams
AMorbo me vifurum affectam, ac fen/ esse, uxorem: hei
mihi,
Poftquam me affexere amcilla adveniffe, illico omnes ss
mul
1ata exclamamt, venit, id quod me repente afpexeramt.
Sed somtimuo voltum earum fenss immutari ommium,
sseia tam incommodeilli fors obtuleratadventum meum.
/?4

H s c Y R A. 5o?
daer eerft de onluft onder ul. uyt is ontftaen. Ende fiet, ick
fie hem daeruyt-komen: hoe bedroeft is hy:
$. Oh mijn lieve foom. Fam. Mijn lieve moeder, weeft
egroet.
. Ick benblijde dat gybehouden zijt over. gekomen. Maer
Hoe ift met Philumenˆ? iffe buyten perijckeI?
Pam. S' is een weynig beter. s. Dat wilgns den Hemet
gunnen. Maer waerom weent gy dan, ofhoe zijt gy foo
5edroeft? Pam. Ick kan niet feggen, moeder.
S. Wat was die ontfteltenis die daer is geweeft? Seg my
doch. Iff� schielijck met een groote pijn Bevangen?
Pam. Iae fe. S. Watzieckie is 't? Pam. Coorts..
S. Dagelijcksche? Pam. Soo feggenfe, Ey lieve moeder
gaet doch in huys, ickfalu terftont volgen. ' S. Ick fal 't
doen. Pam. Parmeno, loopt gy de Iongers int gemoet,
ende helpt haer de packen dragen.
par, wel, wetenf� felfs de Wech nict om weer t'huys te
komen Pam. Blijfje noch facn
Derde Bedrijf. derd. Uyt-komf.
P A M P H I L u s.
A'. I$ weet geen bequaem begin(el te vinden, daer ick,
fal aen-vangen mijn faecken te vertellen, die my
daer, buyten mijn verwachting zijn weder-vaerem, die ick
ten deelem heb gesien, ten deelen gehoort; waer qver ic&,
ten hoogften Gnftelt, my te cerTyoor deur heb bcgeven.
Want na dat ick daer fius vol vreefe, in huys was geruckt,
vermoedende mijn huyf. vrou te fŸllen vinden met een an
dere zieckte bevangen, dan ick nu heb vernomen, (ey my!)
de meyffens mysiende in komen, riepen stracx te famen o
yerluyt. Hyis gekomaen: om datfemy schielijck fagen..
Maer stracx ( merckte ick ) gingen alde aenfichten anders
ftacn, gm dat ick op foo ongelegen tijt hacr by gewal was
oycr dem hals gekomen.
JEcn
5o8 P, TERENTII
yma illarum imterea prbpere pracucurrit, mmmciam
AMe vemffe, ego eju' videmdi caepudas reta comfequor.
Posseaquam imtro advemi, extemplo ejas morbum cognov;
mifer.
xam meque, ut celeri poffer, tempus fpatiam ullum dabat:
Aeque voce alia, ac res vomebat, ipfa poterat comqueri.
Poquam afpexi, ™ facimus indignum imquam: & cor
ripui ullico
Ate imde, lacrumam, imcredibili re, atque atroci percitus.
_Mater comfequutur. jam ut limem exurem, ad gemma ad
cudit,
Lacrumam: mifera: miferitum efi. profecto hoc sse ess,
ut puto,
omnibu' nobis ut res dawt fefe, ita magni atque humiles
fumus.
Hamc habere orationem mecum primcipio infitit:
o mi Pamphile, abs te quamobrem hac abierit, caufam
vides:
xam vitium ess oblatum virgini olim ab mefcio quo im
probo:
©±Ênc huc confugit, te atque aos partum ut celaret f. teremp.
Se4 cmm orata ejas reminifcar, nequeo qain latrumem
mifer.-
gg¾ qua for fortama eft, inquit, nobis qua re hodie ob-'
tulit,
Per eam te obfecramus amb¾, /sjus, ssfa; eft, uti
4dvorfa ejus per te tefta tacitaque apud omnes ssemt:
Si umquam erga te 4mima esse amico fenfi eam, mi Pam
phile,.. !.. 2:.
&ime labore hanc gratiam, me, ati/ hi des pro illa, miumc rogae
Caeterum de redacemala, idfac, quod im rew/. fa4-
Partarire eam, meque gravidam esse ex te, f�las ronfciu.
 Avamr'
H e c y R A. 5.39
Een vanhaerallen loopt ondertufschen metter hatftvor
uyt nabimmem, om te feggen dat ick gekomen was. Ic c
begeerig om mjm buy/vrou te sien, volg haer rege-rech:
op de hielem. Met dat ick in-gekomen ben, merci teic:
ftracx, wat (helaes) haer fieckte was, Want de gelt g ent
heyt gaf geen tijdt om te kunnen verbergen: en {y kom
oock met geenandere stem klagen, dan de faecke vereysch
te. Soohaeft ick 'et f‡ch, ™ ombetamelijck fiusk! feyŠ'
ick, ende packte my terftont daer van daen, met de tra
nen um d' oogem, 't eenemael opftelt over defe ongelooflijcke
ende grouwelijcke faeck.
De moeder volgt my: emde foo als ick over den dorpel
trad om uyt te gaen, valtfe my voor mijn voeten, schrey
ende jammerlijck. Ick had mede- lijden met haer, ende
dacht, gelijck het feeckeris, dat wy al t'famen, na dat het
ons gaet, den moet, ofverhessen, oflaten dalen. Sy heeft
ten eerften defe Redenem tegens my aep-gevangen. O lie
ve Pamphile, gy fiet de oorfaeck waerom sy vanu is gegaen.
Want een goeden tijt geleden, is fy, noch jonge dochter
vijnde, vaick weet niet wat fuck boefs, laet imdem avomt,
onteert. Nu heeft sy haer toe- vlucht herwaerts genomen,
om buyten weten vaniu, ende anderente baeren. Macr als ick
herdenck 't gene sy my bad, kanick (oh arme) niet laten te
schreyen. 'Tis({eyde {y)wat beschicking van den Hemel, dat
het is, die uhedem im defe omgelegemtheyfons heeftdoen ver
schijnen, by de felve betuygende, bidden wy u beyde, foo't
redelijck, foo 't behoorlijck is, dat haer ongevaluwent
halwen, mach verswegen werden, ende verhšlen bljven,
Lieve Pamphile, indiefi gy immermcer haere hertelijcke ge
negentheyt t'uwaerts hebt vernomen, foo bidsynu, dat gy
haer daer voor defe vrientschap wilt, (gelijck. gy fonderuwe
moeyte ofswaerigheyt kumt) bewijfen. Voorders, vanhaer
weder t' huys te haelen, daer in moocht gy uwen oorbaer
doen. Dat fe den arbeyt op den hals heeft, ende doch
van u niet ea is beyrucht, weet nicmant met ons, als gy
allcc.
Want
; ro P. TERENTII
Aam ajumt tecum poff daobua comcubuiff� eam menfiba:
zram > poffqaam ad te venit, menfis agitur hic jam fepri
22a
guod re fcire, ipfa imdicat rev. mumcss potis efi Pamphile,
JMaxume volo, doque operam, at clam partus eveniat pa
trema,
24tque adeo ommeis. fed ss fieri id mom poteff, quim fentiamt,
Dicam abortum esse. fcio memimi aliter fufpetum fore,
guim, quod verissmile e, ex re rete eum matum putemt.
`continuo exponetur. hic tibi mihil e$t quidquam imcom
modi: &
Illi mifera indigne fatam injuriam comtexerit.
Pollicita fum, & fervare in eo certum e, quod dixi,
fidem.
A'am de reducemda, id vero meutiquam homefum esse ar
bitror:
Avec faciam. et/? amor me graviter, comfuetudoque temet.
Lacrumo, qua pofthac futura e vita, cum in memtem
, vemut,

solitudoque. o fortuma, ut mumquam perpetuo et boma!
Sedjam prior amor me ad hanc rem exercitatum reddidit,
2gem ego confilio miffum feci. idem mumc operam huie
dabo.
24dess parmeno cum pueris. hume mimime e}; opu
Im hac re adesse: mam olim foli credidi,
AEa me abssimuisse im primcipio, cum data e.
Vereor, /? clamorem ejus hie crebro audiat,
se parturire jmtellegat. aliquo mihi e?
Himc ablegamdus, dum parit philumema.
ACTUS
H s c x R A. $nr
wantick verftae datfe eerft twee maenden na de bruylof, van
uis bekent. Voorders, tfedert gy fe t' huys hebt gehaelt,
loopt nude feveqde maent. De faecke felfs wijft uyt, dat
gy deferekeming welweet te maeckem. Nu, Pamphile, is dit
jnhoogfte begeeren, ende daer legick het op aen, dat dit.
Baeren mach toe-gaenbuyten weten van haer vader, ja van
alle andere, indien't mogelijck is; maer indien't nict gaen
en wil, fonder dat men'gewaer wort, foofalick feggendat
het een mifdracht is. Ick weet voorfeeeker dat miemant an
der bedenckenfalhebben, ofhetis van u (gelijck men rede
lijcker wijs fou feggen) eenwettige geboorte. Menfal het
datclijck te Vomdcling leggen: daer mede zijt gy niet ver
kort, ende gy fult het ongelijck dat haer, arme deerm, foo
schandclijckis aen-gedaeh, helpem heelen. Ick heb 't haer
belooft, ende ben gerefolveert, int geneick gefeyt heb,
mijn woort tc houden. Want haer weder t'huys te haelen,
dat acht ickfeecker voor mjm in geenderhande wijfe eerlijck
te zijn: ick fal't oock niet doen, alhoewel de liefde en de
mimmeljcke converfatie my feer heeft in-genomen. Dc tra
hen komen my in d' oogen, als ick kom te dencken, wat
mijn leven voortaenfal7ijn, ende hoe ecnfaem ick my fal
vinden. Oh! hoe noyt geftadig is't geluck van de tpe
relt! Tr9uwen, ickben toèdit lijden algeoefent door mijn
eetfteliefdc, dicickmet voor- bedachtem raet ayt mjm here
heb verbannen: ick fal nu hier mede mijn bft toe doem.
Maer Parmeno is daer met de Iongers: Die endient hicr
gantsch niet by te zijn., want hy de eenige is, die ick't heb
geopenbacrt, dat ick my van mijn huyfvršu, int eerft datick
trouwde, heb onthouden. Ick vrees dat hy haergeschrecu,
t' een op t' ander, hier hoorende, mocht komen te mercken,
dat sy in arbeyt fit. Ick moet hem ycwaerts van dehant
fendem, dewijle Philumena vcrl¿ft.
Derde
l.
51 q. T. E. R E N T. I I
ACTUS I. SCENA IV.
P A R M E N o, S o s 1 A, P A M P H I L u s.
Par. Im' tu tibi hoc imcommodum eveniffe irer?
S. Nom hercle verbis parmemo dici pote$
Tamtum, quam re ipfa mavigare imcommodum eff.
Par. Ita me eft? S. ™ fortumate, mefcis quid mali
Praterieris, qui mumquam es ingreffus mare.
Aam alia, ut emittam miferiae, umam hanc vide:
Dies triginta, aut plus eo, in mavi fui,
Cum interea femper mortem expetabam mifer:
Ita ufque advorfa tempeftate ussfumus.
Par. Odiofum. S. haud clam me e$f: denique hercle at
fugerium
Potius, quam redeam, / eo mi redeundumfciam.
Par. Olim qmidem te caufa impellebamt leves,
guod nuncsmjmitarefacere, ut facere Sofa.
sed Pamphilum ipfum video fare amte ossium,
Ite imtro. ego humc adibo, / quid me velit.
Aere, etiam tu hic fiau? Pam. equidem te expecto. Par. quid
e}?
¯am. Im arcem tranfcurfo opus e. Par. cui homimi?
Pama. tibi.
Par. iartem? quid eo? Pam. callidemidem hofpitem
A4ycomium, qui mecum uma adveffu'ft, comven‰.
Par. per. voviffe humc dicam, ss falvus domum
Redffet umquam, ut me ambulamdo rumperet.
Pam. Quia ceffa, Par. quidvis dicamsam comveniam modo?
Pam. Imo, quod confitui me hodie convemturum, eum,
A'om poffe, me me fruffra illi expetet: vola.
Par. 4(?
H E c Y R A. 513
Dtrde Bedrijf, vitrde Uy-komtn.
P A R M E N o, S o s 1 A, P a M PHILu s.
P4r. Atje fegt? is u de reys foo verdrietig gevallen
& o. De moeyelijckheyt van over z. ee te vaerea, is mt
geen monde uyt te fpreeckefi, foo alsfy inder daet is.
Par. Ift imogelijck? So. Gy weet niet wat swaerigheyt gy
voor-by zijtgegaen, die noyt opzee geweeft zijt. wrht
om vanalle ellendigheyt te swijgen, fiet alleen dat eens aen;
Ick ben dertigdagem, of meer, scheep gewecft, daerick on
dertufschen geft‰dig (oh arme) de dšot voor mijn oggen
fach, fulck Gen onWeer hebben wy deurgaens op'tlijf ge
had.. Par. Dat's verdrietig. So. Dat weet niemant beter
als ick. En als't algefeyt is, indien ick wiss dat ick'er weer
natoe fou moeten, vam mu af liever het ha
fe-pat, dan ick by mjm meesser weer komcn foude.
Par. Trouwen, Sofia, t'gene gy nu dreygt tedoen, hebt $
voor dcfen wel om gerifiger ššrfˆeck gedaen. MŠer ic
fie Pamphilus daer voor dedcur staen. Gaet gy I. na binnen:
ickfal byhem gaen, ofhy my yet begeerdc.T p Pel mceftcr,
ftaet gy hier noch? Pam. latrouwe, ick wacht nŠ Ÿ.
Par. Wat ift? Pam. Daer moet eens geloopen zijn na't
Kafteel. Par. Wiefal't doem? Pam. Gy. par. Na't ka
fteel? Watfou ick daer doen? Pam. Gy fult Calfidcmides
gaen fpreecken, eem vreemt man van Mycone, die van da
ge met myis aen- gekomen.
[Par. Ick bcn'eF qualijck aen. Ick geloof niet, ofmijn
meefter Godeeen bclofiegedaen heeft, dat foo hy behouden
t'huys quame, hy my te 5erften fou doen loopen.]
Pam. Waer wachtje na?
Par. Wat wilt gy hem gefeyt hebben: Of fal ick hcm
macr gaen acn-fpreecken?
Pam. Nemaer, dat ick methem verfproocken was, hcden
by hem te fullen komen, ick nuniet en kan, dat hy my
niet tc vcrgcefsen werwachte. Looptu beft,
K k par, Mae;
514. P. t. E rentii
Par. At mom movi homimisfaciem. Pam. at faciam, ut me
verus:
AMagnus, rubicumdus, crifpu, craffus, cafus,
Cadaverofa facue. Par. dui illum perdumt.
2uid, fmom vemuet? mameam me ufque ad vefperum?
Pam. Mamero: curre. Par. mom quco: ita defeffu' fum
Pam, Ille abt. quid agam infelix? prorfus nefcio
2go pato hoc celem, quod me oravit Myrrhima,
su¾ gmata partum: mam me miferet mulieris.
Quod potero faciam tamem, ut pietatem colam:
Xam me parenti potius, quam amori, obf�qui
oporter, arat at. eccum Phidippum, & patrem
Mideo: horfum pergumt, quid ducam hifce, incertu'fum.
ACTUS I. SCENA. V.
L A c H E s, P H I D I P P u s, P A M PHILu s.
L. T>1xtim' dudum, dixiffe illam fe expetare filium?
Ph. Faium, L. vemiffe ajunt: redeat. Pa. quam.
caufam dicam patri,
Qamobrem non reducam, nefcio. L. quem ego hic audi
vi loqui?
Pa. Certum obfirmare e viam me, quam decrevi perfequi.
L. Ipfus eft, de quo hoc agebam tecum. Pa. falve mi pater.
L. Gmate mi, falve. Ph. bemefatum te advemiffe Pamphile,
AE, adeo, quod maxumum e$, falvum atque validam.
Pa. creditur.
L..4dvenis modo? Pa. admodum. L. cedo, quid rcliquit
Phama
Confobrimus nofler? Pa. fame hercle homo voluptati obfequens
Fuit, dum vixit: & qui /c fumt, haud muitum haredem,
adjuvamr,
Sibi
------
.
I.
H E c y. R A, 515
far. Maer ick kendc man niet vanaenficht. Pam, Ick fal
u kennis doen. H) is grofen dick vam ledem, root vam co
leur, gekrult vanhayr, grauw van oogen, leelijck van tronie.
Par.T Dathem de plaeg schende. ] En ofhy niet en quam,
falick daer dam wachten tot den avont toe? Pam. Wacht:
loopt. Par. Ick kan niet loopen, foomoe ben ick.
Pam. Hy is henen. Wat fal ick nu gacn maecken onge
luckig mens als ick bem? ' Ick fic gantsch geen middel, om.
het baeren van Philumena fecreet te houden, gelijck Myr
rhina op my begeert heeft. Ick bem 'er im be&ÏÔmmert. Want
my jammert het vroumens. Ick fal mijnbeft doen; foo
nochtans dat ick mijn plicht tegens mijn moeder quijte, daer
ick my meer na moet reguleeren, als na de liefie tot mijm
vrouv. Wopi! Ick fie d‡er mijn vader, ende mijn schoom
vader Phidippus.. Sy komen recht herwaerts aen. Ick weet
nict wat icktegens haer feggen fal. 
Derde Bedrijf; vijfde tJyt-komen.'
LA c H s, P H 1 o 1 y P u s, P A M PHILu s.
L4. Ebt gy my fius niet, als uyt haeren 1nOnt, gefeyt
datfe wachte op de kgmffe ”ta mijn foon? Ph. la'k.
La, Se feggen dat hy gekomen is: lactfe hacr dan weder
herwacrts fpoeyem. [ Pam. Wat excuys fal ick nu tegens
:;:-s
mijn vader nemen, waerom ick h. ter nict weder t'huys en
haele? Dat weet ickvoortaer niet.] La. Wien hcb ick hier
hoorcn fpreecken: [ Pam. Ick bengerefolvcert my strack
te houden, om die courste volgen, daei ick'ct op gefet heb.]
La. Het is de man felfs daer van ick voor had metu te fpree
kem. Pam. Weeft gegroet lieve vader. La. Welkom foon.
Ph. lck verblijde my dat gy gekomen zijt, ende daer toe,
('t welck het principaelfteis) g-fontem vel te pas. Pam. Ick
geloofu daer im geerne. La. Komt gy foo even aen?
Pam. Soo datelijck. La. Segdoch wat heeft oms Phania on
fe Sufterling na gelaten? Pam. Het is voorwaer ccn mam in
fjn leven gweeft, feer op sijn plajfier geftelt: ende luyden
die'er fooaen zijn, daer heeft de erfgenaem niet vcel aftc bct;
K k 2. 1}n. ac
516 p. TERENTII
si}; vero hanc laudem relinquunt: vixit dam vixje >
bene.
L. Tum tu igitur mihil attulifli huc plus unafententia?
Pa. Qgidquid eff id quod reliquit, profuit, L. imo obfuit:
Avum illum vivom & falvom vellem. Ph. impune optare
Œssuc licet.
Ille revivifcet jam mumquam: & tamem, putram malis,
fcio.
L. ‚ere philumemam ad fe accerf, hic jassit. dic juffiffe re.
Ph. Noli fodere. jussi. L. fed eam jam remittet. Ph. fci
lucet.
pa. omnem rem stio, ut fit gefia. adveniens audivi omnia.
L. 4t
Iftos iWidos d perdamt, qui hae libemter mumciant.
Pa. Ego me fcio caviffe, me ulla merito contumelia
fieri ˆ vobi, poffet, idque/ mumc memorare hic velim,
guam fideli amimao & bemigmoim ullam & clememti fui,
vere poffm, mi te ex ipfa id magi' velim refciftere:
Avamque eo pato maxume apud te meo erit ingemio fides,
Gum illa, qua mums im me imjqua e, aqua de me dixe
praf.
Aveque mea culpa hoc dissidium eveniffe, id teftordeor.
sed quamdo fefe esse imdignam deputat matri mea,
cui comcedat, cwjw mores toleret fua modeffia;
Aveque alio pacto potef? compomi jwer eas gratia;
segregamda aut mater a me ef Phidippe, aut Philumema.
sumc me pieta, matris potiws commodum fuadetfequi.
L. Pamphile, haud jmvito ad aures fermo mihi accessit
f,
cum te poffputaffeommer res pra paremte intellego.
rerum vide, me impulfus ira prave infijfa Pamphile.
Pa, Qui
H c ´ r A: 517
1maer-laeten voor haer felven dielofna, dat memfe r, Dewijl
hy'er is geweeft, heeft hy een goet leven daer
La. Soobrcngt gy ons dan niet anders als defe eefie fpreuck
me'e. Pam. 'Tis foo veelals 't is, dat hyheeft na gelaten,
het helpt mochal. La. Neen hetis schade. Wanfick had
liever dat hy aoch int leven, ende gefont waer. Ph. Gy kunt
van dat wenschen geen swarigheyt hebben. Hy fal daer me'e
noyt wccr levendig werden, ende doch weet ick ondertuf
schem wel, wat van beyden beftu finis. La.Defe man, a schoom
vader, heeft giftereni Philumenam tot sijnent laten haelen.
[feg dat gy fe hebt laten haclen ph. Stoot my foo niet aen.]
Het is geschiet. La. Maer hy fŠl fe strax weer t'huys fenden.
Ph. Ohja. Pam. Ick weet vande geheele faeck, foo als fe fich
heeft toe-gedragen: int aen-kosien heb ick alles verftaen.
La. Maer dat den Hemel dic quaetwillige menschen schen
de, die fulcke dingen foogeern na feggen! Pam. Ick wect
dat ick mijnbeft heb gedŠ�n om te vrfioeden dat vanu kant,
Phidippe, met geen reden ons eenige fpijt konde weder-vae
ren: ende als ick dat nu hier wilde verhaclen, hoe trou-hertig,
hoe vriendelijck, 'hoe gocdertieren ick tegens haer zy ge
weeft, ickfoud't met wacrheyt konnen doen, ten waer ik lic
ver had, dat gy't uyt haer flfs verftont. Want foodoende,
fal ick, aeng‰Ûhdc mjn humeur, alderbeftby ugeloofkonnen
vinden, als sy die nu onredelijck is tegens my, goet van my
fprec&t. Ende dat defe twee-fpalt met mijn schult niet en
is gevallem, dacr ncme ick den Hemel tot getuyge toe. Maer
aengesien sy rekent daer te goet toe te ziji, om mijn moeder
wat toe te geven, ende mct haere conditien wat gedult te ne
men, in alle zedigheyt; Ende de peys anderfints onder haer
niet kan gemaeckt werden; foo fˆlick, Phidippe, een vanbey
den, ofmjn moeder, ofPhilumena, van mymoeten af-fon
deren. Nu if alfoo, dat my het refpet van mijn moeder ract,
haer lieverte gevalle te zijn. La. Pamphile, ick heb u rede
nen niet ongeern aengehoort, verftaende dat gyalles beneden
het imfichevam a moeder hebtggftelt.Maer fieftoe, dat gy nict
door grawfkhap verruckt, cenverkccrdc wech in-flact.
' K k 3 pam. Met
.
513 p. TERENTII
Pa. Quibus iri mumc im illam impulfus iniquu' fim?
Quae mumquam quidquam erga me commerita ess pater.
2uod nollem: & fape, quod vellem, meritam fcio.
4moque, & laudo, & vehememter defdero:
A'am fuiffe erga me miro ingenio, expertu' fum.
Illique exopto, ut reliquam vitam exigat
cum eo viro, me qui/“t fortumatior,
guamdoquidem ullam ˆ me diffrahit mecessitas.
Ph. Tibi um mamu eff, me fiat. L. / famus /es,
Iube illam redire. Pa. mom eff confilium pater:
Matris fervibo commodis. L. quo abis? mame.
Afame inquam: quo vadis? Ph. qu¾ h¾c pertimacia ef a
L. Dixim' Phidippe hamt rem agre laturum esse eum?
Qgamobrem re orabam, ut filiam remitteres.
Ph. Now credidi adepol adeo imhumamumfore:
Ita aumc is fibi me fupplicaturum putat?
S, ef?, aut velit reducere uxorem, licet:
SŠm alio ess amimo, remumeret dotem huc, eat.
L. Ecce autem, tu quoque proterve iracundus et.
Ph. Percomtumax redufl, huc mobis pamphile.
L. Decedet jam ra haec: et/ merito iratus eft.
Ph. Quia paululum vobis accessit pecuniae
jsfumt, L.“. 3
Ph. Deliberet, remumcietqtte hodie mihi,
Velit me, am mom, ut al, ss huic mom/“t, fiet.
L. Phidippe, ades, audi paucis. abt: quid mea?
Poflremo imter fe tranfigant ipfi, ut lubet:
gando mecgmatas, meque hic mihi quidquam obtemperant;
2g dico, parvipemdumt. porro hoc jurgium ad
Uxorem: cujus fumt comfilio omnia h¾c,
+rque in fama hoc omne, quod mihi aegre eff, evomam.
ACTUS
H. c Y R A.. s 19
pam. Met wat gramschap doch gedreven, foud' ick onrede
lijckheyt tegcn haer gebruycken, vader, daer sy noyt yet te
gen my heeft gedaen, dat ick wilde niet geschiet te zijn, maer
vete dickwils, velaen my verdient tehebben, fulxik wensch
te. End' ick prijs haer, ick hebfe lief, ende ben tot haer feer
' genegen. Want ichebbevonden, dat sy van cenfonderlinge
Igoede conditie tegens my is geweeft, ende ick wensch haer dat
fy dc rcft vam haer leven m‡ch paff�cren' mct foo een man,
die mcer gclucks imde tverelt hebbe, dan ick, dewijle de noot
fˆcckelijcheyt haer van my af-scheyt. ph. Het staet in u ey
gem ha:; t, dŠt 'et niet en geschicde. La. Wilt gy wijfeljck
docn, laetfe wcer over-komen. Pam. 'Ten is de meyninge
niet, vader. Ick f“l mijn mocder te gevalle vijn. La. Waer
loopt gyheen: Blijft huer, blijft hier, fegick, waer wilt gyna
toe? Ph. Wat obftinaetheyt is dat! La. Sey ick u niet wel,
Phidippe, dat hy dit feer qualijck nemen foude, daerom icku
bad dat gy u d—chter te fug (out fenden. Ph. Ickdacht feec
ker niet, dat hy foo onbeleeft foude zijn. Hoe na meynt hy
dat ick hem bilden cn fmeecken fal? Ift foo dat hy van fin is
sijn vrouw wcdert'huys te haelen, hy kan't doen: maer is hy
anders gcfint, foo lact hy het houwelijcx goet wederte rug
tellen, en guen wandelen. La. Ia wel fiet, gy zijt oock over
dadig op-loopende. Ph. Gyzijt onsal dŠpper trots weder
t'huys gecomen, Pamphile. La. Diegramschap faltrel hacft
over gaen: alhoewel hy metrecht verftoortis. ph. Om dat
je een hant volgoets hebt ge-erft, daer bcnt gy 1. moediger
door gewordcn. La. Wilt gy met myal j, ph. Hy
mach fich bedencken, endc my hcden bcscheyt feggen, 9P
dat, indien hyfe niet hebben wil, sy voor ecn andcr mach zijn,
La. Phidippe, kom eens hier, hoort een weynig.Hygiet deur.
wat heb ick'er ooc me'e te doen Sy mogen't felss, als 't al
gefeytis, onderhun koocken, foo als sy 't eetcn willem. De
wijle noch den eem, noch dem anderen, na my in't minfte niet
en luyfteren, endc't geneickfeg, niet veeleniachten. lckga
dit kijven mijn wijf? huys brhgen, wiens beleyt dit altfa
mcnis. Tegens hacr fˆlick mijn gehcclc krop uy-bracckcr
 k 4 Vierde
-?..
,.  P. T E rentii
Ac rus IV. sc 1 N A I.
M Y x R H 1 n A, P H 1 D 1 p p u s.
M. peti;, quid agam? quo me vortam? quid meo re
fpondebo viro
X4ifera? mam audiffe vocem pueri vifu' eff vagientis:
Ita corripuit derepemte tacitus fefe ad filiam:
guod /? refciverit peperiffe, id qua caufa clam habuiff
roge
Pica m, mom adepol fcio.
sed offium concrepuit: credo ipfum ad me exire: mullafum.
P. Uxor ubi me ad filiam ire femfir, fe duxit forau.
aetque eccwm video. quid agis Myrrhima? heur, tibi dice.
M. mihi me
Adi vir? P. vir ego tuus? tu virum me, aut hominem adeo
esse deputa?
A/am/¡ utrumvis horum, mulier, umquam tibi vifusfarem,
Avom /fc ludibrio tuis factis habitus essem. M. quibus? P. at
rogam?
Peperitfilia? hem taces: ex quo M. ifiuc rogare aquom ess
patrem?
;.
Per: ex quo cenfes, mifi ex illo, cui data e muptum,
obfecro?
P. credo: meque arbitrari patris ef aliter. fed demiror,
Quid sst, quam ob rem tantopere humc omnes mos celare ve
lueris

24rtam; prefertim caem & re&e, & fuopepererit tempore.
4deo me pervicaci esse animo, ut puerum praoptares perire,
Ex quoimter mos fcures pofthac amicitiam fore firmiorem,
Pot/; quam esset cum illo mmpta advorfus amimi labi
dinem

Tw;?
j
H c y R A...
Vitrde Bedrijf etrfie Uyt-k¿mf.
M Y r R H I N A, P H 1 D 1 P p u s.
AM. WAt raet: wat falick gaen maecken? Waerfalick
mykceren of tvenden? Wat faligk (helaes!) mijn
man tot antwoortgeven: want my dunckt dat hy't kint
hcefthooren krijte: met fulck een furie fiep hy stil-swij
gens, na oms dochter toe. Indien hy vernomen heeft, datfe
Van't kind'is gescheyden, foo weet ick voorwaer niet, wat
ick feggen fal, waerom ickdat fecreet gehoudes heb. Maer
de deŸfgaet open: ick geloofdat hy fia mytoe, uyt-komt.
: Ick bem allevemde doot.
Ph. Soo haeft mijn huyfvrou merckte, datick na mijn doch
ter toe trad, is sy ten huyfen uyt-geloopen. Ende fiet daer
; wat hebt gy voor Myrrhina? Hoor je niet? u feg
ick?
å1. AMeenje mylieve man Ph, Icku man? Hout gy my
voor u m‡n ja acht gy my vel voor cens mens? Want had
gy my immermeer yoof eenigyan beyden aengesien, gy
fout miy metu doenfoo niet hebben befpot, ' ' '
JM. Wat doem?
Ph. En vraegtgy dat moch? Is onfedochter vankinde gele
gen 3 Wel? swijgtgy stil? By wie getvomnem?
A1. Paft het een vader dat te vragen: Ey wat my hicr
voor komt! By wien meynt gy`doch anders, dan dien
fe tenhouwelijck isgegeveni? ph. Ick geloof't oock feo.
Ende een vaderbehšort oockgeeh andere gedachtente heb
ben. Maer ick verwopdere myten hoogften, waeromgy
foo (eer hebt gearbeyt, dit werck voor ons allen te heeleri;
byfonder aengesien sy wel, ende op haer tijt is gelegen, 1
mogelijck dat gy foo obftinaet van finnenzijt, dat gyliever
het kint (t'vefck gy viftdat tufschengns emde omffivagere
vafter vrientschap Wšortaen foude maecken)omhals hadge
ficn, dan hacr fict Pamphilo tegenuw'shcrtcn fin langer
" ' K k 5 getrouwt
52.. P. TERENTII
Tui? Ego etiam illorum esse hamc culpam credidi, que re f?
pemes.
M. Mifera fum. P. utimam fciam ita esse ifiuc, fed mume
mihi im mentem vemir,
De hac re quod locuta es olim, cum illum gemerum cepimus:
Xam muptam filiam megabas poffe te pati tuam
cum eo, qui meretrices amaret, qui permo&taret foris.
M. Quamvis caufam humc fufpicari, quam ipfam veram,
mavolo.
P. Mulro prius fcivi, quam tu, illum amicam habere Myr
rhuma.
prerum id vitium ego mumquam decrevi esse adolefcentia:
Mam id omnibus immatum eft. at pol jam aderat; fe quoque
. etiam cum oderit.
'sed ut olim te ossendiffi eamdem esse, mihil ceffafi ufque
adhuc,
Ut filiam ab eo abduceret, meu, quod ego egiffem, esset
trattae???.
Id munc res imdicium hac fecit, quo pato factum voluerit.
M. Adeom' me esse pervicacem cenfes cui mater/em,
Ut eo essem amimo,/ ex ufu esset nossro hoc matrimoniam?
P. Tum' profpicere, aut judicare, moftram im rem quod /e,
potes?
Audif ex aliquo forraffe, qui vidiffe eum diceret
®xeuntem aut introeumtem ad amicam. quid tum poftea,
'Si modeste ac raro hoc fecit? mom me ea dissimulare nos
Magis humamum e$t, qu4m dare operam id fcire, qui nos
oder‡t?.
Aam ss is poffet ab ea fe derepente avellere,
Qui cum tot confuesset ammos; mom eum homimem ducerem,
wec g; fati firmum gnata. M. mitte adolefcentem ob
[er0, v
_.'.:-.: e
--
---.
.
,.
H e c Y R A. 2.' 523
etrouwt te latem. Ick heb oock gemeynt dat defe luyden
de schult hadden, die doch by uis.
AM. Ick ben te beklagen. Ph. Ick wenschte dat het foo
vaer: Maer nukomt my indem fin, t' gene gy desen aen
gaende, over eenigen tijt, hebt gesseyt, als wy hem tot on
fen schoon-foon namen: namentlijck, dat gy niet kond't
gedogen, u dochter getrouwt te sien net cen die aen hoere
efie vaft was, endeS' nachts uyt-blcef.
[A1. Laethy vry vermoeden wat hy wil, lieverdan de rechte
oorfaeck.]
Ph. Ick heb't veel eer geweetendan gy, dat hyeen bocl
had, Myrrhina. Macr dat heb ick inde jonckheyt noyt voor
een fout gcrckent; want datis den memschem allen aen-ge
booren. Maer trouwen, den tijt is voor handen, dat hy f�ss
een weerfin in hem felvem fal crijgen. Dangelijck gy voor
desen hcbt getoont, de felfde fifitehebben, foohebtgy tot
noch toe niet geruft u beft te doem, om haer van hemi afte
brengen, op dat het immer niet foude vaftgaen, t' geneick
gedaen had. Hier aen kan men't nu klaerlijck, fiem, hoe gy
't gemeynt hebt met dit houtteljck,
©1. Siet gy my voor foo quaet-willig aen, dat ick, die de
moeder ben, foo foude gefint zijn, indien dithouwelijck
ons oorbaer was?
Ph. Hebtgyt verftant om te konnen sien, of oordcclen
wat ons oorbaeris? Gyhebt mogelijck d' een of d' ander
hooren feggen, dat hy Pamphilumi tot fjn oude boel had
sien uyt, of in- gaen, Wat is daer me'e? Indien hy dat
heusch en felden heeft gedaen: Waer het van ons niet
ieerder beleeftheyt, f“icx blindelijck te katem paffeereri,
dam daer op toe te leggen, dat wy te weeten komen,
't gene daer door hy n haet tegen ons scheppe? want
' indien hy sijn hert foo schielijck konde a-trecken van
cen, daer hy foo lange jaeren converfatie mede heeft
ghehadt; idk fou niet ghelooven dat hy cen mensch
waer, noch dat ons dochter een vaft man daer aen heb
bcn foudc. M. Ick bid u swijgt nu van de Iongmap,
-ende
4 P. TERENTII-..
n.
At qua me peccaffe ais. abi, folam folus comvemi:
roga, velit me am mom uxorem. /, eff, ut dicat vellefe,
redde: /m ef autem, ut molit, recte confului mea.
P. Siquidem ille ipfe mom volt, 3 tu femffi esse in eo Myr
rhumas
Peccatum; aderam, cujus confilio ea parfuerat profpici
guam ob rem incendor ira, te esse auf�m h¾c facere injuffu
pmeg.
'Iwterdico, me extuliffe extra ¾despuerum ufquam velis.
sed ego fultior, meis dutus parere hanc qui possulem:
'Ibo imtro, atque edicam fervis, me quoquam ejerri/“mamt:
AM. Nullam pol credo mulierem me miferiorem vivere.
AVam ut hic laturus hoc /it, ss ipfam rem, ut /et, refci
verut,
Avom adepol clam me eft; cum hoc, quod leviu' ess, mam amimo
&racundo tulit:
Xec, qua via femtemtia ejus mutari possit, fcio.
Hoc mi umum ex plurimis mifers reliquom fuerat ma
lwm,
si, puerum ut tollam, cogit, cpjus qu / mefcimae pa
ter.
´am eum compreffa eff gmata, forma in temebris mofci mon
quuta e:
Aveque detratum ei tum quidquam eft, qui posspossit mofci,
quisset:
jpfe eripuit vi, in digito quem habuit, virgini abiem, am
&Aag:
simul vereor, Pamphilum me orata moflra mequeat diutiu
elare, cum fiet alienum pwerum tolli profuo.
,
ACTUS
-
p
.

H s c y R A. $$
ende van't gene gyfegt datick heb mifdaen; maergaethe
nen, ende fprec&them allcen tufschenu ende hem: vraegt
hem ofhy sijn vrouw tveder wil t' huys haelem, ofniet. Is't
dat byfe feyt te begeeren, geeft f hem weder, foo niet, foo
heb ick welgedaenvoor mijn dochter.
ph. Indien hy felss onwilligis Myrrhina, endegy gemerckt
hebt, dat de schult byhem is, foo tpifi gy tvel dat ick, door
wiens beleyt in defe fkecke, moft werden voorsien; niet yer
re te foecken was. Daerom wort my't hooft warm, als ick
demck, dat gy dit, fonder mijne laft, hebt deryen beftaen
Ick verbie vel expresseljck, dat gy niet en denckt, het kint
ergens uyt denhuys te biengen.T Maerick ben gccker als
, dat ick van haer ueysche, dat y fyy mijne woordeng3ehoor
aIme: Ick falfelf nabinnen gaen, ende de knechts te de
gen belaften, Šat sy niet toe efi laeten, dat'et ergens hcnem
Wert gebracht. M. Ick geloof feecker niet, dat'er ceri
vrou op aerden ongeluckigeris, dan ick. Want ick weet in.
alle manieren wel, hoe ei vel hy't nemen fal, indien hy de
faeckfelf, fooals fe feyt, komt te vernemen, dewijie hy
met fulck een verbolgentheyt, dit, dat van minder ewichte
is, op neemt. Ick weet oock niet hoe men hem fon kon
nen verfpreecken. Dat eene schort'er onderalle mijne swa
righeden noch aen, indien hy my dwingt het kint aen te
houden, daer van wy nieten weten, wie de vader is. Want
als mijn dochter wierde overweldigt, heeft men induyfter
niet konnen sien wat voor ecn poftŸyrhet was, oockis doem.
tertijt, niet vanhem bekomen, daraen men namaels hem
fou konnen kennen wiehy was: hy heeft felfint scheyden,
de deern met gewelteen fing, die fe aen de vinger had, a
geruckt. Ick vrees oock dat Pamphilus, vernemende dat
Imen cen ander mans kint aen-hout voort t' sijne, niet lam
ger fal konncn swijgen, t' gene wy bem gebeden hebbem
fe heelew.
. .
pjerale
316 P. T E rentii
ACTUS IV. SCENA ;
S o s T R A r A, P A M PHILu s.
S. NOm clam me ef migmate, tibi me esse fufpetam, uxo~.
ree tpeat?
proprer meos mores hinc abffe: et/sea dissmula, fedulo.
Prerum ita me d ament, itaque obtingamt ex te, qua exopto
mihi, ut
Aumquamfciems commerui, merito ut caperet odium illam
aep er
7'eque ante quam me amare rebar, ei rei firma$i fidem:
Xam mihi imtus tuus pater marravit modo, quo pato rrae
habueris
.
Praepofitam amori tuo. mumc tibi me certum eft contra gratiam
IReferre, ut apud me pr¾mium esse pofitum pietatifcuas.
Mi Pamphile, hoc & vobis, & mea commodum fama ar
bitror:
°go rus abituram himc cum tuo me esse certo decrevi patre,
A'e mea prafemtia obsset, meu caufa ulla restet relliqua,
$2gim tua Philumema ad te redeat. P. quafo quid issue
conssli e?
fllim fultitia vita, ex urbe tu rus habitatum migres?
Haud facies: meque ssmam: ut qui mobis mater maledj
i &um velit, >:. t
Afea pertinacia esse dicat fatam, haud tua modestia.
Tum, tuas amica te, & cognata deferere, & festos dies,
Mea caafa, molo. S. mihil pol jam iftac res mihi volupta
tis ferumt.
Pa tatis tempus tulit, perfumta fatis fum: fatias jam
temper
Studiorum forum: hac muhi mumc cura eft maxuma, ut me
. c/ ///as
lon
--
H  c ´ R A. 57.
Vierde Bedrijfs tu/eede Uyt-komen.
S o s T RATA, P A M P H I L u s.
so. I Ckweet, lieve foon, dat gymy ver‰acht hout, als of
u huyfvrou van hier was gegaen, om de vreemdigheyt
vam mijne conditien, alhoewel gy u fulcx niet en laet blijc
ken. Maer, ick fiveer u, Soo moet mijn den Hemel gunftig
zijn, ende my alle mijn wensch van ulatentoe-komen, als ick
onschuldig ben, van met mijn wetenyct gcdaen te hebben,
waer door Philumena met eenige reden haet tegen my
mocht scheppen. Ende daer van hebt gyfla felfi a vader
emde schoom vader genoegfame verfekcrg gcdaen, al cer.
ick dacht dat gy my foo liefhad, als ick mu bevimde.. Want
u vader heeft my dacr binnem verhaelt, hoc dat gy my hebt
geftelt bovende lieste tot u huyfvrou. Nu ben ick van fib, u
gelijck met gelijck te betaclen, op dat gymoocht weten, dat
ter by my loon te vinden is, voor de plicht by u aen u moeder
betrefem. Lieve Pamphile, dit meynick beyde tot u l. gerief,
end tot mijne cer falftrecken: Ick fal van hiergaen woo
nen metu vader op't fant, (dit heb ick vaftelijckbestooten)
om u l. niet inde wccg te zijn, of eenige oorfaeck overig
te laten, waerdoor uhuyfvrou verhindeft werde weder byŸ
te komen, Pam. Maer, moeder, lieve, wat opfet isdit? Sout,
gy verwonnen door haere dwacfheyt, dc stad verlatende, by
de boerengaen woonen Het fal niet wefen: ick fal't oock.
niet roe-latcm, dat die quaet van oms willen fpreecken, te feg
gen hebbeh, fulx door mijn obftinaetheyt geschiet tezijn,
�nde niet door. awe gevoegelijckheyt. Daerenbovem be
geer ick niet dat gy uwe vrienden, en magen, ende feeft-da
gen, om mijnent wl fult verlatem.. 8o. Voorwaer die dtn
gengeven my nugeen vermaeck meer. Dewijk de jaeren
ende den tjt fufcx. me'c brachten, heb ick mijn deel daer.
vel vangehadt: ick ben dat fpuh. du moe. ' Dit is nu
mijn mccite forge, dat ick niemant met te lang tcJevem
ower
$as P. T E R E N. T I I
Longinquitas atatis obftet, mortemve exopter meam.
Hic video me esse invifam immerito: rempus e comcedere.
sic optume, ut ego opimor, omnes caufae pracidam ommi
a4,
°t me hac fufficiome exolvam, et illis morem gessero.
Sme me obfecro effugere, volgus quod male audit mulierum.
P. Quam fortumauas ceteris fum rebus, abfque una hac
foret,
Hamc matrem habens talem, illam autem uxorem. S. obfe
cro mi Pamphile,
Avom tute incommodam rem, ut quaque eft, im amimum im
dmcam pati,
si catera funt ita, ut tu vis, ir‰que ut esse ego illa exi
swmo,
AMi gnate, da veniam hamc mibi, reduc illam. P. v¾ mi
fero mihi!
S. Et mihi quidem: mam hac res mom mimus me male ha
bet, quam tegmate mi.
ACTUS IV. S c N A I.
L A c H = s, S o s  a T a, PA m P H 1 1 u s.
IL. Uem cum foc fermonem habuerit, procul himc fane
accepi uxor:
'fac eft fapere, qui, ubicumqae opus/e, amimum possis fetere,
2godfaciumdum fortaffefe possidea, hoc mumcss feceris.
S. For polfuat. L. abi rus ergo himc: ibi ego te, & tw me
feres.
S. pero mecaffor. L. i ergo intro, & compone, qua tecum
fmul
erantur. dixi. S. ita utjubes, faciam: P. pater.
li. 24id vi; Pamphile? P. abire hinc matrem? miwime.
L. quid ita iftuc? P. quia


Ag
i ' H s c ´ r A.  34$.
over de hand zy, ofdarmen na mijn doot niet en verlange.
Ick fie datick hier tot mijn onschult wert gehaet: 'tis tijt
dat ickuyt de weeg gae. Daer mee falickbeft afle oor
faccken (meyn ick) allen menschen benemen vanop my
quaet vermocdente hebben: Ende falvoorta u vrous vrien
den haer fin doen. Laet my, bid ick, die klanck ontgaen,
die de vrouwen in't gemccn na gaet.
pam. Oh, hoe geIuckig foud'ick voor de reft zijn (vaer
defe eene facck niet) hebbende fulck een moeder, en fulck
een vrou!
so. Maerfegdoch, lieve Pamphile, Sult gyu niet schicken;
om yder 6ngelegentheyt, (oo alsfe valt, te verdragen? In
diepalle andere dingen na uwensch gaen, ende fo6 zijn ge
lijck ick meyn datfe zijn; foo doct my, lieve foon, dit te ge
valle, haelt uvrou weder t'huys.
Pam. wee myellendige! so. Ende my alfoo. Want defe
faeck, lieve kint, myniet minderaen 't hert engaet, als u.
Vitrde Bedrfs derde Uyt-komen.
l A c h E s, so  a, P a  1 us.
4L4. At propooften gy met Pamphilus hebt gevoert,
W; ick hier. 'verre ¢ Dat is
yijfheyt, fijifinielijckheyt alfints te konnen buygen waer
hct nodigis: ende, datmennamacls by ayontuyren foude
moctendoen, fich datelijck daertoe teftelIen.
So. Dat ˆ mjm meyning: daer a gelucktoe. ' '
La. Gaet dafi mef my fia't Lant tše. Daer fˆlick metu,
ende gy mct my; gedult nemen.
so. D‡thoop itkfeecker.,     
a. Gaet dam nabinnen, cnpackt aegoet dat gy me'enemen
fult. Aa hebick uyt gefeyt., $a. Ick falŠšengelijckgy
mybelaft, ' pam. Vader. '..
La. Wat wildvfeggem Pamphile' paw. Sou mijn moeder
vanhicr vertrecken: Geenfis. La. Hocfao dat? re- g;
. I. I
33a p. T. E. R. E, N T I I
pe uxore in certus fam etiam, quid faiurur/em. L. quia
: eff?
ggjd vis, miff reducere?, P. equidem cupio,- &3 vix comti
meo: Jed
A'om minuam meum, confilium. ex mfu. quod e, id per
fe4uar.
credo, ss nom reducam, ea gratia comcorde magi' fore.
L. Mefcias. verum tua refert muhil, utrum illa fecerint,
Qgamde hac abierit: odiof� h¾c ata'f adolefcentulis:
A: medio aequom excedere eft. poftrema majamfabele
suma' Pamphile, femex, atque amat.
sed video Phidippum per tempus egredi. accedamus.
Ac t u s I V. sc 1 N A IV.
',. . ' É.
.: P H I. o I P. P us, L'A c H s, P A M. FH. I I. u s.
Ph.Tit; quoque adepolfum iratus, Philumema,
Graviter quidem. mam hercle abs te fatum e tur
piter; 
ff tibi caufa ess de hac re, mater te impulit:
Haic vero mulla ess. L. opportume te mihi, '.
Phidippe im ipfo tempore offendis. Ph. quid efssi,
Pam. Qgid refomdebo his? aut quo pa”o hoc operiam?
L. Dic filia, rus conceffuram himc sufiratam:.
A'e revereatur, minusjam quo redeat domum. Ph. ah,
. e 'J
V.
xaliam dehis rebus culpam commeruit tua:,,
+ Myrrhima hac fumt mea uxore exorta omniˆ, q. '.
Pam. Mistatio fit. 'Ph. ea mos perturbat Lache. ' ' ¡.
Pam. Pam me reducam, rurbem? porro, quam velimr.'  '
Ph. Ego Pamphile efTe;. ff fieri pote},,..'
";. j.. É..:.I., Iti--:.-.-
.
|
--
i/
H s c y R A. 53r
dat ick noch by mijn felven niet hebbe vaftgeftelt, hoe ick't
met mijm huyfvroufal maeckcn. La. Wafis dat te feggem?
Wat wilt gy anders doen, dan haerwe'er t'hwys haelen?
Pam. Daer ben ick welbegeerigtoe, ende kan my naulijcx
onthouden; nochtans fal ick van voornemen niet verande
ren: ick fal voort doen dat oorbaerlijckis. Ick gelooffy
te beter fullen accordeeren, indien ickfe niet weder hael.
La. Datis niet te weten: maer daeris u niet aen-gelegen,
wat sy doen ofniet, als u moedcr wech is. Het by-wefen
van oude luyden, valt den Iongen verdrietig. T is beft dat
wyons uyt de menschen begven: tpamt als 't al gefeyt is,
't is nu met ons, Pamphile, geljck, de avontuyrtjens imt ge
meem begimmem, daer tvau eems E s N o u t B E s T E
v A E R t j E N, en een o u T B E s j E N. Maer ick fie
Phidippus daer uyt-komente rechter tijt: laet ons nahem
toe-tredem.
Vierde Bedrijf vierde Uyt-komen.
P H I D I P P u s, L A c H E s, P A M PHILu s.
fb Pig;$t; ick benfeecker op u oock verftoort, ende
dat welheftig. Want het is voorwaer leelijck van u
gedaen, alhoewel gy des aengaende, u hebt te excufeeren,
2at u moeder u daer toe heeft gebracht: maer sy en heeft
verschooning. La. Heel bequaem, ter rechter tijt
om ick ute fiem, Phidippe. Ph. wŠt is dat? [Pam. Wat
falick dit volckantwoorden? ofhoe fafickdit konnen ver
bergen?] La. Segtu dochter dat Softrata vam hier na buy
tenTfal vertrecken, ten eynde sy mu niet en yreefe weder
t' huys te komen. Ph. Oh, u huyfvrou heefthier in geen
schult. Al dit fpel komt van Myrrhina, mijn wijf.
[ Pam. Daer komt verandering. ]
ph. Die maeckt ons defe raferye Laches. [Pam. Laetfevry
voort rafen foo veel als fe willen, als ick haer flechts niet we
der t'huysen behoefte haefen.] Ph. Pamphile, Indien't wc
ferikan; foo is mijnbegeeren, dat wy swagers mogen blijvem;
L l 2, mgÛr
532. P. T E R E N T I;
sim eff, ut aliter tua fiet fememria, '
accipia, puerum. Pam. fenfit peperiffe, occidi.
L. Puerum? quem puerum? Ph. matus ess nobis nepos:
AVam abdula ˆ vobis pragmams fuerat filia,
Aeque fuiffe pragmamtem umjuam ante humefcivi diem.
L. Bene, ita me dui azemt, nuncias: & gaadeo
Avarum illum, & Êbi illam falvam. fed quid mulieri,
Uxorem habes? aut quubus moratam morubus?
AVos me hoc celarb s tamdiu? nequeofatis,
guam hoc mihi videtur fatum prave, proloqui.
Ph. Nom tibi illud falum mimus placet, quam mihi La
ches.
Pa. E/ jam dudum fuerat ambiguum hoc mihi,
AVumc mom eft, cum eam confequitur aliemus puer.
L. Nulla tibi Pamphile hie jam comfultatio e$t.
Pam. Per. L. hunc videre fepe optabamus uiem,
Cum ex te esset aliquis, qui te appellaret patrem.
Evemit. habeo gratiam ds. Pam. mullu' fum.
L. Reduc uxorem, ac moli advorfari mihi.
Pam. Pater, fex me liberos vellet fibi,
4ut fe esse mecum muptam, fatis certo fcio,
INom me clam haberet, qua celaffe jmtellego,
AVunc, cum ejus aliomum esse ˆ me amimum fentiam,
AVec convemturum inter mos pofthac arbufrer,
guam ob rem reducam? L. mater quod fuafit fua,
.4dolefkems mulierfecit. miramdum we id eft?
Cemfem' re poffe reperire ullam mulierem,
Qu¾ careat culpa? am quia mom delinquumt viri?
Ph. Pofmet vtdete jam Lache, & tu Pamphile,
Remiffam' opm'/e vobis an reduta domum:
Uxor
.
H s c y R A. 555
pmaerzijtgy andersgefint, foe neemt het kint nau.
[Pam. Hy hccft'et gemerckt dat sijn dochtcr gelegen is.
Nu hapcrt'et met my grouipeljck,]
La. Het kint? wat kint? Ph. wyzijn Beftevaers gewor
den: want als u dochter van uwent ; was fy't op uyter
fteswanger, dat ick trouvem, tot op desendach niet geweetcn
heb. a. Dat is voorwaer eengoede tijding: Ick wensch
u vecl gelucks over de geboorfe, endc befi bly dat 'er de
KraemTvrouhet lijf deufigehaeltheeft. Maer wat hebt gy
daer voor een wijf? of wat felfamer conditie heeft fe over
haer? Voor ons datfoo largie verbergen? Ick kan't miet
uyt brengen, hoe leelijck my dunckt sy daer aengedaen
heeft. ph. Het mifhaegt miy alfoo feer, Laches, als't u
doet. [Pam. Alhoewel ick te vooren moch eemigssas in twij
fel stont; foo is 'et doch nu gedacn, nu'er dit hoch aen vaft
is, dat ick een ander mans kifitfou moetem houdem.]
La. Pamphile, hier valt vooru nu niet meer te beraden.
[Pam. Helaes! ] La. Defen dach hebben wy dickwils
verlangt te sien, dat'er een mocht zijn, die vader tegenu
fou feggen, Het is 'er toe- gekomen, God danck.
[Pam. Ick ben een doot man.]
a. Haelt u vrou weder t'huys, ende wilt my niet tegen
ftreven. Pam. Vader, indin sy begccrig was om kinde
ren by my te, teelen, ofte met sy getro”wt tezijn, foo
weet ick voorfcecker, dat fe voor rhy nict foude verborgen
hebben, t gene ick verftae, sy gedien heeft. Nu ick dam
mercke dat fe akeerig van myis, ende dat wy voortacn
onder ons niet fouder”accorderen; wacrom foud' ick fe
dan weder haelen?
La. Sy, zijnde noch jong., heeft gedaen, dat haer moede;
haer heeft geraden. Is dat foo feer te verwonderen? O
meynt gy eenige vrou te kofine vinden die geen foute o
ver haer en hcbbe: Hoe na, dat de mans haer niet en ver
grijpen?
Ph. Gy Laches, ende gy Pamphile, kunt nu felss sien, a
aver-leggem, of gy f vilt ontflaen, of wcdcr ncmen.
L l 3 Ð | (Wat
, a P. T E rentii
Uxor quidfaciat, im mamm non eft mea.
Aveutra in re vobis difficultas ˆ me erit.
sed quidfaciemus puero? L. ridicule roga.
Quidquid futurum ess, huic reddas; fuum fcilicet,
Ut alamus noftrum. Pam. quem ipfa neglexit, pater,
Ago alam? L. quid dixti? eho, am mom aiemus Pam
phile?
prodemus quafo potius? qu¾ hac armemtia eft?
Enimvero prorfu4 jam tacere mom queo.
A'am cogis ea, quae molo, ut prafente hoc loquar.
Igmarum cenfestuarum lacrumarum esse me?
aeut, quidsst id, quod folicitere ad humc modum?
Prim�m hamc ubi dixti camffam, re propter tuam
Afatrem mom poffe habere hanc uxorem domi;
Pollicita efi ea fe comceffuram ex ediba.
sanc, poftquam ademptam hanc quoque tibi cauffam vi
des;
Paer quia clam te ef matus, ma”us alteram es.
Erras, tum amimi /? me esse ignarum putau.
.4liquamdo tamdem huc amumum ut adducaa tuum,
2uam longum fpatium amamdi amicam tibi dedi?
Sumptus, quos feciffi im eam, quam amimo equo tuli?
Egi atque oravi tecum, uxorem ut duceres:
Tempae dixi esse: impulfu duxi{si meo.
2aae tum, obfecutua mihi, fecifli ut decuerat. 
AVumc amimum ad meretricem induxti tuum:
Cui tu obfecutur, facis huic adeo injuriam.
AVam im eamdem vitam te revolutum denuo
Video esse. Pam. meme? L. te ipfum: & facis injuriam,
Cumfingis fal'fas caussa ad difcordiam
Vt cum la viva, tessem hanc cum abs te amoveris: '
&'en/tf
H E c Y R A. $35
(Wat mijn vrou doet, kan ick niet beteren) hoc gy'. va"
beyden maeckt, gy fult het my wel maecken. Maer wa
fullen wy met het kint maecken? La, Wel, dat is gecke
lijck gevraegt. Het gaet foo't gaet, fent 'et hem t'huys,
dewijle't sijne is, op dat wy't op- voeden, als het onfe.
Pam. Dat sy verwaerlooft heeft, vader, fal ick dat acn
houdem?
La. Wel Pamphile, hoe praet gy dus? Souden wy 't
nict aen. houden, bidicku? Of lieverte Vondeling leggem,
demc& ick? wat onfinnigheyt is dit? Voorwaer ick kan nu
in geenderhande manier� swijgen: wantgy dwingt my te
fprgecken in defe mans tegenwoordigheyt, 't geen ick liever
had willen swijgen. Mynt gy datick niet en weet wat de
fe uwe tranen beduyen: Of Wat het is dat gy foo bekom
mertzijt? Voor eerft, als gy u excuyfehad gemaeckt, dat
gy omu moeders wil, u huyfvrou by u niet kond' hebben,
heeft sy belooff uyt den huyfe te full‘n vertrecken: Nu gy
fiet dat u defe redn oock benomen is, foo hebt gy een an
dere by 't hooft gevat, dat mamentljck. het kint buyten u
weten ter wereltis gebracht, Gy bent geabufeert, indien
gy meynt dat ick niet en weet waer u de schoen wringt?
'Tis redem dat gy eyndelijck eens u felven met hert en fia
tot den houwelijckn staetbegeeft. Hoe langen tijt hebick
u vergunt uboel te onderhouden? Hoe goetWillig hebick dc
k¿ffem die gy om haer de'et, gedragefi: Daer ma heb ick
metu gefproocken, ende u gebeden, dat gy u fout bege
yep om, te trouwen, feggende, dat het eem tijt was: gy
hebt 'et gedaen door mij”Šen-drijven, emde hcbt'er aem ge
dacn, my in volgende, gelijcku betaemde. Nuhebt gyg
fin wedet op de hoer g”elt, welcke ten gevalle, gy defe
(ick moet 'et feggen) šngelijck doet. Want ick fie dat gy
tot den ouden fleur weder vervallen zijt.
Pam. Ick?
ILa. Ia gy. Ende doet daer toe niet recht, dat gy yal
sche ooff‡ccken yerfiert tot twee-dracht, foeckende defe
getuyge vanu te doen, om metu bocl u te vermaeckert.
L l 4
Ende
536 P, TERENTII
senfitque adeo uxor. mam ei cauffa alia qua fuit,
Qgamobrem abs te abiret? Ph. plane hic divinat. mam
ua! ef.
Pam. Dabo jusjurandum mihil esse ifforum tibi. L. ah.
Reduc uxorem: aut quamobrem mom opus sst, cedo.
Pam. Nom ess munc tempus. L. puerum accipiaa. nam &
quidem
In culpa mom eff. poft de matre videro.
Pam. Ommibus modis mifer fama: mec, quid agam, fcio.
Tot munc me rebua miferum comcludit parer.
<bibo himc, prafem quamdo promoveo parum.
Nam puerum imjuffa credo mom tollemt meo,
Prefertim im ea re cum fit mihi adjutrix focrus.
L. Fugis? hem, nec quidquam certi ref}omdes mihi?
Xam tibi videtur esse apudfefe? ssne:
Pueram Phidippe mihi cedo, ego alam. Ph. maxume.
AVom mirum fecit uxor, ss hoc agre tulit:
aemara mulieres fumt, momfacile hac ferumt.
³roprerea hac ira ess: mam ipfa marravit mihi.
Id egoprafemte hoc tibi molebam dicere:
Aveque ei credebam primo, mumc vero palam eff.
Xam omnimo abhorrere amimum huic video a mupts.
L. 2uid ergo agam, Phidippe? quid dam comfli?
Ph. Qaid agas? meretricem hanc primum adeundam ce
feo:
Oremus: aecufemus gravius: demique
Mimitemur,/? tum illo habuerit rem possea.
L. F4ciam, ut mones. puer, eho, curre ad Bacchidem
hamac
Yicinam nossram: buc evoca verbis meis.
{e oreporro, in hac re adjutor/ mihi. Ph. ah,
H c y R A, 537
Pnde datis 't gene uhuyfvrou heeft gemerckt: want wat re
denheeft sy afiders gehad, om van ute gaen
Ph, Hy heeft de nagel op 't hooft gefaeckt: vant foo ift
recht, als hyfeyt. Pam. Ick fˆl'er mijn eedt op doen, dat
'er van die dingen niet aen enis. La. Ey, haeltu vrou we
der t'huys. offeg waerom't geen oorbaeris.
Pam. Het geeft nugeen pas. TLa. Neemt het kint altjt na
u: want dat heeft doch geen schult: daer nae mogen wy
eems sien, hoe tvy't aengaende de moeder fullem maeckgm.
[Pam. Ick ben in alle manieren ellendig, ende ick weet niet
wat ick fal gaen beginnen, met foo veeffaecken (helaes) be
nart my mijn yadet. Ick falvan hiergaen, dewijle ick met
mijntegenwoordigheyt weynigvordere, wantick geloof
niet dat fy't kint fšnder mijn Iaft fullen aen-houden; by
fonder nu ick mijn schoon- moeder daer in te hulp hebbe.]
La. Wel, loopt gy foo deur: engeeft ons geen feecker
bescheyt? Souhy velby sijn finnen zijn, dunckt u? Lact
begaen. Phidippegeefmyhet kint, ick fal 't aen-houden.
Ph. Seer wel. 'T is geen wonder van mijn huyfvrou, dat
fy dat qualijck hceftgenomen. Het yrou volck is watbits,
fy konnen fulcke dingen niet wel verdragen. Daer is defe
verftoortheyt om: want fyheeft 'et my felss vertelt: doch
ickyilde u dat niet feggen daer hy by was. Ende ick ge
loofde haer inteerfte t, maer fiu if blijckelijck. Want
ick fic dat hy t' cenemael af-keerig is van denhouwelijc
ken staet. ' "
La. Wat fal ick dan doen, Phidippe wat fout gymy
raden?,.
Ph. Wat gy doen fout: Ick verfta dat wy cerft by defe cour
tizane fullengaen: wy fullen haer met bidden, methert aem
fpreecken, eyndelijck oock met dreygen tekecrgacn, indien
fy haer na desen, met hem quam te vermengen.
La. Ickfal doen, gelijck gymy vermaent. Houjongen gaet
metter haef na Bacchis onfe gebuyre, ende laetfe uyt mijnem
naem, herwaerts eems uyt-k—men. Voort wil icku bidden,
Phidippe, dat gy myin defefaeckwiltbehulpig zijn. Pb. y,
.  L 1 5 Lache,
538 p. TERENTII
Jam dudum dixi, itidemque mumc dico, Lache,
AMamere affimitatem hame imter mos volo,
s“ ullo modo eft ut possit; quod fpero fore.
sed vif: adesse me uma, dum iftam comvemis?
L. Immo veroabi, aliquam puero mutricem para.
ACTUS V. SCENA I,
B A c c H I s, L A c H E s.
B. No- hoc de mihilo eft, quod Laches me munc conventam
esse expetit:
A'ec pol me multum fallit, quim, quod fefficor, /À quod
'velit.
L. Videndum eft, me mimum propter iram hamc impetrem,
quam poss“em;
24ut me quid faciam plua, quod poss me mimum feciffe fa
tius /se.
2ggrediar. Bacchis falve.
E. salve Laches. L. Credo edepol te mommihil mirari 8. tc
chis,
'Quid/t, quapropter te huc foram puerum evocare jussi.
B. Egopol quoque etiam timida fum, cum venit in mentem,
qu¾ / m,. '
zwe momem mihi quassi ob/er. mam moresfacile tutor.
L. Si vera dicis, muhil tibi ef, a mepericli, mulier: nam
Aam atate ea fum, ut mon / et peccato muhi ignofci
quom:
Qao magis, ommes res cautius me temere faciam, accaro;
xvam f facis, fa“urave es, bona quod par eft facere;
Jnfcitum offerre jmjuriam tibi immeremti, imiquom ess.
B. Essmagmum acafior gratiam de hac re quod tihi habeam.
atnrz qua
fffm injuriam expurget, mihi parum profft. fed,.

-----
H E c y R A., ' 539
lache, ick hebt fius gefeyt, ende feghet nu als noch, dat
mijn myterfte begeeren is, dat de swagerschap onder ons,
indien't eenigfins mogelijck is, duyre, gelijckick hoop dat
feduyren fal. Maer wilt gy dat ick 'cr by zy, als gy met
haer fpreeckt? La. Neen, maergaet gyliever hcncn, endc
fpcurfons een Minne voor 't kint op.
Vijfde Bedrijf eerfe Uyt-komen,
B A c c H 1 s, L A c H E s.
'B4. D At is al wat te feggen, dat Laches my nu wilfprccc
ken, ende ick meyne voorwaerdat ick'er niet ver
re af ben, ofick giffe, wat ; begeert.
La. Ick moet toe-sien dat ick door defe mijne onfteltenis
niet minder van haer verkrijge, dan ick anders fou konnen
doen, of foo verre niet en ga, dat het my namaels met re
den mocht berouwen. Ick fal na haer toe-gaen. Goeden
dach Bacchus. Ba. Goeden dach Laches,
za. Ick gelooffeecker dat gy eenigfins verwondert zijt,
Bacchis, waerom ick udoor dejongen hebdoen uyt-roepen.
Fa. Ickben voorwaer oock albeschroomt, als myinden
fin komt, wie ick ben, dat my de naem van mijn ncering
mochte hinderlijck zijn: want ( buytem dat ) kan ick mijn
doen vel goet maecken.
La. Indin gy my de waerheyt fegt, vroumens, op' geme
ick. u falvragem, foo hebt gy va my geen noot.. Want
ick ben nu tot diejaeren gek—men, dat mien my billijckge
ne foute behoort te vergeven. Daerom ick met te meer
omfichtigheyt alles befoige, om niet lichtveerdclijckyet te
doen. Te weten, indiengy nudoet, ofdoen fult, j; de
gelijckevrouluy betaemit, foo waer 't onredelijck, dat ick
inct onaerdigheyt, u buyten u verdienfte, ongelijck voor
oogen leyde. Ba. Voorwaer ick heb u daer groote
lijcx van tbedancken. Want die my alreede verorigelijckt
hebbende, namaels sijn pad by my foude willen ;
macckcn, daer foudick weynigmc'e geholpenzijn. Maer
vat
54o P. TERENTII
guid iftuc e L. meum receptas filium ad te Pamphilum,
B. ah,
L. sime dicam. uxorem hamc prius quam duxit, voflrum a
morem pertuli.
AMane: mondum etuam dixi id, quod volui. mumc hic axo
rem habet.
guare aliumfirmaiorem tibi, dum confulemdi tempua e.
xam neque ille hoc amimo erit atatem, neque pol eademiffa
aetafe tt4.
E. 2uis id ait? L. focra. B. meme? L. te ipfum. & fi
liam abduxit fuam,
Puerumque ob eam rem clam voluit, matum qui ef, extum
gre.
B. 4liud ss fcirem, qui firmare meam apud vos possem.
fidem,
sanctius quam jusjuramdum, idpollicerer tibi, Laches;
AMe fegregatum habwffe, xorem ut duxit, a me Pamphilum.
L. Lepida es. fed fcin', quid vola potius foedes faciam?
B. quid, cedo?.. I.
L. Eas ad mulieres huc imtro, atque ifiue jusjurandum
idew ..
polliceare illis. exple animum s, teque hoc erimine expedi.
B. Faciam. quod pol, ss esset alia ex has quafu, haud fae
ceref,
U, de tali cauffa mupta mulieri fe offenderet: '
sed molofalfafama esse gnatua fa(pefum tuum,
A'ec leviorem vobis, qnibus ess minime quam, viderier
immerito. mam meritum ˆe me efi, quod queam, illi ut com
modem. ,.
T. Facilem $emevolumquelingua tua jam /ibi me reddidit
Xam 7; fam fola arbitrata ba: ego quoque etiam cre
'. dtdf.
Xan cum ego te e& frater wffram spinionem arri,.
t;. vr C.
,
H s c ´ R A. $4i
wat is't, dat gy my te feggem had? La. Gy hout mijn foon
Pamphilus totuwent aock aen. Ba. Ey!
La. Laet my wyt feggen. Eer hy defe vrou had getrouwt,
heb ickul. boelagie door de vingerengesien. Beywat, Bey
tvat. Ick heb noch niet gefeyt dat ickmeende. Hyheeft nu
een echte vrou: foeckt gy vooru felven een vryer, daergy
meer vaftighcytaen modcht hebben, dewijlegy tijt hebt om
u felven wat te voorsien: want noch hy falal sijn leven die
finnen niet hebben, noch gy die Icugt. Ba. Wie feyt dat,
dat ick hem aem-hou? La. De schoon-moeder.
Ba. Ick hem aem-houtem? La. Ia gy: ende sy heeft daer
om haer dochter t'huys gehaelt, oock het kint, dat fyge
baert heeft, heymelijck Willen verdoen.
Ba. Lache, indien ickyet wift dat vafter waer, als eeneet
sweering, daer mede ick u l. fou verfekering mogen dgen,
om my te; ickfou u dat prefenteereni, ende verkla-t
rem, dat ick tfedert Pamphilus isgetrouwt geweeft, geenge
meenschap methem gehaden hebbe.
ALa. Gy fpreeckt weI Macr weetje watick liever heb dat
gy doet, foo'tu belieft?
Aa. Wat is dat? feg op.
La. Maer, dat gy hier binnen gaet by't vrou-volck, ende
haer defe Ect-sweering vam geljckem prefentecrt te doen:
meet haer de mact vol, ende fuyvert met eemem u felven van
die blaem.
Ba. Ick fal't doen; alhoewel, ickweet, eenander van ge
lijcke ncering, daer swarigheyt in maeckenfou, haer felven
om foodanigen faeckaen �en getroude vrou te verthoonen.
Maer ick begecr niet datufoofidoor een valsch gerucht ver
dacht zy, jcen lichtmis byu 1. (die het minft toe
komt) tot sijnonschult werde aeh-gesien. want hy hceft
aen my verdient, datick hem vrientschapmoet doen, waer
ick kan ofmach. La. Uwe bequame redenenhebben my met
uyerfoent, endegoetvillig t' uvacrts gemaeckt. want nict
allgen onfe vrouluy fulcx hebben gemeynt, maer ick hebt
fel oockgeloof, Macr nuikubct�rbevindc danick:
m‡cCKC
342 P. T E R E N T t 1
Fac eadem'ut /?, porro. moftra utere amicitia; at volet.
aliter / facis. reprimam me, me agre quidquam ex me
audiau..
prerum te hoc moneo unum, qualis /im amicus, aut quid
poss“em;
Potius quam imimicus, periclum facia. B. faciamfedulo.
ACTUS V. S c N A.
P H 1 D 1 P P u s, L A c H E s, B A c c H 1 s.
Ph. Nihi! apud me tibi defieri patiar, quim, quod opus
sst,
Remigme praebeatur.
Sed cum tafatura; atque ebria eris, puer ut fatur /e, fa
ctf0
L. Nofter focer, video, vemit: puero mutricem adducit.
Phidippe, Bacchis deierat perfamte. P. haccine ea e?
L. hac eft.
P. Nec pol ifta metuumt Deot: meque hau refpicere Deos
opumor.
B.ncilla dado: quolibet cruciatuper me exquire.
Hac res huc agitur: me facere Pamphilo ut uxor redeat,
oportet: quod ssperficio, mom p¾mitet me fame.
Solam feciffe id, quod ali¾ meretrices facere fugitamt.
I.. Phidippe, mofra mulieres fufpeta, falfo nobis,
In re ipfˆ invemimus: porro hanc mumc experiamur. nam /;
Compereritfalfo crimimi tua fe uxor credidiffe,
A4j$am eram faciet: /“m autem e ob eam rem iratae
gmatur,
Qaod peperit uxor clam, id leve e. cito ab eo hac ira ab
fcedet.
¯rofecto in hac re mihil mali e, quod/tdissidio dignum,
P. Velim

H s c y R A. 543
maeckt datgy voort wel doet, ende gebruyckt onfe vrient
schap nau believen. Doch, andersdoende! Maer ickfal niet
verdcrgacn, op datgy uyt my niet en hoort, dat u mocht
lcct zijn. Trouwen, cending fˆlicku vermanen, dat gy
licver hebt te befoecken, wat ickvrient, dan vyant zijnde,
ende wil, ende vermach. Ba. Ick fal mijnbeft doen.
Vjfae Bedrijf ttpeede Uyt-konem.
P H 1 D I P P u s, L A c H E s, B A c c H 1 s.
pp I Ckfal maecken, Minne, dat 'er niet aen ontbreeckeri
fal, ofmenfalu mildelijck by ons verschaffen, al wat
nodigis: maer als gy volen fat zijt, maeckt dat dejongen
oocksijn vollen houw heeft. Ick fie onfen Schoon- vader
komt daer: hy heefteen Minne voor 't kint medegebracht.
Phidippe, Bacchis sweert feer dier. Ph. Isdithetvroumens?
La. Ia't. Ph. Maer by dat volck is geen God-vreefent
heyt: ick geloof oock niet dat het Goddelijck oogover
haer gaet. Ba Ickben tevreden mijne meyffens in uhanden
tegeven, pijnigtfe hoe gy wilt, om de tpaerheyt uyt te vinden:
', is u mijnentThalven geoorloff. Dit is nu de faeck die hier
gelt. Ick moet maecken dat Pamphilo sijn vrou weder
t' huys komt: 't welck, indien ick te wege breng, foo
dunckt my dat ick geen kleyne eer fˆl heb5en in- geleyt,
van alleen gedaen te hebben, 't welck andere courtifanen
haer fouden vermijden te doen.
La. Phidippe, wy hebben inder daet bevonden, dat wy
t' onrecht op onfe vijven quaet vermoeden gehad hebben:
laeten wy't nu eens befoecken met dit vroumens. Want in
dienuhuyf, rou komt te vernemen, datfe valsch aen-bren
gen heeft gelooft, foo falfy baer gramschap lacten vaeren.
Maer indiem mijn foon daerom alleem is geftoort, dat sijn
huyfvrou buyten sijn weten is gelegen: datis eenlichte fack,
die verftoornis falhaeft overgaen. Ickfie voorwaer als noch
hier gecnswarigheyt, wacromhet depjne waertzy teÄ.
Ph, Ic
544 p, T E. R E N T I I
P. Pelim qaidem fiercle. L. exquire: ade: quodfari,
fit, faciet ipfa.
P. Qgid iffac mihi marras? am quia mor- tute audiss‡ du-
dum,
De hac re animas meus ut fit, Laches? illis modo exple
4sam/2a//?.
L. Qaaefo adepol, Bacchis, quod mihi es pollicita tute, ut
ferver.
B. ob eam rem vis ergo imtroeam? L. i, atque exple ami
nmum s, ut credamt.
B. Eo: etfi fcio pol his fore meum cemfpetum iwvifum
hodie:
Avam mupta meretrici hoftis e$t, ˆ viro ubi fegregata e.
L..t h¾ amic¾ erumt, ubi quamobrem advemeris, refcifcemt.
P. atqui
Aeafdem amicas fore tibi promitto, rem ubi cogmorimt:_
INam illa errore & tefimul fufpiciowe exfolver.
E. Per, pudet Philumema: avefequimimi imtre amb¾.
L. Qewd mi eft, quod malim, quam quod huic imtellego
evemure, at
Gratiam imeat / me fuo diffemdio, & mihi profit?
AVam /se/?, ut hac mamc Pamphilum vere ab fe fegregarit;
Scit fibi mobilitatem ex eo, & rem matam, & gloriam esse?
€eferet gratiam ei, umaque opera mos fibi amicosjanget.
ACTUS V. SCENA I.
P A R M E N o, B A c c H 1 s.
P. A Dersl ma esse meam herus operam deputat parvi
preti,
2&i ob rem mullam misst: frussra ubi totum defedi diem.
29senium hofpitem dum ffecto in arcecallidemidem.
Ita
H E c ´ r A. ' 545
Ph. Ick wensch'et voorwaer vel. La. Nudam, onder
vraegt haer: sy is daer, en faluvoldoen. Ba. Oja, ick fal.
Ph. Maer wat meugdy daer tegcn my van feggen? en hebt
gy felss uyt mijn niet al over langvetftaen, Laches, hoe ick
desaengaende gefint zy? Voldoet flechts hct vrou-volck
na haer fin. La. Jck bid u doch Bacchis, 't gene gy mny
belooft hebt, dat gy dat hout.
Fa. Soo wiltgydan dat ick daerombinnen fˆlgaen
La. Ia gaet, en meet haer de maet vol, op dat sy 't geloo
ven. Fa. 'Ick gahenem, alhoewelickfeecker welweet, dat
fy my, in defe gelegentheyt, niet feer vriendclijck fullenaen
sien. Want eengetroude vrouw, is eenlichte vrou, infonder
heyt vyant, vanneer sy van haer manis gescheyden.
La. Maer als sy fullen vernemen, waerom dat gy komt, foo
ful't gy haer te vrient krijgen.
Ph. Ick belove u des dat fe de faecke verftaen hebbende, u
minnelijck fullen bejegenen. Want gyfult haer uyt haer
mifverftant, endeu felven met eenen uyt de fufpicie helpen.
a. Ick weet geen raet, ick ben beschaemt voor Philumena:
Volgt my gy deerems allebey. La. Wat is'er dat, ick my
liev�r fou wenschen, als 't geneickaen haer fie gebeurem,
dat fe fonder haer schade, danckbehaelt, ende my te gelijck
erieft. Want is het nu (oo inder daet, dat sy haer van Pam
philus heeft agehouden, foo machfe wel dencken, dat men
daer om vanhaer fal weten te fpreecken, datfe beyde profijt
ende eerfalin leggen. Sy fal Pamphilo sijn vrientschap ver
golden, cnde ons met ecmen tot vriendem maecken.
Vjfde Bedrijf, derde Uyt-komff.
P a w N o, BA c c H 1 s.
Par.V$y; mijn meefter acht mijn dienft van kleyn
der weerde, Dat hy my voor niet, em tveermiet ge
fondenheeft, daer ick den gehelen dach leuy en ledig, heb
gefeten, wachtende op't Cafiecl na een vreemt man van My
sone, Callidcmides genaemt.
M m Dewijt
546 p. TERENTII
itaqae ineptus hodie alum illicfedeo, ut quifque venerat,
4ccedebam: adoleftens, dic dum quafo, tum' et Aycomius?
A'on fum. at Calijdemdes? mom. hofpitem ecquem Pam
philum
' Hic habes? omnes megabant: neque emim quemquam essear
bitror.
Denique hercle jam pudebat: ab. fed, quid Bacchidem,
ab mofiro affime exeuntem video? quid huic hic rei eft?
B. Parmemo, opportume te offers, propere curre ad Pamphi
lum.
P. guideo? B. dic me orare ut veniat. P. ad te? B. immo
aed philumem4m.
P. Quid rei eff? B. tua quod nil refert, percuntari definau.
P. NI,l; u‰ dicam? B. etiam: cognoffe anulum illum
'. A4yrrhimam
avata fuafuiffe, quem olim mihi ipfus dederat. P. fcio.
Tantagmme efi? B. tantum. aderit continuo, hoc ubi ex te
audiverit.
sea aeff.,? P. minime equidem: mam hodie mihi poteffa
haud data eft:
Ita cwrfamdo, atque ambulando totum hunc contrivi diem.
B. Quamtam obtuli advemtu meo latitiam Pamphilo hodie:
Quot commoda re attuli? qaot autem ademi curas?
Gnatum ei restitmo, qui pame harum ipfiufque opera pert?
Uxorem, quam mumquam eft ratus pofthac fe habiturum,
reddo:
gua refiaffetusfuo patri, &3 Phidippo fuit, exfolvi.
Hic adeo hi, rebus amulus fuit imitium iuveniumdi.
xam memini, ab hinc menfes decemfere ad me nocteprima
confagere anhelamtem domum,/ ne comite, vimi plenam,
cum hoc amulo. extimui illico: mi Pamphile, inquam,
amabo,
Qgi
. H s c y a. 547
Dewijlick daer danals een geck fat em keeck, foo als d' een
9fd' ander quam, ging ick by hem, longman (feyd ick)
bcnt gy van Mycone? TNeen ick. Maer bent gy Callidemi
des? Neen ick. Hebt gy hiereen vrient imdefadt, Pamphi
lus gemŠemt? Sy feyden al, neen. Ick geloofoock dat'er foo
een imde tverel, niet en is. Eyndelijck, ging ick van be
schaemthcyt henen. Maer wat is dat, dat ick Bacchis daer tot
Phidippus uyt den huyfe fic komen? Wat mach sy hier te
doenhebberi? Ba. Parmeno gy bejegent myter rechter tijt,
loopt ras na Pamphilus toc. Par. Watfou ik daer doem?
Ba. Segt hem dat ick hem bidde dat hy kome. Par. Byu?
Ba. Neen, by Philumena. Par. Watis'er gaens? Ba. Dat
u niet aen en gaet, verneemt daer niet na.
Par. Salick anders niet feggen?
3a. Ia, dit Myrrhina dien””g, die hymy vel eerheeft ge
geven, is komen te kennen, dit hct haer dochters ringis.
Par. la, ick weet. Is 't daer dl? Ba. Ia, daer hebtgy'ral: hy
fal datelijck herwaerts komen, als hydat van ufal vefftaen
hebben. Maer blijft gy noch stil stae? par. Neen ick, doch
piet: Want dat heeft imyliedem aict mogen gebeuten; foo
heb ick met ldopen cfi draye den gasch�n dach door
gebracht..
3a. Wat eeh vreucht heb ick Pamphil6 hedem met mijn
komste Šen-gebracht? wat algoct heb ick hem veroor
fˆeckt? yanwat al quellingen vrloss? proor eerf, stclick
hem sijn foon wederer hat, die door haer, ensijntoe-doen,
by na om hals was geraeckt. Ick dos hem sijn vrou weder
hebben, daervan hyvooraf fijilevem dacht ‰gescheyden
te zijn. Qock. aemgaemde 't gene daer vanhy by sijn vader,
ende schošr- vade: was verœcfit; heb ickfiemfgefuyvert.
Qm dit alles uyt te vinden, daer toe is desen ring('tis wat
felfaems) de erfte in-leyding geweeft. wan yheugt
dat hy ontrent thien maendfi geleden, inde vo˜r-nacht
ot mijnent quam geloopen, hiegende naefijd afem
{onder geselschap, ;. hebbende defem ;
by hem, Ick werfahricktc.,Lievc Pamphilc (feyd ick
-., t. '. ' M m 2.
' hoe
p. r E rentii
Quidexanimatus et obfecrosaut unde amulum ifium wa&ta?
zoic mihi. ille, alias res agere fe ssmulare. poftquam ba!
video,
Avefcio quid fufficarier, magis capi inssare, ut dicat.
Homo fefatetur vi in via nefcio quam compressiffe:
Dicitque fefe illi amulum, dum lutat, detraxiffe:
um hac cognovit Myrrhina in digito modo me haben
. tem:
rogat, umdesse. marro ommia hae: imde eft cogmutio fata:
philumemam compreffam esse ab eo, & filuam inde humo
araata ms.
Hac tot propter me gaudia illi contigiffe lator:
z//hoc meretrices alia molumt: meque enim ejf im rem mo
flram, 1. i '.
Ut quifquam amator mapts latetur. verum acafor '.
Aumquam animum quafi gratia ad mala, adducam par
fef.
°go, dum illo licitum esf, afa fum bemigmo & lepido, &
cosp.
Imcommode mihi mupts evenit: fatum fateor.
4t pol mefeciffe arbitror, me id merito mihi eveniret.,
Multa ex quo fuerimt commoda, ejue incommoda aquom
e$ferre.,,,, '
    
A c T us v. SCENA, IV. '
É P a M P H 1 1 us, PA M E N O, B A c c H 1 s.
Pmvus, mi Parmeno etiam fodes, mi hac certa &3
clara attuleris:.: É.. É:.
A'e me in breve hoc comjicias tempus, gaudio hocfalfo frui.
IPar. Kjfam eft. Pam. certome? Par. certo. Pam. Deus fum,
 hoc ita eff. Par. verum reperies..,:1..:
T. Pam. M
H c a A;, 54>.
hoc komt gy doch, bid icku, foo onftelt? Ofhoe komtgy
aen dien fifig Seg doch. Hy imt eerf hicl hem ofhy wat Œ-
ders int ho˜ft had, Ick dat siende, krceg vreenit achter
dencken, begon derhalyen herder acn te dringcn. dat hy't.
feggen fou. De karelbekent my daer, dat hy op stract, ick,
wt niet wat vroumens, overwcldigende had bekent, endc
feyt dat hy haer onder't worftelcn, dicnringhadyan de hanr
gtrocken. Den felvenis Myrrhina daer firax, foo ickhem
aen devinger had, komen te kcnnen, endevraegdemy, hoc
ick daer acn- gekomen was. Ick vertel degantsche faeck;
daer door is men tot kennis gekomen, dat 'et Philumenais
geweeft, dichy doem heeft onteert, ende dat dit kint daer van
gekomen is. ick ben bljde dat hem defe veelderhande blijt
schap door my is weder- vaeren. Alhoewel ick weet dat an
dere van mijnen docne, dat nict fouden begeerente doeniten
is ons oock geen profijt, dat eenig vryer aen een houwelijck
geraecke, daerhyfich in verblijde. Maer ick falvoorwaer
om vuyl gewins wil, mijm hert noyt tot fnode dingen bcge
ven. Dewijlhet my heeft mogen gebeuren, heb icKaen h�m
eem liberael, acr‰ig, ende vfiedcljck Borf gehad, 'T is my.
vel qualijckgekšmen, dat hygingtrouwen†ickmoet'et be-'
Kennen fooŠls'tis), maer ickm‘yn dat ick 'et inder waer
heyt foo heb gemaeckt, dat aen mijn kant daer geen oor
faecktoe is gegeven. Daer mem veelgoets wam heeft gemo
tem, Daer moetmemhet quaet ficb mede yangetrooftem.
Vijfde Bedrijfs vierde Uyt-komen.
P A. M p H 1 1 u s, P A R M N o, B a c c H 1 s.')
ram. I. Ckbid u, lieve Parmeno, fiet immers tee, dat, aen.
t'gene gy my gefeyt hebt, ick geen hapcring vinde,
maer dat het feecker em vaf ga; op dat gy my niet endoet,
v9or een korretijt defeydelevreugt g•ictefi. Par. Ik heb
algemoegtoe-gesien. Pam. Gaet'�t dam vaft? Par.Vaft.
am. ick bend geluckigfte mens van deverclt, indien dat
foo is, Par. Gyfult 'etfšo bevinden.,
M ra 3 fam. Maes,
;$ ' p. r rentii
p, m. Manedum, fedet. timeo ne aliud esse credam; atque
aliud mumcies.
par. Maneo, Pam. fe te dixiffe opinor, inveniffe Myrrhinam:
s,, anulum habere Bacchidem. Par. fatum. Pam. e
quem ego olim ei dedi:
°aque hoe te muaciare mihi jussit: itane fatam? Par. it4
umquam.
Pam. 23i, me essfortumatior, vemufatifque adeo plenior
Egon' re pro Hoc mumcio quid domem? quid? quid? mefcio.
Par. At ego fcio. Pam. quid? Par. AVihul enim. '
xamque in nuncie, neque in me ipfo, tibi boniquid/,
s. ia. Pam. egome, qui ab Orco mortuam me reducem in lu- '
v.
1.: cem feceris,
s},/,, munere ˆ me abire? ah mimium me ingrat
' putas.. ',
sed p‡cchidem eccam videoffare ante ofiwm
Ate expe”at credo. adibo. B. falve pamphile.
Pam. o Bacchis, ‰ mea Bacch, fervatrix mea t'
R. Benefa‰um, & volup' eft. Pam. fa“is, ut credam, facis;
antiquamque adeo tuam venuftatem obtinet,
vJt voluptati obitus, fermo, adventus tuus, quocumque ad-.
. vemerit,
semper sset. B. at tu acaftor morem amtiquam atque inge
mium obtime,
u,..É. omnium bomo te vivat nunquam quifuam
dior,
Pam. Ha, ha, h¾, tum' am“h“ ue? B. rete amafi pamphi
le, uxorem tu4m;
vam numquam ante hume diem meis oculis ea, quod mof
fem, videram.
perleralis vifa eft. Pam. dis verum: B. ita me d 4
memt Pamphile. i
; rr, Pam. pic
H 8 c ´ r A. 55r
sam. Afaer luyfter eens: ickvrees noeh dat ick yetanders
foude mogengevat hcbben, dan gy komt feggen.
par. Ick luyfter al.
Pam. Soo dunckt my dat gy gefeyt hebt, dat Myrrhina
haeren ring over Bacchis heeft gevonden.
Par. Sooift. Pam. Tetverem, diem rimg die ick haer voor
desen heb gegeven. Ende Bacchis heeft ubelaft, dat gy my
dietijdingfoud' $t. Is het foo gegaen?
Par. Ia, fooift, fegick. pam. wie fefgefegender, ende
daer toe volder van gratien als ick- wat falick u tot boden
broot geven Wat? wat doch? Ick weet'ct niet.
Par. Maerickweet 'et vel, meester.
Pam. Wat dam? Par. Maer, een groote niet. Want ick
weet niet wat 'cr, ofinde bootschap, of in debode felss
goets is.
Pam. Soud'icku ongeloontlatea, die my uyt dc doot ve
der intlevenhebt gebracht. Oh, gy fiet my voor alte on
danckbaer aen. Maer ick fic Bacchis daer voor de deur
ftaen: ick denck datfe na my wacht: ick fal'er bygaen.
284, Weeftgegroet Pamphile.
fam. O B‡cchis, O mijhlieve Bacchis, mijn heyl!
a. Ick wensch u veel gelucks, ende het is mylief dat'ef
fo gegaem is.
1'am. Gy maeckt metter daet dat ick u moetgeloovem. En
de gy hebt noch die oude gratien over u,Tdat u bejege
ning, u aen-komst, u aen, wacr gy komt, al
tijtTyreugt aen-brengt.
Ha. En‡e gy hou noch u oude naturel ende condi
tien, dat 'cfonder de fon geen wriendclijcker mancnlccft,
als gy.
; Daer moet ick om lacchen: fegt gy my dat, Bac
chis?
a. Pamphile, gy hebt gelijck, dat gyuhuyfyroubemint:
vant ick hadfe n—yt met kennis voor‡efengeficn, matrmy
docht datfe feer fr‡ey was.
Pam. Scg dc waerheyt. Ba. Waerachtig Pamphile..
7 M m 4 Pamw, Scg
$f. p. T. E R E N T I I
Pam. Die mihi, harum rerum- mumquid dixti jam patri?
B. mil. Pam, meque opus ef
24deo mututo: placet hoc momfieri itidem, ut im comaeds,
Omnia ubi ommes refcifcwmt. hic, quos prfuerat refcifcere,
sciumt: quos mom autem fcire aquom ef}, meque refcifcunt.
meque fcient.
B. Imo etiam, hoc qui oceultari poffe faciliut credaa, dabo;
A4yrrhima ita Phidippo dixit, jurijuramdo fe meo
Fidem habuiffe, & propterea re ssbi purgatum. Pam. e
optume.'
speroque rem hanc esseetemturam nobis ex fentemtia.
Par. Here, licet fre ex te, hodie quid sst quod feci boni?
.4ut quid iftuc ess, quod vos agitis? Pam. mem. Par. feffi
c0 t4sens,
Ego we ab Ocro hunc mortuum? quo pato? Pam. mefcit
Parmemo,
getantum hodie profueris mihi, & ex quamta aramma ex
traxertf.
Par. Ismo verofcio, meque hoc imprademsfeci, Pam. ego ifuc
fati' fcio. Par. an,-..
r-; agai-em Parmenonem pratereat, quod fato af�
'tt
Pam. Sequere intro Parmemo. Par. fequor. equidem plus hs
die bomi
Feci imprudens, quam fciens amte hunc diem umquam.
' Plaudite.
'.
' g-;
~ '. ' F I. N I S.
.. v..  i '  !..
' ;..-'
, r,;:
H e c y m A. $$$
Tam. Segeens, hebt gy mijn vadervandefe dingenyet ge
feyt? 82. Neen ick.T Pam. Tis oock niet nodig. Mšnt
soe! Ick vinde goet dat het niet enga, gelijck'ctinde Bly
yndig-fpeelen gemeemljck. toe gaet, daer alle man alle ding
komtte weten.T Hier fal't oms gemoeg zjm, dat, die van de
fe faeck moften weten, het alreeale weten: En die 't niet en
dient te weten, weten het niet, noch fullent niet weten.
Ba. Ia maer, ick falu moch wat feggen, omlichter tet
ven, dathet fecreet falkonnem blijven. Myrrhina heeft te
gens Phidippus aldus gefeyt, dat sy my op mijnen Eedt
heeft gelo—ft, ende d‡t sy daer ov‘r u voor onschuldich
hout.T Pam. 'T is heel g6et: ick hoop dat ons dit mede na
onfe fin faluyt-vallen.
Par. Meefter, mach ick van u welweten wat het is dat ick
desendach goets heb gedaen? oswat'et is, datgy I. onder
u voor hebt?
Pam. Neen. Par. lck heb nochtans eenig bedencken,
Ick defe manuyt den dooden doen verryfen? Waer me'e:
Pam. Gy weet niet Parmeno, wat voordeel gy my heden
hebt gedaen, ende uytwat een doolhof vam swarigheyt gy
my hebt verloft. Par. Nemaer, ick weet 'et wel.TIckhcb
dat niet onwetende gedaen.
Pam. Wel, dat fou men feggen. par. Sou 'er licht yet
zijn, dat Parmeno niet fou weten, daer den oorbacr te
schaffenis?
Pam. Volgt my na binnen Parmeno, par. Ick volga.
Ick heb, dach fonder weten, meergoets gedaen, als
veor desenmet weten, inal mijnleven, Klapt int hantjea,
f 1 N 1 s;
--
|
|
|
|
|
|
|
--
|-|
|-|
|
|
|-|-|
---|
|-|
|
|-

|-|
|-|
|
|
|
|
|-|
|
|
|-
--
:
I 5C
P. TERENT
M F R. I.
COMOEDIAS SEX.
N O T AE
Md loca qu¾dam diffici
liora-.









:


-----
.


,


.:, .

.


...
;-


.
--
. ', É.
.   






-

...
,





.



I N A N D R I AE.
TrologumL.
Imo haec eum fpes non fefellit: fed, cum putaffetid
folum fibi negotij dari, nunc etiam aliud vidct incum
bere, quod moxfequitur, malevoli Po‘t¾ maleditis ut re
fpondeat.
V Ã  R 1 s) Cujus jam gratia exolefceret,
O P E R A A B u r 1 T u R) Operam nonrete collocat.
Ratio moxfubjungitur, mom qui, &c.
C o N r A M 1 N a r 1 ) Mifceri.
A u c  R s ) Qui exemplo praeierint. '
D 1 l 1 c N T 1 a M) Elegantiam (quae nativa vocis eft
fignificatio) five diligendi morofitatem. Ita neque neglegen
tiam, quod praeceffit, focordiae vitium hic denotat, fed faci
litatem quandam, anxi¾ nimis curae contrariam. Nihil enim
minus voluit Prologus, quam aut veterem Po‘tam laudare,
aut Naviuum, Plautum, Emmium vituperare.
S P E c T A N D AE) Probandae, velut dignae, quae faepius
fpe&tentur.
E x 1 c E N D A p R 1 us) Explodendae potius.
A L 1 r x ) non placere Populo Po‘t¾ f‡bulas?
In Aa. 1. sc. I.
A m. s) Id non habitum hic fignificat per pr¾cepta acqui
fitum, ut fere; fed quamlibet induftriam, aut virtutem: uti
mox Fides adeo & Tac“turmitas artes appellantur.
C o G N A T o R u M N E G l 1 o N t 1 A) Quod ne
gligeretur a cognatis: fic Phormi. A&. z. Sc. z. ' T '
± À L i. 1 c N s') Offerens. '. t.!
' C o N bi r o R w w) Qua aimirutfi orebatur pre
tuum..
s   ) aliquassa asse; ' '. 1C
$ 1 N A N D R I A M
Sic apud Plaut. in Stich. A&. 3. Sc. 1. 2d amicam meam
aramfibo m“hi occupatum noctem: eadem Symbolam dabo &
jubibo apud sagarinum c¾mam cofui. Et paulo ante ibidem,
Amicam habeo Stephamium, eo condixi im Symbolam ad c¾
mam, & ejua confervum Sagarimum.
F A m l 1 a 1 T E R ) Ut folemus, ferre mortem fa
miliarium. Ita mox, rejecit fe in eum quam familiariter,
velut familiaris in familiafem.,
A b 1 L l o A N 1 M A D v R T E N D A ' r N j u R 1 A )
Hoc agendum eft mibi, ut Pamphilus amimadvertat, feu fen
siat fe injurium eff�, fi, nimirum, juffus uxorem ducere, re
cufet; quod quidem nondum etiam intellexerat, neque cum
ex igne fervaffet Glycerium, neque cum expoftulatum ve
niff�t Chremes. Ceterum ab illo di&um eft pro eo, quod ufi
tatius ulli. Sic Cicero in orationepro Milone, expetamdum
fuit ab illo, ille debuit expetare. Injariam vero hic non
{interpretor damnum culpa datum (qu—d fere) fed tantŸm
modo imiquitatem, qu¾ vel fententi¾ esse poteft. Sic A&. z.
Sc. z, & 5. 1. ltem in Heaut. A&. 5. Sc. z. ' ' ' '
' V e R A o b ju R c A N D 1) Vel hinc videre eft vocem
amimadvertenda minus commode pumiemdi fignificatione
accipi, cum gravius fit pumire, quam objurgare; hec ami
madvertere f‡cile, pro verbis cassigare, ufurpetur, fed fere
exemplum confignificet, quod in liberos non edebatur; jux
ta illud'Chremetis in Heaut. A&. 5. Sc.'t." Hic, ut liberos
aquom, ditis confutabitur: fed Syrum adeo exornatum,
aŠeo depexum dabo, t, &c.'  
i, f  
>u:;..;. In A&. I. Sc.. ;
., Ss M P s A. ) Ex quo nimirum Chremes Pamphilum ge
nerum abdicarat, it‡quc a Simone difcesserat, ut negaret fe
filiam daturum, Nam mihi quidem non eft dubium, quiri
gurgeslantissio, verebar; verebar femper heri
e/fttaf,
. fi o e si, s 1 c). Ncmpe quoddigum sfigc ciuersi,
Jur
IN O T AE. 33$
jurgio, non denuptijs: nam has futuras modo demum in
tellexerat.
Si v s) Aut fi.
N o N O. o 1 p u s ) Non intelligo ¾nigmata. Erat
enim Simo paulo ante obfcurius locutus, cum agrorum di
ccretamimam, magifirum improbum, partem deteriorem.
B o N a v s x 52) Ironice veterator iram & minas heri
deprecatur: fcilicet proxime pr¾cedentia wbivis me, &c.
accrbius ingefta intcllige.
In At. I. Sc. IV.
Q u 1 A c o M p o r R 1 x s s r) f. accerfi hanc jubet
Archillis.
I l l 1 1 N A l 1 1 s) Obftetrici Lefbiae in alijs potius
mulieribus quam in Glycerio jam primum paritura,
In A&. I. Sc. V.
I m M u t A t u m ) Quid ergo? Alium fˆ&um? Non
arbitror: nam conftabat fibi, & palam quidem, Pamphilus in
amore Glycerij. An potius immutatum eft mom mutatum.
Ita ex fententia Pamphili Chremes dicetur, mutato confilio,
nunc paratus filiam ei nuptum dare, quod fore credat (ubi
tandem animum a Glycerio abftraxerit) firmum ipfi virum,
qui non, ut vulgus adolcfcentum, vaga libidine difHuat, fed
conftanter amiet, quam coeperit. Sic fentiens ac loquens
Phidippus inducituf in Hecyra A&. 4. Sc. 1. Xam/ is pof
fet ab ea de repente avtllere quicum tot confuesset ammos,
[non eum homimem ducerem, mec virum fatis firmum gnata
o D s 1 E a o P r 1 u s) Ord— eft, quodss quis nunc
me roget, quid facerem /sego prius id refcuffem, fequitur re
fponfio, aliquid facerem, ut hoc me facerem. i. uxorem ne
ducerem., '..,
H uju s M 1 s 1 R 1 c o A Pamphilus rhiferebatur Glycerijd.1 A )commiferatio, qua..
P A t & i s. yu. p o x ) Revgrentia: Sic in Adelph.
T. A&. 4.
, 56o I N; A N D R I A M
A&. 4. Sc. y. Aeschinus patri confitens peccatum, tai (in
quit) me pudet.
P A u o M o M N T o) Exiguo pondere. Tota enim
haec Addubitatio ¾quilibr rationem obtinet.
V 1 M u t Q 9 s. A s F & R A e ) Subaudi alterum ve
reor..
: I G N A v u m ) Parum fortem, fc. ut vim a Patre metu
. endam fuftinere nequeam..
U t R a Q u E x s s ) Forma & ®tas; haec ad rem fa
miliarem, illaad pudicitiamtutandam.
' In A&. 1 1. Sc. I, É
S T u P e t) quafi fenfu caret. Sic Cicero 7. in Verrem
femifommis fupebat.,
Tu s 1 H 1 c) Meo loco. Nam hic fere primam notat
perfonam, quod geftus declaret.
A m P l 1 u s ) f. quam par eft. Sic Eun. A&.7. Sc. z.
Cum Thaisdixiffet ad virginem animum adjecit, rogat Por
fro Phaedria, etiamame amplius? ..;
f. J u A M v E l L E M! ) H¾c & fequentia Pamphili in
terloquentis verba, ufque ad audimumejam, accipe fic di&ta,
ut Charinus non audiat.
L 1 s r 1) Ingenui, honefti, liberalis.'
: I D G R A T 1 As- a P P o N i). i. fibi haberi gratiam; five
gratia dandi eft cafus pro in gratiam, five gignendi, id gra
tia, pro eam gratiam, quam non promereat, fibitribui.T.'
~ E G o v R o A c l u s s N s ) Jero hic &, alibi fre
<jueter eft affirmative refpondentis: ut fupra A&. 1. Sc. z.
Si. bocciwe agi, am mom? Da. vero ifue, & Heaut.
A&t 3. Sc. z. ubi a Syro rogatus Chremes, eholaudas qui
eros fallum? refpondet, Ego vero in loco. '
; :.. J
In A&t. 11. Sc..
J..:- '>.;.. I,  
" M E v 1 ) Spondendi formula. Sic in Phorm. A&:4:
.38:4-9 49, dixiff& Antipho, modo utfiat, refpondet Geta,
. fet; nae vide, ' ' T T Nus
N o T ®. 56 r
Nus q u A M ) f. te video.
N 1 s 1 v 1 d E s ) Confequens pars enunciationis fub
auditur, mihil efficies, frafra erus, aut aliud fimile, quod con
venienti voce & geftu facile fignificetur.
In A&. I I. Sc. j 1 I.
1 h 1 Ã s s E 1 N j u R 1 u s) Non ssbi imjuriae, fedfibi
videatur,. i. ipfe judicet cum animo fuo fe esse injuriumr
five iniquum erga te.
D 1 F f 1 c 1 l E s T) Ei adverfari.
N E c T u M 1 N u R 1 s ) Et eo minus tu ne pergas
itare ad Glycerium.
N e 1 s su A M M u r E r ) Ne Chremes te abdica
tum, five repudiatum repetat.
I N o p m 1 N v = N 1 E r ) Nempe, fi fenferit Pater te
abhorrere a re uxoria.
P u s R u M) Sobolem fexu indifcreto: neque enim dum
pepererat Glycerium, fed quicquid peperiffet decreverant,
tollere, quod hic fufcepturum dicit.
HA N c F 1 D ª ) Ofdo eft, obfecravit me ut darem
fibi hamc falem, qui fciret me non defrturum ss.
In Aa. I I. Sc. IV.
T E c u M c o m M u T A t u R u M) Tibi regessurum.
Id apparet ex fcquentiScena, ubi poftquam Pamphilus, fuafu
Davi, negavit in fe eff� moram, quo minus uxorem ducat,
dicitur Simo obmutuiffe; unde mšx Davus jatabundus in
fert, Sum vera? Neque enim verba commutare video
esse aliud, quam, alternis dicere, Convenit cum Gr¾co
eu‡X, 23 age&X. Sic in Phormion. A&t. 4. Sc. 3
Tria mom commmtabitis verba.
In A&. I I. Sc. VI.
AE Q u Q u I c Q u A M. N u N c ) f. ac dudum, hoc
eft mihil, Nam fupra A&t. 1. Sc. 2. Davus a Simone pro
N n Voca
36 I N A N D R I A M
vocatus, de amoribus Pamphili nihi} refponderat.
H o s P 1 r a ) Peregrinae Glycerij.
N o s t 1 n'?) Cuntantis eft h¾c vox & qu¾rentis ver
ba ad abfolvendum orationis contextum. Convenit cum.
idiomate Belgico, tveetje? Sic Eunuc. A&t. 3. Sc. 1.
requiefcere ubi volebat, qaaff, mofm'? quam laborantem in
epti mlitis orationem mox fupplct parafitus Gnatho, quass
vbi illam, &c. Vide locum.
D x a c H M 1 s o B s o N A T u s D c e M) Drach
ma gr¾corum ejufdem ponderis erat cum hodierno aureo
Gallico, & coincidcbat cum denario Romano, qui num
mus erat argenteus, Decem ergo drachmae, feu denarij,
(fi aurum aeftimes, ut olim, decuplo pluris quam argentum)
¾quivalent uni aurco coronato.
In A&t. I. Sc. I.
A A N D r 1 A E s T) Adeft ex ¾dibus Andri¾ Gly
cerij.
S i 1 c P A M PHILus). Continuanda fuerant
h¾c verba feqq. firmavit falem, Nam quod peperiffet juf
/it tolli, nifi �t necesse fuiffet ! ttt
vi & Simonis orationem. Similis locus eft fupra A&t.. fc.
D bomi. & Phorm. A&. fc. Itane patrŒ. cujus iaitium abf
que hac obfervatione non facile intelligitur.
Nu M 1 M M m M o R E s D 1 s c 1 p u l. 1 ) Mirante
Davo (& ferio quidem) fe accufariabhero, qnafi haec de par
tu Glycerij ( qu¾ is fimulari putabat) ordihanda recepifet,
nec t‡men fuis temporibus fatis opportune divififfet, Pam
philumque, Glycerium, Myfin, Lefbiam,' (quos hic difci
pulos intellige) perperam inftruxiffet; nunc infert Simo, fi
in agenda h‰c fabula non peccarit Davus, culpam esse penes
cos, quos dixi, difcipulos, qui non meminerint fuarum par
tium, quas dederat magiftef.
In A&t.
N O T AE. 563
In A&. I. Sc. 1 I.
A d s o L N T ) Adeff� folent.
P R A E c A s T o R s c 1 T u s) Aecafior perfcitue. Ae
caftor & ®depoljurandifunt particul¾, per aedem, hoc Pol
lucis, illud Caftoris.
C o R A M ) Intus apud puerperam.
Q u I D R E r r u li r) Interminati me, cum nihilo
fis veritus magis? an quid rethul eft, quid interfuit tua, ut
huic negotio te mifceres?
C R E D o N' T 1 B 1) Putas me tibi credere?
M ti t 1 R ) Ne tantulum quidem loqui, quantum fonat
nutus. Vide Hec. A&t. 5. Sc. 4.
In A&t. I I I. Sc. I.
Q u 1 d 1 s r u c?) Formula e(t ¾gre & vix tandem con
cedendi,Comicis admodum ufitata. Vide ult. fc. Heaut. qua
multum oratus Chremes denique, velut expugnato animo
veniam dat Clitiphoni: Clitipho ad rem uxoriam, diu a ma
tre follicitatus, tandem animum adjuugit.
In A&t. IV. Sc. I,
Su A u T c o M P A R E T ) Acquirat? Non placet.
Nam fi nihil aliud admififf� Pamphilum queritur CharinŸs,
non eft quod tantopere exclamet. NullŸm hic cnorme fˆ
cinus: non atrox injuria. Vulgo homines nec omnino
mali fibi commoda venanturex ‡lienis incommodis. At
que adeo viro bono accidere poteft, ut alienum cafum, in
fortunium, damnum, fibi habeat, nulla fua culpa, alicujus
boni materiam. Re&tius metiatur, affimet, judicet. Sci
licet hoc quidem extrem¾ eft maliti¾ & non nifi profliga
torum & perditiffimorum hominum fua commoda metir“ a
liemˆ imcommodis, fibique bono ducere & habere voluptati
quod & quantum alteriaegre fit ac moleftum. Dehoc
N n 2. om!
$64. I N. A N D R I A M
hominum Charinus ir¾ indulgcns Pamphilum esse autumat,
qui, cum dixiffet dudum, effugere ifta muptias malo, quam
tu adipifcrer, nunc fentegtiam inutarit non tam quod eam
amaret, quam ut ¾gre faceret fuo riyali. Vide fimilem
locum Heaut. A&. 2. Sc. 3.
P A u L u L u M ) Iunge cum demegamda.
H E u s ) Non vocantis eft hoc loco, fed conciliantis at
tentionem. Sic Eun. A&. 1. Sc. 2. & A‘t. z. Sc. 1. O
mmium rerum heae vicissitudo e$t.
H 1 c) Ubi tempus eft promiffˆ perfici.
I l l 1 c ) Cum rogantur quod denegare erat liberum.
I N v E N T A E s T c A u s A) Defenfio, feu excufatio
mutat¾ fidei..
C o N r E c 1 T ) Pro confecerit: nam praecesserat ver
fer. Sic Act. 3. Sc. 3. amjco filium reftitueris: tibi geme
Áum firmum & filia invenies virum. ` `
M m u s. c A r N 1 f x) Davus, qui me excarnificat.
C R E P u 1 t o s T 1 u M) Vide Eun. A‘t. 5. Sc. 8. Et,
Adelp. A&t. 4. Sc. 4.
Q g A R o ) Qui te expediam, aut certe rcftituam 1a,
quem accepi locum..
In A&. IV. Sc, ljI,
C o N s 1 L 1 u M q u AE R o) H¾c verba procul dubio.
funt Davi. Nempe intellige Pamphilum, dum illud qu¾
njaleo,? dixit Charino, fimul inf�ftis Davum perftrinxiff�
oculis, qui, ejus placandi gratia, non quidem ad vocem,
fed ad minas vultus parum familiaris, refpondet confilium
taro. qu H o c r c o r 1 B 1) Ad Pamphilum hanc orationem
esse inftitutam, fatis conftat. Ideoque & qu¾ proxime prae
cesserunt fortis es & quae mox fequentur, jam hoe, opus e$
Pamphili eff� omnino exiftimo.
D u M x o ) Donec redeam huc ex aedibus veftris,
quo nunc propero.
In A…t.
I, N G T ®. $;
In At, IV., Sc. V.
$ u  A c 1 N A r A m ) q. d. fubfarciwntam, ha
bentem fubalis farcinam. Nempe Davus negat (fi Ds pla
cet) puerum hunc e Glycerio natum, fed fuppofitum, five
fubditum arguit & aliundc a Canthara apportatum.
In A&. 1 v. Sc. v I.
S y c o p H A N T A M ) Quafi lucelli turpiter avidus
crfonam fumpferim legitimi h¾redis. Propric h¾c vox
delatorem denotat, qui exportatas cx Attica regione ficus
prodebat inhians delationis pr¾miolo.
D s P o L 1 A R E N o N l 1 c T ) Malim mem libet.
Nam non licere, fˆlva exiftimatione, jam dixerat; nunc, ne ab
animo quidem impctrarc ut Glyccrium defpolict.
In A&. V. Sc. I.
I l. lu s 1 v 1 T A M) Perdidi. Sic Tacitus illudere pe
cumia dixit. Ludere Otuum Mart. Ludere verba Virg.
dere operam Ter. nifi malis illuss vitam ditum �i”� im
vitam, uti Ludere im pecumiam ufitatum pro ludere dep—fita
pecunia, feu periculo pecuniae: Ita vult Chremes in difcri
men temere addutam a fe vitam fili¾.
Q u 1 D T 1 B 1 s u M) Qgid regitur ab intelleta prae
pofitione ob, Ob quid, quo pato.
' D 1 c. R 1 )' Nempe avum h¾c omnia mihi praedixiffe
q. d. Miror quomodo acciderit ut hoc ipfum, quod maxime
tibi di&um volui, modo oblitus fim tibi dicere.
In A&. V. Sc. I. '. '.
P 1 s T A T s M o N A T I ) Elliptica locutio, irato di
gna, f. vides, aut fimile quippiam: q. d. Vidcs quam pium
fcilicet & patris amantem habeam filium.
N n 3 In A&.
566, 1 N A N D R I A M.
In At, V. Sc. I V.
H A R u M) Qu¾ mox dicentur numero tres, vel tu, ve!
quod, &c.
M o N E T ) Ut fortiter doceam Simonem, Glycerium
civem esse Atticam.
I N s o l E N s) Praeter quam foles.
C o N c L u T 1 N A s ) Sic paras jungere ut, ubi jam u
xorem duxerit Pamphilus, animum tamen a Glyccrio nOn
abftrahat.'

P A R v A v 1 R G o) Cum adhuc esset parva.
R H A m N u s 1 u M ) RhŠmnus Attic¾ regionis vicus
nobilis templo Nemefis, qu¾ propterea Rhamnufia cogno
minatur.
R E L 1 g 1 o N E ) Non hic Dei cultum fignificat reli
gio, ne habtuoyia, quidem, feu fuperftitionem; fed anxi
am quamvis & nimiam curam.
D E u x o R E) Glycerio, quam poff�diffe fe ait, qua
pro uxore habuerat.
D E c E M T A L E N T A ) Quafi aureos Gallicos
fexies mille. ' Nam TalentŸm Minas continebatfexaginta:
fingul¾ Minae drachmas centenas. i. quafi denos aureos Gal
licos. ' Vide A&. 2. ' Sc. 6.
M A o 1 s E x s E) f. Urgems, aut aliud fimile.
In A&. V. Sc. V.
P u r A R E v E R u M ) Cave credas hic fubintelligi
esse. Sed verum putare eft rete putare, putare id quod res
eft, Sic fere pr¾cedenti fcena, verame hac, am falfa audier.
H o c v E R u M l u B E T) Quod fc. fequitur Ego
vitam deorum propterea, &c, Senfus eft, Nolo pugnare aliter
arbitrantibus, eg ita esse autumo & quia rebus meis condu
eit, cupio esse verum.
PR o P R 1 A e) Non quafi folis, fedperpetuo & fem-.
per s conveniant.
..
1 N
I N E u N u c H I.
7'rologum,
B E N E v E R T E N D o) Valde depravando, Ludite
nim Po‘ta inambigua utriufque vocis fignificatione.
P H A s M A) Hanc tacite Terentius, velut una litura im
ducens, arguit autorem Laviniuin ex operejam notae vitio
fitatis: qua caufa nec feorfum in ea ullum notat vitium, uti
mox in Thefauro.
C A u s A M D 1 c R ) Senem illum, qui agrum, ubi
monumentum erat, ab Adolefcente prodigo emerat, & in eo
inventum thefaurum fibi vendicabat: qu‰ propter ab hoc in
jus vocatus, a Lavinio vitiofe inducitur prior caufam dicens,
quam qui eum repctebat; cum natura prius fit accufare (quod
erat Adolefcentis) quam defendere, quod Senis.
N 1 l D D 1 s s E v E r B o R u M) Nil fefelliffe, quin
furtum fit deprehenfum.
P u E R u M s u P P o N 1 ) Vide And. A&.4, Sc. 4.
In A&t. I. Sc. I.
Q g A 1 l L u M) Militem admifit.
Q u A E M E ) Exclufit.
C A L A M 1 T A s) Nimbum, grandinem, & quicquid
calamos frangit, proprie calamitatem dici volunt; fed quo
modo Thais calamitas, cum non corrumperefegetem, fed
intercipere fundi fru‰us dicatur? fortaff� allufit Po‘ta ad
gr¾cum rgAausua quod locuftam denotat, cui conveni-
�nter afsimiletur meretrix, quod inftar locuft¾, dum cantu
&blanditijs amatorem demulcet, fegetem velut arrodat.
n 4 In A&.
36$ 1 N E U N U c H U M.
In At. I.. Sc. :
V E R u m H m u s t u) Non vocantis eft heus hoc loco,
fed conciliantis attentionem. Sic Andr. A&t. 4. Sc. 1.
E t 1 A m N s A M p L 1 u s) Sic accipe, ut Andr. A&t.
Sc. I. verba Pamphi, etiamme amplius tibu cum illa fuit
charime?
` N 1 H 1 L: n A m Q u AE s 1 v 1) Sedulo fum hoc per
COntata.
M 1 N 1 s v 1 g 1 N T 1) Singul¾ minae (. i. graecorum
librae: nam ex u¾, Mina procul dubio eft fa&um) contine
bant drachmas centum, pretium aureorum Gallicorum de
cem: unde min¾ viginti funt quafi ducenti coronati. Vidc
Andr. A&. 1. Sc. 6.
In A&t. I I. Sc. I.
I N s o M n 1 A) Numeri fingularis hanc esse vocem,
qualis imedia, feqq. fatis arguunt, ac maxume quidem illud
vigilabˆ laffa. Nam fi vigilabit, quomodo Infomnia
(imagines infomnis occurrentes) illum hor(um adigent?
H`o c p. lu s p A c 1 e s ) Tanto plus tibi efficies ad
miferiam.
In A&t.. Sc..
S T u L T o 1 N T E L L 1 G E N s! ) Repete, quod prae
cefsit, quid prassat! Neampefuftinui haec fic diftinguere, ci
tra ullius (fateor) codicis authoritatem, nec audaci¾ culpam
deprecor, fi ufquam alibi fimilis conftru&io apud bonos
Authores reperitur, $tulto intelligens qnid interef! Nam
Imperfonale quidem imterefi nominativum habere non po
teft: ut Perf˜nale fit, alia erit fignificatio. Si tamen fic
fcripfit Terentius (quod temere non eft statuendum, cum fic
diftinta probc c—fiflet oratio) infolcns & non imitanda
locutio.
H o c
i
1.
-
|
N O T AE. ' ' 569
' H o c A D o v = N 1 r 1 N m E N r e m) Sc. fic ex
clamare & quod jam dixi, dicere. C¾terum, adeo hic (ut
alibi faepe) peculiarem habetufum ad conciliandam attentio
nem & pr¾parandos audientium animos ad excipiendum a
liquid magnum & notatu dignum. Sic mox ego adeo pri
mue hamc umvemi viam.
P A N N 1 s A N N 1 s QJU E) Annofis & veteribus pannis,
quos Gr¾ci egxw vocant.
I s T 1 G s N E R 1 ) Parafitorum, qui alienum cibum ca
ptabant rifum movendo & plagas patiendo, unde Plauto pla
gipatide appellantur.
D 1 s c 1 P l 1 N A E) Se&tae.
E x 1 P s 1 s) Philofophis.
S u M M u M S u u M ) Lufus eft in ambigua fignificatio
nc: i;t, qu¾ non tantum accufandi, fed & gignendt
cafus este poteft, & exponi porcorum. Nam dixerat Gnatho
certum eft mebulonem ludere.
S E x G   s) Hybernos fcilicet, quibus mi
liti, tanquam a militia otiofo, Athenis verfarilicebat.
In A&t.. Sc. I.
P R A E u T H ujus) Praeut erunt ea, qu¾ hujus ineptif
fimi hominis rabies dabit.
FA c s 1 s) Formula modefte imperantis.
A N P o T 1 u s H A c P A T 1 ) Repete, quod pr¾
cefit, flagitium eff?
N u N q u A M D E F u G 1 A M ) Nunquam negabo me
authorem fuiffe & pro meo in teimperio coegiffe ut faccres.
'In A&. I I I. Sc. I.
UT s 1 N T o RATA ) Ut gratiam mihi concilient.
Sic Heaut. A&t. z. Sc. z. cum gratum mihi esse potuit,
olui.
Qu A s 1, N o s t 1 n'?) Laborat infulfus Miles, dum
vcrba quaerit quibus inftitutam orationcm abfolvat (id figni
N n 5 ficat
`.--;
57o I N E U N U C H U M
ficat haec particula mofim?) fuccurrit ergo affentabundus
Gnatho, & mox quod deerat fupplet. Vide Andr. A&t. z.
Sc. 6.
Nu L l o R u M A R B I T R o R) Ambigu�, Nullo
rum extra te? an omnino Nullorum Ita negaverit Thrafo
nem esse hominem.
M o R D E R. E c L A N c u L u M ) Coram jaciebant
di$teria, quibus oblique me petebant.
E r L 1 B E R o) Liberali & ingenuo? Non placet.
Nam tametfi revera peccabat Thrafo, qui, obfcoenum illud
jaciens ditum, honeftis & caftis auribus parum, parcebat,
non erat tamen partium parafiti ferio Regem fuum repre
hendere. Sed foluto & effremi potius interpretor, quod &
magis convenit ei, quod praecefsit imprudemti.
P u R G o N '. E G o M E ) Sis ne mihi author, ut me
pÊrgem de Pamphila?
Sc 1 N ') Particula hoc loco deprecantis arrogantiam
fuggerendi confilium, de fibi ipfi videatur plus fapere, quam
Thrafo; quem quidem vult monitnm, fed velut memorem:
ut manifefte arguunt ultima verba hujus fcenae.
In A&t. I. Sc..
B E N E r E c 1 s T 1) Laudat Thais opportunum Par
menonis adventum cum donis adeo invidendis Thrafoni&
Gnathoni, qui futuri mox erant arbitri.
T R E s M 1 N A E) Quafi triginta aurei Gallici. Vide
And. A&. 2. Sc. 6. '
® T A T E I N T E G R A) Flore ¾tatis illibato.
In A&. I I I. Sc. I I I.
et o 1 1 m u s) Convenit inter nos.
D E s x M B o L 1 s E s s E m u s ) Ederemus, vivere
fmus, convivium agitaremus, de eo quod quifque contuliffet.
' D A T I A N N u 1. 1) Arrh¾ l6co.
In A&t.
N o T ` $7
'!
In A6t. I V. Sc. IV.
M A I. E c o N c 1 l 1 A t E) conciliare eft gperali
ter quovis modo parare, comparare; hoc loco, pretioŠcqui
rere. i. emere. Ita Eunuchum hunc Phaedria male conci
liatum dicit, quod illum talem emiff� poeniteat.
C o L o R E M u s T E L l 1 N o ) Ut in medio relin
quamus retne, an fecus Menandricum illud Á¿ÉÐÅV ÁÀpaz
intellexerit Terentius; id quidem fatis conftat notari hic co
lorem ingratum, triftem,&afpe&u foedum, fic fortaffe di
&um quod lentigines, quibus Eunuchi fere faciem afperfam
habent, ad muftel¾ colorem quam proxime accedunt.
In A&t. IV, Sc. V I.
Q u A s 1 1 s T u c ) Supple, credendum fit mihi.
Q g 1 D E s t) Quid te m‰le habet? Nam illud ehem fic
pronunciarat Chremes, ut fatis oftenderet fe follicitum dc
pudicitia fororis, quam audiebat apud Thaidem esse in domo
meretricia.
Cu m M o N u M E N T 1 s) Quibus agnofcipoffet Pam
phila.
A d s u N t) Monumenta.
C A P E ) Dum hoc dicit Thais, tradit Chremeticiftel
lam cum monumcntis.
/ In A&. 1 v. Sc. VI I.
P R o H 1 B = o 1 N q u A M) Supplendum ex interro
gatione Thrafonis tuam me tamgaa. Id calore praeceps ado
Iefcensimprudentius dixit, cum negaffe debuiffet eam Thra
fonis esse, potius quam prohiberene fuam tangeret: unde
mox Gnatho, fuo more affentans militi, fpeciof� fatis in
fert, hiefe furti alligat.
In At.
-
572. I N E. U N U C H U M
In At. V. Sc. l.
T u m p o v. A s 1 s t H o c ) Hoc infert Pythias ex
vejis Ch¾re¾ dicentis & ipfum fe nunc amarc Thaidem.
i d 1 p s u m ) Odiofe Pythias hoc verbum Ch¾reae re
petit, quafi fidem derogans autumanti fe pudere hac vefiein
3utum in Publico confpici a Chremete; cum iaterim non
puderet Virginis, quae intus fedebat lacrymans confciss‡ ve
te, quod innuit mox fubjiciens, virgo vero.
In A&. V. Sc. IV,
A M o R M) Hoc eft, (quod mox ipfe fe explicans di
cit) virginem quam amabat.
C A R 1 s s i M u M A M E R T R I c E) Cujus a
vara meretrix fa&ura non fuerit copiam, nifi immani pretio.
C o N f s c 1) Conciliavi, effci ut potiretur.
L 1 o u a R 1 u N r) Belliflimum quodque eleganter
carpunt. Nempe huic contrarium eft, quod in altero com
mate diciturvoremt.
I l l u v 1 e M) Sic legendum esse, non ingluviem, facile
arguitur ex oppofita, mnnditie, quam foris prae fe ferre di
&tum eft.
In Aa. v. sc. vi.
A N p o e N r T E B A r F L A o 1 T 1 1) Non fˆtis ma
gnum videbatur: Sic Cicero tam diu te Cratippum audire
športer, domee p¾niteat quantum proficias.
Py. V E R u M) Poffit hoc non minus confentane� Par
menoni tribui,& fic legi. $i quidem issus impune habuer&:
veram realdam hercle.
Tu ja w p n d s b 1 s) Emphafis e‰ in vocabulo
jam: nam opponitur ry iwdiem. Caeterum mos erat Roma
nis, ut fervos male meritos ad trabem f�fpenfos virgis caede
rent. Hoc cft quod Pythias pollicetur Parmemomi, cam
dicit
N O T ®. 573
dicit pemdeb&. Ita Sofia Plautinus in Amph. meque ego (in
quit) hac nocte longiorem me vidiffe cenfeo, miff item unam,
verberatus quam pepemdi perpetem.
In At. V. Sc. V I 1 I.
Q u 1 o E s T?) Liceat haec verba Thrafonis perfonae at
tribuere, cui (ni multum fŠllor) multo melius conveniunt.
Nempe vultu & geftu Gnatho (voce utique non aufus, ne
parum esset Gnatho ) mirari fe oftenderŠt hunc tam facile
mutatum Thrafonis animum. Igitur Thrafo quid efi? f.
quod miraris. qui mimua huic ego ferviam, quam Hercules
Omphala?
F o R s c R E p u E R E A s A) In Graecia obtine
bat olim, ut fores non introrfum, fed in viam publicam ape
rirentur. Itaque exiturus quifque intus fono, feu crepitu quo
dam praemonebat pr¾tereuntem, aut forte prae fšribŸs in
Publico stantem, neab impulfadeimprovifojanua l¾deretur.
Vide Adclph. A&t. 4. Sc. 4.-,
Hn A&. V f. Sc. I X.
G A-u D o) Haec tibi eveniff� exfententia. Gratulan
di formula, quam fimul data dextra aliufve hujufmodi geftus
commendaverit.
V o s t R u M. T A. m su: p s; r $iu M), Tantam. veftram
perbiam.É.
'. E t s N i M, s;. N. w. L 1 s  t a) Plus hic dicitur
quam in pr¾cedente commate, libemter viv‰ cum illa, quo
fimpliciter fignificari dixerim, Phaedriam gaudere convi&tu
Thaidis. Nunc & bene (; i. laute, ut infra accipit memomelim)
libemterstit, convivia agitas cum quadam lubentia, feu
libidine, quam habcs in dclicatioribus a&proindc cari9ribus
cibis.. ci; oi: j.. ' ' ' '..,
S u P p E D 1 t A R E ). Sufficere, ssappetere, Sic Cicero.
in Ofc, parare ea qua f�fpedttamt; & adcwltum, & ad vi
&faem.Et Plaut. in Afid, g slamore aere 4aeo labori fuppe
alitare.;
1 N
574
I N H E A u T o N T I M o
R Ll M E N I.
7'rologum.
E c u 1 s 1 r M 1 R u M ) Ae hoc loco prohibentis
eft, vel, fi mavis, deprecantis, q. d. wolite miraru. Non
cnim hic caufˆ finalis denotatur ejus quod mox fequitur, id
primum dicam; quafi quod primum dicet collincet ad hunc
finem, ut definant mirari fpetatores cur partes femi Po‘ta
dederit qua fumt adolefcemtuum. Nihil minus. Hoc enim.
fe pofterius elocuturum recipit, qua caŸfa fe venifTe ait; &
eloquitur quidem mox cum dicit.Oratorem esse me voluit,&c.
I D P R I M u M D 1 c A M ) Id non antecedens hic re
fpicit, fed quod continuo fubjungitur, ex integra Gr¾ca, &c.
Ita facil� apparet hunc five Oratorem, five Prologum non
alio ordine perfequi quodinftituerat, quam propofuit, tam
etfi id nonnullis interpretibus videatur.
E x 1 N r e G R A G R AE c A) Aliter Andria, qu¾ ex
duabus Menandri contaminatis fata eft, ut ibi dicitur in
Prologo.
Du P l E x) Alias al adferunt caufas, cur haec comoe
dia duplex dicatur, quarum nulla mihi fatis probatur. Ego
exiftimem non ob aliud duplicem dici, quam quod nunc
etiam latina fit fata, cum fimplex fuerit quamdiu tantumex
tabat gr¾ca.
Ex A R G u MN r o: s I M P L 1 c 1) Hoc notat ve
lut huic comoediae peculiare, cum Andria, ali¾que contami
natae ex duplici argumento fint fat¾..
S E P H I c A c T o R) Ego, qui hujus orationis a&ti-,
onem, feu pronunciationem.
r A N T u M P o r E R r T)' Cavet Orator, ne videatur
bi arrogare quod Po‘t¾ crat, a quo hanc orationem com
pofi-.
pofitam profeffus, fibi duntaxat ejus feliciter pronunciand¾
laudem affe&at.
V E T u s P o E T A ) Lufcius Lavinius, cujus jam apud
populum gratia destorefcebat, quantum novus PoetaTeren
tius inclarefcebat; itaque per contemptum vetus hic dicitur.
S r u D 1 u M M u s i c u M ) Synecdochic� fcribendi
comoedias intelligitur, cum alioquin omne litterarium stu
dium vocetur muficum,& certamima mufica apudSueton lib.
6. cap. 11. tum oratorum, tum poetarum commissiones.
A D E s t E A E Q u o A N 1 M o ). Hatenus pro
Poeta dixit Hiftrio, habitu Prologi, nunc fuum negotium
agens, fibi fui laboris partem minui poftulat filentio & ¾qui
tate fpetatorum.
S t A r a R 1 A M A G E R E) statariam hic intellige
cujus atus quietiories funt ac minus turbulenti; opponitur
motoria, cujufmodi mox defignat, cum dicit me femperfer
vua curremr, iratus femex, &c. Abioqui stare etiam dicitur
Comoedia cum filentibus & faventibus fpetatoribus tota
peragitur, Vide Prologum Hecyrae.
I N u T R A M Q u E P A R T E M) In utraque comoe
dia & stataria & motoria.
A D o l E s c E N t u l. 1) quorum fc. opera in hac & als
fabulis agendis utar.
In A&t. I, Sc. I.
V 1 R T u s t u A M E) Audi Tyro. Accufandihic ca
fus non regitur a facit, fed afequenti ut momeam, quod ¾qui
pollet infi“itiv¾ orationi. Sic mox in eadem hac fcenafae
zze ut fciam pro me fcire. Similis locus eft initio 3. Sc.
4. A&us, quem vide.
a t s N 1 m M E) Prolepfis, cui mox fequenti verfure
fponfiofubjicitur.
, T O p E R 1 s H 1 c F 1 a t ) fc. nifi ego (fic Chremes
fub perfona Menedemi loquitur) ipfe manum operi ad
. mQ Vcam.
P of
; s IN HEAUTONTIMORUMENUM
P oe N 1 r E T ) Parum videtur. Sic Eun. A&. 5. Sc. 73
Unde labor mom p¾mitemdus, qui nemini levis & exiguus f�
cile videatur. ' ;.
Q u o D 1 N o P E R E) Ordo cft, ss fuma- im fervis ex
ercend‰ id oper¾ tu¾, quod confumis im opere faciundo, plura
ga.
V E L M E M o N E R E ) Metonymia finis pro medio.
Senfus enim eft, fic cxiftima, me h¾c tecum loqui, vel animo
docendi, vel ex te difcendi aliquid: unde mox fubjungit,
Si refum eft, quod facis, ego ut faciam, fi mom eft te ut de
ferreat/7z.
Q u 1 P l A B o R 1 s) Aegritudinis in animo, aut cor
dolij, quod premis.
N o L L E M) H¾c vox eft poenitentis & quocumque mo
do dolentis. q. d. vellem nom esse, five doleo tuam vicem
Sic Cicero 1. de Offic. Majores noftri Carthaginem? Nu
amamtiamfunditus fu$tulerunt: mollem Corinthum. i. vel
Iem non item Corinthum fic deleviff�.. Ita in Adelphis fa
tisfaciendi habes formulam, nollem fa&um. i. vellem non
fˆtum.
S c 1 R E H o c v 1 s) Jam dudum velle fe Chremes o
ftenderat, fedv‰ illud emphafinhabet, q. d., Menedemus,
itane obftinat� operam das, ut hoc, quod ego celatum cu
piebam, ex me cognofcas. Quare Chremes mox paulo
modeftius, ne odi—fus videatur percontator, hac qua dixi
caufa.
T A M g R a v E s. H o s) Intellige rafiros: hos enim
Menedemo ereptos ponderabat.
N u L L A. A d o).deo infiguem habet ufum ad con
ciliandam attentionem. Vide Eun. A&t.. Sc..
FE R s P R T u R B A T o ) Fere pro vehememter hic
mihi omnino accipicndum videtur, ut fera dicitur Labor,
feram frigae. Nam certe exaggeranda erat haec pertur
batio.
L E c T o s s T s R N E a E) Difcubitorios; fequitur
enim mox carmam apparare.
Su M
N O T At. 577
z, S u M p T u M x  c  n t) Ita plerique &odices
& re&tius meo quidem judicio, quam, quod nonnulli praefe
runt, viHum. Scilicetfumpsw nativam hic fignificationem
pbtinet, denotatquesst; ationem, feu modum: cui op
ponitur quaflae, in illo Oeconomico pr¾cepto, mefumptae
quaftafiat major. Caeterum exercere verbum eft var ufus.
Nam & fervos dicimur exercere (ut fupra) & tauros, & agror,
& odia,& pacem, inquibus omnibus eadem eft hujus vocabuli
vis, qu¾ mihi non videtur commodius exprimi quam verna
cule, ˆm atie, ofgaemde houdem. Exercere ergo f�mptum eft
hoc agere ut fumendi atio duret; hoc eft, quotidiano la
bore pr¾ftare, quantum in vitum cultumque corporis con
fumas.
® D s s: m s R c o m Q u A s 1) Sic malo, quam
ut vulgo legitur, imfcripss ades mercede. Non enim merce
de domus unquam infcribitur, aut infcriptam fuiffe ufquam
gentium credibile eft; fed litteris quibus tantummodo con
ftet venalem esse, non, quanti fit vnalis. Unde Plautus ae
des hafce venales infcribit li/terit. Igitur mercedem accu
fandi &afu junge feqq. & intellige non laboris, aut oper¾ (ut
fere) pretium, fed vaforum,Îferyorum, an
cillarum, ¾dium, & omnium adeo a Menedemovenditarum
rerum (ita Cicero pr¾diorum Mercedem dixit) quod cum
fe co‘giffe dicit ad quumdecim palemta accipe fummam hans
fuiffe, fecundum Bœia: um, aureorum Gallicorum, quafi no
vem millium. Vide Andriam A&. z. Sc. 6. & 5. Sc. 6.
D 1 o N. Y s 1 A) Bacchanalia, feu Liberalia.
N 1 L o P u s F u 1 T) H¾c Iqquitur Cbreumes reverfus
ex ¾dibus Phani¾.:
In A&. I I.: Sc. I f.
A s f u T u R A M H o D 1 E) Mox, ut alibi f¾pius: uti
& pr¾terito tempore pro modo accipitur. Vide Phorm.
A&t 2. Sc. 2. '. '..
E s s = r, A w P 1 1 u 8) Sic dissingue. Nam ampli
O o pro
578 IN HEAUTONTIMORUMENUM
procul dubio referendum eft ad invitatum. Neque ehim
Chremes neglexerat invitare Menedemum, fcd nunc, rcver
fo filio, ampliua imvitatum velit.
Q u I D R L l i Q u i? ) Quid reli&um, quid omif
fum, quid praeteritum eft in illo ornando & beando?
P A R E N T u M 1 N j u R 1 a E) Querel¾ filiorum de
patrum iniquitate..
P a u l o Q u 1 E s T H o M o T o l R A B 1 l 1 s)
2gi hic pro quomodo, aut quemadmodum accipio, ut fenfus
fit, Quemadmodum homo fe poteft paulo tolerare, ita pa
rentes nolunt fuos filios crebro,&c. Oppofitio horum paw
lo & crebro notanda, ut omnia fint planioria. Caeterum to
lerare fe frutibus agrorum dixit Cornelius Nepos in vita
Attici: & equitatum tolerare fali‰ & temerˆ radicibus ar
borum Caefˆr. Atenim offendit etiam illud qui. Quidfi
quia fcripfiffe Po‘tam fufpiccmur? Certe nif”vera h¾c eft
letio, aut proba h¾c noftra interpretatio, notanda erit hic
infignis, ac nimis dura Enallage Numeri,&, Parentes, qui ess
homo paulo tolerabilˆ, dicendum, esse pofitum pro qui f�nt h—,
mines paulo tolerabiles,. i. aequi, ut qui a fils tolerari pofsint.
Sic fere accipiunt interpretes. Sed quid erit illud paulo? quo
modo Auferendi cafus? An pro aliquo modo accipies? At
qui parentes qui nullo pa&o funt tolerabiles, quid hi? Ve
lintne fuos filios crebro fcortari& convivari? Mihi qui
dem quanto magis cogito, tanto prior explicatio, quam de
di, arridet magis. Iudicet Le&or.
S c o R T A R r c R E s R o) Emphafiseft in voce cre
&ro: q. d. Po‘ta, parenyes fuis fils non omni fcortatio
ne (loquitur ex genio loci, ubi ata eft h¾c fabula, & il
lorum temporum) non omni convivatione interdicunt, fed
frequenter exercere h¾c non finunt: volunt fugs filios
paulo fe tolerare, & modico voluptatum ufu esse con
tentos,
-
C o o N o s c E N D 1) Ufitato in re judiciaria utitur hic
vocabulo, appofit�: nam paulo ante patres imiquos dixerat.
jadices. Eft autem Iudicis prius caufam cogn—fcere, deiw
fcn
N O T AE. 579
fententiam ferre. Clitipho vero Iudicis fe fˆ&urum of
ficium dicit hactenus,  ut cognofcat & exquirat P
tum fil, fcd mox veniam daurum, fcu gratiam dcliti fˆturum.
".
a.
R E R u M s u a r u m s A t A c 1 T ) Laboris & cu
rarfm ex fuo amore, perinde atque ego ex mco, habct
fatis,
R c s E s T) Haec Latinis formula eft detrectandi
refponfionem ad id ipfum, quod qu¾ritur, s ufitata quibus
h¾ret aqua, neque occurrit quid confentane� refpondeant.
Vide A&t. 3. Sc. 2. & Plaut. in Mercat. A&. 1. Sc. 3..
T u M q u o D d m E 1 R E c T e E s T ) Quotics
Pacchis fibi dari aliquid possulat, nihil aliud invenio, quo
refpondeam, nifi unŸm illud rete, quo di&to, uti nihil Pla
nc promittebat, ita nec denegabat quicquam.
, R L 1 1 o 1 o) Cautio. Caveo unic�.
'In A&. I 1. Sc. I.
A N 1 M u M E x A u g A n T) Videtur hic amimw,
ut gr¾c� non raro 9 vuÀV, pro dolore, aut quavis animi per
turbationeaccipi; nifi malis, quod nonnullus cenfet, exami
geant legi, ex 2. con. pro examgamt, '
In A$. 1 I. Sc. I I.
: ' r;

' S E x w o s s s c  1 M u s) Gr¾ca haec eft locutio
gla, ÐÔÃV, Þ¹ÃË e&.
N o N o P o R T u 1 T k E l 1 c t a s) fa&um ˆ no
bis nequiter, qui eas reliquerimus: ratio fubjungitur, quia
portami quid rerum & vefperafcit. Nonenim h¾c refpon
fio eft ad verba Cliniae €é unde Antiphil¾ ‡nt ancil
lae. Sed ita fervi inter fe fermocinantuf cum nondum Cli
niam, aut Clitiphonem vidiffent, quod planissim� arguit ver
fus 15. $ed video eccos, quos volebam: ` ` T.
O o 2. V I
38o IN HEAUTONTIMORUMENUM
v 1 D N' t u) Malim ad animumhoc, quam ad ocufos
referri: nam relit¾ a fervis mulieres tam prope non erant,
ut agnofcpf¾ po{fent, nedum quod g rerum: (e‰
Cquod mox dicitur) errabat Cliniade verbisSyri..
TG R A T u M) Meronymic� gratum dicit, quod gratiam
ipfi patris conciliaffe poterat. Sic in Eun. A&. 3. c. 1.
N u L la M a L A R e) Non ceruff‰, non fuco. Mss.
codices & al veteres habent mulla malum re. ita malam ess
maxullam, graeca conftrutione, ut doleo caput.
A u D 1 E N D u M H R c l m e s t ) Hic iterum ob
turbaturus erat Clitipho, quod geftu pr¾feferebat, nifihoc
di&o Clinia repressiffet.
v E R A c a u s A e s t ) Hac petendaex finecenae 3.
A&.3.
Q u o d b o N 1 X Junge cum eo quod fequitur poft in
terlocutionem Chitiphonis & Syri, datur, modoswere alum
licet.
V E R u M H E R c s 1 s T u c E st ) His verbis Cli
tipho refpondet ad illud Clini¾, quod boni datur, fruere mo
do, dum licet. Mox fe rurfus ad Syrum convertit.
F a c T u R u M E s s ) Infinitiva haec oratio regur a
verbo fcire, quod inclufum eft particulae fcilicet, Vide A&.4.
Sc. 7. & A&. 5. Sc. i.
E a D s m Q u ) f. via, vel ratione (fic apud Plautum fae
pe) nifi mavis arte, quodpraecefsit.
H o c Q u a M 7 c R A T 1 s s 1 m u m ) Affentior s,
qui legunt qu4m gratissima: retineo tamen hoc, quod illi
delent. Nempc caufae eft Ablativus, pro ob hoc, five hoc
ata.
p. C u R r r 1 n s) Iam ruentemjn amp- lexumi BacÉ
chidis Clitiphonem morabatur Syrus. 
in A&. 11. sc. V.
Ex li i t u s c o m M o D o ) x bon materianitc
denotat, fed fimilitudinem; ut alibi, tam ammum ex asime
fpeta
.:É ,
N O T AE.' g&
fe”avi mee, Nec compararem pra aeqweram accipien
dum, fed judicarem, effimarem, metirer exponeadum, Nos
enim id i Antiphila iagnopere laudanduni, fiutilitatem ca
piat ex utilitatibus Cliui¾, five amatorisfui uatur commo
dis: id qu¾vis poterat, vel meretrix. Sed amoris non vul
garis erat argumentum, id demum fibi judicare commo
dum, quod illi ex ufu efRt, mcommodum, quod fkcus. Vi
de Andr. A&. 4. Sc. i.
H o. c c 1 N M M 1 s E R u M) Ordo eft, wom licere
me miferum hoc ingemia (. i. mulielc tali ingenio- pr¾dita,
five fic morata) frui, meo modo; uti fc. ia aimum induxi,
ut cum illa ¾tatem agam?
In A&t. I. Sc. I.
P 1 r 1 s s A N D o) Fi�la vox ad exprimendum fonum,
quem edunt, qui, probandi gratia, pauxillum viniore per&
ptum mox per primores dentes elidunt.
Hn- A&. 1 I 1. Sc. I I.
R s c r E) Particula detre&antis refponfionem ad in
terrogata, utfupra A&. 1. Sc. 1.
N‹ nu  t 1 m ) f. formofae erant mulicrcs: affer“
tatur eaim SyrusSenilaudatori temporis ati, fe puero.
E j A) Sic exclamat Chremcs mcdius approbanti, impro
bantique ditum Syri,
FA c 1  à w) ut agedum, adefdum & fimilia..
N un q u A w c o M mio D 1 us ) Haec fecum loqui
tur Syrus, digreffo jam domum Chremete, qui cum intcr
°sfilio ingerenti manum in finum Bacchidis, continua
increpiturus cum producit foras.
Q u o D 1 l L u M f A c E a E) Quo illum esse anima
crede, ut amori pudeat indulgere, fub tuis, aut aliorum
oculis.
Qy 1 1 s  V w A t) Audin' quid tuu$ di
Q Q 3 �At
58. IN HEAUTONTIMORUMENUM
cat pater? Viden' quam merito te culpet, ut ego frussra te
praemonuerim?
R 1. c T E s A n E) aut Clitiphonem re&efeciffe, periro
niam, aut fe re&e dixiffe, ferio dicit Syrus.
P s R g 1 N') Meo patri fponte fŠtis indignanti affentiri,
& afTentari?
U N a A c c E D u N o 1 ) An ulla honefta eft ratio,
qua te amantibus tertium velut arbitrum adjungas?
A T q; i 1 N u N c H s a E) Ab hoc ipfo tempore.
C l 1 N 1 A M o R a T) Cur non affentiar s qui legen
dum hic cenfent climia orat mult¾ funt caufae. Primum
Syrus, hunc mendaciorum contextum evolvens, dixerat ini
tio, hoc vide quod imceptet facimua. At fi Cliniam ip
fum orantem hic facimus, videfis caetera hujus fcen¾, ni
hil invenies quod inceptaffe dici poterit Bacchis. Dein
de quid fingit Syrus petere Cliniam? Nempe ut fibi de
tuir Antiphila. Atqui jam afsimulabatur Bacchis apud
Chremetem amica Cliniae. Qupd fi ergo Antiphilam ab
illa quocunque praetextu petit, fufpetus erit Bacchidi tran
flati amoris in ipfam, quam petit. Ita merito non con
fentaneum hoc videbitur Chremeti commentum. Tum
autem qŸa fonte pofcit Clinia mille nummis (atque il
lis ne repraefentandi quidem) eam quae avar¾ meretrici pro
mille drachmis arrhaboni erat reli&a? Satis enim conftat
drachmam Atticam fere aequivalere denario Romano, cu
jŸs nummus feftertius quarta duntaxat eft pars. ' Neque
audiendus eft hic quidem, qui nomina pretiorum hinc inde
in alienas fedes imimigraffe autumat; quafi mutuum, quod
Bacchis dederit anui Corinthi¾ fit mille nummorum, pro
quibus hic mille drachmas Clinia polliceatur. Nam (ut
taceam non facile ferendam hanc verba, contra fidem omni
um codicum, tranfponendi audaciam) haec fane opinio faci
Ie refellitur ex verbis Syri, quibus (fub finem A&. 4. Sc. 4.)
ˆ Chremete poftulat, fiomie Bacchidis, argentum, pro quo
arrhabgni datam ei finxerat Antiphilam md‹o agnitam. Si
nim id mille duntaxat fuere nuihmi, unde reliquam Syrus
prae
N. O T ®. y8;
pr¾ftiterit fummam, ad mille drachmas, feu quas fibi pro
miff“s dicit (A&t. 4. Sc. 3.) Bacchis, decem mimiam, quod eo
dem recidit? Na‰ Mlina continebat drachmas Atticas, five
denarios Romanos centum. fuit id ergo ( ut obiter hoc ad
dam) argenti pretium, qua{i aureorum Gallicorum omnino
centum. Vide Andr. A&t. 2. Sc. 6. & A&t. 5. Sc. 4. Videor
mihi eviciff� non legendum hic Climia orat, fed Climiam orat
Bacchis. Nunc caetera videamus ad hunc locun, quo nefcio
an alius apud Terentium fit obfcurior, illuftrandum.
I l L A M 1 L l 1) Antipbilam Clini¾.
P o s r T A M E M D a T u R A M) f. dicit, nempe ‰
fc rcpigncrandum, nein fervitutem venderetur.
M 1 L l E N u M M u M) Scilicet, uti fperari vix poterat
pauperculam Antiphilam, quae lama ac tela vitum quaerita
bat, unquam mille drachmas (quanti oppignerata fingebatur)
reddituram; ita curaturam tamcn, ut ex diurno labore fu
peresset, unde mille paulatim comparceret nummos, fioc eft,
mutui quadrantem, Ita dodrantem reliquum fibi, aut An
tiphil¾ in fuam gratiŠm, condonari poftulat. Nifi forte hic
pro nwmmum legere liccat drachmarum (quod nonnulli vi
detur, citra tamen ullius Ms. authoritate) aut reftrita mmm
mi fignificatione ( quae fua matura eft generalis) ad jam di
&tum numifma, pro mummum intelligerc liceat drachm¾,
Quodfi horum utrumvis detur, paulo erunt omnia planiora, '
neque aliud finxerit Syrus voluife Bacchidem, quam fibia
Clinia repraefentari illas mille drachmas, quibus oppigncrata
dicebatur Antiphila, poftmodum eas Clihi¾, fui cxpigne
randi caufa, redditura.
IP o s c 1 t) pro Antiphila, velut emenda, pretium Clinia
pollicetur, quantum petebatur, five profitetur fe paratum hac
conditione accipcre Antiphilam. ' Cui aliena videtur haec
fignificatio verbi pofco, videat diligenter Plauti in Mercat,
A&t. 2. Scenam tertiam & quartam.
' E r P o s c 1 t q u 1 D E M ) Miratur Chremes hanc
Clini¾ f‡cilitatem in pofcendo, & rcr Bacchidi pollicendo: unde moxprSeytriuusm, nimis obfequen.
O o 4 D u
334 IN HEAUTONTIMORUMENUM
D u s I u m N m 1 D s r? ) Aut mirandum in Amato
fe Atque h¾c quidem eft proba (ni fŠllor) hujus loci in
terpretatio. Ego quideri Šliam meliorem meditando affe
qui non potui. Expendat lc&or.
In A&. IV. Sc. I.
Sy. S 1 s 1 c s t f A c r u m b o m 1 N A) Liceat
hic hon accedere viro Do&ifsimo, qui Softratam hic facit
confitentem fe fuftuliffe natam puellar, legens. So. Sic eft
fa&um. Ch. Domin': Nam mox plan ait Softrata fe ex
ponendam dediffe; non fuftuliffe igitur, aut aluiffe.
I g N o s c s N r 1 o r ) SubaŸdi /”t. Tamto sst igno
feentior. i. pronior ac facilior ad ignofcendum.
Ch. Q y 1 D E A N A R R AT) Malim h¾c esse ver
ba Syri, adnrantis quod dicebat Softrata, quam Chremeris,
rogantis quid dicat åntiphila: alioqŸi mox Softrata parum
obfequenter inarito refpondet. Nam pergit dicere, unde &
quornodo na&a fit hunc annulum.
I P l u s s p 1 q u a M v o l b) Id prima fronte ab
furdum videtur: nemo enim fperat nifi qŸod cupit fieri ve
rum: ergo r� fei referad Antiphilam: volo, intellige mihi,:
aut Clitiphoni. ' ' '
In A&. I v. sc. 1 1 I.
p w e s M M 1 N A s) Obfervet Tyro hunc accufandi
afum regi a nullo quidem verbo ex preffo, fed ¾quipol
lenti: nempc fi ˆ me deceperit, idem eftac fi dicat, fi non
alederit. ' t
: E t i A M T c u m H 1 c) Etiam pro adhuc accipio;
nifi malis affici illud fequens hic. q. d. Non ergo tantum
apud Chremetem, fed etiam hic apudMenedefium mihi,
tecum erit negotium:
In A&t.
|
N o T, ae,: 585
in Aa. 1 V. sc. iv.
E o e q u o d v o L o) Intellige de fallacia, quam Mc
ncdemo fe intendere Syrus apud herum fimulabat.
In A&t. IV. Sc, V 1 I,
F A M 1 L 1 A M) Rem familiarem, facultates. Sic
A&t. 5. Sc. 1..
S c 1 l 1 c E t D A r u R u M) Notet Tyro infinitivam
hanc orationem regi a verbo f; ire, quod inclufum eft parti
culae fcilicet, q. d. fcire licei, planm, manifeftum, certum
eft Cliniam amic¾ daturum esse, quicquid ad aurum, ve
[tem ali‡que, per nuptiarum caufam p“randa, abs te petet. fir
mat enim Chremes, quod jam divinans dixerat Menedemus,
id amica dabitur. Sic (upra A&t. 2. fc. 1. fcilicetfaturum.
; infra A&t. 5, fc. 1. Continuo injeciffe verba Dromonem
vilicet.
In A&. V. Sc. I.
E c o M N o N r A M) Iam compertum habet Me
pedemus Bacchidem non Clini¾, fed Ctiphonis esseami
cam; Ideoque ridet Chremetem, qui foris fapiat, domi
defipiat.
H o c M 1 H 1 P r A s t A t) Eo me fuperat, ut fc.
ejus stultitia me nomen quidem invenerit: in hunc enimfen
fum redeunt quae mox dicentur.
G R A T u L A N D o) Operofe gratias agendo, velut
olim infigni parta vi&oria Romani Imperatores Trium
phantes afcendebant in Capitolium Iovi Opt. Max. caeterif
que Ds (ut ait Livius) gratulaturi.
1 1. 1. 1 c G n A t u s c s s a r) Nempe apud Mene
demum, ubi tamen Syrus negaverat (A&. 3. Sc. 6.) fe diu
cum Clititiphone in—raturui, & jufferat adeo herum ope
riri dum exirent.
; O o 5 D x o
;86 IN HEAUTONTIMoRUMENUM
D R o M o N v M s c 1 L 1 c E t ) Sic diftingucndum.
Vide quae notavimus in A&t. 4. Sc. 7.
FA M 1 L 1 A) Res familiaris five opes ad fuftentandam
familiam. fic A&. 4. Sc. 7.
V E R E a D r A s r R o s) Nempe Menedemus raftros
ceperat, pr¾terquam res ejus adhortabatur; fibi autem dicit
Chremes hac fil proterviaadraftros rem ver� redituram, fci
licet impofita necefsitate opus faciendi ad tolerandam vitam.
E t i D 1 N o R a t u M) f. tunc erit. i. nullam tibi gra
tiam conciliabit apud filium, cum videbit te non volentem,
fed invitum & amicorum precibus expugnatum ignofcere
demum. Vide At. 2. Sc. 2. cam gratum esse muhi potuit.
In A&. V. Sc..
U B c u 1 p E c u 1 T) Ordo eft, ubi per te mom licuit
nmihi dare tibi, cui primo decuit.
I N r E l L ss G R E P o s s u M ) H¾c verba studio
fic traxiffe Syrum intellige, ut Clitiphoni anxiam injiccret
curam cogitandi, quid `tanto conatediturus esset Syrus,
qui animum ejus hoc pa&o praeparabat ad illud admitten
dum, quod ipfi mox fuggeftum cupiebat.
. N o N A B E r 1 T l o N G 1 u s ) a vero mea conje
&tura; five prope adeftcum illud comperics verum, quod
ego fufpicor.
S 1 c E s T ) Poftquam Veterator aliquandiu tacens, ve
lut cogitabundus, fufpnfum habuit Adolefcentem, erumpit
(fi Ds placet) in hanc vocem, Sic eft, fc. ut mihi in mentem
venit,
S u s p 1 c 1 o N E M Q u AE R E) Exquire ex illis re
&tne hoc fufpiceris, anfecus.
S y R o N 1 1. g R A T 1 a E) Duo argumenta dat Sy
rus cjus, quod paulo ante dixerat rete /ibi in memtem ud ve
niffe, de movenda hacfufpicione: unum petitum a commodo
Clitiphonis (qui quo magis omni fpe ferit dejetus, eo fa
cilius patris fibi c—nciliatŸrus fit pacem) altcrum afuo, $ig
pc
fperet, fi Clitipho uxoremducat, ab illo fibi aliquando gra
tiam relatum iri, tum pro obfequio in amore praeftito, tum
confe&a per hoc confilium pace. Sic enim (ni multumfal-
lor) accipienda funt haec verba, haud fcio am Syro mil gratia,
ut fenfus fit, Credo Syro aliquid fore gratiae, five fperavit
(quod dixi) reddendum beneficium, five gratia nomine veni.
am intelligit, fibi deprecante Clitiphone dandam, utieve-.
niffe exitŸs fabul¾ docct.
In A&. V. Sc. I.
T a M 1 N E p T u M ) Confilium notat exhaeredandi:
Clitiphonem, cum omnia fua bona doti dixerit Antiphilae.
S i c E R 1 r) Comperics rem ita esse, ut dico.
R E M, c u M v 1 D A s, c E N s E a s) Proverbia
lis locutio, qu¾, applicata ad rem pr¾fentem, fignificabit ex
vultus illa feveritat poffe cemfer“, five aeftimari rem. i. ani
mum Clitiphonis, nunc eo ipfo ferociorem, quod fubditum
fe&anobis alienum fufpicetur.
In A&. V. Sc. V.
Q u 1 d 1 s T u c) formula eft aegre & paulatim conce
dendi, in hac quidem fcena (ut alibifaepe) bis ufurpata, &:
Chremeti, qui precibus fuorum vi&us veniam dat denique
filio, & Clitiphoni, qui vix tandem adducitur, ut animum
ferio ad rem uxoriam applicet.
IN A D E l P H o R u M.
A
Trologum.
N ejo r E w P A r M ) Quafi furtum feciffet
Terentius, cum locum in Adelphos fibifumpfiffet ex Di
philifabula, pr¾terituma Plauto, qui camlatinam ssa,
y.
$se I N A D E L P H O S
S´ ´ A P o rh N E s c o s r es) Latiae Ûomaneries.
tes, dicebantur qui tanta religione: mutu¾ amicitiae fef� de-,
voverant, ut non modo dum viverent bona malaque juxta
tolerarent, fed etiam parffato libenter morerentur; adeo ut
uno amicorum mortuo, alter necem fibi confcifcerct. Vi
de C¾farem 3. lib. de Bello Gallico.
D r PHIL1) Diphilus praeftamtissimus fuit inter Gr¾
cis Comicus, coaetaneus Menandri: ex hujus comoedia, mo
do nominata, fuam Adelphos (ne quid erres) Terentius non
fecit; fed unum duntaxat locum transsalit. Alioqui Me
mandri haec eft x4i. Contaminata igitur & h¾c eft ao
ssri Po‘t¾ f‡bula.
IN P a 1 M A f A B u L A) Inprima parte fabul¾.
I w s c u M) Inta&um.
R s P a H N s u M) Vclut efgaretra“um; nam f�
gerat h”c locus Plautum.
In A&t. I. Sc..
R o d A s M E u s 1 ) Qrdo eft, rogam me quid triplˆ
fm? wbi mobi aeftimum/et? Nempe hunc fibi velut fu¾
trifiria authorem fibiconfpe‰umdari geftit, in ipfumrpo
tius, quam in Micioaem, evomiturusiram, quam adveniens
colkgeras, als atqueais narrantibns qu¾ defignarat.
si ss s & r u s p e.) Sifuiffet olim unde, fecissemus.
E x c L u D t u R f o R A. s) Ab avarameretrice, qu¾
non facile amatorem, a pecunia inopem, admiferit.
Q u 1 o 1 s r u c) Aegre concedentis, ut jam aliquo
ties notatum eft.
C u M P l A c o ) Cum in animo habeo eum placare,
nonobfequor (quo pa‰o alius ingen homines fietifolent)
{ed adverfor & deterrev.
In A&t. I L Sc. I.
O s s x c x o p o p u t a r e s ) Haeema fieri i‡ de
anum videtur, quod, velut jam fa&am, pr¾cedenti Demsea
mar
M ' O T iE.  58
narravit, ratione (dicas) pr¾possera._ Verum fecusfe res ha
bet. Nam fores Aeschinum'effregiffe, & Pfaltriam eripuiffe,
ille modo intelle&um, mox ad Micionem detulit: fed nunc
inducitur Leno pone fequens abducantem eam Aeschinum &
inclamans ad ¾des ufque Micionis: quod manifeftum eft ex
verfu 13. ubi jubet.®schinus pr¾ire Puerum & aperirc fores,
non Lenonis, unde, fed Micionis, quo (ut poftea apparebit)
deduta eft Pfaltria. Interea temporis de s qu¾ in domo
meretricia erant gefta rumor (lentum enim erat hoc ncgo
tium, remorante identidem, quantum poterat, Lenone)
pcrvagari civitatem & ad aures perveniffe potuit Demeae, at
que hinc ad fratrem deferrijurgium, dum illi funt initinere,
&, priufquam ad ¾des acceff�rint, abfTe Demea,& ad forum
ixiffe Micio.
O r 1 o s E c o N s 1 s T E) Amoto omni metu iftic ma
ne, dum puer aperit forcs. Nempe h¾c dicuntur Pfˆltriae
bi adhuc a Lenonc metuenti & trepidanti..
, F i D s o P T u M a) Pra: standi (c. quod vel pollicitus,
vel minatus fuero. Sic Phorm. At. 5. 'Sc.7. de vereba
minime nos adfarerem quod recepissem femel? Hea, qam
a quanta hac mea est pauperta�, tamen curavi wnam hae
qaidem, ut mihi essetfdet.
' N o 1 l M A 3 T u M) Vclim non fatum, fati me
poenitet. Satisfaciendi formula.
H E M s R. v 4 ) Iftum tibi a Parmenone colaphum:
ita infultantis erit vapulanti lenoni. Si tamcn Parmenoni
di&um malis, ferva pro Ûfrva accipiendum, & innuentis
elit, ut pugounngerat.
A s s R. o) In libertatem: undc viadices libertatis af
fextares dicebantur.,.,
s E X AITc a tis A) lite, qu¾ contineat a&io
nem libertatis,.. É
, ',' In A&. 11. Sc. 11.
&at b-g�4 +4- v <iwr ) vetereseodices
habcnt, quod, fancintellctum, in eundema redibitfenfum.
_ (nefj
`.
É,
59o 1 N. A D E L P H O S
{nempe ufquam accipe pro im aliquo loco, feu numero) Qua
fi tu vigintiminas alicujus facias.
S i t. s A T I u s. P. E R D E R E ) Ex anim˜ delere
fpcm hujufce pecuniae unquam adipifcendae.
In A&. f I. Sc. 1 I I.
F E s r 1 vu M c A p u t ) Si Clitiphonis h¾c funt
Iverba (cui omhes quos ha&enus vidi codices, tribuunt) AE
schihŸs denotabitur, quem fefvum dixerit caput, ut alibi fe
fae dies homin�, qui feftum & l¾tum diem attulerit: alro
gui, fi statuere liceat h¾c Syrum interloqui, ipfe intelligetur
Ctesipho, qui, infolenti gaudio & hyperbolica fratris fŠŸda
tione, rifum debeat audienti Syro & jocum per q�em dicat
feffivum (ut alias lepidum) caput! ',' ' T 
A c c E D o, ut) Pedibus eo in tuamfententiam. So
' lebant enim in Rep.Romana olim Senatores, quibus cenfen
dijus nonerat, fuo loco relito tranfire, five a‘c‘dere adeos,
..
quorum fententiam approbabant.
TU r M l 1 u s j 1 c A s) Nove P, hoc loco caufam
efficientem denotat, fubintelle&o qua, prt qua meliae di
ea. i. quia me veris & folidis rationibus vincis. Quid
fi dicamus Librariorum vitio excidiffe illud qua? Metrum
enim fic conftabit.. '
:;.. f.
] Pretium, neque rem ullam intercesse illa, aut me im
dignam, experiar Geta,
Ge. Quid iftuc? accedo ut quae meliw dicas. So. tw
quantum potes,    ,   É.
Abi, atque Hegioni cognato hujus rem omnem narra-.
.
to ordine..
Ûerte hunc esse genuinum hujus loci fenfum, vel inde vide
re eft, quod dehinc nihil difputant Softrata & Geta, fed
confilium rem omnem profr adj mox cxcquuntur abeunte
ad Hegioncm Gcta, ' ' ' ' '..,.
' In A&.'
N O T ®. $9r
In A&t. I I I. Sc. I.
A T Qju E H E R c L = H 1 c) Malim atqui. Nam
cum dixiffet Demea fe ex Syro refciturum, ubfeff�t Chiti
pho, ex re ipf‰ incidit fcrupulus, quifpem illam minuit. Hinc
cpanorthofis, cujus nota rc‰ius dicatur Difcretivum atqui,
quam Copulativnm atque.
N u N Q u A M) tantum negandihic adverbium, fine ulla
temporis confignificatione. Sic A‘t. 4. Sc. 1. & 2. Phorma.
A&t. 2. Sc.
N 1 l v 1 D 1 1 A E t 1 u s ) Neminem unquam laetio
rcm. Sic Cicero quid nobis duobaea laboriofiae?
In A&t. l I I. Sc. V.
V E R o A M p L 1 u s ) Saepe vero eft affirmativ� re
fpondentis, atque ea fignificatione, eft modo Poft pofitivum
(ut Andr. A&t. 1, Sc. z.& A&t. 2. Sc. 1. Heaut. A&t. 3. Sc. z.)
Modo Praepofitivum, ut hic apparet.
R e o t o: F 1 E N T) Acerb� fatis pr¾cedentia He
' gio ingesserat, ac fimuf abiturus tergum vererat, veluti fub
iratus, quod nihil planius quicquam Demea refpondiffet, fed
tantummodo fe fratrem conventurum: itaque Demea eum
revocat & prolixius pollicetur.
D E F u N c T u M) Notet Tyro verbum defungi hic, &
alibi, quanquam deponens, imperfonaliterufurpari.. '
In A&, H V. Sc, I I.
E R R A v 1) Errorem fimulat Veterator, qui nullus erat:
nam cum plan� fciret non esse pervium, ludos faciebat feni,
quem ut hominem rufticum nefcire id putabat.::.
I N s o l E) Iunge r poretˆ. Nempe Veteres vel in
fole, five (ub dio, vel in umbra, fivc fub te&o, pro anni tem
peftate, convivia agitabant.r
U 8 1 P o r E r r' s) In quibus le&ulis: accubantes
genio indulgeatis.
3 3 In At,
392, I N A D E I. P. H o S
In A IV. Sc. I.
sui 1 r A u A N t) Emphafis eft in r ifa, fe ut
tu fecifti, qui Pamphilae negotium ageris mccum expoftu
lafti.
P l A c A b 1 l 1 u s) Magis idoneum ad placandurh. Si&
Phorm. A&. 5. Sc. 8. mofmet imditare placabilia erit.
In A&. I V. Sc. I V,
A c E, m 1 r r o) Utrum confilium indicandi fratrem?
Imo metum, ne, fi Softrat¾ rem omnem aperiat, fiat palam.
Sequentiafacile hoc arguunt.
H A N c r M ) Stuprum dicit Pamphilae illatum.
P x o p 1 t N s c 1 o Q u 1 s) Mirari forfan alicui in
mentem veniat Aeschinum pr¾ foribus stantem non vidiffe,
fimulac aperirentur, quis egrederetur. Tenendum igitur eft
in Graecia (utique Palliat¾ funt Terent comoedi¾) pafsiom
id obtinuiff�, quod olim M. Walerio Romae honoris ergo
fuit conceffum, ut non introrfum, fed in Publicum pulfae fo
res aperirentnr: ita prius esse, qui aperiret, quam quis esset
videri potuit, cum interme‡iaobftaret jaaua, quandiu non ro
ta patbat. Hinc etiam fatum eft, ut crepare passim apud
owicos fores dicantur, priufquam patefcant. Nempe in
tusfqpo quodam, aut crepitu exiturus pr¾tereuntem, aut for
te in Publico prae foribus stantem, pr¾monebat, ne ab impul
fadeimprovifo janua laedoretur.
In A&. 1 V. Sc. v.
N r H 1 L. e N 1 m. c o M M E N T A ) fic diftinguo.
Nam emim pro fedpofitum (ut hoc loco) fere eftpraepofi
tivum. Sic Phorm. A&. 5. Sc. 9.
. H u 1 1 1 1 N c v N 1 R s T) Veteres codices hime
lime h‰beat, qu¾ fi verale&io, fignificabitur alicumde. Sed
jam dcfignatus erat (™ Ds Placct) locus uade cxpc&aretur
cogna
1
: N o T, 593
.
;ognatus., Huc igitur malim, nempeAthenas, illinc M ifto
$ i c u M $ 3 i).CcŸiffc‡lido alicŸfide ab
exiliumi quaefivifti tibi
In A&. IV. Sc. v st:
N o N. M A L 1 M Q u 1 D E M ) f. non fa&um, f�d
., cum infe&um fieri non pofsit, ¾quo amifho fero; in quam
fenrentiam, hanc oratioŸern perfequitŸr verf. zo.
N E Q u E e s T ) aliquo abjicienda.
In: A&t: V. Sc. I.
! A Mff. f E P u L 1 r.) iNimirum exiens.., Vide quae
fupra notavimus in A&t; 4. fc, 4.: É
N u N c D E M u M ) Cum, ipfe Miciojam, dixerit ve
um hoc esse verbum, quomodo rogat,Demea a nunc de
mum hgc fit natum?. Scilicet, non paffis fuit Micio ante
hac Aeschinum a Demea curari, quali h¾c gratio tunc non
dufh esset nata,. qua tameniMici™ nunc, dum fget, pur
gahdifegratia, utitur.' ' ',..., É..I.
¡¡ I M 'P� N E f A c = R H u 1 c.) Nempe qui, liberali
ingenio pr¾ditus qu™vis tempore ad officiuši reduci pofsit.
I l l 1 N o N) Qui pbaturae yitiQfjtatem quacumque
licentia abutens in pejus rŸar.
. S c 1 R E E. s ri w 1. 8 R p M), Ess, pro licet accipe, vel
datur. Scilicet vult Micio ea in his dŸobus adolefcentibus
jesse figna, unde facile cognofcas liberalem, c9rum ipdo
$ilem, ob quam nonnihilipfis indŸlgerliccat. ''''
i-:.-. fl.: i, É
..-In, A&.V., Sc. IV.,.,
, s gi & E R B A s, N s c 1 A s ) Intelligas tene
' fcijff�‡te. ` ' ' ¡   . [Sj 'i'v 1 x 1 r, s i, 5, 1), Qujd? fiji; n6n als? Quo
I, ggdg igitur vitat in c9fivivs egiffe dicitur'Ego quiŠem `
Jœpig“o mire, fuo afbitrŠtiŠ�ipio Nempe uxšrer hun
. p,  quam
$94 1 N A D E L p H o s
quam duxerat, liberos nongenuerat, quibus confulendiahi
fhus & nccefsitas modum feciff� f�mptuum poterat. '
N a T u M A x 1 M u s) Qu¾ h¾c (dicas) ratio? Ešhe
minus illius refert rem perire (ut Pcriculpm fit ne aliquando
defiat) quod natu fit maximus? Nonne 'potius hanc ¾tatem
decet profpicere ne defit? Ego fic exiflimo cogitare De-.
meam, fuo jam fpatio prope decurfo, facile in illud, quod r
liquum esset vit¾, fibi fore fatis, fed juniores mancrc, qyae
metuenda fit, egeftatem. É-
In A&. V. Sc. VL I.
D 1 N u M E R r 1 l l 1; B a b y l o ) Mult¾ funt
& variae admodum Interpretum fuper hocloco conje&urae,
j Letoris judicio permissis, dicam quo nihil mihi vi
etur fimplicius ac minus contortum. Credo verba h¾c
fuifTe Micionis (odiof� nunc a Demea, ei velut infultan
te, repetita) quibus ille aliquando, in fumptum nimis fˆ
cilis, a foeneratore (cui Babylo nomen. fuerit) viginti mi
nas Aeschino, aut cui debebat Aeschinus, annumerari juf
ferat: ld ergo dicere Demeam hoc verbo f¾pius dehinc o
pus fore, ubi, traduta hac omni familia, damno non levi au
&tus Micio graves admiferit fumptus. '..
t,.. '.:,!
' In A&t. V. se. v 111...

Q u B'? Q u 1 D E g o ' D rc A M) Verba funt De
me¾ fecum loquentis, & meditantis fibi novam comitatis
laudem, Micioni aliam exercendae liberalitatis materiam:
unde mox de Hegione in mentem venit.
N o N M E u M 1 1. l. u D v e R B u M) Non volo id in
fme quadrare ut dicar ad rem im feneta attentior. Atqui
hatenus quidem Demea culpam hanc non fˆtis afe amovt,
cum non de fe largiatur, fed ad largiendum tant�mmodo
adhortetur Micioem. Ideoque mŠgis confentanea vida
tur oratio, fi, pro mom, liceat mˆnc fŸbfituere. Nunc meum
illua!
N O r ®.. y5
illudfacio verbum i. nunc eo utilibet adverfum te, utimihi
dudum id objecifti., Unde mox velutinfultans Micionifub
jicit Demea, fuo/ bi gladio humcjugula.
In A&. V. Sc. IX.
C u M f 1 D S c o r T u M) Meretricem quae&fidi
bus canat. '
G A u D = o) Non hoc, quod gr‡tiasagit Syrus; fed vox Š gratulantis eft adeptam ei libertatem, ut mox Aeschinus,
go.
I $ T o c v 1 1 1 u s) Nullum mihi eft dubium, quin his
' verbis neget Micio fe expetare, ut mutui, fi creditŸm fue
rit, quidquam reddat. Satis id apparet ex refponfo Aeschini
& mox ipfius Syri firmantium fidem. Floccum igitur, aut
aliud quippiamtale oftendens ifioc vuliw, (. i, nihil) rcdditu
rum dicit. v
. "''.  r A.
I N P H o R M I o N i s.
:', u. .   ....
ri jn..--I-

. $p lo . t.1.' si''..
!!. '... 70 gt{/?L., 2.:  c.):
iu::
', ,, <>,. li.. '.-''.:-:i- ';É}:
C R v A M v 1 b a ) Nemp per fur—remi: fic per
quietem dicimur videre, quod fšrrihiantes nšnvidemŸs,
fed videre nobis videmur.
S T E T 1 T N o v A) Pera&taess tota, cum primuma in
fcenaminferretur.
' Q ti 1 a P R r M A s ) Ratio cur-Latinis Phormie haec
' ibula vocetur. Nam cur Gr¾cis z Aydi&¿, vcl (ut
corrigit Donatus) Ezri˜ &ÄÊÀm dicatur, eft alia: quod ni
mirum Phanium, agente Phormione,Antiphoniadjudicetur.
A d P o E t ATM A c c E ss E ra T) Poetae affenfe
rit, faverit.
;
' U s 1 s u M uis);Cum daremus Hecyram.,.
.. i:;:;:. P p 2, ài.;.'.. É In A&t.
,
;: ': ~,
59 s.,. i N, P H O R M 1 o N E M.
É '. t
... ' ;-,.,. i
In A&t. I., Sc. I.
`,
I p u t c o N 1 c w w) Pendet a pr¾cedenti ad me
vexett. '-
-> DedratNso.) Demenssum apud, Gr¾cos diurnum
fervis dabatur choenix. i. frumenti libi¾ tres, unciae qua
uo& {emiz: Mcnssruum vcro Romanis quaterni m—d,
eu libraùceatuni;& quartuor: c�m bcffe: qu¾ quidem ho
rum atque illorum ratio fere eodem redit, Diurnum hic
+fiteiligendu�icenfco; non tantum quod palliata haec fit co
ÅÂÃdi yifed quia dixit anciatim; lgntui cnim fit refiduam
feciffe: fingulis menfibus unciam. Mcnftruum dicit Plau
tŸs in$tipha, A‰w. SV, ÊÛÁubi Antipho cum, fervis expo
f�laasi vosŸaemimuå, (inquit), 44 mensshae petere dmen
fum cubum, qui mumae memuhifta, quodfato opus e$t, facere
im adibam.
F R 1 E T u R M u N R E) Utique grave ei erit dare;
it‡que hocimœnere velut malo ac damno hjactabitur.
f N 1 r 1 A B u N T ) Initiare eft offerre Ds circa cujuf
visrenitia. De Puero ergo hic di“um denotat religioneni,
five c¾remonias quibas reli&te Ia‘te materno & cunis, ini
tium erat fa&urus edendi, bibendi & in le&to cubandi; fub
quod initiwm Athenienfes fuos infjptes Gergri & Libero:
Romani, deabus Eduli¾, Potic¾ & C�b¾ offerbant. }
, > i.,...
In A&. I.. Sc. I I.,,
.;;-3, $ rr. t.-
a I tilizcrisimis m. isiE: N g A T), Emino hoc foco nihit
inihus qu‡m c‡ufale ess,ssd adverfatiyhym, profed, etiam alibi
Ÿlitatum; qua tamcn fignificationc fere pr¾ponitur.,Vide
Adelph. A&ti4.'5c; ao.; ds;:.. i.,.,É.,.,‚
~is Sic R 1) A ME D i c a M) o Graeca eftphrafis ˆxwv aye;
4X litem intendere.. si. it..
N 9 s $as: itit);. Degregenossq., Yerba fnim
' h¾c funt adhuc Phormionis, qu”cum intimus et Anti
Pho
N O T AE. 597
.
', '. É; 3; { i‡b..
phoni, non poterat, non etiam Phanio, ubi abhoc dedu‘t‰
eff�t domum: itidem esse aimcus.ior, m, nrr,, n,..-. r,..1
tP' A b A g o G u si 1. 1. Le'}:-Servi, qui heriles filiosia
scholas deducebant atque inde domum reducebant, Paeda.,
gogi diccbantur  &a&. t, sta hic perjosuin,
Ph¾driŠ; qui Cithariftriam dŸtabat... s I ',;,
  :.-.-. ,
In At. I. Sc. I V.
A u f E R m 1 H 1 O P o R r = r) oportet hic materia
liter eft accipienddm, Dixerat enim Geta facere oportet;:, id
corrigit Ph¾dria & mutat dicens, imo impera quid faciam
quo fe paratissimum oftendŠt, quacunque ope pofsit, Anti-
phoni auxiliari.     ';. É a: É;
' t N f N s i o 1 1 s) Affentior s qui authoritate Ms. co
dicis im fubfiajs legunt, q d. in fecundo agnœnc:. feqq.
id probant:
.
 '.:   f;:.:. i:;..;,
In Act. I. Sc. V..
-- ';'
V t x T A N D e M): Subaudi me momimat. Expe&ave
rat enim Geta, ut fe, velut huic rei caput, in primis accu
faret. . ' ".,.'
T = v 1 v o)Lex erat Athenis, qua cavebatur ne filio
familias, vivo etiam patre, mutuitantiquifquam �rederet: qui
credidiffet, petitioncm dc haberet.. É I i. i.3:. É
In A&t. I I. Sc. I,..; t.
o s c  ) Mihi nullum eft dubium, quin h¾c
Getae verba continuam, orationem, conftitŸant, obfecro te,
1m te fyes ess, tu impulifti, fubveni. Et illa yicif$im, si rogi
tabit. eccere, quid /? reddet? /“c opinor. Phormionis,nihil
fnnus quam rfpondentis ad verba Get¾, fed {ccum cogi
tantis;& confilium quaercntis, quo mox inycnto fubjicit,
cedofenem infirm� mihifunt in corde confilia,:Caeterum
 --.,.,.. P. P. 3..;-:.,.,.,. haec
396 1 N P H o R M 1 o N E M
h¾c duorum tantum non fimul loquentium oratio, de fce
na fimul exaudiri potuit, verum, ut etiam legenti opportu
h� repre(entetur, neceffˆrio fic interciditur. VidË&.;.
Sc. 1. & Andr. A&. 1. Sc. 2. & 6.
S 1 R o G 1 T A B 1 T) unde cognata fibi fit Phanium.
E e c r E) Sunt qui acere legant, ut fit jurantis per ¾
dem Cereris, uti ®caftorper ¾dem Caftoris. Alioqufi com
ofitum videri poteft ex ecce rem. Succifa nimis haec deli
vox, proinde obfcurae eft fignificationis.
Q u 1 D s 1 R s d b E t? ) Wolct recipere mc Pha
nium?.
S i c o p 1 N o R) Eludam fenem.
I N N s v u M ) Compedes & vincula hic fignificari,
quam quidvisaliud, malim, & illud quidem feorfum vinculi
genus, quo alligabantur, qui in fervitutem als tradeban
tur. Declarant hoc feqq. Em, umquam mihi imjuriarum aa
alifi fcriptam dicam? & mox, ducemt dammatum domum.
Sic A&. 4. Sc. 4. In mervum ibut.
G R A T 1 A M) Parafiti Reges vocabant eos a quibusa
lebantua Ita Antipho rex crat Phormionis.
In A&. I I. Sc. o
Tu H o c A c e, st) Antiqua exemplaria ex recen
{ione Riv habent aget: unde probabilem fequor conje&u
ram eorum, qui hanc vocem fic dividunt age, ff.
V 1 D E A s T E A t Q u E 1 l L u m) Verba funt Ge
tae aut convitiantis, aut male precantis Phormioni, qui mox
perinde regerit, abi im malam crucem. Dixi comvitiamta, fi
'fcilicet refpicias verba proxime pr¾cedentia, virum im vita
9ptimum; fenfus erit, Vide ut tu fis talis, qualem te ais vidif
f$ illum, hoc eft, vir optima: quo pa”o per confequen
tiam negabitur Phormionem jam eff� virum bonum.Ó Sin
, Geta notavit, quod paulo ante di&um de ipfius paupertate,
illud videa no� imperantis erit, autsmorientis Phormio
bem, fcdmalcei precantis, & optantis, ut fe videat ¾que mi
fcrum
|
N o T Ae. 599
fcrum & ab omnibus reli&um, atque ipfum Stilphonem
fe vidiffe dixerat. Utrovis modo accipias,'fiatque hoc loco
eft fimilitudinis.
D I c R H o D 1 E ) Hodie hic pro modo accipe,
ut alibi futuro tempore, pro mox ufurpatur. Vide Heaut.
A&t. 1. Sc. 2.
, T u t E 1 D E M m E l 1 u s) Suftinui dividere, quod
in omnibus codicibus eft tute.. Nec audaciae crimen depre
cor, nifi fenfus alioqui fatis obfcurus, fic fiat planissimus.
Nempe te auferendi eft cafus, ut Andr. A&. 3. Sc. 4. qwid
me nunc faciam pro de me. Dixerat Demipho Antiphomern
prohibebo domo. Ûx fententia crgo Phormiofs idem de feft‡
tuerit p9tius, ut fc. fe domo prohibeat, eamque filio & novae
nupt¾ faciat vacuam.
In A&. 1 1 I. Sc. I.
O M N s v o s A M o) Vobis omnibus gratiam ha
beo. Sic A&. 1. Sc. z. cum Davus bona fide mutuum red
didiffet, refpondet,Geta amo te. & Cicero ad Att. Lib.I. Ep. i.
cum Hermathenan abipfo miffˆm, & alia m—x, fcq. Epi
ftola, figna haberet gratissima; multum te (inquit) aswama.
In A&. 1 I I. Sc..
S u o, s u A T, c A p 1 r 1 ) Nimis infolenter (quod
nonnullis placet) fuo pro illia (i. Phaedriae)pofitum dixeris.
Optim� Muretus, ut Gr¾cis i; zÓÃÉ?Ë, fic Latinis fuo ca
pi formulam esse autumat mal� precandi, Non igitur im
petro a me ut dubitem, quin horum Antiphonis verborum
ic fit fenfus. Metuo n Leno aliquid struat, aut machi
netur muli, quod quidem precor, in fuum ut rccidat caput;
H A R 1 o L Ë R E ) Accipe non Imperandi, fed Indi
candi modo, pro incerta dicˆ & fidem quae non mcrcntur, ut
folent Harioli,

P P 4..: o, N E
gcs, I N P H O R M 1 o N M
N = q u E, A 1 1 A AN r 1 f'$$.
Ph¾dri‰ fibi hoc mŠlum tŸnc non eff� obje&ur m Anti
pho aliaoccupatus esset folligitudine? Imo queratur potius
�ffe obje&um tam intempeftive. Naih hoc ninus Ahtipho
ei oper‡m pšteft dare, quia alia cura diftinetur, eihpe de hu
pts fuis parum firmis. | Sublata igitur diftin&ign, jŸngo
h¾c neqje alia & fic conftruo, ut qŸerŠtur Phaedria;
esse obje”um hoc malum, c�m Antipho non alia (. i. eidem)
E‰dein (inquam) fc. ex amo
re. NŠm ha&en�s�na erat utriufque folficitudo, fi caufŠm
vides: qŸanquˆm diverfimod�, hic copia, ille ifišpia labora
5at. Cui, haec noftr‰ interpretatio non fˆtisfˆcit, Šcccdat.
f�ntentiae Vixi Doti, qui pro veque legit aeque, fˆtis pro
babili conje&ura: qu¾ Ie‰io fi vefa, fefus cft per fe pfŠnus,
& qu¾ fequuntur magis opportuna. Nempe fi Ph¾dria, qui
fuam ¾rumnam longe graviorem autŸmŠt, Antiphonem la
fia cura aque occupatum dixit; id non potuit quin fimul
cŸm quoŠŠimmodo ferftringeret velut iniq�um f�ˆ f˜rtŸnae
interpretem, it‡que ei occafionem daret regeretidi, ah, quid
flud autem ess Phadria? fc. quod rhe accufas.
Nun Q u 1 b H 1 c c o N f E c 1 T) Ecquid Leno cum
iliquotrinfegit de Pamphila?
N E Q u ET E g o. N Q u s T u) f. patiemur. i. afcie
tmur magnopere hac amoris diftraŠione. Ludi enim hic mi
hi videtur in ambigua fignificatione verbi patior, quod pro
fimere acceperat Antipho: aliter Leno, qui on finere tantum
conftituerat horum amorem diftrahi, fed ipfe adeo diftra&i
onis erat caufa, cum Paniphilam vendidiffet.
V R u M 1 H as c) dies, qu‡advenit is, qui dat, ne
nue lacrymat. 
N o P u D E T v A N 1 T A T I s) Accufat Antipho
enonem vanitatis, quod fidem fefcllcrit, nec expcÀarit illam
pm pr¾ftitutam diem.
In A&. I I I. Sc. I,
TA s I v s x o: D 1 c) hic verfus mihi videtur aut hoc,
aut
,
N O T AE. sor.
aut nullo loco habendus, tametfi in codicibus plerifque o
mnibus poft illa Get¾, eamus ergo ad eum ocyus, invenitur,
Nam quomodo jubet Getam Phaedria ire mgnitum Phor
mionem ut pr¾fto fit, fi jam dixit Antipho esse eum pr¾fto?
Tum autem conftat ex feqq. non pr¾miffum Getam, feduma
mox iviff� cum Phaedri‰, fi quidem in itinere fe pollicetur
narraturum, quo pato argentum fit quaefiturus.
In A&t. I V. Sc. I.
H A N c c o N D 1 r 1 o N e M) De nupts filiae, quam
in Lemno fufceperat. Vide Hec. A&. 2. Sc. 1. Ita Sue
tonius de O&tavio loquens, jam follicito, poft obitum A
gripp¾, de collocanda rurfus filia Iulia, mult� (inquit) com
zlutionib¾ circumfpetˆ Tiberium elegit.
M e s x c u t i A M) Malim excutiat, fe, uxor. i. dili
genter inquirat ecquid veftibus ablaturus tegam. Sic Qujn
til. excufferunt patrem, &3 aurum im ssam ejae imvemerumt..
N A M E G o M, o R u M ) Sub voce meorum ea
potifsimum Chremes intelligit, quae videbantur ejus, nece
rant tamen, quia duntaxat uxoris nomine pofsidebat. Ita
Chremes esse fibi omnino nihil, nifi ex dotNaufiftrat¾, fi
gnificat.
In At. I V. Sc. I.
T A l E N T u M M A G N u M ) Id o&oginta contine
bat minas, aliud iminus tantum fexaginta. Vide Andr. A&. z.
Sc. 6. & A&t. 5. Sc. 4.
I N N E R v u M) In vincula. Vide A&. 2. Sc. 1.
A-r R A l 1 E N u s c A N 1 s ) Hunc interpretaban
tur homines fuperftitiofi fignificare paratum moechum.
A N G u 1 s P R. 1 M p l u v 1 u M) Is veneni habebat
omen, quod conjux mifceret conjugi.
G a 1. 1. 1 N AT c.E c 1 N 1 r ) hoc fit accipiebant quafi
futurum fignificaretur, ut maritus, virilmperi˜ dejetus, u
xorimorem gereret.,
P p 5 M s
c, I N P H O R M I O N E M
M v 1 d ) Affeverandi& fecuritatem fpondendi for-
mula. Vide Andr. A&. z. Sc. 2..
In At. V. Sc, M I.
v E r s u m A m s o L v às ) facere verfuram eft ver
tere feu mutare creditorem Verum quoniam qui, ut aes a
lienum folvant, aliunde mutuum majore identidem foenore
petunt, fit non nunquam ut illud ipfum grandius foenus ver
f�ra appelletur. ita hoc loco Geta foluturum (e verfu
tam dixit. i. tanto graviores daturum poenas, quanto praefens
quod crat malum diutius fucrit dilatum.
. In A&t, V. Sc. I I I.
FA c r u m v o l o ) Non muto fi&um, fiai me
non poenitet, Contrarium eft wollem fatum. Vide Hec.
A&. 4 Sc. I
C A P 1 E B A T s T A T 1 M) Sc. meus pater quondam.
Nam quod maritus tantundcm, ex fdem pr¾ds, non perci
hoc ipfum eft quod Naufiftrata queritur, ignara bonam
fu&uum partem intercipere alteram illam in Lemno uxo
rem. Caeterum fatim hic denotat conflamter, perpetuo, q. d.
ftatum hunc fuiffe ac certum quotannis reditum.
R E 8 u s v 1 L 1 o R 1 B u s) Annona minus cara, quam
nunc eft: unde efficiat Naufissrata, fi virfuus bonus eff�t pa
terfamilias, plus adeo nunc rediturum quam bina talefita,
i. aureos quafi n: ille ducentos. Vide Andr. A6t. 2. 6. &
A&. 5. Sc. 4..
I A N E P A R u m F 1 D E s) Sic Livius, mirum quam
tam illi viro hac mumstantifuir fides.
.
In A&. v, Sc. YI.
A.  9 H s R c 1 1. E g o ) Mirum videri potess
Phormionem, qui jam modo fidem'verbis Get¾ palaih ab
.

roga
.
N o. T. AE. 6o3
rogabat, tam fubito mutatum dicere fe qmoque illam audi
viffe fabulam, pr¾fertim, cum non appareat, quo pa&o ad
Phormionem id permanare potuerit. Ironiam igitur fub
esse putaverim; & non alia hoc mente dixiffe, quam qua
modo fomnium; Ideoque Getam dcinceps fuis verbis fi
dem ai“ruere addito argumento, quo Phormioni perfua
deat. Si tamen cuiquŠm videatur esse quod obftet, quo
minus ironiae hic fit locus, certe te atque (meo judicio) fer
ri neutiquam poterit, fed legendum atqui, quae notahic
( ut faepe conjun&iones difcretivae ) Revocationis fui,
velut in memoriam nunc redeuntis, & jam record‡ntis fe
quoque ullam audiviffe fabulam, quam Gctae narranti Prius
non crediderat.
In A&t. V. Sc. V I I.
P t A c A b 1 l 1 u s E s T) Plus habebit momenti ad
Naufiftratam placandam. A&ive igitur exponendum contra
rationem vulgatam ejufmodi Verbalium. Sic Adel. A&. 4.
Sc. 3. AliterTCicero ad Att. optimorum hominum amimos
fepe irritabiles dicit & eofdem placabiles.
G 1. A d 1 A T o R 1 o ATN 1 M o ) Mihi non videtur.
notarihoc dito (uti nonnullis placet) temeritas, ut Gladia
torum avidius alteros fauciantium, quam fe tegentium, fic
horum fenum (quos fane mox ipfe Phormio fatetur fatisa
ftute feaggrcdi) fed potius infeftus jugulum petentium ani
mus. Nam hoc quidem Demiphonis copfilio, indicium ul
tro faciendi Naufiftrat¾, planissim� Phormio Pcrierat, qui
ubi id fenfit, metuit {ibi & cavet.
N E q u E H uju s s 1 s v E R I T u s) Quia verituaffs
hic pro puduerit te accipitur, ¾quipollcntis verbi cafum ge
nitivum obtinet. Vide Heaut. A&. 4. Sc. 4. verf. 2. De
cem mimau, &c..
L A c R y M 1 s, s r E x T 1 L 1. A v E R I s) Etfi tan
tum lacrymarum stillaveris, ut nihil humoris tibi, vel in u
nam fupcrfit guttam., Ita cffoeta dicitur femina, qu¾ g
, mnem foetum cdidit. ' '   ' ' ' ' ' t
E N 1 A!
6o4 1 N P H o R M I. o N E M.
E N 1, M $ o L u s) Alibino
inptatum emim, quoties Prxpo
nitur esse adverfafivain conjun”i,,;. I =. tt d:-.
Ch. L g. A G 1 T o) H¾c verba, in fallor, Demi
phonis perfonae potius conveniunt: nŠmieiloqueb‡tur Phor
mio: & is audentior.'
R a P  u N c ) Servo hoc omnino ditum accipio,
i, fi non excitus a Demiphone (cum všx ejus vocantis non
; audita, f�d tantum modo dicntis f� evocŠturum fer
vos ) potcft ad strepitum hunc & tŸmŸlfum fua fponte ac
currifTe. INam quomodo Chremes Ÿm jubeatur' rapere,
qucm vcl rctificre fepoffe negayerat? '''
IN H E c Y R AE.
,  r 
7rologum..
'N$; A s Ex A c t A s) Exa&as, five explofˆs tune
t  v,.. i,-. '. a-.. 7 i É
Cu1n novae cff�nt ac primum dŠreritur infcefiaifi.
IN v s T E R A s c E RTE N) S¾pius deinceps agercn
tur. C¾teruij de conftru‰ione hac vide Heaut. Ët.). Sc.I,
V s T R A A u TH o R i + A s 'M s A e A u.) Tri
buit hifirig fb Perfgna Prologi & Populo & fibi authorita
tem, fcd ali‰ atqŸe alia fignif™‡tiohe.'Nempe author duo
pr¾cipue denotat, quorŸm Ÿtrunique hujus eftloci. Nam &
3uiexemplo iit, åuthor dicitr (ut in Prol. Afdr, qgos hic
moffer authores habet) & qui ŠliepŸmi fˆtum f�o fffragio
approbat:Liyiui tdicœntur e
jis quod Populs decrvr‰t, c�m id, fŸo decreto compro
bantes, ratœm habebant. Suar ergo cum dicit hic Orator
authoritatem, figžificat fe P—pulo, WelŸt exemplo, pr¾ire ad
fovendum, udium, muficum, dum labori non parcit; quin,
itejum atque itciufgedo exa‰a- hova/, faŠat at intere
33fcant.'gjg‡ver™pofiul‰t ut pšpŸliŠ•horita fua aa
ruritati fauris adjuirisque/, nihilsitaliud quia firo
7.Tir..   get
O
' N o T co;
_;. i };
get, uthunc ipfius conatum & indtftriam fiov6re &au
xilio commendet & comprobet.
In A&. I I. Sc. I I I.
I d E o, q u 1 A,- u t ) Reddit rationem Laches quare
tam anxi� exquirat ea qu¾ fui in urbe faciunt. Igitur quod
: mox addit ita ego ere for�, fic accipe ( ne videatur CaŸfam
facerc esse&o pofteriorem) quafidicat id fe nperaff� fibi,
ut, quo pa&to audiret fuos in urbe rem gerere, fic ipfe ruri
ageret, labori fuo plus, minufve parcens. Quod in veteribus
codicibus effama, rete Viri Doti tollunt, ut pote quod &
vcrfum & fenfum turbet. i
In A&t.. Sc..
P o s t Q u A M, A T T E N D f) Non exiftimo hic fub
É intelligi animum, quafi pro confiderare, animadvertere fit
accipiendum, ut fere; fed potius ea mehtg, qua contendere
alius cum alio dicitur, qui contra conatur, inftŠt, urget: uti
mox fe Phidippus explicans addit, & vi coepi cogere.
_ ' '.. In A&.. Sc. I.
'. AE b P o 1 N A E, &c.) Ita hunc verf�mur de‡imus,
; veteres habent codices: qu˜d verbjufto fic videtur longior,
Viri Dš&i tolfunt, al omes, al w“vljeref, al & mulieres &
jmique: Sed fi; quodfaepe accidit(ut interje‰i™, aut alia parti
T'cul‰ extr‡verfŸs ratiofie“ pofiatf)lc accidif�detur; neglc
aifi httiendo voce adep—t, c˜nftabit dienfio &fefifus.
; NY“gu E A‘ Þ  ÃÁ: i:'fiyeiique &immerito, five'a
; 'qu� & re&e acfuo merito; atiult. fen. Atejufia, injufia.
" H A o P b L, M ) C—hfciaf�m f�“ff� quam.Ó 
 v   s .. r, i.,.., o:-.:. T-,;.
' '.!, In: A&. I. Sc. I.É.É, É
"'. r>..- '- ai... ji. É
1 ji A s �iŸ€TY: ju 1 QŸiqŸ‡infi6& foco te
j; —rd™ eft
trae
T.É,. 3-.J. 'J2
€éŒijsfificit    aitT
acci; g“ui; oficiŠŠmj, j;Šm
6c6 1 N H E c Y R A M
r
jr qua swmt; maxuma interdum non faciunt injuria ma
zuma, i. fit on nunquam, ut tametfigravifsim¾ extitefibt
irae, inde tamen non re“e efficias injŸfias, unde ort¾ funt
ir¾, fuiffe maximas. Nonalium esse hujusloci fenfum feqq.
Plane declarant..
C A P 1 t 1 A r Q u e A r A t 1 1 1. L o R u M ) Af
fentior s qui formulam hic agnofcunt dira precantis. Vide
Phorm. At. 3. Sc. z. fuo cŠpiti. Ideoque h¾c verba per
parenthefin inferta accipio.
In A&. 1 1 1. Sc. 11.
Tu M u. T u A R 1) Imperfonaliter, quod in deponer
tibus rarum. Caeterum hunc tumultŸm Softrata nom ex re
latualiorum, fed, cum proxime vicina effct, fuis auribus per
ceperat fonum ac strepitum tumultuantium, quo excita pro
diforas defiderio vif�ndi ad foceros, quid eff�t mah. I
R c t E w A r E R) Detreaat“amphilus modefie re
fponfionem. Vide Heaut. A&. z. Sc. 1. & A&. 3. Sc...
.   1-..
.  In A&. I V. Sc, I.,. É c.
Q u o p A c T o A ctu  o 1 u R 1 s) Pri
ma fronte videtur notari pravum aliquod confilium cui Myr
rhinaincubuerit, Sed fi ita eft, cur dicit Phidippus quo pa
¢o & non potius quid fatum volueris? non miuus enim; de
modo quam defato conftabat.,Myrrhina utique quaercbat
difsidium inter Pamphilum & Philmenam: atque hac gra
tia filiam pr¾gnantem velut ¾gram abduxerat. Utrumque
horum fatis manifeftum videb‡tur Phidippo, qui quid ultra,
aut quo pa&ie yoluiffe eam fufpicari potuerit, non video. Sed
propius mihi quarenti venit in mentem credere, fupplcndam
cffe hanc orationem ex pr¾missis, Hac res imdicium facit
quo pato fatum voluerit, fi id quod ego egissem, fc. de nu
hifce..Nam vellefatum eft laud‡re, approbare, ratum
nabere;, (uti contra molle fa“um, poenitereToptare non fa
ciui) fifio. AŠ.3: S'‘“”•™�o
É 'Nau
,
.' N o T.
6o7
.
Naufiftrat¾, mihi dudum re epitulata es, refondet ipf‰ volo
' fatum. i. noh mut˜ fˆtum. ' Vult ergo Phidippus Myr
rhinam fuis hifce fatis oftendere, quam nunquam cum ani
mo fuo laudalfet, aut probaffet has, qnas olim ipfe fecerat,
nuptias. Et in hanc quidem fententiam Myrrhina mox re
fpondet.

In A&t. IV. Sc. I I.
E 1 R x ) Cui? me amari abs te? Minim�: Id enim
non qu¾rebatur, fed nil me commeruiffe.
F 1 R M a s T 1, f 1 D. M) fecifti quantum in te eft, ut
pater tuus meis verbis (negantis quicquam me promeritam)
haberet, quam modo abrogabat, fidem. Dixerat enim Pam
philus (A&t. 3. Sc. 5.) fe, pofthabita uxore, matrisfervitu
fum commodis, quod neutiquam faŠurus videbatur, fi penes
ipfam esse culpam crcdidiffet.
É in A&t. IV; Sc, 1 v.
A M 1 s s A n' o P u s ) Non domum mariti, unde
nunc aberat (nam id inaltero dicetur commate) fed accipc
remiffa pro repudiata, ac juffˆ resfuas habere fibi.
Ð Ð In A&. v. Sc. 1 y. ' '
N Q g = o P us s D  wuT i T o) Ne tan
` tulum quidem hujus opuseft fonare, quantum poteft mutus:
hoc enim eft mutire, hop, omnino tacere; ide˜que obfervet
yro: nunquam extrŠ negationem uf�rpari. Vide Andr.
É , s,.,. '
Act. 5. Sc. 4.
F. I.. N. I.S.
E R' RATA.
T)g. 9. l. 3. So. Ick verfae't. si. syfeyden Clini‰;
49. 31." toe te betrauwen.: Doch uckfalw fin
' doem. Sietdoch, &c.
3o. 11. Pa. Nuptia mihi.
33. 7. nieynen? Gvat het qualjck, Hetis ecn,&c.
34 2. o. id quidem eft. Pa. vide quo.
58. 1. Pa. Cur me emica}? f, I
61. 7. 8. imituum, C. Quia mefiet? D. Eho impudem,
' 8. 11.  scirpo qieerœ.TCr, q�id fiuc efi? ' '
4. I qu¾ 94. 13.. momi? Sine modo.i É;. É c---;.
'' 1x1o3i:1294.: iecykgfe�nopdofcphetuerre:‚sste&remjmf“fterm. gefeyt te zjn: ik,&c..
faljcÛ'er ma vragem? wat,&c.
T' 124. v. ' ' guid ille?' Thr. Muus illico..
117. 19. kšmen!] Th. hertelijckfeer. 133. 11. Ch. Dico,&c.
149: 19: Nufiet gy;&c. 153. 8. ged foutch. Neem, dan,&c.
156. 15. Sa. Egome?.
159. 3o. Gm. Spreeckt gy foo reeckel? Gaer gy foore twerck?
161. 24. Ick weet 'et'niet: hy‰ deurgegaem: ick hebt, &c.
. 185. 16. C. Dat behaegt my, Ph. Hyis het waerdig, &c.
. zoo. 1. Tibiparce, $.8. '6. &, Dic. M: quodfejfiffi, &c.
2.69. 3i. diehSyrus! M. wat fufrgy‡ien d—ei: ch� 1k,&c.
293. 24. tegehu: igy laet hem bellertem, '. ' '.É;
327. 32. Qaamswys, verlufge, &c.,
35 I. 29. g�•™“•‘•‹•jijtaefaetkefelf ttjf)de
ti 367.16<ften opsijn hals. haelen: emde veel fpels, Wat heb,&c.
: 368.28.; miss te exorem, 392.2.6. G, 2omnem ire pergam.
s- 4o4. 1o.. Qgidss reddet G, tž impulifti.. T;
.4io. 5. Dic noniem. P. Nomen?, m‡xume.
431. 19. verwachten: dat ick dem oudem mam daerfoŠ brengem.
436. 7. C. Quafo ego dabo, &c.
445.19. So. Dat motse dan zijn.C. ttatje fegt?S.Het is,&c.
454. 22. P. AVum tu? 458. 1. A. Qaod?
5o4. 24. S. Quid a‰?. 489. 16. sijn vrou nuliefhad.
543. 12. oocksijn vollehouw heeft, La. Ickfie onfen, &c.