Joannes Antonides van der Goes: Gedichten. Amsterdam 1685.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Met een bijdrage van René Yzendoorn.
Gebruikte exemplaren: KBH 1791 C 13 [olim: 346 F 23] : 1, UBA OG 77-16 en UBL 423 F 36 : 2. Facsimile bij Ursicula.
Zie ook de uitgave van Alle de gedichten in 1705 en het Leven van Antonides van der Goes door David van Hoogstraten in Alle de gedichten van 1714.
Zie voor de Ystroom ook de editie van het Constantijn Huygens Instituut, naar de eerste druk van 1671, bezorgd door Boukje Thijs en Jan Bloemendal. Foto’s van deze eerste druk ook bij Ursicula.
De Ystroom is verschillende malen herdrukt, in 1699, 1705, 1708, 1714, 1730, 1735 en 1748 als onderdeel van Alle de gedichten en in 1828 in een aparte uitgave, met ophelderende kritische, philologische en historische aanteekeningen van P.G. Witsen Geysbeek.

Continue
[fol. *1r-*1v: blanco]
[fol. *2r]

GEDICHTEN,

VAN

J. ANTONIDES

vander GOES.

[Vignet: Omnibus]

t’AMSTERDAM,
__________________

By JAN RIEUWERTSZ., PIETER ARENTSZ.,
en ALBERT MAGNUS, Boekverkoopers, 1685.


[fol. *2v: blanco]
[fol. *3r]

Aen den Eedelen

Grootachtbaare HEERE

MR. NIKOLAES WITSEN,

Regeerend

Burgermeester, en Raed der Stad AMSTERDAM.

        Edele Grootachtbare Heer,
Deeze gedichten, door mynen zoon JOANNES ANTONIDES, my nagelaten, heb ik, om die eenen luister by te zetten, gelyk men de nieuwe gebouwen met een aenzienelyken gevel, gewoon is op te pronken, niet beter weeten te sieren dan met de loffelyke naem van uwe Ed: Gr: Achtbt: dewyle die niet alleen als een uitmuntend beminnaer van alle eedle kunsten en weetenschappen, en in ’t byzonder der Poëzy; maer ook voor een beschermer der zelven is vermaert; en by my ook alzoo bevonden, door het welgevallen, van uwe Ed: Gr: Achtbt: met eigen hand betoont, over zeker gedicht van myn zoon, het zelve plaets ver- [fol. *3v] gunnende in het boek by uwe Ed: Gr: Achtbt: van der Ouden en hedendaegschen Scheepsbouw, met naukeurig onderzoek, in ’t licht gebragt.
    Indien ik dan zoo gelukkig mag zyn dat deeze myne vrymoedigheit uwe Ed: Gr: Achtbt. niet onaengenaem zy, zal ik my over myn zoons afsterven ten deelen troosten; ziende dat hier, in zyne gedichten, noch eenig overblyfzel van zyn geest, zoo waerdiglyk begunstigt en verheerlykt wordt, en zal het my verbinden altyt te blyven, gelyk ik ben,

    Ed: Gr: Achtb: Heer,

                Uwe Ed: Gr: Achtbts:

                            Verplichte en ootmoedige Dienaer

                                            ANTONI JANSEN.


[fol. *4r]

Aen den

LEEZER.

Dit werk, aldus by een verzamelt, wert aen u, gunstige Leezer, in zoodanigen ordre vertoont als wy, na de waerde en grootheit der gedichten, hebben gedacht te behooren: Want indien wy na de jaren, waer in ze gebooren zijn, die hadden geschikt; zoo had het TREURSPEL, dat nu het laatste gestelt is, en zommige andere gedichten, inde korte beschryving van ’t leeven des Dichters aengeweezen, de voorrang moeten hebben; daer wy nu de YSTROOM, als het voornaemste en volslagenste werk, hebben voor aen gezet. De volgende gedichten, voor het meerder deel, onder haere hoofttytels gebragt, zyn, zonder opzicht van tyd, na dat ze een meerder oft minder Perzoonen van aenzien toegeëigent, of grooter van uitbreiding waren, achter elkander gevoegt, alleen met het Jaergetal onderscheiden. Wy hebben die omzichtigheit gebruikt, dat wy de gedichten zyner eerste jeugd verscheidemaal hebben overzien, om ons oordeel met dat van andere beminners der Poëzy, zich des verstaende, overeen te brengen, onderzoekende of ze, om by zyn werken gevoegt te werden, proef konden houden: want wy meinen dat de naem van ANTONIDES, of het luttel getal zyner jaren waer in het gedicht was, het gebrek niet zou konnen goed maken. Wy hebben dan zo veel in ons is, alleen gezien op de gedichten die zich zelven konden verdeedigen, zo om den invloed van fraeye gedachten, rykdom van tael, als de waerdye der vaerzen zelve. Wy zouden noch veel gedichten hebben kunnen bybrengen, onder [fol. *4v] een andere naem op verscheide tyden uytgegeeven, doch om reeden, als zynde in alle haar deelen niet zuiver en ongeschent gebleeven, naergelaten. Dierhalven achten wy dat niemand, onder hoedanigen voorgeeven het mogte zyn, eenige gedichten, buyten deeze, voor die van ANTONIDES zoude kunnen aanwysen, als die met de geenen, alhier te zamen gebragt, geene overeenkominge hebben, en dus met recht van de zyne bijven afgezondert. Meer had ik t’uwer onderrechting niet te zeggen.         Vaert wel.

Amsterdam, den Isten van Bloeimaent
M D CLXXXV.


[fol. **1r]

Op de

GEDICHTEN

Van de Heer

DR. J. ANTONIDES
vander GOES;

Na zyn overlyden by een verzaameld,

Door zyn Vader

ANTONY JANSZ.

DE Goesche Zwaan, alom te kennen
    Aan zyn verheeve en vlugge vaard,
Beweegd voor ’t laatste borst en pennen,
    En vliegt al zingend’ hemelwaard.
(5) Het aardryk kon niet meêr omvangen
    Zyn groote geest, dat was te kleen
Voor zyn doorluchtige gezangen,
    En luister vol bekoorlykheên.
Hy, waard in klaarder licht te praalen,
    (10) Blinkt aan ’t gestarnte uit onze dag.
Maar, och! de Zangberg mist zyn straalen,
    Zy schud en beefd van zulk een slag:
En wie zou niet voor eeuwig klaagen?
    De Maas, en ’t Y hiel ’t rouwkleed aan,
[fol. **1v]
(15) Het koor der dichteren verslaagen,
    Zach niemand bly ten reije gaan,
Men sloeg de maat met schreijende oogen,
    Zo met Apolloos dubb’le zoon,
Dien duitsche Maro! was vervloogen
    (20) ’t Geluit van zyn vergoode toon.
Wy misten die gewyde gaven
    Van zyn vernuft, met geen gezigt,
Noch geen gedachten na te draaven,
    Och! ja, vergeetelheid had licht
(25) Die ryke schat, wel waard te looven,
    Gelyk Prometheus ’t heilig vuur,
Al te onbedachtzaam durven rooven,
    Wat stond die schaâ gantsch Neêrland duur!
In honderd eeuwen niet te boeten,
    (30) En ’t zou in honderd jaar misschien
Dat groot geluk niet weêr ontmoeten
    Van zulk een Licht der kunst te zien,
Indien zyn Vader uit ontfarmen,
    Het deftig dicht, zo waard geacht,
(35) Niet had getrokken uit haare armen,
    En ’t leet van zyn verlies verzacht.
Die groote Zoon, ten top verheven,
    Krygt nu door ’t vaderlyk beleid,
Ten tweedemaal het lieve leeven,
    (40) Geheiligd aan de onsterff’lykheid.
Dien Phenixdichter is herbooren,
    Hy leefd en is niet dood, ô neen!
[fol. **2r]
Hy streeld noch yder ’t hart door de ooren,
    Als Prins. der maatzang aangebeên,
(45) Daar hy op vleugels van zyn dichten
    De lucht doorzweefd, en met zyn taal,
En trant doed alle toonen zwichten,
    Ja, als een schelle nachtegaal,
Aan velden, vlieten, bosschen, boomen
    (50) De beurtzang leerd, en keur van stof
Uit zyn vermaarde luit laat stroomen
    Waar de Echo wedergalmt zyn lof.
Of steld hy zyn gewyde snaaren,
    Als een Arion, op de zee,
(55) Straks stillen winden, lucht en baaren,
    ’t Word alles op zyn toon gedwee,
De zeegoôn en godessen danssen,
    Bekoord van ’t hemelsche muzyk,
Op ’t vlak der zilv’re waterglanssen.
    (60) Wie ziet, wie hoord ooit zyns gelyk,
Als hy de krygstrompet laat klinken,
    Der helden lof, in stryd op stryd,
Doed eeuwig aan de starren blinken,
    Als een Homeer van onze tyd?
(65) Hoe schaatt’ren al Neptunus zaalen,
    In ’t midden van het krygsgeschreeuw,
Wanneer hy zingt het zegepraalen
    Van Hollandsch fiere waterleeuw!
Steekt hy by ’t licht der vredevonkken
    (70) Zyn zanglust aan, men ziet terstond
[fol. **2v]
Bellone aan band volmaakt geklonkken,
    Hy sluit dat bloedig spook de mond,
En brengt gevoelen in de steenen,
    Gelyk, Amphion, daar zyn Lier
(75) Helpt ’s grooten Vondels Lyk beweenen:
    Met welk een kracht van heilig vier
Kan hy dien Rynzwaen eevenaaren,
    Wanneer hy aan Palermos strand
Laat Michaël ten hemel vaaren,
    (80) Op ’t dreunen van zyn oorlogstrant.
De geest van Sofokles, verreezen
    In zyn Trazil, voerd aan den dag
Wat zyn verstand, alom gepreezen,
    In treurtooneelgedicht vermag.
(85) Indien ’t hem lust weêr zacht te kweelen,
    Hoe vroolyk, aangenaam en zoet
Weet hy ’t verliefd gehoor te streelen,
    Te schilderen de minnegloed,
Op Nazoos dichtspoor, met behaagen
    (90) De bruid en bruigom hand aan hand,
Op wieken van de min gedraagen,
    Te zingen naar het ledekant.
Elk is verpligt aan zyne klankken;
    Maar wie zyn onwaardeerb’re geest
(95) Grootmoedig eeren moet en dankken,
    ’t Past u, ô Ystroom, allermeest,
U, die zo lang uw baaren bruisschen,
    Om uw geduchte Waereldstad,
[fol. **3r]
En uw vermaarde wapenkruissen
    (100) Zich spieg’len in ’t doorluchtig nat,
Uit uwe kruik in zee gedreeven,
    Uw kroon de zon in ’t aanschyn blinkt,
Ziet uwe roem en magt beschreeven,
    Door hem, met onuitwisbaare inkt,
(105) U kroonende als monarch der vlieten;
    Wilt dan deze Orpheus van ons land,
Uit louter goud naar ’t leeven gieten,
    En laat zyn Beeldtenis uw strand
Verëeuwigen, gelyk zyn dichten,
    (110) Van waar hy, als een baak in zee,
Uw koopvaardyvloot noch zal lichten,
    Door wind en stroom, van ree tot ree;
Terwyl zyn lof zal eeuwig leeven
    In deze blaân, en met zyn Naam
(115) Langs zee, langs lucht en landen zweeven,
    Door duizend monden van de Faam,
En duizenden geleerde tongen,
Van zyn gedicht nooit moê gezongen.
KATRYNE LESCAILJE.


[fol. **3v]

Op de Afbeeldinge van

JOANNES ANTONIDES.

ZIet hier ANTONIDES nae ’t leven afgebeelt,
    In wien de rechte zwier van Neerlands dichtkunst speelt,
Een Phenix, uit wiens asch geen andre licht zal rijzen:
    ’t Zy hy trompette in ’t velt of neurie in het groen ;
(5) En zet een schoonen toon op allerhande wyzen;
Maar zoo vermaert een geest neer zyn waerdy te prijzen,
                Is alles wat Apol kan doen.
D. BUIZERO.


Op de

GEDICHTEN

Van den

Hoogdravenden en Geestrijken Poët

JOANNES ANTONIDES vander GOES,

Na zijn dood, voor zijn Vader by een vergaderd.

ZO is die geest, zo braef, zo eêl, zo groot,
    ANTONIDES, de prins der dicht’ren doot!
Dat helder licht van Neêrlant, uitgeschenen;
En, als een rook, uit ons gezicht verdwenen!

    (5) O Neen, ik mis. hy rijst ter grafzerke uit,
    En leeft op nieuws, gelijk een groene spruit,
Of fenix, uit zijn eigen asch geboren,
En laat zich weer, gelijk voorhenen, horen.

[fol. **4r]
    Daar zie ik hem: daar komt, daar komt hy aan
    (10) Gelijk een schoone en witgepluimde zwaan
Door menigte van dorpen en van steden,
Den Rijnstroom af, komt zakken na beneden.

    Daar drijft hy op zijn wieken door de lucht;
    Daar vaart hy voort, en neemt een hooger vlucht,
(15) En, zonder lang te dralen of te marren,
Vliegt hemelwaarts, en zet het na de starren.

    Daar keert hy weer te rug, daar strijkt hy weer,
    En zet zich op den boort des Amstels neer,
En tart met zang en liefelijke tonen
(20) De zwanen, die Maeanders boord bewonen.

    Verlekkert op het goddelijk geluit,
    Steekt de Amstelnimf het hooft ter biezen uit,
En blijft met onverzadelijk verlangen
Aan ’s Dichters mond en gulde lippen hangen:

    (25) Het zy hy zingt van Venus en haar zoon,
    En kroont de bruit met eene mirtekroon;
Het zy hy treurt met treurigen en droeven,
En troost de geen die hulp en troost behoeven:

    Het zy hy voert op ’t koninglijk toneel
    (30) Trazil, de bron van Sinaas lantkrakkeel,
Met al de magt der hollende Tartaren
Den vorst Zunchin in zijne kroon gevaren:

    Het zy hy blust d’ontstokene oorlogsbrand,
    En legt Belloon, dat ongedierte, aen band,
(35) En lokt de Vreê, daar ’t oorlog voor moet zwichten,
Ten hemel uit, door zijne toverdichten:

[fol. **4v]
    Het zy hy draaft en steigert na de Zon,
    Op ’t vliegend paard van prins Bellerophon,
En reist in ’t kort door alle ’s werelds oorden,
(40) Na Oost en West, na Zuiden en na Noorden:

    Of zich begeeft in ’t diepst van ’t zeegevegt,
    Daar vloot aan vloot en boort aan boort gehegt
Den anderen doen zinken, branden, rooken,
Dat d’aarde beeft en al de golven koken.

    (45) My dunkt, ik hoor van ver het naar geluit,
    En vang den klank die op de duinen stuit.
My dunkt, ik zie in’t midden van de baren,
Die in den grond en die ten hemel varen.

    Bedrieg ik my, of zie en hoor ik wel?
    (50) Ik hoor en zie het bloedig oorlogspel,
Het droef geschrei van mannen en van vrouwen,
Den blixem en den donder der kartouwen.

    Daar ginder zie ik ’t onweêr komen aan,
    Daar hoor ik een afgrijselijke orkaan,
(55) En alle vier de winden los gebroken
De Zee op ’t felst bespringen en bestoken.

    Als ’t hem gelieft, is al de zee ontroert,
    En hemelhoog tot aan ’t gestarnt gevoert:
Als ’t hem gelieft, is ’t onweêr aan ’t bedaren,
(60) De Noordewind ten kerker ingevaren.

    Dat is naer eisch de dingen afgemaalt,
    Dat is het hart ten boezem uitgehaalt,
Dat is Natuur geschildert na het leven,
Dat is de konst ten hoogsten top geheven:

[fol. ***1r]
    (65) Dat heet, door zang de stenen, grof en zwaar.
    Te leiden en te stap’len op elkaar;
Dat heet, het vee en wilde beesten temmen;
Dat heet, de zee en woeste golven kemmen.

    Zo zong weleer, met ongehoorde zwier,
    (70) Arion op zijn goddelijke lier,
En streelde ’t oor, en kittelde de zinnen;
Der lang op hem verliefde Meereminnen.

    Zo zong weleer, op ’s vaders gulden toon,
    Calliopes en Phoebus groote zoon,
(75) In ’t midden van de dieren en de boomen,
Op Strymons rand, en Hebrus groene zoomen.

    Zo zong weleer de stichter van de stad,
    Die Kadmus naam, Amphions muuren, had,
En deed het volk, ja steenen zelf, vergaren
(80) Op de eerste klank der koninglijke snaaren:

    Zo zong by ons, op geenen mind’ren trant,
    De Goesche zwaan, berugt door Nederland,
Die ieder met zijn zangen kon bekoren,
En gaf de zee, het bosch, de steenen ooren.

    (85) Wat is het Land aan ’t heerehjk gedicht
    Des braven mans, wat is het Y verpligt,
Dat voor geen Teems, geen Seine, of Taag te strijken,
Geen wateren in glory hoeft te wijken?

    Zijn zoete zang had Amstels burgery
    (90) Maar eens gehoort; zijn naam, gelijk als hy,
Was doot, en in vergetelheid gekomen,
Had ’s Vaders zorg dit Werk niet ondernomen.

[fol. ***1v]
    Hy die hem eerst het lieve leven gaf,
    Doet na zijn dood hem rijzen uit het graf,
(95) En geeft op nieuws, het geen hy had gegeven,
Ten tweedemaal zijn Zoon het lieve leven.

    Hy zamelt en vergadert, hier en daar,
    De kostelijke scherven by malkaar;
Hy schift en scheid de stukken en papieren,
(100) En vlegt zijn Zoon nooit dorrende laurieren.

    Dus zag men eer zijn zoons verstroide leên,
    Van klepperen en raderen vertreên,
Op ’t eenzaam strand, by ’t barnen van de baaren,
De vader van Hippolytus vergaren:

    (105) Dus rukte Apol zijn Zoon uit ’s moeders schoot,
    En trok hem uit de klaeuwen van de dood:
Hy schonk hem ’t licht, en deed hem roem behalen,
Van daar hy rijst, tot daar hy weer gaat dalen.

    Gy leeft dan ook, door ’s Vaders nyv’re hand,
    (110) O Goezenaar, o roem van Nederland,
En krijgt van hem, voor ’t geen gy hebt verloren,
Een beter gift dan hy u gaf te voren.

    Het leven dat u nu te leven staat,
    Van eed’ler aart, van heerelijker draad,
(115) Dat Phoebus zoons zich na hun dood beloven,
Kan niemand u, noch tijd, noch dood, ontroven.

    Zoo ver het Y den volk’ren is bekent,
    En door het zout zijn steven keert en wend,
Zal uwe faam, met Amstels schatten groeien,
(120) En meer en meer, in alle landen, bloeien.

[fol. ***2r]
    Uw groote geest, wien ’t lichaem viel te kleen,
    In ruimer lucht, in beter lucht, getreen,
Zweeft nu op geen vergankelijke schachten,
En rent door ’t blauw op enkele gedachten.

    (125) Leef lang, leef lang, tot Y en Amstels eer,
    Men zette u by den grooten Vondel neer,
En late u beide, in ’t midden onzer vlieten,
Een beeld, gelijk het Rotterdamsze, gieten.

    Of is u dit niet eers genoeg gedaan,
    (130) Men doe de Goesche en Agrippijnse Zwaan,
In geenen deel, by die er staat te lijken,
Benevens hem, aan onzen hemel prijken.

    Zoo kan de Lier, die aan uw zy zal staan,
    Somwijle noch met u ten reie gaan;
(135) Het bly gestarnte, aan ’s hemels hooge transen,
Op ’t zoet muzijk van uwe snaaren dansen.

    Zoo zie u aan de reiziger op zee,
    En zegge: Wat is ’t wonder dat die twee
Aan ’t blauw gewelf, als starren, staan en pronken,
(140) Die hier op aard, gelijk twee zonnen, blonken.
PETRUS FRANCIUS


[fol. ***2v]

Op de hooghdravende

GEDICHTEN

Van wylen

JOANNES ANTONIDES vander GOES,

Door zyn’ vader verzaamelt en uitgegeven.

ANTONIDES, ons jammerlyk onttogen,
    Van Y en Maas zoo bitterlyk betreurt,
Daar d’Yparnas om schreit uit duizend oogen,
    Dien ’t sterflot in de lente viel te beurt,
(5) Door herfstramp, die hem trof, te vroeg begraven,
    ANTONIDES, wiens hooge heldentoon
Het laag verliet, om boven ’t zwerk te draven,
    Zoo jong verciert met Febus lauwerkroon;
Die puikpoët, dat wonder onzer dagen,
    (10) Dat Zeeusche licht, dat edel kunstjuweel,
Keert niet te rugh door zuchten, kermen, klagen
    Der nasmert: doch hy storf hier niet geheel.
Het beste deel, de geest, bleef noch in ’t leven.
    De geest, die zich verspreit in meenig dicht,
(15) Ter goeder uur weêr aan den dagh gegeven,
    Brengt door den druk ANTONIDES in ’t licht.
Zyn Ystroom laat zich aan al d’eeuwen hooren,
    Zoo ver ’s Lands vloot de vrye zee beschiet.
Zyn lofdicht noopt het heldenhart met spooren,
    (20) Terwyl het staal, noch loot, noch doodt ontziet.
De Ruiter, Tromp, van Gent, en andre Helden,
    Staan hier in ’t spits, ten dienst van ’t vaderlandt.
Hy leert hun deught met lof en dank vergelden.
    Zyn vreêdicht leit den kryg en moordt aan bandt.
[fol. ***3r]
(25) Zyn luit vermaakt de taaffels en de sponden,
    Daar hy een’ toon op ’t huwlyksleven zet,
En zinght de vreught en vrught der trouverbonden,
    Verlangt de Bruidt naar ’t kuische bruiloftbedt.
Zyn lierzang heeft Latyn noch Griek te wyken.
    (30) Op ’t jaargety der vrienden wekt by vreught.
Zyn lykdicht treurt en troost: het leit de lyken
    Ten grave, en meldt d’onsterflykheit der deught.
Zyn mengeldicht geeft keur van kunsttafreelen.
    Zyn byschrift brengt meer leven in de print,
(35) Dan al de verf der krachtighste penseelen,
    Daar ’t oog alleen den schyn van ’t weezen vindt.
Zyn treurtooneel toont Sinaas ongelukken,
    De boosheit van de dolle dwinglandy,
D’ellende die de grootsten kon verdrukken,
    (40) De broosheit van de booste heerschappy.
Dus leeft en zweeft zyn geest in al de blaâren,
    Naukeurig door zyn vaders hand vergaârt.
Dees dichtkunst tart het roesten van de jaaren,
    Nu zulk een zorg die voor bederf bewaart.
G. BRANDT.



Aan zyn’ vader.

Geen sterven kan, o vader u verhinderen
    Dat gy uw zoon noch naa zyn doodt verpicht.
    Gy brenght al wat zyn geest ooit teelde in ’t licht.
Men noem u dan den grootvaâr zyner kinderen.
G. B.

[fol. ***3v]

Ter gedachtenisse van de Heer
JOANNES ANTONIDES vander GOES.

Wie houd myn oogen af van schreyen,
Wie bind myn tong om al de lucht
t’ Ontsteeken met geklag en zucht,
Terwyl ik u na ’t graf zie leyen?
(5) ANTONIDES, ô groote geest,
Gy zyt, helaes, gy zyt geweest:
En op de middag van uw jaaren
Gaat met verhaaste schielykheid
Uw levens-zon ter aarde vaaren,
(10) Te vroeg, t’ ontydig ons ontzeid.
Melpomene, met bittere greepen
Ryt, van gedachte en zin beroofd,
De blonde lokken uit haar hoofd,
Ter dood om ’t bange hert beneepen.
(15) Ach, roept zy, ach, myn eer en kroon,
ANTONIDES, myn waardste zoon,
Myn Orpheus, moet ik u zo derven!
En is ’t niet in der Goden magt
Van rou en ongeneugt te sterven,
(20) Als wanhoop hunne ziel verkragt!
O Amstelnimf, zoo rood bekreeten,
Zoo troosteloos, zoo ongedaan,
Wat gaat, ach arm, wat gaat u aan!
Hoe zult gy dezen slag vergeeten!
(25) O vader Y, wiens brakke vloed
[fol. ***4r]
Beschreit den wond van uw gemoed,
Wie zou uw traanen kunnen toomen?
Ja, schrei, beschrei die gulde mond,
Wiens heldere trompet uw stroomen
(30) Noch verder dan uw schepen zond.
Wie zal met eeuwige laurieren,
By ’t gieren van het doodlyk loot,
En donders van uw oorlogsvloot,
Uw trotse zeetriomfen sieren?
(35) Wie zal uw wapenschild en staat
Op wieken van zyn heldemaat
De wereld omme en omme voeren?
Wie zal met lieffelyker zin
Het hart van uwe jeugd zoo roeren
(40) Dat alles brande en blaak’ van min?
O pen van hemels vuur gedreeven,
O boezem vol van hemels vuur,
O eelste proefstuk dat Natuur
Heeft sedert duizend jaar doen leven!
(45) ’K verlies my in het ruime veld
Van uw verdiensten ongeteld,
En moet voldoen met zedig zwygen.
Waar zou ook uw vergoode lof
Den mond van eenig dichter krygen,
(50) Bequaam tot zulk een zwaare stof?
De Zanggodinnen; om te toonen
Hoe waard dat uw gedachtenis
Aen hen en vader Phoebus is,
[fol. ***4v]
Als alderliefste van hun zoonen,
(55) De Zanggodinnen bouwen zelf
Een ryk een pragtig kerkgewelf,
Waar in uw beeltenis zal pryken.
Hier zultge, in louter goud gestelt,
Apol geheel en al gelyken,
(60) Van Vondel en van Hooft verzelt.
De Faam en Eeuwigheid daar boven,
Bekranssen u met laurenblaan:
De groote Mantuaanse zwaan
Voelt in uw min zyn boezem stooven.
(65) Hy spreit zyn vleugels luchtig uit,
Verheugt in ’t mannelyk geluid
Van uw volmaakte heldenzangen.
Ter zyde staan Bevallykheên,
Die, met hun voesterling bevangen,
(70) Van twee paar harten maaken een.
De Nyd, vertreede van uw voeten,
Verliest haar uiterste geduld:
Haar pruik, die vol van slangen krult,
Moet nu den lust der tanden boeten.
(75) Zoo leeft, ANTONIDES, zoo leeft.
De naam dien u de dichtkunst geeft:
Zoo blyft gy eeuwig in gedachten:
Terwyl wy nimmer na uw dood
Een diergelyke geest verwachten,
(80) Die voor de wereld zy te groot.
JOAN van BROEKHUIZEN.


[fol. ****1r]

Op de

GEDICHTEN

Van wylen

Den uitsteekenden Dichter

Dr. JOANNES ANTONIDES vander GOES

Door zyn vader verzamelt.

ANTONIDES, is ’t waar? is ’t waar? zyt gy geweest?
En moet myn droeve galm nu klaagen aan uw’ geest?
Uw’ geest, uw groote geest, van Godlyk vuur gedreeven,
Die, schoonze ’t lyf verlaat, in eeuwigheid zal leeven;
(5) Moet ik die met Cipresse en letteren van druk
Ontmoeten? dat ’s voor ons een deerlyk ongeluk!
Ach, al te deerelyk! te deerelyk! voor vrinden,
Die by uw leeven u zo teêr, zo trouw beminden.
    O Groote Ziel! die nu, in ’t ongenaakbaar licht,
(10) Bespiegelt van naby, met uw volmaakt gezigt,
De starrren, Zon, en Maan, en de andere planeeten,
Daar gy by Febus op Parnassus zyt gezeten;
’k Misgun die vreugde u niet, Apolloos dubb’le Zoon,
Pronk eeuwig! eeuwig! met zyn onverwelkb’re kroon;
(15) Wat heeft hy u een schat van kunst en geest gegeeven!
Gy gaaft de zieken, door zyn kruiden, weer nieuw leeven.
O Arts van lichchaams geest! o Arts van lichchaams kwaal!
O Arts der Poëzy! van Roomsche en Duitsche taal!
Leef gy om hoog, terwyl wy hier om laag uw’ dichten
(20) Gebruiken, om ’t verstand van blindheid te verlichten:
Een werk, zo zacht, zo glad, zo groots, waar meê de Faam
De Nyt gemuilband houd, tot glory van uw naam.
Indien ik ben belust myn geesten te vermaaken,
Te aanschouwen hoe een Vorst in ’t Keizerlyk scharlaken
[fol. ****1v]
(25) Ten Troon treed, ik kan straks myn heeten lust verzaân.
’t Zy ik den Zeemonarch de strand wil zien beslaan
Met duizend kielen, die, uit duizenden Kartouwen,
In donder, vlam en vuur de dood gezelschap houwen,
Wanneer gy door uw pen de Helden voert in ’t vier,
(30) Die eeuwig leeven op het veld van uw papier,
Of dat ik schep vermaak in teed’re minnezangen,
Die zo veel zielen, als er hooren kunnen, vangen;
Het zy ook wat voor stof, die deftig is, my smaakt,
Ik vind die in uw boek geheel en al volmaakt.
(35) Zweeg ik, ANTONIDES, de golven zouden spreeken,
En de Ygod zou van vreugd ’t hoofd uit zyn kerker steeken,
Om dat gy zyn gezach en aanzien zette in ’t licht,
En maakte zynen naam onsterflyk door uw dicht.
Wat gaaft gy menigmaal, door uw vergoode snaaren,
(40) ’t Geleide aan zyne Vloot door ’t barnen van de baaren,
Van daar het Zonnelicht aan de Oosterkimmen blinkt,
Tot daar ’t in ’t Weste weêr met flaauwer straalen zinkt.
Zoo ver zal ook uw’ lof al de Aardkloot om braveeren,
Als gy zyn kielen door het Pekel deed laveeren.
(45) Men spille tyd, noch zorg, noch geef zich in gevaer
Om Landen te bezien; men leeze uw’ Ystroom maar.
Wat zynwe aan u verplicht! wat hebt ge ons nagelaaten
Een ryke stof, vol pit, vol merg, vol honigraaten!
Wat draagt uw’ vader ’t werk een vaderlyke gunst!
(50) Wat is het wel geplaatst, geschikt na orde en kunst!
Zo zorgde Varius voor Maroos heldenblaaren,
Die vry zyn voor den roest, en kanker van de Jaaren;
Gelyk als de uwe zyn. Zo leeft gy naa uw dood.
Zo wordt van tyd tot tyd uwe eer en lof vergroot.
(55) Indien ik naar waardy u zou een Grafsteê bouwen,
Zo most my voor een tyd uw’ geest wat onderhouwen;
Dan zoud gy ’t schitt’ren zien van Marmer, Jaspis, Goud;
Zo schoon als gy ’t wel eer voor Vondel hebt gebouwt.
J. PLUIMER.



[fol. ****2r]

Op de

GEDICHTEN

Van

Dr. J. ANTONIDES
vander GOES

HElaas! wat hoor ik! ach de lucht,
Loost klacht op klacht, en zucht op zucht;
De wolken schreijen met de winden,
Apollo treurd; de Zangberg beeft;
(5) De dichtkunst twyfelt of ze leeft;
Het laat zich al in droefheit vinden.

Waar berg ik my in deezen nood?
Myn vriend ANTONIDES is dood;
Die Heldendichter, ’s waerelts wonder:
(10) De ziel, de zuyl, de held’re zon,
Der Nederduitsche Helikon,
Gaat op den klaaren middag onder.

[fol. ****2v]
Bedaar, schep moet verslaage geest,
ANTONIDES is niet geweest,
(15) Hy leeft door ’t Y op alle stroomen;
Hy leid met zyn vergode hand,
Als in triomf, Bellone aan band;
En heeft de onsterf’lykheit bekoomen.

Hy leeft met helden, die voor heen,
(20) Op ’t bed van eer, zyn overleên,
Noch in hun lof, door hem gezongen;
Dies hy met dubb’le lauren praald,
Van daar de zonne ryst en daald,
En leeft, op goôn en menschen tongen.

(25) ’t Is noodeloos dan meer beweend,
Zyn heilige assche en koud gebeent;
Zyn Vader, geeft hem ons herbooren,
In deeze blaân, daar al wat leeft,
En lust tot de Eedle dichtkunst heeft,
(30) ANTONIDES kan zien en hooren.
PIETER de la CROIX.


[fol. ****3r]

Op de

WERKEN

Van de HEER

J. ANTONIDES tandee GOES.

                ——— A quo, ceu fonte perenni,
                Vatum piëriis ora rigantur aquis;
ANTONIDES ten starren ingevaaren,
Op ’t zoet geluit, en klinken van zyn snaaren,
Liet achter zig een schat, een erffenis,
Die ruim genoeg onze aandacht waardig is.
(5) En kan het ons, en mag het ons geheuren,
Dat pronkjuweel met ongesloote deuren,
t’Aanschouwen? nu met vlyt by een vergaart,
En voor bederf van tyd en nyt bewaart?
Myn Zangheldin door deeze uitneementheden,
(10) Zoo schoon geschikt in order, en geleeden,
Verbystert, kent nog ziet haar zelve niet;
Maar tracht alleen op ’t zwakke harders riet
ANTONIDES te volgen, zagt te queelen,
Daar zyn trompet weet krachtig voor te speelen:
(15) ’T zy die den lof des Ystrooms maakt bekent,
En draagt van ’t eene aan ’s werelts ander end;
Of ’t bloedig zwaart van Mars rukt uit de scheede;
Of vleid zyn toon op d’aangenaame vreede,
En sluit Bellone, en haar gewelt aan band;
(20) Of leid de Bruid met vreugd naa ’t Ledekant,
[fol. ****3v]
En dekt haar zacht met Leliën, en Roozen,
Ter rechter tyd geplukt, en uitgekoozen;
Of voert het Hof van Sine op ons toneel,
Daar Vorst Trazil, in ’t barnen van krakkeel,
(25) Beroert met kracht den Schouburg en zyn deelen.
Wy zwygen hier van zoo veel andre speelen,
En zangen, die hy zelf voor bastert kent;
Om dat een hand, het speeltuig ongewent
Dat schoon Muzyk ontsiert, en dooft zyn luister.
(30) Voor ’t Zonnelicht is al ’t gestarrent duister;
Maar ’t voegt niet dat een kaers op ’t middaglicht,
Haar straalen schiete, en flikker voor ’t gezicht.
ANTONIDES moet maar alleenig zingen.
Zyn stem heeft magt om helder door te dringen.
(35) Wie met hem zingt, hy schreeuwe uit al zyn kracht,
Wort slechts gelyk een Marsyas geacht,
Die meer zig zelf als andren kan vermaaken;
Die speelt en blaast met opgezwollen kaaken,
En daegt, verwaant, Apol ten Speelstryt uit,
(40) Al heeft hy maar een weggeworpen fluit:
Doch zoo zyn kunst nogh iemand kan bekooren,
Die Midas dient gekroont met ezels ooren.
ANTONIDES verdient de laurekroon:
Hy zingt een onnavolgelijken toon.
(45) Maar wie behoeft hem eer of lof te geeven?
Hy heeft die zelf met eige hand geschreeven,
En groeit, en groent, zo lang de koopvaardy,
En oorlogsvloot zig baakere op het Y.
BARTOLOMEUS van GENT.


[fol. ****4r]

INHOUD

VAN ’T EERSTE DEEL.

De YSTROOM, in vier boeken begreepen.1 &c.


HET TWEEDE DEEL.

Zeetriomf der Veneetianen.1
Op den Oorlog met Engeland.4
Aen de Hollandschen Leeuw.5
De Teems in brand.6
Op de goude koppen, vereert &c.9
Belloone aan Band.12
Nederlaeg der Turken.33
Zeetriomf, in zomermaent 1673.35
Oorsprong van ’s Lands ongevallen.36
Nederlandsche Zeetriomf.40
Darde Zeetriomf.42
Op de Vrede tusschen Vrankryk &c.45
Bruiloftsgedichten.49
Verjaergedichten.129
[fol. ****4v]
Lofdichten.142
Lyk- en Grafdichten.165
Mengeldicht.205
Op afbeeldingen.273
Vertalingen.281
TRAZIL of overrompelt Sina, Treurspel.1 &c


Waer by gevoegt

Het Leven des Dichters, met verscheide Lyk- en
Grafdichten op des zelfs overlyden.
Continue
[fol. *1r]



[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

DE

YSTROOM.

Begreepen in vier boeken.

Door

J. ANTONIDES van der GOES.

[Vignet: Omnibus].

t’AMSTERDAM,
___________________________

By JAN RIEUWERTSZ., PIETER ARENTSZ.,
en ALBERT MAGNUS, Boekverkoopers. 1685.


[fol. *2v: blanco]
[fol. *3r]

STROOMFESTOEN

Aen den hoogeedelen welgebooren grootachtbaeren Heer

Heer KORNELIS de VLAMING
van OUDSHOOREN,

Ridder, Heer van Oudshooren en Gnephoek &c.

Burgermeester, &c. en Raed ter Admiraliteit tot Amsterdam.

MYn zanggodinne wijd eerbiedig haer gedicht
OUDSHOOREN toe, en treet vrymoediger in ’t licht
Op zulk een’ grooten naem, al komtze min verheven
Van trant, en telkens van haer onmaght neêrgedreven,
(5) Alsze op haar pennen scheen te stijgen van den grond;
Die luister legt haer weêr de woorden in de mond,
En zetze leven by. wie kan haer vier bedwingen!
Nu ’t haer gelukt den lof der oude stam te zingen,
Die schier voor eene trits van eeuwen, opgevoert
(10) Ten Bisschoplijken stoel, het maghtig Sticht, beroert
Als in een’ Oceaen van bittre staetkrakkelen,
En vreesselijk geschokt, gescheurt aen alle deelen,
Bestraelde met den glans van haere myterkroon;
Die op ’t eerwaerdig hooft van Willem eens zoo schoon
(15) Te gloeien scheen: na wienze eerbiedig, op ’t behaegen
Der kristewerrelt, wierd aan Jakob opgedraegen;
[fol. *3v]
Twee Ridders telgen uyt OUDSHOORENS gryzen stam.
En schoon ’t Aertsbisdom aen een heimelijke vlam
En teering quijnde door den nijt der vloekverwanten,
(20) Die tegen ’t wettig recht der Bisschoppen zich kantten,
Noch zwichtte ’t voor geen’ storm van oorlog of gewelt:
Maer reikte van den kant des Yssels, tot het Scheld
Met zyn gewijden staf. het is de haet ontschoten,
Dien ouden Stamboom streng te snoeien van zyn looten.
(25) Zy slooft zich zelf vergeefs te barste, en spilt haer kracht.
Gelijk de noordzee, als een zeehoos onverwacht
Van een scheurt, en naer strand gejaegt van onweêrbuien,
De zonne blind, en schent het noorden tegen ’t zuien,
Het hooft van Vlissingen en ’t zwaere paelwerk beukt,
(30) En stoot op stoot rammeit: maer dat staet ongekreukt:
Op zijnen wortel, en verduurt de felle vloeden,
Tot zy van zelf hun drift verliezen onder ’t woeden.
    Het adelijck geslacht, in zulk een’ lange ry
Van eeuwen noit gescheurt, nu uit de heerschappy
(35) Geschopt, dan weêr in top gedraegen, nae het keeren
Der staeten, en de zucht des maghtige overheeren
En Graeven, stak het hooft weêr boven t’Amsterdam,
En zegende de Stad met d’eere van haer’ stam,
Ruim voor twee eeuwen in het staetbewind geheven
(40) Op ’s Burgermeesters stoel, en glory, die den neven
En looten voortgereikt, nu noch d’OUDSHOORENS kroont
En dankbaer hunne deugd erkent, maer niet beloont.
    Gebeurt ons d’eere, dat wy ’s Burgervaders ooren
Met onze stroomwijze en den lof van ’t Y bekooren;
[fol. *4r]
(45) En hy den strengen boog der staetzorg, jaer op jaer
Ten dienst des lands gerekt in oorlog en gevaer,
Ontspanne, en eenmael zich gewaerdige te keuren,
Waer zich mijn Stroomfestoen met voeghelijke kleuren
Schakeert, of schiet te kort in bloemen en sieraat:
(50) Mijn Stroomnimf wil met vlijt zich reeglen na die maet,
En zelf haer eigen stem en klanken overzingen.
Nu kruiptze langs den kant, en volgt de stroomelingen
Van achtren in hun zogh op Thetys feestbanket.
Of treet den Ygod nae en zijn doorluchtig wed,
(55) Het zy hy vreedzaem streeft, of vreesselijk aen ’t loeien,
Komt langs verdronken veld en akker heenevloeien.
    Maer minder achterhaelt mijn zangheldin den lof
Der zeevaert, en bezwijkt in zulk een kleur van stof:
Daerze in zoo eng een perk gedwongen en beslooten,
(60) Als maer in schaduw groet de Nederlandsche vlooten,
Die daeglijx dryven op den Ystroom af en aen,
Een’ milden oogst van schat inscheepen en ontlaên,
En hier gemaert, geen vloot vertoonen op de plassen,
Maer een geweldig bosch, ten golven uitgewassen,
(65) Geduurig weêr gesloopt en weder aengegroeit,
Een schrik der zee, zoo ver Neptuin om ’t aertryk vloeit:
Het zyze alleen om winst het schuimend pekel klooven,
Of brullende van haet, en ’t Yperk uitgestoven,
De rovers temmen en brantschatters van de zee,
(70) En koopen met het bloed der vyanden de vree.
Of blixemen in ’t oog der Afrikaensche mooren,
De waterhonden, tot oneedlen roof gebooren.
[fol. *4v]
    Maer schoon de stem my in zoo zwaer een werk begeeft
Die klinken moest, zo ver de kiel op ’t water zweeft,
(75) De zon de vlooten volgt, en voorgaet met haer straelen,
Of steil uit haeren trans die hen op ’t hooft laet daelen;
Dat schroomt OUDSHOOREN niet te naedren, die een lit
Der hooge Zeeraed, wringt den winden het gebit
Kort in den mond, en laet zomwijl, om lucht te scheppen
(80) Op ’t zeilrijk Y, matroos zich in een roeijacht reppen,
En kleene sloepen; schoon zoo menig zeegevaert
Gereet staet op zijn’ wenk. dat is der goden aert,
Dat is hun trant, elk aen te zien met gunstige oogen,
Elk te waerdeeren nae zijn yver en vermoogen.
(85) De zelve koelte die de krijgsvloot voert uit zee,
Brengt ook den boeier en galjooten op de ree.
De zon, die met haer’ glans verquikt Olyf en Ceder,
Lonkt tijdeloozen toe in’t eerste lenteweder,
En queekt de veltbloem aen. de zee ontzegt geen’ vloed
(90) t’Ontfangen, schoon hy kruipt en sleept met traegen voet,
Zoo wel als die van trots en hovaerdy gezwollen,
Met vliegende karros komt in haer boezem rollen.
Maer loopt mijn stroomgodin met al te flaeu een toom:
Wie stamert niet in d’eer van ’s werrelts rijksten stroom.


[fol. **1r]

VOORREDEN.

VEelen zal het misschien vreemt voorkomen, dat wy dus breet in den lof van eenen stroom uiweiden, wiens paelen en grootte met weinig woorden waeren aen te wijzen: want schoon men niets zoo gemeen vint by de Poeëten, als de beschrijvingen der vloeden, die zy zoo sierlijk in hunne werken schakeeren, als die met hun zilvre wielingen door den aerdkloot heenevloeien: nochtans is het een ongewoonte, een geheel werk van die stoffe te weeven, en een onvruchtbaeren arbeit, ’t en zy men de zelve verrijke met sieraden en loofwerk, en die eenen glans by zette door een vermenginge van gevoeglijke verwen; ’t welk minder is te bepaelen, en naer eenerhanden regel te schikken; om dat veelen rustigh den dichter eene vryheit inwilligen, die hem anderen, van naeuwer gewisse in de dichtkonst, voor een vlak van ongebondenheit en onbesnoeiden stijl zullen aenwrijven. Quintiliaen berispt in Ovidius de weelige overvloeientheit van geest, en rijkdom van verstant; daer anderen, om de zelve, hem als eenen Finixdichter in top verheffen. wy hebben ons niet ontzien den ruimen toom te neemen, onder de glorie des Ystrooms, ook de macht van Amsterdam te trompetten, en de zeevaerd, de zenuw der Nederlandsche mogentheit, op te haelen. ’t geheele werk hebben wy in vier boeken afgedeelt. indien men die naer den juisten draet moest schikken, zoude het eerste en laetste elkanderen in ordre volgen: want even als het eene boek den zoom van het Y beschrijft, gelijk die halvemaenswijze zich kromt langs de stadt; zo verhandelt het andere, het overige deel van den Ykant, de Waterlandsche dorpen, de beschyving van den Ystroom, en de geschiedenissen daer voorgevallen. het tweede boek, nae die verdeeling het derde, telt de vaerten naer andere gewesten op, en de schatten, die, door dezelve, in den schoot van het Y worden uitgestort. het derde, ’t welk andersins het leste zou wezen, begrijpt de verzieringe van een krakkeel der vloedgoden, op de gulde bruiloft van Thetys en Peleus, met zulk eene vrypostigheit opgezongen, gelijk d’aeloude en hedendaegsche dichters hunne stoffen en historien onder de schaduw van fabelen en ver- [fol. **1v] dichtselen bewimpelden. want schoon wy niet onkundigh zijn, dat eenigen zich aen de naemen van goden en godinnen stooten, om datze naer der heidenen gewoonte zweemen; en anderen alle onnatuurlijkheit en onwaerschijnlijkheden strengelijk uit de poëzye verbannen; meenen wy echter te konnen volstaen, met de eerste te gemoet te voeren, dat de zon der kristelijke waerheit al lang zoo helder door de dampen en den nacht des afgodendoms is doorgebroken, en rijkelijk alom haere straelen verspreid heeft, dat niemant voortaen onbewust is, hoe diergelijke naemen, als een tael der dichteren, in gebruik zijn; die, om hunne werken met meer luister op te tooien, gewoon zijn d’ elementen en levenlooze stoffen, als persoonaedjen in te voeren. Dus verstaen wy by de watergoden, eenvoudig genomen, niet anders dan het water. wien het echter lust de naemen der vloedgoden, op andere historien of gevallen te passen, zonder wanschiklijkheit, dat wort aen zijn keur en overlegging vrygegeven. ondertusschen geloove ik niet, datmen iemant zoo quaetwilligh of redeloos zal vinden, die ons de naemen der goden &c. als een merk van ’t heidensch ongeloof zal willen optijgen, en voor een ongerijmtheit toeschrijven: schoon de Fenix der geleertheid, Huig de Groot, dit zelf schijnt gevreest te hebben; gelijk blijkt in eenen brief, aen zijnen broeder Wilhelm de Groot geschreven, en voor zijne latijnsche gedichten uitgegeven. waer van de zin hier op uitkomt; dat hy ducht, of men hem ten argsten nae mocht duiden, dat hy zomtijts goden invoert. Hy bekent dat zulk schrijven een streep van reukeloosheit had verdient, ten tijde, dat het heidendom als koningin heerschte; ’t welk nu zonder eenig gevaer was: dewijl elk weet dat met die naemen zomwijl de gestarnten, elementen, of geesten, en zomwijl de mogentheit van den eenigen waeren God verstaen worden. Het orakel der hedendaegsche Latijnsche Poeeten, Nikolaes Heinsius, verdaedigt zich zelven bykans op de zelve wijze, voor den kostelijken beemd van zijne gedichten: want nae dat hy gezegt had, byzonderlijk tot navolging der ouden, de benaemingen der goden gebruykt te hebben, en zich heel vreemt van hun ongeloof te houden: beroept hy zich, op de oudvaders, en voorvechters der eerste kristenen, die zelf in hun schrif- [fol. **2r] ten tegen de heidens en afgodisten, Jupiter voor den hemel, Apol en de Muzen voor de geestigheit der dichtkonst, en Venus voor de minne, noemen, en van de naemen van Pluto, Styx, Fortuin en diergelijke overvloeien. De historieschilders stoffeeren hun tafereelen rijkelijk met beelden van goden, die op hun verziering passen. hier schuilen de minnegoden in festoenen van myrten, en bloemen, uit Adonis bloet gewassen; daer zietmen Mars den jongen oorlogsman het vier in ’t hooft jaegen, en een hart onder den riem steeken: elders verschynen de hartstoghten, en neigingen van tooren, nyt en andere, of de jeugt en ouderdom in de gedaente van werkende persoonen. de beeldhouwer verziert vrymoedigh alle soorten van watergoden, met hun kruiken en kranssen naer zijne vindinge uitgebeelt; hy vertoont alles met maght van beelden en goden. wie telt al de Jupiters en Dianen die daeglijx uit steen worden gehouwen, en in alle hofsteden ten toon gestelt! en zal iemand van een gezond oordeel gelooven, dat hun oogmerk zy d’afgodery te handhaeven en stijven? niemant die het Amsterdamsche kapitool, het achtste wonderwerk der werrelt, en onze nieuwe paleizen langs de heere en keizersgraften, met zoo prachtig een beeldwerk van goden ziet opgeheemelt, zal gelooven, dat dit geschiet, om het verstorven Heidendom en zijne ongoden, uit den afgrond, en asschen weder op te wekken. met geen reden kan iemant de vryheit des dichters besnoeien, die in de schilderkonst en beeldhouwery wort geleden: behalven dat de dingen die men ziet, een grooter voetstap en indruk nae zich laeten, als die alleen gelezen, en minder krachtige verbeelding door het verstant begreepen worden.
    De onwaerschijnlijkheit evenwel die door de benaemingen van goden en de fabelen der aelouden, op hunnen trant ingevoert, schijnt veld te winnen, zal moogelijk eenigen van zoo groot een gewight toeschijnen, dat zy daerom, alles wat’er nae gelijkt, als strenge Katoos, zullen willen uitroeien, doch die met my verstaen, dat de sierlijkheit van vindingen een waere hooftdeugd der Poëzye is, zullen lichtelijk toestaen, dat het den dichter niet alleenlijk vrystaet, maer dat hy zich moet bevlytigen, om met die schatten zijne stoffen (’t en waer zy het [fol. **2v] niet lyden konden) te verheerlijken. van welcke vindingen ik de geestichste oordeele, die op den leest der oude en befaemde dichters schoeien, als die, van hand tot hand overgereikt en gezuivert, een spraek der dichtkonstenaeren zijn geworden: zoo wel als de rechtsgeleerden, artzen, en inzonderheit de filozofen en redenaers, met eige wyzen van spreeken, van andere taelen afgescheiden, beknopt hun gedachten uitdrukken. wy zullen ons hier wederom met een spreuk van den welgemelden Heere N. Heinsius behelpen, en die om de sierlijkheit der taele ten deele byvoegen. Fabulis etiam, quam par erat, frequentioribus, iisque ex ultima depromtis antiquitate, versus subinde meos aspergi, non defore, qui reprehensuri sint, jam dudum praevideo. een weinig daer nae volgt. Praestantium sane ingeniorum, quorum opera felici ac cura poësis perpulchre de novo post renatas litteras polita sit & exculta, cum tam nostro hoc quam superiori saeculo uberrimus proventus fuerit ac annona perquam foecunda, in eo tamen peccasse illorum plerique sunt dicendi, quod neglectu fabularum, ab antiquitatis aemulatione longius recesserunt. Nos Plutarcho maximo gravissimoque auctori adsentimur, poësin ἄμυθον plane ἄψυχον esse: fabulasque vitam at que animam Musarum nuncupare non dubitarim. dat is: Ik heb al lang wel voor zien dat het my aen geen berispers zal ontbreken, om dat ik hier en daer in mijne gedichten meer fabelen, en die uit de geheimste schatkamer der outheit opgezocht, vermenge, als juist van noden was &c. schoon het ontrent onzen tijt aen geenen rijken oogst van zeer voortreffelijke verstanden heeft ontbroken, door wier gelukkige hulpe en zorg de poëzy op nieus (nae dat de geleertheid weêr heerlijk haer hooft heeft opgesteeken) gebout en gepolijst is geworden: zo maghmen nochtans veele van hen beschuldigen, datze, door kleinachting van het gebruik der verdichtselen, te verre van den voorgang en voetstappen der ouden zijn afgeweken. wy houden ’t met den grooten Plutarchus, dat de dichtkonst zonder verziering, zonder versiering en zielloos is, en ik noem vrymoedig de verziering, de geest en ’t leven der poëzye. ontallijke fabelen, en die geen waerschijnlijkheit hebben als uit den zwier des dichters, komen ons alsins te vooren. Homeer vloeit daer van over. Virgijl brengt Aristeus, den byefokker, [fol. **3r] onder ’t water, by de vlietgodin Klymeene, zijne moeder, in den rei der stroomvorstinnen, daer hy de bronnen der voornaemste aertsvloeden ziet: hy wort in ’t puimsteene hof der vlietgodin ten bankette genoodight, en onderwezen, hoe hy op ’t Ematisch strand, den zeewichelaer Proteus moet verstrikken, en uit zijnen monde met dwang den aert der byen leeren. De zelve, laet den Tybergod, met een kroon van riet gehuld, den slaependen Eneas aenspreeken, en hem het geval van Askaen voorspellen. Nazo geleit Thezeus met zijne spitsbroeders in ’t paleis van den vloedgod Achelöus, die hen nodight, in de stilte van zijn hof, den vervaerlijken oploop der baeren t’ontduiken, hen vrolijk onthaelt, en met vertellingen den tijt en ’t verlangen van zijne gasten bedrieght. In het godlijk werk, de baerende maegt, van Sannazaer, spelt Proteus, in een rey van Nimfen en vlietgodinnen aen den Jordaenstroomgod de aenstaende mogentheit van den Heiland des werrelts. In het derde boek van de Lusthoven, door den geleerden Jezuyt Renatus Rapijn gezongen, verliest de bronnimf Isis, by den brongod Askaen ter maeltijt, tusschen andere vlietgodessen, gezeten, op den schoonen Hylas, den metgezel van Herkules, en ontfangt hem in het water. De Heer Vondel laet in zijn geboortedicht van Prins Willem van Nassau, de haegsche Vyvernimf met al haere gespeelen en waterstoet, uit den grond opborlen, zy zitten in den vyver dwars en schrylings op dolfijnen, en vermaeken zigh met waterspeelen. de zelve voert in zijn treurspel van Palamedes, Neptuin spreekende in: gelijk ook de Drost Hooft den Vechtstroomgod, in zijn Gerard van Velzen. en wat is onder de toonneeldichters gemeener als Deus e Machina, eenen god ten tooneele te voeren, die den knoop der geheele treurstoffe ontbinde. de konstenaers echter konnen allerminst onwaerschijnlijkheden in tooneelwerken toestaen, als die een waerachtige vertooning van een ware geschiedenis behelzen, en den toeziender daedlijk hinderen, als zy van de natuurlijkheit afwijken. de heilige schryvers zelf zijn niet vreemt geweest van levenlooze stoffen, als levende en verstandige persoonen aen te spreeken. Koning en Profeet David gebiet zonne en maen, alle lichtende sterren, en de wateren die boven de hemelen zijn, den Heere te loven, gelijk ook de afgronden, vier en hagel sneeu en [fol. **3v] damp en den stormwint. de zelve vraegt in het hondert en veertiende harpgezang de zee, waerom dat ze vloot? en den Jordaenstroom, dat hy te rugge keerde? de bergen, datze opsprongen als rammen, en de heuvels, als lammers? zoo geeft hy elders de zee oogen, als hy zegt, dat ze Israëls vlucht uit Egypten aenzagh, en de rivieren handen, als hy in het achtennegentigste gezang hen aenmaent met de handen te klappen. welcke wijzen van spreeken t’eenemael nae den trant der dichteren en hun verzieringen geschikt zijn, en de majesteit der heilige harpgezangen zonder twijffel vermeerderen. maer waer toe meer voorbeelden opgehaelt, daer toch alle Poeeten hier van overvloeien? wy hebben ons niet geschaemt in de schaduw van zoo groote lichten te schuilen: ’t zywe zomtijts de verzieringen op hunnen trant hebben naegebootst, of die van hen ontleent, in ons werk, nae onze stoffe geschikt, ingevlijt. zy scheenen my hier noodzaekelijk. maer gelijk overal in de dichtkonst, is byzonderlijk hier eene scherpe naeukeurigheit van noden, op dat menze zoo niet op elkanderen proppe, datze door hun meenigte, als een deel razende Bachanten, met woelen en schermen den lezer verbysteren: of zoo stijf en stram inplakke, datze, als stomme stokbeelden, met krytende werktuigen wanschikkelijk bewoogen, meerder deernis of verfoeying, als vermaek verwekken. ik heb ook de schraelheit der stoffe te gemoet gekomen, met nu en dan uit te weiden met afwijkingen, (die by de Latynen Digressien worden genaemt) welke ik, ’t en zyze als by ’t haer in ’t gedicht worden getrokken, oordeele eene byzondere rijklijkheit het werk by te zetten, hier in op den voorgang der doorlugtighste Poeeten steunende, die zich zelven schijnen gevleit te hebben, als zy die, gelijk een’ kostelijken inslag, wisten in hun stoffe in te werken. Virgyl, en al de Grieksche dichters, maer byzonderlijk Nikander, in zijn landgedichten, springen gelukkelijk van hun stoffe, in byverdichtselen over, om den lezer te vermaeken. Makrobius tekent aen; dat Virgyl, de schrale en lastige beschrijvinge van den landbouw telkens met een uitweidinge tempert, en dus den lezer te gemoet komt: want in het eerste boek van zijne landgedichten heeft hy de voorteekenen van onweer en stormen: het tweede is met den lof van [fol. **4r] het landleven opgepronkt, het derde eindigt met een sterfte van ’t vee; gelyk het vierde en laetste met de historie van Orfeus en Aristeus. dus hebben wy meede met verscheidenheit van invallen den lust van den lezer wakker gehouden, en zijne verzaedheit willen beletten. by al dit komen noch tot een ongemeen sieraet de konstige printen van den Geestrijken Romein de Hooge; waer aen wy niet twijffelen, of de kenners zullen stoffe tot vergenoeging vinden.
    Maer gelijk wy in dezen Ystroom byzonderlijk op de verdichtselen hebben toegeleit, zullen wy ons misschien nae dezen verder in een werkstuk van langer adem inlaeten; ’t welk onder de hand alreets begint te groeien, en waer in de stof geen heidensche fabelen, of andere van diergelijken aert, toelaet.
    Eindelijk, indien het my geoorloft was de woorden van Cyrus, den Monarch van Persien, zonder opspraek op my te passen, ik zoude zeggen, dat ik meede zomwijlen eenige mijner vrienden, om hun oordeel te hooren, gelijk hy den Lacedemonischen Lyzander in zijnen lusthof, op mijn stroomgereght onthaelt hadde, en u, mijn lezer, nu meede op het zelve noodigen, en gelijk de Koning van zijne plantagie zeide: deeze mantelingen en dreeven zijn van mijn vindinge, die bedden, bloemperken en prieelen zijn alleen door my dus geleit: zoo zoude ik u mede laten vertrekken, met te zeggen, dat ik het dus met voordacht en keure hadde uitgewerkt, en goetgevonden.


[fol. **4v]

INHOUD

Van de Titelprint.

HIer toont zich Amsterdam als een versierde maegd.
De Keizerskroon bedekt haer opgestrikte haeren.
    De mantel is bezaeit met kruis op kruis. zy draegt
Een septer met een hand en oog. de zilvre baren
    (5) Van ’t Y besproeien haer’ gevlamden keurs, en voet.
In haeren schild is ’t merk van Raed en Borgerye.
    Zy zit als aen den zoom van een’ befaemden vloed,
En streelt den Ystroomgod, die, leunende op haer dye,
    De druppels van zijn’ baert, als paerlen, langs haer kleet
(10) Laet rollen. zijne kroon munt uit in kostlijkheden.
    Hy heeft een watervat in d’eene hand, en treet
In ’t water met een’ voet, hier dieper uitgegleden,
    Daer d’andre Pampus, door zijn droogte, aen ’t oog verbeelt.
Hy draegt een breeden riem, die Zuider zeenajaeden
    (15) Optooien met festoen en kranssen, net verdeelt
Met zeegewassen, en afsteekende sieraeden.
    Alcyone, in een meeuw verandert, en op ’t nest
Noch broeiende, word hier den Ygod aengeboden,
    Om zijne heerschappye in ’t gansche zeegewest.
(20) De troon, voor ’t Y gesticht door last der watergoden,
    Wort door vier Deelen van den aerdkloot onderschoort.
De hooge waterstoel pronkt met het nieuwe wapen
    Van Amsterdam, en ’t oud, verandert op het woort
Des Ymonarchs. men ziet de Tritons zich vergaepen
    (25) Aen zoo veel pracht, en met den drietant staen ten toon.
    De Scheepvaerd en Merkuur versieren ’s Ygods kroon.


[fol. ***1r]

AEN

JOANNES ANTONIDES,

Op zijnen

YSTROOM.

MYn herssens zijn nu ongebonden vry.
Mijn eige geest magh die met lust doorwaeren,
En van mijn aengebooren poëzy
Ontsluitze op nieuws de halfgeslotene âren:
(5) En komtge die door vriendschap, ongehoopt,
Zo heuschelijk noch spooren daerze loopt?

Ik voel de spoor van uw verzoek zoo wel,
Dat ik, hoe thans van vryheid opgeblazen,
Noch eens zo rijzend van gedagten zwel;
(10) Om mijn genegentheid, door heilig raezen
Van vloeiend rijm, te geven vryen toom,
Tot lof van u, en uw’ doorluchten stroom.

Aen d’een zy roert de groote mogentheid
Des fieren Leeuws van zeven vrye Landen
(15) Mijn dichtrompet, ten oorloge aengevleit;
De hooghste lof van edele verstanden:
Maer grooter gonst streeft deze drift voorby
Tot lof van u, en uw doorluchtig Y.

Aen d’andre zy verrukt de minzaemheid
(20) Der lieve vrê mijn luit, om op te spelen,
Hoe zeker, hoe gelukkig zy’er weid
In ’t eeuwigh schoon van Neêrlands lustprieelen.
Noch zingt mijn Zangheldin met grooter moet,
Tot lof van u, en uw’ doorluchten vloed.

[fol. ***1v]
(25) Maer denk niet, dat ik op den ouden trant
Van Helikon, dat groot tonneel der gekken,
Uw gadeloze geest en vlug verstand
Zal roemend zoeken hoog in top te trekken:
De Hemel, dien gy des te danken hebt,
(30) Heeft in dit deel mijn roemen onderschept.

De lof en faem wort in der daet verkleent,
Wanneermen die loftuitend wil vergrooten.
Hy zegt het al, die zegt het geen hy meent.
Ik heb u hier mijn Poëzy ontsloten,
(35) En nevens die het binnenst van mijn borst,
Bey van blanket noch zotten lof bemorst.
D. BUISERO.

Op den

YSTROOM,

Van

JOANNES ANTONIDES.

HEt lustprieel van wijs vermaak
En heilzaem, zonder bittre smaek,
Zoekt oost noch wext; hier magmen ’t naderen:
De weerelt schuilt in deze bladeren.
JOAN SIX.

[fol. ***2r]

Op den lof van

DEN YSTROOM,

Gezongen door

JOANNES ANTONIDES.

FLUVIUS REGNATOR AQUARUM.

DOorluchtige YSTROOM, laet u hooren,
    Indien gy uw geluk beseft:
De dichter is in’t ent gebooren,
    Die zijnen toon op u verheft,*
(5) En alle Nederduitsche tongen
    Verwekt op zijne schoone wijs,
Van lust en yver aengedrongen,
    Dus weits te weiden, u ten prijs,
Zoo wijt de fixe zeilkompassen,
(10) De zon zien ondergaen en wassen.

De stroom valt smal voor zulk een’ zanger,
    Benaeut door dijken van weêrzy,
Vijf mijlen lang, of weinigh langer.
    In zuider zee verdrinkt het Y:
(15) Maer uw trompetter acht geene engde,
    En laet zich leeren wijt en zijt.
Hy rekt en spant uw korte lengde,
    Zoo ver de kiel op anker rijdt:
Zoo ver Homeer en Maro beide
(20) Den lof van Xantus oever spreide.

Twee hooftsteên aen uw rechte zyde
    Bestellen overrijke stof
Aen hem, die zijn gedachten wijdde
    Om eene waterkroon van lof
(25) Te vlechten om uw bieze haeren,
[fol. ***2v]
    Zoo wijt de Faem zich hooren laet,
De waterreien op de baren
    Ziet trippelen op Tritons maet,
En levendige zonneglanssen
(30) Van gout op ’t zilvre water danssen.

Geen nevel zal uwe eer verduisteren,
    Zoo lang twee rijke nabuursteên
Naer ’t ruisschen van uw water luisteren,
    En gy van elk wort aengebeên,
(35) Daer meereminnen, uitgekoren
    In uwen dienst, gereet ten disch
Opschaffen eenen vollen horen
    Van ooft, en wiltbraet, vleesch en visch,
En nektar, op de Muiderbergen
(40) Gewassen om Parijs te tergen.

Voorwaer dit is ’t banket der Goden,
    Daer niets ontbreekt. hier groeit het al
Men magh hier koningen op nooden.
    Nu braekt de nijt haer hart en gal.
(45) Hier riekt de kruitgeur der Molukken,
    En wat de werrelt teelt in ’t ront.
Hier is het lekkerlant te plukken,
    En d’appels groeien in den mont.
ANTONIDES, hou op van roeien:
(50) Wy dryven waer uw vaerzen vloeien.
J. v. VONDEL.


[In de editie-1671 is hieraan toegevoegd:]
[fol. ***3r]

Op zijne Afbeelding.

Substitit unda.

Zoo beelt ANTONIDES zich zelven levende uit,
    Niet voor ’t gezicht, maer met een goddelijk geluit
Des Ystrooms, aengenaem in alle opmerkende ooren:
    Als hy een’ nieuwen toon op Hollands Hooftstroom zet,
    (5) Staet gryze Triton stom met d’oude zeetrompet.
Hier haelt zijn zanglust stof uit Aemstels vollen hooren.
J. v. VONDEL.


[fol. ***3r]

Op den Y-STROOM van wijlen

JOANNES ANTONIDES.

SY hadden tijds genoeg, en t’over, dien voor dezen
Haer Penne tot den topp van eere was gerezen.
Maer (wie kan ’t sonder schrik, wie melden sonder zucht?)
Een jong ANTONIDES gelagh van dese vrucht.
(5) Dood, waert ghy doot geweest doen hy begost te leven,
Wat hadd die Lente een Herfst van wonderen gegeven!
CONSTANTER.


OP DEN

YSTROOM

VAN DEN OVERTREFLYKEN POEET
JOANNES ANTONIDES vander GOES.

Coelo gratissimus amnis.

HEt Y spant wonderlijk, van name en vloet zo kleen,
In rijkdom, magt en pragt, de kroon van alle stromen.
Maar zo is ook allengs de Tiber opgekomen,
Die grootvorst, ruim zo fors, van landen en van zeen.

    (5) Vernuft braveert gewelt, als d’Ystadt andere steên.
Dies juich ô koopstroom, nu van vreugt langs beide uwe zomen:
Naar dien ANTONIDES met kust en zoete dromen
Gaat weiden in uw’ lof, zijn ware Hippokreen.

    Hy streeft de zwaan na, die Eneas helden werken
(10) Naar ’s Tibers stromen voert van Xanthus op haar vlerken.
En streeft hy in zijn vlucht uw zeilen niet voorby?

    De werelt in een stadt, de zee in ’t Y te malen
Met verf, die nooit verschiet, zo lang de zon blijft stralen,
Dat kan de zeevaart min dan d’eedle poëzy.
J. VOLLENHOVE.


[fol. ***3v]

Op de YSTROOM van

J. ANTONIDES.

It mare proruptum, & pelago premit arva sonanti.

Lijd dan het Y by ’t Pampus dat verlet,
    Dat, als hy zich, door ’t gretig nederstroomen,
Voorbarig heeft geworpen uyt zijn wed,
    Zijn stroomkaros geen water kan bekomen?
(5) En heeft de Zee, die ’t Zuyderdiep bevloeyt,
    Geen nats genoeg, om hem weer vlot te maken,
Ten zy de grond, waar langs hy schuift en roeyt,
    Zich voelt geplet, met klotsen en met kraken?
En moet hy dus zijn groote zegepraal,
    (10) En zee-gepraal der hooge koopkasteelen,
Op zulk een zoom gesteuyt zien menigmaal
    Om ’t zwaar beslag aan mind’ren te verdeelen?
En moet hy dus dien onwaardeerb’ren buyt
    Vertrouwen aan onweerb’re kaag en boeyer,
(15) Of op een platgeboomde steygerschuyt
    Domschotig zien verhoet’len van een knoeyer?
Neen, neen, men heeft die kladde in ’t minste niet,
    In zijne *trappe- en palmkleed, aan te vryven
[* Trabea, & Vestis palmata.]
Die hoogberoemde, en hooggeërde Vliet;
    (20) Nu lust hem eens in platten schulp te drijven,
Als waar ’t te Rome in ’t Renbaanspelgespan:
    Dan wil hy liefst doen pralen zijne monden,
(De Tyber zelf gaf hier het voorbeeld van)
    Met vloot by vloot van over zee gezonden:
(25) Doch dien ’t aan nat noch water oyt gebreekt,
    ’t Zy dat hy poogt een schensmet uyt te wassen,
Of dat hy met verbolge toonen spreekt,
    En schip en vracht kan domp’len in zijn plassen.
En heeft althans de dapp’re ANTONIDES
    (30) Zich tot zijn lof zoo heerlijk opgeheven,
En zoo dien vloed doen bruyzen uyt zijn fles,
    Dat zulk een schets kan strijden met het leven:
[fol. ***4r]
Dies elk verheugt, verwondert, en verstelt,
    Niet vatten kan die rijkdom van gedachten,
(35) Dees zuyv’re taal, dat klemmende geweld
    In eygenschap van woorden, vonden, krachten,
En wetenschap, staatkunde, staatbelang,
    Bedrevenheyd in and’re werelds deelen,
En wat den eysch der scherpste wet bevang,
    (40) Om een volmaakt konstproefstuk voort te telen:
O, roept hier elk, zy zijn elkand’re waard,
    Die groote Vloed zoo heerelijken Schrijver,
Die Schrijver zulk een voorwerp zoo vermaard;
    Hoe quijt zich hier dan aan beyde dezen yver!
(45) En wouw men dan dat iemands pen ontstak
    Een flikkering, en schemerlicht van vaarzen,
By zulk een Zon, als of’ er iets ontbrak;
    Een platte slof by hooggehielde laarzen!
Geen water dan (wy zeggen niet, in zee
    (50) Te dragen; want wien zouw dat niet verdrieten?)
Geen water dan slechs met een drop* of twee
    Te sprenk’len, daar een zee zich uyt komt gieten:
De Ystroom eyscht geen water, ten behoef;
    ANTONIDES geen lofspraak flau van klanken;
(55) Een goude lijst wierd doof op zulk een proef,
    Of had zijn glans dat konstpaneel te danken;
Onbillijk dan, dat valsch vernis begruijz’
    Dat heerlijk werk, en praalstuk van vermogen:
Wie woorden geeft, ik houw de mijne t’huys,
    (60) Voor ’s snel vernufts doordringende arendsoogen.
Of mis ik? zoektm’ een bruyne drift misschien,
    En eene grond van modderverf bestreken,
Op datse alhier voor donk’re schadu dien’,
    Waar op het licht te sterker af kan steken?
(65) Men neemze dan, en drijfze aan eenen hoek:
Ik zoek geen glans, die maar verschooning zoek.

J. OUDAAN.


[fol. ***4v]

AD

JOANNEM ANTONIADEN,

YAE LAUDES,

Belgico carmine egregie celebrantem

Ecloga.

MYCON.

Nox erat, obductoque dies nondum ibat ëoo,
Et maria, & nulli turbarant flumina venti;
Pacata cum in puppe Mycon, ut saepe solebat,
Consedit, medioque locum sibi legit in Ya,
(5) Unde urbem immensam adspectans, fluviumque potentem,
Par magno carmen fluvio ludebat, & urbi.
    Namque canebat, uti coelo acceptissimus amnis
Amstelias praetervectus turresque domosque
Liberiore fluat campo, et se mergat in aequor.
(10) Tum laevum latus, & qua ferro ignique Pyracmon
Navibus insudat longis, ac brachia versat,
Materiamque regit docilem, fingitque regendo.
Hinc alias aciem in partes deflectit, & urbis
Lunatam faciem stupet, innumerasque carinas.
(15) Hae ludunt, illae stant pulvinaribus altis.
Et jam divitias clari, viresque, decusque
Fluminis, Amsteliaeque canit commercia gentis:
Utque Caledonios amnes, Rutupinaque saxa,
Vicinumque petat Tamesin, tumidumque potenti
(20) Sequanam aqua, Ligerimque novalia laeta secantem,
Praecipitem & cursu Rhodanum, ingentemque Garumnam,
Atque Tagum, atque sitas extremo in vespere Gades,
Tyrrhenumque aestum, & Siculi salis otia Zanclen,
Quique undâ Venetas interfluit Hadria moles.
(25) Addit & Aegaeum pelagus, Smyrnaeque recessus,
Addit Alexandri muros, septenaque Nili
Ostia, desertasque soli sitientis arenas:
[fol. ****1r]
Praecipue Rubri censum maris, Indaque regna,
Nardumque, casiamque, & olentes cinnama silvas,*
(30) Cantat & ut Mauros sulcarit navita fluctus,
Atque Magellani intrepidus ferventia mundi
Transierit vada, Pacificumque recluserit aequor,
Et venas, Peruana, tuas: ut robore multo
Iverit in Borean, atque indignantibus undis
(35) Lactantem [Luctantem?] Oceanum, ac mediam perfregerit Arcton,
Insanamque nivem, & glaciei immania claustra:
Et qua Trinacriis jactat crateribus ignes
Hecla pares, glomeratque undantem ad sidera noctem.
    Talia dum memorat, lux est simul orta, simulque
(40) Legit lina Mycon, duxitque ad moenia pisces.
At pater Yä sonum fundo cognovit ab imo,
Omnesque exiliere cavo Oceanitides antro,
Ducentes choream in numerum, plausumque cientes :
Cymothoë, Drymoque, Thaliaque, Dynameneque,
(45) Nisaeeque, Rhanisque, et coerula Limnoria,
Atque Hyale, atque Rhoë, & flava comas Galatea.
Quas inter forma ante alias praestante sorores
Flava comas Galatea virenti fronde Myconem
Implicat, aeternoque comas obnubit honore.

P. FRANCIUS.


Op den YSTROOM van

J. ANTONIDES.

Een nieuwe zwaen verheft zijn toonen
    En stem, aen Aemstels rijken boort
    In maatgezang, die ’t oor bekoort,
En komt met lof den Ystroom kroonen.
    (5) De stroom, die ’s werelds scheepskroon spant,
En schijnt den aerdkloot om te vloeien
[fol. ****1v]
Waer zich zijn stoute kielen spoeien,
    Verheft zijn vloên, op ’s Dichters trant,
Verrukt door die verheeven klanken,
    (10) Gespeelt, zijn mogentheit ten prijs,
    Op Maroos hooge heldewijs,
Om zijnen zanger te bedanken;
    En spreekt, ô zwaen, uit Schenger kreek
Naer deez gewesten heen gevlogen,
(15) In d’eedle zangkusnt opgetogen,
    Op ’t ruisschen van zoo menig beek,
Daer ge u verlustigt in mijn stroomen.
    ’K begroet u, die mij koost tot stof
    Van uw gezang, en in myn lof
(20) Gaet weiden; zijt hier welgekomen.
    Een koning schonk, mijn dienst tot loon,
Om zoo veel eeuwen door te duuren,
Een wapen, pronk van poort en muuren,
    Verheerlijkt met een Keizers kroon.
(25) Gy schencktme, om eeuwig me te pralen,
    Tot lof een onverwelkbre krans
    En kroon van schitterenden glans,
Waerby geen Keizerskroon mag halen.
    Begeeft ons d’Agrippijnsche zwaen,
(30) Die met zyn zang den geest wil geeven,
Gy, van een zelven God gedreeven,
    Zit op den zangberg boven aen.
Dus laet de nyt vry woorden ziften;
    Nu gy myn lof voert, daer de maen
    (35) En ’t zonnelicht ten reye gaen,
Uw lof leeft eeuwig in uw schriften.
LAURENS BAKE   
van Wulvenhorst.


[fol. ***4r]

Op den

YSTROOM,

Van

JOANNES ANTONIDES.

’t AAloude Rome stond verzet,
En opgetoogen onder ’t hooren,
    Toen Maroos schelle krijgstrompet
Zoo deftig klonk in ieders ooren.
    (5) De Tibergod stak, op ’t geluid
Van die betooverende zangen,
    ’t Eerwaardig hoofd ten golven uit,
En bleef in ’t uiterste verlangen,
    Tot dat Virgijl zijn’ Trooischen held
    (10) Had in Itaaljen neergestelt.

    Nu wordenwe aan den Amstelvloed,
Daer Maro schijnt op nieuws herreezen,
    Met zulk een lekkerny gevoed,
En kunnen naauwlijks onder ’t leezen
    (15) Gelooven, dat een menschetong,
Zoo verre boven d’aard verheven,
    Die weergalooze vaerzen zong
Noch in den voortijd van haar leeven:
    Het werk schijnt al te groot en zwaar
    (20) Voor een van tweemaal twalef jaar.

[fol. ****2v]
    De konst weid hier met ruimer toom,
En weet de waereld af te maalen
    In d’eer van Holands rijksten stroom:
Zy bind zich aan geen enge paalen;
    (25) En leert (gelijk een honingby
Uit allerhande veldgewassen
    Zuigt voedsel voor zijn lekkerny)
Zich wat haar voorkomt toe te passen:
    Zy trekt vrymoediglijk tot lof
    (30) Van ’t Y uit al de waereld stof.

    O Ystroom uw geluk is groot,
Gy ziet uw gunsten wel betaalen,
    Voor dat gy koesterde in uw schoot,
Een, die uw glory op kan haalen.
    (35) Bekreun u niet of schoon de nijd
Al ’t vloedendom zoekt aan te schennen,
    Op u uit onverzoenbre spijt,
Het moet u voor zijn hoofd erkennen.
    Maar schut zijn woede, zo gy kunt,
    (40) Als ’t op uw’ Dichter is gemunt.
M. DOP.


[fol. ****3r]

IN

YAM FLUVIUM

CARMINE HEROÏCO

Celebratum

à

JOANNE ANTONIDE VERGOESIO,

Poëtâ Ingeniosissimo.

TU, quae Teutonicum gradiens Regina per orbem
    Despicis hostiles, Amsteli nympha, minas.
Cujus ad illustres assurgit Roma triumphos
    Herôum domitô nobilis orbe domus.
(5) Ergóne Caesareas olim retulisse tyaras
    Et decus à ducibus commeruisse parum est?
Jam major tibi surgit honos, dum cingeris undis,
    Et tuus in mediis Ya triumphat aquis.
Percutit indignis Tiberinus pectora palmis,
    (10) Et vetus extincto damnat honore decus.
Barbara quid jactas Nili miracula, Memphi?
    Nomina fluminibus deperiêre suis.
En sylvas hic, Belga, tuas; distentaque ventis
    Carbasa, & Amstelias, quas habet, Ya rates.
(15) Fallor? an ex imis emergunt Najades antris,
    Quaeque suos Nymphae deseruere thoros?
Vidimus in doctis natitantia numina chartis,
    Et quibus antiqui non habuere fidem.
Magnificum veneramur opus: dum Musa stupescit,
    (20) Votaque vix vati concipit aequa suo.
Ne doleas afflicte Helicon, dum deficit alter
    Cygnus, Agrippinae quem peperere sinus.
Alter adest, sectansque patrem jam passibus aequis
    Ipse Maroneam provocat arte chelyn.
(25) Viderat hoc alto latitans in flumine Triton,
    Objicis ingenium quid mihi vatis, ait?
Bellerephontaeas Yam qui vertere in undas
    Sic potuit, Phaebus, si velit, esse potest.
C. BRANDT.
Ger. Fil.    


[fol. ****3v]

Op den lof van den

YSTROOM

DOOR

JOANNES ANTONIDES.

REchtschaepen minnaers, van uitmuntend Heldendicht,
Terwijl ghy t’voorhooft fronst, de winkbraeu het gezicht
Benevelt, onverzaet in ’t leezen van dees blaeden,
Een konstigh stroomfestoen van rijke dichtsieraeden:
(5) En ghy verwondert slaet de handen van elkaêr,
En zweert dat god Apol ’t gewoel van Pindus schaer
Verlaet, en hier in ’t Noord een voorbeelt stelt in’t dichten,
Terwijl uit yder vaers zijn godheits straelen lichten:
Bedaert u, blijft niet door verwondering verrukt;
(10) Het is geen wonder, schoon het hem zoo wel gelukt.
De Dichtkonst daelt om laegh van ’s Hemels goude boogen,
En streeft natuur voorby door goddelijk vermoogen.
Jupijn, die ’t al regeert, gaf hem de staetkunde in.
De schoone Citheree haer lessen van de min.
(15) De Muzen kroonden hem, van ’t steil Parnas getreden,
En lieten uit haer’ stoet hem haer bevallicheden.
De golven dansten op zijn klanken in het Y;
Als Zeegod Protheus hem ontwond zijn profecy.
Apol de Dichtvorst braght zijn lier met eigen handen,
(20) En sprak; het strekt mijn harp noch dichttrompet tot schanden,
Nu dus een sterflijk mensch dees goude snaeren drukt.
Hy leerde hem ’t geheim der kruiden, die men plukt.
Merkuur wees hem den kloot der aerde en haer landsdouwen;
En wenschte dat hy die met d’oogen aen moght schouwen,
(25) Hy had de wieken van zijn hielen naeulijks los,
Wanneer mevrouw Minerf, met haer gevleugelt ros,
[fol. ****4r]
Hem onderschept, en ’t dier, dat eerst door haere handen
Het goude mondstuk heeft beknabbelt met zijn tanden,
Dus toegraeut: op Pegaes; nu sneller dan de wind:
(30) Dees tweede Perseus, van het godendom bemind,
En goddelijk begaeft, moet nu uw rugh beschryden,
Hy zal met u de nyt, dat monsterdier bestryden,
Die met meer slangen dan Meduze staet vermast,
En vormen ’t al in steen, dat aen zijn grootsheit bast.
(35) Is ’t wonder? dat hy, die, door godhêen aengedreven,
In overvloed van geest, zijn vindingen doet streeven,
Gelijk de snelle Rijn, die, als het berghsneeu smelt,
Met golven aenwascht, en in bruischenden gewelt
Stort in den Oceaen, den vader aller vloeden.
(40) Is ’t wonder? dat hy, ’t geen men naeulijks durf vermoeden,
Een schoonheit schept, die uit den Ystroom zich verheft,
Wanneer men d’omtrek van dit werkstuk reght beseft.
Geen schooner Venus rees te Cipres aen de stranden,
Als hier deze Ygodinne: ik voel mijn yver branden:
(45) ’k Verschoon Pygmalion; hy zagh ’t yvoor gesnêen
En eevenreedenheit in al die schoone lêen;
Maer doen het gloeyendblos op mond en frissche kaeken,
In ’s levens morgenstont, hem toelaghte, onder ’t blaeken,
’k Verschoon hem dat hy haer verlieft in d’armen nam.
(50) Die schoonheit had hem ’t hart gezengt in haere vlam;
En word in grooter schoonte ons hier die lust verbooden?
Hier is Pandora zelf, hier is een gaef der goden.
P. VERHOEK.


[fol. ****4v]

INHOUD

Van de print voor het eerste boek.

    DE Vestingboukonst, en de Muur van Amsterdam
Omvatten ’t Y, vermoeit van slym en veen te braeken;
    Waer uit het week moeras op Pampus oorsprong nam.
De Zeevaert suft van vrees. de Wakkerheit, in ’t waeken
    (5) Tot nut der Stad noeit moê, vertroost haer in dien last,
En toont het huys ter Hart, met dubble watersluizen
    Voorzien, om door het Y, van klevend slym vermast,
Met eene zee van nat te schuuren, en te bruizen,
    Die vlakken uit zyn kleed te wasschen uit den vloed.
(10) De Zuiderzee, met twee zeehonden aengetogen,
    Dekt deze watersmet bedeest met keurs en voet:
Maer d’onvermoeide konst, in zulk een ramp bewoogen,
    Toont, hoe geen werktuig haer, dat schuuring maekt, ontbreekt.
De moddermolen dekt haer hooft, drie borsten zwellen
    (15) Van eeuwig vloeiend zogh, dat konstenaeren queekt.
De god des Aemstels ziet men verder zich ontstellen,
    En weigeren ’t Beursgewelf te dragen op zyn hart,
Dat van Neptuin met kracht gedrukt word op zyn lenden.
    Al d’ Aemstelingen staen verslagen om zyn smart
(20) Hy zelf kromt zich vergeefs met steigeren en wenden.
    Het nat schijnt uit zyn kruik te kruipen langs het strand.
Vrouw Thetys drijft met gelt uit haeren rijken hooren
    De Nimfen op de vlucht. Merkuur geeft met zyn hand
Den Hulk, weleer van ’t Y ten wapen uitverkooren,
    (25) Aen Ganimedes, om hem voort op Pallas vond,
    Te plaetsen in ’t gestarnt, daer eertijds Argo stont.

Continue
[frontispice boek 1]



[versozijde: blanco]

[p. 1]

DE

YSTROOM.

HET EERSTE BOEK.

        Inleidinge en voornemen des dichters.

MY lust een tafereel tot lof van ’t Y te maelen,
Den grooten Koopstroom en zyn’ rijkdom op te halen,
Te zetten in den dag, die op den voorgront brant
In volle kracht, en spreit van daar aan allen kant
(5) Zijn straelen flaeuwer op verschieten, en gezichten;
Een houding, die zijn beelt te schooner uit doet lichten.
Gelijk de Morgenstar, daer ’t ander hooftgestarnt
Vast struikelt van de kim, met grooter luister barnt,
De kroon der starren spant, en schynt alleen te prijken
(10) Als Grootvorstin, die ’t al ziet voor haer’ glans bezwijken.
        Stoffe van dit werk.
Dus hangt myn stroomtapijt aen een van loofsieraet,
En beeldwerk, schoon het Y geduurig boven staet,
En heeft zyn waerde en lof geschakelt, als een keten,
Aen Amsterdam, zoo breet op zynen vloet gezeeten,
(15) De grootste Zeevorstin, die alle watren bout,
En kroont haer vlaggen met het Keizerlijke gout,
Beschaduwende een trits van zilvre winpelkruissen.
Wy willen nu een oegst van vlooten aen zien bruissen,
En uit den watertrans der trotse halve maen
(20) Een drift van zielende bosschaedjen af en aen
Gedreven, als een vlught van zwaenen, die in ’t krieken
Des dageraets, voor uit gespoeit op snelle wieken,
Zich wenden in slagorde, en dwarlen ondereen
        Aenroeping.
    Gy, groote Stroomgod, laet uw bron myn Hippokreen,
(25) De hooge Muiderberg een Helikon verstrekken:
Met ruissen van uw’ vloet zal my de geesten wekken,
[p. 2]
Vermaekelijker als de Hoefbeek op Parnas.
Hier zwem ik, en verdrink in uwe ruime plas.
Het Beverwykse Tempe ontzegt my niet t’onthaelen
(30) Met orglen, en muzyk van duizent nachtegaelen,
Die vrolijker hun toon verheffen in ’t geboomt’,
Om dat uw water op hun klanken zachter stroomt:
Dat luistre naer myn stem, terwylwe, uit lust gedreven,
Op uw geleide en gunst, ons stout in zee begeven,
(35) En heffen, door uw hulp gesterkt, een stroomdicht aen.
        De Ykant wort eerst beschreven.
    Maer laet ons eerst den kant des Ystrooms ommegaen,
Zoo ver wy hem voor stad verbolgen heen zien jagen
Langs masten, op het hert des afgronts ingeslagen,
En zwaere balken, die, wanneer hy woed en zwelt,
(40) Op hun gebeukten rugge afkeeren ’t stroomgewelt.
        ’t Blaeu hooft.
    Het blaeuwe Bolwerk zultge in ’t Noorden uit zien munten,
Gelijk een steenen berg, met breede en sterke punten,
En walkortouwen, op d’afuiten wel geschaert,
Meer om de rijklijkheit als zorg, nu ’t bloedig zwaert
(45) Magh rusten in de schede, en rijkgelade schepen,
Onaengerant, een oogst van schatten binnen sleepen.
        De Zanthoek.
    De Zanthoek zet de kiel met ballast in ’t gewicht,
En leertze recht door zee voortstreven, in ’t gezicht
Van ’t onweêr, dat vergeefs, van boven neêrgeschooten,
(50) De hooge mast bestormt, en ’t schip dreigt om te stooten:
Het hout zich moedig op zyn zwaerte vast in ’t nat,
Als een Abeel, die, van geen winden afgemat,
Op zynen wortel rust, van vallen weet noch daelen.
        ’t Reaelen Eilant.
Zoo treên wy ’t Eiland om der rustige Reaelen,
(55) Daer ’t moediger meê praelt, als Krete met Jupyn
En zyn beruchte wiege, als Delos met den schyn
Van Febus wichlery, en zyne orakelkooren.
Die naem klinkt gansch Europe als een trompet in d’ooren,
Bekent by geelen, en by zwarten Indiaen.
(60) Maer welk een rookwolk komt daer achter op te gaen!
[p. 3]
De zwarte Zoutkeetbuurte, om ’t yverichste aen ’t stooken,
Bedwelmt de lucht, en dryft my verder door haer smooken
        Bikkers Eiland.
Op ’t heerlijk Eiland, dat, gewoekert uit den mont
Der golven, en den stroom verduurende op zyn’ gront,
(65) Den naem der Bikkren voert; een’ naem die dan zal sterven,
Wanneer ’t in zee verzinkt met zyn scheepstimmerwerven.
        Aenspraek aen ’t Y.
    Maer gy, die dus uw’ loop ziet krimpen, rijke vloet,
Als gy uw golven noopt, en sneller zeewaert spoet,
En met uw’ drietant schud de waterlandsche dijken,
(70) Om velt te winnen, en ten bressen in te strijken,
Betoom uw razerny, ’t geen gy verliest aen nat,
Wort u vergolden met een weêrgalooze Stad.
Indien gy eens zoo ruim langs onbekende weien
Met eenen duistren naem naer zee mocht spelemeien,
(75) Daer zeemeerminnen, in een heldren zonneschyn,
Alleen zich toiden in uw levend kristallyn,
Dan zagh ik uwen roem verdweenen met uw baeren:
Maer oorlogstormen, noch verloop van lange jaeren,
Al smolt de heerlijkheit van Amsterdam in stof,
(80) Zal triomfeeren in ’t vernielen van uw’ lof.
De Helden, van uw’ rug den aerdkloot omgedraegen,
Door barreningen en onstuime wintervlagen,
Als watergoden, die met hun gevreesde hant
De stormen klinken in hun tuchtspelonk aen bant,
(85) Zyn eeuwig van uw’ moed en dapperheit getuigen,
Voor wiens zeemogentheit de zeedwang spat in duigen.
    Zoo sprak ik tot den stroom, hy hoorde ’t zelf naer ’t scheen,
En rolde met meer vreugd zyn golven ondereen.
        Beschryving van de Houttuin.
    Nu staet een lange streek, in ’t midden ingeboogen,
(90) Gelijk de halve maen zich op doet voor onze oogen,
Ten Oosten op te staen, de lange Houtuin in;
Die hout in gout verkeert, een kostelijk gewin!
d’Olimp mach met zyn kruin voortaen ’t gestarnte tergen:
Wy steigren naer de lucht met vuure en greene bergen,
[p. 4]
(95) Als of men ’t Noortsche wout, berooft van telg en blad,
Tot eene houtmijt hier by een gestapelt had.
Maer leer niet al te trots op uwe grootheit pronken,
Een gloet kan al ’t gevaerte in eene zee van vonken
Afweien, dat het stuive in d’oogen van de zon.
(100) De hoogmoet wrocht den val van stouten Faëton,
Daer hy, geklonken uit den steilen zonnewagen,
Storte in den Eridaen, van blixemvier geslagen.
        De nieuwe Vischmarkt.
    Nu volght de Vischmarkt, die zich spiegelt in het Y,
En schaft ons overvloet van waterlekkerny.
(105) De blanke Baerzen, in ’t gezicht der Stad gevangen,
De bruine en swaere Bot, des vremdelings verlangen,
Met Geltekarpers, en den Braessem, geel van kuit,
De kostelijke Griet, de fiere waterbruit,
Om wie Domitiaen, in wulpscheit uitgelaeten,
(110) De breede vierschaer spande, en daegde uit alle Staeten
Den Raed by een, om van dat dertele banket
Te vonnissen, zoo breet, als was ’t voor rijk en wet;
De Snoek, een Vyverwolf, de Zeelten, Barm, en Vooren,
Van menig als het puik der Visschen uitgekooren.
(115) Hier zwemt van allen kant een stroom van visschen aen,
Die in het groeizaem veen van ’t Y te weide gaen,
Die d’Yssel stiert, en die de Waterlandsche vlieten
Uit ruime Kaeren hier op onze banken gieten:
Maer treên wy herwaerts aen, daer deelt de milde zee,
(120) In hun saizoen een schat van vischgerechten mee;
De Heilbot, blank van visch, de Rochen, Plaet, en Tongen,
En vette Zalm, die, in het bruischend nat besprongen,
Daer zich de stroomkruik van de Maes in zee ontlaet,
Noch bloedende op de snee, hier duizenden verzaet.
(125) Maer wie onthout zich in de May van watertanden?
Wanneer de Schelvisch, in het oog der Wijkerstranden,
En al de Duinstreek langs van Zantvoort, tot de kust
Van Egmont, of in ’t diep verrast, hier naer uw lust
[p. 5]
Wort springende aengevoert, en, krimpende onder ’t snyden,
(130) U nodigt vroeg een eind te maken van zyn lyden.
Maer als de Winter met zyn’ zeissen loof en kruit
Heeft afgemaeit, en steekt het hooft al brullende uit
Zyn sneeuspelonken op, en tergt de Noordsche Beeren,
Tot zy Apollo zelf verbaest te rug zien keeren,
(135) Op ’t dreigen van hun klaeu, en ’t zonnepaert gevlugt
Uit verder kim alleen begroeten onze lucht,
Dan zal de Kabeljau, een watervorst gebooren,
Met lieflijk voedzel weêr uw oog en mont bekooren,
En leeren, als hy wort in mooten afgedeelt,
(140) En d’afgesnede moot in putten krimt en speelt,
Dat elke holte u tot een’ beker moet verstrekken,
Om onder zoo veel wyn zyn lichaem te bedekken,
Als hem weleer een plas van zeenat heeft bevloeit.
Noch wort dit Vischpriëel zyn inkomst kort besnoeit
(145) Van ’t Vischperk aen den Dam, dat, verder afgelegen,
Niet op myn digtsnaer past, al heeft het rijker zegen.
        De Haringpakkers tooren.
    De Tooren, die van ouds verstrekte een wachtrondeel
Voor ’t wrokkend Kermerlant, en Haerlem, dat, te veel
Verlatende op zyn macht, nu meermael dorst de wallen
(150) Vast groeiende langs ’t Y, al woedende overvallen
Met hare nachtbannier, en zettenze in den brand,
Volgt d’ordre van myn dicht, gelijk den Ystroomkant.
Hem heugt, toen Amsterdam, getuchtigt aen een keten,
Noch ’t Spaensche juk niet van de schouders had gesmeeten;
(155) Hoe d’Inquisicy, dat afgryslijk moortgedrocht,
Hier in zyn’ kerker spookte, en bloet voor gelt verkocht.
d’Onnoosle burger, ’t leet getroost in zyn gewisse,
Werd in den vloet gesmoort by stilte en duisternisse,
        Pleeg de Kruistooren te heeten.
En ’t zwaere stroomkasteel, met recht naer ’t Kruis genoemt,
(160) ’t Geen zoo veel zielen had verslonden en verdoemt.
Maar sins die Bloetharpy gesweept is uit de paelen
Van Neêrlant, en de zon der welvaert haere straelen,
[p. 6]
Van boven gloeiende uit het hooftpunt, meer en meer
Verspreide op Gysbrechts erf, verhief dit wachtslot weêr
(165) De kruin om hoog, en, trots voorzien van nieuwe transsen
En ronden, tergde met zyn gout de zonneglanssen;
En opgewassen tot een tooren uit den stroom,
Herdenkt die ’t oude leet noch menigmaal met schroom;
En ziet de Lootsen hier ten dienst van ’t Gild * vergaêren,
        * Hier is nu der Lootsen Gildekamer.
(170) Een volk, in ’t peilen van den gront en droogte ervaren,
En die de Vloot uit zee geleiden tot op ’t Y.
        De Haringpakkery.
    Zoo treên wy verder in de Haringpakkery,
En ’t lust ons om te gaen de stapelen en tonnen,
In ’s werelds andren nacht, en onder andre zonnen
(175) Noch eens te sleepen, op een hongeriger reê,
Zoo drae ’t voorspoedig weêr goêreis belooft in zee.
Ja, vaert gelukkig heen, spijst afgevaste koppen,
Doorwintert en doorwaeit, met schraele haringsoppen,
De honger maektze zoet, en wy zien ’t vrolijk aen,
(180) Zoo lang op onze wal zoo hooge stapels staen.
Maer als wy ’t moederlicht in Hooimaent voelen blaeken,
De Haringbuissen, rijk gelaên, de wal genaeken
Met vissen, noch niet bruin gebeeten op de graet,
Belachenwe in ons’ vuist Lukullus overdaet,
(185) En Kleopatre, die, om Rome te beschempen,
Een Koningsschat kon in een teug azyn verslempen.
        De Nieuwe Brug, het gewoel; en Nieuwigheden op dezelve.
    Het hart is weêr gesterkt; nu rasscher voortgegaen,
Om aen de Nieuwebrug geruster stil te staen.
Hier woelt het ondereen, gelijk by zomerdaegen
(190) Een biezwarm op de hei wort heen en weêr gedragen.
Al ’t honigleger zweeft in eenen drom van huis,
En mort en dommelt met een mommelend gedruis,
Als quam een stem alleen, door andre niet te breeken,
In zoo veel mengeling van stemmen uit te steeken,
[p. 7]
(195) Of dat verwart geluit te smelten tot een toon.
Men zet de Zeevaert hier op haer’ verheven troon.
Elk heeft een nieuwer maer, die andren doet verbaezen,
Als had hem Triton met den hooren toegeblaezen.
Hier weet ’er een, en voert alom het hoogste woort,
(200) Hoe ver’ ’s Lands Oorlogsvloot gekruist heeft om de Noort.
Wat kielen op de Zont, en ’t Baltisch Meir laveeren.
Wat schuimers in Algiers en Tunis saemen zweeren,
Om weêr hun ooren op te steeken, als voorheen,
Toen Barbarosse * op Zee gelijk een roe verscheen,
        * Haradijn Barbarossa, een gevreest Zeerover,
            namaels Koning van Algiers.
(205) Die ’t Italiaensche strant zou geesselen en zweepen,
De Kruisverwanten in de vlucht by ’t haer gegreepen,
(Gelijk de Havik een onnoosle Duif verslint,
En stroit, noch root van bloet, de pluimen in den wint)
Opofferen ten zoen aen Mechaes vloekaltaren.
(210) Hy weet, of ’t onweêr nu de Middellandsche baren,
En onze Koopvloot met haer stormen dreigt, die stout
’t Natolisch Smirne zoekt door ’t grondelooze zout,
Om onze inheemsche kunst met winsten te vertieren
Aen kruideryen der kruitoogstende Arabieren,
(215) En ’t êelste dat Egipte, als d’opgezwollen vloet
Haer vruchtbaer korenvelt met slibbe en klaigrond voed,
En met zyn waterval, neêrbruisschende op de stranden,
De drooge keel verkoelt der dorstige akkerlanden,
Den vrekken Lantman teelt uit haeren milden schoot,
(220) Die onverzaedelijk winst durft eisschen van de doot,
En wroet in ’t ingewant en zwarten buik der aerde,
Om grafgeraemten, die d’aeloutheit hier bewaerde
In ’t rijk geweven kleet, ter eeuwigheit gewyt,
In hun bestorven slaep te steuren voor den tyt;
(225) En grafspelonken, in gerooste woestenyen,
Te plonderen van hun gebalsemde Mumyen.
[p. 8]
Een ander hangt het hooft, en, vlammende op gewin,
Vervloekt de baren, en blaest elk qua tyding in,
Een zeestorm op d’Oostzee, neêrstortende met vlaegen,
(230) Hadde in een dwarrelwint de Graenvloot omgeslagen.
De lucht, van ’t onweer zwart gezwollen in ’t gezicht,
Benam d’elendige schipbreukelingen ’t licht:
Een, nauwlijx op een plank het stormgevaer ontkomen,
Verspreide dit gerucht, en vloekte zee en stroomen.
(235) Maer mist hem deze streek, en kan hy op die wijs
Zyn traege koopmanschap niet rijzen doen in prijs,
Hy zal, zoo dra de vloot kan wezen afgesteeken,
Van slechte handeling en schaersche lading spreeken.
En wenden ’t hooft, gelijk een weerhaen, met den wind,
(240) Op alle boegen na hy schade of voordeel vind.
Gins is ’er een, dien, niet verzien met andrer smarte,
’s Lands zeevaerdy alleen en welvaert gaet ter harte.
Hy onderzoekt, waer op de spil der Zeevaert draeit.
Waer Hollants Amirael den waterblixem zwaeit,
(245) Die, vreeslijk donderende op alle waterstreeken,
Tierannen heeft verleert naer ’t hart der vryheit steeken,
En, Zeevrybuitenaers verdelgende in hun vlucht,
Heeft ons de zee zoo vry gelaten als de lucht.
Een derde houd de hant vol brieven, en, verwondert,
(250) Leest elk, hoe Panama, gebrantschat en geplondert,
En Guatimalo, meê verlegen voor gewelt,
Nu lichtlijk d’Indigo zal steigren doen in geld,
En werpen in den gront de hoop en macht van Spanje.
Maer toen men Nederlant en ’t havenrijk Brittanje
(255) De bloedvlag even trots opsteken zag in zee,
Wist elk hier ’t staetgeheim, en sloot, en brak de vreê.
Zoo zagmenze onlangs dicht in troepen samen dringen
Om eenen, in een’ vloet van Nieuwebruggelingen
Met open mond gehoort, gelijk Vrouw Didoos hof
(260) Alom gewaegde van Eneas oorlogslof,
[p. 9]
Zyn heldetochten hoorde, en Trojes ongevallen,
Gesneuvelt op het lijk van haar gesloopte wallen.
        Verhael van Kandië.
    Elk luistert toe, en zwygt. Dus barst hy eindlijk uit:
’k Zie Kandië verkracht, en ’t Kristenheir ten buit
(265) Aen Turken, en hun zeeschoffeerende bannieren,
Den Arent strijken voor roofvogelen en gieren,
Den Zeeleeuw van Sint Mark het bekkeneel verplet,
Indien Europe niet met sterken arm zich redd’,
En hare paelen veeg’ van zoo veel oorlogspesten,
(270) Hun watersteigers breeke, en plonder’ hun stêvesten,
In ’t kostelijk tieras van Kristenbloet geleit,
Ter eeuwiger schandael van haer slaphartigheit.
’K heb zelve, in Kandië gesleept van woeste golven,
Den scherpen klaeu gevoelt der Byzantijnsche wolven,
(275) Die, uit hun moorthol opgestooven in der nacht,
Die groote Koningin belaegden met hun macht:
Als of haer maegdom, die weleer wierd aengebeden,
In d’ongeschonden ry van hondert groote steden,
Van roofgedrochten was t’ontweyden zonder straf,
(280) Die op hun hielen treet, en ruktze in ’t open graf
Van buskruitmynen, die, in ’t bulderen en kraeken,
Met eene dikke wolk van stof aen ’s hemels daeken
Opstuiven, en, gevolgt van een’ verwoeden brant,
De schenders slokken in hun gloeient ingewant.
(285) Maer och! ’t is vruchteloos die Hydra in te toomen,
Zy barst verwaten voort, gelijk gezwolle stroomen,
Van eenen waterbeer gestuit in hun gewelt,
Met volle monden opbraveeren over ’t velt,
En met hun schouders fors aenzetten op de dijken.
(290) Dat tuig’ de wapenschilt van hun geroofde Rijken.
Maer dien ontaerden vloek stont met een’ slag de kruin
Te blixemen, Byzants te treên in ’t bloedig puin,
Het hof van Ottoman te pletteren tot mortel,
En al dien stamboom af te snoeien met den wortel,
[p. 10]
(295) Indien het Kristendom, getreên in een verbont,
De heirtocht waegde, en voer den Bosfor in den mont,
Die zoo veel eeuwen, van hun felle roe geslaegen,
De Kruisvloot met meer vreugt op zynen rug zou draegen.
    Dus sprak hy, en ’k was naeu ter halver weg gebragt,
(300) Wierd myn gedicht zoo lang gerekt als zyne klagt.
        Hoe vremt een der oude Visschers opzien,
    Quam nu een Visscher, die voor viermael hondert jaeren
Heeft met zyn kleine boot het eenzaem Y bevaeren,
Terwyl ’t noch ongetemt langs grazige oevers schoot,
En op geen breidel beet van paelen, ’t nat uit noot
(305) Gewrongen in den mont, toen Amsterdam, aen ’t groeien,
Dien onbepaelden loop en hoogmoet moest besnoeien,
Uit d’yzre slaep ontwaeckt, opborlen uit de kolk
Aen onze brug, en hoorde, in zulk een dichten wolk,
De Kooplieên ’t zeeverlies van schepen lichter zetten,
(310) Als hy voorheen de schae van zyn gescheurde netten,
Toen d’arme Visscherbuurte uit haer moerassen kreet,
Den dooven hemel en de baeren scholt om ’t leet,
Dat al den poel doorkraeide, als Meeuwes, onder ’t maelen
Des strooms verwart, zijn schuit in splinters stiet op paelen
(315) En blinde steenen, daer de golf op barnde aen strant.
Wat zou hy denken? als dat al ’t ontallijk zant
In menschen was verkeert, gelijk als Pirrhes steenen.
Zyn laege hutten, wyt gestrooit in woeste veenen,
Tot trotze hoven uitgedeegen ry aan ry.
        en wat hy oordeelen zoude van zulk een menigte van schepen.
(320) Maer zoo veel kielen, die geduurig op het Y
Spanseeren, zwevende op haer uitgestrekte vlogels,
Nu loefwaert, dan in ly, als snelle watervogels,
Die hun gesloten troep uitbreiden op de zee,
Van welk een oort zou hy die brengen hier te ree?
(325) Ten zy een zeldzaem slach van teelen zyne booten
Geleert had, zich aldus te meerdren en vergrooten
Tot Zeekasteelen, en Zeereuzen, die, ontaert,
De starren dreigen met hun steil en trots gevaert.
[p. 11]
Of dat het op die plas, door ’s hemels hand gezegent,
(330) Een dichte hagelbui van kielen had geregent,
Zoo konstig geschakeert, van allerlei geslacht.
    Virgyl, trompet nu vry, hoe Trojes watermacht
En vlotten, in den brand geraekt, en, niet te lessen,
Aen ’t Laurentynsche strant verandren in Godessen.
(335) Wy keeren ’t om, en, schoon d’aeloutheit met u zweert,
Zien, dat uw Nimfen hier in scheepen zyn verkeert.
        De Faem woont op de Nieuwebrug.
    Een ander stell’ de Faem op spitse torenkruinen,
Om scherp te luisteren, of hemelhooge duinen,
En Atlas steilen nek, waer op ’t gestarnte leunt,
(340)En draeit om d’assen dat des hemels welfzel dreunt;
Of geefze een lusthuis van naebaeuwende metaelen,
Ons lust het niet zoo ver haer wooning op te haelen:
Want schoonze zomtyts hangt in ’t midden van de lucht,
Zy woont op onze brug, in zoo veel straetgerucht,
(345) Dat zelden naeder grenst aen waerheit als aen logen,
Op ’t spoor der Faem, die zelf bedriegt, of wort bedrogen.
    Nu zette vry de Nyt haer tanden in myn’ naem,
Noch zal myn stroomgodin niet blyven zonder Faem.
    Zoo slaen wy verder op, en sleepen eindlijk heenen
(350) Voorby een lang gehuchte, en berg van molensteenen,
Den Teertuin in, tot aen ’t uitsteekent Kamperhooft;
        Geschil tussen den Y en Amstelgod.
Dat trots rondeel, waer uit d’Ykoning wort gelooft
Zyn watergodendom, om hunne wraek te wetten,
Te hebben opgedriescht met klinkende trompetten,
(355) En zeekinkhoorens, dat het kreet op al het strant,
De wedergalm verbaest nadreunde uit Waterlant:
Toen d’Amstelgod, verwaent op zyne zoete baeren,
Daer alle vlieten in het zeepaleis vergaeren,
Zyn’ brakken vloet beschimpte op Thetys zeebanket.
(360) d’Ontzachlijke Ygod schud het hooft van gramschap, zet
Al ’t zeehof overende, en daegt hem om te stryen
In ’t open perk, en niet met bitse schamperyen.
[p. 12]
Zy stuiven bei met hun karrossen door het velt
Der Zee, als stieren, die opstygen met gewelt,
(365) Het bosch verlaeten, en stampelende vol toorens,
Op hun bekenden gront toestooten met de hoorens.
        Hun oorlog en Krygsrusting.
De God des Aemstels sleept den Vechtstroom aen zyn zy.
Zy monsteren de Vlietgodinnen op een ry,
Een oorlogstroep, gereet, met afgebroke snuiten
(370) En lange riemen van verongelukte schuiten,
Den norssen Gryzaert op te komen in zyn ryk:
Die drijft zyn stroomgezin ten bedde uit algelijk,
En, voortgetrokken om dien slagh van eer te winnen,
Wort in zyn zogh gevolgt van Zuiderzeemeerminnen,
(375) Voorzien van paelen en staketsels, piek en dolk,
In voorraet opgevischt uit d’onstuimige kolk.
En nu was d’eene bende of d’andre licht verslaegen;
        Wert door Neptuin gestuit.
Ten waer de Zeemonarch, van zijnen glazen waegen,
Het opgewelde slym, geborrelt uit den gront,
(380) Den trotsen Yvloet had geworpen in den mont:
Die, onvoorziens van zoo gevreesden plaeg besprongen,
Op Pampus deerlijk quynde aen zyn vervuilde longen;
Daer hy, van ongedult geparst, op Proteus raet,
Al ’t ingezwolge zant uitbraekte op eene plaet.
(385) Hy smyt den Aemstel, om zyn hevigheit te toomen,
Een’ steenen berg op ’t hart, en slaet de Noordsche boomen
Door ’t blinkent kristalyn in ’t diepste van zyn kil.
Hy krimpt zyn hoorens in uit vreeze, en hout zich stil.
Daer hy voorhenen ’t Y dorst naer de scheepskroon steeken,
(390) En in dien boezem breet uitweiden met zyn beeken,
Voelt hy zyn’ loop gestuit, en sleept zyn’ traegen rug
Met arbeit door de keel van eene donkre brug,
Waer op men ’t Koopslot van Merkuur, de Beurs, ziet praelen,
Noch eens ten hemel in myn dichten op te haelen.
    (395) Beziet nu eens met my dees lange waterlyn
En boog, die prachtig, als een zeerondeelgordyn,
[p. 13]
Van ’t eene borstweer wort gespannen tot aen ’t ander;
        De Schreiershoek en tooren.
Den Schreierstooren, als een’ opgerechten stander,
Een out en zwaer gebou waer aen onze Ystroom spoelt,
(400) Bespieden uit zyn’ trans al wat op ’t water woelt,
En zegt, waer wil die Stad belanden noch ten lesten!
Die voor een eeu hier ’t eind zag van haer watervesten,
En nu zoo heerlijk opgegroeit is uit het nat,
Dat deze nieuwe kreits niet wijkt voor d’oude Stad.
Waer vandaen die naem zyn oorsprong heeft.
    (405) Men zagh ’er menigten vergaedren aen dees’ tooren,
Om ’t schreien en misbaer der vrouwen aen te hooren,
Die man en bloetverwant geleiden, met een sleep
Vriendinnen, daerze, moê rinkinkens, zich vast scheep
Begeeven, en, gesiert met purper en oranje,
(410) Het alderlaetst vaert wel afroepen van ’t kampanje,
En wenden welgemoet den steven van den kant,
Om ’t nieu Batavie, op rijk Javaensche strant,
In ’s werrelts andren dag te zoeken, en te plukken
De kruideryen der Oostindische Molukken,
(415) En Bantams Peperoogst. Men zegt, dat hier een vrouw
In een onroerlijk beelt verkeerde, uit bittren rouw,
Toen zy met d’eerste kiel haer man voor uit zag vaeren.
Waerom haer beeltenis, voor ’t slijten van de jaeren,
Eerst praelde in wit arduin, ô naeuwe Huwlixbant!
(420) Die niet kon trekken van het eene in ’t andre land.
Men schrijv’ niet meer, de Trouw is opgevoert naer boven
Uit ’s werrelt ballingschap, op over zee gestoven
Na zaliger landsdouw, neen! zy bleef hier ter stee
Voor eeuwig, want zy kon niet volgen over zee.
    (425) Zou evenwel, die dus op alle staettooneelen,
D’ontrouwigheit zoo trots de meesterrol ziet speelen,
En ’t zaet der trouw verstikt in zyn’ geboortestont,
By Amsterdammers zelf, alom vermaert voor ront,
En ongeveinst, met recht zyn ooren niet wantrouwen?
(430) En zweeren, dat wy maer de naekte schets behouwen,
[p. 14]
Dat zy onzienelijk naevolgde ’t dryvent hout,
Totze eindelijk wiert gesmoort in ’t ongetrouwe zout?
    Mijn lezer prestme voort, ’k zou anders helpen schreien.
        Het Nieuw Eiland, zoo schielijk volbout, als Theben
            door het speelen van Amfion.
Nu is die luim verzet. Wy willen ruimer weien,
(435) En treden nu niet meer langs huizen, maer een rist
Paleizen, uit den gront gewassen, eermen ’t wist.
Als of Amfion wêer met zijn Thebaensche speelen,
D’arduingebergten en boscheiken wist te streelen,
En leidenze by ’t oor, om naer zyn toon te gaan:
(440) Daer d’eik het hooft verschuilt voor ’t gloeiend sakerdaen,
De vuure balk zich kleet met blinkende ebbenzoomen,
De Ceder, op ’t geluit van Liban afgekomen,
In beeldwerk zich herschiep en galeryfeston,
De marmorsteen, zoo lang verborgen voor de zon,
(445) In ’s aerdrijx ader, nu geraekt aan ’t suizebollen,
Van over zee en zant, d’Yboorden langs quam rollen,
En klimmen op en af, naer ’t klinken van zyn luit.
Al ’t Eiland prijkt, gelyk een vorstelijke bruit,
In een’ doorluchten sleep van prachtige erfvorstinnen;
(450) Maer kapiteelsieraet en flikkerende tinnen,
Wiens weêrglans, als de zon ten zuiden steiler klimt,
In ’t spiegelglas van ’t Y met witte straelen glimt,
Zijn ’t minste van haer’ lof, die zal in ’t eind vervallen,
Begraven in het doots geraemte van haer wallen:
(455) Maer zoo ver’ Michaël, [die hier zijn woonsteê vest,]
Vier winden toomt op zee, het Lenteblaezend West,
Het kielverdelgend Noort en zijn verwoede buien,
Het kruitverzengend Oost, en waterzuchtig Zuien,
Zie ik, ô koningin der eilanden aen ’t Y,
(460) Uw’ naem vermaert, zoo lang geen waterheerschapy
Braveer, geen Zeetieran het zeeperk hou gesloten,
Door eenen Ruiter nu ten zadel uitgestooten.
        Eerbiedigheit van ’t water voor den Amirael de Ruiter.
    Bedrieg ik my, of klimt het water aan die streek
Ten boorden hooger op, en bruist terwyl ik spreek
[p. 15]
(465) Met open keel vooruit, en lekt de hooge randen
Met zijne zachte tong. Zoo juichten alle stranden.
De grijze Tiberijn stak ’t hooft te liezen uit
Met vreugde, toen August, rijk van Egiptschen buit,
Zijn’ vloet quam opgezeilt met zegenrijke vlooten;
(470) De Krokodil des Nijls, in ketenen gesloten,
En dolle Anubis, heesch van blaffen en gehuil,
Naesleepte op ’t Kapitool by zijn’ beschuimden muil,
En touwt den ruigen rug des Nijlstrooms met zyn zweepen,
Tot hy zijn’ mont bedekt, van schaamte aan ’t hert beknepen,
(475) Om eeuwig in het zant te schuilen met zyn hooft.
De naam van Ruiter, die Augustus zeeroem dooft,
En scheller zal op zee als Tritons hooren brommen,
Slaet met eerbiedigheid de watergodendommen;
Die buigen driemael ’t hooft, en drijven ’t zeenat aan,
(480) En wenschen, dat hem noit de zeekrans moet ontstaen.
    Klim vry noch hoger op met uw verheve kroonen,
ô Eilant! nu gy Mars in uwen schoot ziet woonen,
Die trekt vrou Venus meê en Ciprus heiligdom:
Zy lachteme toe van ver. Al was mijn zangnimf stom,
(485) Ik zachze op zulk een lonk veranderen in tongen.
Nu woelt een andre vlam in mijn ontsteeke longen,
Maar ’t is geen minnevlam, geloove ik, die my blaekt,
Och ja. Ik voelme van Idalisch vier geraakt.
Nu klopt op uwen mont, gy Heeregrachtgodinnen;
(490) De ruime waterkant is veiligst om te minnen.
De donkre venster dekt geen vryer hier, die loert
Uit minnerazerny, wie zijnen roof vervoert.
De blinde tralie noch de stoep heeft hier geen ooren.
En ofz’er had; eer zy de vryery kan hooren,
(495) Is die op vleugels van den westewint voor uit
Gedraegen; en in lucht gesmolten al ’t geluit,
Uw vryen wert gestuit op deuren, die ’t bewaeren,
En linden, die ’t verbaest afschudden van hun blaêren.
[p. 16]
Hier heeft het ruime lucht, die kent de vlammen meê,
(500) En zwygt het mingeheim. Hier zal de stille zee
U helpen uit zyn kil, en met zyn adem koelen,
Hy koelt my ook. De vlam, die in myn borst quam woelen,
Verbergt zich dieper in ’t gebeente, om naderhant
Myn dight te zetten in een’ lichten minnebrant.
        ’t Westindisch huis.
    (505) ’t Westindiaensche huis, hier rustende op de stroomen,
Dreigt eens den Portugees vervaerlijk op te komen,
De Suikerlandery en Goutkust, root van bloet,
’t Amerikaensche strant, van menschevleesch gevoed,
En ’t wilde Afryke met haer oeverbatteryen,
(510) Te rukken uit den klaeu der wreede roofharpyen;
Indien de Maetschappy noch eens haer scherpe bijl
Den nek liet treffen van het wrevele Brazijl,
Daer wreede Wilden, en verslindende Barbaeren,
En Angolezers, om krygsmannen te vervaeren
(515) Met hun grimmassen en afgrijsselijk gezigt,
Als of men Lucifer zag grijnzen tegen ’t ligt,
Vergeefs haer dreigden met hun mikkende javlynen
En flitsen, dronken van Guineesche moortvenynen.
Ten waerge in vreê den Taeg gulhartig had vertrout,
(520) ’k Zag onze Vlooten noch het Brazyljaensche hout,
En gout van Gambie, en de Pernambuksche schatten,
En wat twee werrelden in haeren schoot bevatten,
Aensleepen uit het West, en ’t zonnevier beneên
Zyn straelen spieglen in den glans van ’t elpenbeen:
(525) Dat nu, na ’t breeken en schoffeeren der verbonden,
Van ’t gierig Portugael wort schaerser toegezonden.
        Heeft een eeuwigen naem verdient.
    ’t Is waer; uw heerlijkheit schynt naeuwer nu bepaelt,
ô Rijke schuur van ’t West! uw Zonne, moê gestraelt,
En verre uit onzen dagh ten Westen weggezonken,
(530) Schynt met een’ nieuwen gloet het Oosten weêr t’ontvonken.
Zoo treft de Noorder storm een’ eik in winterweêr.
Hy schud zyn hooge kroon, en buigt, maer valt niet neêr.
[p. 17]
En schoon gy nedervielt; [’t moet alles eens bezwijken.
De byl van ’t noodlot kapt in zynen oegst de rijken
(535) En vorstendommen zelf de diepe wortels af.
Wy vliên ’t, en och! wy zyn geduurig op ons graf.
Wat opgeklommen is, zultge eindelijk zien daelen.
De wijde werrelt heeft in ’t groeien meê zyn paelen,
En wacht den laetsten val.] noch staet uw krygsgeluk,
(540) Dat van den hals der Staet afscheurde ’t yzer juk
Van ’t bloedige Granade, en Flips, verhart in ’t wrokken,
De grootste slippen van zyn macht heeft afgetrokken,
Daer ’t al vervalt en slyt, blank in het parkement
Van ’s lands geheuchenis, tot aen des werrelts end.
(545) Slyt meê myn stroomgodin in ’t slyten van de jaeren,
Gy zult haer als een zout voor ondergang bewaeren.
’k Zie noch den aerdkloot op zyn uiterste, en in brant,
Blyft myn gedicht zoo lang als uwe roem in stant.
Maer d’onverganklijkheit gaet boven ons verwachten:
(550) Die blyft alleen verpant aen Vondels heldeschachten.
        De Nieuwe gracht.
    Nu voltge, ô Nieuwe gracht, met myn gezang gegroeit:
Uw scheepswerf wiert wel korts met breeder plas bevloeit,
Wanneer het water zwalpte, op ’t klotsen van de kielen,
Die van de rollen steil in ’t Y voorover vielen,
(555) En zwierde op uwen gront, dien ’t nu maer kust, beschroomt;
Maer toen lagtge onbewoont en eenzaem: nu betoomt
Zich myn verwondring niet, ik kanze niet weêrhouwen,
Alsze u schier laeter ziet beginnen, als volbouwen.
        Het Werkhuis, gemeenlijk het willige Rasphuis genaemt.
    ’k Rep hier van ’t Werkhuis niet aen onzen waterkant,
(560) Dat onverlaeten en doodeeters houd in band,
En strekt een * Anticyr en eedele artsenye,
        * Een Eiland, bekend door den overvloed van Nieswortel,
            die daer groeit.
Voor veinzende arremoê, en vuige beedlerye.
Neen! niest die dampen uit, niest, dat het klinke en spatt’,
De Stroomgoôn lachen u den zegen toe in ’t nat.
[p. 18]
        Kattenburg.
    (565) Nu noodme Kattenburg ’t gezicht te laeten speelen
Door eene reex en keur van rijke strantkasteelen;
Daer ’t zelve een Eiland, en in Eilanden verdeelt,
Als in een kleine schets Venetiën verbeelt;
En schynt dit mooglijk al ’t onmaetig vergeleeken,
(570) Gantsch Amsterdam is in Eilanden afgesteeken:
Dat boete met zyn groote en heerlijkheit geheel,
Gelijk een uitgewerkt volkomen tafereel,
’t Geen d’eilandschetse ontbreekt. Zoo is de Leeuw te kennen,
Al toont hy maer zyn’ klaeu, zoo kentmen aen de pennen
(575) En bek, der voglen vorst, den strytbren Adelaer.
Nu sla het oog rondom, al ’t geen zoo vast en zwaer
Hier staet om strijd gebout, volgroeide in weinig jaeren.
Gelijk dees’ gansche streek, noch onlangs in de baeren
Begraeven, nu den stroom weer parst in naeuwer rijk.
        Wort (gelijk men voorgeeft) genaemt naer de Katten.
    (580) Een oud gerucht getuigt, al steunt het op kronijk
Noch handvest, dat dees’ kreits genaemt wert naer de Katten,
Die onder Burgerhart uit hun moerassen spatten,
(Want toen verhief dees’ wijk het hooft noch uit den vloet.)
Daer hy de Roomsche macht vertrat met trotsen voet,
(585) En, nypende in den poel die brant- en waterschatters,
In hun geleden vloog met zyn Konynevatters,
Het hooft gehellemt met karpoezen, ros van bont,
Met ongeschooren haer en knevels, in den mont
Afhangende, op het laetst met staetsie af te snyen,
(590) En op het woudaltaer den Duitschen Mars te wyen,
Zoo dra een moedige Baetauwer, met zyn hant,
In ’t oog van ’t leger, tien Romeinen velde in ’t zant.
En felle nachtstorm schreeut hier naer den lantstroom wakker,
En dryft het schuimend nat ver over weide en akker,
(595) En moeren, tot het weêr, geronnen naer zyn wed,
Dit Eiland en de streek rondom in water zet;
En, onder ’t barnen en het storten voortgetrokken,
’t Aeloude Kattenburg te gulzig in durft slokken:
[p. 19]
Zoo als het nu, weêr opgebaggert uit het zout,
(600) Het wapen en den naem der Katten noch behout.
        Het Magazijn.
    Daer staet het Magazyn, dat met zyn zwaere muuren
Geschapen schynt, om ’t eind der werrelt te verduuren,
En beurt, gesiert als een aenzienelijke bruid,
Twee hoofden evenschoon ten diepe golven uit.
(605) Gy, heerlijk zeepaleis, aen Mavors toegeheiligt,
Houd met uw slinker oog den schoot van ’t Y geveiligt,
En ziet ter rechterzy, waer gy uwe oogen went,
De werrelt in een Stad, die geene weêrga kent.
’k Geloof niet, alsge uw’ hals om hoog steekt, en de straelen
(610) Van ’t marmre Raedhuis op uw hooge kruin ziet daelen,
Met eene streek van gout, die uit de kroonen trekt,
Waer meê dat eeuwige gebouw zyn schouders dekt,
En paviljoenen draegt van Adelaerewieken,
En tart het bouwsieraet van ’t weits Egipte en Grieken;
(615) ’k Geloof niet, dat de Nyt dan uwen boezem knaegt.
Gy weet ’et, in wiens dienst gy uwe wapens draegt.
Men ziet geen moedig Ros den Olifant benyden,
Al wort die meer ontzien, en hy in ’t spits moet stryden.
Maer laetze, die zoo trots belaegen onzen staet,
(620) Van gramschap zwellen, en dan barsten aen hun haet.
    Het stae my vry, Vorstin, zoo ryzig op de leeden,
Uw bruiloftkamers en saletten in te treeden,
Uw bruitschat te bezien en Trouwring, die, alom
Vermaert, de Zee verbont tot uwen Bruidegom.
(625) Laet Siam, Pegu, en de macht der morgenlanden,
Die eerst de nuchtre zon zien ryzen aen de stranden,
En die in ’t Zuiden haer, van grooter vier bevrucht,
Al zwoegend, recht op ’t hooft zien blaekren uit de lucht,
En wat van koude krimpt aen bei des werrelts assen,
(630) Eens hooren in wat top uw rijkdom is gewassen,
En wat uw huisraet strekt, dat, in belang van staet,
De grootste Vorsten met ontzag voor ’t voorhooft slaet.
[p. 20]
Men ziet uw kamers niet van Rijnschen Nektar zwellen,
Noch lieflijk bloet, geperst uit Spaensche Muskadellen,
(635) En frisse Vernenwyn, Sileens bemindste vocht:
Geweer, dat Liber best zou passen op zyn’ tocht,
Indien ’t hem luste, omringt van dronke Nachtbachanten,
De Wyngertstanders weêr aen Gangesstroom te planten.
Neen! gy hebt harder kost tot voorraet opgedaen;
(640) Schuiftangen, zwaer van wicht, graenaeten, fel in ’t slaen,
Met allerlei geslacht van kogels, yzre staeven,
En morgenstarren, en de bouten, snel in ’t draeven,
Wanneer het buskruit, van de rooden haen gewont,
Hun geesselt, om de vlam door opgespalkten mont,
(645) Van ’t zwangere metael in ope lucht t’ontlaeden,
Geborsten van den slag. ’k zal nu uw’ zaelsieraeden,
Waer aen Penthezilee, die moedige Amazoon,
Zich zou vergaepen, en opofferen haer kroon,
Niet zwygen. een gebergt van kabels en van touwen,
(650) Dat in zyne armen den Olimp zou tegen houwen,
Zooze uit de naven draeide, en neêrplofte uit den top,
Stygt hier ter zolderinge en hooge binten op.
De balken schuilen ’t hooft in witte zeildoekvleugelen.
Met ziet ’er boeien, om den booswicht kort te teugelen,
(655) En dommekrachten, en hantspaeken, om de hant
Te lichten, mokers hart van kop, en loopend want,
Kruitstampers, akerkloots, mammierings en kardeelen,
Kardoezen, moskuils, en kruitkokers, wyt van keelen.
Men pronkt aen d’andre zy met sabels, fijn van stael,
(660) Die een grootmoedigheit verbeelden in hun tael,
En leeren voor Altaer en Vaderlant te stryen,
En op den hals t’ontgaen gewetenslavernyen,
Met enterbylen, in den gordel vast gehecht,
En halve pieken, nut in ’t hevigst van ’t gevecht,
(665) Met handpistoolen, met musketten, muskettonnen,
En donderbussen: och! tot ons verderf verzonnen.
[p. 21]
        Zo veel geweer verhaest de doot.
De weg tot sterven en ten grave, was voorheen
Eenvoudig, ’t lyf bezweek, vermoeit en afgestreên.
Nu heeftze meê haar kunst. De dood quam veel te spade,
(670) Men zetze wieken by, en wet haer ongenade.
        Maer beschermt ook de Zeevaert.
    Maer op dien voet beschermt de zeevaerdy haer eer.
Zeeschendenaers ontzien in ’t blinkende geweer
Te vliegen, en den roof vermeten aen te randen,
Waer aenze vreezen klaeu en vingeren te branden:
(675) Aldus volgt Amsterdam de stappen van August,
En rust zich moediger ten oorloge uit in rust.
        Het dak is bedekt met water, om in noot van brant
            dat te laeten afschieten.
    Nu klom ik reets op ’t dak ver boven alle huizen,
En hoor een felle zee aen myne voeten bruizen:
Die schoot, gelijk een stroom, met zestien kraenen af;
(680) Indien de nydige Vulkaen, te wreet en straf,
’t Bepekte touwerk in zyn kluiven greep van ondren,
Om ’t prachtig zeegebouw ten gevels toe te plondren.
Hy teert van afgunst uit, nu Etnaes winkel min
Voorzien is, als ’t paleis der Oceaenvorstin.
    (685) ’k Zal hier niet zingen, hoe gy kunsten weet te queeken,
En op ’t kompaspanneel afschildren al de streeken
En grotten, daer Eool de winden in een zwarm
Uitgeesselt, en hun dryft met zyn’ gestrengen arm:
Hier zomerluchten schept, daer stormen wekt en nevels.
        In de gevels zyn Watergoden gehouwen.
(690) Noch hoe vrouw Zeevaert uit het marmre velt des gevels
In eene zeeschulp treet, en voert een stevenkroon:
Daer Nimf Cymodoce met andre Watergoôn
Voor buigen, met meer glans op haer gewyde haeren,
Als trotse Agrip, de schrik der Actiaensche baeren,
(695) Op vorst Eneas schilt zoo kunstig gegraveert.
Noch hoege op uwe kruin, vier winden toegekeert,
Blyft torssen onvermoeit vier kopre hemelklooten,
Met hun verguld gestarnte, elk in zyn perk besloten.
Gy zyt zoo groot, dat, hoe ’k mer vordere in dees stof,
(700) Geduurig ruimer velt zich opdoet u ten lof.
[p. 22]
        Het nieu Magazyn.
    Hoe groot gy zyt nochtans (wat vreemdling zal ’t gelooven?
Dit gaet de pracht van Rome en Memfis ver te boven)
Noch is u zulk een ruim gevaerte veel te kleen.
’t Was nodig dan, dat weêr een nieuw kasteel verscheen,
(705) Uw kamenier verstrekte, om, op Mevrouws begeeren,
Met d’overige prael haer kamers te stoffeeren.
Ik zie die groote wytte alreê zoo vol gepropt
Van ’t kostlijk overschot, de holen zoo gestopt,
Dat muuren uit gelit en hoefslag zullen knellen,
(710) Of al dit zwaer beslag uit dak en wanden zwellen,
En springen verder uit. ô machtig wapenhof,
Wat wordme een ruime beemd ontslooten tot uw’ lof!
Want hoege uw’ rijkdom meer verdeelen ziet en wassen,
Hoe minder gt behoeft op ’s vtands macht te passen,
(715) En hoe geruster ’t Land zich op uw hulp verlaet,
Schoon ’t andre regels volgt in ’t stieren van den staet.
Die heerschappy heeft min te vreezen voor tierannen,
Die, naeu in een verknocht, haer grenzen kan bespannen,
En houden overal den soudenier in tucht:
(720) Als die gesplitst, gedeelt in allerleie lucht,
Zoo drae een vreemde vuist haer uit de rust komt kloppen,
Het gaepend rijk met geen krygstroepen weet te stoppen.
’t Verloste Funen tuig, wat kracht een leeger stuit,
Dat op zyn posten, dicht in zyn geleden sluit.
        De Scheepstimmerwerf.
    (725) ’s Lands hooftscheepstimmerwerf maekt hondert minder werven
Voor haeren luister doof. niet anders zyn de verven
Door ’t goddelijk’ penseel van Rafel geschakeert.
Wat voortkomt in het licht, blinkt uit en triomfeert.
De beelden, in ’t verschiet met schaduwen betoogen,
(730) Verdwynen meer en meer, en glippen uit onze oogen.
Wat Godheit geeft my stems genoeg in myn gedicht!
Om u, aen wien de staet haer welvaert is verplicht,
Die d’eer van Amsterdam zoo hoog hebt opgeheven,
Dat elk nu wanhoopt meer tot zulk een top te streeven,
[p. 23]
(735) O zenuw van het land, te roemen naer waerdy!
Myn boekstaef zwol zoo ver dan buiten ’t perk van ’t Y,
Als of de Zuiderzee op ’t velt van myn papieren,
Gelijk een ruime kil, met lossen toom zou zwieren.
Zoo drae de blonde Auroor,van Titon opgestaen,
(740) De nacht verjaegt, en verft de kimmen met Saffraen,
En gloeiend vermiljoen, komt hier van alle plekken
Een leger arbeidsvolk ter hooge Poorte intrekken!
Als mieren, die in ’t prilst der zomer, even kloek
Krioelen, even drok verzorgen elk zyn hoek,
(745) En branden om in vlyt en arbeid zich te quyten.
Zoo woeltmen hier, en doet de zwarte schaduw splyten
En scheuren door ’t gedreun, daerze, al te dicht op een
Geronnen, niet voor ’t licht des dageraets verdween,
Die naeulix ’t hooft verheft, en arbeit door te breeken.
(750) Daer galmt het teffens op, met kloppen, houwen, steeken
En bonzen, dat het knarst op yzer en metael.
De doove Droomgod hoort dat raezen in zyn zael,
En slaet zyn vaekrig oog eens open heene en weder:
Meent dat hy droomt, en zygt van lieverleede neder.
    (755) Men leert de wijsheit van Natuur hier over ’t hooft.
Het aerdrijk wort van bosch en wildernis berooft,
De boom ontwortelt en ontheistert van zyn looten,
Om die in ’t water, en onvruchtbaer strant te pooten.
Wy leeren de Meermin hier zonder voeten gaen,
(760) En glijen op den rug door wilden Oceaen.
Het zeepaert binden wy den breidel aen van achter:
De wint verstrekt de zweep, die ’t sneller jaegt of zachter.
Wie twyffelt dat Dedael, het Kreetsche strant ontvlugt,
Op wasse pennen vont een heirbaen door de lucht?
(765) De Kreten, zeker, zyn ’t niet al gewent te liegen,
Nu Noordsche boomen zelf door ’t water henevliegen.
        Het bouwen van scheepen.
    Hier staet een nieuwe kiel aen ’t groeien, en bykans
Tot aen des hemels tin gebouwt met trans op trans,
[p. 24]
Daer houte ribben, uit den kiel geteelt, van buiten,
(770) En binnen wel verzorgt, een’ hollen buik besluiten.
Zoo vint d’ontleder, die, op ’t snyspoor van Vezael
En Vesling, leeft in doô geraemten, altemael
De ribben rechts en slinks, gewulft als halve ronden,
Aen eene ruggraet, en haer wervels vast gebonden
(775) En ingelijft, met spier en peezen hecht verknocht,
En eerst na twintig jaer te recht in stant gebrocht.
De Boukunst klimt almeê by trappen op in ’t bouwen.
Zy kerft, en klutst, en kromt, woelt met bepekte touwen,
Splitst ankerkabels, hecht met yzre bouten vast,
(780) En ziet verbaest hoe traeg het bougevaerte wast,
Dat in een’ oogenblik het krygsgevaer zou breeken,
Quam weêr de dolle Mars de bloetklaroen te steeken,
Te hitsen strant op strant, en vloot op vlooten aen.
De donder kan een berg de steile kruin inslaen
(785) Met eenen bons, die pas na eindelooze jaeren,
En tragen aenwas, is de wolken ingevaeren:
Een Palm, die wortels tot op ’s afgronts navel schiet,
Alle andre boomen voor zyn hoogheit buigen ziet,
En Nestors eeuwen mocht met dartel loof staen pronken,
(790) Wort van een nachtorkaen ten gronde neêrgeklonken.
Polidamas roem nu uw sterkte, daer de val
De neêrgestorte rots uw grof gebeente zal
Vermorzlen, en een zwink geen overschot bespaeren
Van zulk een rypen oegst, en kracht van zoo veel jaeren,
(795) Als een gepletterd lijk. Wie zoekt voortaen ontzint
Bestendigheit op aerde? een schat, die niemant vint,
Ten zy een eeuwig ty van staetverwisselingen,
Een eindloos verloop mocht naer die glory dingen.
    Verandering heeft zelf in myn gedichten steê.
(800) De boupracht sleept my weg. Dan voertme d’yver meê.
Hier wort het altemael een zwaeren val beschoren.
Daar heb ik ’t grooter pracht en eeuwigheit gezworen.
[p. 25]
    Wat rook besluit myn stem? waer staenwe, en op wat gront?
Wy zien een gloeiende Etne, een’ vierpoel in den mont.
(805) Het ambeelt klinkt en dreunt. ik zie het yzer kneuzen.
Woont hier Vulkaen, en zyn Trinakriaensche reuzen,
Of is het Nimrots smits? jae, ’t woelt hier alzoo sterk,
Als of dit werkhuis slechts gedoemt was tot het werk,
En ’t ledig Amsterdam, voor allen noot geborgen,
(810) Vast sluimerde op een oor, en liet vioolen zorgen.
Heel Zweden schiet te kort aen yzer. d’aerde mort,
Ontzegt te leevren al dat hier bearbeit wort
Wat gloeien in dit hol al ovens, die, in ’t blaeken,
Uit hun verbrande keel een’ vloet van vlammen braeken,
(815) Daerze opgesteegen in den rook, en onbekent
Voor ’t oog, vermengen met hun eigen element.
Hier schroomt myn Zanggodin heet aengezicht te smetten.
Vulkaen alleen mach zich met schoorsteenroet blanketten.
        De Scheepstuin, en ’t gewoel in dezelve.
    Komt, treet den Scheepstuin eens met my ten enden uit.
(820) Hoe ver wy gaen, ons volgt dat werkelijk geluit,
En ’t is er even drok met bouwen en kalfaetren,
Kielhaelen, sjouwen, om met zuivren voet de watren
Te treeden, en bequaem ten dienste van ’s landsvlag,
Met ongekreukten moet te pleiten voor ’t gezag
(825) Der vrye Staeten, en gemant, met zeemeermannen,
De waterschenders, tuk op roof, uit zee te bannen.
Zoo groot een werk wort met geen woorden afgeleit.
Wy hebben hier byeen de rechters van het pleit,
Die, als den tongriem in het vonnis wort ontbonden,
(830) Het halsrecht donderen uit hun metaele monden.
Elk schynt gewassen uit den zadel van ’t roôpaert,
Elk voert zyn wapen, en een’ eernaem naer zyn aert,
Van steenstuk, slangen, zeekanonnen, zeekortouwen,
En draeken, die ’t gezag der Zeevaert staende houwen.
(835) Zoo lang geen schynrecht hun beguichelt noch gewelt,
Hout hun Hoogmogentheit op zee alleen het velt.
[p. 26]
    Gy, Vorsten, die den staet begrimt met nydige oogen,
Verstomt, wanneer gy eens zult hooren haer vermoogen.
Al sliep de waterleeuw, noit is zyn slaep zoo vast,
(840) Dat niet de rechterklaeuw op schielijke onraet past.
    Ik wil met voordacht veel van uwen lof vergeeten.
De faem van Londen heeft die krachtigst uitgekreeten.
Vaer wel dan, Zeejuweel, groei zoo geduurig aen,
Tot alle havens voor uw zeemacht open staen.
    (845) ’t Was eertijds Vorsten werk een Kapitool te stichten,
Of trots Eskuriael, dat alle pracht zag zwichten.
Semiramis put aen den gront ’s rijksschatkist uit,
Wanneerze Babel met een’ steenen muur besluit.
Een grafzerk voor Mauzool, van marmer uitgehouwen,
(850) Noemt d’arme aeloutheit een’ van ’s werrelts hooftgebouwen.
        Het Magazyn van de Oostindische Maetschappy.
Nu slaen de koopliên hand aen ’t vesten van een hof,
Dat alle hoven ’t zeil ziet strijken voor zyn’ lof.
’t Scheen wonder dat een Stad, uit week moerasch geklommen,
Door haere aenzienlijkheit de werrelt deed’ verstommen,
(855) En Amsterdam alleen tot zulk een boupracht steeg,
Dat alle heerlijkheit voor haeren luister neeg.
Maer wie zou geen geloove aen myn gedigten weigeren,
Die hier een Maetschappy die grootheit na zag steigeren,
Ten zy het Bouwslot zelf, zoo koninklijk volwracht,
(860) En d’oosterwerreltkloot geboogen voor haer macht,
Met onverwinbre tong de Nyt in d’ooren klonken.
        Overwint het Oostershuis tot Antwerpen, dat zyne
            vensters met de daegen van het jaer bepaelt.
Nu mach de Scheldgodin vry met haer koopslot pronken,
En zoo veel vensters zien in muur gebout en trans,
Al ’t ronde jaer een ry van zonnen leit ten dans.
(865) Wy gunnen haer dien roem, en laeten ’t oog hier doolen
Door meer dan duizent en driehondert vensterhoolen,
Ten golven uitgegroeit. zwyg Rome, zwyg voortaen
Waer uw Kolommen en Amfiteaters staen;
Pronknaemen, die met hun geluit maer ’t oor vervaeren.
(870) Hier staet het zeeslot vol Oost-Indiaensche waeren,
[p. 27]
Dat in zwaerlyvigheit drie Eilanden beslaet,
En overwint zich zelf in grootsheit en sieraet.
        Dat ook de Indiaensche stroomgoden verwondert.
    De Straet van Sunda vraeg niet meer, als ze aen haer boorden,
De rijkdom van Malakke afsleepen ziet naer ’t Noorden,
(875) En hondert kielen propt met d’allerêelste vrucht
Van Tidor en Ternate, en wat gewenschter lucht
In ’t zwangere oosten teelt, wat keel dien oegst van schatten
Verslint? wat pakhuis die kan in zyn armen vatten?
        En de baren van het Y,
Zoo dra zy hoort in haer geambert bed, hoe ’t Y
(880) Zyn traege baren dryft ’t Oost-Indischhuis voorby,
Die aen de bouwpracht zich vergaepen, en vergeeten
De Zuiderzee bytyds den stroomtol toe te meeten.
        Die van den Zuiden zeegod begraeut worden over hun traegheit.
    De Zuiderzeegod graeut hun onder ’t marren toe:
Spoeit voort, trekt sneller aen, wy zyn dit wachten moê.
(885) Gy moogt op uw gemak schoorvoeten of spanseeren!
Wy zullen, ongeacht, de waterrente ontbeeren?
En vruchtloos omzien naer vervarssing? maer ik weet,
Onredelijk gespuit, waer in gy u vergeet.
Of zie ik ’t niet? mits gy voor Amsterdam komt streeven,
(890) Van ’t groene Beverwyk, hoe voort de voeten kleeven
In ’t water? hoe gy luipt, en ’t ooge speelevaert
Door ’t kostelijk mastbosch, op zyn ankers hier gemaert?
Al wat’er praelt kan uw nieusgierigheit weêrhouwen,
De torens, ’t scheepsgewoel, de pracht der zeegebouwen,
(895) Als of gyze op mijn’ gront niet zien konde onbelet.
Niet anders, ’t heugtme noch, stont Glaukus meê verzet;
(Hy grenikt op dat woort, om dat hy nu de baren
Met een’ verhaesten tret zach in zyn kruik gevaeren.)
Die Glaukus, die op strant een heilig zeekruit eet,
(900) En zeldzaem in een’ God hervormt is, eer hy ’t weet.
Hy zach het zeehof, trots gewulft met hondert boogen,
Maer twijfelde of hy ’t zach, en vraegde ’t aen zyne oogen.
    Zie daer, die andre vloet, die naevolgt, blijft weêr staen.
Zoo Ygod, noop hun vry, en leerze rasscher gaen.
[p. 28]
(905) Wy zweeren strenger hun die traegheit te besnoeien.
Hier zweeg hy. en ik zagze al bevend sneller spoeien.
        Macht en rijkdom van Amsterdam hier uit af te meeten.
    O koninklijk Paleis! want Java legt zyn staf
En ’t koninklijke gout voor uwen luister af,
Een andre werrelt buigt het hooft voor uwe voeten.
(910) Met welk een naem zal ik uw Majesteit begroeten?
’k Verlieve op uw sieraet, en wensch, met rijker trant
Noch eens de grootheit van ’t verbonden Nederlant
Te zingen, dat het lang den naeneef klinke in d’ooren.
Dan zou men uwen naem in volle luister hooren:
(915) Dan had ik stems genoeg, om fier, op Maroos tret,
Geen lier te streelen, maer op klinkende trompet.
’k Zou zingen [daer d’aeloude een voorbeelt van ontbeeren.]
Hoe ’t lichaem van den staet zich niet alleen verweeren,
En in de heirspits kan voor al de leden staen;
(920) (Wat Koningdom doet meer?) wanneer een krygsorkaen
Al zuchtende van ’t strant de vinnen op komt steeken,
En brult dat voor zyn stem gebergte en rotzen breeken;
Maer zelve Leden voed, die ’t lichaem overal
Getrouw en onderdaen, in spoet en ongeval,
(925) Als Hooftbewintheer, op zich zelf nochtans berusten.
Dat tuigen d’Afrikaensche en Aziaensche kusten.
Dat tuig’ dit Magazyn der Indiaensche Raed,
Niet voor een’ Maetschappy voorzien, maer heel den staet.
        De Lijnbaenen.
    Nu stont myn Ykant vol, en wy, van land gevaeren,
(930) Laveerden ’t aertrijk om door eindelooze baren;
En zagen waer by nacht het Kruis in ’t water zinkt,
En waar Arkturus in Boötes tabbert blinkt,
Ten waer’ ik my vergaepte aen onze Lynbaenslooten;
Die spier en zenuwen aen ’t lichaem van de vlooten
(935) Verschaffen, en eer ik haer grootheit overleg,
Noch duizent treden my afwoekren uit myn weg;
Om een geslacht te zien, dat voor verkeerde gangen
(Hoe menig lijt ’er om?) gewoon is gelt t’ontfangen.
[p. 29]
        de lijndraeiers gelijk de huichelaers.
Dat ons gezicht verblint, en veinzende achteruit
(940) Te treeden, af te zien van aerdsche winst en buit,
Vast op zyn voordeel loert, en weet zyn eind te rekken.
Noch veinst het openbaer: en om ’t voor ons te dekken,
Behoeft het breeden vilt noch blinkent koorkleet aen,
Noch met gebogen hals op d’eene zy te gaen.
        die worden hier beschreven.
(945) U wort op hooger merkt dit veinzen toegeschreven,
Gy, die een’ schyn vertoont van ingetogen leven,
Die elk tot armoê preekt, en rechts en slinks niet zoekt
Dan rijkdom, hoe geveinst gy gelt en schat vervloekt,
Maer dek vry, looze Sfinx, de klaeuwen met uw veêren,
(950) De Farizeeusche gryns kan ons gezicht niet keeren.
Hoe gy de trony trekt, en ’t logenachtig oog
Uit heilige aendacht schynt te strekken naer om hoog;
Noch komt de gierigheit, vermomt met valsche treken,
Uw zelf verraden, en geduurig uit te breeken.
(955) De werrelt kent uw deugt, gy trekt de zelve lyn,
En moogt de zotten noch bedriegen met den schyn.
Bemint gy d’armen, en het lijden en verzaeken,
Hoe schouwt gy zoo bezorgt de nederige daeken,
En leid uw dartel oor ten dans op luit en veel,
(960) ’t Wellustige oog in zyde en gout? de tong en keel,
Geleert op huichlery, mach zich gerust verdrinken
In Rynschen daeu, zoo lang die niet door ’t vel komt blinken:
Als maer hier onder, om de sleur, een enkel woort
Tot lof en dankbaerheit des Scheppers wort gehoort.
(965) Wat ootmoet, schoon ik ’t zocht, kan ik op u vertrouwen,
Uit wien men niet verneemt als naemen van Mevrouwen,
En grootsten van het land. quam Kristus weêr beneên,
Van daer hy wort in ’t heir der Englen aengebeên,
Zoo deerlijk en versmaet, en met bebloede leden
(970) Den kruisberg Golgotha al hygende opgetreden;
Gy zoud (nu belg u niet, dat ik my uwer schaem.)
U schaemen in den mont te neemen ’s Heilants naem.
[p. 30]
Dat gelt u meê, die smaelt op slempende Lukullen,
Die slechte spys gebruikt om uwe maeg te vullen;
(975) Maer hoe de soberheit u toestraelt met haer licht,
Toont die gemeste buik, en puilend aengezicht.
    Wat zanggeest bytme in ’t oor? laet hier dat schempen steeken.
Gy schryft een stroomgedicht, geen geessel van gebreeken.
        De muur van Amsterdam.
    ’t Gaet wel. de trotze muur, die Amsterdam besluit,
(980) En steekt aen deze streek den hals den Yvloet uit,
Besluit myn landreis meê. nu lust het ons te reppen,
In open zee een koelte en frissche lucht te scheppen.
Een ander zing’ hoe ver de muur haar armen rekt;
Hoe veilig zy de stad met muurgordynen dekt,
(985) Hoe driemael negen steene, en scherpgespitste punten
En flanken, uit de borst der breede muurkring munten
En puilen, onderwulft van boogen, zwaer van steen,
Die op een mastenwout gestut zyn van beneên;
Of hoe een waterbeer, gelijk een trots van onder,
(990) Drie hoofden van arduin om hoog heft tot een wonder,
En stut op zynen rug, geharnast met een bult,
Het schuimend Y, wanneer ’t by onweêr zied en brult.
De muur van Sina ziet nu vry haer aenzien breeken,
De weêrgalooze muur, die ’t daglicht ziet ontsteeken:
(995) Als d’oosterzon verrijst met roozen in ’t gezicht,
En dooven in het west het uitgediende licht;
Die stant hout evenkloek in ’t woeden van de jaeren,
En steekt haer voorhooft by Koréa uit de baren,
Daer Galoos snelle vliet door ’t uitgedroogde zant,
(1000) Met ongestuimigheit in Iratuzi strant;
Van daer wort opgehaelt op hemelhooge duinen
En bergen woest en wilt, met ongenaekbre kruinen,
Daer Xenzis Tygerlant het west in d’oogen heeft:
Tot datze in ’t steil gebergt de Hoang doortocht geeft,
(1005) En stut dat trots gevaerte op onverwrikbre stylen,
In eene schaekeling van driemaelhondert mylen.
[p. 31]
    Peking draegt op zyn’ muur vergeefs zoo grooten moet,
Wanneer het bloedig heir des Tarters, als een vloet,
Die afschiet met gedruisch, en schuurt door steile rotsen,
(1010) Ter muurbresse ingestormt, ’t Sineesch gezag komt trotsen,
En schokt het stamhuis van Taiminga in den gront,
Dat hondert eeuwen pal op Sinaes troonen stont.
        De Stad magh zich op haeren muur beter verlaeten,
            als Sina op haeren ringmuur.
    Uw ringmuur geeft tot uw bescherming grooter hoope,
Doorluchte Koopvorstin, en koopmerkt van Europe.
(1015) Zoo d’Arragonner weêr (God keer’ dat ongeval.)
Van bloetdorst opgehitst, quam rukken voor uw wal,
En opgedondert met ontwonden krygsbannieren,
Uw daken dreigde met verslindende oorlogsvieren.
Geen Goische Sinon stak, door Egmonts schelms verraet,
(1020) Nu Gysbregts erf in brant, ten zoen van Velzen haet,
En Waterlant, ten val des Aemstels opgezwooren.
Sleet vruchtloos op dees muur den afgeramden hooren.
’k Zag d’onverwonne jeugt, elk op zyn hoefslag trots
In ’t harnas, staen gelijk een onverwrikbre rots.
(1025) Roôpaerden overal gezadelt met kanonnen.
De punten in een’ storm flankeeren. Muskettonnen
En stormroers, met een bui van kogels, battery
En muurrammeiers, in een hevig oorlogsty,
Neêrbonzen, duizenden, baldadig storm geloopen,
(1030) Gescherf aen mooten, of in eigen bloet verzoopen;
Den Ygod, overal verheerlijkt en gewilt,
Ten hemel heffen zyn driezilverkruisten schilt.
EINDE VAN HET EERSTE BOEK.
Continue

[Gravure]



[p. 32]

INHOUD

Van de Print voor het tweede Boek.

DE machtige Ystroomgod zit in triomf ten toon
Op zyne schulpkarros, en laet zyn bronkruik stroomen.
    Vrouw Zeevaerd siert hem ’t hooft met eene goude kroon,
Daer zy hem zyn paruik van wier heeft afgenomen.
    (5) De Vreede en Oorlog staen op schildwacht aen haer zy,
Die praelt in zyn rondas met eene trits van kruissen.
    Terwyl de stroomgod word omsingelt met een ry
Van Vloet en Lantgoôn, die zyn scheepen aen zien bruissen.
    ’t Getulbande Azïen deelt aen de Scheepvaerd uit
(10) Gesteente, zijde en gout, uit haeren vollen hooren.
    De Zont, gedotst met een gehorende ossenhuit,
Begroet de Noortkaep, die de sneeujacht stuift om d’ooren,
    Met steil gebergt bekroont, en Heklaes fellen brant.
De Poolsche Ceres duikt door hun geslooten handen.
    (15) De Samojeed verschynt aen ’t Groenlandschwalvischstrant,
En mikt met zyn’ harpoen, ten dienst der Nederlanden.
    Men ziet ’er de Moorin der Gibraltarsche straet
Verschynen, ’t hooft gehuld met Hercules pilaeren;
    Waer by de Spaensche Vrouw in ’t blanke harnas staet,
(20) Wiens Schildleeuw ’t heilig kruis grootmoedig blyft bezwaeren.
    De maegt van Sina stort haer koffer in den schoot
Des Ystrooms. De Zwartin verbeelt ons d’Indiaenen.
    De zwaere steen braveert met d’Amsterdamsche vloot,
En Amsterdam. Merkuur komt ons de Scheepvaert baenen
    (25) Om hoog, en schuift, door hulp der Maetschappy verlicht,
    De nieuwe werrelt de gordyn van ’t aengezicht.


[p. 33]

DE

YSTROOM.

HET TWEEDE BOEK

        De dichter begeeft zich op het Y.
DE steven nu van land. Vaert wel gy watersloten,
Gy strantpaleizen, die in schaduw van uw vlooten,
Als achter eenen schilt, geruster slaept, dan of
Vulkaen u een rondas van Hemelsche erts en stof
(5) Gesmeet had, en daer al uw zeemacht ingedreeven,
Noch schooner dan de schilt aen thetis zoon gegeeven.
’t Orakel, van Apol ten dryvoet uitgebromt,
Maekt al de werrelt voor die waerheit nu verstomt,
Nu gy, ô Amsterdam, met houte watermuuren,
(10) Wie aen uw’ zeestaf blaft groothartig kont verduuren.
Vaer wel. ’k heb elders nu myn tochten heen gezet.
Wy hebben op zyn’ tyd uw glory getrompet.
Houd op gy winden, die myn groete durft verstooren:
’k Weet zelf, door ’t gieren van uw pennnen, niet te hooren
(15) De woorden die ik spreek. Maer hoe! wy zyn verrast;
Wy worden weg gesleept: of stae ik pal en vast,
Maer deist het land te rugge? Ondankbaer land, stap heenen.
Stap voort. zoo druk voortaen een zwaerder berg van steenen
Uw hart; zoo ver myn oog kan reiken langs de kust,
(20) Daer gins de lucht zyn hooft gemakkelijker rust
In ’s aerdrijks schoot, en blyft van bloode schaemt bevangen,
Of root van minnegloet, op haere kaeken hangen.
Zoo dringt’ noch Amsterdam zyn ruime vest van een!
Van yder uit ontzag, geviert en aengebeên.
        Aenspraek aan de koning der winden.
    (25) Eool, gy Grootvorst van de worstelende winden,
Vergeet die muiters in hun kerker niet te binden:
[p. 34]
De Westewint alleen blaes myne zielen op.
Voort jongen, wend het roer, en hael het zeil in top.
Ik voel een zoeter wint my speelen in de haeren.
(30) ’k Vertrouw my anders niet op weifelende baren.
Leander, schoon hy wiert beschut van Citeree,
En Heroos blaekende oog hem toelichtte over zee,
Daer ’t pekel steiler schuurt, en neêrstort van weerszyden,
En ’ Grieksche Sestus scheit van ’t Aziaensche Abyden
(35) (Door Helles dood beroemt, die aen haer broeders zy
Wiert ingezwolgen van de golven razerny.)
Liet zelf, daer Venus schreide, in ’t woeste zout het leeven;
Vergeefs op riemen van zyne armen voortgedreeven.
De moedige Ajax tart vergeefs in arren moet
(40) De stormen, daer hy zelf, gedompelt in den vloet,
Zyn hooft te barsten stoot, en duizent naeu ontslippen
Het akelig geklots der Kafareesche klippen.
        Droefheid van den Ystroomgod over het verdrinken
            van de Boheemschen Erfprins in zyn’ vloet.
    En gy, verwaende stroom, die myne vreeze hoort,
Gy hebt uw handen meê niet onbevlekt van moort
(45) En bloet, gebooren om noch eens de staf t’ontwringen
Der Beemen, uit den vuist der wederspannelingen,
En d’Elf te buigen voor de koninklijke vlag,
En al ’t Hircynsche woud te dwingen met gezag:
Zoo uw krankzinnigheit, afgrysselijk aen ’t woeden,
(50) Hem niet begraeven hield in ’t kerkhof van de vloeden.
Nu roemt vry, datge in ’t laetst, maer al te laet, bedaert,
Uw lokken scheurde uit rouw, en schond uw’ zilvren baert,
En met een ydle hoop, om ’t vorstlik rif te warmen,
Het d’Yvorstinnen gaeft in haer medoogende armen.
(55) ’t Bleef dood nochtans. En gy, geparst van ongedult,
(Gelijk een oude Leeuw in wildernissen brult,
De gront van onder loeit, wanneer hy, aengeschonden
Van razernye, heeft zyn eigen wulp verslonden.
Al ’t boschgedierte ziet, verbaest op dat geschal,
(60) Na zyne hielen om, en vlucht door berg en dal.)
[p. 35]
Gy dagvaert met geschrei, te jammerlijk verslagen,
De schoorre lijktrompet der donkere onweêrvlaegen;
Wekt zelf uit wanhoop uw’ aertsvyand het Noordwest,
Daer hy gedoken lag, en sluimerde in zyn nest.
(65) Die stort u op het hooft met eenen barst. de stroomen
Toen aen het bulderen, met losgebroke toomen.
Al zou Deukalion, noch eens de dood ontvlucht,
Al ’t menschdom zien gesmoort van bange waterzucht.
Zy rukken tegen een, en steigeren en storten,
(70) Gelijk twee legers, die afgrijslijk saemenhorten
Met eenen wapenkreet, en razende en verwoet,
Het veld verdrinken in een meir van rookend bloet.
Men zietze strijden met kadijken, muuren, weien,
En met een heesche keel het vorsten lijk beschreien.
    (75) Zy schreiden noch misschien, zoo niet een sterker dam
En zwaerder waterbeer den vryen loop benam
De brakke traenen, die, in ’t snerpen van die wonden,
Ter holle dykbresse in, een’ ruimen boezem vonden.
Nu sluitenze door dwang die kraenen toe, op dat
(80) Zy zelve niet hun hooft versmooren in het nat.
        Troost voor den zeeman, en verdediging der zeevaert.
    Een ander schelde vry voor gierig en verwaten,
Die op een zwemmend hout, van alle hulp verlaeten.
In ’t gaepend pekelschuim, gedreigt van rots en plaet,
Begrimt van ’t gloeiende oog der Beeren in dien staet,
(85) In ’t aengezicht der dood, door al de werelt trekken,
Om eene hantvol zants, die noch hun hooft zal dekken:
Zoo niet een donkere kolk, eer zy de steile Kaep
Van goede hulp bezien, hun eeuwig wiege in slaap.
Wy zullen, schoon ons mêe die watervloek mocht treffen,
(90) Hun edelmoedigheit tot aan ’t gestrant’ verheffen.
Een zelve hemel hout het aerdrijk in gewicht.
Dat lacht zyn’ minnaer toe al om met een gezicht;
Maer hier met stuurscher, daer met lieffelijker vlaegen.
Een vliegend vlot magh ons het vaderlant ontdraegen,
[p. 36]
(95) Maar nergens ’s Hemels oog, dat blyft ons even na,
En slaat ons overal met duizent fakkels gae,
Die van geen aarde voelt zyn’ kouden romp bezwaeren,
Erft een doorluchter zark in ’t glaezen graf der baren,
En sluimert, overwulft met ’s Hemels blaeuwe tent.
        Oorsprong der zelve.
    (100) Wie was hy, die zich eerst ter zeevaert heeft gewent,
En, duikende onversaegt in uitgeholde boomen,
Bestont te glippen op den gladden buik der stroomen?
Op dat de stevenkroon zyn beeltenis vereer’,
Zoo lang Matroozen zich betrouwen op het Meir.
(105) De Britten, afgericht op rooven en vrybuiten,
Braveerder lang ter zee met zwakke leêre schuiten:
De Nyl stont lang verbaest, dat hy zyn’ snelle vliet
Met vlotten zag beslaen van dichtgevlochten riet:
Heel Grieken waegde, toen de zeilkunst aen het groeien,
(110) Op ’t zeespoor van Dedael, in zee stak, zonder roeien,
En op haer wieken dreef, schoon Ikarus, te stout
In ’t vliegen, plompte in zee, die noch zyn’ naam behout.
        Wiert eertijts uit behoeftscheit gebruikt.
    Maer Nereus wiert eertyds alleen geploegt van scheepen,
Om schaers van ’s nabuurs kust den nootdruft aen te sleepen:
(115) Nu snytmen Thetis rug, zoo ver zy onbepaelt
Het Noorden niet ontduikt op’t waelen van de Naelt,
Met watertorens en gevleugelde kasteelen:
Braekt vuur en donder uit metaele en yzre keelen,
En tart de stormen met gevaerten, uit het zout
(120) Zich heffende, als een berg van yzerwerk en hout.
        Nu uit weelde, en om schatten te vergaderen.
    Nu zeiltme om rijker oegst van kostlijkheên te vinden,
Van ’s werrelts navel af naar alle vier de winden,
En streeft de zon voorby, die al te lang gedraalt
Haar halve ronde sluyt, eer zy hen achterhaalt.
        Reyze na Nova zembla van Heemskerk.
(125) Daer Heemskerk, onder ’t ys in eyndelooze nachten
Begraeven, even fier de golven durft verachten:
Verlaet met nieuwen moet zyn’ vaderlijken gront,
En vaart ten tweedemael den Ysbeer in den mont,
[p. 37]
Om achter Tartarye en Samojeedsche stranden,
(130) Door grondelooze zee in Indiën te landen
Met korter vaert, ten trots van ’t Arragons gewelt,
Dat met zyn duimen hielt de keel der zee beknelt.
Maer hoe vol viers hy streeft, ten roem der vrye Staeten,
d’Ysrotzen zyn te groot, die voor geen hitte ontlaeten.
(135) Het uitgediende licht rolt steil ten kimmen af,
En blaest zyn lampen uit. de nacht lokt uit het graf,
Met een benaeude zucht, als zelfs van vrees bevochten,
Sneeuberen, dol op roof, en moordende ysgedrochten,
Lang in den afgront weggescholen voor het oog
(140) Des Hemels, die, nu trots opborrelende om hoog,
Van honger woeden, niet ontzien hen aen te randen,
En maelen bekkeneel en schenkels met hun tanden.
Al ’t marmer dreunt en juilt van spooken zonder tal.
Noch zaegtge, ô Ystroom, hen belanden aan uw wal,
(145) Na zulk een Ilias van doorgestreede plaegen!
Die zich geen Herkules vermeeten zou te draegen,
* Schoon hy gebergten scheurde, en bonste met den vuist,
        * Men zegt, dat Herkules de twee hoofden, of pilaarbergen
            van de Straet van Gibraltar van een scheurde, en door
            het invloeien van de zee Europe en Afrika scheide.
Daer Amfitryt nu door den open boezem bruist,
Het hemelhoog Abyle en Kalpe van elkander;
(150) En scheide Europe, neêrgeboogen voor zyn’ stander,
Van ’t woeste Barbarye, en daer de Kreeft om hoog
Den Afrikaner zengt met vlammen van zyn oog.
        ’t Gekrioel en leven op het Y.
    Maer ziet, terwijl ik spreek is ’t land my verre ontweeken:
’k Zie duizent kielen, vast gereet in zee te steeken,
(155) En duizent ryën op haer ankers ondereen.
De zoele wint boort flaeu door zoo veel zeilen heen,
En blaest my over ’t hooft. hoor, welk een bly geschater
En vrolijk juichen ryst, gelijk een wolk, op ’t water!
Ik hoor de zeetrompet en trommel, en gekrys,
(160) En ’t gieren en gedruis, op een vermengde wys’.
[p. 38]
Help Hemel! slaet my daer de blixem in myn oogen,
En volgt de donder na? ô neen! ik ben bedroogen.
’t Zyn duizent blixems, die my treffen in’t gezicht,
En duizent donders, die aenrollen op dat licht.
(165) Hoe Zeeliên, is zoo dra Salmoneus straf vergeeten,
En Elis kopre sluis? waer op de schelm vermeeten
Den donder nabootzeerde, en blixem van Jupyn.
Het geen gy waerlijk doet, deed hy alleen in schyn.
Zy slaen het in de wint, en streeven door de baeren,
(170) En schuuren langs den buik des Ystrooms onder ’t vaeren,
Dat hy zyn hoorens krimpt, en dubble pyn gevoelt,
Als hy het taeie slym vergeefs van Pampus spoelt.
Gaet Helden, en kan nu Jupyn die hoon verdraegen,
Zoo dreune uw donder, van daer ’t Oosten op komt daegen,
(175) Tot daer het gloeiend licht de Westerkimmen blaekt
Met eenen zoom van vier, wanneer ’t zyn dagreis staekt.
        Vaert naar ’t Oosten en Sina.
    Een deel zal nu uit zee zeshondert zonneklooten
Zien klimmen, eer het keert met rykgelaeden vlooten,
En staen verwondert, als het middaglicht, met pracht
(180) Gesteegen op den troon der wolken, in zyn kracht,
De schaduw barnt en smelt, terwyl de brant aen ’t groeien
De blaeuwe gordels zengt, den middelriem doet gloeien;
Daer Doris flau van hitte in ’t nat van dorst versmacht;
Maer al hun tegenspoet verzoet de ryke vracht.
(185) Geen wateronheil zal hun moet te wieken korten,
Nu Sina haeren schoot niet weigert uit te storten,
En Atlas gouden ooft met onbekrompen hand
Te schenken, schoon het zucht in een’ benauder band,
En ’t ryxhof te Peking, van ’s Tarters byl getroffen,
(190) Nog tuigt met wel een smak de grooten nederploffen
Uit hun’ verheeven top, daar ’t ryk in diepen schroom,
Den grootsten Keizer zagh gehangen aan een boom,
En ’t stervende aengezicht, met lootverf overgooten,
Des ryxsaffraenstroom en Kiang den mont geslooten,
[p. 39]
(195) Die, vrijer nu het hooft verheffen in de zon,
Hun oegst ontlaeden in de vesten van Kanton,
En met een koninkrijk van schatten ons vereeren,
Terwijl matroozen t’huis in ’t zyden kleet braveeren.
        Vaert naer America, en de Goutkust.
    Een ander deel spat wyt ter werelt uit, en trekt
(200) En boort door d’enge straet van Magellaen ontdekt.
Ontziet niet buiten huis en vaderland te woonen
By Perüaenen, en verwoede Patagonen,
Bergreuzen, tegens ’t heir des Hemels noch gekant,
En al wat brult en moort aen ’t Mexikaensche strant.
(205) Zy treên de schedels in van vreesselijke draeken,
Die eeuwig op de wacht hier ’t gulde vlies bewaeken,
Dat Kolchis vacht verwint. hier is de goude vrucht
Die Atalante stuite in ’t midden van haer vlugt.
Hier groeit de goude tak, voor wiens vergulde vlammen
(210) De poort des afgronts uit haer grendels springt en krammen.
Het gout regeert het al. wanneer Jupyn in goud
Verschynt, daer Danaë gekerkert zich onthout,
En d’overspeeler komt ter slaepzaele ingestreeken,
Zyn alle wachters stom, en d’oogen uitgesteeken.
(215) Hoe menig draegt, gelokt door een vervloekte hoop
Van eerelooze winst, haer eerbaerheit te koop!
Maer d’eer mag boven ’t gelt zoo ver in waerde praelen,
Als ’t gout verdooft den glans der mindere metaelen.
Noch keert het menigmael by zyn’ bezitter weêr,
(220) En troost hem na ’t verlies. Noit keert verloren eer.
        Vergeefs van de Natuur met zo wijd een zee afgescheiden van Europe.
    Vergeefs heeft vrou Natuur, voorziende d’ongelukken,
Bestaen het goudland van den aerdkloot af te rukken
Met eindelooze zeen, nu ’t nae zoo lang een nacht
Van ’t stoute Spanje is uit zyn’ kerker voortgebracht;
(225) En ’t gout, veel nutter in den Oceaen verzonken,
Uit ’s aerdryks aderen en naere bergspelonken
Is voor den dag gesleept: maer met vergifter lught
Als Cerberus weleer, te laet de knots ontvlught
[p. 40]
Van Herkules, die hem in ’t oog van ’s Hemels daken,
(230) By zyn drie keelen sleept, die vier en vlammen braeken,
    O goude stranden, zegt, hoe was u ’t hart te moe?
Toen ’t woedende Kastilje u met zyn yzre roê
De lenden morzelde; daer ’t bloet uit uwe stramen
En raeuwe wonden vast afzypelende, en, zamen
(235) Geronnen tot een beek, uw eigen keel benout,
En brantmerkt met zyn root het aengezicht van’t gout,
Dat daeluw was van vreeze, en bleek om ’t hooft bestorven
Voorheen. een pest, die eerst de werrelt heeft bedorven,
En bracht de gierigheit, die kanker van ’t gemoet,
(240) En die, de wreetheit voor, verhit op menschenbloet.
Verwaten moeders van de Helsche razernyen,
Die met verjaerden wrok het menschdom bestryen.
        De Geest van den Mexikaenschen Keizer Atabaliba waert daer noch,
    Men zegt dat Schippers hier by naeren nacht den geest
Van Atabaliba, angstvallig en bevreest,
(245) Op ’t onbewoonbre strant rinkinken zien en spooken
Met een bebloede toorts, de zwarte haeren rooken
Van ’t bloedig zweet, dat van de doodsche wangen stroomt.
Hy bromt, maer smoort syn vloek in ’t harte, als nog beschroomt
Na zyn rampzalig eind, voor trouwloosheit en laegen,
(250) Men hoorde hem in ’t eind vervoert van gramschap klaegen,
Met zulk een hol gedruisch, dat al den oever vult:
Gelijk een boschleeuwin in wildernissen brult,
Wanneerze dol van wraek den roover na wil jaegen;
Die haer verraederlijk de jongen heeft ontdraegen
(255) En ’t weerloos nest geschaekt, ô sprak hy, die met my
De slaegen hebt gevoelt der Spaensche tieranny,
’t Verveel u niet myn ramp en ongeval te hooren.
        spreekt onze matroozen aen.
    Zoo drae de nieuwe Vloot quam door onze engten booren
En lande in Panama, (och was zy noit geland!
(260) Of had ikze in het eerst gezet in lichten brant.)
Liep strax een hofgerucht: op dryvende paleizen,
Quam een gebaert geslacht uit d’andre werrelt reizen,
[p. 41]
Niet zwart, maar ’t aengezicht zoo wit als kryt geverft.
Een koude schrik ryt door myn leden. ’t Hooft besterft
(265) Een deerlijk voorspook! ’k voel myn’ zetel driemael kraeken.
Een bange en diepe zucht rolt driemaal door de daeken
Van ’t hof, en hadme toen myn nootloot niet verraên,
’T paleis van Magokappe en Kusko zou noch staan.
’K had hen op strand geslaght, vermant de zwakke vlooten,
(270) En ’t goddelooze bloet al juichende vergooten.
Noch treênze toe, en zien met arendsoogen om
Naer gout, hun hoogste goet en eenig Heiligdom.
Zy slokken ’t vraetig in als hongerige raeven,
En hangen op het aes. men zietze alom aen ’t draegen
(275) En grijpen. ’t eene schip volgt nu ’t op ander voort.
Toen kreet het gansche ryk geduurig brant en moort.
Wie zoutze tegenstaen? zy blixemen en donderen,
Als of ons d’afgront zelf bestroomen quam van onderen:
En aerde en hemel, van hun dwinglandy vermant,
(280) Mee had gezworen in hun trouloos vloek verbant.
Wat dolheit voerde u aen, zegt, bloedige tirannen,
Zoo verre uit onze lucht en werrelt weggebannen,
Te vallen in ons erf, en ’t ryk, daerge u geen’ voet
Moogt eigenen met recht, te mesten met ons bloet.
(285) Daer ’t Esmeraltebosch de vrouwen ’t haer zach wringen
Tot stroppen, of het hart te barste op rotsen springen.
Terwyl Tunië noch het albespieglend oog
Der zonnegodheit smeekt, dat zy haar wangen droog.
’T Gaet wel. de wraek is gaande, en wankt haer taeie roede.
(290) Ik zie’er duizenden, noch dronken van den bloede,
Een bloetvlak meeten, en den afgeweiden grond,
In ’t vallen, byten met een half bestorven mond:
Den broeder van zyn bloet in ’t harnas aengevochten,
De lyken tot een prooi van honden en gedrochten,
(295) En met uw eigen zwaert, ô wreede, die verwoet
Uw felle klaeuwen verwde in myn doorluchten bloet,
[p. 42]
Myn droeve schim gepaeit, die eindelyk rust van waeren.
        En wert getroost door de nederlaeg der Spaenschen.
    De schippers zien allengs zyn hevigheit bedaeren,
En ’t ongeruste spook schynt vrolijker van tret,
(300) Nu ’t hoort, hoe moedig Spanje in Neêrlant is verplet,
En eindigt, vervolgt, verjaegt op alle stranden,
De vlag der hoogmoet strykt, en groet de vrye landen.
Daer al de mynen van het kostlijk Potozy,
De zilverkuilen van Ciarke, in zulk een ry
(305) Van jaeren nooit geschaekt, de schatten van Afryke,
En al het gout van ’t geplondert Ameryke,
Niet stopten aen die bron en springvloet van verderf,
Dat drie Filippen heeft gestooten uit hun erf.
    O stroomgod, belg u niet, zoo ik myn borst voel blaeken,
(310) Om op een ruimer plas de geesten te vermaeken:
Zoo ik ’t gevleugelt paert door Febus gunst beschry,
Uw’ ryken stroom verlaete, en vlieg den wint voorby,
En achterhaele uw vloot, die, half ’t gevaer ontvaeren,
Vier maenen onvermomt zag klimmen uit de baeren,
        Beschrijving van een Orkaan.
(315) En, d’Afrykaensche zee verlatende, vol moet,
De wydberoemde Kaep voorby zwiert met den vloet:
Die, als een brede tong, weêrzyts in zee gelegen,
Om aemtocht hygt, en roept Neptuin om storm en regen;
Die meenigmael, vermoeit van ’t bidden en gekryt,
(320) Met bei zyn handen ’t nat der zee ten hemel smyt;
Dat voert een wint, matroos uit d’oogen, op zyn veder:
’t Stort door zyn zwaerte in’t eind gelijk een donder neder,
Knarst rotsen en gebergte in flarden, torst de kiel
Aen ’t blint gestarnte, en druktze ofze in den afgront viel.
(325) Der wolken spongie schynt met een’ greep uitgewrongen.
Op d’eene stortvlaeg komt voort d’andere aengedrongen.
De zwarte nacht voert storm op storm aen op haer vlerk.
Nu scheurt de stroom den gront, nu rijst hy als een kerk.
’T vervaerlijk onweêr loeit met weêrlicht, blixem, donder
(330) En donkerkloot, en roert, al buldrend, ’t opperste onder.
[p. 43]
Een donkre Orkaen rammeit, en snort met slag op slag,
Als of weêr d’aerdkloot in een ruwen baiert lag.
Eool rukt brullende de stormrioolen oopen.
Al d’onweêrwinden, van vier oorden toegeloopen,
(335) Beproeven kruin op kruin al zwoegende en verhit,
Daer d’elementen, zelfs geschokt, naeu hun gelit
Bewaeren. Febus, ’t hooft verschuilende in zwart laken
En lamfer, hoort zyn as en kopren dissel kraeken
Van ’t stormgewelt. de kap des hemels dreunt en beeft.
(340) Het pekel zied en schuimt. de dolle zeestorm heeft
Het grondzant omgeroert. het grondloos hof doen beeven
Van Thetys, klippen van haer wortels afgedreven:
De hulken, in dien noot verstroit van ree tot ree,
Een hondert myl te rug gerukt in wilde zee.
    (345) Maer wy zyn dit gevaer nu boven ’t hooft gewassen,
Hier aêmt een zoeter lucht op d’Indiaensche plassen.
De zon, in haeren trans met schooner gout getoit,
Heeft ryker glanssen op het glas des zee gestroit,
En vormt een tintlend licht, die wonderlijke straelen
(350) Niet ongelyk, die, als een zoele nacht komt daelen
Op vleermuisvleugels, heel den Melkweg, overal
Van kleen gestrant bezaeit, gelijk een bloemryk dal,
En zo veel oogen, die een Hemelschildwacht strekken,
Den wakkren Palinuur door haeren glans ontdekken.
(355) Zoo strevenwe op, nu daer ’t bevroze Noorden beeft,
Nu daer het Zuiden wort gebraeden van den Kreeft,
En onderstaen tweemael, in ’t moedig heenebruissen,
Den ongemeeten riem des aerdskloots door te kruissen;
Tot dat Batavie ons verwelkomt op het slot:
(360) Dat even fier ’t geweld van ’t machtig Java knot,
En velt de benden van Makasser voor zijn voeten,
En ziet d’opgaende zon zyn mogentheit begroeten.
    Van hier, ter koopvaerdye of oorloge uitgerust,
Verdondrenwe aen weerzy al d’Indiaensche kust,
[p. 44]
(365) En houden in ’t gewicht de magt van hondert vorsten
En koningen, op dat geen krijgsman, los geborsten,
(Gelijk een Olifant herkaeut een’ ouden wrok,
Verbreekt en bryzelt, in het eind, zyn yzer hok;
Werpt boomen op zyn snuit uit de aerde met den wortel,
(370) En stampt zyn’ tuchtheer zelfs, en wat hem keert te mortel.)
Zich ontwerpe, en verwant den nabuurvorst verdrukk’;
En stae Batavie in het licht met zyn geluk.
        Schatten der Oostindiche Maetschappy in Indien.
    Terwijl de Maetschappy, door kracht en nutte vonden,
Hen kort het oorlogszwaert houd in de schêe gebonden,
(375) En als een staetarts, uit de teikens weet, wat zucht
De ryxpols jaegt, volgt elk gehoorzaem haere tucht.
Zoo vloeit, gelyk een stroom, ’t geen Indiaen en Mooren,
Die al de vaste kust zien naer hun wetten hooren,
En ’t geen d’Eilanders, zoo verdeelt alom, en groot
(380) Van schatten, gaeren uit hun oegst in Nêerlands schoot.
        De Kormandelsche kust geeft suiker,
    De Kormandeller schenkt het merg van suikerrieten,
Een hemelsch Manne, niet als dankbaer te genieten,
Dat yder tong vernoegt, den lekkren honger wet,
En alle spyzen maekt een aangenaem banket.
(385) O lieflijk rietebloet, gy weet de doot te keeren,
En d’onverderflijkheit den vruchten te vereeren!
Hoe rykelyk verzoet uw schat den angst en ’t leet
Des zeemans, die zoo verre u haelt met bloet en zweet!
        En elpenbeen.: De Malabaersche,
Het sierlijk elpenbeen wort mee van hem gezonden,
(390) Dat onlangs een geweer verstrekkende in de monden
Der Olifanten, nu misschien gedraeit, en schoon
Geheldert, sieren zal een’ vorstelijken troon.
        De Malabaersche,
    De Malabaer verziet de Nederlansche vlooten
Met peper, ’t vier der aarde, in dezen kern beslooten,
(395) En in al ’t water van den Oceaen bewaert
Voor schipbreuk, ’t zy haer naer ’t vel der Mooren aert,
        De zwarte,
En zwart gerost is van de heimelijke vonken;
        witte,
Het zyze gladder, en met bleek vernis beschonken
[p. 45]
Van buiten, quijnt gelijk een minnaer, die den brant
(400) Der liefde slaet om ’t hart, en blaekt zyn ingewant;
        en* lange Peper.
Of datze lang, en als een druiftak uitgedeegen,
Naer haere grootheit heeft een’ grooter gloet verkreegen.
        Cochin geeft
    In ’t vruchtbaere Kochin, daar een gewenschte Mai
Geduurig ’t velt vereert met haere bloemlievrei
(405) En looftapijten, propt matroos de zwemmende eiken,
Die met hun vleugels schier aen ’s hemels assen reiken,
        Gember
Met witte Gember en haer’ kostelijken klaeu,
In zonneglans gedroogt, of in een lieven daeu
Van suiker ingeleit, om koude en zwakke maegen
(410) Te sterken, en den smaek met eenen te behaegen.
De stoute zwemmer haelt voor hem, aen deze ree,
Den paereloester uit den gront der baere zee
En parelbanken op, zoo diep in ’t nat verborgen,
Als of Natuur, begaen met onze onnutte zorgen
(415) En Gierigheit, die al des werrelts oegst verslint,
En hoe verkropt van schat, noit haer genoegen vint;
Noch hoopte, door de diepte en afgront van de golven,
En riffen, in den nacht van ’t water weggedolven,
De watermonsters, en gedrochten, heet op bloet,
(420) En d’Oeverkrokodil, en Zwaerdvisch, die hier woet,
Haer af te schrikken, en de stoutheit in te toomen.
Vergeefs: zy tart de doot, en ’t dreigement der stroomen.
        En Paerlen.
    Nu wert een ryke schat van paerlen aengevoert,
Waer van de schoonste zyn gereegen en gesnoert,
(425) Om zich te spieglen in den boezem der Mêvrouwen,
En met het levend sneeu van ’s Joffers hand te trouwen.
Die minder soort, tot meel gewreven, en verteert
In bytende azyn, en weer door kunst verkeert
In zachter stof, en meer gelouterd van zyne aerde,
(430) Versterkt het harte, en blyft door artzenye in waerde.
        Bisnager en Indostan.
    Het machtig Bisnager en Indostan, vorstin
Van hondert rijken, geeft aan Neêrlant, om gewin,
[p. 46]
        Katoenen.
En speceryen in te ruilen voor haer waeren,
Een pakhuis van katoen, en gout en zilverbaeren.
        Bengale.
    (435) Bengale, dat zo breet gezeeten langs het strant,
Gelijk een boog gekromt, ziet hoe de zeegolf brant
Op haer vermaerde kust, de laetste die den stander
Des ryks liet vallen voor den troon van Alexander,
(Dus zegtmen) toen hy, vol en dronken van geluk,
(440) ’t Vaste Indiën den hals geparst had in zyn juk;
Bengale, ’t ryk kantoor der Morgenlandgewesten,
Geeft aan den Batavier een zee van schat ten besten,
De groote Ganges zet met vreugd den rykdom by,
Op zynen vloet betrout, ten dienst van ’t scheeprijk Y;
        Zyde.
(445) De Zyde, min van waerde, of eedeler van draeden,
Kabesse en Bariga, in baelen afgelaeden,
En zyde kleeden, vol van luister tot de pracht
Gemaekt, en ’t Moorsch gewaet, hun koninklyke dracht.
        Diamanten.
Het Diamantgesteente, in ’s afgronts nacht verzonden,
(450) En met een bruine korst zich dekkende in de gronden
Van ’t duistere gebergte, en mynen, naêr en wild,
Wort hier in ’t licht gezet; tot dat het, net geschilt
Van zyn’ onreinen bast, geheldert en gesleepen
Aen onzen Ystroom, wert in kunstig goud gegreepen,
(455) Geboogen tot een’ ring, of borst en halskarkant,
En flonkerende boot, die door zyn’ gloet en brant
Ons ’t oog verbystert met een weêrlicht van zyn straelen,
Daerze op elkaêr om ’t zeerste afschieten, verdwaelen.
O aerdsche starren, die alle eeuwen, vier en gloet,
(460) En lucht en water tart, terwyl gy ons ’t gemoet
Vervroolijkt met uw schoonte en gloeiende koleuren,
Hoe waerdig zytge ’t hooft ten zantkuile uit te beuren!
En met uw duurzaemheit, en ’t onbesmette licht,
Dat altyd even blank ons toestraelt in’t gezicht,
(465) Van ongeveinsde trou en waere schets te toonen.
Gelijk gy ’t echtverbant noch daeglijks pleegt te kroonen.
[p. 47]
De vuurende Robijn, om zynen glans geacht,
Wort van dees handelkust den Ystroom toegebracht.
En gy, ô waterende de blaeuwende Saffieren,
(470) Zult mee de waterkroon des Ymonarchs versieren,
En streelen hem het hart met uw verborge kracht,
Als gy hem vrolijk maekt, en ’t streng gemoet verzacht.
        en ander kostelijk gesteente,
En gy Granaetgesteente, al schijnen uwe glanssen
Betoogen met een wolk, en droeviger te danssen,
(475) In ’t blikkren van het licht der middagzon gedaegt,
Gy hebt een deftigheit, die mynen stroom behaegt.
    Om zulk een weerelt van geschenken, uit alle oorden
Hier toegevloeit, weêr af te scheepen naer het Noorden,
En, veilig voor gewelt, te brengen over zee
(480) Aen ’s aerdkloots tegenkant, op d’Amsterdamsche ree,
Is wapentuig van noode, en stoffe, die de laegen
Des vyants breeke, als hy een’ oorlogskans durft waegen.
        Ook Salpeter.
Dies schenkt Bengale ons meê Salpeeter, geblanket
Om’t schoonste, die, gemengt met Zwavel, en besmet
(485) Met zwarte houtkool, fijn gevreven en gestooten,
De donderstormen wekt en felle donderklooten.
En blixemt op de zee. ’k zal hier van Pegu niet
Vermelden, noch de winst, die van ’t Sineesch gebiet,
En al het vaste land rondom wert toegezonden:
(490) Maer ’t lust my nu in zee te zoeken de eedle gronden
Der eilandvorsten, die ons dienen met hun schat.
        Borneo geeft Kamfer.
    Nu zienwe in ’t heuvelrijk Borneo, dat zoo prat
Een ronde sluit op zee, de kuische Kamferboomen,
De Kamfer schreien, die de geilheit in kan toomen.
(495) En ’t schaduwlooze bosch, daer ’s hemels gordel brant,
        Agarikus.
De witte Agarikus uitzweeten in het zant,
Aen zyne wortels, van de steile zon gebraeden;
Zy weet het lichaem van het dikke slym te ontlaeden
En opent maeg en long, en strekt den mensche een schilt
(500) Waer op de geelzucht, en de koorts haer krachten spilt.
[p. 48]
        Sumatre;
    Nu zienwe d’Erfprinsesse, in ’t wijtgevreest Sumatre,
Op haeren Olifant de trotse Kleopatre
Beschaemen, en de pracht van Schebaes koningin,
Wanneerze, blaekende van goddelyke min,
(505) Om d’ingewanden van Natuure nae te spooren,
De diepe orakelen van Salomon te hooren,
Den Leeuwenstroom genaekte in koninglyken stant,
Om scheenen met een ryk gestarnt van diamant,
En storte in Judas schoot, met onbekrompen’ handen,
(510) Al d’eedele reuken der Arabische waeranden.
Dees’ majesteit braveert in schooner Paradys;
Heel Indien wenscht haer, naer vorstelyke wys,
De ryke bruiloftkroon, in ’t aenzien der altaeren,
Omvlochten met feston, te drukken op de haeren.
        Den Benzoïn,
(515) Zy schenkt ons Benzoïn, zoo liefelyk van reuk,
Dat onze krachten zalft, en wederhout de kreuk
Des ouderdoms, en, naeuw vergadert uit de hoven
In zyn saizoen, gaet Myrrhe en Wierookgeur te boven.
        Paradyshout,
Zy snyt tot onzen dienst het Paradyshout af.
(520) De Paradysboomvrucht geniet zy zonder straf.
Dat spreit een’ lieven geur van Ambrozyn ten lippen
En keele uit, en herstelt het harte, alreê aan ’t slippen.
        Bezoar,
    Hier is de Bezoär, dat dierbare kleinoot,
En aertzenyjuweel; die wederstaet de doot,
(525) En doodelyk venijn, verdrijft de flaeuwigheden,
En jaegt den fellen brant der Pesten uit de leden:
Schoon hy zyn’ oorspronk neemt in ’t bloedig ingewand
Van onbekent gediert, verspreit door ’t gansche land:
Maer snel en schichtigh, en niet zonder zweet te vangen.
(530) Wanneerze van den top der steile klippen hangen,
En rennen pyl en schicht voorby in sneller vlucht,
En schijnen sprong op sprong te vliegen door de lucht.
De schaersheit maekt hem dier, en hooger te wardeeren;
Om zoo veel titels daer hem d’artzen meê vereeren.
[p. 49]
        Tamarinden.
(535) Hier foktmen eenen oegst van Tamarinden aen,
Gewoon met haere bloem de zonne na te gaen,
Te sluiten als zy daelt, zoo draeze rijst te leven;
Door een natuurgeheim, tot diep ontzach gedreven,
Ter eere van dat licht, dat alle leeven wekt.
(540) Ik weet niet, welk een lust myn heete lever trekt,
Om met dien Nektar my tot druipens te ververssen
Ik proeve in eenen drank de muskadel en karssen,
        De dichter spreekt van Galiga.
    Gelooven wy ’t? en is myn zanglust nu verkoelt?
Help Febus,’t is vergeefs, hoe uwe dichter woelt,
(545) Ten zy de Galigaen de geesten weêr ontvonken,
En maeken hem op nieuw van uwe tochten dronken.
’k Voel weêr een grooter vier door al myn aders gaen.
Ik raeskal dronken, of een Godheit voert my aen.
Het lustme zelf alom de beemden door te waeren,
(550) De kruyderyen van haer telgen op te gaeren,
Te zien, hoe dertel elk in bosch en velden groeit,
En houd zyn dierbren reuk en krachten onbesnoeit,
Al rost het in de lucht, of word, zyn lucht onttoogen,
Een andre zon gesleept in ’t Noorden onder d’oogen.
        Kaneel, Kassie.
(555) Ik breek de Kassie en Kanneelboomschorsen af,
Die wekken door haer’ reuk de dooden uit het graf.
        Myrabolaenen.
Hier pluk ik op ’t gebergt Citroenmyrabolaenen,
En die de zwarte verf genoemt heeft Indiaenen,
Met drie geslachten, op een werking afgericht,
(560) Wier * naemen ik ontzie te wringen in myn dicht.
        * Bellerica, Chebula, Emblica.
Die stoppen ’t los gedarmte, en vegen maege en longen,
Te veel van klevend slym of zwarte gal besprongen.
        En Sandelhout.
Gins lacht Malakke met haer Sandelwout my toe.
Hier leve ik by den reuk, en ben noit wandlens moê.
        Oorzaek waar door het is root geworden.
    (565) D’aeloutheit zag door al d’Oostindiaensche ryken
De Sandels van geslacht en verf elkaêr gelijken,
En een Citroene kleur verdeelt in al hun hout.
Maer zedert Gierigheid zich heeft op zee betrout,
[p. 50]
En ’t stoute Portugael, ter werrelt uitgetrokken,
(570) Heel Indïen vermat in zyne keel te slokken,
En dreef zyn hengsten in een zee van bloed te wed:
Dat zelf Auroor, wanneer zy ’s morgens uit het bed
Van Thyton, haer’ gemael, verrees aen d’Oosterkimmen,
Haer vierige oogen zach met roode straelen glimmen
(575) Door eene wolk van bloet, gedroopen in der nacht
Door ’t dak van ’t slaepsalet, terwylze ’t minst verwacht.
Sins heeft ook dit geboomte, afgrysselijk verslaegen,
Van haere onmenschlijkheit de teikenen gedraegen.
Een deel bestorf van schrik, en zweemde naer de doot.
(580) Een deel klom ’t bloed om hoog van gramschap, of wierd root
Van schaemte, en heeft, uit een erbarmelijk mêdoogen,
De bloedrivieren door zyn wortels ingezoogen,
Dat nu d’Europer noch met ruime handen plengt,
Tot mortel raspt, en in zyn roode verwen mengt.
        De Saters vermommen hier meede hun aengezichten.
    (585) O! welk een lach verslapt daer schielijk myne leden,
En kittelt my de milt. ik zie de Saters treden
Aen deze ruigte, van dien driesprong afgekeert,
Alsaemen mont en wang met Sandelbloet besmeert,
(De Boschkornoelje plach hun tronïen voorhenen
(590) Te mommen.) elk zwijgt stil, en heft zich op zyn teenen,
Vreest voor ’t gedruis der groente en adem van zyn’ mond.
De beek schiet zachter neer. daer daevert al de grond!
De Nimfen vliên door ’t wout, die hunne gunst versmaeden,
En sidderen voor die belachlijke sieraden;
(595) Zy denken minst om sap van boomen, of hun bloet,
Maer dat hen ’t aenzicht bloost van geilen minnegloet;
Of dat Apol hun weêr, om zynen hoon te wreeken,
Heeft met dat dartle bloet van Marsias bestreeken.
        d’Uitheemsche kruideryen krygen haer waerdy uit onze weelde.
    Ik zal uitheemsche Rha, zoo kunstig door ’t penseel
(600) Van geestige Natuur gemarmert, en geheel
Als in een’ purpren daeu gedommelt en omtoogen,
Voorby gaen, met de Senne, een pronk van alle droogen;
[p. 51]
Pypkassie en haer merg, den Turbit groot van kracht,
En blaeuwe Schammony, een godlijk sap geacht;
(605) Alleen om onze weelde en gulzigheit in waerde.
Elk was weleer vernoegt met kruiden van zyne aerde,
Onkostelyk gepluikt in ’t naeste land en wei.
Verkoelende latu en wilde cikorey,
En zuuring, nut om slym en taeie vochtigheden
(610) Te smilten, en, verkoelt, te veegen naer beneden,
De toortsen van de koorts te dooven in haer nat.
Zo lang men niet, verkropt van overzeesche schat,
Den traegen honger noopte, en hof en vlietbanketten
Te gader rukte, om zyn’ verzaeden lust te wetten,
(615) En brak den dronken dorst den mond op met gewelt;
Maer in het eerlyk zweet zyn broot vergaerde op ’t velt.
De drooge borst verquikte, in zyn bekende streeken,
Met onbetaelden drank uit heldre waterbeeken;
Daer levenwekker speelt op ’t ruischen van een bron.
(620) En met zyn adem koelt de steekende avondzon:
Terwyl een looftapyt en zacht matras van zooden
Den onbezorgden schijnt tot stilte en rust te nooden.
        De Indiaensche handel verspreit zigh.
    Wie staet nu niet voor ’t hooft geslaegen, en verzet,
Die keurig op ’t beleit van Neêrlands handel let?
(625) En hoe de Maetschappy alom weet oog te houden
Op alles, dat haer macht en koopmanschap kan bouwen;
Wanneerze zelf den schat der Indiäenen veilt,
In Indiäensch geweste, en met haer kielen zeilt
Van d’eene op d’andre kust, en weet de vyf Molukken
(630) Van Folie, Nagels en Muschaetnoot leeg te plukken;
’t Ceilonsche Paradys, den aerdkloot door geacht
Om zyn kanneelboschaedje, alleen hier in zyn kracht,
De reuken wyt en zyt verspreiende op de stranden,
Te snoeien van kanneel en geurige waeranden:
(635) Om die, op al de kust en eilanden verspreit,
En tweemael duizent en meer mylen uitgebreit;
[p. 52]
        Van Iapan tot het Roode meer;
Van daer Japan met vreugd verwelkomt onze vlooten;
Tot daer het roode meer in zee komt uitgeschooten,
En d’engte van Bassore op Ormus stoot en brant,
(640) Weêr te verhandlen voor de waeren van elks land.
Japansche rokken en Sappanhout, zyde Watten,
Met Koper, Porselein, en amber, meer te schatten
Als Gout, en Muskus met doordringende Sivet.
Noch schynt niet ruim genoeg haer handel uitgezet,
(645) Al blinkt Bataviën, een breidel der Javaenen,
Als oppermonarchin der Oosterindiaenen,
En ziet een’ andren dag en zonne in’t aengezicht;
        En in Persien.
Ten zyze in * Hispahan zich meê een koophof sticht,
        * Het hof van Persien.
En weet den gouden oegst der zyde te vertieren,
(650) In Persiën vergaert, en ’t lant der Armenieren.
        De Oorlog tegen den groten Makasser.
    Maer welk een dikke rook besluit myn stem: men hoort
Gedruis van wapens, en gekrijsch van brant en moort.
Men kan bescheidelyk de troepen onderscheien
Der krijgsliên, aen hun zwarte en witte lievereien;
(655) Die winnen’t velt, daer barst al’t leger met een slag
Des vyands heirtocht in. de Nederlandsche vlag
Vermengt zich met Ternaetsche en Boegische standaerden.
De vlugtelingen staen ten doel der wreede zwaerden,
En storten als een bui ter neêr in ’t bloedig zand.
(660) De Vrees en Doot vervolgt hun even snel. al ’t land.
Rookt van ’t vergooten bloet. ’k zie d’overwinners zwieren
Met afgeslaegen buit, en ’s Vyands ryksbannieren,
Ik kenze. dits ’t beroemt Makasser daer wy staen,
Door zyn Leenvorsten, en lantzaeten steeds verraên,
(665) Die wy, door ons beleid, hun grootheit leeren bouwen,
Met dit te trappen, en geduurig kleen te houwen.
        Terug reize naer het Y.
    Op Pegazus, berei u weder tot den toght.
’k Ben op uw vleugels nu al vergenoeg gebroght.
Hier werp ik vruchteloos myn gedichten voor de winden.
(670) My lust den Ygod weêr aen myn gezang te binden,
[p. 53]
De stroomgodin het hart te streelen, en al ’t bloet
Te roeren, als ik zing de grootheit van haer’ vloet.
        Langs verscheide kusten.
Op. ziet Gilolo aen noch reikende Molukken,
Gewoon kruidnagels met Ambon alleen te plukken.
(675) ’t Verwoed Kambodien met haer moortdaedig strand,
siam en Arakam blyve aen myn rechterhand.
De Ganges, noch Bengale, of Kormandelsche kusten,
Noch ’t handelrijk Ceilon verlokke mt tot rusten.
Snoei voort. ’k zie onder ons de kaep van Komory.
(680) Zwaei nu Madure langs, en waer de heerschappy
Des Samaryns braveert. laet uwe wieken wiegen,
’k Wil Guzaratte alleen eens zien in ’t overvliegen,
En Ormus, daer de wraek van Persië in het bloed
Des Portugees zich heeft baldadig afgewoed,
(685) En tegen ’s krijgsmans eed, door Engelant gesteven,
In koelen moede, ’t zwaert door nek en strot gedreven
Van duizenden; te valsch met ’s levens hoop gevleit.
Bellerofon, ik tart nu uw grootmoedigheit:
En, op dat geene zeen in ’t laetst myn’ naem behouden,
(690) Kruischt gy recht boven ’t hooft der Garamantsche wouden,
En heien, dat ik smoore in ’t Lybiaensche zand,
Of afgevaste Leeu my slokke in ’t ingewand,
Indien de Kreeft misschien met zyn gevlamde straelen
My uit zyn’ gordel trof, en deed ter aerde daelen.
    (695) Hoe trekt my ’t hart om weêr myn vaderlijk gewest
Na zulk een’ langen tocht te groeten op het lest?
De berggalm brult hier na op ’t brullen van de Leeuwen.
’k Hoor Olifanten uit hun naere wouden schreeuwen.
De wilde rossen, blint van dollen oorlogslust,
(700) Aenbrieschen, dat het rookt en dreunt op al de kust,
En in slagorde treên met steigerende maenen,
Genoopt door de trompet der woestenyorkaenen.
Al ’t ongedierte gaept, uit bittren hongersnoot,
Van onderen my toe, en balkt vast om myn doot.
[p. 54]
(705) De hitte plondert bosch en berg van kruit en lover.
        Beschryving van de Zandzee,
Een dorre springvloet bruischt de zandzeeheien over,
En drijft in eenen storm de golven van het zand,
Door ’t Hondsgestarnte, en zyn’ vergiften âem verbrant,
Al rookende ondereen. de zandwel stuwt de baren
(710) Op ’t hooft van kemels, en verdronken reizenaeren;
De dyning sleeptze meê, tot ebbe of vloet het lyf,
In’t zandbad uitgezweet, weer op den oever dryv’.
        En ’t gebergte van Atlas.
De bergreus Atlas schijnt met donkere winkbraeuwen,
En zyn’ besneeuden baert, van ver’ my toe te graeuwen:
(715) Terwylme d’eenzaemheit en vreeze ’t oog verblint.
Wat hoor ik? het gedruisch der losgeborste wind,
Die van zyn steile kruin met sneeujagt neêrgeslaegen
Beneden gonst en stormt, met ongelijke vlaegen?
Of giert de hemelspil en wolken, lucht en maen,
(720) Gestarnte en zon, zoo lang op ’s gryzaerts nek gelaên,
En hecht met gordels om den hemelkloot gespannen,
Met zulk een barst rondom op zyn metaele pannen?
Hoe zweet ik dus? dat’s niet van vreeze, zoo ik meen;
Maer dat de zonnetoorts zoo heftig vlamt beneên.
    (725) Gy naere zanden, en verslindende gedroghten,
Gy gloeiend Lybië, dit’s ’t einde van myn’ toghten.
Vaert wel. en gy, ontruk my deze vrees: spoei aen,
O Pegazus, zoo moete uw beeld noch schooner staen,
Met schooner straelen in ’t gewelf des hemels pronken,
(730) En uit zyn tafereel met vriendelijker lonken
U aenzien, als gy weêr uit uw gewijde bron
’t Vermoeide hart verquikt op ’t heilig Helikon.
Zoo moete Orions zwaert, noch Hydra u versaegen,
En Febus u altyt verschoonen van zyn waegen.
        De dichter ziet Algiers,
    (735) My dunkt, ik schep van verre een zeelucht, die den brant
Der zon verkoelt. zoo is ’t. ik zie ’t Algiersche strant,
Het bloedig plondernest der Middellandsche stroomen,
Dat vast dien oorlogsstorm, al bevende, op ziet komen,
[p. 55]
Die heel Numidïe en de zeekust wyt en breet
(740) Heeft ingeslokt, en, als een vierige komeet,
Die schielyk aengestookt van zwavel, onder ’t glimmen,
Zyn vierroe wankt van d’Oost tot aen de Westerkimmen,
Een stouter Attila, eerst uit zyn land gezet,
Ten troon heeft opgevoert van ’t machtig Tafilet:
(745) Van waer hy, sneller als een Blixem, alle ryken,
En Sultans, voor zyn macht de vlag heeft leeren stryken:
En root van bloet, op ’t spoor van Tamburlan, zyn Hof
Gevest, in root tieras van Vorstenvleesch, tot stof
Getrapt, en koppen door zyn heirbyl ingeklonken;
(750) En bout zyn troonen op geraemte, en koningsschonken,
In zyn triomfen en bloetstorten onverzaet,
Zoo lang hem ’t zeeslot van Algiers niet openstaet.
Als of de hemel, op ’t geschrei der kristenslaeven,
Een wreed Barbaer verwekte, om deze plonderhaeven,
(755) Weêr van de grondvest af te scheuren, en in zee
Te plompen; die ’t zoo lang ontrust heeft van zyn ree.
Terwyl Europe alom, met plonderen en branden
Haer eigen leden quetst, en scheurt haer ingewanden.
        En Kandiën.
    Dat tuige ons Kandiën aen myne regterzy,
(760) ’t Geen noch een vreugd geniet in haere slaverny;
Dewyl myn Francius zoo trots voor Roomsche tongen
Haer oorlogsdapperheit en rampen heeft gezongen.
Helaes! al ’t geen ik kan, na’t storten van uw ryk
Is met myn traenen d’asch te mengen van uw lijk.
    (765) Terwyl ik tusschen aerde en hemel, ver geheven
Van ’t aerdrijk, in een punt my vesten kan, of zweven,
Wensch ik de groote geest van Archimedes, d’eer
Van Syrakuze, min beschermt door haer geweer,
Als door zyn Hemelsche en wiskunstige gedachten,
(770) Te wekken in het licht, en in zyn oude krachten
Herstelt te zien, die zich beroemde deezen kloot
Met zyne dommekracht; te rukken uit den schoot
[p. 56]
En armen van de lucht, in ’t schielijk ommezwaeien,
En d’elementen op hun harren te doen draeien:
(775) Tot bei de Beeren, moê gespiegelt in het glas
Van ’t Noorsche strand, verbaest de Gaditaensche plas
Begrimden, ’t Leeuwenoog de Lappen zengde en Nooren,
De Stier den Perüaen vervaerde met zyn hooren,
En al de starren, op zyn’ wenk, als in een’ droom,
(780) Noch staende in hun gelit, en aen den zelven toom,
Nochtans eene andre zee en oever, andre wouden
En landeryen uit hun’ hoogen trans beschouden.
    Maer blijft vry starren, blijft, daerga op uw schiltwacht blinkt,
Tot d’aerde in d’ope keel der golven onderzinkt.
(785) En gy, ô Geeft! blijft vry uw stof en lijkasch gaeren
Op ’t graf van Syrakuze, allang in puin vervaeren.
        En komt weder op het Y.
    Mijn reize is afgeleit, daer zie ik Waterlant,
En ’t prachtig Amsterdam aen myne slinkerhant,
Dat, uit den Schouburg van zijn kielen opgereezen,
(790) Zich opdoet voor myn oog met heerelijker weezen.
Gelijk de morgenzon verschijnt met grooter gloet,
Als zy de nevels heeft gesmolten op den vloet.
Wat zie ik Hulken en zwaerlijvige oorlogsvlooten,
Pinassen, Fluiten en geladene Galjooten!
(795) Die, onder ’t zeegejuich, hun aenkomst altemael
Uitdonderen over ’t vlak met keelen van metael:
Om voor die tydinge aen Faem geen dank te weeten,
Die op haer’ hooren dit zoo breet niet uit kan meeten.
        En in het Jaght.
    Maer ziet, nu ik ’t gezicht laet speelen op het Y,
(800) En elke vlootme op nieu verwondert, vinde ik my
Weer op myn eigen jaght, en Pegazus mijne oogen,
Als in een dichte wolk, ook zonder groete onrvloogen.
    Geen noot, zijn bystant heeft Apol, en my voldaen.
        Ziet de menigte van scheepen en daeronder.
Op jongen, ’t roer in ly, laveer nu hooger aen.
(805) Koom, voer my veder heen, daer al die kielen dwaelen,
Om ’t over Pampus met dien zeevloed door te haelen;
[p. 57]
En kraem en zolders weêr te proppen met een’ schat,
Die al des werrelts oegst vergadert in een stad.
        De Guineevaerders.
    Hier legt een zwaer gevaerte op stroom, om voort te vaeren,
(810) De Goudkust van Guinee te zoeken door de baeren,
En ’t hooge strantkasteel van Mine en Kormantijn,
De Britsche zeebanier ontrukt, die, in den schyn
Van ’t bontgenootschap, langs het goudstrant op quam donderen,
Om ’t alles van yvoor en goud hier leeg te plonderen.
(815) Nu is die roofzucht streng de nagels afgekort,
En ’r rijk Guinee wort in ons’ vlooten uitgestort.
        Die na de Levant zeilen.
    De kielen, die vooruit met volle zeilen streeven,
En telkens, beurt om beurt, gereet zyn vier te geven,
Met zeeschalmeien en kanon het vaderlant
(820) Te groeten, zeilen naer de kruidige Levant:
Om Amsterdam en ’t Y te zeegnen met de kruiden,
En eedle droogery, gegroeit in ’t riekend Zuiden,
Daar ’t kreeftvier op het hooft der Abissijnen steekt,
En daer d’Egiptenaer de droogen zoekt, en queekt
(825) In ryke hooven en zyn kruidwaranderijen.
En daer d’Araber op gebergte en woestenyen
Den kruidoegst opgaert, eens t’ontlaên aan onzen vloet,
Eer dat de zomer, aen het rypen, wordt begroet
Van ’t naekend herfts saizoen: ten waer een storm aen’t wassen,
(830) De vloot in d’oogen stak, en gyzelde op de plassen.
Zy brengt ons sappen aen, met gommen, groot van kracht,
En droogen, tot behulp der kranken voortgebracht,
Gewoon het lichaem op te heemlen, ’t quaet te weeren,
En ziekten by den duim te houden, en te keeren.
(835) De verwkuip wacht reets na haer Gallen, en Aluin
En Konsenylje, grijs van graen, of levend bruin
Van buiten, die, door kunst geheldert tot scharlaeken,
Alleen de Zon schynt af te maelen door haer blaeken.
Daer zynzeme uit het oog. Nu wil ik ry aen ry
(840) De vlooten zien, en watze aenvoeren op het Y.
[p. 58]
        De Groenlandsvaerders.
    De Groenlandsvaerder tart, op zaemgekleefde boomen,
In baere zee ’t gewelt van stormen en van stroomen,
Ysbergen, rotsen en gedrochten, een gevaert
Dat vlooten ’t lichaem kneust en morzelt met zyn’ staert.
(845) Noch kan hy ’t altemael verduuren, en gebrooken
Door ys en sneeuw, in ’t oog der hongerige spooken,
De watermonsters in hun eigen rijk en strand
Met spooren noopen, en hun leiden naer zyn hand.
De walvisch woelt vergeefs met bulderen en wenden,
(850) Als hem de zeeharpoen gestraelt is in de lenden:
Hy blaest vergeefs door twee fonteinen naer de lucht,
En verft het pekel met scharlaeken waer hy vlucht,
Zoo wykt een hart, te spae bekommert voor zyn leven,
Den doodelijken pyl hem door den rug gedreven.
(855) Geen schuilplaats noch spelonk verlost hem van dat wee.
Hy schryft zyn vlucht met bloet, en draegt zyn’ vyant meê.
Dat monster, ’t geen een’ klip kon schynen voor de vlooten,
Valt eindlijk meê in ’t net, en wort gekapt aen mooten,
Van zyn baleinen voort ontleed, en al zyn traen
(860) En smout, in tonnen en karteelen afgelâen.
        Waarschijnlijkheit waerom Venus uit zee geboren is.
    Ga heen, beschuldig nu d’aeloutheit vry van logen,
Die Venus, wien de vlam der minne straelt uit d’oogen,
Die ’t alles blaekt en brant, geteelt roemt uit den vloed
En bruischend schuim der zee, aertsvyand aller gloed;
(865) De wilde Noordzee zelf, in ’s werrelts nacht geschoolen,
Boet vier aen tusschen ’t ys, en warmt zich by de koolen,
Wanneer den visschen ’t smeer met kracht wert uitgeroost,
Om licht, dat schippers in hun lange nachten troost.
Zy zelf voed in haer borst een heimlijk vier van binnen,
(870) ’T geen al haer water uit kan dooven noch verwinnen.
        Beschrijving van den brandenden berg Hekla op Ysland.
De felle Hekla, van een teering aengerant,
Spuwt haer verzengde long en brandend ingewand
By groote brokken uit, die bulderen en draeven,
Als of de Hemel stortte uit zijn gewricht en naven.
[p. 59]
(875) De vlam der binnekoorts, die haer allengs vrybuit,
Barst menigmael ten keele en monde al loeiende uit.
Heel Yslant beeft, wanneer dat groot gevaerte, aen ’t kraeken,
Een blaeuwe zee van vier en zwavel schijnt te braeken
En wentelt uit zyn keel en schoorsteen met een zucht
(880) Verbrande steenen, aerde en asschen naer de lucht
En roltze al gloeiend met den blaesbalg van zijn aessem
Door d’open lucht, bezwalkt van zwarten rook en waessem,
Waer in zy flikkeren als starren met hunn’ gloed,
Tot datze al sissende neêrplompen in den vloed.
(885) Men zegt, dat hier voorheen d’Ysgoden onder ’t duiken
En speelen in hun kil met brandende paruiken
Neêrdroopen, aengerant van onbekende vlam,
Toen in dien afgront eerst Vulkaen zijn woonsteê nam.
Men hoort de reuzen met de mokers hier rinkinken,
(890) Den oven ruisschen, ’t staal en hygende ambeelt klinken,
Daer ’t yszeegodendom, niet meer voor ’t vier vervaert,
De vlam ontduikt, maer voet de vonken aen den haert.
        De Houtvloot komt op ’t Y aenzeilen.
    Hier zeilt de houtvloot aen met hondert zwaere scheepen,
Die in den schoot van ’t Y de Noorsche bosschen slepen.
(895) Matroos, gemoedigt door zyn winst, begroet alree
Zyn jonge vrouw, die, t’huis gesmoort in hartewee,
Den Hemel smeekt, dat hy zoo lang de wilde baren
In toom hou, tot het schip komt voor de paelen maeren;
En Volkert, haere min waerderende uit haer trouw,
(900) Zyn spaerpot uitschudde in den schoot van zyne vrouw.
    Dan wenscht zy hem het woord weêr uit de mont te kyken,
Te hooren, hoe veel winst de reeders zullen stryken:
Hoe onbezorgder nu de vloot is afgelaên,
Als toen Brittanje Noord en Oosteroceaan
(905) Benaeude, en, vlammende op een’ rijken buit van ’t Oosten,
Zich zeeschofferen en verkrachten dorst getroosten,
De Noordsche stranden tergde, en raezende onverzaet,
Het onverwacht gewelt vermengde met verraet;
[p. 60]
Te Bergen eindelijk, niet verdacht op zulke treeken,
(910) Met havenschennende banieren in quam breeken:
Maer tot haer erfschandael, gedreven uit den vloed,
Der Nederlandren schrik van ’t hart wiesch met haer bloet.
        D’Oostzee.
    d’Oostzee heeft uit de Belt en Zont, als uit twee monden,
Zich van haer schat ontlast, en weer aen ’t Y gezonden,
(915) Gelijkze jaerlyx pleeg: d’Oostzee, die wyt en breet
Met haeren langen arm zoo veel gewesten meet,
Eilanderyen scheit, en groote koninkrijken,
Die heel Europe voor haer heirbyl zag bezwijken.
    Het heugt haer noch, hoe ’t heir der Gotthen hier voorheen
(920) Uit alle Eilanden en gehuchten snel byeen
Gerukt, en voortgeperst uit kuilen en moerasschen,
Tot daer de snelle Don stort in d’Euxynsche plassen,
En die in ’t yzre ryk van Zweden, ’t ingewand
Der aerde polsen, en met een verwoede hand,
(925) Afscheuren uitten buik der zwarte kopermynen,
En Muskovyters uit gebergten en woestynen
Uitstoven by haer strant, gesterkt van al de magt,
Die Tarter, Deen en Noor oit heeft te been gebragt,
En witte Russen, die zich waepenen en braveeren
(930) Met beerenhuiden, en getoude borstgeweeren.
        Eertys de geessel van Europa.
    Zy weet noch welk een kreet door ’t bange Europe klonk.
Hoe heel Germanje dreunde en daverde, out en jonk
Het haer te bergen stond: toen d’opgedrieschte vloeken
Bestonden, heet op wraek, Itaelje te bezoeken,
(935) Om nu der Cimbren doot te wreken met meer macht,
In eenen veltslach van ’t Romeinsche heir geslacht.
Daer tachtigduizenden uit d’Oostersche gewesten
Het vyandlijke land met bloet en lyken mesten.
Den Roomschen Adelaer, elendig onderdrukt,
(940) Is menigmael door hun de slagveêr uitgerukt,
Totze onder Alarik, die ’t Westen eerst vervaerde,
Het vette Illyrien verwoeste metten zwaerde,
[p. 61]
        En inzonderheit* van Italien.
En schonden de parruik der Itaeljaensche steên,
In stukken gerammeit, gebrant en plat getreên,
(945) Terwyl de vlamme in ’t eind de kroon van Romen schende.
Een diepe dootschrik zette al ’t aertrijk overende,
Toen die Vorstin, den toom van ’t krijgsgeluk zo ruim
Geviert, die ’t aerdrijk pleeg te draeien op ’er duim,
Drie werreltdeelen zag getemt in haere banden,
(950) Nu zelve een streng Barbaer, met saemgebonden handen,
Moest smeeken, en gezengt, geblaekert van den gloet,
Uit bittren nood den dorst versloeg met burgerbloet.
Noch hadze licht het hooft weêr moedig opgestoken,
Had Totilas niet met meer wreetheit ingebroken:
(955) ’t Geplonderd Rome van zyn bergen afgescheurt,
Muuraedje en ’t Kapitool [waerom Europe treurt]
En bouwsieraeden, uit alle oorden toegezonden,
Nu eeuwen lang gespaert, met eenen brant verslonden,
En ’t heele kristenryk bebloetvlakt in een togt.
        Voorziet ons nu gewilligh met haer koopmanschappen.
    (960) Nu heeft die groote macht zich zelfs in rust gebrogt,
En, al te naeuw besnoeit om weder uit te spatten,
Verrykt ons uit d’Oostzee met haere koopmanschatten.
        Zweden zend koper, pelteryen en honing
    De Zwedenrijker zet het wapenhuis aen ’t Y
Gewelt van koper en moortdaedig yzer by,
(965) Met bergets en metael, om van gesmolte vlieten
En eenen stroom van vier het grof kanon te gieten,
Met kogels, en wat meer de zeevaerdy beschermt.
Hy levert peltery, die ’t koude lyf verwarmt,
En milde honing, met zyn wasch in bosch en heien
(970) Vergâert, aen smaeken en koleuren onderscheien.
        Deenmarken ossen.
    De Deen volmaekt de gifte, en graeft de loodmyn uit.
Scheept ossen af, die niet dan dor gebeente en huit,
En afgeslaeft voor ploeg en karre in hun garreelen,
Zoo draeze hier verlost in vette weien speelen,
(975) Zich zelf herscheppen, en, ten dienst van hunnen heer,
Betaelen ’t lieflyk gras met voedzaem vleesch en smeer.
[p. 62]
Die zouden aen Merkuur gewisser voordeel geven,
Als stieren, van Apol langs ’t dor gebergt’ gedreven;
Daer naeulyx bittre wilge en kruipend aerdveil groeit,
(980) Indien hy noch misschien met steelen zich bemoeit.
        Pruissen kooren en barnsteen.
    Het vruchtbre Pruissen schenkt in volgeladen Kaenen
Voor overvloet van gelt een rijken schat van graenen,
En gaert een groot gewicht van dierbren ambersteen:
Niet voor het aengezicht der droevige Klimeen,
(985) Gestremt in ’t nat der Po uit Faëtuzes oogen
En haar gezustren, met een popelschors omtoogen,
Al zonnelingen, moê gekreten aen den vloed,
Om broeder Faëton, gesneuvelt door zyn’ moed:
Maer die in ’t Baltisch meir (als weste of noordewinden
(990) Opblaazen, om weêrzyts een roof op strand te vinden,
Het witte zeeschuim op te jaegen, dat het kraek’
En kleve op ryzenhooft, gehelmde duin en baek.)
Gevischt wort, en op strand gedreven van de stroomen,
In onbekend gewest gedroopen langs de boomen,
        Gebruik van de zelve.
(995) Gesneden, gepolyst en kunstig gegraveert,
En zelf in ’t schattrezoor van koningen begeert,
Het zy hy ’t Elpenbeen in blankheit kan verdooven,
Of sleepe een’ strael van vier, als of de zon van boven
Hem met een flikkering vereert had van haer licht:
(1000) Voor welken glans ’t albast des maegdeboezems zwicht;
Wanneer hy, door de kunst gedreven tot koraelen,
Zich om den blanken hals mach wentelen, en daelen
Vrymoedig ’t kropje van godinnen op en neer.
Noch geeft hem d’artzeny geen’ minder naem en eer:
(1005) Het zy de vlam hem dwingt het helmgras op te klimmen,
En teert zyn lichaem uit tot oly, zout en schimmen!
Het zy hy kleen tot gruis en stof verteert, met kracht
De moeder sust, en haer opklimmingen verzacht.
    Noch stontme een wonder, een geheim in top te haelen:
(1010) Ten waer myn dichtheldin, te zwak voor zulke straelen,
[p. 63]
Gelijk een tedre maegt voor ’t licht der middagzon,
Alleen een ruwe schets en schaduw maelen kon.
d’Egiptenaer gewaegt van zyne Zantmumyen,
Die, zwart en uitgedroogt, misschien tot not gedyen
(1015) Der artzen, maer om hun mismaekt en dor gelaet
Verstrekken zeker een verschrikkelijk sieraat.
        Zulk een geambert lijk is my van den heer Kerkring
            getoont, ’t welk zyne E. zeide, in barnsteen
            onverderffelijk door zyn konst te konnen bewaeren.
Wy kennen lijken in een ambergraf geslooten,
Met blinkend spiegelglas van Barnsteen overgooten,
Gelijk een glazen kleed, aen ’t gansche lijf gepast,
(1020) Waer in het blanke rif, van nuchtren slaep vermast,
Schijnt een vioolendaeu en verschen geur van roozen
Te blaezen uit den mond en lippen, die noch bloozen.
Eert nu nog * Martiael met zulk een’ vollen zwier
        * Lib. vj. Epigr. 15
Het ambersteene graf, zich sluitende om een mier!
(1025) Gy, eedle rompen, die, geveiligt voor ’t vernielen
Der eeuwen, even schoon en onverteert uw zielen,
Met goddelijker glans verheerlijkt, in een ry
Van Serafijnen wacht, om weêr in maetschappy
Vereenigt, en op nieuw van hemels vier ontsteken,
(1030) Den yzren keten van het sterflot af te breeken,
En ’t Cherubynendom te groeten mond aen mond,
Dankt Kerkring voor zyn kunst en amberbalsemvond,
Die u gerust bewaert voor havixklaeuw en tanden
Der elementen, die u dreigden aen te randen.
(1035) Nu scheurt de lucht vergeefs op u haer nagels af.
Geen water zal ’t vernis van ’t kristallynen graf
Afweeken, en door ’t kleet en glazen rusting dringen.
My dunkt, ik zie met vreugde u luistren naer myn zingen.
Een strael van dankbaerheit blinkt uit in uw gezicht,
(1040) En uit uw zwygen klinkt meer lof, als uit myn dicht.
        Poolen geeft overvloet aen graenen.
    De graenvloot, die in ly daer achter blijft leveeren,
Koomt met de Dantsiker pontkamer ons vereeren,
En brengt heel Poolen en Podolie in aen graen,
Bequaem de werrelt uit haere akkers te verzaên
[p. 64]
(1045) Met haver, edle tarwe en alle korenzaeden,
Indien het ryk met d’Ukranye niet belaeden,
(Daer Dorozensko uit zyn poelen opgestaen
De scherpe hoorens van de Turksche halve maen
Met zyne sabel wet, en dreigt den Poolschen adel,
(1050) Door zyn Kozakken, fier te lichten uit den zadel.)
En hier van Tartar, daer van wreeden Turk bestreên,
Zyn koorenschuuren min voorzien konde als voorheen.
Terwyl het landvolk in Russinje en Walachye,
Getergt door hun geweld en oorlogsrazernye,
(1055) De zikkels nederwerpt, het harnas voor de borst
Omgorden komt, een oegst van lyken ploegt en dorscht,
En ziet het zaed door bloet verstikken in de vooren.
        Die echter wijken voor de Zuidbevelandsche in Zeeland.
    Maer roem niet al te trots op uw gewasch en koren,
ô Poolen, dat zo ver met uwe grenzen springt,
(1060) Dien ongemeeten kreits van korenryken dwingt:
Zuidbevelant alleen, de schuur der Zeeusche baeren,
Myn vaderlant, braveert met schooner koorenaeren.
De milde Ceres heeft hier laetst haer’ troon gebout;
En ’t veld gehuldigt met een’ tabbert geel van gout,
(1065) Men hoort bescheidelyk de goude plooien kraeken,
En ziet de wint den halm verkoelen voor het blaeken
Der steile zomerzon, en d’opgezwollen aer
Uitkemmen, streelen als een pruik van goutgeel haer.
Gelijk een voester, door een heimelijk beweegen,
(1070) Haer lieve voesterling, in haeren schoot gelegen,
De malsche wangen streelt, het minnend hart verquikt,
En met de goude naeld de blonde lokken schikt.
’k Had u de vlagge lang voor ’t Goesch gewasch zien stryken,
Was dit geen duim by uw groot lichaem te gelijken,
(1075) En deeg dit Eilant uit zoo wyt als uw gebiet:
De zoute Schenge week uw’ rijken Wijssel niet.
    Waer zal ik eindelyk myn zeevaertdicht bepaelen?
Zoo veele schepen doen alom myn oogen dwaelen.
[p. 65]
Maer zie, de vloot uit Spanje en Portugael rukt voort,
(1080) En glipt langs Pampus heen. kom jongen, voerme aen boort.
        De Spaenschvaerders brengen Citroenen en Oranjen mede.
Myn hart bezwykt, en schynt het lichaem te verlaeten,
En wenscht een sap van zielverquikkende granaeten,
Vervult met Nektar, zoet of amper in den mont,
Met citers, en het ooft, dat uit Sineeschen gront
(1085) In Spaensche lucht verplant, beschaemt den blos der roozen,
En gulden appels, die in Hespers boomgaert bloozen,
En zelver Herkules verlokten tot den roof.
Ik zien d’oranjen en limoenen, noch met loof
En frisschen daeu besproeit, en maght van Spaensche wynen,
        Ook rozynen.
(1090) Met druiven, door de zon gesmolten tot rozynen.
Maar al dit zoet verdooft den bittren naesmaek niet
Der galle, ons ingeperst met traenen en verdriet;
Toen Neêrlant, door de hoef van ’t Spaensch genet vertreden,
Haer vesten zagh in bloet verdronken, haere leden
(1095) Gebroken, en geblaekt op ’t gruwzaem moordschavot.
Maer Spanjen, edel land, wie zach uw’ roem geknot?
Wat Paradys kon u in vruchtbaerheit verwinnen?
Wie zou u niet om uw landsdou en ooft beminnen?
Indien de hemel, in een land zoo milt en goet,
(1100) Ook menschen had gestelt zoo lieflijk van gemoet!
Maar zy verwinnen elk zoo ver door hun verwoetheit,
Gelijk de muskadel en dadel, door hun zoetheit,
Den wringenden olyf. nu hoeve ik geen bescheit
Te vraegen, waer van daen de vloot, die herwaert leit,
(1105) Naer onzen Ystroom keerde, en met wat schat geladen.
Ik kenze aen haer getal en nieuwe pronksieraeden
        Uit Vrankryk haelen onze vloten wijn,
    Bordeeus en Nantes heeft die vrolijk afgelaên
En andre zeesteên aen den Franschen Oceaen.
Zy sleept ons Bachus in, en troost bedrukte harten
(1110) Met helder wijngaerdzog, een artzeny voor smarten.
Zy overstroomt ons met een rijke zee van wijn,
En geeft dien Nektar smaek met manne en Ambrozyn
[p. 66]
        Zout,
Van strandzout, opgedroogt in brede strantspelonken,
Dat in de Zoutkeet hier, bestreên met vier en vonken,
(1115) De zwarte huit met kracht wert afgestroopt, en net
Geloutert, komt in ’t licht op ’t sierlijkst geblanket;
        En kastanjen.
En d’eedelste kastanje uit Bloische bergwaranden,
Voor wintersnoepery gestuurt in onze landen.
        Gelijk ook de fransche wulpsheit.
    Met zoo veel nut voorziet ons Vrankrijk; maer met een
(1120) Van zyn lichtvaerdigheit en wispeltuurigheên,
Die, onze eenvoudigheit verbasterende, zeden
En draghten indringt, by onze ouders niet geleden:
By wien een man in ’t veld by ’t klinken der trompet
Wiert uitgekooren, geen hofjonker in ’t falet.
(1125) Men kende geen pluimaedje, als op den kam der helmen,
Geen deegens, als tot straf van moordenaers en schelmen.
Nu strekt het bei tot pracht, die ’t jonkerdom verfraeit,
Zoo dra ’t de weêrhaen maer in ’t hof van Vrankrijk kraeit
Die leert ons nu het hooft en beide d’oogen duiken
(1130) In ’t masker en de pracht van krullende parruiken,
Ons haer te scheeren, om sieraet met gelt betaelt,
En licht een’ dooden romp van ’t schandig rad onthaelt.
Zoo drae de morgenzon haer rossen heeft geslagen
In ’t gloeiende gareel, en van den gouden wagen
(1135) De werrelt toelacht met een vrolijk aengezicht,
Gewennenwe ons, verwijfde, als was ’t onze eer en plicht
Te vraegen, welk een wet ons Vrankrijk heeft gegeven,
Wat kleedinge ons belast. waer toe vervalt ons leven!
Zorgvuldige Natuur, gy had ons door uw hand
(1140) Geen reedelyk begryp genoeg in ’t hert geplant
Om ’t lyf te hoeden voor de lucht en haere stormen,
Ten waer men ’t laeken sneede in alderhande vormen,
En elk Proteus scheen in draghten naer ’t geval,
Of eene kameloen in kleuren zonder tal.
        Engeland geeft mee zyn waeren.
(1145) Maer voor de wulpscheit, die uit Vrankryk aen komt dryven,
Leert d’Engelander ons aen deftigheit beklijven.
[p. 67]
Hy noopt den oorlogsmoet met spooren in de zee;
Maer deelt zyn koopmanschap miltdadig uit in vreê.
        Besluit van dit boek.
    Mijn zangnimf heeft zo lang de zeetrompet gestoken
(1150) Met lust, en zagh ’t aen moet noch ryke stof ontbroken.
Zy heeft, ô Goden, en Godinnen van ’t Y!
De werrelt omgedoolt met uwe zeevaerdy;
Maer ’k zagh op hooger toon uwe eere in top te raeken,
Indien my veilig stond uw stroompaleis te naeken,
(1155) Uw heerlijkheid te zien in vollen zwier en praght.
’k Heb nu om uwen naem van buiten maer gedacht;
Van uw sieraet een kleed van ydlen lof geweeven.
Is ’t waer! en worde ik nu van hooger geest gedreeven?
En schijnt de vloed my meer te zwellen als voorheen?
(1160) Indien ik waerdig ben uw zeehof in te treên,
En magh ik weten, hoe de raad der Watergoden
Uw grootheit schat, en welk een hulde u wort geboden,
Zoo drenk myn schachten met onsterffelijken ink;
Op dat ik u alom..... help Triton! ik verdrink.

EINDE VAN HET TWEEDE BOEK

Continue

[Gravure]



[p. 68]

INHOUD

Van de Print voor het derde Boek.

DE holle steenrots strekt een Gulde Bruiloftzael.
Het kostlijk paviljoen, verheerlijkt door festonnen,
    Toont Peleus en zyn Bruid. vorst Proteus mild van tael,
Ter slinker zyde, heeft het Bruiloftdicht begonnen
    (5) Te leezen. God Neptuin sluit Thetys rechterzy.
Na hem volgt d’Ygod, met een werreldkroon beschonken
    Van kostelijk gesteente, onschatbaer in waerdy;
De ryke mantel deelt in ’t weêrlicht van hun vonken.
    De slangestaf verbeelt zyn koopmanschap, en lust
(10) Tot vreede. naest hem zit de Donau, woest van oogen,
    De heirbijl toont hem fors ten oorlooge uitgerust.
Hy heeft de lokken met een krans van Hulst omtoogen
    Zyn arm omhelst den Ryn, die op een wijnpars leunt,
En met een tulband praelt van jonge wijngaerdblaêren.
    (15) Hy ziet den Aemstel aen, die zich ’t rumoeren kreunt,
En wet zijn stroomgeweer. De Teemsgod sluit de haeren
    In een driedubbele kroon, en draegt in d’eene hand
Het twistooft, d’andre torst drie vastverknochte pijlen.
    De Seine breekt verwoed de berkemeiers, brant
(20) Van toorne, en grijpt zyn zwaerd, trotseerende onderwijlen
    Met eene mantel slip, den Iber afgerukt,
Die schort de winkbraeu, schud zyn kroon met ellef takken,
    En, slaende op zyn gevest, toont hoe ’t hem weinig drukt.
De Noordstar van de Belt flaeut in deze ongemakken.
    (25) De Loosheit word terwyl het masker afgelicht:
    En ’s Hemels Voorzorg dwingt de Staetzucht tot haer plicht.


[p. 69]

DE

YSTROOM

HET DERDE BOEK.

De gulde Bruiloft van Peleus en Thetys.

WAer ben ik? heeft de doot mijne oogen niet geloken?
En zienwe noch? verdwijnt nu toovery en spoken?
O strand! ô baren! en gestarnten! kleen en groot,
Die met uw straelen, boort tot in den diepsten schoot
(5) Der zee, door ’t golvend kleed en dundoek van het water,
Getuigt met my wat vreugde en vrolijk dischgeschater
Ik waerlijk heb gezien, of wonderlijk gedroomt.
Gy watergodheên meê, die om den aerdkloot stroomt,
Verschoont my, zoo ik nu wensche een bazuin te strekken,
(10) Die uw geheimenis de werrelt magh ontdekken.
    De zonnekar was lang ten golven uitgerent,
En wiert in ’t zonnespoor voor over opgement,
Om langs die steilte allengs ten heirbaentrans te klimmen,
Zoo ver gescheiden van de diepgezonken kimmen;
        De dichter vertelt wat hem in zee bejegende.
(15) Wanneer ik schielyk, op myn onbedachte beê,
Wiert over hals en hooft gedompelt in de zee,
En met een lieflijk sap het voorhooft overstreeken;
Om onder ’t water zelf te konnen zien en spreeken.
Ik daelde zachtlijk door den grondeloozen kolk,
(20) Van Tritons ondersteunt en zeegroen watervolk.
Zy kneedden ’t zilver nat in ’t zinken met hun voeten.
In ’t eind quam my een stroomherout van onder groeten.
Hy droeg zyn konings merk en groene stroomlievrei.
Toen zagh ik in ’t verschiet na hem een’ langen rei
[p. 70]
(25) Van Yprincessen, elk gevolgt van kamenieren,
Die yverig Mevrou opheemlen en versieren.
Zy groeten my beleeft: waar op my d’afgezant
Met dreunende geluit, en een’ verheven trant
Van spreeken, die my lang noch daeverde in myn ooren,
(30) Als of hy bromde door de boghten van een’ hooren,
        Komt in het hof des Ygods,
Dus aensprak: zyt gegroet, ô vreemdling, in ons hof.
Het staet u open. gae, beschryf zyn grootte en lof.
De Koning heeft het my bevoolen. dit ’s het teeken.
Maer heden zult gy hem hier konnen zien noch spreeken.
(35) Hy is in ’t hooftpaleis van vader Oceaen,
Daer al de zeemacht zal vergaedren, opgegaen.
Zoo drae gy zyt vernoegt, en wenscht van hier te scheiden,
Zal ik met myn karros u zelf ten hoof geleiden.
Ik dankte eerbiedig hem voor zyn beleeft onthael.
        Ziet de hofjuffers,
(40) Maer wenschte, eer ik bezagh de prachtige Yhofzael,
Den staet te weeten, en de naemen des Mevrouwen,
Om hen myn dankbaerheit gevoeghelijk t’ontvouwen.
        En leert haere naemen.
Ik zalze, sprak hy, u optellen, luister maer:
Glaesoogelijn, de min ven eedle Dompelaer,
(45) Die schoon hy mag met recht op hooger stamhuis boogen,
De kroon van zyn geslacht vereert aen haer schoone oogen:
De forsse Bronling was zyn’ stamheer, groot van maght,
Zy is van Grondenier en Klaertje voortgebracht.
Vrouw watertreedster, lang in Duikers echt verbonden,
(50) De schoone Watergond door Havenplaeg geschonden.
Oprechte Lobbrig en Blazijne, ’s minnaers smart,
Schoon Zwemmer deze volgt, en gene Waterhart.
Maer Zwaenelijn bemint haer’ Snelvoet om zyn gaven
Vergeefs: want Haveny legt hem in ’t hart begraven.
(55) Besnede Zoetemont, nu vierig jaer op jaer
Omhelst, maer noit getrout aen trotzen Zoutenaer;
Met Golveling, ten hof van Vischman opontboden,
Om de echt te sluiten in de bruilofts vreugd der Goden.
[p. 71]
Kilzoekster boven al trotseert het hofgezin,
(60) Nu Oeverroof zoo fel genoopt wort van haer min,
Strantin is veel te fier voor ouden Dykbeklimmer,
Vermoeit van ’t jaegen. dit is ’t Ygoddinnentimmer.
De rest van minder staet, of met zyn Majesteit
Voor uitgetreên, bemoeit zich met geen hoflijkheit.
(65) Maer gy verstaet uw niet op onze plechtigheden.
’k Zal hen in uwen naem uw eerbewys ontleeden.
Bezie het Hof. gy zult met uwen wil volstaen.
De Goden zien na ’t hart’ waeruit de woorden gaen,
Hoe diep het in zyn vet en adren legt gedoken.
(70) Zy zien ’t: en ’t heeft hun aen geen venster oit ontbroken.
        Aenspraek aen de begunstigers van dit werk.
Zoo liet hy my alleen. Meceenen, die tot hier
Myn mymeringen hebt geprezen, en myn vier
Zoo gunstig aengestookt, ay laet ik uw verwekken
Om verder noch de maet van uw gedult te rekken:
(75) Myn droomen zullen niet verschynen zonder zout.
Uit aerde en stuivend zand vergaertmen dierbaer gout.
Die peper kaeut en breekt, vind zyn verborgen vonken.
        Beschrijving van het Hof des Ystroomgods.
    Het Hof des Ystrooms schijnt uit louter rots geklonken,
Zoo hecht is ’t buitenaen van marmer en albast,
(80) (Gevischt uit schepen, door een’ storm op zee verrast,
En tot een hofgebou en voorraet weggeslooten.)
Met mosch aen een gekleeft, in ’t water opgeschoten.
De paerlemoederschelp en ’t eedele gesteent
Schijnt hier geregent, en de kunst met pracht vereent.
(85) En twijffelt iemant noch uit onkunde aen ons spreeken?
Hoe, zou ’t een stroom aen schat en heerlijkheit ontbreeken,
Die al den rijkdom van de werrelt noch vertiert!
Beneem den Moor dan ’t gout, den Russen ’t wilt gediert.
De hooge hofpoort wort geöpent midlerwylen,
(90) En knarst met yzere monde op zyn metale stylen,
Gezien al ’t zeehof te verduuren, ongeschokt,
Indien een zwarte bui van oorlog, die vast wrokt,
[p. 72]
Zyn’ wasdom had, om met een springvloed aen te breeken,
En eene vlam van nyt in ’t Godendom t’ontsteken,
(95) Terwyl de voogd van ’t Y noch hand noch vinger roert,
Maar uit zyn’ wapenburg hun aertsgewelt beloert.
        Nydichheit der Watergoden over de kostelijkheit van ’ gebouw.
Men mompelde, en het is van hooger hand gekoomen,
Hoe d’Ygod vreeslijk wiert benyt van veele stroomen,
Wien ’t hert verstikte van venijn en groene gal,
(100) Vergeefs voorspellende in hun droomen zynen val.
De bou van ’t hof is zelfs niet zonder schamper wrokken,
(Dus luit de Waterfaem) zoo heerelijk voltrokken.
        Paleis is doorgaans versiert met beeldwerk,
    Mits d’ingang zich vertoont, en d’eerste galery
In ’t opgaen van de poort, praelt aen de rechterzy
(105) De koninklijke troon, op trappen hoog geheven,
Getoit met beelden, door een net pensoen gedreven,
En overryk versiert met goud en waterschat:
Geheimenissen van geen sterflijk brein bevat,
En met een’ zwarten nacht en schaduwen bewonden,
(110) Op Glaukus raed geschikt, dieze eerst heeft uitgevonden,
Of uit Egipten [eer hy ’t sterflijk kleet verliet
En wiert een Zeegod, ryk en maghtig van gebiet.]
Ontleent, en uit den mond van Hermes onderwezen.
Op vijftig pylers staet het zaelgewelf gerezen,
(115) Gehouwen uit arduin en helder bergkristal:
Veel minder om het dak te stutten in zyn’ val,
Als om de majesteit een groter glans te geven;
Met root en wit korael, eerst in de lucht gesteven,
Geslepen, gepolijst, en sierelijk gedraeit,
(120) En ronde paerlen en gesteenten ryk bezaeit.
        en schilderyen van Scylle,
Men ziet’er afgemaelt in fenixschilderyen,
De zeehistorïen van oude en nieuwe tijen:
Hoe deerlijk Scylle vlucht, en ommeziet naer ’t strant,
Om d’eechenis van zeegedroghten aengerant,
(125) Met opgesparden muil noch schijnende te blaffen,
Om dus haer preutsheit en verwaenden moet te straffen.
[p. 73]
Zy staet, gelijk een hart, dat, uit den aêm gevlucht,
In eene waterstroom zich neêrstort met een’ zucht,
Een doodstuip voelt, terwyl het, overlaên van wonden,
(130) Omringt wort van een’ troep afgrijsselijke honden:
Het voelt zyn’ loop gestut, zyn krachten afgestreên,
En schynt alree van schrik herschapen in een’ steen.
        en ’t vernielen der Spaensche Vloot.
Men ziet de Spaensche vloot aen d’andre zy bestreeden
Van God Neptuin, geschokt, gewrongen uit haer leeden,
(135) De Kraeken door den storm geplondert van hun want,
Gevaerten hooger als een krijtberg aen het strand.
Hier drijt’er een, berooft van braemzeil en zyn blinden,
Gins worden rae en mars gescheurt van felle winden,
De fokken uit het lijk gerukt, de mast aen twee,
(140) En bak en schoverzeil met kracht geplompt in zee.
Al ’t hof is ryk voorzien van koninklijke zaelen
En hofvertrekken, die met kostlijkheden praelen,
Een koning waert, die, uit een ryk van kleen beslag,
Al ’ werrelt kusten heeft beschaduwt van zyn vlag.
        Al het hofgezin vertrekt naer het paleis des Zeemonarchs,
    (145) Maer ’k zagh terwyl een ry karrossen ingespannen,
Den trotsen adeldom der fiere watermannen,
Gereet de Jufferschap te leiden naer ’t paleis
Des Zeegods. elk begeeft zich op de Bruiloftreis.
Zo zietmen eene vlucht van doffers, opgetogen
(150) Van min, hun duiven, van den hoogen olm gevlogen,
Door hofwarande en beemd naevolgen overal,
Tot datze strijken aen een verschen waterval.
        gelijk ook de dichter om te zien de gulde bruiloft van
            Peleus en Thetys.
    d’Aertshofgezant van ’t Y quam zelf my eindelijk vraegen,
Of ikme nevens hem wou vlyen op den wagen.
(155) Het wert hoog tijt. eer al het stroomendom, vergaert,
My mocht ontdekken, in de plaets voor my bewaert,
En van de Bruiloftdisch gescheiden met gordijnen.
Wy traden op. gevoert van snelle zeedolfijnen,
Die hy met zyn gezang den weg wees door den stroom,
(160) Die strekke ’t koetsgespan voor halster, zweep en toom.
[p. 74]
Hy zeime in ’t henespoên, hoe ’t lichtlijk stond geschoren,
Dat ik geen Bruiloftvreugd maer fellen twist zou hooren:
Hoe ’t hart der vorsten barnde in een gety van haet;
Maer dat zyn Koning niet bezweek voor nyt noch smaet.
(165) Hy kende zyn gezagh, en zyne bontgenooten:
Zy zouden vruchteloos de hoorens op hem stooten.
        Beschryving van het Zeehof.
Wy zien terwyl ’t paleis van vader Oceaen
Een breeder ruimte zet zyn grove leên beslaen,
In grooter schijn van staet opdaegen voor onze oogen,
(170) Met hooge pylers en gehouwe marmerboogen!
Alsamen een gevaert, gelijk van Tyfons rot
En zyne reuzen tot een eeuwig waterslot,
Dat, ryzende uit de vloên met twee verheven kruinen,
Van gansche rotsen en gescheurde marmerduinen,
(175) Alle eeuwen tart, en schijnt den tijt ten trots gesticht.
De vrees en spoet benam my t’overig gezicht,
Terwyl wy, heimelijk voor ’t hooftportael gedraegen,
Van niemants oog ontdekt, afstegen van den wagen,
En sloopen door ’t klinket de zuiderhofpoort in,
(180) Door buitenwegen, naeu bekent aen ’t zeegezin;
Tot my een kleen vertrek in ’t donker wierd gewezen,
Waer in ik ’t al kon zien, en niemant had te vreezen.
    Welaen myn Zangheldin versterkt my nu ’t verstant,
Verzie myn vaerzen van een heerelyker trant.
(185) ’k Begin een werkstuk, om myn schouders in te wegen,
Ten zy gy uit Parnas my toewenkt met uw’ zegen.
        Ovidius door Proteus misleit, beschryft het huwelijk van
            Thetys anders als wy.
    De Sulmôaensche zwaen, * zoo hoog in geest verlicht,
        * Lib. xj.
Zingt Thetys huwlijk, in zyn Vormherscheppingdicht,
Op eenen andren toon, door Proteus raed bedrogen,
(190) Die, zigh beroemende in ’t stofferen van de logen,
Toen liet verluiden als of Thetys, noit geraekt
Van minne, alleen zigh vont met d’eenzaemheit vermaekt
Op ’t strant van Emonye, en onder mirteblaeden
Gedooken, naekt daer pleeg te rusten, nae het baeden;
[p. 75]
(195) Of in een holle klip te schuilen voor de zon,
Waer Peleus haer verschalkte, en op zyn’ raed verwon:
En werpende om den nek der schoone zyne banden,
Haer vast hielt, hoeze zocht t’ontworstlen uit zyn handen,
Nu als een vogel, dan een boom, of Tygerin.
(200) Hy laet niet af; en plukt de vruchten van zyn min.
En wat hem verder is met Ceïx wedervaeren
Op zyne wolvejaght, en hoe hy d’oorlogsschaeren
Der menschepaerden sloopte, en ’t Lapiteesch gewelt,
Zyn geestigheden, dus door Proteus opgestelt,
(205) Die Thetys Bruidegom, noch Thetys aenzien passen,
Die al den aerdkloot torst in d’armen van haer plassen,
En wyder uitspringt met haer eindeloos gebiet,
Als ’t zonnelicht den glans van zyne straelen schiet;
Die Majesteit was noit door Peleus list te dwingen.
(210) Ons lust het van deze echt de waerheit op te zingen.
        De dichter gesterkt door de hulp der Zanggodin,
            verhaelt den Oorspronk der Gulde bruiloft.
    Vrou Thetys walgde lang van Triton haer’ gemael,
Die, traeg en stram, vergat het minnelijk onthael
Om zulk een schoonheit, die den Zeegod zelf deed blaeken
In heete vlam, nae haer begeerte te vermaeken:
(215) Toen d’ouderdom zoo ver den gryzaert overwon,
Dat al haer vier zyn sneeu niet langer smelten kon.
De droefheit dwong haer uit het hooftpaleis te scheien,
Haer’ weduwlyken staet en onheil te beschreien.
Het lust u nu niet meer, ô Thetys, in uw bron
(220) Het hooft te spiegelen, uw lokken in de zon
Te toien, en een’ krans van wier, met zeegewassen
En parlen geschakeert, op ’t geele haer te passen,
De schoonste hoorentjes te rygen tot een snoer,
Uw kleet te zoomen met korael en parlemoer,
(225) En door den sluier, van een’ zachten wint bewoogen;
De blanken borsten, by geval, aen ’s minnaers oogen
’t Ontdekken, en hoe teer de boezem zwoegt en speelt,
En aen het blaeu sattyn een’ dartlen luister deelt.
[p. 76]
Gelijk de lentezon zich toont aen d’aerdsche volken,
(230) Wanneerze flikkert door een blaeu tapijt van wolken.
Neptuin wert in zyn ziel medoogende om haer leet,
Verdroeg niet langer dat zy dus haer leven sleet:
Hy noodze weêr ten hove, en zweert met heilige eeden,
By Styx en Acheron, Vloetstroomen, die beneden
(235) Des weerelts kim gedoemt in eindeloozen nacht,
De zwarten afgront met moeras en dubble gracht
Omsinglen, haer verdriet door zyn gezagh te keeren;
En stemt haer reukloos toe wat beê zy zal begeeren.
Wie kan een schoone vrou iets weigren, als zy schreit!
(240) Geen blixem treft met zulk een onweêrstandlijkheit.
Zy vat den God op ’t woord, en tegen zeegeboden
En wetten, eeuwig in den raet der watergoden,
Als Hemelval en staetorakels vestgezet,
Ontheiligt d’echt, en eist verandering van bed.
(245) Toen hadmen ’t zeepaleis een Troye zien verstrekken,
De goden in slagorde elkandre tegentrekken,
En Thetys een Heleen vertoonen in den vloed,
Had Triton niet, te vuig en vadzig van gemoet,
Oneedle rust bemint, zich laetende bekooren,
(250) Met vryer nu den sleep te volgen als te vooren.
Noit met den nek begroet te worden van zyn vrou,
Indien hy nevens hem gedoogde een anders trou.
’t Verbond is vast gestelt, de Vorsten van de stroomen
Zyn elk de hooftpoort van de Hofzael ingekoomen;
(255) Daer Thetys van een’ helt, gekooren na haer’ zin,
Den trouring wachte, en hem zou kroonen met haer min.
De Koning van het Y mocht dit geluk verwachten,
Had niet een andre reets verovert zyn gedachten,
En over zyn belofte en min getriomfeert.
(260) (De zuiderzeeprinces was met zyn trou vereert,
En scheen hem Thetys verre in schoonheit t’overwinnen.)
Dan was de Maes, dan Scheld de vierigste in ’t beminnen,
[p. 77]
Nu streeken zy de vlag voor Tyber, Po en Ryn.
Een’ staet maer aen haer keur, en hondert willen ’t zyn.
(265) Zy had op dezen dag misschien noch niet gekooren,
En al de Watergoôn, ontstelt van bystren tooren,
Elkaer te vier en zwaerde uit minnenijt ontzegt,
        Thetys word gescheiden van Triton haeren gemael,
            en gehuwelijkt aen Peleus.
Had d’Oppervoogt der zee den twist niet bygelegt,
En aen het zeegeslacht de trouhoop afgesneeden,
(270) Om die gevaerlijke echt aen Peleus te besteeden,
Een sterflijk helt, van hem om zyne deugd geacht,
Die dan d’onsterflijkheit met een was toegedacht,
En ’t Zeevoogdyschap tot een Bruidschat toegeweezen.
De breede waterraed heeft d’uitspraek hoogh geprezen,
(275) En ’t vonnis toegestemt. held Peleus wort gelicht
Van d’aerde, en zyn natuure ontrukt door krachtig dicht
En onbegrijplijk nat, waer meê hy wierd begoten,
En heeft een grooter leest van lichaem aengeschoten,
Waer in zyn gemalin, te vreden en gesiert,
(280) Noch jaerlijx den dag van zyn herschepping viert.
En, krachtiger van min getroffen nae het trouwen,
        Welke echt zy jaerlijks met een Guldebruiloft viert.
Nood al het hof, om weêr de gulde feest te houwen,
Tot erfgedachtenis van die doorluchte stont
Dat zy voor ’t haerlijk sloot dit wenschlijk echtverbond.
        De watergoden verschijnen ter feeste.
    (285) Nu was die blyde dagh verjaert, de waterheeren
Te hoov’ verscheenen, om de Bruiloft te vereeren,
En ’t Vloedgodinnendom, getoit en geblanket,
Verwachte om naer haer’ staet te worden aengezet.
Terwijlme d’Ygezant de naemen der Rivieren
(290) Verklaerde, hun gezagh, en door wat land zy zwieren.
De paelen van hun ryk en ouderdom en staet.
        En voor eerst de Tyber.
    Zie, sprak hy, die hier praelt in ’t hagelwit gewaed,
Zoo deftig geparruikt met lange en gryze haeren,
Bekranst met matelief, en vroolijk ooft en blaêren
(295) Van vochtig waterlisch, is d’oude Tybergod;
Die eer drie werrelden het hooft op zyn gebod
[p. 78]
Zagh buigen, of hun dwong met triomfante zwaerden,
En veste ’t ryxgebied van Adelaerstandaerden
Zoo ver de zon het hooft der vlieten overstraelt.
(300) Zyn bron is d’Apennijn, waer uit hy adem haelt,
En ’t aenschyn heft in ’t licht, en eindlijk met zyn stroomen
Eerbiedig spoelt en speelt door ’t albeheerschend Roomen?
Daer nu de krijgsbannier en heirbijl wort vertreên,
En ’t geestelijk gezach, ootmoedig aengebeên,
(305) Van Bisschoppen gesterkt en purpre kardinaelen,
Blinkt door Europe met een goude trits van straelen.
        d’ Arno.
    Die herwaert met een kroon van beukenbladren treet
Is d’Arno, die, in ’t eind hoovaerdig, wyt en breet,
(Als niet gedenkende hoe teer hy wert geboren,
(310) Wat steilten in ’t begin zyn golven schier versmooren,
Daer ’t Apennynsch gebergt by Falteroon hem teelt.)
En van veel bronnen maght van water toegedeelt,
Die milt hun aderen en borst in hem ontladen,
Door ’t schoon Florensen stroomt, befaemt door heldendaeden
(315) En ’t lot der Medices, van ’t weifelend geval,
Dat eedle zielen treft, gekaetst gelijk een bal,
Nu als bandijten fel vervolgt, vermoort, verdreven,
Dan boven ’t grimmen van de nyt ten troon geheven;
Waer uit dat stamhuis nu, ontworstelt alle wee,
(320) Doorluchtig bloeit en houd zyn erfbezit in vree.
Zoo rukt hy voort, en deelt de vruchtbre korenvelden,
En bruischt door Piza heen vermaert door letterhelden,
En laeft den gront van ’t vet Toskaensche Paradys,
Tot hy zyn golven stort den Oceaen ten prys.
        Eridaen of Po.
    (325) Kent gy dien stroomgod niet, die zyn gekrolde haeren
Versiert heeft met een krans van breede popelblâeren?
’t Is d’Eridaen, gelijk hy wiert genaemt voorheen;
Maer sedert Faëton, om zyn lichtvaerdigheên
Op ’t gloeiend zonnespoor, ten wagen uitgeklonken
(330) Door eenen blixemstrael, is in zyn stroom verdronken,
[p. 79]
En al het zonnedom vernietigt aen zyn’ grond.
Heeft hy op Febus beê, te jammerlijk gewont
Van rou, om ’t sneuvelen van zyn beminde looten,
Den haetelijken naem van Eridaen verstooten;
(335) Die aen den Zonnegod zyn droevig harteleet
Gestâeg erinnerde,* en niet toeliet dat het sleet:
Nu wort hy Po genaemt, en komt, als d’eer der vlieten,
Die door Itaeljen met gezwollen aders schieten
Ten toppen van Vezuul afstroomen door het zand.
(340) Hy vaert van d’Alpen af, en laeft het dorstig land,
En houd aen ’t hemelhoog gebergt’ zyn hooft gedooken,
Tot dat hy, loeiende ten afgront uitgebroken,
En allermeest versterkt in ’t heetste zomerweêr,
Stort met vyf monden in het Adriatisch meer.
(345) Men zegt, en ’t woort gesterkt door ’t woort der zeegodinnen,
Die zyn welsprekentheit en zucht tot kunst beminnen,
Dat hy pleeg dagen lang te hooren naer de lier
Van Flakkus, als hy aen den kant van zyn rivier
De golven luistren deed naer zyn Latijnsche snaeren
(350) De dartle Chlöe vleide, en Lalage, onervaeren
In minnekozery, of dankte Melpomeen,
Dat zy aen haer’ Poëet zoo minnelijk verscheen,
En zong Mecenas lof, en hielp zyn jaerty vieren,
Bedekt in ’t zangprieël van jonge popelieren.
(355) Ook zegtme, dat gy, ô doorluchtigste Aertspoëet
Virgijl! aen zynen vloed doorgaens uwe uuren sleet.
Het water zweeg, om niet uw toonen te verstroien,
En leerde uit uwen mond den ondergang van Troyen,
En dreef met min gedruisch zyn’ stroom in zee te wed:
(360) Om ’t oor te streelen door den klank van uw trompet.
Gy zoekt hem dankbaer weêr die diensten te vergoeden,
Als hy hem Koning noemt der Italjaensche vloeden.
        d’Indiase
    Ziet gy dien halven Moor, den Indus, in ’t verschiet?
Die Stroomgod wijkt geen’ vloet in grootheit van gebiet,
[p. 80]
(365) Wanneer hy, uit het West ten oosten opgedragen,
Een krokodilgespan voor zynen gouden wagen
Doet spoeien als een pyl, en hondert beeken groet,
Die elk hun waterkruik uitgieten in zyn’ vloed,
En ziet een lange ry Riviergodessen blaeken
(370) Van heete minne, met geschenken hem genaeken,
En al haer waterschat uitstorten in zyn bron,
Alleen op hoop, of dit zyn hart verzachten kon.
De klippige Kaukas, ten wolken ingevaeren,
Die van ’t ryk Azïen in d’Afrykaensche baren
(375) Met zyne wortel reikt, is min bekent door straf
Des * Vierdiefs, die de klay bootseerde en leven gaf,
        * Prometeus.
Met zyn gestolen vlam de Zon ter sluit ontnomen,
Als dat hy voed dien voogd der Indiaensche stroomen,
Die ’t rykste landgewest met zynen naem vereert.
        De Ganges.
    (380) Noch lijd de Ganges niet door hem te zyn verheert.
Gy ziet hoe moedig hy hem naetreet op de hielen.
Die vloed bruischt allebreetst met zijne waterwielen,
En glipt op zyn karros, als hy van hoogmoed zwelt,
Verre over strand en peil, en sleept op ’t kruidig veld
(385) En specerywarande een’ oegst van goude zanden,
En edlen diamant, geplengt met ruime handen,
Die in het kristalijn van zyn’ doorluchtgen* vloed
Als starren tintlen, en verschieten met een’ gloed.
Gy ziet de sluiers zelf, die van zyn schouders daelen,
(390) Met starren geborduurt en breede goude straelen.
Die Fenixvederkroon, verzamelt aen zyn strand,
Is hem tot een juweel gevlochten, door de hand
Der Bronnajaeden, en ’t kanneelaltaer ontdraegen,
Wanneer de Fenix aen zyn kolk in zomerdaegen
(395) Zyn eigen lijkvier stookt, en uit zyn vruchtbaere asch
Een schooner nazaet teelt, en Fenix, als hy was.
Noch roemt de Gangesgod zyn ouderdom met reden,
Als die het Paradys, den hof van Oostersch Eden,
[p. 81]
Heeft met zyn zilvren well’ doorwatert en verquikt,
(400) Doen ’t aerdryk, overhoop, noch ruw en ongeschikt
En ongebout, was met zyn eigen last verlegen.
Hy komt in ’t oog der zonne al bruischende opgestegen,
En hoort het ongedierte ombrullen aen zyn’ vliet.
        Den Nyl.
    Daer staet de Nylstroomgod, die met een kroon van riet
(405) En wier om ’t gryze hair, zoo breet komt ingestreken.
Hy schept zyn’ waterval en opkomst uit de kreken
Van ’t Sagelaensch gebergte, en sproeit met snellen gang
Door dorre zanden en woestynen, wyt en lang,
En smachtende van dorst, tot hy, door grove klippen
(410) Gestuit, beneden d’aerde allengskens voort komt glippen,
En met zyn hoornen breekt door schenkels en geraemt’
Van klipsteen, om hun trots en zynen last befaemt.
Hier barst hy eindlijk uit met neêrgestorte waeteren,
Die vreeslijk barnen in dien steilen val, en schaeteren,
(415) Gelijk of Triton, op ’t bevel van god Neptuin,
Den zeestorm wekte, en dreef de golven tegen duin
En bevende oever, dat het kraekte en schuimde, en d’ooren
Verdoofden op ’t getoet van zynen onweêrhooren.
Niet anders knarst en brult de donder, die, gestuit
(420) In ’t rollen, als hy groeide en toenam in geluit,
Op Atlas schoften breekt; die, van dien slag getroffen,
Den donderkloot in zee al barstend neêr hoort ploffen.
Egypte groet op ’t laetst dien grooten Watergod,
En dankt hem billijk voor het kostelijk genot
(425) Van haere vruchtbaerheit, alleen door hem verkregen,
Wanneer hy ’t land verquikt met zynen waterzegen:
Dan ziet d’Egyptenaer met vreugd het korenveld
Verdronken, en zyn erf in baere zee gestelt.
Als die, wanneer de Nyl laet d’aftochthoorens steeken,
(430) En al de golven in hun boezem zyn geweken,
Voor zulk een’ waterstroom, die ’t braekland had verkracht,
Een kostelijker zee van koorenschat verwacht.
[p. 82]
Wie kent de Naelden niet aen zyn beroemde baren,
Met hunne spits zoo hoog ten wolken ingevaren?
(435) De grafgevaerten, om hun pracht en boubeleit,
Als werreltswonderen met recht d’onsterflijkheit
Geheiligt. maer laet u zyn schoonheit niet verlokken.
Het schadelijkst vergif schuilt in vergulde brokken.
De goude schotel dekt het doodlijk Akonijt.
(440) Maer reist gy aen zyn strand, ziet voor u, en vermijt
De schalke Krokodil, die, onder ’t riet gedooken,
Verraderlijk komt uit zyn schuilhoek opgebrooken,
Den onvoorzigtigen op ’t lijf valt en vrybuit,
En in ’t rampzalig graf van zynen buik besluit.
    (445) Meer had hy licht tot lof des Nylstroomgods gesproken,
Had myn nieuwsgierigheit zyn reden niet gebroken,
Twee goden, even fier in ’t waterblaeu gewaed,
Maer d’eene woester en gestrenger van gelaet,
De breede borst gekerft met eerelijke wonden,
(450) Toen ’t fel Janissardom hem trotste op eigen gronden,
En d’ander, ’t hooft bekranst met groene wijngaerdblaên,
Noch met hun rype druif en trossen overlaên,
Begroeten ’t godendom der heerelijkste stroomen,
En ’t hofgezin, voor hun ter feestzaele ingekomen;
(455) Den Ygod bovenal, die zyn aenzienlijkheit
Volmaekte met een ingetoogen majesteit:
        De Donau en Ryn.
Het was de Donau, en de Rynstroom, die, gescheiden
Voor eeuwig, nu alleen vereenden met hun beiden.
        De Seine.
Hun volgt de Seine, met een breet gevolg een ry
(460) Van watergoden, die zyne opperheerschappy
Erkennen, hem als ’t hooft der Fransche vloeden eeren,
En op zyn’ last het land met koelen drank stofferen.
        De Teems.
Nu naderde de Teems, Brittanjes eêlste vloed,
        De Iber, en meer andere.
Met d’Iber, Wyssel, Taeg en Bosfor, root van bloet
(465) Der Kristenen, de Maes en Schelde, en al de stroomen,
Die vader Oceaen op zynen rol ziet komen,
[p. 83]
Bekent en onbekent van naemen, en geslacht.
        Eindelijk komt ook Thetys ter bruiloftzael ingetreeden,
            en wort van Peleus onderstut.
    Nu wiert de hooftheraut van ’t Y ten disch verwacht.
De schoone Thetys quam met zedige gebaeren
(470) Ter hofzaele innetreên. zy had de losse haeren
Omvlochten met de geele en witte waterroos.
De tedre schaemte gaf op elke wang een bloos,
Die lieflijk afstak op den blanken hals, gedreven
Van levendig albast, of schooner als het leven.
(475) Zoo bloost de daegeraet by helder weêr, en muit
In ’t root schaerlaeken schoonst op witte wolken uit.
Prins Peleus stut haer arm, noch even jong van wezen.
Zy hebben ’t wreet geval der jaeren niet te vreezen,
Het nootlot staet hun toe eene onverwelkbre jeugd.
        De Ygod wert boven andere stroomgooden aen tafel geschikt,
            waer over die hem benyden.
    (480) Elk wort zyn plaets beschikt, en ’t scheen de bruiloftvreugd
Zou nu het godendom eerst recht aen ’t harte raeken;
Ten waere al vroeg een vlam van nyt begon te blaeken:
Om dat de stroomvorst van het Y, door Thetys wet,
Op ’t wenken van Neptuin, wiert boven aengezet,
(485) En volgde ’t godenheir der zeen, en wilde meeren,
Die onder ’t hoofgezagh des Oceaens regeeren,
En dwingen vlieten en rivieren, kleen en groot,
Om hunne schattingen to storten in den schoot
Der vorsten, die met recht hun leen verheergewaeden.
(490) d’Ykoning scheenme in ’t eerst met zulk een eer beladen,
Als die meer toeleit op zyn zeegezag en macht,
Dan in te zien hoe hem de waen der vreemden acht.
Nochtans hy volgde, en dacht de belgzucht voort te dooden,
Nu hy niet zat, als daer ’t Neptuin hem had gebooden.
(495) Geensins om dat die plaets te laeg was voor zyn’ staet,
Maer dat zy hem te dier te koopen scheen voor haet.
De zedigheit des gods, en ’t diep ontzich der grooten
Hield lang het wrokken in hun boezems opgesloten
        De Tritons Najaeden en d’andere zeevorstinnen
            vermaeken de Feestgenooden met gezangen en danssen.
    De jonge Tritons en Najaeden, elk om strijd
(500) Op ’t puntigste gehuld, en voor de bruilofttijd
[p. 84]
Van overlang bereit, begonden ’t oor te streelen
Met kunstig maetgezang en vreemde waterspeelen,
Men zagh een’ regenboog van allerley gewaed
En kleuren, geschakert tot wellust en sieraet.
(505) Die had het glansrijk haer met gout gestrikt naer boven.
Dees’ praelde, om prachtig uit te munten in het hooven,
Met losse vlechten, die zich spreien om den nek
En naekten boezem, blank als marmer zonder vlek.
Een andre, om ’t heerlijk stal te toonen van haer leeden,
(510) Wist met een eng sattijn die geestigh te bekleeden,
Dat alles uitpuilde, en bedekt zich stelde in ’t licht.
De fiere Watergaerde, op treken afgericht,
Kon krachtigst in dien rei de minnetoght verwekken,
Met achteloos zomwijl haer schoonigheit t’ontdekken.
(515) Terwyl de dochters van vrou Doris, en de stoet
Der Ymevrouwen, en zeejoffers, vlug te voet,
In hun volmaekten dans verbeelden d’oude veede
Van wrokkende Eris, die, uitbuldrende en t’onvreede,
Op ’t eerste huwlijkfeest van Thetys, die de goôn
(520) Van hemel, aerde en zee toen liet ter bruilooft noôn,
En haer alleen vergat, den appel, onder allen
De schoonste toegekeurt, liet op de tafel vallen:
Waaruit die Ilias van ooreloogen sproot.
Op ’t schendig vonnis, ’t geen de Troysche harder sloot.
(525) En ’t scheen een voorspook van den twist, die nu zou ryzen.
    Dees’ hoordemen ’t gespeel, dien d’eedle danssen pryzen,
En hoeze naer de kunst zich wenden keer om keer,
Nu sluiten in een kring, dan, triplende op en neêr
Met lossen zwier, zich zelf weêr sloopen, weêr vermengen,
(530) En vol verandring dus den dans ten einde brengen.
        De Hofpoeet Proteus om het Bruiloftdicht gebeden.
En ander vergde vast den grooten hofpoeet
Heer Proteus ’t Bruiloftliet, voor deze fesst gereet,
(535) Als suffer Triton noch half ronkende aen quam sleepen,
En voort een goude kop met wijn heeft aengegrepen,
[p. 85]
Die Zeebachant, noch vol en dronken van het nat,
Het geen hy ’s morgens zelf gestoken had voor ’t vat.
Hy sloeg met moeite zyn gezwollen oogen open,
(540) En klaegde dat de wyn nu weigerde in te loopen,
Op zulk een hoogen feest, dat hy zoo lang en tyt
Verwachtte, en wiert de vreugde in haer geboorte quijt.
Die kop was evenwel tot ’s Bruigoms eer gedronken.
Hier op wort hooft voor hooft een beker vol geschonken.
(545) ’t Gewoel vermeerderde in het plengen van den wyn.
        Leest het ten verzoeke der goden.
    De dichter, onderwyl door Ygod, Seine en Rijn
En andre watergoôn, en Thetys zelf bewoogen,
Om ’t gulde Feestgedicht te leezen voor hun oogen,
Hield myn gedachten als betovert aen zyn’ mond.
        Inhoud van ’t zelve.
    (550) Hy zong in ’t eerst den lof van ’t heilig echtverbond,
En ’t kuische minnevier, belachte de Poeeten,
Die noit als by den wijn van Venus toghten weeten,
En noemen alles, wat in zee leeft, koel van aert,
Schoon Venus uit een schelp in zeenat is gebaert.
(555) Hy prees de sluikery der goddelyke grooten:
Want zelf de minne was van ’t wufte schuim gesprooten,
Het zeeschuim, daer de wint meê guichelt naer zyn’ zin.
Hy noemde ’t snoepen een stantvastigheid van min,
’t En waere een zelve schoonte en d’eigen lust van leven,
(560) Waer door de minnaer eerst tot liefde werd gedreven,
En d’echteling het hart aen d’egaê trouw verbont,
Bleef kleven in haer ziel en zachten rozemond:
Gelijk dit groot geluk held Peleus, onder allen,
En schoone Thetys was alleen te beurt gevallen,
(565) Nu zulk een’ langen ry van eeuwen achtereen.
    De vader Oceaen was met dien zang te vreên,
En Boreas, die stout de kuissche Orithïye
Ontschaekte, vleide zich in zyne snoeperye.
(Want ’t was zyn beurt nu hier te dryven over ’t vlak)
(570) Men hoorde hoe hy voort zyn vinnen hooger stak,
[p. 86]
En dapperder als oit de stormklaroen liet klinken.
        De wrok tegen den Ygod begint uit te barsten.
En zeker op zyn tyd: want nu quam onder ’t drinken
De haet weêr boven. al de hooftrivieren zyn
Verongelijkt, de Taeg, de Donau, Seine en Ryn.
(575) De Seine meest. en ’t stont geschapen, dat dit baeren
Den schippers zelf, die nu dees’ streek der zee bevaeren,
Zou klinken in het oor. gelijk een wolk, die lang
Betrokken, en reets zwart gezwollen door ’t gedrang
Der winden, hangt en pruilt, totze endelijk aen ’t scheuren,
(580) Als eene zeesluis, die vast bruischt met open deuren,
Van boven met een zee van water nederstort
Dus woeltmen hier, zoo drae de nyt heeft uitgemort,
        De Seine vaert heftig uit, en scheld hem voor oneedel,
In ’t heimlijk binnen ’s monds: wie durft ons hier braveeren,
En zitten bovenaen by zoo veel waterheeren?
(585) Riep d’opgeblazen Seine, en grimmende overzy,
Rand dus den Ygod aen: gy heerschap van het Y,
Oneedele, wie raed u dus om hoog te streeven,
En boven d’eedelen u aen den disch te geeven?
Kom, slae uw stamboek op, en toon ons uw geslacht;
(590) Die niet dan visschers zaegt in ’t slym van uwe gracht,
En kleene kreeke een bot, en bruinen baers verrassen,
Of taeien haring, waerd den roem van uwe plaessen.
O waterplaeg! van waer komt u het hart zoo groot!
Of zou ’t uw scheepsmaght doen? Wy konnen meê een vloot
(595) Uitleevren, en uit zee onze oevers hooren schateren,
Wanneer ’s Ryxamirael, gegroet van onze wateren,
Geroofde pryzen sleept ten mond in van myn’ vloed:
En lokt den Franschen Mars, zoo vol beleit als moet,
Die al de werrelt noch zal dwingen met zyn grooten,
(600) Om op myn’ rug te zien den ryken oegst der vlooten,
Zoo ver de wint haer volgt, nu ’t aerdryk omgedwaelt.
        roemt op zyn eigen geslacht en grootheit.
    Maer d’adelijke glans, die uit ons wezen straelt,
De grootsheid, die, befaemt door eeuwen en Kronyken,
En stamregisters, elk met openbaere blyken
[p. 87]
(605) Onze eedele afkomst toont, is iets waer op ik meer
Als onze maghten roem. myn adeldom en eer,
En schat en grootheit gaen alsaemen u te boven:
En gy braveert my in ’t gezicht van dese hoven
En hooge vierschaer, die zo menigmael myn maght
(610) Erkent heeft, en my naer myn waerdigheit geacht?
Gy watervorsten en Hooftstroomen, hoog van waerde,
Die in uwe armen sluit het grootste deel der aerde,
        En verkleint den Ystroom.
Hoe? zal nu een klein heer van een’ bekrompen vliet,
Die ’k zelf niet weet of een riviergod is of niet,
(615) De vorstelijke achtbaerheit, en zonder straf, schoffeeren!
    Hierop begon ’t gedruisch afgryslijk te vermeeren.
Terwijl veel watergoôn uit heimelyke nyt
Grimlachen in hun vuist, om zulk een bits verwyt.
        De God des Ystrooms, opstaende om zich te verantwoorden,
            wert belet.
    De God des Ystrooms rees wel driewerf om te spreeken;
(620) Maer driewerf zachmen weêr de Seine een keel opsteeken,
En in zyn hevigheit ten laetsten boven staen.
        De Seine vaert voort, en zeght dat hy al zyne maght
            de Zuiderzee heeft dank te wyten.
    Dus vaert hy eindlijk voort. gy twijffelt mooglyk aen
Myn hooger adeldom, en weigert my te wyken.
Wel aen, ik zal met reên u flux de vlag doen stryken.
(625) Want lang zagh ik myn’ naem en grootheit aengebeên,
Eer noch uw brakke poel van visschers wert betreên,
En gy ter naeuwer noot wist uw vervalle wegen,
Met zulk een handvol nat, van slym en wier te veegen:
En lichtlijk laegt gy noch tot een moeras begroeit,
(630) Ten waer de Zuiderzee zich uwer had bemoeit.
    Hoe onverdraeghelijk is ’t opgeblazen leven
Van hun, die onverdient door ’t blind geval verheven,
Het al beneden zich waerdeeren, en te stout,
Het onbeschaemt gezicht bemaskren met hun gout!
(635) Maer schaemte is als het vier, dat, hoe geheim versteeken,
Te sterker flonkert, en weet klaerder door te breeken:
Zy knaegt, als zy de mont der naekte waerheit hoort,
Het driest geweten, ’t geen haer gaeren zach gesmoort.
[p. 88]
Maer leer, verwaende, leer voortaen uw’ moed betoomen,
(640) Herdenk uit welk een laegte uw maght is opgekoomen.
’t Rechtvaerdig noodlot kaerst de trotsen als een bal,
Verheftze alleen, om weer te lachen in hun val.
        Stelt zich verre boven ’t Y.
    Maer hoe verheerlijkt gy nu schynt in top geklommen,
Hoe luide gy de Faem van uwen lof hoort brommen,
(645) Ja, schoon al ’t waterryk uw’ staet en roem verbreit,
Noch haelt gy zeker niet by myne majesteit.
    Of zoudge uw grootheit meê wel boven myne stellen,
Die moede en buiten aêm geronnen, en aen ’t zwellen
Ten einde van myn bron, met zulk een kracht van nat
(650) In zee valle, al gy pas in uwe wadde omvat,
En ’t geen gy zelf niet zoud verzwelgen in uw paelen?
        En spot met de kleinheit van zijnen naem.
    Verschoonme, zoo ’k myn roem te hoog schyne op te haelen,
O groote Koning en Monarch, in een gebiet.
Dat Thetys zoontje met zijn handboog t’enden schiet.
(655) Het schynt Natuur heeft zelf voor u, noch eerst gebooren,
In uwe bakermat, een’ spotnaem uitgekooren,
U met een letter, en een’ enklen klank vereert,
Net op de leest geschoeit van ’t ryk, dat gy beheert.
    Nu gingen altemael de monde weder open.
(660) De hofgezant, terwyl van tafel afgesloopen,
Vertelde my, die, kout en bleek van schrik, den grond
Niet kende van ’t krakkeel, waer uit het eerst ontstont.
        De Hooftoorzaek van ’t krakkeel tusschen de Seine en Ygod.
    Hoe onlangs Y en Teems, te trots op hun vermoogen,
Door kunst der Seine, elkâer was in den schild gevloogen
(665) Met openbaer beslagh van oorlogh, daer de god
Des Teems, belegert in zyn eigen waterslot,
En op zyn’ eigen grond geplondert van zyn schepen,
In rook en vier vergaen, of in triomf gegrepen,
Verzoende met het Y in een verhaeste vreê,
(670) En zegelde het zwaerd des oorloghs in de schee,
Na een benaeude trits van jaeren, dat het weidde
In bloed en moord, ’t geen al het waterdom beschreidde.
[p. 89]
De Seine alleen zagh dit met lachende oogen aen,
En hoopte saemen hun te gronde te zien gaen,
(675) Vernielt door eige kracht. gelijk twee steile rotsen
Te mortel spatten, als zy saemen nederbotsen,
En horten tegen een. maer ’t eeuwige verbond
Der waterkoningen stort zelf zyn hoop te grond’.
        De Ygod verdaedigt zich.
    Hy zweeg; gelijk al ’t Hof: want d’Ygod, opgerezen,
(680) Verhief zyn stem, en sprak met een bezadigt wezen.
    Grootmachtig koning, die van uwen glazen troon
Zoo veel rivieren dwingt, en ziet voor uwe kroon
De waterlingen met eerbiedigheit geboogen,
Wat wolk van gramschap heeft uw heerlijkheit betoogen?
(685) Wy hebben ongeveinst uw vrientschap gewaerdeert
Tot noch, zo lang ons die niet heimlijk heeft verheert,
En weigren noit de vlag voor uwen staf te stryken.
Maer zal de Zeevorst meê voor uwen tytel wyken?
Dien wijt het, dat hy ons, verhoogt door zyne macht,
(690) En buiten ons verzoek, deeze eere waerdig acht.
        Verschoont by Thetys deze ontydige verantwoording,
    O Thetys, die aen ons deeze eerplaets hebt beschoren,
En gy, ô goden, die myn reden aen zult hooren,
Vergeeft het my, zoo ik, geteistert buiten schult,
Dus bits en onverwacht, de maet van uw gedult
(695) Te lange rekke, en myn verdading buiten reeden,
En myn belang vermenge in uwe vrolijkheden.
        en stelt zyn maght in top, zelf uit de achting van de Seine.
    De Seine, schoon hy ons voor geenen stroomgod acht,
Draegt noch eerbiedigheit tot myne watermacht,
En had my ’t eene met het andre liefst benomen,
(700) Indien hy stoppen kon den mond van zyne stroomen,
Die daeglijx vloot op vloot zien drijven langs hun kust
Met duizenden, ten stryde of koopvaerd uitgerust;
Die Vrankrijk met een zwarm en vliegend bosch van schepen,
Tot zinkens toe gelaên, aen mynen oever sleepen.
(705) Maer schoon hy niets van al myn scheepsmaght had gezeit,
Geen golf spanseert in zee, die niet myn’ lof verbreit.
[p. 90]
Geen starren sieren ’s nachts de blaeuwe wolktapeeten,
Hoe ver verdeelt, die niet van myne kielen weeten;
En hier valt zyn gezagh by ’t myne veel te licht.
        Hy toont dat hy in adel en afkomst niet hoeft te zwighten.
    (710) Maer laet eens zien, hoe ver myn afkomst voor hem zwigt:
Want schoon geen waere roem kan op den naezaet kleven,
Van ’t geen de voorzaet voor vele eeuwen heeft bedreven,
Noch noopt des stamheers deughd den eedlen naeneef aen,
Om meê zyn loflijk spoor groothertig in te slaen,
(715) Gy durft ver boven my op uwen adel boogen.
Maer welk geval heeft eerst u in het ligt getoogen?
Want d’outheit, zoo haer geen vermaerde daet verzelt,
Is doot, en wort vergeefsch by uwen roem gestelt.
Gewislijk ’t Roomsche juk heeft eerst uw’ naem doen leven,
(720) Waer onder gy met dwang uw schouders hebt gegeven,
En vreesde ’t slaefsch gezicht te steeken uit uw kil.
Maer hoe, lagh toen myn vloet noch ongerept en stil?
Die glori evenwel behoude ik onbesproken,
Dat ik de tieranny van Nero heb gewroken,
(725) De Legioenen zagh verstuiven als het kaf.
En sloeg hun vaendelen en Arentstanders af.
Onze oevers dronken ’t bloet der Roomsche dwingelanden;
En Nederduitslant red zich moedig uit hun banden,
Daer gy uw’ vrydom hen opveilde laf en blint.
(730) Maer stae hem toe, dat hy op ons dat voordeel wint.
Zyn stamboom evenwel heeft eens begin genomen,
En hoe veel vroeger zy aen ’t wassen is gekomen,
Hoe eer het noodloot dreigt die weelderige spruit
Te snoeien, en met stam en diepen wortel uit
(735) Te scheuren, schut dat vry, vertraeg ’t met al uw krachten,
Gy hebt dien zwaeren slagh meê op uw beurt te wachten;
En mooglijk of het rat, dat alle staeten keert,
My lang na u, gelijk ik opwaerts klom, verneert.
        en altijt van de stroomgoden voor een vorst erkent is geworden.
    Maer schoon myn vloed niet sproot uit adelijke looten,
(740) Ik heb noit minder eere in ’t zeepaleis genooten.
[p. 91]
De Teems en Ibergod, de Beltmonarch en Zont
Versmaeden niet met my te treeden in verbond.
De Bosfor zelf, hoe fors op zyne maenbannieren;
En Tyger weigeren myn vrientschap niet te vieren;
(745) Al vorsten minder van geslacht noch staet als gy,
En die de grenzen van hun trotsche heerschappy
Niet naeuwer zien bepaelt, als gy uw ruime stranden,
Al had gy meê myn’ vloet geslaegen in uw banden.
        Ook bewyst hy dat de grootheit en maght alleen bestaet
            in het vergenoegen.
    Nu roem uw grootheit, en verhefze boven maet.
(750) Z’ is klein, zo lang als u begeerte ruimer gaet.
Jae, schoon u god Neptuin den drietant gaf te draegen,
Een heimelijke vlam zou noch uw’ boezem knaegen,
En maelen u by nacht uw eigen kleinheit af,
Sprong uwe heerschzucht dan noch verder als uw staf.
(755) Genoegen geeft myn’ staet, wiens kleinheit ik durf roemen,
Een grootheit, met uw ryk niet op een’ dagh te noemen.
Ook rekke ik myn gezagh tot d’andre werrelt uit:
Dat weten Tritons en de vorstelijke Bruit,
Die van de stroomen, die my hunnen leenheer groeten,
(760) De tollen menigmael opofferde aen my voeten,
Met leenschenkaedjen, my gestiert uit west en oost.
Maer wy zyn uw bravaede en schampery getroost,
En voelen dezen pyl niet slechts op ons geschoten,
Maer op den Golfgod meê, zoo eng als wy besloten,
(765) En echter duizend en meer jaeren achtereen,
De krijgselenden en gevaeren doorgestreên,
En uit de klippen, na lange aenwas, opgeklommen,
Nu heerschende in een ry van Watervorstendommen:
Verhef den Walvisch om zyn onbesuist gevaert,
(770) Meer als den Dolfiijn, zoo gezwint en fier van aert:
Daer stort hy op een droogte, en blyft in ’t midden hangen,
Door zyn zwaerlyvigheit en groote zelf gevangen;
        En verlicht zyn bewys met een gelijkenis.
Waer flus de Dolfijn vlugge is overheen gezwiert.
Gelijk een vloet, dien ruim de teugel wort geviert,
[p. 92]
(775) Voorbyschiet, en zyn kracht voelt wyt en zyt verspreiden,
En kabbelt slechts, en kust de lippen van de weiden,
En hoe hy ruimer velt met zyne golven wint,
Hoe meerder hy allengs zyn’ loop gesleten vint:
Maer zoo hy van een rots en steilte neêr moet bruizen,
(780) En barsten door den mond en naeuwen hals der sluizen,
Dan zwelt zyn’ moed, dan kraekt en davert al het strand;
Hy slokt en wentelt in zyn kolken akkerland
En stulpen, vee en hofgevaerten, schokt in ’t rukken
En storten, rotsen en arduingebergte in stukken;
(785) En wikt dan eerst te recht hoe ver zyn krachten gaen,
Zoo lang hy beeren vint, die zyne drift weêrstaen.
Dus gaet het in ’t gebiet. de grootste heerschappyen
Zyn allerzwakst te voet en in gevaer van glyen.
Geduurige onrust knaegt, gelijk een kanker, ’t hart
(790) Der staeten, in hun grootte en ommeslag verwart.
Maer landen, die de vorst kan van zyn troon beheeren,
En net geëvenaert naer reik van zyn begeeren,
Staen onbeweeghelijk: een zelve liefde en zucht
Dryft boven, en verwekt een ongedwonge tucht.
(795) Het zelve voordeel houd al ’t lichaem aen elkander.
’T geen ’t eene lid verheft, versterkt de kracht van ’t ander.
En schoon van binnen zich een staetkrakkeel verheft,
Het wort gesust, eer hun een storm van buiten treft.
Al ’t lichaem wort gequetst in ’t minste van zyn leden.
(800) Zoo zietmen stieren, die elkandre fel bestreden,
Den pais vernieuwen, en in eene maetschappy
Den wolf verwachten, die hen aengrimt van ter zy.
Maer ryken, aengegroeit uit allerlei gewesten,
En door gewelt in ’t juk geslagen, zien ten lesten
(805) Hun dwingelanden het belang en voordeel af,
En vloeken, en ontvliên uit wraek hun yzren staf.
        Hy zegt hem niet te zullen wyken, zoo het op een
            dadelijkheyt quam.
    Maer dwongt gy me opentlijk in ’t veld het hooft te bieden,
Wy zouden, hoe gering, u niet een stap ontvlieden.
[p. 93]
Nu voegt geen oorlog, en te min daer ’t Bruisbanket
(810) Dus openhartig en tot vreugd is opgezet.
Wy hadden allerliefst gezwegen op uw reeden,
Om ’t gulde Feest, had dat myn eer en staet geleeden.
    De visschersknaepen, die voor menige eeuw myn vloed
Met booten ploegden, en gelukkig op dien voet,
(815) Geen ander werreltdeel, als myne plassen kenden,
Geen andre rijkdom als hun armoede en elenden,
Waerdeerden mogelijk, indien het graf zyn’ mond
Ontsloot, en levend hen herstelde aen mynen grond,
Hoe nieuw, en in den loop des oorlogs onervaeren,
(820) Myn staet nu groot genoeg om d’uwe t’evenaeren.
        En gelooft dat hy in die gelegensheit zelf niet zonder
            vreeze zoude zyn.
Maer schoon zy zwygen, en het veen hun stem versmoort,
Al ’t golvendom, hier meê vergadert, spreekt hun woort.
De vader Oceaen, noch Peleus met zyn Raeden,
En gy misschien zoud zelf myn aenzien niet versmaeden.
    (825) Ook heeft myn naem (hoe scherp gy met zyn kleinheit lacht)
’t Waerachtig voorspook, en een teken van myn maght,
Die naederhand zoo wyt zyn takken uit zou spreien,
Als beide d’armen van de poelen hem geleien.
Hy is de sleutel, die het hemelsche besluit
(830) En ’t werreltsche geval elk opent en beduit.
Hy strekt een kort begrijp, een stapel van de schatten,
Die zoo veel boeken en kronijken in zich vatten,
En wijst, als in een schets, het menschlijk leven aen.
De slinkerzijde is breet, en maklijk op te gaen.
(835) Maer boven zit de straf alle ongetrouwe zielen
Met bolpees, wroegingen en zweepen op de hielen.
Heel smal loopt d’andre kant na boven, met gevaer,
En steiler in den top. al valt de heirbaen zwaer,
De loon zal rijkelijk den arbeit weêr verzoeten,
(840) En leggen hen de kroon en lauwer voor de voeten,
        Eindelijk verheft hy zynen naem, als de letter daer Pitagoras
            ’t gansche beloop der werreltlingen wist uit te vinden.
Nu pronk met langer naem, en laet alleen aen my
De beeldespraek en ’t merk der Pitagorische
[p. 94]		Y.
        De Seine valt hier op den Iber aen, die in deze reden
            zich scheen te kittelen.
Zoo lang hield d’aendacht al het zeedom opgetoogen.
Wanneer de Seine, met ontsteke en dreigende oogen
(845) Omloerende, gelijk een arend, die een vlucht,
Van valken, dryvende en braveerende in de lucht,
Wenscht in te vliegen, en, verstrikt in twyffelingen,
Niet weet van waer hy best het leger zal bespringen,
Dat, in een ronde zich besluitende als een wal,
(850) Aen allen kant hem bek en klaeuwen bieden zal,
Dus uitbarst, brullende en ontstelt, in grammen moede;
Begunstigt iemand noch die scherpe waterroede?
Kan d’Iber, van haer’ slagh tot in het ingewand
Getroffen, noch het hooft ontkreuken in dees’ stand?
(855) (Ook was het zoo; hy scheen zigh heimelijk te verblijen,
Ik zagh ’t door d’opening der zaeltapeetserijen,
En ’t donkere gezicht der watergoden strak
Opheldren, toen het Y de Seine tegensprak)
En zal hy myn gezach en kroonen vergelijken,
(860) Met bannelingen en rebellen van zyn ryken?
Gelijk hy onlangs al dien aenhang van het Y
Heeft uitgekreeten, voor behipt met muytery?
Lafhartige, onderwerp u wederom den Mooren.
Geef my den septer, die, tot hooger drift gebooren,
(865) Door myn geluk en kracht van ’t zegenrijk geweer,
De schenders dwingen zal te buigen voor hun heer.
        De Iber antwoort de Seine.
    De deftige Iber, ’t hooft met kroonen overlaeden,
Rees op in ’t midden van zyn koninglijke raeden,
En koningen, die hem bedanken voor zyn leen.
(870) Waer voert u d’overmaet van uwe driften heen?
Waer zien wy eens het eind van ’t onrechtvaerdig wrokken,
Dus sprak hy, schuddende tot drywerf toe zyn lokken:
Nu vaer den Ygod vry in ’t diamanten schilt;
Wy zien de schichten van uw hevigheit gespilt,
(875) En mogelijk den vloek en dat ontaert braveeren
Met meer schandael noch tot uw zelven wederkeeren.
[p. 95]
Heeft d’oude wrok my in het oorlogsavontuur
Gewikkelt met dien god, voorwaer het stond my duur.
Holp onze vyandschap met hevig bloet aen ’t kooken,
(880) En heeftmen vier en vlam aen wederzy gesproken,
’t Is al door ’t oorlogsvier gezuivert en verteert.
Wy hebben hem als vry, en wettige vorst geëert.
Wy braken zelf de straf en krijgsroê voor zyn voeten,
Noch weigeren hem noit als een’ Monarch te groeten:
(885) En wyken niet een’ voet van ’t oude vreêverbond.
Ziet toe. gy zeilt op hem uw rijxhulk in den grond.
En nu gy ’t alles wenscht in uwen klaeu te grypen,
Ziet licht de laegerwal ’t gespannen zeil aen ’t gypen.
        En dreigt hem met het vermoogen van het Y.
Maer wenscht gy ’t Y gezagh te bonzen uit den troon,
(890) Waerom my onverwacht gevloogen in de kroon;
En al het godendom, ten bruiloftdisch gezeeten;
Dus van ter zyden meê getaistert en verbeeten?
Myn lafheit zeker brak den vyand bitter op,
Toen Agars slaefsch gebroet zich met bebloeden kop
(895) Ter vlugt begaf, en ik * myn maghtigste gewesten
Zagh op een sprong gevaegt van Mooriaensche pesten,
By hondertduizenden, te vier en zwaerde ontzeit,
Ten trotsen wraek van myn gehoonde Majesteit.
    * Arragon, Andaluzien, en Granade zyn lang van Morisken of Sarazijnen
    beheerscht, totze eindelijk alle uit de heerschappy van Spanje zyn
    uitgedreven, en als een zwaerm van sprinkhaenen, de zeekusten van
    Barbarye hebben ingenomen.
Gae, zie in Barbarye, en haere plondersteden,
(900) Hoe moedig ik dat vier verbrant heb uit myn leden,
En denk, hoe lang gy zelf, versuft in slaverny,
Den Teems hebt ingeruimt uw troon en heerschappy.
        De Seine vaert weder uit.
    De groote Seine riep: my zult gy niet vervaeren,
Al stoftge op ’t vlugten van vertwyffelde Barbaren,
(905) Griffoenen dol op roof, ontaert van regt en eer.
Indien ik u zo lang had onder myn geweer
Gedwongen, en myn’ stam gewortelt in uw landen,
Gy laegt noch vast gedrukt, geknevelt in myn banden;
[p. 96]
En ’t Y, met zyne borst gedoken in het riet
(910) En brak moerasch, verhief zoo hoog de horens niet.
Hy zou zyn scheepvaert zien met zyne kolk bepaelen,
En ’t Zuiderzeerak ’t verst’ daer zyne booten dwaelen.
        en wort in zyn’ schilt gevaeren van den Iber.
    Al voelde ik van uw juk myn schouder ingedrukt,
Noch zagh ik uwen wensch, sprak d’Iber, niet gelukt;
(915) Zoo lang de Siciljaen ons met zyn * Avondzangen
Het hart verquikt, en u by d’ooren weet te vangen.
    * Op het luiden van de Vesperklokke of Avondlofzang, zyn in ’t jaer 1282.
    alle de Franschen in Siciljen afgemaekt, en ’t koningrijk den Arragonners,
    en die beide, na de dood van koning Ferdinand, den Spanjaerd onderworpen.
Zoo lang de Denre en Leie, als ’t moedige genet,
Onechten band versmaede, en trots en onverzet,
Durft achteruitslaen; maekt zich zelf een veilig open,
(920) En werpt de vremden af, die hem met spooren noopen.
De Loire wringt de a Scharp’ geen halster in den mond,
    a De Scharpe is een revier in Vlaenderen.
En ’t Schelde slaept gerust op ’t bassen van zyn’ b Hont.
    b De Hont is een arm van ’t Schelde ten Westen van Zuidbeveland,
    voorby Vlissingen in zee stortende.
Maer schoon die wachter in zyn’ droom wiert overrompelt:
De Scharp’ gemuilband, en in zyne kruik gedompelt,
(925) Ik zag hen beide weêr ontworstelt uw gewelt,
De banden afgescheurt, de kluisteraers gevelt,
En d’oude Waterdogge aen ’t balken, rijten, breeken,
Op d’erfgeweldenaers met winst de schaden wreeken.
        De Seine opgeschooten.
    Jae wreekt u, scheurt de Seine, en stijgt van zynen stoel,
(930) En grijpt, voortbarstende en opstuivende in ’t gewoel
Der goden, ’t storten en rinkinken van de bancken
En kristalynen, daer geweer en bekers wancken.
Den Iber, eer hy zich kan redden aen den disch,
        Scheurt hem een slip van den mantel.
By zynen mantel, sleept en sleurt hem, en gewis
(935) Het koninglijke kleet was in dien storm geschonden.
Had zich de Beelt en ’t Y en Teemsgod niet verbonden,
Den overweldigden, aen allen kant benart,
En in zyn eigen pracht en breed gewaed verwart,
[p. 97]
Voor snellen overval te redden naer de wetten,
(940) En moedig ’t alles tot zyn welvaert op te zetten.
        Verbaestheit der Goden.
Zy stonden nu geschaert om in te vliegen. al
Het hof rees overende in dit verwart geval.
De gryze Triton, in ’t voorbygaen aengestooten,
Quam dronken uit den slaep en struiklende opgeschoten.
(945) De brongodinnen met het waterjofferdom
Bestorven, hoorens en schalmeien wierden stom.
Het feestrumoer verdooft de waterorgelkeelen;
Zelf Thetys wanhoopt door haer beê dees scheur te heelen:
De Tiber, Ganges, Po en Indus zien het aen,
(950) Met d’Arno, Nyl en Ryn, in dit gedruis begaen.
Zy slaen een’ ronden ring, en al de stroomelingen
Zijn bezigh om hun haet en gramschap te bedwingen.
Wanneer de Seine, in zyn oploopentheit verzet,
Van zelf den purpren rok liet slippen, en belet
(955) In zynen aenslagh, deisde, en liet den god bedaeren,
Die, hoe zorgvuldig om zyn’ tabbert te bewaeren,
Noch zagh een groote scheur gereeten in het kleet,
En d’eene slip gekort. nu stont hy op; gereet
Dien onverwachten hoon te wreeken, en in ’t vechten
(960) Met bloet te zegelen de handvest, en zyn rechten.
    Als d’Oppervorst van zeen en vloeden, op zyn’ stoel
En hooge Bruilofttroon, bespieglende al ’t gewoel’
’t Ontzaghlijk hooft begon te schudden, en een teken
Met zynen drietant gaf, om hem te hooren spreeken.
    (965) Een oogenblik sloot al het godendom den mond.
Gelijk een biezwarm, in een’ frisschen morgenstont
Naer tym en majolein ten korven uitgestreeken,
Indien een vlaeg van twist den kam komt op te steeken,
De honigrenteniers en vorsten ondereen
(970) Krioelen, brommen en hun weêrparty vertreên,
Zoo zich de koning mengt in ’t heir der twistelingen
Strax zwigt, en yder poogt zyn gramschap te bedwingen.
[p. 98]
        Neptuin stilt den oproer,
Gy vorsten, zegt hy, wat verwoetheid schent u aen,
Om tegen myn gebiet dus reukloos op te staen?
(975) Is dit een bruiloftgalm? hoe? helpt hier, onder ’t rollen
Des appels, Eris weêr het godendom aen ’t hollen?
Wie heeft de harten dus vervreemt en afgekeert?
Heb ik met hooger gunst den vorst van ’t Y geëert,
’t Was om zyn waerdigheit, en op des Bruids behaegen.
(980) Maer eindelijk, wie heeft my reden af te vraegen,
En zoo ontydig hem, op ons gebodt gereet,
Gelijk een onderdaen, die zyne plichten weet,
Op ’t lyf te vallen, en de goden te beroeren.
Wy weten best wat elk in zynen schild zou voeren,
(985) Indien het oorlogsveld, de Koningen, gekant
In ’t harnasch, stryden zagh voor hun gebiet en stant.
Maer hoe het zy, en wie de zege zou bevechten;
Met bitter smaelen valt vooral niet uit de rechten.
        en spreekt tot voordeel van den Ygod.
    Ik ken den Ygod voor een’ stroom van maght en moet.
(990) Hy toont my grooter zucht als eenig ander vloed,
En volgt ons even trou aen alle zeen en stranden.
Dan daer de Noordpool prat myn golven slaet in banden,
De groote Noordbeer met zyn’ klaeu en dwarsch gezicht
Het zonnepaerd verbaest, tot dat het hygend zwicht,
(995) En weigert lang uit schrik die heirbaen op te rennen.
Dan daer de zuidewint den regen op zyn pennen
Vooruitjaeght, en van verre al d’aerde op ’t aenschyn spreit.
Nu daer Apollo my zyn eerste heerlijkheit,
En ’t uitgerust gespan, vast briesschende en te vreden,
(1000) In ’t oosten toont, eer hy ter kim komt uitgereden:
En daer ik hem, vermoeit van zyne daghvaert, troost
Met koel kristal, en blusch de fakkel, die hem roost
En blaekert, en noch snerkt en sparkelt in de baeren.
Geen stroom komt zoo getrou door myne ryken vaeren,
(1005) Hoe ver gelegen, en van wat gestrant bestraelt.
    Dat weet gy vlieten, die zyn kielen blijde onthaelt,
[p. 99]
        Toont dat al het stroomendom in hem is gehouden.
En zaeght den rykdom en kleinoodjen uwer stranden
Beschimmelt en bewelt, begraeven in uw zanden;
Indien niet d’Ystroom zelfs u aenpreste, en met lust
(1010) Zyn schatten ruilde, en d’uwe afhaelde aen zyne kust.
De breede Maes, de fiere en trosse water stroomen,
Wier opgezwollen moet wy zelve naulijx toomen,
Zyne eigen broeders, aen een zelve borst gezoogt,
Door zyne aenzienlijkheit en rykdom meest verhoogt,
(1015) Volmaeken met hun plas en ruime waterkreken,
De groote en ’t water, ’t geen den Ystroom schynt t’ontbreken;
Gelijk zyn schat dien dienst weêr rykelijk vergeld.
Maer zelve hebben wy hem pael noch eind gestelt,
Hem rustig vryheit en volkomen maght gegeven,
(1020) Om in zyn’ boezem met zyn golven door te streeven;
En uit ons eigen ryk twee kamers toegestaen,
Om al zyn schatten in te sluiten, en t’ontlaên:
Het ruime Tessel, vry van haveplonderaeren,
En ’t Vlie, met dubblen monde inzwelgende onze baren.
(1025) Gae. blaf nu weder. stel myn Majesteit de wet,
Als ik dien vorst, naer zyn verdienste aen tafel zet.
Elk houde zich voortaen gerust en ingetoogen:
Want hoe gy triomfeert en steunt op uw vermogen,
        en gebied elk wederom aen te zitten.
Elk strijkt de vlag voor my, die u gebiê het vier
(1030) Der twist te dooven. gaet; roept weêr de joffers hier.
Zy zullen met muzyk en weelderige speelen
’t Vervaerlijk onweêr der verbeeten harten streelen,
En sluiten ’t feestkrakkeel met een gewenschte vreê.
Elk geef zich vrolijk en gehoorzaem op zyn stee.

EINDE VAN HET DERDE BOEK.

Continue

[p. 100]



INHOUD

Van de Print voor het vierde Boek.

EEn zeegevaerte, met schepraders aen den kant,
Strekt hier des Ygods troon. een krans van wier, doorvlochten
    Met paerlen, siert hem ’t hooft. aen zyne slinkehand
Stort uit zyn kruik een stroom met kronkelende bochten.
    (5) De rechte draeght een riem. de Zuiderzeegodin
Leunt op zyn schouder, en vermengt haer snelle baren
    Met zyne vloên, die voort vereenigen uit min.
Een Triton, vuil van ruighte en lisch om zyne haeren,
    Torst d’ankerkabels op zyn schoften uit den grond.
(10) Men kan zyn’ broeder met een anker op zien duiken.
    De Zeecentauwer schijnt te trotser, om de vond
Der Waterdriebladkroon, op d’oude wierparruiken
    Der Tritons merkelijk afsteekende in der pracht.
Hy baekent d’ondiepte af. De Boxvoet, tuk op laegen,
    (15) Had in het weeligh riet de watermaegd verkracht,
Bood d’Ygod haer geen hulp. het Spaeren schept behaegen
    In ’t visschen, en getoet der Tritons aen haer zy:
Een kroon van eikeblaen, met helm en boterbloemen,
    Krult om haer hooft. de Zaen stort haere kruik in ’t Y,
(20) Met maght van scheepen, daer zy billijk op magh roemen,
    Een Zeemeermin zingt aen de Hoefbeek van Parnas,
En speelt des Stroomgods lof. De waterlandsche vlekken
    En dorpen staen rondom met melk van ’t eerste gras
In d’eemers. ’t weitsch Sardam en Nieuwendam bedekken
    (25) Met d’eedle scheepskroon ’t haer: dees’ toont de scheepsharpoen,
    En hoe de haring wort gekaekt in zyn saizoen.


[p. 101]

DE

YSTROOM.

HET VIERDE BOEK.

DE vorsten vlydden zich ter tafel op die reden;
En Peleus zagh vernoegt weêr d’eerste vrolijkheden
Verryzen, en den damp verstuiven van ’t gescheel.
De Nimfen lymden weêr de zielen aen haer keel,
(5) En bruiloftklanken, en muzyk der zeevioolen:
Wanneer een schielijk licht de zael, daer ik geschoolen
De goden aenzagh, scheen te zetten in een vlam.
Een snelle schrik, of een bedwelmde droom, benam
My al ’t geheugen, en het speelen der gedachten.
(10) Ik vond my levende, en, ver buiten myn verwachten,
Noch twyflende of ik ’t al gezien had of gedroomt,
Vast dryven op het Y, dat zachter ruischt en stroomt,
En schynt gerust het oor te leenen aen myn snaeren.
        De dichter bespiegelt uit Waterlant de Amsterdamsche
            hooftgebouwen.
    Welaen, het lust ons hier wat ruimer op te vaeren,
(15) De waterlandsche kust te groeten, als voorheen
Den arm der Stad, door ons ten einde langs gestreên,
Van daer het blaeuwe Hooft, uit blaeu arduin gewassen,
Rondom azuurblaeu verft het aengezicht der plassen,
Tot daer de groote muur zyn boghten krimpt, en ’t oog
(20) Laet weien over zee, aen ’t end van zynen boog.
Wy willen van den top der waterlandsche dyken,
Die ’t Y beletten met zyn golven in te stryken,
De boomgaerdbunders en het weiland, als weleer,
Op ’t midden van zyn hoop, te zetten in een meer
(25) En blanke zee, die trots de polders in durf breeken,
Al ’t land afweiden van Westvriesland en zyn streeken,
[p. 102]
De pracht van Amsterdam bespieglen, en van ver
Begroeten met ons oog, de hoog Zevenstar
Van haere toornen, die zoo weits het hooft vertoonen,
(30) Als in het myrtewout de dennen haere kroonen
Verheffen, en de beuk van kreupelbosch beneên
Zyn lofwerk daelen ziet, en zweeft’er overheen.
    Hier nood ons het stadhuis, het uiterste vermogen
Der boukunst aen te zien, in zyn verheve boogen,
(35) En kapiteelen, en het beeldwerk ryk van stant
En kunst, in ’t marmer hooft der gevelen geplant;
In beelden, die den top versieren, en van boven
Het oog slaen over ’t Y, de Zuiderzee, de hoven,
De lustwaranden, en kasteelen, elk om prijs,
(40) Door al de Diemermeer, des Aemstels paradys,
Verspreit, en tot vermaek in dreven afgeschooten:
Des Aemstels zilvren vliet, beploegt van sloepen, booten
En speeljacht, tochtschuit, kogge en ponten, en wat meer
Geen’ grooten stroom betrout, noch ongestuimig veer;
(45) Met al de dorpen en gebuurten, door de veenen
En rijke velden, voor ’t gezichte in ’t eind verdweenen:
Dat zelf verflaeuwende, het al beneên de kim
Ziet nederstruiklen, en verdwijnen als een schim.
Nu blinkt de heerlijkheit der kerken ons in d’oogen.
(50) Dan hout de ruime kreits der stede ons opgetogen,
En schijnt van hier maer een paleis, een hooftgebou,
’t Geen oorlogsonweêr, vier noch outheit sloopen zou.
        Hy beschrijft Sardam.
    Sardam, ter rechterhand des ringdijks afgeweeken,
Braeut vast de kielen, die de kruin ten hemel steeken,
(55) Haer armen aen de lucht verheffen, als uit lust,
Om Amsterdam, zoo preutsch en heerlijk uitgerust,
Niet meer van verre, maer aen ’t voorhooft zyner paelen
Te zien, en speelen in den scheepshof van de * Waelen,
* De Waelen zyn tot Amsterdam afgezonderde plaetsen, daer de schepen leggen.
[p. 103]
Met voorraet opgepropt van schepen kleen en groot,
(60) Te zenden op hun tyt, rondom de werreltkloot.
        De Zaen en de bleeckeryen van Oost en West Zaenen.
Hier mengt de traege Zaen zyn vlietnat met de baren
Van ’t Y, in ruimer wedde en boezem uitgevaeren,
De breede scheepswerf en den boog van ’t vlek voorby,
En voert de frisschen geur der linnebleekery
(65) En weiden, Oost en West bekroonende de zoomen
Van ’t reine waschbad, en blanketsel zyner stroomen:
Nu menigmael, gelijk een’ zoomerdaue, gespreit
Op ’t kostlijk lynwaet, in den bleekhof uitgeleit,
En door het zonnevier, dat alles plag te roosten,
(70) En geel te tanen, als haer fakkel, uit het oosten
Opklimmende, den Kreeft ontsteekt, en dollen Hond,
En blakert vee en mensch uit zyn’ verbranden mond,
Geloutert, met een zacht en blank sieraet beschonken,
Daer koninginnen in haer staetsie zelf mê pronken:
(75) Daer Venus haere koets en ledekant mê spreit,
Wanneerze Mars den toom van zyne dartelheit
Volkomen viert; of, in het paviljoen van elzen
En vrolijke akoleie, Adonis pleeg t’omhelzen.
        Aenspraek aen de Zaen.
    O zilvre Zaen, zoo dier aen ’t zomer zonnelicht,
(80) Op uwen wenk gereet, gehouden en verplicht.
Die Febus dwingt, en ’t gout van zyne zonnestraelen
Met andre werking op uw boorden neêr te daelen;
En daer hy ’t alles met een donker masker dekt,
Hier ’t af te lichten, en het aengezicht, bruin bevlekt,
(85) Weêr op te helderen en luister by te zetten,
Terwyl gy ’t zuiver wascht en leenigt met blanketten.
Waer ’t uwe beekmaegd, en den knapen meê gegont
Dus ’t hooft te huldigen van bruine Rozemont,
Met ryk Moerellebloet de leden overstreken,
(90) Ik zag uw vlietkruik leg, de webben van uw bleeken
Gevaegt, een werrelt van Jongvrouwen, zy aen zy,
De blankheit wachten op uw maegdenbleekery.
[p. 104]
        Verschooning over deze uitweidinge.
    Maer d’Ystroom schijnt het zich te belgen, dat wy weiden,
En niet aen eene reex alleen zyn lof verbreiden.
(95) Wy streven dan recht door, en eere ik andre vloên,
’t Is tot zyn schildery maer lystwerk en festoen.
        Beschryving van den Ystroom.
    Het Y komt uit de borst der Zuiderzee gevlooten,
En valt in ’t Wykermeer. van daer te rug geschooten,
Begroet het Sparrendam; en, moedig op zyne eer,
(100) Ontfangt de golven van het Haerlemmermeer,
Dien strengen waterwolf, die met verwoede tanden
Zyn eigen moeder schend en scheurt haer ingewanden,
En mengt zich met den vorst des Aemstels hand aen hand,
Tot weêr de Zuiderzee hem welkoomt aen zijn strand.
    (105) Maer zulk een lange streek heeft haer vermaekelijkheden!
Eer d’YGod uit zyn kil te Beverwyk gereeden,
Te rugge keert, draeit hy zyn oogen aen geen’ kant,
Of heeft verandring van gezichten. hier is ’t land
Bezait met koren, en versiert met boompluimaedjen.
(110) Daer rijzen hofwarande en vruchtbre lustbosschaedjen,
Gins straelt de duinbeek met een ader van kristal
Door helm en santorye in ’t boomgaertrijke dal.
Nu weent hy op ’t gezicht des afgestormde slooten:
Die hy voorhenen ’t hooft zagh aen de wolken stooten:
(115) ’t Geweldig Merestein en Banjaert, wyd ontzien,
Vryslooten van beroemde oudhollandsche Edelliên,
Door vier en zwaerd vernielt, met toorens en rondeelen
Te gronde weggerukt, in ’t barnen der krakkeelen:
Het stamhuid van Heer Lem, de wyk van Kermerland;
(120) Een wonder van die eeuw, om zyn gebied en stant,
Nu deerelijk getrapt, gerekt uit al zyn leden,
En ’t grof gebeente met het kouter doorgesneden:
’t Huis Heemskerk, erfgebied van ’t adelijk geslaght,
En Brederoe verwoest, toen ’t gansche land, verkraght
(125) Van burgeroorlog, al de maght der baenderheeren,
En Edelen in ’t velt elkander zagh braveeren,
[p. 105]
Den stamboom snoeien der geslachten, en den zoon
De moeder vliegen in haer graeffelijke kroon.
Hy ziet de werrelt aen gelijk de speeltoneelen,
(130) Daer Alexander trots den hooftmonarch komt speelen,
Den blixem slingren, en van hoogmoet zwelt om ’t hooft,
En onverwacht, van ryk en leven wort berooft.
Het hoog toneel dat flus met marmre hof kolommen,
Op ’t schuiven der gordyne, zoo moedig voort quam brommen,
(135) Verwisselt schielijk van dat dartel aengezicht.
Een bystre nachtstroom dooft het bloedig fakkellight.
De pylers schudden, en de zaelgewelven kraeken,
Als Samsons Dagons kerk in puin stort met haer daeken,
Den Vorsten, grootscher op het schimpfeest uitgerust,
(140) De schenkels kneust en stampt, en zynen wraekgloet blust
En eenen bloetstroom van geplette Filisteenen.
Elize ziet de zon haer’s levens dootgescheenen,
En van de kim gerolt in ’t midden van haer pracht;
Zoo dra * Astrates, daer haer kroon en trou op wacht,
(145) In weêrwil van zyn min, uit wreeden plicht en wetten,
Moet lyden datmen haer de voeten dwars durf zetten,
Haer bonze uit Tyrus troon, en zien, in die hy mint,
Zyn ’s vaders moorderes, die ’t bloedig ryxbewint
Veroverde met zyn’ geslachtboom uit te roeien.
        * Een Treurspel van den Heer Diedrik Buisero,
                Heer van Heeraertsheininge, &c.
(150) Niet anders zagh de vorst van ’t Y de maght besnoeien
Van baenderyen en doorlughten adeldom,
Die schielijk storte, en meer dan hondert jaeren klom.
    Dan wenscht hy, om niet meer tot zyn verdriet t’aenschouwen
’t Rampzaelig overschot van zoo veel hooftgebouwen,
(155) Met zyne hoorens in te booren door het zant,
Te wassen met zyn’ vloed die schandvlek van het land,
En ’t allersmalste deel van Holland door te knaegen,
Om vry in volle zee te streeven op zyn’ waegen,
[p. 106]
        De Ystroomgod wort van het Sparen begroet,
    Het Sparen groet den God, als hy langs Haerlem streeft.
(160) Hy kust zyn’ bontgenoot nu vreedzaem en beleeft,
En d’oude wrok is lang vergeeten en verbannen,
Toen Haerlem, met de maght des Kermers aengespannen,
De hutten, schaers verdeelt in ’t groeiende Amsterdam,
Tot puin verwoeste, en zette al ’t land in lichte vlam.
        en herdenkt met vreugd de dapperheit der Haerlemmeren
            voor Damiaten.
(165) Nu wil hy zich alleen de brave heldendaeden
Erinneren, hy kan zyn lusten niet verzaden
Wanneer hy zich verbeelt, hoe ’t Sparen, trots van moet,
De zaeg klinkt voor den boeg, en barstende in den vloed,
Ten bitteren verwyt der kristnen uitgelaeten,
(170) De haevenketen scheurt van ’t machtig Damiaten,
Streeft over schaekels en den draeiboom van den Nijl.
Gelijk Hippolyte met d’Amazoonsche bijl
Den snellen Thermodon, gewelft met marmervloeren,
Plag op te bijten, en haer leger door te voeren.
(175) Aldus hangt Haerlem noch het graefelijk geweer
In ’t midden van ’t gestrant, tot onverwelkbare eer.
        Haerlem is vermaert door de vinding der drukkunst.
    Geen minder glory heeft de drukkunst haer gegeven,
Toen Koster, wandelende in breede beukedreven,
De lettervormen sneed, in ’t zachte beukenhout,
(180) En vond de wetenschap, die ’t alles voed en bout,
Dat letterhelden, lang verstorven en verslonden
Door ongenaê des tyts, doorluchtigh ondervonden,
Die, als hun graefkruik barst in scherven, en de wind
De stuivende asch verstroit, noch leven, en bemint,
(185) In volgende eeuwen, op des naneefs dankbre tongen,
En pennen zweven, van gewelt noch graf gedwongen.
        Lof der zelve.
    ô Drukkunst! die alleen de wysheit, in den nood
Van schipbreuk hebt gered, geherbergt in uw’ schoot,
Geveiligt voor den storm der woestheit en barbaren,
(190) Nu reets met onbescheit haer in de kroon gevaeren,
Wat blijft de werrelt aen uw’ nutten vond verplicht.
Gy leerde Ovidius herleven in zyn dicht,
[p. 107]
Na ’s mans elende, alleen niet by den Geet verbannen,
Den straffen klaeu ontrukt der Poëzytierannen,
(195) En mooglijk noch gedoemt ter erfvergetelheit
Had niet uw milde hand het overal verspreit.
        De vermaertheit der drukkerye is door de Heeren Blaeuwen
            in den hoogsten top verheven.
    Maer heeft de Faem den lof van koster wyt verheven,
Zy loof de Blaeuwen nu, die, heerlijker dan * Steven
En Aldus, en Plantijn, de kunst der drukkery
            * De Stephani tot Parys, Aldus tot Venetien, en Plantijn tot Antwerpen,
                    zyn door gansch Europe om hun sierlijken druk befaemt.
(200) Volmaeken, zetten haer een kracht en leven by,
En nemen ’t aerdrijk in door letterregementen,
Wanneer zy Atlas met den kloot des hemels prenten
En hemelgordels, en den Dierenriem gelaên;
En daer hy ’t aertrijk met zyn groote komt beslaen,
(205) Zyn grove voeten zet op twee paer werreltdeelen,
Begeepen in een ry van veertien boekjuweelen;
Een werkstuk, uitgewrocht door ’t kunstig a Negetael
Der Zanggodinnen, ’t geen de tyt verduuren zal;
            a De drukparssen van de Ed: Heeren Blaeuwen worden genaemt
                    nae de negen Zanggodinnen.
’t Geen ’t Y, en aenzien van de vrye Nederlanden,
(210) Verheerlijkt, en bazuint haer lof op alle stranden.
        Het Y ziet ook het huis ter hart, en de Waterlandsche dorpen.
    Het Huis ter Hart, de stoel des Heemraeds van den Ryn,
Houd meê den Ystroom op, wanneer hy, zyne lyn
Vervolgende rondom den oever van zyn stroomen,
Zoo prachtig met een lijst van Dorpen ziet bezoomen.
        En aen de Zuiderzeekant Edam en Hooren.
    (215) De zuiderzeekant toont ten westen, in ’t verschiet,
Edam, en Hooren, het Noordhollantsch hooftgebied,
De ryke zuivelmarkt, die Nederlant kan aezen
Met voedzaem dischbanket van vette Edammer kaezen,
En ziet met vrolijkheit de trage Beemsterkoe
(220) In malsche klaver treên tot aen den kossem toe,
Het dartel Vroonlandsch kalf, met vet op ’t lyf gegooten,
Het vroeggras scheeren, hier zoo dartel opgeschooten
[p. 108]
Uit Vroonens edel graf, bestroomt van burgerbloet,
De hartâer ingetrapt met ongestuimen voet,
(225) En, om ’t verbryzlen van plakkaeten en verbonden,
Door ’t Graeflijk vier verbrant, en ’t schoone hooft geschonden.
        Ten Oosten der zelve het slot te Muiden, vermaert door
            de doot van Graef Floris,
    Maer aen den oosterkant verheft zich ’t Muiderslot,
Befaemt door Floris doot, hier van zyn kroon geknot,
Toen Velzen, zoet op wraek, met zyne vloekgenooten,
(230) Den Graef, zyn wettig Vorst, den dolk in ’t hart dorst stooten.
En Goiland verwen met het bloet van zynen Heer,
Dat wraek riep, daegende heel Holland in ’t geweer.
Toen Woerden en Renesse en andre wraekverwanten,
Op ’t hooge Kroonenburg vergeefsch hun standert planten;
(235) Alsamen jammerlijk gesneuvelt in ellend.
Zoo valt hy in zyn straf, die ’t recht der Vorsten schent.
        en de geleerde werken van den Drost Hooft.
    Maer ’t Hooft, dat, uitgeleert in staethistoryschriften,
Zoo net de waerheit wist van loogentael te schiften,
De duitsche Taticus en deftige Lukaen,
(240) Die menigmael de Vecht met zyn gedicht hielt staen,
En ’t Y, wel meer gewoon in ’t zeeperk uit te springen,
Omhoog getogen op zyn zielberoerde zingen,
Heeft d’eer van ’t waterslot vereeuwigt door zyn geest.
Het zy hy, schoeiende op een Sofokleeschen leest,
(245) De wraek van Velzen zingt en Batoos ongelukken;
Het zy ’t hem luste op ’t land het veltgewasch te plukken,
Granidaes drooge borst te laven, uit een bron
Door ’t boschtapyt bedekt, voor steeken van de zon,
En in zyn moedertael de Poëzy te bouwen,
(250) Die met haer eige schoonte en pennen stant kan houwen.
        Gelijk het nu hoovaerdigh is op ’t gebiet van Vlooswyk.
    De brave Vlooswijk zwicht dien grooten voorzaet niet:
En Goiland eert zyn wys en rekkelijk gebiet:
Terwyl hy moedig volgt de loffelijke stappen
Zyn ’s Vaders, afgeslooft in Burgermeesterschappen,
(255) Ten dienst van Amsterdam, Europaes kooptoneel.
De zuiderzee ontfangt de Vecht met open keel.
[p. 109]
De ziel van Hooft eet mann’ met haere hemelsche ooren,
Als Papekop den klank van haer gedicht laet hooren,
En steekt de treurtrompet met zyn’ geleerden mond,
(260) Die ’t hart verrukt van d’aerde, en lieflijk d’ooren wont.
Zoo hoortmen Filomel, wanneer de zon in ’t daegen
De vochte kimmen droogt op haeren Lentewagen,
Haar eigen treurspel met een goddelijk geschal,
En Tereus zusterkracht door ’t omgelegen dal
(265) En bergh uitschateren, dan krygt de boomgaert tongen.
    Wort van den Drossaert eens myn stroomliet opgezongen,
Dan steekt zyn zanggodin, hoe nederig van trant,
De borst vooruit, gelijk een zwaen, die, aen den kant
Des Aemstelvliets, gewoon in stillen stroom te baden,
(270) Zo drae hy wort genood in wyder zogh te waeden,
Zich zelven vleit, en, eer hy ’t roeien durft bestaen,
De wieken klapt, als was hy ruimer ingegaen:
Dat schynt myn dicht niet laeg langs d’aerde neêr te daelen;
Als kruipende kamil; maer buiten zyne paelen
(275) Verheven; ’t hooft om hoog te beuren in het licht,
En in de zon te zien met onverdraeit gezicht.
        Men zegt dat hier een meermin verscheen in ouden tyt.
    Het vond van outs geloove, en uit de landkronyken
Der Goiers, zou misschien noch elk de waerheit blyken,
Indien de zeissen van den tyt en oorlogsbrant
(280) Het niet had afgemaeit: hoe aen den Muiderkant,
Daer ’t hooge zeekasteel bespoelt wort van de baren,
Een schoone zeemeermin, met ongevlochten haeren,
Vast golvende op haer’ rug, gelijk een stille zee
Van goutdraet, uit den gront opborrelde aen deez’ ree.
(285) Zy was een Heroutin, hier van Neptuin gezonden.
En kostelijk karkant was om den hals gebonden
Met witte paerlen van schelvisoogen, net
En geestig geschakert. de sluier hechtze met
Een paerlemoederhaek op ’t schouderblad na boven.
(290) Aen d’ooren wapperden, om geestiger te hooven,
[p. 110]
Twee Esmerouden, met een groene strael van vier,
Zy volgde met haer keel de klanken van een lier,
Uit bischbeen opgemaekt. nu kon zy lieflijk daelen:
Dan scheenze, als in een’ rei doorluchte kerkkoraelen.
(295) Alleen den Bovenzang te houden, dat die toon
Door trans en daken klonk, en ’t zangkoor zyne kroon
        En zong
Gewillig overgaf: * Een ander magh beklijven,
* Een oud vaersje gaet nog in zwang:Muiden zal Muiden blijven.
Muiden zal niet beklyven.
Maer ’t nedrig Muiden zal voor eeuwigh Muiden blijven.
Een Groote wasdom blijft alleen aen ’t Y verpant,
(300) En Amsterdam, eens milt te zeegnen door zyn hand.
        Daer het Y en Goy naer luisteren.
    Dus zongze, en schoon het Goy dit scheen aen ’t hart te raeken,
Noch luisterde ’t om niet te steuren dit vermaeken.
Het Y hielt altemael zyn golven streng in tucht.
Het heesche strant wiert stom. men hoorde geen gerucht.
        Zy speelt den Ystroomgod eenen eeuwigen lof en grooten staet.
    (305) Nu hief zy weder aen! gy zult my speelen hooren
’t Geen in den breeden raet der goden leit beschooren.
Het wankelbaer geval, ’t geen met een’ dartlen voet
Op ’t hert der ryken trapt, de staeten ommewroet,
En alle banden plag t’ontrennen op zyn vleugelen
(310) Wort eens de wiek gesnuikt, en voelt zyn wulpscheit teugelen
Het heeft een eeuwige eer den Ystroom toegestaen:
Hoewel het ovarel de wisselbaere maen
Gelijk is, die zoo licht haer hoorens kan veranderen.
Nu dreigenze van ver, dan sluitenze in elkanderen
(315) En geven daegelijks de maen een ander oog;
Die sluit een’ ronden ring, en flus een’ halven boog:
Dan, met een teering om het flauwe hart geslagen,
Verdwijntze, en smelt als voor het vier van Febus wagen.
Fortuin belooft het Y een vriendelijk gelaet,
(320) En onverdeelde gonst. Wat hangt dien stroom een staet
En glory over ’t hooft! wat zal hy zyne baren
Befaemt zien boven ’t perk van Herkules pilaeren!
[p. 111]
Wanneer de boukunst, ’t hooft opsteekende aen zyn’ kant,
Een nieuwe werrelt schept van kielen, die gemant
(325) Met watervorsten, stout het zeeperk uitgestooven,
Alom het ziedend schuim der blaeuwe golven klooven,
En gy, ô Aemstel, die met kabbelende vloed*
Zyn kruk stoffeert, en dien doorluchten broeder groet,
Hoe diep is ’t u gegunt in zyn geluk te deelen!
(330) Hoe moedig zal uw vliet langs ryke graften speelen,
Als eens de Hooftstad, hier te stichten aen zyn wal,
Het merk van uwen naem op ’t voorhooft voeren zal.
        Door d’aenwas van een maghtige Stad, aen zynen stroom te bouwen.
    ’k Zie reets dien gouden tyt met wyde schreeden komen,
Dat een geweldig bosch van omgekeerde boomen,
(335) Zoo diep de wortels neêr zal schieten in ’t moeras,
Als ’t met zyn torens hoog tot aen des hemels as
Staet op te vaeren, ’t geen verheerlijkt, allen ryken,
En koningsteden zelf de boukroon af zal stryken.
Dan giet de Koopfortuin en Welvaert, milt van hand,
(340) Haer ryke zegeninge u toe van allen kant.
Gelijk ’t rivierendom uit allerlei gewasten
Zyn daelend stroomnat geeft den Oceaen te besten,
Zoo drae het bergsneeu, nu gesmolten in de zon,
Ten bergkruin afbruischt, zwelt en overgaept zyn bron.
        Deze zal een wyk verstrekken voor onderdrukten en vremdelingen.
(345) Dan strektge, ô Stad, zo trots te bouwen op twee stroomen,
Een wyk, voor die gedrukt verleegen tot u komen,
Een herberg zoeken in het nypen van den nood.
Gy zultze koestren en ontfangen in uw’ schoot;
En meermaels afgebrant, geplondert en vertreeden,
(350) Verrijzen uit uw asch met schooner stal van leeden.
Tot op ’t gehengen van den Zeemonarch, het Y,
Aen myn orakelzang en diepe profecy
Gedachtig, u gebiet zyn’ breeden vloed te bouwen;
        Door de scheepsvaert haere paelen uitbreiden.
En op een zeilend vlot uw leven en betrouwen
(355) In wilde zee, getroost dat Nereus dit bestemt.
Wat wondren zultge zien, wanneerge uitheemsch en vremt
[p. 112]
Een andre werrelt zoekt door onbekende plassen,
En zonder graedboog en de lely der kompassen
Den werrelt gordel snyt, en werpt met ryken buit,
(360) Voor ’t zwaere paelwerk van uw’ stroom, het anker uit,
Dan moetge leeren de gestarnten onderscheien,
Die veilig by den nacht uw vloot in zee geleien,
Of licht bedriegen op de zorgelijke plas.
De wreede Beeren, dicht aen ’s hemels uiterste as.
(365) De Paeu, die haeren staert wyt uitspryt in het Zuien.
Orion, zwart om ’t hooft gezwollen van de buien.
De Boer Arktofilax, die met zyn zwaere leên
Het wed der zee beroert, wanneer hy moe gereên,
Op zyn besneeude sleede, al hygende af komt treeden,
(370) En weêr met stormen dreigt, ten wolken ingereden.
Ook zultge letten op het vreesselijk Serpent,
Dat, als een breede strael van vier, zich krult en went
In ’t Noorden, als gy ’t ziet van blaeuwen zwavel gloeien,
Hael in de schoot, ’t zeil neêr. Een nachtstorm aen het loeien
(375) Steekt van de Noordpool op, en mengt de zee en lucht.
De Regenstarren, bleek en kout van waterzucht,
Staen op den norssen kop des Hemelstiers te grimmen.
Maer als de Pleiades beginnen op te klimmen,
En snoeren ’t haer met gout, of Pollux uit zyn’ trans,
(380) Of Kastor ’t water kust met tintelende glans,
Dan zal de Dolfijn zich niet kronkelen in bochten,
Noch ’t pekel schuimen van omtuimlende gedrochten.
De zeeman zet gerust dan alle zeilen by,
En troost zich met de gunst der winden en ’t gety.
(385) Dus staen uw borgerye en gilden aen te groeien.
        De geweten dwang de voet lichten.
Gy zult gewetendwang en tieranny besnoeien,
De vryheyt voor blaezoen omvoeren in uw’ schild,
En teugelen, al wat te reukeloos en wilt
Durf steken naer die kroon; dus leert gy ’t volk bestieren,
(390) Met naer den eisch den toom te korten en te vieren,
[p. 113]
O koopjuweel! want in den ring van Nederlant
Noemt u myn zanggodin met recht een diamant.
        En viermael uitgeleit worden, en moedig in alle rampen,
            het uitharden ter zee tegen Spanje en Portugael
    Maer eer gy vierwerf zult uw oude wallen sloopen,
(Want zulk een’ wasdom laet u ’t noodloot toe te hoopen)
(395) En springen verder uit, moet menige oorlogsvlaeg
Afstuiten op uw borst: nu zal de goude Taeg
U vaeren in den schild, en d’Iber met zyn Kraeken,
Begort van vier en vlam, als Kolchis toverdraeken,
Uw stranden dreigen, tot een Jazon, trots van moet,
(400) Den stroom van Gibraltar verf met het Spaensche bloet,
De waterslang verniele en wreede roofharpye,
Met zynen donder schokk’ de kust van Barbarye,
En slae Toledo met een dootschrik voor het hooft.
        En Engelant.
Nu heeft de Teems zich zelfs de waterkrans belooft,
(405) En hecht van Doever en zyn’ krytberg, te vermeten,
Op Schevelingen den metaelen waterketen.
Hoe is ’t? ik voelme ’t bloet ontroeren, en ’t geluit
Bezwijken in myn keel, maer neen! het moet’er uit.
Wat zultge hooren, ô doorluchte waterlingen!
(410) Als weêr Kartage en Rome elkander hier bespringen.
Op Ystroomgod. beman uw vlooten, voort in zee.
De vyand blixemt vast afgryslijk op uw ree.
Ruk aen. de vriesche Leeu, de Maes en Zeeusche baren,
Uw bontgenooten zyn bereit hem in te vaeren.
        Beschrijving van een zeeslagh.
    (415) Daer dondert zee en strant. ik zie ’t, zy rukken voort.
Kanonnen, zwanger van salpeter, vier en moort,
Aen ’t baldren in een’ storm; de blixemgloet, geschooten
Uit monden van metael, drijft dolle donderklooten
Door buik en ribben van de kielen, scheurt en ryt,
(420) En steekt het water aen. de korst der stranden splijt,
De strandduin davert, als de losgeborste zwavel
Het marmer schokt in zee tot op des afgronts navel.
De buskruitrook bedwelmt de zonne, die het bloet
In d’oogen spat. men ziet hier niet dan vier en gloet.
[p. 114]
(425) Een schriklijk krijgsmuzyk van trommels, zeetrompetten,
En scheepsklaroenen, en kortouwen en musketten,
Wort met een’ naeren toon en heeschen kreet verzelt
Van stervenden, gewont, geblaekert, neêrgevelt,
En ’t kleed van ’t lyf gezengt, en in de lucht gevaeren,
(430) Zoo drae de scheepsmyn springt, weêr plompende in de baren,
Half levende, en verminkt, en nu in deeze ellend
Te spaê vervloekende het oorlogselement.
        en den oorlogh in de Zont.
    Stae vast: u staet noch meer t’ontworstlen. ’t zal gebeuren
Dat eens de Zont, met toegebonste waterdeuren
(435) Aen ’t pruilen in zyn kil, uw vloot zyn’stroom ontzegt;
Dan moet de zeekortouw weêr pleiten voor uw recht.
Het Deensche Zeelant, en de Zontsluis, opgebroken,
Getuigen ofge uw eer manhaftig hebt gewroken.
’k Hoor d’onderdrukte Belt, belegert op zyn’ grond,
(440) En d’armen op den rug gevleugelt door de Zont,
Uw machten, daer hy zucht, in zyn paleis beslooten,
Om bystant roepen. voort te water met uw vlooten.
Verlos den ryxstoel. red uw bontgenoot. ruk uit
De kramme en grendel die den waterdraeiboom sluit.
(445) De sleutel van kanon zet alle poorten open.
Dus moogt gy overal op d’overwinning hoopen,
En zien den lauwer der triomfe te gemoet,
Hoe fel een oorlogsstorm op uwe grenzen woed,
O Ystroomgod, zoo lang uw hooftstad het geweeten
(450) Den vryen teugel viert, en God, in ’t licht gezeeten
Op ’s hemels troon, alleen de straf der zielen laet,
Die, niet schoffeerende het lichaem van den staet,
Indien zy dwaelen, uit onnozelheit geweken
Van ’t rechte pad, den mond des lands noit wederspreeken.
(455) Zoo lang gerechtigheit de hand slae aen het roer
Der stede, en in ’t gericht den gouden septer voer’
En Eendracht haer verbind met haere bontgenooten,
Is alle maght te zwak haer grootheit om te stooten.
[p. 115]
        Zy spelt, wat de Stad te lande zal hebben uit te staen.
    Maer och! wat heeft uw stad niet uit te staen te land’,
(460) Als zy allengs begint te groeien aen uw strand!
En gy, ô Muiderslot, wat zultge van uw’ tooren
En prachtig burgtkanteel gekerm en jammer hooren!
Hoe deerlijk zal de Vecht, met bloetkoraalen root
Besprenkelt en geverft, beschreien zynen noot:
        ’t geheele land word, als een andre Andromeda,
            de handen gebonden, en den moetwil ten proi
            overgegeeven.
(465) Wen ’s lands Adromeda, geklonken met een’ keeten
Aen barren rots, en voor het ongediert gesmeeten
Ten roof en schouspel, met erbarmelijk gezucht,
Vergeefs de handen wenscht te steeken naer de lucht,
(Zy zyn geboeit) vergeefs haer naekte leên te dekken,
(470) Daer vast de kluisters haer gewricht en spieren rekken,
Zy, afgemartelt, en gedoodverft van den schrik,
De muil van ’t strandgedrocht verwacht alle oogenblik.
’t Is uit met haer, ten zy een Perseus, uitgekooren
Door ’t zeeorakel, tot haer hulp en troost gebooren,
(475) Die zyne pennen aen koom streeven, hare smart
Verlichte, en stoot zyn zwaert het monster in het hart.
Schep moet. gy moogt gerust op zulk een’ wachter slapen,
Die, onbezweeken, en geduurig in het wapen,
Zyn’ krijgsleeuw weiden laet in een Oranjen velt.
(480) Den fellen landdraek, die noch van venijnen zwelt,
De blaeuwe kam verheft, begint den staert te krollen,
Te schuifelen, en slaet van bloetdorst voort aen ’t hollen,
Zal hy met kracht de pan in klinken, onverzet,
En d’eerste Heiland zyn, die uwe paelen red.
    (485) De Staeten, en des lands gewettigde overheeden,
Op ’t bloetspoor van Tarquijn, de hoofen afgesneden,
Uit haeve en erfgeschopt, en ’t vaderland ontzeit,
Verrijzen weêr op ’s Mans vernuft en dapperheit.
De forsse Tuinleeuw, met vergifte tooverdranken
(490) In slaep getoovert, hoort van ver de wapenklanken;
Verrekt de spieren, slaet en slingert met den staert,
Schud zyne maenen, en, opspringende onvervaert,
[p. 116]
Rukt met de klaeuwen om verwaten moortschavotten,
Noch rookende van ’t bloet der trouste patriotten,
        En weder van de tieranny verlost door ’t beleit der
            Staeten, en Prinsen van Oranje.
(495) Staetmartelaeren, schelms met landverraet beticht.
Dan wort de tieranny de wreede voet gelicht,
De groote Welhem, door de keur de stem der Staeten,
Die nu ’t ondraglijk juk des dwingelands verlaeten,
De schoone Zevenstar, die met een heilig licht
(500) De Nederlanden noch zal straelen in ’t gezicht,
Ten veltheer ingewijt, dryft voor zyn leeuwsbannieren
’t Ontuchtigh roofgespuis van havikken en gieren,
Groothartig op de vlucht. maer duikt vry in uw bron,
O vlieten, en verbergt het aenschijn voor de zon,
(505) Die u, zelf toegedamt, uwe afgestormde steden
Zal toonen, binnen van de hongersnood bestreden,
Van buiten met den brant der burgermoordery,
En plondering gedreigt. dan gaetge zelf niet vry
Vermaekelijke Vecht. een weerwolf, tuk op loogen,
(510) En met een schaepevacht het lichaem overtogen,
Dreigt uwen schaepestal, betrouwende op zyn woort;
Hy rust niet, voor hy ’t al bloetdorstig heeft vermoort.
De lammers, veel gewoon te watren in uw vloeden,
Staen voor zyn tanden bloot; geen blaeten schut het woeden,
(515) En gy, t’onzacht gewekt door ’t vreeslijk moortgerucht,
Hebt niets tot haere hulp, als traenen en gezucht.
        De woedende hartogh van Alba.
    Wat krygt de stormbok werk! wat zalmen muuren rammen!
Wat steektmen steden aen met oorlogsblixemvlammen!
Hoe menig stroomgod zal, verkropt van burgerbloet,
(520) Opstuiven naer zyn bron met aerzelenden vloed?
Apollo zelf wil weêr, in zulk een vloek beladen,
Den dissel wenden, en met ongerukte raden
Te rugge spoên, als op Thyëstes moortbanket.
d’Onmenschlijke Alba mest zich woedend geil en vet,
(525) Hy slint den zuuren oegst des landmans met zyn tanden,
Slokt gansche steden in zyn gulzige ingewanden,
[p. 117]
En tapt den burger ’t bloet met zyne tranen af.
        Wort by een’ beer geleeken, die onder het verslinden,
            van eenen Leeu wert besprongen en voortgejaegt.
Gelijk een winterbeer, geborsten uit zyn graf,
En naere sneeuspelonk al grommende aen koomt stuiven,
(530) En grypt d’onnosle kudde en harders in zyn kluiven,
En knaegt en zuigt het merg uit schenkels en gebeent’:
Zyn wreetheit holt, en kreunt zich niet, wie dat’er weent,
Maer zoo een bergleeu, daer hy weid, en onverdrooten
Plast tot den buik in ’t bloet, hem komt op ’t lijf geschooten,
(535) Uit zynen schuilhoek, op den driesprongh, hem verrast,
Dan druipt hy bevend weg, en trekt, van vrees vermast,
Den staert van achtren in; de ruige borstels ryzen
Van dootschrik overend; hy zelf verloopt zyn spyzen,
En wenscht alleen nu ’t lyf te bergen in dien nood.
(540) Dus wil het Alba gaen, en alle die te snood
De vryheit kneevlen, en, opgroeiende in het woeden,
Den burger taisteren met Inquisitieroeden.
        Besluit van het gezangh: ende waerheit.
    Meer heeft de Waermont uit zyn koor my niet gespelt.
Maer gy, ô Vecht, die ’t Y zoo hoog ziet opgestelt,
(545) En zelf d’orakelkerk en waterwichelaeren
Hem kroonen tot een hooft der Nederlandsche baren.
Verheug u, en begroet dien grooten bloetverwant,
Wiens zegen ryklijk toe zal stroomen aen uw strand.
Hy neemt uw staet ter harte, en voor zyn bontgenooten
(550) Is zyne milde hand en schatkist noit gesloten.
    Hier zweeg de Poëters en waterprofetin.
Waer vlugtge, riep het Y, waer vlugtge, ô wichlaerin?
Och! keer die nooden af, die donkere onweêrvlagen;
Of zoo een bloetstorm tot ons onheil op moet dagen,
(555) Zalf onze wonden met de godlijke artzeny.
    Hy riep vergeefs. zy klonk nu neêr, om in den ry
Der vorsten, ’t werk van haer gezandschap te vermonden.
    Gansch Neêrlant heeft hier nae al zuchtende bevonden,
Hoe die gedreigde orkaen van oorlog heeft gewoet;
(560) Toen zy haer vryheit op moest wegen tegen bloet.
[p. 118]
    Die rampen zyn voorby. maer in de dapperheeden,
Door wien dat groot gewelt zoo braef is doorgestreeden,
Heeft d’Ystroom meê zyn deel gelijk in ’s krijgsgevaer.
        De dapperheit van eenen vrybuiter, ’t Hoen genaemt,.
Het staet hem levend voor, hoe een vrybuitenaer,
(565) Gewoon langs zyne kust te plonderen en rooven,
Quam met een handvol volks ter dijkbresse ingestooven,
En nu geen Hoen geleek, maer Engelandsche haen,
Die scherpe spooren durft in ’s vyands spieren slaen.
Hy wacht een leeger af van meer dan hondert paerden,
(570) En werpt zich midden in de blixemende zwaerden;
Treed zoo veel dooden en gevaeren in ’t gezicht,
Als oorlogshelden, op een’ krijgstocht afgericht.
Noch houd hy de kornet begreepen, daerze kleeven
In ’t zuigend veen, en zich te spaê ter vlucht begeeven.
        Wort met den moet van Schanderberg vergeleken.
(575) Zoo stuite Schanderbeg, door Amurath getergt,
En wreeder Mahumet, in ’t woest Albaensch gebergt,
Met weinig oorlogsvolk, de dolle razernyen
Van Schïobargen, met Janissars en Spahijen:
Een leeger, stortende in zyn ryk met meer geweld
(580) En grooter menigte, als de sprinkhaen op het veld
In eenen droogen herfst. hy staet hun in de lenden
Van achtren, keert het spits, d’aenhortende oorlogsbenden,
Door wanhoop aengevoert, en strydende op hun graf,
Van vooren trots op zyn’ bebloeden sabel af.
(585) Hier is geen uitkomst aen. de neêrgehouwe lijken
Beletten hun weêrzyds dien Herkules t’ontwyken.
        Lof van Bossu.
    En gy Bossu, al zagh de zuiderzee uw vloot
Verslagen, zult uw’ lof noch hooren na uw doot.
Ik wensche u op papier te schetsen naer het leven,
(590) Daer gy, lafhartig van uw oorlogsvolk begeven,
De waterleeuwen van Noordholland op uw’ schild
En yzre borst verwacht. wat wort’er bloet gespilt,
Hoe staet gy voor de mast! als waertg’er aen een’ keeten
Gebonden. elk is op den Amirael verbeeten.
[p. 119]
(595) Nu zetten op zyn vlagge al d’oorlogskoggen aen.
Noch houd hy ’t heel de nacht op zyne krijgshulk staen.
De norsse Voerman van den noorder Beerewagen,
Hoe styf van kou, vergat zyn traeg gespan te jaegen,
Om ’t eind der slag te zien van zyn bevrozen as.
(600) De zon verspreide nu haer straelen door het glas
Der Indiaensche zee, op ’t aengezicht der volken,
En schoof de nachtgordyn van ’t vochtig oog der wolken;
Toen d’onversufte helt, geëntert en belet,
Gelijk een boschzwyn, van het jachtgespan bezet,
(605) Vergeefs zich weerde, tot de middagh, aengeronnen,
Den oorlogsman eer zagh gevangen als verwonnen.
Och! hoe veel schooner blonk uw glory uit aen ’t Y,
Zoo gy, geen deelgenoot van Albaes tieranny,
Den Waterlander niet waert in den schld gevaeren
(610) Met handen, klam van bloet der Rotterdammenaeren!
Een wreetheit, die al d’eer verdonkert, boven dryft,
En uwen naem met bloet in ’s lands kronijken schrijft.
Zoo wischt een misdaet uit een’ reex van heldendaeden:
Men etst het ongelijk in koper, en op blaeden
(615) Van eeuwig parkement, en voed het als een wond’
In ’t hart: maer weldaet valt op een onvruchtbren grond,
Die wort als op een blad van water aengeschreven;
En teffens metten stroom in doode zee gedreven.
        d’Ygod de dwingelandye moede.
    Noch was ’t den Ygod niet genoeg der helden moet
(620) Te zien in zyn gebiet; hy zelf wil zynen vloed
Verdadigen, en, nu gedenkende aen de zangen
Der Zeesibil, zyn stad, die noch verstrikt blyft hangen
In ’t Spaensche net, het oog verlichten, om de zy
Te kiezen van Oranje, en leeniger voogdy
(625) Hy walgde van ’t gezicht der raden, galgen, staeken,
En ’t vreesselyk geloei der stervenden in ’t blaeken
En branden. ’t doodsche strand en al de vogelwijk
Verstrekt een moorttoneel, gevult met lijk op lijk,
[p. 120]
De bloetraed brult gelijk een Tyger, die, gewrongen
(630) Door d’yzre tralie, en de ketenen ontsprongen,
Zyn tuchtheer aenschent, vult het huis met roof en moort:
Dan gaet d’onnosle wieg niet vry, hy slaet al voort,
En voed den wreeden dorst en honger met verslinden.
        spreekt den Zuiderzeegod aen, en stelt hem den nood
            des lants voor oogen.
    Hy sprak in ’t worstlen van die donkere onweêrwinden,
(635) Verslaegen in ’t gemoet, den zuiderzeegod aen.
ô Vader, ’t is met u en mynen stroom gedaen.
De kroon van Amsterdam, aen ’t waggelen, zal vallen,
En wy, bedrukt het puin der omgewroete wallen
Aflekken van den grond, en lyden in ons hof
(640) Een’ stooker van ’t noordwest, vast kaatzend’ met het stof
Der hooftstad, ons ten trots. gy ziet aen alle kanten
Het land in oproer, en de maght der eedverwanten
Aen ’t groeien: yder zweert Bourgonjes standert af,
En offert aen Nassau den vrijen veltheerstaf.
(645) Noordholland heeft den toom lang in de nek gesmeeten,
En houd zyn vryheit vast. de Vlissinger, verbeeten
Op bloetplakkaeten en den brandtol, is nu moê
Te zwoegen onder ’t juk. noch wort de vette koe
Van Holland, bloet en vleesch ten jadders uitgemolken.
(650) En zou eens Amsterdam de kruin tot aen de wolken
Opsteeken, gantsch Europe, en Afrikaenschen Moor,
Japonner, en Javaen verstrekken een kantoor,
En zyne wisselbank geduurig aen zien groeien,
Met een gewenscht getijde, in ’t ebben en in ’t vloeien,
(655) Een zilverty, dat stroomt met baren klinkklaer gout:
Dan most het uit den dwang gereddert, eer die stout
Hier zynen zetel vest, terwyl het hart der heeren
En burgren twijffelt aen wat zyde ’t zich wil keeren,
En, als een onrust, door gewicht noch vêer gestuit,
(660) Vast wankelt, noit gerust noch zeker in besluit.
        en geeft hem raed omze af te keeren.
    Gy moet Enkhuizen, en de waterlandsche vlekken
Gebieden, met hun vloet tot op myn’ stroom te trekken,
[p. 121]
De Stad in d’oogen te braveeren om myn ryk.
Die wil ik flux den moed ontvonken, te gelijk
(665) Haer hulpe bieden, en verdrukken; en betoonen,
Dat wy met eigen keur haer vyanden verschoonen,
Op ’t punt, dat alles scheen gevallen in haer hand,
En in een toght vernielt de hoop van Waterland.
Dit wil den bontgenoot den moet in top verheffen,
(670) Den Amsterdammer als een donderkogel treffen,
Te rugge leeren zien, en toonen, dat een god
Zyn vryheit hanthaaft, en de Spaensche hoogmoet knot.
        die daer in bewillight.
    De Zeevorst, op de komst des Ygods afgestegen
Van zyne schulpkoets, toont zich vaerdig en genegen,
(675) En geeft zyn’ schoonzoon ’t woort. (want vader Oceaen
Had zelf hem tot die trou genood en aengeraên.)
        Verhael van de Noordhollandsche vloot,
Hy prest de vlooten op, die over Pampus streeven,
En dicht voor Amsterdam ten anker zich begeeven.
Nu stremt de blaesbalg van ’t Noordoosten, streng en guur,
(680) Al ’t water tot een vloer van ys, een dikke muur
Van marmer, en beklemt de schepen in de schotsen
Van ’t grondys, vast gegroeit als blinde waterrotsen,
Op een geschooven in den ysgang, met gedruis
En hol gemor: elk ziet bestorven naer zyn huis
(685) En kindren om, de doot begrimtze aen wederzyen:
Hier dreigt hun ’t stael den draet des levens af te snyen,
Daer steekt de winter op met hagel, ys en sneeu.
De Kreeft verstijft van kou. de felle Hemelleeu
Is grijs berijpt om ’t hooft. de zon, de koude ontweken,
(690) Vreest herwaerts aen ’t gezicht uit haer karros te steken.
Wat raet? de stad valt uit met vierwerk, brandgeweer
En pektoorts en harpuis, hier is geen uitkomst meer.
        die, in’t ys bezet op het Y, schielijk gesloopt wort,
            en uit het dreigende gevaer behouden.
    Maer d’Ygod zorgt voor u, hy zal het marmer sloopen,
En bonzen met zyn’ arm den breeden ysdam open.
(695) Ik hoor van ondren ’t ys vast bommen, ’k zie van ver
Hoe ’t splyt en dreunt, en staet bezaeit met star op star,
[p. 122]
Of eer een regenboog van starren, met koleuren
En straelen geschakeert. daer is het glas aen ’t scheuren,
En laet door d’open byt den Waterlander uit.
(700) Een springvloed zet hem voort, daer hy op Pampus stuit;
En mits hy ’t dreigement der Hooftstede is ontkomen,
Sluit dadelijk de bres der opgereeten stroomen.
    D’aenzienlijke Raed terwyl, en borgery
In ’t wonderwerk verstomt, beginnen aen d’een zy
Te wankelen. men roept; de hemel is ons tegen;
Maer eermen zulk een heir van zielen kan bewegen,
Dien grooten oversprong te waegen, en van heer
Te wislen, draeit het werk noch jaeren hene en weêr.;
Eer ’t, uit den winkelhaek bewogen onder ’t draelen,
Met open poorten ’t huis van Nassau in durft haelen.
    De scheepsboukunstenaer helpt dus het oorlogsvlot
Eerst aen ’t bewegen, viert weêrzijts het slagbed bot,
Daer ’t nu, aen ’t wiegen door gewelt van dommekrachten,
Vast op zyn rollen schokt: al d’ommestanders wachten
Met smart dit draelen af, tot dat het, lang gesolt,
Geruimelt en geschrangt, met kracht voorover rolt,
En spoelt den mont in ’t Y, en scheurt het water open:
De ronde kimmen en rantsoenen zyn beloopen
Van schuim door zulk een’ slagh oprijzende uit den grond:
Terwyl ’t nu aerdig strookt, en prijst des bouheers vond.
    De vryheit, t’Amsterdam zoo lang een tyd verschoven,
Stak eindelijk dus haer hooft met grooter aenzien boven.
    Gelijk de zonneblom, veslingert op ’t gezicht
Der zonne, moeder van het albezielend licht,
Geduurig op ziet met zyne oogen van beneden,
Haer volgt, van daerze in ’t Oost ten wolken uitgereden,
In ’t root scharlaken praelt, tot daerze met een kroon
Van diamanten en karbonkels, uit haer’ troon
Getreên op d’avontkim, met eene mai van roozen,
De blakende oogen dekt en wangen, die nu bloozen
[p. 123]
Van hitte, en gloeien door het floers der wolken heen.
        De Vryheit is het Palladium van Amsterdam.
    Zoo zet de Vrystad aen het Y, noit afgetreên,
De Vryheit op ’t altaer, ten trots der dwinlandyen,
Die dit * Palladium noch wenschen eens t’ontwijen.
        * Het beeld van Pallas, dat de Trojanen, en naderhant
            de Romeinen*bewaerden, als iets, waer aen door ’t
            nootloot de behoudenis des rijks was gebonden.
Dat Godsbeeld, hier in ’t land, als een verborgen schat,
Ten hemel afgedaelt, een heiligdom, de stad
Zoo dier vertrout, beschermt de macht der Amstelaeren.
Die is het te gering hun eigen grond en baren
Te veiligen, zoo zy niet al den oceaen
Ontsluiten, weigerende in vreemden dienst te staen.
        d’Amsterdammers de zee geschuimt hebbende,
            steeken den bezem op de mast.
    Toen ’t Oosten, ziende allengs de schat van Holland groeien,
Verradelijk bestont haer scheepvaert te besnoeien,
Beslaet in Pomeren en Pruissen, Zont en Belt,
De koorenvloot van ’t Y, en rooftze met gewelt:
Dorst Amsterdam (hoe klein’t zich toonde voor twee eeuwen.)
Zich met meer koggen, dan gantsch Holland met de Zeeuwen
Te samen rukte, in zee begeeven, en het strand
Der roovers plonderen, hun vlotten in den brand
Vernielen, en gekeert met zege, en trots gewroken,
Heeft op het hoog toppet den bezem opgestooken,
Als die de ruime zee, van schuimers lang geplaegt,
Nu zag door haren moet geveiligt en gevaegt.
    ’t Heeft sedert menigmael, eer ’t zulk een’ milde zegen
En rijkdom door de hand des hemels heeft verkregen,
In ’t oorlogsvier de proef en loutring uitgestaen.
Nu dwingt het Barbarye, en Hagars halve maen:
Dan staet de waterleeu, al brullende opgeschoten,
Zyn klaeuwen reis op reis in Londens oorlogsvlooten.
En ’t Y bezwykt met zyn drie kruissen, voor geen maght
Van zoo veel kroonen, in dien storm te veld gebraght.
Ik zwijg, hoe ver het met zyn vlooten door durft dringen,
In andre werrelden den Indiaen bespringen,
[p. 124]
En Tarter en Sinees, en wie, verhit op buit,
Met Oorlogsjonk en Praeu op ’t water rooft en ruit,
Braveeren, en de vlagh voor Holland leeren strijken,
En draeien op den duim d’oostindiaensche rijken.
    Zoo mannelijk een reex van Oologsdaden kroont
Myn’ vloet met eeuwige eer. de koopvaerdye loont
Hem rijkelijk met haer winst. elk schenkt hem hare gaven,
En rust in zynen schoot als een gewenschte haven.
        De trootste lof van den Ystroom is, Amsterdam aen
            zynen vloed te hebben.
    Maer ’t geen oneindlijk meer zyn’ grooten naem trompet,
Is Amsterdam, zoo breet langs zyne kust gezet,
Daer Y en Amstelstroom, geklemt in nauwer bochten,
Met hondert aderen om stryt de Stad bevochten
En laven, met hun versch en vlietend stroomkristal.
        Veneedje trouwt de zee.
Veneedje trouwe vry, om ’t jaer, het zeegeval
Met ’s Hertogs ring, wen hy, op ’t prachtigste uitgestreeken,
Op* ’t feest der Hemelvaert, die werpt in zee, ten teeken
Van ’t eeuwigh echtverbond, met Tethys aengegaen:
Dan steek’ het Wapenhuis Sint Markus oorlogsvaen
Te trotser uit, en mann’ geleien, galeassen
En krijgsfeloeken, om de Turken te verrassen,
En hael’ de zeeslag van Lepante weêr in top.
Wy heffen met meer recht den waterstander op:
Want Amsterdam verbont noit waetren met geschenken.
De Zeegoôn vliegen zelf gewilligh van haer wenken,
En trekken gunstigh met de Stad een zelve lyn.
ô Heerlijk kooppaleis, hoe lust’ hetme in dees schyn,
Verslingert op uw schoonte en keur van ryke gaven,
Met heerelijker trant den zangberg op te draven,
Zoo niet myn zangheldin, nu met een laeger toon
Een waterlucht gedient, ontzagh naer zulk een kroon
Te steeken, die alleen vergunt aen fenixpennen,
Gewoon met vluggen zwier de steilten op te rennen,
My d’oogen met haer’ glans en weêrlicht slegs verblind?
Noch is de knoop zoo nau, die u aen ’t Y verbind,
[p. 125]
Dat ik my niet onthou, al schijnt het buiten reden,
Ook menigmael in uw waranden in te treeden.
Of zou myn stroomgedicht wel aerden naer den stroom,
En luistren op zyn’ trant te minder naer den toom?
    Met welk een recht mag ’t Y op zulk een Hooftstad pratten,
De ware stapel van al ’s werrelts koopmanschatten.
Hoe lustig weid het oog der vreemden, aen zyn’ kant,
In zulk een’ ryken beemd van huizen, hier geplant,
En in den grond zoo diep gewortelt, als hun kroonen
Ten hemel ryzen, en een marmerrots vertoonen.
        Het Y zet wederom het grootste sieraet aen Amsterdam by
            met zulk een bosch van scheepen en vlaggen.
    Geen min sieraet zet weêr de ruime vaert van ’t Y,
Als in vergelding, ’t Hooft der watersteden by:
Het zy men zich vergaepe aen zoo veel lange ryen
Van havenpaelen, die bequame havens snyen
En deelen, elk een plaets vergunnen naer zyn soort,
En even vol rondom met schepen zyn geboort.
De Noordsche handelaer heeft hier zyn plaets verkooren,
Daer, die de wilde kust uitplundert van haer Mooren.
Gins, die noch ruiken naer de geurige Levant.
Hier zietmen laeden, daer weêr lossen, al het strand
En ’t water grimmelt van matroozen, vreemdelingen
En koopliên, die hier uit alle oorden samendringen.
Het zy men schemere op den schoonen regenboog
Der zyde vlaggen, zoo wellustig voor het oog,
Zoo dartel uitgespreit, de goude paeuwevêeren
Niet ongelijk, wanneer de pau aen ’t triomferen
Met opgesteeken borst hoogmoedig prijkt en draeit,
En d’oogen toont, in ’t velt van haren staert gezaeit:
    Of eer komt met een schat van diamanten pronken,
Weêrlichtende in de zon met tintelende vonken,
En duizent kleuren, weêr opgloeiende en vergaan,
En domlende ondereen. hoe vrolijk zaegtge ’t aen,
ô Y stroomgod! hoe trots spanseerden uwe stroomen,
Toen Holland, van den Teems met zege weêr gekomen,
[p. 126]
Uw’ vloed bedekte met een gloeiende paviljoen
Van wimpels, geschakeert tot een triomffestoen,
Verlicht door duizenden van vieren, langs de stangen,
En marssen vast gehecht; terwyl kortouw en slangen
Matroos verquikten met hun dreunende muzyk.
        De menigte van afvaerende en aenkomende reizenaeren.
    Wanneer de zonnekloot, vermoeit zoo lang te prijk
Aen ’s hemels tent te staen, begint in zee te daelen,
En kort den teugel in van d’uitgediende straelen,
Dringt hier een werrelt aen van menschen, die gelaên
Met zak en koopmanschap, en voor hun gelt voldaen,
Vertrekken naer hun huis en vrou, en lieve panden:
Die zien verlegen uit, of noch geen schepen landen,
En waer de beurtmaen toeft. ’t heeft schyn; dat menigmael
De moeder hen vertroost, en met een breet verhael
Van Amsterdam, haer groote en schat en kostlijkheden,
Hun vrees bedriegt, daer zy verstommen op haer reden,
En yder zich de Stad verbeelt naer zyn begrip,
En schildert naer een boot een machtig oorlogsschip.
Een deel doet Vriesland aen, en haer beruchte steden.
Een deel wenscht aen den zoom des Yssels uit te treden.
Een menigte vertrekt met kagen, smak en jagt,
Naer ’t Vlie en Tessel, daer hun d’oorlogsvloot verwacht,
D’uitheemsche, die al dat gewoel ziet op de baren,
Meent Amsterdam is van dien avond leegh gevaeren.
        ’t Vermaek op ’t Y met Iachten.
    Wien ’t liever lust, terwyl de wolken aen de lucht
Hem hope geven van een koelte, dit gerucht
t’Ontvlieden, en voor wind door ’t zilver heen te streeven
Van ’t bruisschend Y, kan zich in sloep of jacht begeeven.
De havens, tot vermaek geschikt en afgedeelt,
Zyn ryk voorzien. indien hem d’eenzaemheit verveelt,
’t Zal hem in zoo veel keur op geene vrienden steeken,
Bereit op zyn verzoek, om mede grond te breeken.
Zyn Rozemont verzelt hen lichtlijk op dien toght.
Wanneer de wind hem dan heeft op het ruim gebroght,
[p. 127]
En ’t jacht naer zynen zin recht door den vloed gaet stryken,
        Vryaedie op den Ystroom.
Hoe zal hy haeren hals by blank yvoor gelijken,
Het hair by goude draên, de kaken by een blad
Van witte lelien, met rozebloet bespat;
De lippen by den daeu van kerssen en moerellen;
De borsten, half ontdekt, en lieffelijk aen ’t zwellen,
By hemelsche appels, waerd van goden afgeplukt.
Wat spelt hy hem een vreugd, dien ’t eindelijk gelukt
Te smelten in haer’ schoot, en op de lieve wangen,
En frissen mond, verrukt van min, te blyven hangen.
Met hoe veel traenen smeekt hy haer het jawoort af.
Zy wankelt naer het schynt, en valt veel minder straf.
d’Ygoden maeken hem welspreekender in ’t minnen.
De schoone Venus zelf ontvonkt haer borst van binnen
Met een geheime vlam. nu ziet ze Rozemont
Verliefder aen, en voed een diepe minnewond.
Och, zeght hy, ziet gy niet de zwarte lucht verdwynen,
En ’t zonnelicht ons weêr met schooner glans beschynen,
En wint die donkre wolk van strengheit, zoo verwoed,
ô Wreede maegt, noch veld in uw versteent gemoed;
Ach, laet een wenschlijk licht van troost en mededoogen,
Eens straaelen op myn ziel uit die aldwingende oogen.
Hoe weinig hebtge, en och! hoe veel weêrom gemeen.
Met dezen stroom, daer wy nu glippen over heen.
Die is eens uitgewoed, hoe fel hy, opgestooven,
De kielen dreigt, en brult en roert de gronden boven,
De tijt strijkt eenmael zyne oploopentheit van ’t hart.
Maer gy blyft even wreet, en groeit in myne smart.
Leer eindlijk van den stroom, myn schoone, leer bedaeren;
Gelijk gy leert, niets van myne zuchten te bewaeren,
Maer in den wind te slaen myn klagt en minnebeê,
Vergeeten eer gy ’t hoort. gy ziet de golven meê
Dus weinig houden ’t spoor, zoo diep hen ingeschreven
Met d’yzre kiel, en weêr ten eersten uitgewreven.
[p. 128]
    Dus weid de minnaer uit. gelukkig zoo een lach
Van zyn godinne, een lonk hem eens gebeuren mach.
        Wintervermaek op het Y met sleden den schaetsen.
    De winter zelf belet den Amsterdammenaeren
Geen vreugd, wanneer het Y, met toegevrozen baren,
De rossen op zyn’ rug laet streeven, zoo gezwint
Als een Tartaersche pijl geschooten voor de wind.
Zy snuiven vier en rook ten neuze uit, onder ’t noopen
Der jeugt, en schynen nu zich zelf voorby te loopen.
De schoone Jufferschap, gedekt met kostlijk bont,
Streelt hen in ’t jaegen met het orgel van haer’ mond.
Men ziet’er andre, met de vleugels aen de voeten,
Voortvliegen als een schim, ’t godinnendom begroeten
Met duizend zwieren; nu laveeren heel in ly
Op d’eene schaets, en voort gezwiert aen d’andre zy,
’t Omwerpen, sneller als een arend op zyn pennen,
En sneller als door ’t sneeu de Samojeeden rennen.
Myn oogen scheemren door dat dryven hene en weêr:
En daer ik hier meê sprak, zie ik nu nergens meer.
Hoor Rome, en hoor Atheen, wie dorst oit stouter liegen,
Als datmen menschen zag met yzre wieken vliegen?
Hier zeggen wy ’t met recht: en gy denkt uit de wys,
Hoe snel het glippen moet, glad yzer op glad ys.
        Bequaemheit van ’t Y, booven andre vloeden, tot een reede voor de schepen.
    De welvaert van de Stad is mede aen ’t Y gebonden.
De minste vlieten zyn bequaem tot ankergronden,
En dikmaels van den stroom en barrening verheert;
Die, loeiende uit den gront, afgrijslijk gaept, en keert
Het zwaere zeegevaert, of stampt het uit zyn naeden.
Hier vintmen rotsen, die, geblint, matroos verraeden,
Daer riffen, banken en zandplaeten steil en breet:
De havenstroomen staen veel open, en gereet
Voor elk, die recht uit zee hun boezem in komt streeven,
En vriend of vyand zich ten anker durft begeeven.
Maer d’Yrivier heeft met die havens niet gemeen.
Zyn ziekbed Pampus zet de kielen door haer veen.
[p. 129]
En slijm gemaklyk door en hindert geene vlooten:
Hy zelf komt eerst in ’t rijk der zuiderzee geschooten
Met zynen waterval, en streeft van daer, door ’t nat
Des zeegods (die hem dit vergunde tot een schat
En Bruitsgaef) mylen verre, en ziet de Vriessche kusten;
Tot dat hy eindlijk blijft in Nereus golven rusten:
Na zulk een langen toght, die niemant kan bestaen
Uit vyandschap, ten zy hy zeker wil vergaen.
        Oorzaek van de diepte en schuuring op den Ystroom.
    Ook houd hem ebbe en vloed geduurig in bewegen
Op haeren tyt, en weet d’onreinheit weg te vegen,
En scheit het slym en veen, eer dat het samen kleeft,
Terwyl het Leidsche Meir een’ snellen doorvloed geeft;
Dat kort getuchtigt met geweld van zwaere sluizen,
En posten, sterker woed en arbeit door te bruizen,
En schuimt, als ’t in zyn plas de woeste golven braekt,
Het grontveen open; dat al d’oever beeft en kraekt.
De Vogelwijk, de schrik der schelmen, recht in d’oogen
Der Stad gelegen, heeft op ’t water meê vermoogen;
Dat hier in naeuwer kreek geschooten en geparst,
Met grooter schuuring weêr in ruime boezem barst.
Dus haelt de ryke stroom, tot heil der stad genegen,
Geduurig vlooten in, en kroontze met zyn’ zegen.
        d’Eufraat en andre stroomen met het Y vergeleken
            vallen te licht.
    Wat watren buigen nu niet willig voor het Y,
En stryken voor de vlag van zyne zeevaerdy?
d’Eufrates, zeker, schoon hy sneller voort komt breeken
Uit Nifas bronspelonk, en schuurt de vruchtbre streeken,
Van ’t ryke Armenie, en, voortrukkende in dien spoet,
’t Geblixemt overschot van ’t oude Babel groet,
En opent zyne kil den moede Karavaenen,
Die, onder het gelei der Turkse standertmaenen,
Na Bagdad trekken, en den Tigris, twyffelt niet
Hem toe te staen den lof van machtiger gebiet.
Want zoo veel leeuwen en gedrochten, als’er huilen
Aen zyn onveilig strand, en brullen uit hun kuilen
[p. 130]
In starrenloozen nacht, zoo menige oorlogsvloot
En scheepsmaght zend het Y rondom den werreltkloot.
d’Araxes, al te trots, om van een brug benepen,
Zyn’ ongestuimen vloed met boghten na te sleepen,
Door naeuwe hoolen en gewelfselen, wanneer
Hy stort in ’t bruischend zout van ’t Kaspiaensche meir,
Ontzegt den Ystroom niet, hoe eng hy wort beslooten
Van paelen, hoe gedwee in zuiderzee gegooten,
Te wyken, en gelijk een’ Koning, onbepaelt
Van rijk en heerschappy, te groeten, daer hy dwaelt
Met vloot op vloot, zoo ver Neptuin, van liefde ontstoken,
Zyn Zuster d’aerde omhelst, die schooner opgeloken,
Om zulk een gunst, met vreugd zyn frisse lippen kust,
Hem vriendelijk d’oogen streelt, en in zyne armen rust:
Gelijkze beide dus gestrengelt, in het blaeken
Van kuissche zucht en min, den werreltkloot volmaeken,
En teikenen de ronde en omtrek van de Sfeer.
De Scytische Arar, en de Heber hoort nu d’eer
Des Ystrooms met meer lust en aendacht, als het speelen
Van Orfeus, wen ’t hem luste een lier of harp te streelen,
Daer een schouburg van geboomten om hem stont,
En zagh den zangheld bly de woorden uit den mond;
Terwyl hy leeu en beer by d’ooren hiel gevangen,
En ’t alles aen den klank van zyne luit bleef hangen.
Hoewel de Faem getuigt, dat hy, uit rou en zucht,
De traenen niet weêrhield, maer vulde zee en lucht
Met zyne klaght, toen ’t hooft des zangers, van Bachanten
En wijnpaepinnen, die ontzint van alle kanten
Toeschoten, in zyn’ vloed geworpen, mette tong.
Nu styf bestorven, noch een klaeglied zong,
En driemael flau, uw’ naem Euridice, liet hooren.
De vlietgod dronk die klaght al schreiend met zyne ooren,
Om ’t onheil van zyn’ vriend te jammerlijk begaen.
Noch kittelt hem de roem, den Ygod toegestaen,
[p. 131]
Gevoeliger, waerom hy traeger wenscht te vlieten,
En d’Arar sneller als voorheen in zee te schieten;
Hy, om zich langer te vergenoegen in die stof,
En deeze, om dat hy groeit en dartelt in zyn’ lof,
Zelfs Acheloüs, schoon zyn hooren is gebroken
Van ’t norsse voorhooft, en ’t schandael noch ongewroken,
Erkent den staet van ’t Y, misschien uit vrees, of weêr
Een sterker Herkules, verdadiger voor d’eer
Van zyn’ geboortestroom, hem, stouter in ’t bespringen,
Den andren hooren met den wortel af mocht wringen.
De heilige Jordaen, zoo dier van God bemint
Voorheen, als nu helaes van ’t ongeloof verblint,
Roem vry, als hy door ’t kruid van Liban af komt stroomen,
Op ’t riekend paviljoen van zyne Cederboomen;
Een Ryn op wyngaerdlof, langs zynen boort geplant;
De slepende Paktool en Taeg op ’t goude zand;
De Betis op den geur van zyne olyvespruiten;
De zilvre Wyssel op zyn graenen, vee en fruiten:
De god des Yvloeds vaert ten hemel, met een woud
Van schepen, kostelijk en konstig opgebout
Aen zynen oever, en ontduikt de zonnestraelen
In een gehemelte van vlaggen, die hier praelen
En kraeken van de zyde, en goutdraet even schoon.
De Wijssel brengt zoo veel gewassen niet ten toon,
De Betis stammen van Olyven, noch de stranden
Van Tagus en Paktool getal van goude zanden,
De Ryn parst minder maght van druiven, de Jordaen
Ziet zoo veel Ceders niet om zyne bronnen staen,
En spieglen in zyn glas; als d’Ygod daeglijkx kielen
Op zyne ruime kolk laveeren ziet, en krielen
En strooken ondereen: en zentze om Cederhout,
Om frisschen vernenwyn, en baren van root gout,
Den witten olie uit de Poelje, vee en kooren,
En wat hem d’Overvloet kan schenken uit haer’ hooren.
[p. 132]
    Wie twijffelt aen myn zang, klim op dit schip om hoog,
Dit oorlogsslot, en laet van ’t steil kampanje ’t oog
Uitstraelen over ’t vlak, van daer de witte duinen
Zich schijnen in de lucht te heffen met hun kruinen:
Of liever daer die streek een zilvre lucht verbeelt,
En al het duin, een wolk, daer ’t zonnevier op speelt.
Tot daer de zuiderzee ’t gezichte schijnt t’ontslippen,
En in het blaeu verschiet gesmolten, weg te glippen.
Wat zietge op ’t vloedtoneel, zoo wyt en breet verdeelt,
Opdondren, dan een bosch van kielen? als een teelt
Van strandgevogeld, dat, gebroet in zomerdagen,
Nu eerst in eene vlucht de toght van strand durf waegen,
En spreit zich dichter dan een regen over ’t zout
Der zee, en blint de zon, als ’t zich geslooten hout,
In eene dichte zwarm, van niemant na te tellen,
Wat ziet men zeilen, wat bezaenen ginder zwellen!
Hoe groot een vloot leght daer met zyne rees gekaeit,
Wat vintmen hier een maght die op hun anker draeit,
En wacht een voordewint om voort in zee te steeken.
        Beschryving van het Hok: een haven rondom met
            paelwerk beslooten, daer de Oorlogsschepen in leggen.
    Maer ziet gy verder nae de zuiderzeesche streeken,
By ’t heerlijk Magazyn, die haven afgesneên
Met paalwerk? zietze niet als met ontsach. wy treên
Hier monsters op den nek en vreeslijke oorlogsdraeken;
Die uit hun mond de doot en vier, en donder braeken:
Wanneer de vryheit, dier bevoolen aen hun wacht,
En ’t recht des Oceaens gekrenkt wort en verkracht.
Hier leggen aen de band * Griffoenen, Tigerdieren,
        * Griffoenen, Leeuwen, Tigers, Bergen, etc. zyn namen van scheepen.
En felle Leeuwen, elk verdeelt in hun bannieren.
Daer praelt de goude Leeu manhaftig in ’t kasteel
Van ’t zwaere zeegevaerte, en gaept met open keel
Nae ’t vyandlijke bloet. gins drijft hy in de baren,
Of sleept een’ bloetstreep langs zyn’ wreeden muil en haeren,
[p. 133]
Streek d’oorlogsgod hun eens deze yzre ketens af,
En bonsde ’t gruwzaem Hok weêr open met zyn’ staf:
Gy zoud den Olifant afgrijslijk hooren schreeuwen,
En een vermengt gebrul van Wateroorlogsleeuwen
En Luipaerts, vliegende en onzweevende op den vloed.
De Steden dansten zelf op ’t water, lucht van voet.
De Harder dreigden met hun yzren stok de wolven.
De Staertstar sleepte een’ strael van zwavel langs de golven:
Zy speelde met haer roede een’ fellen stroom op zee,
En blixemde ’t gewelt des vyands van de ree.
Men zou de Bergen hier al brandende zien zweeven:
Ja, bergen, die van hout en yzer samenkleven,
Geen Etna wyken, noch den gloeiende Vezeef,
Wanneer hy donderde, en zyn’ vlam ten hemel dreef
In eene vierorkaen, die, barstende aengewassen,
Leide al het Paradys van ’t vet Kampanje in assen.
De Spiegel zette weer aen ’t Kormantynsche strand,
Op a Archimedes spoor, de schepen in den brant.
        a Archimedes wist de straelen van de zon met zulk een kracht te doen
            afstuiten van groote spiegelglazen, datze de vyandelijke scheepen
            van den Roomschen hooftman Marcel in den brant staeken.
b Oudshooren, tot behoud van stad en land gebooren,
        b Een Oologsschip, nae den Heere Burgermeester Oudshooren genaemt.
Brak ’s vyands heirspits in met zyn’ metaele hooren,
En trof hem op den borst, tot dat hy afgewoet,
De zee bezmette, en hem vergulde met zyn bloet.
De Mauritaensche leeu, de snelle tigerdieren,
Die op Kaukaes en zyn besneeude klippen zwieren,
En wreede draeken in het Lybiaensch gewest,
Verdaedigen alleen met eenen mond hun nest.
Maer schoon een Hydra weêr ten poel quam uitgestreken
Met zeven koppen, elk gespits om zich te wreeken,
En braekte Cerberus uit zyn drie muilen weêr
Een gansche zee van vier, zyn hoogmoet lagh ter neer;
[p. 134]
Hy blafte, doot van schrik, de poort des afgronds open,
En zagh al ’t ongediert verbaest het veld verloopen,
Als onze Zeeleeu, môe zyn’ doodelijken wrok
Te kroppen, dreigde met den klaeu, en stak een klok
Al t’evens op uit meêr dan hondert kopre monden;
De Zeedraek antwoorde, en de dolle waterhonden
Uit zoo veel monden meê naeblaften met een barst;
Dat aerde en hemel schokte, en Nereus zelf, geparst
In enger kiel, ontdook de vlamme en donderklooten,
Ten kopren oven van hun keelen uitgeschooten.
Hier onder moght de Roos verschynen, op haer’ steel
Zoo preuts en heerlijk opgelooken, maer geheel
Omzet met doornen van metael, niet aen te raeken
Als met ontzach van schroom, waer voor de Ridders waeken;
Gelijkze meê de Maegt beschermen, en een ry
Van Landen, die men zou spanseeren zien langs ’t Y.
Maer veiliger is ’t hen niet in den slaep te stooren.
Zy zyn oploopende en verslinden in hun’ tooren.
En niemant, hoe gehart, viel in hun ongenaê.
Als tot zyn ongeluk en onherhaelbre schaê.
    Hoe nader myn gedicht aen ’t einde schijnt te spoeien,
Hoe minder in myn’ trant en rijkdom kan besnoeien.
Gy stroomt den dichter, die zich kittelt in uw’ lof,
Geduurig ryker toe met eenen vloed van stof;
ô Stroomgod, daer gy op uwe schulpkarros gereden,
Uwe enge boorden ziet gezegent met twee steden,
Aen uwe zuiderzy, en, daerge in ’t noorden streeft,
Een kroon van Dorpen, die als gy, geen weêrgae heeft.
Het scheeprijk Nieuwendam, de Schellingwousche velden,
Buiksloot en Durgerdam, voorzien van waterhelden:
En geeft uw plas den lof, waer opze billijk praelt,
Dat zy Zuidholland van West-Vriesland deelt en paelt.
Niet anders schijnt de zon veel grooter in onze oogen,
Wanneerze, ’t aengezicht reets van een wolk betoogen,
[p. 135]
Haer daghvaert heeft volend, en zinkt met weitser zwier,
En gloeiende om het hooft met breeder glans en vier,
In ’t koelbad van de zee. noch moet ik voor u spreeken,
Al wenscht myn zangheldin de dichtsnaer af te breeken.
        Oorzaek van ’t overvloeien des Ystrooms.
’k Wil uw groothartigheit en eedlen moet, te blind
Van ’t onverstant misduit, tot eigenbaet gezint,
Verdadigen. men zegt; dat gy uit bittren tooren,
Zomwijl de golven prest met uwen onweêrhooren,
En drijftze, daer geen sluis hun woesten oploop stuit,
Ter Hooftstede in, met een aenschennende stormgeluit,
Verdrinkt de kelders, parst de pakhuisdeuren open,
En komt tot voor de Waeg en ’t heilig Raedhuis stroopen;
Om dat de Stad, zoo rijk van uwe gunst bestraelt,
Niet met uw wapen, maer den naem des Amstels praelt.
Als ofge, dronken van de zoete nektartoogen,
Nu dubble zonnen zaegt met uw benevelde oogen,
En raezend van den wyn, zoud plondren on een’ toght,
Het voordeel zoo bezorgt de koopstad toegebroght,
En op uw’ eigen rug tot aen de wal gedraegen.
Neen! dat ’s uw grootsche ziel misverwen en belaegen.
Gy deelt de weldaen uit, en wacht op lof noch loon:
Dat ’s goddelijk, dat voegt uw koninklijke kroon.
’t Is u genoeg de Stad te zeegnen met uw baren,
Dat vlecht een eeuwig loof om uwe grijze haeren.
En valt eens Amsterdam, (’t val noit) want niets met recht
Zich d’eeuwigheit belooft, hoe trots Kartage leght
Gedolven onder zee, en Rome, in top gewassen,
Als ’s aerdrijks monarchin, begraven in haer asschen,
Door ’t woeden van den tyt; noch blijft uw deugd in stant,
Die lacht de jaeren uit en waternood en brand.
Maer was alleen uw naem aen Amsterdam gebonden,
In zach met haer uw faen van ’t zelve vier verslonden.
Maer ’t schijntme toe, en ook bevestigt het gerucht
Myn gissing, dat uw plas verbaest te rugge vlucht,
[p. 136]
Als een noordwesterstorm komt op zyn vlerken gieren,
Zet al de kust in brant, en dooft des hemels vieren:
Zy vlucht, uit hoogen noot gedwongen en geparst,
Wanneer die stoker in den mond van Tessel barst,
En steekt d’alarmtrompet. dan rukken Nereus baren
By een, en in den schoot der zuiderzee gevaeren,
Vervullen schielyk met een springvloet zyne kolk;
Die overstortende, als een zwangre zomerwolk,
Den Ystroom dwingt voor dat gedrang te rug te wyken,
Te springen over ’t perk van burgwal, boort en dijken,
En in een ruimer kiel te schuilen, tot de zee
Den aftocht blaest, en sleept het doolend water mee.
Men ziet uw stroomnat zelf schoorvoetende verdwalen,
Als ’t wort geparst zoo wyt te springen uit zyn paelen,
d’Ondankbre laster byte op hare tong voortaen,
En tuig, dat d’Ygod naer geen titel heeft gestaen.
        Edam wiert eertijts Ydam genaemt.
Het zuivelrijk Edam bevestigt, ’t geen wy zongen;
Dat, door het dier verzoek des ryken vloeds, gedwongen,
Den naem van Ydam heeft verwisselt in Edam.
        Het Y geeft een sterkte aen de Stad;
    Maer wierd de Hooftstad eens gedreigt met vier en vlam,
En in een krygsverraet van vyand overvallen,
Dan zoudge zelf het Y zien blank staen voor de wallen,
Tot heil der Stad, door zyne oplopentheid gered:
Men zag hem over beer en schutsluis voortgezet,
En boven zoom en dyk van ’t platte land gewassen,
Het aerzelende heir vervolgen met zyn plassen,
En schempen op den rug de vluchtelingen nae.
Dus gaf zyn inbreuk nut, al wiert hem die tot schaê
Verweeten, van ondankbre en hatelijke tongen,
Die liever zagen ’t land van tieranny gedwongen,
En d’onderdrukte Stad verdronken in het bloet,
Als eigen krost en wei te wed gaen in den vloed.
        Die wort geëert van al de nabuur Steden.
    Gy moogt ô Amsterdam op uwen Hooftstroom boogen,
Zoo ver uw zeilen, al de winden onder d’oogen
[p. 137]
Laveeren, en van moet gezwollen op dien naem,
Vermoeien met zyn’ lof den hooren van de faam.
Het zet u glory by, en schat, vermaeklijkheden
En sterkte, en wijd u in tot koningin der Steden,
En met den Aemstelstroom (die nu zyn broeder groet
Uit liefde, en valt om hem u williger te voet)
Zich spreiende op uw’ grond met onbekrompe toonen,
Boud uw verheven troon op ’t harte van twee stroomen.
Daer al de naebuursteên, die d’edle Maesstroom schaeft,
En in wiens oog de Ryn zich onder ’t zand begraeft,
Die ’t zuiderzeenat zien bevloert van uwe kielen,
En daer de Vechtstroom rolt met zilvre waterwielen,
En die de Merwe, Lek, en Yssel deelt en kust,
U eeren, en bezien uw heerlijkheit met lust.
        Het Y en de stad hebben hun welvaert en rijkdom,
            alleen de goede Regering dank te weeten.
    Gy Vaders, die ten top van Staetbewint geheven
In Gijsbrechts waterstad, zoo ver de kielen streven.
Een lieffelijken geur van uw rechtvaerdigheit,
En onbesproken zorg en trou, door ’t aertrijk spreit;
Voor wie zich d’Ygod buigt, en luistert nae uw reden,
Gelijk hy zelf wort op zyn zetel aengebeden,
Van andre vlieten, om zyn deugden en gezagh:
Gy stelt alleen zyn’ naem zo heerlijjk in den dagh.
Hy schept zyn’ glans uit u: de koningin der vieren,
Die ’s nachts om ’s hemelskloot en starreriemen zwieren,
Heeft dus haer’ gloed tot een schenkaedje van de zon,
Die bintze aen haeren wen, als aller lichten bron.
Had uw beleit, en zy, die moedig voortgetreeden,
Uw loflijke ampten meê ten dienst van ’t land bekleeden,
In hunnen tijt, (terwijl hun zielen van om hoog
Uw vlijt begunstigen met een vervroolijkt oog)
Niet opgewaekt, den vloed geschuurt, verdeelt met paelen
En havens, en een ry van gadelooze Waelen,
En ’t nat in naeuwer wed gedreven, om den toom
Te vieren, aen den bouw der Hooftstede op den stroom;
[p. 138]
Dan klonk den naem van ’t Y, in ’t ongestuimig woeden
Van vlot noch schip bezocht, niet verder als zyn vloeden;
En zyne krans van riet, was noit door Nereus hand
Verwisselt in een kroon van gout, met diamant
En paarlen ingeleit: gelykze noch haer straelen
Verspreit op kruissen, die in ’t goude schiltveld praelen,
Aen zyn vermaerde plas en Amsterdam gemeen.
Dus houd hy zynen lof van uw verstand te leen.
    Op dien doorluchten naem schijnt my het Y, ten teeken
Van zyne eerbiedigheit, benede ’t peil geweeken,
Met nederiger zwier te ruisschen langs het strand.
        Besluit van dit werk.
    Gelijk myn zanggodin, hier einlijk meê gelant,
Geen machtiger gestarnt kan met haer’ graedboog schieten,
Als ’t geen de heirbaen wijst door alle zeen en vlieten,
En kemt de golven glat, en streelt het woedend meer.
Dies werptze, in schaduw van dien glans, het anker neêr.
UIT.

[p. 139]

BLAD-WYSER

Van

DEN YSTROOM.

HET EERSTE BOEK.

<
Inleidinge en voornemen des dichters.1
Stoffe van dit werk. 
Aenroeping. 
d’Ykant wort eerst beschreven.2
’t Blaeuhooft. 
De Zandhoek. 
’t Realen Eiland. 
Bikkers Eiland. 
Aenspraek aen ’t Y. 
Beschryving van de Houttuin. 
De nieuwe Vischmarkt.4
De Haringpakkers tooren.5
Pleeg de Kruistooren te heeten. 
De Haringpakkery.6
De nieuwe brug, het gewoel en nieuwigheden op de zelve. 
Verhael van Kandië.9
Hoe vreemt een der oude visschers opzien,10
En wat hy oordeelen zou van zulk een menigte van scheepen. 
De Faem woont op de Nieuwe brug.11
Geschil tusschen den Y en Amstelgod. 
Hun oorlog en krijgsrusting.12
Wert door Naptuin gestuit. 
De Schreiershoek en tooren.13
Waar van die naem zyn oorsprong heeft. 
Het Nieuw Eiland, zo schielijk volboud als Theben. 
Door het speelen van Amfion.*14
Eerbiedigheit van ’t water voor den Admirael de Ruiter. 
’t Westindisch huis.16
Heeft een’ eeuwigen naem verdient. 
De Nieuwe graft.17
Het werkhuis, gemeenlijk het willige Rasphuis genaemt. 
Kattenburg.18
Wort (gelijk men voorgeeft) genaemt na de Katten. 
Het Magazyn. 
Het dak is bedekt met water, om in nood van brant dat te laten afschieten.21
In de gevels zyn watergoden gehouwen. 
Het Nieu Magazyn.22
De Scheepstimmerwerf. 
Het bouwen van scheepen.23
De Smits.25
De Scheepstuin en ’t gewoel in de zelve. 
Het Magazyn van d’Oostindische Maetschappy,26
Overwint het Oostershuis tot Antwerpen, dat zyne vensters met de dagen van het jaer bepaelt. 
De Indiaensche stroomgoden zyn hier over verwondert,27
En de baren van het Y. 
Die van de Zuiderzeegod begraeut worden over hun traegheit. 
De magt en rykdom van Amsterdam hier uit af te meeten.28
De Lijnbaenen. 
De Lyndraeiers gelijken de huichelaers.29
Die worden hier beschreven. 
De muur van Amsterdam.30
De stad magh zich op haeren muer beter, als Sina op haeren ringmuur verlaeten.31
[p. 140]

HET TWEEDE BOEK.
DE dichter begeeft zich op ’t Y.33
Aenspraek aan den Koning der winden. 
Droefheid van den Ystroomgod over het verdrinken van de Boheemschen Erfprins in zyn’ vloet.34
Troost voor den zeeman en verdediging der zeevaert. 
Oorspronk der zelve.36
Wiert eertijts uit behoefticheit gebruikt, nu uit weelde, en om schatten te vergaderen.
Reize nae Nova Zembla van Heemskerk. 
’t Gekrioel en leeven op het Y.37
Vaert naer ’t Oosten, en Sina.38
Vaert nae Amerika, en de Goudkust:39
Vergeefs van de natuur met zoo wijd een zee van Europa afgescheiden.
De geest van den Mexikaenschen Keizer Atabaliba waert daer noch.40
Hy spreekt onze matroozen aen, 
En wort getroost door de nederlaeg der Spaenschen.42
Schatten der Oostindische Maetschappy in Indien.44
De Kormandelsche kust geeft Suiker en elpenbeen. 
De Malabaersche de zwarte, witte en lange Peper.45
Kochin geeft Gember en Paerlen 
Bisnager en Indostan, 
Katoenen. 
Bengale zyde, Diamanten, en ander kostelijk gesteente, ook Salpeter. 
Borneo geeft Kamfer, en Agarikus. 
Sumatre den Benzoïn; Pradayshout, Bezöar.48
en Tamarinden.49
De dichter spreekt van Galiga, Kanneel, Kassie, Myrabolaenen, 
En Sandelhout. 
Oorzaek waer door het is root geworden. 
De Saters vermommen hier mede hun aengezichten.50
d’Uitheemsche kruideryen krijgen haer waerdy uit onze weelde. 
De Indiaensche handel verspreit* zich.51
Van Japan, tot het Roode meer, en in Persien.52
De Oorlogh tegen den grooten Makasser. 
Te rug reize naer het Y, 
Langs verscheide kusten.53*
Beschryving van de Zandzee, en ’t gebergte van Atlas. 
De dichter ziet Algiers, 
En Kandien.55
Komt weder op het Y,56
En in het Jaght. 
Ziet de menigte van schepen, en daer onder de Guineesvaerders.57
Die nae de Levant zeilen, en 
De Groenlandsvaerders. 
Waerschijnlijkheid waerom Venus uit zee geboren is. 
Beschryving van den brandenden berg Hekla op Yslant. 
De Houtvloot komt op ’t Y aenzeilen.59
d’Oostzee, eertijts de geessel van Europe60
En inzonderheit van Italien,61
Voorziet ons nu gewilligh met koopmanschappen. 
Zweden zend koper en honig. 
Deenmarken ossen. 
Pruissen kooren en barnsteen.62
Gebruik van de zelve. 
Beschryving van een geambert lijk door den Heer Kerkring.63
Poolen geeft overvloet van graenen;
Die echter wijken voor de Zuibevelandsche in Zeeland.64
De Spaensvaerders brengen Citroenen en Oranjen meede, ook rozynen.65
[p. 141]
Uit Vrankrijk haelen onze vloot Wijn, zout, en Kastanjen,66
Gelijk ook de Fransche wulpsheit. 
Engelant geeft mee zijn waeren. 
Besluit van dit boek.67

HET DERDE BOEK.

De dichter vertelt wat hem in zee bejengende,69
Komt in het Hof des Ygods,70
Ziet de Joffers en leert hare naemen. 
Aenspraek aen de begunstigers van dit werk.71
Beschryving van het hof des Ystroomgods.71
Nijd der watergoden over de kostelijkheit van ’t gebouw.72
’t Paleis is doorgaens versiert met beeltwerk en Schilderyen van Scile etc. 
Gelijkenis van een vlugtend hart.73
Al het hofgezin vertrekt naer het paleis des Zeemonarchs. 
Gelijkenis van een vlucht doffers. 
De dichter vertrekt mede om te zien de gulde bruiloft van Peleus en Thetys. 
Beschryving van het Zeehof. 74
Ovidius, door Proteus misleit, beschrijft het huwlijk van Thetys anders als wys. 
De dichter verhaelt den oorsprong der Gulde Bruiloft. 75
Gelijkenis van de Lentezon. 
Thetys wort geschieden van Triton haeren gemael, en aen Peleus gehuwlijkt;77
Welken echt zy jaerlyks met een Gulde bruiloft viert. 
De watergoden verschynen ter feeste,71
en voor eerst de Tyber,71
d’Aron, Eridaen of Po.78
d’Indus,79
de Ganges80
de Nijl,81
Gelijkenis van den onweêrwekkenden Triton, 
Gelijkenis van den donder, 
De Donau en Rijn, de Seine, de Teems, d’Iber en meer andere.82
Eindelijk komt ook Thetys ter bruiloftsaele ingetreden, en wordt van Peleus ondersteunt.83
Gelijkenis van den blozenden dageraet. 
D’Ygod wort boven andere Stroomgoden aen tafel geschikt, waerover die hem benyden. 
De Tritons, Najaeden en d’andere Zeevorstinnen, vermaeken de Feestgenoden met gezangen en danssen. 
De Hofpoeet Proteus, om het Bruiloftdicht gebeden, 84
Heeft het ten verzoeke derogden. 85
Inhoud van ’t zelve. 
De wrok tegen den Ygod begint uit de barsten. 86
Gelijkenis van een zwangere wolk. 
De Seine vaert heftigh uit, en schelt hem voor onedel, roemt op zijn eigen geslacht en grootheit, en verkleint den Ystroom. 87
De God des Ystrooms opstaende om zich te verantwoorden, wort belet. 
De Seine vaert voort, en zegt dat hy al zijn maght de Zuiderzee heeft dank te weten. 
Gelijkenis van het vier. 
Hy stelt zich verre boven het Y,88
En spot met de kleinheit van zijnen naem. 
De hooftoorzaek van ’t krakkeel tusschen de Seine en Ygod. 
Gelijkenis van twee rotsen.89
De Ygod verdadigt zich, 
verschoont by Thetys deze ontijdige verantwoording, en stelt zijne maght in top, zelfs uit achting van de Seine. 
Hij toont dat hy in adel en afkoomst niet hoeft te zwichten,90
en altijt van de stroomgoden voor een Vorst erkent is geworden. 
Ook bewijst hy dat de grootheit en maght alleen bestaet in vergenoegen.91
Gelijkenis van eenen vloet. 
Gelijkenis van Stieren door den Wolf belaegt.92
Hy zegt hem niet te zullen wijken zoo ’t op een daedelijkheit quam, 
en gelooft dat hy in die gelegentheit zelf niet zonder vreeze zoude zijn.93
Zijn naam is de Y van Pitagoras. 
De Seine valt hier op den Iber aen.94
De Iber antwoort de Seine, en dreigt hem met het vermogen van het Y.95
De Seine, vaert weder uit. 
De Iber antwoort.96
De Seine sceurt den Iber een slip van den mantel. 
Verbaestheit der goden.97
Gelijkenis van den Koning der biën 
Neptuin stilt den oproer,98
En spreekt tot voordeel van den Ygod: toont dat het stroomendom in hem is gehouden,99
En gebiet elk wederom aen te zitten. 
[p. 389]
HET VIERDE BOEK.
De Dichter bespiegelt uit Waterlant de Amsterdamsche hooftgebouwen.101
Gelijkenis van de dennen.102
Beschryving van Sardam, 
De Zaen, en de bleekeryen van Oost en Westzaenen.103
Aenspraek aan de Zaen. 
Verschooning over deze uitweiding.104
Beschryving van den Ystroom. 
De Ystroomgod wort van het Sparen begroet,106
en herdenkt de dapperheit der Haerlemmeren voor Damiaten. 
Gelijkenis van Hippolite 
Haerlem is vermaert door de vinding der Drukkonst. 
de lof der zelve. 
door de Heer Blaeuwen in top gevoert.107
Het Y ziet ook het Huis ter Hart en de Waterlantsche dorpen, 
en aen den zuiderzeekant Edam en hooren; 
Ook het Huis te Muiden, vermaert door Graef Floris, en den Drost P.H. Hooft:108
tegenwoordig door den Drost Vlooswijk. 
Gelijkenis van Filomeel. 
Gelijkenis van een Zwaan. 
Verschyning van een Meermin by ’t huis te Muiden.109
Gelijkenis van Kerkkoraelen.110
Gezang van de Meermin; 
Zij spelt den Ystroom een’ eeuwigen lof. 
Gelijkenis van de Maen. 
Gelijkenis van ’t rivierendom.111
Amsterdam strekt een wijk voor onderdrukten en vreemdelingen: 
breit haer Paelen uit door de scheepvaert, 
licht den gewetendwang den voet,112
hard het uit ter zee tegen Spanje, Portugael en Engelant.113
Beschryving van een zeeslagh, en den oorlog in de Zont.114
Wat de Stad moet uitstaen te lande.115
’T Lant, als een Andromede gebonden, 
wordt door de Staeten en Prinsen van Oranje gereddert.116
Wreetheit van den Hartogh van Alba. 
Gelijkenis van een winterbeer.117
Einde van het gezangh. 
De dapperheit van een’ Vrybuiter ’t Hoen.118
Gelijkenis van Schanderbeg. 
Lof van Bossu en laster. 
Gelijkenis van een boschzwijn.119
Gelijkenis van een Tiger.120
D’Ygod stelt den Zuiderzeegod ’s lants noot voor oogen. 
Gelijkenis van een scheepsbouwkonstenaer.122
Gelijkenis van de zonneblom. 
De vryheit is het Palladium van Amsterdam.123
D’Amsterdammers steken den bezem op den mast. 
Veneedje trout de zee.124
’T Y en Amsterdam, versieren elkandre.125
Menighte van afvaerende en aenkomende reizeren.126
’T Vermaek op het Y met Jaghten. 
Vryaedje op den Ystroom.127
Wintervermaek op het Y, met sleeden en schaetsen.128
Gelijkenis van een Tartaersche pijl. 
Bequaeme reede voor de schepen op het Y. 
Waer de schuuring en diepte van daen komt.129
Verscheide stroomen, met het Y vergeleken, vallen te light. 
Gelijkenis van strantgevogelte.132
Beschryving van het Hok, daer de oorlogschepen in leggen. 
Gelijkenis van de zon.134
Oorzaek van ’t overvloeien des Ystrooms.135
Edam wiert eertijt Ydam genaemt.136
Het Y geeft een sterkte aen de Stad. 
Al de nabuursteden eeren Amsterdam.137
Het Y, en Amsterdam hebben alleen hun welvaert de goede Regeringe te danken. 
Gelijkenis van de maen. 
Besluit van dit werk.138
Continue
[fol. π1r]

GEDICHTEN,

VAN

J. ANTONIDES,

vander GOES.

TWEEDE DEEL.

[fol. π1v: blanco]

[p. 1]

ZEETRIOMF

der

VENETIANEN over de TURKEN.

Barbaricis Dites spoliis.

  DOorluchte waterkoningin
        Venetië, die uw galeien,
            Tot roem en eer eeu uit eeu in,
        Haer vlugge wieken uit laet spreien
            (5) Zoo ver de trotsche legermaen
        Der wijtuitstrekkende Ottomannen
            De kruiszon komt in ’t licht te staen;
        Daer zy de vierschaer vast om spannen!
            Hoe lust het my uw leeuwsbanier
        (10) Door ’t Middelantsche zoch te volgen!
            Te zien hoe Hokkinkoert vol vier,
        En op die waterslang verbolgen,
            Den Sabel om het hooft laet gaen.
        Terwijl sint Markus leeuw, gedreven
            (15) Daer haer bebloede manen staen,
        Den Helt komt kracht en moet te geven.
            Nu wenscht hy met een leeuwenkracht
        En leeuwenhart, gesterkt van boven,
            Als in Gomorraes andre nacht,
        (20) Dien trotschen hoogmoet uit te dooven.
            Nu wenscht hy op de Turxsche zee,
        Gelijk een Perseus aengevlogen,
            ’s Lants onderdrukte Andromade
        Haer vochte tranen op te drogen.
[p. 2]
            (25) De Grootvorst van Byzants, zach uit
        Zijn hoog Serrail en marmre vesten,
            De Kristnen, gapende na buit,
        Elkaar bestooken in haar nesten.
            Hy hoorde Hollants waterleeuw,
        (30) Hoe sterk beschut van Bontgenooten;
            De Vries en onverwonne Zeeuw,
        Geprangt van Karels oorlogsvlooten
            Den Teems braveren op zijn kil.
        Hy zach de Zeine aen eed verbonden,
            (35) Zich mengen in dit staetgeschil,
        En vloeken Stuarts dolle honden.
            Ook wist hy hoe zich Deenmark rept,
        Om ’t bloedig zwaert op zy te binden.
            Hoe Zweden naulijkx adem schept,
        (40) In zoo veel oorlogsonweerwinden.
            Hoe Spanjen op zijn koning treurt,
        En vreest de roe der Portugezen:
            Hoe Polen, deerelijk gescheurt,
        Licht Lubomirskys proi zal wezen.
            (45) Hoe ’t fier Germanje werkt, om dra
        Een Oceaen van bloet te drinken,
            Gelijk weleer toen Attila
        Zijn degens aen haer Rijn de blinken.
            Dit zach hy van zijn hoftrans aen,
        (50) En vleide zich met dees gedachten:
            Nu is het tijt mijn klaeu te slaen
        In merg en bloet der Kristenmachten.
            Nu is het tijt mijn oorlogspaert
        Te hooren briesschen onder Weenen,
            (55) Te rukken met het bloedig zwaert
        Door rotzen en gebergten henen.
            De Wetvoogt Mahomet bestrael
        Terwijl, mijn moedige oorlogstochten,
[p. 3]
            En geef my met het heilig stael
        (60) Te wreken aen die kruisgedrochten.
            ’t Gaet wel. zy zitten reets verwoet
        Met hongerige muil en tanden,
            Gezwollen van ’t gezwolgen bloet,
        Elkaer in huit en ingewanden.
            (65) Veneetje alleen staet even trots
        Op ’t hart der weelderige stroomen,
            Te loeren van haer hooge rots,
        Om, als ’t haer lust my op te komen;
            Maer wacht: nu zal ik uit mijn troon
        (70) Die valsche Krokodil verrassen,
            Op dat zy weer geen stevenkroon
        Ga strijken met haer galeassen.
            Zoo sprak hy, en verdagvaert voort
        Spahyën, en Janissarbenden,
            (75) En Sciöbarges, om de moort
        En krijg, haer op den hals te schenden.
            Flux rukt hy al zijn magt by een,
        Gepropt met Tarters en Sirieren
            En Grieken, om nu plat te treên
        (80) ’t Verdeelde heir der kruisbannieren.
            Zoo dekt by ’t Adriatisch zout,
        Vast brullende onder ’t henevaren,
            Met roofgaleien, zwaer van hout,
        Als hooge rotzen in de baren!
            (85) En tart Venedig, dat al lang
        Die zeeorkaen op zee zach klimmen;
            Maer reets gewent in ’t zeegedrang,
        Dien waterbeer te hooren grimmen,
            Gereet stont om den dwingelant
        (90) Vrymoedig op den huit te vallen;
            Te schuimen van de kristenstrant
        Tot onder Konstantinus wallen.
[p. 4]
            Daer staet al ’t pekelvelt in brant,
        En weerlicht met zijn watervlieten!
            (95) De Bosfor schuilt zijn hooft in ’t zant,
        Verschrikt voor het vervaerlijk schieten.
            Venedig beur voortaen haer borst
        Met grooter luister uit de stroomen,
            En toom dien Aziaenschen vorst,
        (100) Wanneer hy holt met ruime toomen.
            Vaer voort, doorluchte zeeheldin
        Veneetie, laet uw galeassen,
            Tot roem en eer, eeu uit eeu in,
        De Turxsche heerschappy verrassen.
1666.


Op den

OORLOG met ENGELANT.

IS ’t bloethol van den Teems met brein noch bloet te stoppen?
    Of moet de Fransche vlag, in onze vloot geplant,
    Noch eerst haer kruin doen zien aen ’t wrokkend krijtestrant;
Of Londens Dwingelant op zijne mont doen kloppen?
(5) Brittanje was belust haer hollen balg te proppen
    Met Neerlants schat, of met het heele Nederlant:
    Dus schreeuwt zy, heet op roof, de Leeuw legt aen den bant.
Hy slaept gerust. ’t is tijt hem nu van kant te schoppen.
    (Met list of oorlogsdeugt te winnen, scheelt niet meer.)
    (10) ’t Is tijt (zijn klaeuwen zijn noch stomp van ’t Zweets geweer)
Het ondier in zijn nest te worgen, of te branden.
    De Leeuw, te lang getergt, was al dit snoeven moe:
    Hervatte d’ oude kracht, en beet ten laetsten toe;
Dat Londen nimmermeer zal twijflen aen zijn tanden.
[p. 5]
    (15) Maer ach! de Teems legt ons niet fel genoeg en sart:
Al dekt hy d’ oceaen met hondert zware kielen,
Gereet om ’t al met loot en zwavel te vernielen,
    Men driest Westfalen ook in ’t harnas, tot onz’ smart.
    Dat volgt de stormhoet van haer Bisschop Beerenhart,
(20) Ten kost van Stuarts beurs, en opgepreste zielen.
    Zoo volgt hy ’t Vriesche heir stoutmoedig op de hielen!
    Maer blijft in het moeras van Groeningen benart.
Ziet toe. een Leeuw is licht te tergen, niet te sussen.
    ’t Is ’t zelve dier dat zich in Spanjens onweêr queet,
    (25) En moedig door de huit van ’t kopre Zweden beet,
Al wiert haer wapenkroon gestijft van Pool en Russen.
    God brantmerke eenmael die schoffeerders in de kaek!
    En schaffe ons zijne vree na ’t geeslen van zijn wraek.

                                                          Pax una Triumphis
Innumeris potior                 
1666.


Aen den

HOLLANDSCHEN LEEUW.

Belli ferratos rupit Satûrnia postes.

ZOo wort de tempeldeur van Janus opgebroken!
Terwijl de Britten, om het oorlogsvuur te stoken,
Hun havixklauwen in de vrye Zeevaert slaen,
En achten d’ algemene een’ eigen Oceaen,
(5) Om d’overfiere Leeuw zijn moed te doen ontzinken,
’s Lands Hulk in splinteren te morslen, en verdrinken,
En ’t bontgenootschap van haer steden, sterk bemant,
Met kracht van een gerukt, te zetten na haer hand.
En alz’ in d’ope tuin haer Scepter mogten zwajen,
(10) Hoe smaadlik zou de Brit zijn Buuren overkrajen!
[p. 6]
En sleepten hy den Leeuw uit zijn ontzachlik nest,
Dan vloog hy, heet op buit, van ’t lenteblazent west,
Na ’t riekent oosten, om den kruidenier te klemmen;
Voorts na het noorden, daer de wreede Beeren zwemmen,
(15) Dan na den Abissijn, gebrandmerkt van de Kreeft,
Om ’t al te plonderen wat berg en afgrond heeft.
Maar laat zijn Doggen, eens, ten kotten uitgedreven,
Beproeven wat den Leeuw, als ’t gelt kost, eer’ en leven,
Zoo onzagt opgewekt, en lang getergt, vermag.
(20) Op Leeuw, scherp uw gebit en scheur haar groote Vlag.
Laat barsche Schot en Ier vervullen hunne kielen,
En Jork, als waterheer, met opgepreste zielen,
Op zijn kampanje staan. geen noot ô Leeuw’. val aan.
Den Hollandschen Matroos zal u ten dienste staan.
(25) Den Vries en dappre Zeeuw geen kost nog moeite sparen,
Maar volgen even kloek den Roem der Wassenaren.
Zoo word de Britze Roos haar bladren afgeplukt!
Zoo worde noit den Leeuw hoe lang gedrukt, verdrukt.


DE TEEMS IN BRANT.

            Furit immissis Vulcanus habenis.
Transtra per & remos, & pictas abiete puppes.

DE Britze wolven, uitgelaten
    In breidelooze razerny,
    Verbranden Neêrlants koopvaardy,
En blakren Holland in zijn gaten,
    (5) En zetten, tegen krijgsverbant,
    ’t Onnosle Schelling in een brant,
Die, Engeland om ’t hart getroffen,
    De Koningstat begraeft in puin,
    En blixemt haer verheven kruin,
(10) Tot datze in de asch komt nederploffen:
    Noch hoortze na geen Vrêgesprek,
    Maer trapt haer buuren op den nek.
[p. 7]
Helt MICHAËL, van edlen toren
    Ontstoken, blaekt van ongedult
    (15) Om tierannie, zonder schult,
Den armen dorpeling beschoren,
    En wenscht, door heldenmoet met lof,
    Haer trotsheit neêr te treên in ’t stof.
Zoo rukt hy, met een bosch van kielen
    (20) Den Teemsstroom op, in ’t ingewant
    En aengezicht van ’s vyands land,
Maer niet ten plaeg van arme zielen:
    Dat voegt geen oorlogsleeu vol moet;
    Maer winterwolven heet na bloet.
(25) Hy sluit den stroommond zelf van buiten,
    En hout den Watergod in toom.
    Daer GENT, die zeemars, sonder schroom,
En van geen driest gewelt te stuiten,
    Het ondier, met ons bloet gemest,
    (30) Verworgt en foltert in zijn nest.
Zoo volgt de Boschleeu, opgestoven,
    Na lang gedult door wildernis
    En wegen daer geen uitvlucht is,
Den Tiger in zijn hol van boven;
    (35) Geen woestijnyspelonk hoe naer
    Beschermt zijn vyand in gevaer.
d’ Aeloudheit juichte op alle straten,
    Europa had niet keels genoeg,
    Toen Haerlem met getanden boeg
(40) De keten brak van Damiaten,
    En rukte, d’ Aziaan ten spot,
    Gevange Kerstens uit het slot.
Nu zeiltmen over ysre vloeren
    En schepen, uit verbaesden moet
    (45) Gedompelt in den steilen vloet,
Om hier den Waterleeuw te snoeren,
[p. 8]
    Die bruist door duizent kogels voort,
    En klampt de Britze magt aen boort.
Nu smookten al haer oorlogschepen
    (50) En Strantkasteelen kloek vermant,
    En Magazijnen in een brant
Die Londen eeuwig na zal slepen.
    De Teems kroop opwaerts na zijn bron,
    Beducht of weder Faëton,
(55) Ten zonnewagen opgestegen,
    In zulk een onverwachten stont
    Hem blakerde op zijn eigen gront.
De Teemsnimf, schreiende en verlegen,
    Versmachte op haer gewoone ree
    (60) En dompelt haer paruik in zee.
Zoo beefden eertijts d’Italjanen
    Toen Hannibal, zijn legermagt
    Voor Romen, over d’Alpen bragt*
Met uitgevouwen standertvanen.
    (65) Dat heet de zeeslang, trots en dol,
    Verwurgen in zijn eigen hol,
Die buiten recht gespat en banden,
    Als of de Leeuw van Holland sliep,
    Nog flus door al de werelt riep:
(70) Wy hebben ’t Zeegewelt in handen. *
    Maer Gy, die in den lichten brand
    Uw leven waegt voor ’t Vaderlant,
En ’s vyands magten durft besnoejen
    Als gy hem in den boezem boort,
    (75) En op zijn eigen strant versmoort,
Om vrede uit oorlog te doen groejen,
    Hoe maektge met uw halsgevaer
    Den heelen staet uw schuldenaer!

        * Penes nos imperium Maris.


[p. 9]

Op de

GOUDE KOPPEN,

vereert aen de

Heeren KORNELIS DE WIT, RUWAERT VAN PUTTEN &c. MICHAëL DE RUITER,
en JOZEF VAN GENT.

Crateras magnos statuunt.

SAturnus goudeeuw wort herboren.
    De krijgsnaemhaftigheit, in ’t velt
    Van eere, op haren troon gestelt,
Laet haren loftrompet nu hooren,
    (5) Zoo verre d’aerdkloot, daer wy staen,
    In d’armen hangt der oceaen.
’s Lands helden die door stael en kogels
    Gesolt in vier en waternoot,
    De zeedwang temden met hun vloot,
(10) Die ’t velt met afgebrande vlogels
    Verloopen, heenendroop vervaert,
    Gelijk een weerwolf zonder staert,
Vertellen nu hun heldendaden
    Daerze onbekommert by den wijn,
    (15) Op ’s landstriomffeest vrolijk zijn,
Hoe Asku, van den kolk verraden,
    Met zijnen Hulk gedraeit in ’t zant,
    Zijn zeekasteel zach staen in brant;
Hoe Karel uit zijn hooge transsen,
    (20) Noch staende op Londens deerlijk graf,
    Een vierstorm op den rijxvloet af
Zag weiden magazijnen, schansen
    En battereyen, langs zijn ree
    Als boeien van de vrye zee.
[p. 10]
(25) Het hof der vrygevochten Staten,
    Nu al de werrelt door geacht,
    Onthaelt de helden met meer pracht
Als oud Kartaeg, toen ’t uitgelaten
    Op Didoos ongetoomde min;
    (30) Ontfong het Troische hofgezin.
Helt RUWAERT, d’eer der Dortenaren,
    En RUITER die ten dienst van ’t lant
    Voert d’oorlogblixems in zijn hand,
Met GENT, die d’onderdrukte baren,
    (35) Ten luister van zijn Heldestam,
    Den nek gevrijt heeft op Chattam;
Ontfangen, onder hofbanketten,
    De koppen, daer de konst in ’t gout
    Gedreven heeft, hoe fierze en stout
(40) De zeeslang ’t bekkeneel verpletten;
    Door ketens rukken op den stroom,
    En vullen al het rijk met schroom.
Zoo leeren wy d’aeloudheit zwichten,
    En schaemroot kloppen op den mont
    (45) Die in een eerloos vloekverbont
Hen niet ontzach den voet te lichten,
    Gelijk banditen van den Staet,
    Die kort geviert van volk en raet,
Met opgeheven krijgsbannieren
    (50) Des vyands heirkracht maekten vlug,
    En naebraveerden op den rug,
Bekranst met bloedige lauwrieren,
    En niets verkreegen tot hun loon,
    Als hofschavotten, ban en hoon.
(55) Toen Xerxes als een vloet in Grieken
    Geborsten, op ’t geblixemt strant
    Neptuin met roeden hielt in bant,
En ’t ront bedekte met zijn wieken,
[p. 11]
    Sloeg hem Themistokles in ’t velt,
    (60) En sloopte ’t Persiaensch gewelt.
Elk wenscht den Ammirael t’ onthalen,
    Te voeren tot d’ onsterflijkheit;
    Dien flus het vrye lant ontzeit,
Gelijk verwaten rijxschandaelen,
    (65) De vyant zelf met eer en pais
    Feesteert in ’t pragtige palais.
Maer hier volgt roem de dapperheden.
    Het staetgerecht voert zwaert en kroon,
    En geeft een strop of vorstlijk loon
(70) Die d’eer betrachten of vertreden.
    Zoo streeftmen moedig opwaerts aen,
    En laet alle eeuwen achter staen.
Zoo trotstmen Jazons watertochten
    En zijn vermeetlen heldenlof,
    (75) En lauwers in ’t olympisch stof
Den dwingelant om ’t hooft gevlochten:
    Daer ’t spiegelstrijtperk dreunt en waegt
    Van ’t volk, dat hem ten hemel draegt.
Wy zullen andre Jazons toonen:
    (80) Den trotser Kolchis meer geacht,
    Den koninklijker guldevacht,
Waer me wy watergoden kroonen,
    En heldendichters op dat werk
    Zien zweeten in het letterperk.
(85) Out Memfis gaf haer Vorsten ’t leven
    In marmerboogen, hoog van trans;
    Maer WIT en RUITER staen althans,
Met GENT in ’t dankbaer hert geschreven.
    En schoon der Burgren gunst verout,
    (90) Noch staen hun namen blank in ’t gout.


[p. 12]

Bellone aen Bant,

Of

VREDE tusschen BRITTANJE, en de Ver-
eenigde NEDERLANDEN.

Opgeoffert aen de E. Achtbare

HEEREN BURGERMEESTERS,
De
Amsterdamsche VREDEVADERS.

DE Krijgsrol is volspeelt. de dolle Mars geweken
In ’s werelts nacht. nu eens de Vrebazuin gesteken,
De Vrêe gezongen, die, na langen oorlogsbrant,
Brittanje in eeuwige Echt verbint aen Nederlant,
(5) En zoo veel Koningen, die enterbijl en zwaerden
Tot kouters smeden, dekt met haer olijfstandarden.
Wat Zangheldin zal my de bloedige Ilias
Der oorelogen, afgestrêen op Nereus plas,
En vlooten overmant op eigen kust en haven,
(10) Ontvouwen? ’t lustme langs die heirbaen op te draven,
Tot Mavors, ’t bekkeneel gekneust in mijn gedicht,
Zijn nachtbanieren strijkt, voor ’t helder Vredelicht.
    Gy Burgervaders, die, na Vorst Augustus wetten,
De Vreölijf omhelst voor schorre krijgstrompetten,
(15) En ziet uw Waterstad, Europaes oog en pracht,
Geheven boven peil der wereltlijke magt,
Terwijl uw vlaggen met een trits van kruissen waejen,
Zoo ver de starren om den spil des hemels draejen,
Legt eens de staetzorg af, die uwe daegen slijt,
(20) Nu mijne zangeres, in deze vreugdetijt,
Maer schromende ongetooit uw achtbaerheen t’ ontmoeten,
Haer vredevaerzen legt voor ’t outer van uw voeten.
[p. 13]
    De Maecht van Nederlant, Gradivus oorlogsstoel
Voorhenen, stond de haet des Ibers lang ten doel,
(25) Die haer vergeefs bestookte een bangen reex van jaren.
Al scheen haer maegdom veil voor schennende Barbaren,
Noch kochtze, bersten toe getrappelt met de voet,
D’aeloude Vryheit wêer voor loflijk zweet en bloet.
Haer krijgsleeu, uit den slaep ontsprongen en aen ’t brullen,
(30) Rijt bloetplakkaten en kastiliaensche bullen
Vaneen, verdrijft de lantschoffeerders voor zijn magt.
Gelijk de wachthont, als de winterwolf by nacht
Ten schaepstal binnen sluipt, met opgesteken ooren,
Den nachtdief naestuift om zijn roofnest op te spooren;
(35) Daer sneeuspelonk noch rots hem dekken in den noot.
Toen kreeg de burger lucht: zy taklen vloot op vloot
In alle havens toe, bestaen des werelts assen
t’Omzeilen, zonder hulp van graedboog en kompassen
Laveeren door het ys, en varen door gevaer,
(40) Tot daer een zon en nacht de ronde sluit van ’t jaer:
Zy drijven klippen en ysbergen op; en leeren
Huishouden onder sneeu, daer grijze winterberen,
Ten grondeloozen kolk uitborlende onder ’t ys,
Vervaerlijk grommen, en omsnoffelen na spijs.
(45) Apol ziet nu verbaest hun van zijn fakkel branden,
Die hy flus in het noord zal hooren klappertanden.
    Maer och! de staethulk van ’t Batavische gewest,
Zoo dier in root ciment van burgerbloet gevest,
Scheen meenigmael gedreigt een krak op zee te lijden;
(50) Daer elk het vrye lant een lit wenschte af te snijden,
En zich met ’s nabuurs schâ te mesten rijk en vet,
Indien ’t niet telkens zich ontwart had uit het net,
En vlijtich op de wacht, met meer dan Argus oogen,
Door ’t mommen heengezien der geblankette loogen;
(55) Afzondrende als een pest de vrienden om gewin.
Geveinsde vriendschap is een dubble vyandin.
[p. 14]
De Londenaer, zoo wijt ons in het oog gezeten,
Daer hy de noortzee kan met bei zijn armen meten,
En overreiken, met ontzachelijke hant,
(60) Van zijn krijtrotsen af, op ’t Schevelinger strant,
Benyde ons lang, en zocht zijn mogentheit te stijven
Met Neerlants ondergang; dat leer Leicesters drijven:
En trotze Kromwel die, arglistig op dien trant,
De heele weerelt blaekte in fellen oorlogsbrant.
(65) De tweede Karel, in zijn staetgeheimenissen
Bedrogen, meenden mee in recht gety te vissen,
Om ’t alles met zijn staf, in een zeeoorlogkans
Te dwingen. Nederlant, gewogen in balans,
Viel na zijn evenaer te zwak voor kroon en degen:
(70) Geen Koningen, indien de waterleeu verlegen,
Het zeil moest zwichten, voor der Londenaeren vlag,
Die hy niet buigen kon door ’t Brittenlandsch gezag.
Dies komt hy onverwacht, hem in den schilt gevaeren,
En speelt als watervoogt, zijn roofrol op de baren.
(75) Men wenschte vruchteloos, een haven in te slaen,
Eer ’t staetschip deerlik strande, in zulk een zeeorkaen
Gezukkelt; maer vergeefs, de baetzucht stopt haer ooren.
De melkkoe moest om hals, men had haer dood gezwooren.
    ’s Lands Staten vaerdigen, om dien verwoeden brant
(80) Te blussen, eerze kroop door merg en ingewant,
(Maer als gedwongen, en die liefst den krijg ontvlieden)
Haer oorlogsvloten af, om Londen ’t hooft te bieden.
Doorluchte Wassenaer, onwetent van zijn lot,
Streeft met de Leeusbannier, als Hollands watergod;
(85) En, brandende om in zee de legerbyl te dragen,
Wort als een Faëton geblixemt uit de wagen:
Men hange ’t zeekasteel, waer in hy is verbarnt,
By Tifys Argo, in het blinkende gestarnt.
De vloot quam eindelijk de lenden binnen slepen,
(90) Als een getrede slang, met klein verlies van schepen.
[p. 15]
    De Britze wreetheit, als een losgebroken hond
Toen aen het hollen. ’s rijx gevangens in den mont
Der naere kerkers, op het bloedspoor der Barbaren,
Van honger uitgeteert, als vorsteschendenaren,
(95) d’Oostindiaensche* vloot, met onwaerdeerbre schat,
Te Bergen ingelant, des Noortschen Konings stat,
Ter haven uitgeëist, en tegen ’t recht der Vorsten,
Met haven schennende bannieren ingeborsten,
De kust van Frederik ontveiligt met geschut.
(100) Maer Bitter wacht hun op zijn tanden, tot ’s lands nut,*
En groetze met kanon, tot zy de gronden peilen,
En storten uiten stroom met opgezwolle zeilen.
Zoo rukte Antoni voort, toen d’ Actiaensche slag
Den Nijl bestorven, voor den Tiber duiken zag.
    (105) d’Amerikaner, lang benepen in de banden
Der roofharpyen, die van d’Afrikaensche stranden,
Daer Kormantin alre hun vlag ten dienst moest staen,
Ten westen uitgespat, Guineer en Indiaen
Beheerschten zonder recht, en planten hunne vaenen
(110) Op ’t zorgloos Kormandel, in ’t oog der Aziaenen,
Zach nu de RUYTER, met een magtige oorlogsvloot,
Gelijk een blixem, strantkasteelen stoot op stoot
Verdelgen, vlooten op die riddertocht verzinken,
De Britten Kormantin verlaten op zijn winken,
(115) En al het land getemt voor ’s overwinners voet,
’t Geen Thetys in het west beknabbelt met haer vloet.
Toen streeft hy langs de Noort, door starreloose nachten
En winterstormen heen, die spillen al haar krachten
Vergeefs. Neptuin beschermt de Zeevoogt met zijn heir,
(120) Stuurt met zijn waterstaf, door ’t ongestuime meir
De Vloot den Eemsgod toe, die van zijn glazen wagen,
’t Hoogammiraelschap aen den helt zach opgedragen.
    Terwijl het zeeverlies van Wassenaer ons drukt,
Schynt al de weerelt tot ons*onheil omgerukt.
[p. 16]
(125) De Belt, bevreest zich in de nederlaeg te stellen,
Was overbodig om aen Karels zy te hellen.
De Lelikoning, op zijn mogentheit parmant,
Sloeg onze koopvaerdie in een bepaelder bant.
De Zwedenrijker had tot maetschappy geen ooren,
(130) Genegen, om de twist in haere wieg te smooren.
De Brabander, te zeer met Hollants ramp verkuist,
En Vlaming quinkeleerde en lachte in zijnen vuist:
Nu voelen zy te laet, zieltoogende in hun stuipen,
Die heimelijke wrok zoo scherp in d’ ogen druipen.
(135) Germanje stont in roer, en Munster rukte alrêe,
Doch onder ’t masker van erfnabuurschap en vrêe,
Gelijk een kuikendief, door ’t omgewroete Drente,
Ten platte landen in van Groeningen en Twente,
Ontheisterende met een zaemgedrieschten hoop,
(140) Het schuim van Oostenrijk, wat zijn verwaten loop
Niet stuiten kon. zoo zat de magt van Hun en Gotten,
En wrede Tarters,* die met heele legerrotten
Kruisvlegel Attila voor ’t heidens moortaltaer
Trou zwoeren, Aquileie en Duitslant in het haer.
(145) De roover, lacchende om de Kristenlandsche ellende,
Zette al de weerelt in een bloetbad overende,
En scheurde trouweloos, met zijn vervloekten staf,
De Kristenheerschappy de grootste slippen af;
Tot hy gedondert, dat de velttent schudde en kraekte,
(150) ’t Meineedig ingewant met bloetrivieren braekte.
Leer Duitsche Nimroth, hoe geen oorlogsman met recht
Zich van het zwaert bedankt, voor hy het neder legt.
    De purpre dageraet rees op haer beurt in ’t ooste,
Toen Michaël, die zich het zeegevaer getrooste,
(155) Door zware zorgen in zijn yver onverslapt,
Met een gewenschte wint al d’ ankertouwen kapt,
Verzelschapt over zee van gadelooze WITTEN,
Beschermers van den Staet, zeegeeszels voor de Britten,
[p. 17]
Oprechte Scevolaes en Brutezen voor ’t lant,
(160) Met zee Alciden, die zich wenschen in den brant
Te smoren, of, bekranst met scheepskroon en laurieren,
In ’t aenzien van de nijt, te helpen zegevieren.
Grootdadige van NES juigt in het krijgsgevaer,
En zwaeit den sabel van het hoog kampanje om ’t haer.
(165) Manhafte GENT rukt voort met zijnen waterstander,
En leeft in vier en smook gelijk een Zalamander.
d’Ervarene EVERTSZOON, die grijze waterleeu,
Gebiet als Amirael den onverschrokken Zeeu.
De strijdbre TJERK wenscht reets, met zyne Vriessche benden,
(170) De Koninglijke vloot te vallen op de lenden,
Met duizent helden, die hem volgen op dien tret.
Driemael dreef d’avontzon haer paerden in het wed,
Driewerven had de maen haer hoorenen volslagen,
Toen Albermarle met zijn zeeslot op quam dagen,
(175) Als of de weerelt en Neptunus ruime plas,
Voor zijne watermagt slegts in te slokken was.
Hem volgen Askueen, en Robberts, en Barklajen,
Al Barbarossen, die den waterscepter zwaejen.
De donder van ’t kanon, op fijn en grover stem,
(180) Verstrekt een krijgsmuzijk, en geeft het strijden klem.
’t Schijnt dat hier Cykladen en Cyaneesche klippen,
En steile Syrten langs het water heneglippen,
Of dat kasteelen, trots ten Hemel opgebout
Met hooge toorens, zich ontmoeten op het zout.
(185) De zeeklaroen klinkt op: de bloetvlag uitgesteken,
Geeft aen den vloteling weêrzijts het oorlogsteeken.
Men klampter zy aen zy: het marmer staet in brant.
Jupijn, verlegen of Tyföeus uit den bant
Gewrongen, ’t zwaer gebergt geschud had van zijn lenden,
(190) En Etne op Osza rolde, om Goden aan te schenden,
Daegde al den Hemel door zijn Schildknaep op de been;
Daer niemant op den last des Donderaers verscheen:
[p. 18]
Verwijfde Bachus zagh rinkinkende Bachanten,
Op Yde en Dyndimen, de druifstandaerden planten,
(195) En moeder Cibyle, op het uitgezopen vat,
Zich krullen met Sileen, in geilheid uitgespat.
Mars weigerde om Jupijn, het zeegedruis te staken:
En docht om Venus, noch haer malsche roozekaken,
Maer op kartouwen, met zalpetervier bevrucht,
(200) En kogels, die een gat rammejen in de lucht.
Neptuin was door zijn kil ten afgront ingekropen.
Sylvanen, Saters en Dryaden ’t velt verlopen,
Zoo verre d’Yssel, half verworgt op zijnen gront,
Westfaelsche havikken ten wissen roofdoel stont.
(205) De groote RUITER prest zijn oorlogsvlotelingen,
Om voor haer goet en bloet ten vyant in te dringen,
En Britz Kartage, dat trouloozer als Algeer,
De draeiboom sluiten wou op ’t vrygevochten meir,
De wiek te korten, en te steken na het harte,
(210) Tot haer vermaerden val aeloud Kartage tarte.
Daer gaet het dondren aen, dat, op dit vlak gestuit,
Den heuvel onder my doet davren van ’t geluit.
    Auroor zach viermaal met haer komst den strijt hervatten,
Ten vijfdemael de vloot van Monk voor stroom aen ’t spatten
(215) Den Teems voorvlugtig op: de moedige Askué,
Met kloeke tegenstant veroveraert op zee:
Barklai op ’t zeetonneel in heldenmoet doorschoten,
Nu met zijn waterslot vervullen onze vloten,
En dartig in die storm genomen, of verbrant.
(220) Hoe schrikte Karel toen? hoe juichte Nederlant!
Daer ’t strijdbre Vlissingen de vlam in d’oogen flikkerde,
Kadzande aen d’overzy en ’t strant te Breskens blikkerde
Van ’t zegevier, gelijk het krijtgebergt, wanneer
De lucht in weêrligt staet by helder zomerweêr.
(225) Of als te Domburg de konijnerijke duinen,
Wen Jovis strenge vuist haer hemelhooge kruinen
[p. 19]
Van boven beukt, en zet den oever slag op slag,
By oogenblikken in een flonkerenden dagh.
    De Myterdrager mee wiert feller aengegrepen,
(230) Dies hy, mismoediger dan oit, en hart benepen
Om Karels nederlaeg, van wie hy omgekocht,
Gelijk een roofgriffoen het heir te velde brogt,
Zijn schijnrecht nu niet meer bepleite metten zwaerde,
Maer voor bepluimden helm, het koorgewaet aenvaerde.
(235) Soo wiert allenx de kust gesuivert van gewelt.
Onnoosle Venerijk, gelegen in het velt,
Docht om geen oorlog meer, en liet zijn veltpijp klinken.
    Op knapen op, verweit de geiten, datze drinken,
En drijftze totten buik, in malsche klaverblaên,
(240) Geen hongerige wolf zal nu uit roven gaen.
De wolfhond blijve aen band. ik zal uit deze weiden
U volgen met mijn oogh. gy zult het vee geleiden.
    De krijg is weggejaegt, wy zullen nu niet meer,
In scherpe bramen en haegdoornen, ’t krijgsgeweer
(245) Ontschuilen, en verstikt in zonnelooze gaten,
Genade smeeken aen moetwillige zoldaten.
Wat zaegtge och! Venerijk in uwen ouden dagh!
Of weetge ’t niet? dit veld wierd dorder als het plag.
De lauwerier bestorf als vaele olijfboomblaeren.
(250) Den wijngaert hing het hooft, en liet de popel varen
Haer egemael, hoe trou verbonden in den echt.
De heersche krekel zweeg: en Veldeling, arm knecht!
Vertrat uit ongedult zijn hardersfluit in stukken,
En sprak, och Venerijk gy zult geen vrugten plukken
(255) Van uwen arbeit. ruim den strooperen het velt.
    Nu is het lant geschuimt van ontugt en gewelt,
Op Melker laet uw fluit op dezen driesprong hooren.
De krekels zingen mê, de wijngaerds hebben ooren,
Het lauwerbosch wort groen, en ’t klaverland krijgt moet.
    (260) De krijg is weggejaegt. het vee vol frisscher bloet
[p. 20]
Sleept d’uier na. de braem zal muskadellen dragen,
De honig vloeien van de distelen en hagen.
    Zoo ver de zomerpalm met ongeschoren kruin,
Zich boven ’t mankop heft, de scharpe helm in duin,
(265) Het hooft steekt boven mosch en laege violieren,
Zoo ver verwint d’ olijf de bloedige laurieren.
Nu zal het wollig vee, dat d’ ysselboorden bijt,
Geen plonderaers ontzien in dees gerusten tijt.
    Wie kan den schuuren d’ oogst benyden, ’t land de vruchten,
(270) De kudde ’s harders staf? maer zoo de krijgsgeruchten
Eens keeren, zal de schuur ontledigt zijn van graen;
De landen zonder vrugt, ’t kamuisde geitje staen
Vrybuiteren ten doel, en bitze wolvetanden.
    Gy hoorde uit die vallei, deze omgelegen stranden,
(275) Dees zilvre bronnen, die waranderyen mee,
En gintze boomgaerts, hoe zy riepen om de vree.
    Nu is de krijg verjaegt, en hebben mijn gezangen,
(Die d’oude Boschman pleeg te hooren met verlangen,
En sprak voor elk: toen ik de laetste zangprijs streek,
(280) Uw zang ô Veltpoëet, vermaekt my als de beek
Het hart,) een weinig kragts, ’k zal oevers, vlieten, velden,
Doen luistren na den roem der moedige oorlogshelden.
Vorst Maurits zal voor al mijn digtery beslaen,
Ik zal hem volgen by den bruinen Braziljaen,
(285) En zien hem onverzaegt de wilde zee bevaren,
In andre lucht, by menscheneters en Barbaren.
Dan wort mijn hardersfluit, behaegt hem deze vlyt,
Gehangen aen dien Pijn, en zijnen naem gewyt.
Gewasse geitjes, voort ten berg op van de stranden,
(290) Gy zwelt van waterzucht, gaet scheert de klaverlanden.
    Terwijl zich Venerijk dus moede zingt en klaegt,
Baeut hem de berggalm na. de krijg is weggejaegt.
    De bloedige oogstmaent, van de vierde zon beslapen,
Zag Amstel, Teems en Maes in arren moet te wapen
[p. 21]
(295) Gerukt, elkander wêer bestrijden op den vloet,
En al de zee geverft met dierbaer kristenbloet.
Doorschote helden van Oostende tot aen Doever,
Gerabraekt van ’t kanon, met stukken op den oever
Geslingert, ’t lichaem van de Nederlandsche vloot
(300) Gesplitst, en ’t grootste deel verstoven zonder noot.
    ô Tjerk en Evertzoons, helthaftige zoldaten,
Drie blixems van de zee, helaes! wat zal ’t u baten,
Dat gy de watervloek zoo streng de slagpen kort,
Nu gy al vechtende op de doften nederstort?
(305) Men zag u op het dons geen zachte doot verwerven,
Maer op het zeealtaer in ’t bloedig harnas sterven,
In ’t barsten van ’t kortou, en ’t snorren van het loot.
Noch zufte d’Amirael en Gent in zulk een stoot
Voor geen gevaer, maer vliegt met d’overige kielen
(310) Ter roofvloot in, om wraek van zoo veel heldezielen.
Eneas eischte dus, in ’t heetste van het woên,
Den dollen Turnus op, prins Pallas schim ten zoen.
Zoo zietme in ’t vechtperk, als de hooren wort gesteken,
Den Leeu de nêerlaeg van zijn strijtverwanten wreken.
    (315) De Britsche Koning, toen verwinnaer in zijn oog,
Brak alle ontzach de nek. geen zee ging hem te hoog.
Nu rukt hy in het Vlie met branders en Galjooten,
En blakert met zijn toorts gelaeden koopvaertvlooten,
En ziet al lachende, uit zijn hoog paleis, den brant
(320) Der rietedaken, op het weerelooze strant,
Afweiden in een oogst. maer d’ontrou heeft haer palen.
Gods geesselroê klimt lang om strenger nêer te dalen.
De boosheit, eenmael uitgebuldert op ’t tonneel,
Maekt ruimte voor de wraek en sluit het treurig deel.
(325) Te vinnigen gewelt spat van zich zelf in duigen:
Dat kan ’t geblixemt hof der Koningstat getuigen;
Zoo lang de hooge Tour, met haer verzengde kruin,
Zal ooggetuige zijn van Londens smokent puin.
[p. 22]
Al ’t ront gewaegde, toen die vierorkaen quam bruizen,
(330) En slokte een lange reex van zesmaelduizent huizen
In ’t gulzig ingewant. Apol zach uit zijn trans
Het roostend krijtestrant in vier staen op die glants,
En meende of Pluto weêr, door min gelokt na boven,
Die gloejende Etna met zijn kar was doorgestoven;
(335) En liet de vierpoel van den afgront zonder slot.
Brittanje treurt vergeefsch om ’t ongenadig lot
Der grootste ryxstat, nu haer heerschappie aen ’t gijpen,
Wanhoopte als ’s weerelts magt in haren klaeu te grijpen.
    De Zwedenrijker zocht allengs het krijgsgewelt,
(340) Den voet te ligten, Zeine en havenrijke Belt,
Aen Nederlant in trou door hoogen eed verbonden,
Te zoenen met den Teems, op ’t stuivend graf van Londen.
Breda wort eindlijk, op der eedverwanten eis,
Tot een vergaderplaets gekooren van den pais.
(345) Terwijl hier d’Engelschen den vredehandel slepen,
Prest d’onverzufte WIT de vaerdigste oorlogschepen
Te water, om te zien wat zucht de Britten joeg,
En t’ondertasten of de ryxpols onraet sloeg.
De Ridder Michaël en Gent, die door hun daden
(350) Verdoven d’eertrompet der Roomsche krijgsbravaden,
Bestaen een heldenstuk met WITTE, groot van naem,
Dat eeuwig klinken zal in d’ooren van de faem;
En ’t eenig strekken, dat den Kartagees mach trotsen,
Die zich een heirbaen vont door ongenaekbre rotsen
(355) En Alpen, altijt grijs van hageljacht en sneeu.
Nu zwichtte d’Afrikaen voor Hollands oorlogsleeu,
Die, als een zwangre vloet ten ryxstroom ingebroken,
’s Lands vyand op zijn kust en haven durft bestoken.
De Brit, op eigen gront dat zarren ongewent,
(360) Zette alle rijken van verbaestheit overent.
    De Ruiter zelfs besluit den Teemsmont met zijn vlooten,
Daer GENT en Ruwaert WIT Rochester opgeschoten,
[p. 23]
Charnesze en Quinenburg doen buigen voor haer vlagh:
Die in het aengezicht van Londen dagh aen dagh,
(365) Op ’t hooghkasteel geplant, gezwaeit op ’s Konings erven,
Den trotsen Jork van spijt deed barsten en besterven.
Geen krijgsgewelt kon nu den waterleeu doen staen;
Die vaert op strantkasteel en batteryen aen.
Knarst haveketenen van ’t Britsche Damiaten
(370) In flarden. mast aen mast geketent mag niet baten,
Noch dat de diepe vloet met vloten wert gedamt,
Wanneer de Leeu het al met zijn gezicht ontvlamt,
En slingerende de harpuistoorts in de kielen,
Door Herkles Brakel al hun zeemacht kan vernielen,
(375) En zet, tot wederwraek van ’t Vlie, aen ’t Britsche strant,
Geen visschersstulpen, maer ryxvlooten in den brant.
De Teems, Vulkaen alom ziende op zijn vloet gevaren,
Dreef zijn dolfijnen om door d’aerzelende baren.
De blanke Teemsmeermin, met hangende paruik,
(380) Verkoelde ’t hooft in zee, en brak haer glazen kruik.
Men zegt dat Proteus, hier gewoon met vee te landen
Uit Vader Oceaen, stont met geheven handen
Te gapen heel den dagh, na ’t rijden van de zon,
Om in zijn armen den vermeetlen Faëton,
(385) Indien de blixem hem weer rabraekte uit den wagen,
’t Omvangen, en Apol ten troost, aen lant te dragen.
Door zoo veel arbeit wiert de hoogmoet eens geplet!
De kust, van Marrigats tot Olfarnes bezet,
Zag van het Koningsdiep, tot aen de zeeusche Wielen,
(390) Geen vlotten, die den Leeu niet in de mont en vielen.
    De vrede op haren troon, aen ’s aertryx laetste strant,
Kreeg kondschap door de faem van Londens havenbrant,
En telkens fors in haer verzoeken afgeslagen,
Bestont op ’t laetste zelf de vredetocht te wagen:
(395) Zy had de lokken in een krans van palm gevat,
Met paerlen geschakeert en Indus ryksten schat,
[p. 24]
En kon, indienmen maer de tooizel zou bekyken,
De Luchtpostinne met haer regenboog gelijken.
De rechterhand beknelde een scepter van olijf.
(400) Het hagelwit zattijn vloeide ongeploit van ’t lijf,
En liet den boezem, noit van veinzery bekropen,
Tot tuige van haer trou, voor vreedzaeme oogen open.
De liefde, oprechtigheit en zeegnende overvloet,
Met jeugt en vrolijkheid, verstrekten haer een* stoet:
(405) Z’ontmoete in deze pracht de maegt der Nederlanden,
En moedigtze om Bellone in ’t noorden aen te randen.
    ’t Gewapent Nederlant, gemaetschapt met de vree
En haer trouwanten, zet den steven over zee,
En komt de Krijgsgodes in haren zetel trotsen.
(410) Zoo ver de Noortzee breekt op onbewoonde rotsen,
De steile Noortbeer met een klau het juilend strant
Van boven dreigt, de wolf gebroken uit den bant,
Van dollen honger balkt in wilde woestijnye,
Verstrekt de ryxgrens van Bellonaes heerschappye.
(415) Hier kent het stael geen roest: de razernyen gaen
Als trouwantinnen, van haer bloedtroon af en aen.
    De muuren der spelonk zijn, door haer eige handen:
Bemaelt met beelden van haer grootste dwingelanden:
Hier slaet de Macedoon de Grieken in de vlucht,
(420) Daer tast hy Porus aen, die voor zijn geessel zucht,
Gints wort Darius, met gestreken veltstandaerden,
Geplondert van zijn schat, en Perziaensche paerden.
Men ziet’er Hannibal, dicht aen Amilkars hant,
Itaelje dwingen, van zijn grooten Olifant,
(425) Die op Romeinen stapt, en afgerukte brokken
Van d’ Alpen, daer Afrijke is overheen getrokken.
De strijtbre Julius toomt, aen de Fransche kant
De Zeine,* in Oostenrijk den Donau, met zijn hant.
Hier zietmen Tamerlan, op zijn vergulden wagen,
(430) En Bajazeth, hem in de kevy naegedragen.
[p. 25]
Van daer, steekt Attila zijn moortblazoen om hoog,
En dreigt ten Hemel in te schieten met zijn boog.
De Tarter Xunchi doet de magt van Sina wijken,
Verovrende in Peking de kroon van dartig rijken:
(435) Men ziet in ’t blaeu verschiet, hoe Sinaes dwingelant
In pruimboomschaduw, drijft op zijnen koussebant.
Gints zietmen Mahomet, uit zijn vervloekte schansen
d’Afuiten beuken van ’t belegerde Byzansen.
Zy heeft’er Scanderbeg in ’t harnas by gezet;
(440) Die drijft zijn rossen in het Turksche bloet te wedd’,
En trapt de pannen in van Agaes en Vizieren
Maer Alva, om het hooft betulbant met laurieren,
Staet op haer paviljoen, en zwelgt het burgerbloet,
Met Spaensche bekers in. de bloetraet is zijn stoet.
(445) Dit ’s muurtapyt. de vloer licht blank van harrenassen
En wapens. zy schijnt zelfs uit yzer opgewassen,
En draeit den norsen kop in ’t roestige gezeet.
Zy vult de rnoortspelonk met een verbaesde kreet
Zoo dra de vrê genaekt. gescheurde harnasplaten
(450) En holle schilden, op die klok als uitgelaten,
Aen ’t wederkryten, dat het dreunde, en al de lucht,
Vergiftigt van die smet, nabaeude met een zucht.
    Nu zweeg het al. wanneer de moedige heldinne,
De Nederlantsche maegt haer wrede erfvyandinne
(455) In ’t aenzicht snaeude, ’t is genoeg mijn burgery
Gemartelt, aertsbeulin, bloetgierige harpy,
Mijn lenden voelen noch het snerpen van u roeden,
Mijn ingezeten zie ik van uw stramen bloeden,
En noch geen einde van hun plagen. Spanje trat,
(460) Meer dan een halleve eeu, mijn ingewanden plat;
En liet de steden woest, de vestingen verlaten,
Het lant gebrantschat van Maranen en Kröaten:
En had ik niet mijn keel ontladen met de vloet
In d’Oceaen, ’k was lang verzopen in mijn bloet;
[p. 26]
(465) En ’t prat Kastilje, dat my zag in zee gedolven,
Had my de waterzucht verweten in de golven.
Maer ’k heb my ’t juk ontrukt, en uwen haet ten trots,*
De stormen uitgestaen, als een verheve rots.
Mijn vryheit hout haer stant in ’t oog van zoo veel spoken.
(470) Nu wil ik zelf de krijg in haer spelonk bestoken:
Zoo spreektze, vliegt haer in, ontruktze uit d’ysre vuist
Den sabel scherp van sne, met burgerbloet begruist:
De menschentalktoorts kletst en slingertz’ onder ’t vechten
Haer driemael om het hooft, de blaeuwe slangen rechten
(475) ’t Geschubde lijf om hoog, en biezen slag op slag.
De vrede zelf treet toe, en noopt met haer gezach
De jeugt en vrolijkheit, haer trouste hovelingen,
Om d’ oorlogsmoortholwacht vrymoedig te bespringen.
Schuimbekkende Bellone, in dollen overmoet,
(480) Stampt dat de rotsteen dreunt van haer gelaersden voet,
De zon van schrik bezwijmt; verdagvaert al de vloeken
Van Acheron byeen, om noothulp op te zoeken.
Zy rukken ’t ondier, dat noch schoorvoet, en zich stug
Om hoog hout, dat het kraekt op zijn metalen rug:
(485) En vleuglen onbeweegt die bloetharpyehanden
Met ketenen, en slaen haer lijfstaffiers in banden;
Die bulderen vergeefsch, met hun verwoeden muil,
En knarssetanden in den onverlichten kuil.
De poort is toegebonst, en duizent grendelslooten
(490) En boomen, houden hun ten kerker ingestooten.
    Een frisscher weer verspreit zig al de weerelt door,
Op ’t zuivren van die smet. de zon vervolgt haer spoor
Met herelijker glans, de zoele wint van ’t westen
Ons toegeädemt, veegt de lucht van alle pesten.
    (495) De havengoden zien nu overal uit zee,
Gelade kielen, lang verlegen om de vrêe,
Met witte wimpels van de stengen, binnen varen.
Neptuin, beheerscher van d’ onmetelijke baren,
[p. 27]
Glipt over ’t marmer op zijn hooge zeekaros,
(500) Door ebbe en dyning heen, en geeft den breidel los
Aen ’t weelig zeegespan. de Vader onder ’t draven
Drijft vast de schepen met zijn drietant in de haven.
Trompetter Triton, ’t hooft met lisch bevlochten, steunt
Den watergod; terwijl alom den oever dreunt
(505) Op zeetrompetgeklank, gehoort van duin en toren,
Baeut hy de strantgalm na met zijnen waterhoren,
En lokt de Nimfen, uit haer kil, in open lucht:
Die volgen op ’t geluit. Cymodocé, bevrucht
Van Glaukus, streeft vooraen. en daer op al de reien
(510) Der zeegodessen, die in ’t ruime zout vermeien.
De schoone Doris en haer dochters, rijk bevracht
Van zeekleinodien, tot sluiers uitgewracht,
Het gele hair gestrikt met gout en paerlesnoeren;
En konstig afgerecht, om herten te beroeren
(515) Van goden, die, op haer bevallicheên verzot,
Vergeefsch ontworstelen hun pijnlik minnelot,
En Galaté, noch in haer Acis doot verslagen.
Zy maken reien om den hobbelenden wagen,
En zwemmen af en aen, in een zeespiegelstrijt.
(520) Elk prijst de vrede: elk heeft de vrede ’t hart gewijt.
Waer onder d’Amstelnimf, de schoonste der Najaden,
Met hals en boezem uit de golven steekt in ’t baden,
En zingt uit vollen borst in dezen waterdrom.
Elk luistert toe. de wint en Oceaen wort stom.
    (525) O Michaël! vergeef mijn yver onder ’t zingen.
Een heldendichter zal u ’t zeegewelt zien dwingen,
En vierig worstelen in ’t aenzien van de dood;
Tot aerde en hemel schudde, op’t dondren van uw vloot.
Geen Hektor, noch Achil vermoeide zoo veel pennen,
(530) Als op uw dapperheit het witte velt berennen,
Eer vintmen d’ oevers bloot van schulp en zeegewas,
Geen levende eb en vloet in Thetis pekelplas,
[p. 28]
Eer zal de kiel het velt, de kouter ’t water kloven,
d’ Araxes, bruizende ten bergen opgestoven,
(535) Met omgedreven stroom zich domplen in zijn bron,
De Bosfor in d’Eufraet, eer ik, zoo lang de zon
Den Dierenriem doorsnijt, uw oorlogsmoet zal zwijgen.
De Griexe Jason booge op zijne waterkrijgen,
En d’overzeesche vacht, den tempeldraek ontrukt!
(540) Hoe veel Chimeren hebt gy strijdende onderdrukt,
En roofgedrochten, tuk op koopvaerdyvlootschenden.
Nu lacht de vrede ons toe na doorgestrede ellenden.
Gelijk de zuiderzon nae stormen, en een zee
Van regen, schooner gloeit op een gewenschte ree.
(545) Nu weet ik eerst, waerom ik duikeren noch meeuwen
Zag dalen op het strant, en hoordeze onwêer schreeuwen,
In een verbaesde vlugt. ’t is overal mooi wêer.
Wy kennen blixemtorts noch donderklooten meer.
Het middagvier, ten trans geklommen in het zuien,
(550) Veegt ’s weerelts aengezigt van donkre winterbuien.
Zeehelden takelt nu de kielen toe. gaet heen.
De vrye baren zijn van niemant afgesneen.
Vliegt na den Indiaen met opgespanne doeken.
Een ander ga om winst het koude Noorden zoeken,
(555) Of streve daer de Kreeft het dorstig zuiden barnt:
Wy zullen uwen roem verheffen aen ’t gestarnt,
En uwe hulken, rijk geladen, herwerts drijven,
Met lauwerkransen op ’t kampanje, en vette olijven
Gevlochten om de stenge, en wimpelrijk toppet.
(560) Maer gy ô knapen! lokt de visschen in het net:
De zee, een zenuwe van ’s werelts heerschappyen,
Staet open voor uw buis en haringvisscheryen.
De walvisvanger breek door ysselijke zee,
En sleep een vetten buit van zeegedrochten mee.
(565) Maer zegt, wanneerge vry van plondren en vrybuiten,
De stille baren deelt met kleine visscherschuiten,
[p. 29]
En zet den krommen boeg met rijke vracht na strant;
Dit gaf ons d’oorlogshelt. En gy die ’t Vaderlant
Beschermde, ô Ammirael! hoe zal ik u vergelden
(570) Den dienst, zoo trou volvoert met uwe waterhelden!
’k Wensch u een zegebeelt te bouwen met mijn hant.
Zoo klonk de Macedoon, aen ’t Indiaensche strant,
De marmerrotsen af, en boude een zegeteeken,
Dat eeuwig van zijn naem en dapperheit zou spreeken.
(575) Zoo zoekt de Reiziger langs grondelooze zeen,
In ’t stuivent puin den gront van Herkules trofeen.
Komt watermaegden, laet ons ’t strijdbaer hooft omringen,
En op een hoger trant zijne oorlogsdaden zingen.
Zoo sprakze, en ’t wiert van al haer zustren toegestaen.
(580) Die buigen driemael ’t hooft. Neptuin heft zelver aen,
En Triton doet het strant op zijn trompetten spreken.
    Mits vloog de vlugge faem in alle weerelts streken,
En bragt Venetien, die steiger van de zee,
De blijde boodschap van de Nederlantsche vree,
(585) En ’t eeuwige verbont van zoo veel trougenoten.
Dat stoot getrooster met zijn galeassevlooten
d’Erfvyant op het hart, en doet de wimpelmaen
Der Turken, voor den Leeu van Markus ondergaen.
De Kandïer verdronk in zijne vreugdetranen,
(590) En wenschte nu eerlang de Kristenlandsche vanen,
’t Besnedendom ten trots, te groeten van zijn strant.
Dan sprong de waterleeu van Kandie uitten bant,
En gaf, al brullende als een onverzaegden wachter,
Den vlugtelingen een verwoeden klau van achter;
(595) Dat Mahomet, van dien vervarelijken slag
Verzet, ’s ryxstander streek voor d’Europeesche vlag.
De kristevredemaer versmolt de razernyen
Van Tarter en Sarmaet, op ’t velt van Walachyen.
De Nester stak het hooft uit zijn bebloeden vloet.
(600) ’t Benaeut Podolie, baldadig en verwoet,
[p. 30]
Vertrappelt van den hoef der briesschende oorlogspaerden,
Beplant met bosschen van ontrolde roofstandaerden,
Kreeg moet, zoo Nederlant medogende in haer lot,
De hant wou bieden, zich t’ontslaen van Agars rot.
(605) Zoo vliegtze in Poolen, lang gebrantschat van Tartaren,
En rukt door Russie en de wilde noordsche baren
Voorvlugtig op, daer d’een, en d’ander Indiaen
De west, of oosterzon ziet in zijn aspunt staen:
Zy woelen overhoop, om met bevrachte schepen
(610) Een speceryoogst van Bengale mê te slepen.
Men scheept aen d’andre kant, in sloten, zwaer van hout,
De schat van Ameryke en voertze door het zout.
Het vruchtbre Pruissen giet met volgeladen kanen,
Den kostelijken oogst van haer voedzame granen
(615) Ten milden Wyssel af, langs Donaustroom en Belt,
En wisselt voor gewasch een rijken schat van gelt.
Zoo woelt de bie, en gaert, tot arbeit uitgelaten,
Uit korzikaenschen Tym een berg van honigraten,
En hangt op zomerroos, en riekende jasmyn:
(620) Men ziet’er in het wasch met kneden bezig zijn:
Een groot gedeelte, lang de velden omgezworven,
Keert vuige hommels van haer honighuis en korven.
De gantsche weerelt juigt op deze vredemaer.
De faem braveerde met haer vrêbazuin, van daer
(625) De strantaraber, uit de blozende oosterkimmen,
De zonnewagen steil ten zuidas op ziet klimmen,
Tot daer Apol in ’t west de lange heirbaen kort,
En hygende in de schoot van Thetis nederstort.
    De vierstellaedjen nu en teerton aengestoken,
(630) Den zeekortouwen weer de monden opgebroken,
Maer in een andre schijn als flus, toen elke schoot
Een leger zielen dreef na Charons oeverboot.
t’ Verslindende geweer word aen de wand gehangen:
Matroos bepronkt zijn zael, met wimpelen en stangen
[p. 31]
(635) Of geeftze aen mot en roest te slijten, helm en speer
Valt d’akkerman ten buit; de zwaerden smeetmen weer
Tot kromme zikkels, om den koorenoogst te scheeren.
De huisman mag na zijn verlaten akkers keeren,
En drijven ’t kouter door zijn s’moeders ingewant,
(640) Die hem den dienst vergelt met onbekrompen hand.
Astré en overvloet, van ’t aerdrijk opgevlogen
In ’t woeden van den krijg, verlaten ’s hemels bogen
Zoo prachtig met een riem van starren omgezoomt,
En keren weder, nu Saturnus goudeeu koomt;
(645) En stort ons in den schoot, den rijkdom aller stranden.
Gelijk de goutvloot quam ’t Aziongaber landen,
Toen Judaes stamleeu, in de tijt van Salomon,
Zijn weereltheerschappy bepaelde met de zon.
Kom knaep, breng rozen aen, breng lely en olyven,
(650) ’T is nu de rechte stont om vreugde te bedrijven:
De berkemeier schuim van Fransche en Rijnsche vocht.
Gebruik de vrêe: wantze is met dierbaer bloet gekocht.
Dat tuig de Vlaemsche zee, geverft met bloetkoralen.
Dat tuig de zeevoogt, die de lijken neer zag dalen
(655) In zijn verglaesde kil, en dreefze op ’t barre strant.
Dat tuige d’oever, die de helden rolde in ’t zant,
En uit medoogen, met zijn kouden arm omvatte.
Dat tuig d’alziende zon, die ’t bloet in ’t aenzicht spatte.
Dit noodlot volgde altijt der Batavieren moet;
(660) Dat hunne vryheit wort bezegelt met hun bloet.
Dat zal d’aeloude stam der Burgerharten spreeken,
Die onverschrikt, toen Rome, uit alle weereltstreeken
Gesterkt, den vryen Rijn wou boejen met gewelt,
Haer rechten met haer hooft verdadigde in het velt.
    (665) Maer is uw moet te groot, om in een laffer leven
By uwe haertgoôn, ’t hart een stille rust te geven,
En hebtge zulk een lust, ô helden! om al weer
Door dapperheit te staen na een onsterflijke eer;
[p. 32]
Welaen dan, ziet den Turk, met Saiken, en Tartanen,
(670) En roofgaleien, trots beschaduwt van zijn manen,
Kanée en Kandie blokkeeren, uit de golf:
Van daer, den ryxvizier als een getergden wolf,
Of woedent everzwijn, ’t benaeut Sefalonye
Met boejen dreigen, van zijn slaefsche heerschappye:
(675) En zwelt wanneer gy ’t ziet van edel ongedult.
My dunkt ik hoor alree hoe Hollands zeeleeu brult,
De dikke manen schut, en vierig voortgevaren,
De roofschavotten breekt der middellandsche baren.
Dan zie ik Zoliman gemuilbant in zijn hof.
(680) Dan krijgt mijn heldenzang een ruime zee van stof.
    Gy Vredevaders die, door loffelijk regeren,
Ten hoogsten top gevoert, alle eeuwen kont braveren;
Ai belgt u niet, indien mijn zangnimf, laeg van toon,
De wêerglans volgt van uw doorluchte wapenkroon,
(685) Die met haer vier verligt het oog van beide poolen,
En uw matroozen al de weerelt om ziet doolen:
Vergeeft het my, zoo ik d’aeloudheit zwijgen leer,
Den naneef schrikken, wen hy hoort met welk een eer
Gy, winnende in verlies, hebt Vlooten afgezonden,
(690) Den donder brakende, uit vijfduizent kopre monden.
    August, gâ, zet nu ’t rond voor uw triomf in roer,
Als gy de vlotten slaet van een Egyptsche hoer.
    Maer onze blijdschap barst eerst uit met volle stromen,
Als wy den dollen Mars door uw gezag zien tomen,
(695) De Hydra van ’t geschil verdrinken in zijn bloet,
Dan rolt al ’s weerelts magt van zelf u te gemoet.
Men zal van Kato GRAEF, en Staetheer WITSEN spreken,
En PANKRAS groot van naem, en REINST een onbezweken
Hanthaever van den Staet, op vaeder Numaes wet,
(700) Zoo lang men ’t klinken hoort der goude vrêtrompet.
Zoo moet ik Amsterdam geduurig zien vergrooten.
Zoo blyve Janus kerk voor eeuwig toegesloten.


[p. 33]

NEDERLAEG DER TURKEN,

Onder ’t beleit van den Edelen Heere

WILLEM JOZEF, BARON van GENT.
Luitenant ammirael &c.

Nec flammas superant undae.

ALgiers, het bloedige roofschavot
Der wilde Middellandsche stroomen,
    Wort eindlijk van zijn kroon geknot,
En ziet zijn roofvaerdy betoomen.
    (5) De kust van Barbarye waegt
Van zoo vermaerde nederlaege,
    Nu GENT de zeestraet heeft gevaegt
Van die gevreesde waterplaege,
    Die, dol van roofzucht en verwoet,
    (10) Versmoorde in eene zee van gloet.

    De zon streefde op haer daghkaros
Ten derdenmaele uit d’ oosterkimmen,
    En brak de regenwolken los,
En quam met schooner straelen klimmen,
    (15) Geheldert door de noordewint,
Toen Hollandsch Ammirael, verbolgen,
    Den blooden Turk, ter vlugt gezint
Dus vruchtloos in zijn zoch te volgen,
    Hem aengreep dat hy droop, vervaert,
    (20) Gelijk een rekel zonder staert.

    Nu, drijft vry af voor wind en stroom
Gy plonderende watervogels,
    Bestorven om het hooft van schroom,
En vlucht met uitgespreide vlogels:
[p. 34]
    (25) Gy zult dien Jager niet ontgaen
Die u, van allenkant benepen,
    Ten trots van uwe halve maen,
Zoekt in zijn vliegent net te sleepen,
    Om dit gespuis, van ree tot ree,
    (30) Te dryven uit het velt der zee.

    Daer beeft al ’t Afrikaensche strant.
De Moor ziet zelf zijn verf verbleeken.
    Nu d’Oceaen in lichten brant
Een weerlicht spreit op alle streeken,
    (35) En rolt den donder van ’t kanon
In eene drift Salpeterwolken,
    Die stuift in d’oogen van de zon,
En dreunt in Nereus diepe kolken,
    Als of Salmoneus met gedruis
    (40) Rinkinkte op Elis kopre sluis.

    Maer wie zou ’t uitstaen tegens GENT,
Gewoon in zee te triomferen,
    En uit het oorloogselement
Niet, als met zege, weer te keeren?
    (45) De Roofbarbaer kloppe op zijn mont,
Als d’Aemstel dondert met zijn vlooten,
    Die stroopers op hun eigen gront
Verguist, en op het hart komt stooten,
    En, moedig van den Teems verzelt,
    (50) Hun zeestandaerden scheurt en velt.

    Daer drie paer kielen, even stout
Om onze koopvaert te bepaelen,
    T’ontheisteren het vrye zout,
Bezwyken met hun Ammiraelen:
    (55) Verstuiven in den rook en brant,
En dreigen met die zelve roede,
[p. 35]
    Al ’t roofziek en ongastvry strant,
Noch rookende van Turkschen bloede,
    Dat, ziedende en beschaemt van spijt,
    (60) Noch hun verbaesde vlugt verwijt.

    Gy hebt de heele kristenheit
O Helden! door uw deugt verbonden.
    En wiert geen loon voor uw beleit,
Noch dank meer voor uw moet gevonden,
    (65) De kristenslaeven, vry gekocht
Met vier, en van ’t gewelt ontslaegen,
    Verzwijgen noit dien trotzen tocht.
Zy zullen van uw lof gewaegen.
    Zoo vaert de Zeeman weêr gerust
    (70) Om winst van d’een na d’ander kust.


ZEETRIOMF

Bevochten in Zomermaent des jaers 1673.

D’aeloutheit mag nu vry met hare krijgslien praelen,
    Darius smoore in bloet door Alexanders speer,
    Die draei den aerdkloot op zijn duim, en zoek noch meer.
Een Scipio rukke oud Kartage van zijn paelen.
(5) August zie met Antoon de Roomsche vryheit dalen
    In d’Aktiaensche slag. wy geven elk zijn eer;
    En hangen in ’t gestarnt hun triomfant geweer:
Maer al hun roem kan niet by onze helden haelen.
    Die zien de bare doot vrymoedig in den mont.
    (10) De Ruiter volgt vol viers den vyant op zijn gront,
En komt den vluchteling met Tromp op ’t hart gestooten.
    Niet haelt by Neêrlands lof; ’t geen deerelijk verkracht,
    Belegert en gescheurt, noch met geringe magt
Tot tweewerf toe verslaet twee Koninglijke vlooten.


[p. 36]

OORSPRONK van ’s Lands ONGEVALLEN,

Aen

JOACHIM OUDAEN.

            OUDAEN, die mijnen geest voorheen
        Zoo heusch genoopt hebt met uw dichten;
            Schoon zy zoo stom bleef als een steen,
        En zelfs vergat de vriendeplichten:
            (5) Vergeef haer ’t zwijgen deze mael:
        Zy voelt haer lippen open breken.
        Nu zalze u zoo veel langer spreken,
            En licht vermoeien met haer tael.
        En konze noch haer stem verbijten,
        (10) De steenen zouden ’t haer verwijten.
WAt tuimelgeest beheerscht het land, wat bastaerdy
Valt in ons eigendom, en smet, als een harpy
Tot ons schandael geteelt, met haer vergifte pennen
De gansche lucht, zelf eer wy ’t gruwzaem monster kennen?
(5) Dat reukeloos het hooft verheffende als vorstin,
De tael van Neêrlant schopt, en dringt’er Vrankrijk in
Met hare bastertspraek en dartele manieren.
Ontaerden wy met recht van d’ oude Batavieren?
Zijn dan die helden in zoo schandelijk een naem,
(10) Dat nu de naneef zich met reden hunner schaem?
En zijn onze ouders, in krijgstochten afgesleten,
Het vreesselijk gewelt van Rome doorgebeten,
En in een later eeuw, door Nassaus krijgsbeleit,
Gewasschen boven reik der Spaensche mogentheit,
(15) Nu waerdig, dat men die vergete als Fransche slaven,
Op hun gebeente spuwe, en trappele hun graven?
En kan men ’t stamhuis van Oranje, dat noch pas
Met zoo veel zorg ’t gebouw des Staets leide in tieras,
[p. 37]
En overladen van bevoghte krijgslaurieren,
(20) De blijde zege alom zag volgen haer bannieren,
Verlaten trouweloos in deez’ verlegen stant,
Om slaefs te volgen een uitheemschen dwingelant,
Want wie kan ’s vyands wijze en tael zoo hoog waerderen,
Als die lafhartig zig wil laten overheeren?
(25) Zoo heldden al van ouds de volken, lang geschokt,
Naer hunnen ondergang. noch blijven wy verstokt,
Of van een’ dikken mist bezwijmelt en betoogen.
    Waekt op: ’t is tijt: wrijf eens de dampen uit uwe oogen.
En zoekt niet buiten u, met schandlijke achterdocht,
(30) De bron der nederlaeg waer toe wy zijn gebrogt.
Wy zijn verraders van ons zelven, wy vergeten
Ons zelfs, maer hebben ’t liefst aen anderen verweten.
De Fransche weêrhaen kraeide ons lang zijn wetten toe.
Toen ketelde ons zijn stem. nu krimptmen voor de roê
(35) Van zijne schachten en afgrijsselijke spooren
En dwazen schijnen noch met lust zijn klank te hooren:
Vergapen zich noch aen ’t schakeersel van zijn’ staert
En wieken, daer hy eerst mee lokt, maer flus vervaert.
Verleidende meermin, daer blinden nae verlangen,
(40) Die gy behendig nu by d’ooren hebt gevangen,
Wat toverzang maekt u behaeglijk in ons land!
Wat ketens zijn’t, die gy zoo fijn en listig spant!
Vervloekte ketens, die wy eerst met vreugde zochten,
Och! was nu ’t zoeken uit, was eenmael den gedrochten
(45) Nu ’t masker afgerukt, en zagenwe in het licht
Den moortklaeuw root van bloet; het dreigende gezicht,
Daer zich de wreetheit en baldadigheit vermengen;
De droge keel belust om menschenbloet te plengen;
’t Blanketsel van den mont verandert in venijn,
(50) En ons alom verrâen door ingebeelden schijn.
    De Fransche Circe wist al lang die rol te speelen.
Nu wagen overal noch zoo veel moorttonneelen
[p. 38]
Van hare tieranny. maer wieze trapte op’t hart,
’t Was tot hun weêrwil, en zy kropten ’t leet met smart:
(55) Om, als de kans zich toonde, eens tevens op te springen.
Gelijk de Siciljaen ons leert den Vesper zingen.
Daer wy den vyant zelfs en zijne wulpsche jeugt
Inhalen, onzen val verhaestende met vreugt.
    De weêrgalm van de keur der Fransche geestigheden
(60) En spraek, van ons zoo lang eerbiedig aengebeden,
Klinkt over Hollant heene uit Bodegraves puin,
En Zwadenburgerdam, ’t vermaek van onzen tuin
Voorheen, nu smokende asch; ten schouburg uitgekooren
Der wreetheit, die ons leert eens recht de klanken hooren
(65) Van haer muzijk. gaet; lacht de Duitsche tael nu uit,
En dwingt uw voeten naer de toonen van hun fluit.
Trojaenen haelen weêr met reien, zang en snaren,
Het zwangre krijgspaert in; ’t geen ’s middernachts aen ’t baren,
Van oorlogsvolk verlost, dat knot des Konings stam,
(70) En zet tot dankbaerheit al ’t rijk in vier en vlam.
De geest van Nero vint’er weêr die zich vermaken,
En zingen Vrankrijk nae; en zingen, onder ’t blaken
En deerlijk moortgeschrei van vader, kint, en vrouw.
Daer d’een ten hemel schreeuwt. daer d’ander stikt van rouw.
(75) Nu is met hun gezang de dolheit uitgelaten.
Men trapt den zwangren buik te barste. propt de straten
Met maegdenlijken, eerst ontuchtig geschoffeert,
Gebrant, geblakert, vuil mishandelt en onteert.
De drempels kraken van gekneusde bekkeneelen.
(80) De lijken grijnzen aen de takken van abeelen
En linden, en de moort, die vrouw noch zuigling spaert,
Maekt Alva, Neêrlands vloek en geessel, zacht van aert.
    En lust het langer ons noch op zijn Fransch te leven?
Wort groene gal en bloet noch niet in’t hooft gedreven?
(85) Hoe? zien wy noch met vreugd de laffe geilheit aen,
Die ons vervoert, en komt den Staet zoo dier te staen!
[p. 39]
De vlam dreigt ons, en wy verspreiden zelfs de vonken.
Zoo wort uit gouden kop ’t vergif met smaek gedronken.
De wisseling van zoo veel dragten en gewaet,
(90) De zotte mommery van treden en gelaet,
En dat verwijft gebaer, waer nae w’ons lichaem dringen,
Op hun gebod, zoo vreemt en vol veranderingen;
Zijn zoo veel vonden lang tot ons verderf gezocht.
Dus hebben wy ons zelf de stroppen opgekocht.
(95) Wat landaert voelde zoo onstuimig zich getreden,
En volgde noch met lust zijn ’s wreeden vyands zeden.
Als Pan te driest zijn baert en lokken heeft gebrant,
Vliet hy de vlam, die hem verlokte, met verstant.
    De Hoofterfvyant van den Staet der Nederlanden,
(100) Stoof als een weêrwolf voort, indien wy hem verbanden
Met ernst, en met een vloek, gelijk zijn moortlust past.
Vervolgden, daer hy nu in ’t bloet der borgren plast.
Dan zag het Hollands hart, herstelt, weer met behagen,
De lantontheistraers in verdiende wraek verslagen.
(105) De Harp ontsnaert, de Roos de doorens afgesneên;
De Lely in haer bol gedoken, of vertreên;
En ’t zwijn van Munster fors den slagtant uitgebroken.
Dan vond de nazaet fier zijn oudren bloet gewroken,
Den plonderaer betaelt zijn onverdient gewelt;
(110) En ’t Fransch gebeente blonk noch eeuwen lang op ’t velt.
Herneemt den ouden moet gy vrygevochte steden.
Verjaegt den vyant, maer verjaegt eerst zijne zeden:
Men koopt den Franschen zwier te duur voor lijf en goet.
Nu wascht die smetten af in ’s vyants dartel bloet.


[p. 40]

Op de print van den

NEDERLANDSCHEN ZEETRIOMF,

Ter eeren der dappere Helden

MICHAëL de RUITER, en KORNELIS TROMP,

Overwinnaers van de Fransche en Engelsche Zeemagten.

NAe vier verwinningen, te water weggedragen,
Is ’t eenmael tijt op hun verheven zegewagen
De Helden in Triomf te voeren elk ten toon.
Out Rome kroonde August met eene Stevenkroon,
(5) En sleepte Anubis en den Nijlstroomgod gebonden
Nae’t Kapitool, omringt van Memfis waterhonden,
Toen hy Antoni velde, ontzinnig door de min,
En sloeg de vlooten van de wulpsche koningin.
Wat kroon zal nu het hooft van onze helden sieren,
(10) Die Watervorsten, die oprechte Batavieren,
Die vierwerf, juichende in ’t vervaerlijk krijgsgerucht,
Twee koningsvlooten slaen, en dryvenze op de vlucht?
Daer zee en strant geschokt, en scheurende op den donder
Van ’t grof kanon, gelijk in arbeit loeit van onder,
(15) En zucht, om ’t torssen van zoo meenig zwaer gevaert.
De Ruiter streeft vooruit, en ziet zijn waterpaert
Op ’t bloedig spoor gevolgt van hondert zeegedrochten
Vol moet en uitgeleert in gruwzame oorlogstochten.
De vlooten van Britanje en Vrankrijk rukken mee
(20) Met meer getal van volk en schepen aen in zee;
Maer moeten t’elkens met schandael het velt verloopen.
Elk oorlogsschip spart hier een Kakus moorthol open,
En dekt met damp en rook het aenschijn van de zon.
Verdiende Alcides, toen hy Kakus overwon,
(25) En rukte den Aventijn en zijn spelonken open,
Den naem van Heiligh, die de Munsters in het stroopen
[p. 41]
Belette, en veiligde al het Italjaensch gewest,
Geviert om ’t schuimen van dat eenig plondernest.
Hoe kan dan Neerlant van haer Ammiralen zwygen?
(30) Gy zietze, in ’t midden van haer trotse Waterkrygen,
Nae ’t leven afgebeelt. de Ruiter staet verzelt
Van sterkte, en Wijs beleit, verwinsters van’t Gewelt.
De Nederlantsche Leeu met opgekrulde haren
Aen ’t brullen, rijt van een de kluisters van de baren.
(35) De Zeegodinnen, uit alle oorden hier vergaert;
Versieren de Karos, waer op hy henen vaert
Door vryen Oceaen. de Tritons, uitgelaten
Van blijdschap, blazen vast den roem der zeesoldaten
Op hun kinkhoorens uit, van daer het daghlicht zinkt,
(40) Tot daer ’t in een festoen van rode rozen blinkt
Des Morgens, als het langs de purpere Oosterkimmen
Vaft arbeit met meer gloet ten zuidäs op te klimmen.
De Maegt van Amsterdam volgt Tromp in ’t pekelvelt,
Den waerden Naezaet van den grootsten Waterhelt.
(45) Hem dekt een paviljoen van vlaggen aen weêrzyden,
Zoo kloek verovert in een trits van waterstryden,
Op een saisoen: daer ’t Lant gedeelt en afgeweit,
Maer scheen den veegen geest te slepen, nat beschreit
En troosteloos, en zag, te deerlijk overvallen,
(50) Den gordel scheuren van haer onverwinbre wallen
En sterkten, als een vier, een blixem in der nacht.
Daer Gelderlant, op ’t hart getreden en verkracht,
Met Uitrecht zich zoo wreet van Hollant af zagh rukken;
En Overyssels slaefs haer Maegdom gaf te plukken.
(55) Noch is Gods zegen niet verkort, die sterkt de hant
Van Michaël, en blust in zee den oorlogsbrant.
Daer Sweers, en helt de Liefde, ontfonkt van eedlen tooren,
Hun leven liever als hun vryigheit verloren.
Dies eigene den Tijd, vry alles zich ten buit,
(60) In dankbre harten sterft hun glorie nimmer uit.


[p. 42]

DARDE ZEETRIOMF

Over de twee Koninglijke Vlooten:

Bevochten den 21 van Oogstmaent, 1673.

terna arma movenda;
ter leto sternendus erat. Virg.

            NU laete d’oorlogsfaem zich hooren,
                Zoo ver de zee, weer schoon gevaegt,
                Den aerdkloot in zijn armen draegt.
            De plagen, Nederlant beschoren
                (5) Door Karel en Louis aeneen
                Zoo valt verbonden tegen reên,
            Verstuiven weêr in rook en dampen.
                Tot driewerf toe zag Schoonevelt
                Het vyandlijke zeegewelt,
            (10) Gereet ’s lants vloot aen boort te klampen,
                Verjagen van het Zeeuwsche strant:
                Daer d’oevers wederzyts in brant,
            En schuddende op de donderslagen,
                Van ’t barstende oorlogselement,
                (15) Dien toon tot aen de poort van Gent,
            En boven Hollants kusten dragen.
                Duinkerken zelf, van vrees verrast,
                Staet nauwlijx op zijn wortel vast.
            Nu spreien Britsche en Fransche vlooten,
                (20) Verdreven van de Zeeuwsche ree,
                Hun netten verder uit in zee,
            En houden Hollants keel gesloten,
                Om d’Indiaensche maetschappy
                Te plondren van haer kruidery,
            (25) En in ’t gezicht van ’t Vlie te plukken
                Ceilons kaneelschat, en de vrucht
[p. 43]
                Zoo ver gegroeit in andre lucht,
            De paradijsoogst der Molukken.
                Maer Hollants zeeleeu brult vol moet,
                (30) En rukt, noch druipende van bloet,
            Hen in met omgekrulde manen.
                Voort rijt de doodschrik door hun lêen.
                Zy vluchten nu hy aen komt treen.
            Zijn triomferende oorlogsvanen
                (35) En Nagels, zwanger van de doot,
                Zijn noch bekent in ’s Vyants vloot.
            De buskruitwolken aen het klimmen,
                Bedekken nu den oceaen,
                Als met een lamfer onder ’t slaen.
            (40) De zon besprengt met bloet de kimmen.
                Een voorspook van een wreeden dagh.
                Noch rijstze vroeger alsze plach,
            Om eerder onze vreugt t’aenschouwen.
                De Franschen stuiven daer vooruit
                (45) Op Bankerts gruwzaem krijgsgeluit
            En blixemende zeekortouwen!
                Zy zetten by wat helpen mag
                En wijken schandlik uit den slach,
            Gelijk verbaesde waterhonden.
                (50) De groote Tromp, in ’t moortgeschreeuw
                Braverende op zijn gouden Leeuw,
            Spreekt Ridder Sprag uit kopre monden
                Met donders aen in vier en vlam.
                Men hoort hem buldren t’ Amsterdam.
            (55) De Ruiter laet zijn zeepaert draven
                En sleept een bloetstroom waar hy streeft:
                De zee en ’t aertrijk scheurt en beeft;
            Daer duizenden in ’t zout begraven
                Vast wentlen, of met naer gezucht
                (60) In weêrlicht, vliegen naer de lucht.
[p. 44]
            De vreesselijke waterdraken
                Aen ’t vlieden, voelen nu met smart
                Den Leeu hun trappen op het hart;
            En wêer de borst en ribben kraken.
                (65) Zy zien de spieren bloot en raeu
                Gereten van dien scherpen klaeu:
            En wenschten licht hem d’eer t’ontrekken,
                Gelijk voorheen, met ydle list,
                Indien haer dwaze hoogmoet wist
            (70) Die open wonden noch te dekken.
                Gaet heen vry. zet nu voet aen lant;
                En verft met bloet uw eigen strant.
            Doch gy ô Holland! door Gods zegen
                Zoo wonderlijk als klaer gered,
                (75) Noit keere op u die lastersmet,
            Waertoe zoo velen zijn genegen,
                Om door een al t’ ondankbren haet
                Niet elk te loonen naer den staet
            Van zijn verdienste en dapperheden.
                (80) Laet d’eedle Helden, die zoo fier
                Verdadigden uw zeebannier,
            Op ’t bed van glorie overleden,
                Noch leven om hun trotschen moet,
                En meng uw tranen met hun bloet.
            (85) Gy dappre Sweers, en eer der helden
                De Liefde, die zoo onversaegt
                U hebt voor ’t Vaderlant gewaegt;
            Men zal uw groote daden melden.
                Zoo strekke uw welverdiende lof
                (90) Den heldendichtren lang tot stof.
            Terwijl wy op de Vrede wachten,
                Die haest uit haer verheven troon
                In zonneglans voor elk ten toon,
            Zal binden de gedeelde machten
[p. 45]
                (95) Van ’t worstelende Euroop, te lang
                Volhardende in zijn ondergang:
            Op zulk een zegen magmen hoopen
            Indien zy is met bloet te koopen.


OP DE VREDE

tusschen

VRANKRYK,

en de Vereenigde

NEDERLANDEN.

        NU eens een vredewijz gezongen,
            De milde moeder van de vreugt,
            Die ’t aerdrijk schenkt een nieuwe jeucht,
        Verwellekomt met dankbre tongen,
            (5) Nu zy weêr onbepaelt gebiet
            Zoo ver de zon haer straelen schiet.
        Zoo rijst in ’t eind dan weêr de hope
            En welvaert, die benaeuwt en veeg,
            En uitgeteert ter aerde zeeg,
        (10) Van ’t bange en worstelende Europe,
            Dat uitgelaten en verwoet,
            Zich zelfs verdronk in eigen bloet.
        Hier trapt de hoef den oogst der landen,
            En wentelt in een oogenblik
            (15) Den arbeit van een eeuw in ’t slik.
        Daer zietmen taisteren en brandden,
            En steden met haer trotsche kruin
            Verdrinken in het gloeiend puin.
        [p. 46]
        Een oceaen van vier, aen ’t bruizen,
            (20) Slokt in een afgront vol van gloet,
            En aengestookt van Kristenbloet,
        Gelijk een stroom door open sluizen
            Geborsten, kerken, en gevaert
            Van muuren, eeuwen lang gespaert.
        (25) De stuivende asch van Bodegraven
            Getuigt dit met bestorven mont,
            Daer’t ingewant des Staets gewont,
        Terwijl drie Leden haer begaven,
            Van ’t lichaem afgescheurt met kracht,
            (30) Scheen in den laetsten noot gebragt,
        Die oorlogsroede zagmen wanken,
            Gelijk een vierige komeet
            Zijn lokken uitspreit wijt en breet,
        Nu daer ’t de Duitschen zich ontdanken,
            (35) De Rijn en Moezel, parssens moê,
            Opstuiven naer hun bronnen toe;
        Dan daer zich d’Iber voelt benepen,
            De Kastiljaen, alom bezet,
            Gelicht word van zijn Spaensch genet,
        (40) De zee bezet met oorlogsschepen;
            Weêrzijts het Britsche en Fransche strant
            Verdondert in dien oorlogsbrant.
        Sicilie, overal aen ’t hollen,
            Terwijl Messine zonder noot
            (45) Haer wettigh overheer verstoot,
        Hoort vast de donderkogels rollen,
            Daer Scyllaes honden uit hun kuil
            Naebassen met beschuimde muil.
        De Noordas hoort die felle slagen,
            (50) En schuddende op het krijgsgerucht,
            Kaetst dat beneden onze lucht
        De Zuidas toe. Alle oorden wagen,
[p. 47]
            Van zulk gedruis en oorlogswee:
            En d’aerdkloot schokt schier neêr in zee.
        (55) Maer nu zijn wy dat leet te boven.
            De vrees voor zulk een aerdsgewelt,
            Dat zoo veel helden heeft gevelt,
        Is onder ’s werrelts kim verstoven.
            De vredezon licht van om hoog
            (60) Die zwarte dampen uit ons oog.
        Gelijk wanneer het ys aen ’t kraken
            En barsten in een’ grooten stroom,
            Die af komt storten zonder toom,
        Te rug sleept wat het kan genaken,
            (65) Zich zelven opkruit als een kerk,
            Valt rijs en paelwerk veel te sterk,
        Stoot in de lenden van de dijken,
            En voortgeschoten met gedruis,
            Geheele schepen knarst tot gruis,
        (70) Daer ’t al voor zijn gewelt moet wijken,
            En elk ’t met doodschrik ziet van ver,
            Terwyl het barst van ster in ster,
        Maer als het onder ’t heenestreven
            Verkrijgt een onbekromper vaert,
            (75) Allenks d’oplopentheit bedaert,
        Daer ’t zijne krachten voelt begeven,
            En als ten einde van gewelt,
            In stil en vreedzaem water smelt.
        Zoo loopt die bronaer van elende,
            (80) Die, korts gezwollen tot den top,
            Zoo meenig over hals en kop
        Gedompelt heeft, van zelfs ten ende.
            Zy word ten kil toe uitgedroogt,
            Nu zich de Zon der vreê vertoogt
        (85) Aen ’s hemels top* met volle glanssen.
            Den Vadren van het Vaderlant
[p. 48]
            Geeft nu d’olijf een beter stant,
        Als die zich met laurier bekranssen.
            Wat zijn triomfen zonder tal
            (90) Zoo die de Vreê niet kroonen zal?
        De kust van Vrankrijk uitgelaten*
            Van blijdschap, ziet nu vloot op vloot
            Aendrijven in haer rijken schoot,
        Het grimmelt op de strant en straten:
            (95) Zoo sleept men weder om gewin
            Een zee van wijn in Neêrlant in.
        Al d’Oceaen wort omgezworven
            Met rust, en Hollant, uitgestreên,
            Blijft ’s werrelts koopschuur als voorheen.
        (100) De Turksche Maen, om ’t hooft bestorven,
            Duikt achter Mechaes vloekaltaer,
            En krimpt haer hoorens, op deez’ maer.
        Bedrieg ik my? of mag men hoopen,
            Dat meê de Rijn, de Zont en Belt,
            (105) Noch zuchtende onder ’t krijgsgewelt,
        Vermoeit van plonderen en stroopen,
            En ’t Kristendom in een verbant
            Zich zal verzoenen hant aen hant?
        Dan maelde ik al de heldendaeden,
            (110) Te water en te lant verricht,
            Nu naeuw gedoodverft in mijn dicht,
        Op ’t tafereel van mijne bladen.
            Wy zien terwijl, op dezen voet,
            Zoo groot een zegen te gemoet.


[p. 49]

BRUILOFTSGEDICHTEN.
________________________________________

TER BRUILOFTE

Van den Hooghgeboren Weledelen Heere,

HEER   EUSTATIUS,

BARON van BRONKHORST, van BATENBURG, &c.

En de Hoogedel Geboren Vrouwe

MEVROUWE DEBORA BAKE,

Vrye Vrouw van Assumburgh, &c.

IS ’t waerheit? en zult gy nae zoo veel minverdrieten
En zorgen, eindelijk uw’ schoone Bruid genieten;
O BRONKHORST! eedle telg van d’ overoude stam
Der Batenburgen, die, gelijk men in de vlam
(5) Het gout beproeft, zich in het oorlogsonweer queeten,
En op gewetendwang en tieranny verbeten,
’t Blazoen der Vryheit trouw handhaefden, en vol moet
Hun onverganklijke eer beschreven met hun bloet,
Toen Alva, als quam hy ten afgront uytgeborsten,
(10) Den stamboom snoeide van de Nederlandsche Vorsten
En Baenderheeren, daer hy vast de spruiten knot,
En maekt gantsch Neerland tot een bloedig moortschavot.
    De zilvre leeuw, die in uw’schilt nu staet te pronken,
Bleef pal en trots, al scheen hy in zijn bloet verdronken,
(15) Maer munt met grooter glans nu uit in ’t roode velt,
Nu d’eedle BAKE, voor het lieflijk mingewelt,
Nae uw’ verliefde wensch, in ’t einde mee gebogen,
Uw’ hoop bezegelt met de lonken van haer oogen;
Die vriendlijke oogen daer nu niet dan liefde uitstraelt.
(20) En gy ô Bruid, die van het oud geslacht gedaelt
[p. 50]
Der BAKEN, om hun deugt gelastert en verdreven,
Toen Spanjes scherpe rôe deed gansch Europe beven,
Uw edel huis weer aen een edel huis verbint:
Indien ’t me vry staet, ’k zie ’t genoegen dat gy vint
(25) In dezen staet, ik zie ’t uit uw geheldert wezen;
En schoon gy ’t veinst, zelfs uit dat veinzen kan men ’t lezen.
    Mijn zangeres, nae ’t schijnt, gevoelt een grooter vier,
De vaerzen rollen als van zelfs op mijn papier.
’k Weet naeuw wat nieuwen geest ’k voel door mijn ad’ren zweven;
(30) ’t Gaet vast, Mevrouw, gy geeft mijn zangheldin dit leven:
Want door uw dichten, zoo vol geest, zoo rijk van trant
En Hemelsch vier, gewekt, gevoel ik in deez’ stant
My als mijn zelfs ontrukt. wie kan zijn drift bedwingen
Wanneer hy tot uw lof, ô DEBORA! zal zingen?
(35) Die waerdig uwen naem ontleent van die heldin,
En godlijke Amazoon, die ’s vyands heirspits in
Gevlogen, trouw verzelt van Baraks veltbannieren,
Gantsch Israël door haer beleit deed zegevieren.
    Gy werpt met reeden al het afgestreen verdriet
(40) En wanhoop van u af, en denkt nu anders niet
Als om uw Bruid, als om t’omhelzen en te kussen,
En in haer zachten schoot uw’ zuiv’re vlam te blussen,
Gelukkigh Bruidegom! gedenkt om ampt noch staet,
En ’t Zeehof aen de Maes is van uw’ wijzen raed
(45) Versteken, zoo lang dus de minne u houd gevangen,
En gy niet hebt bereikt het eind van uw’ verlangen.
    ’t Genaekt vast: nu mag ’t huis van Assumburg zijn kruin
En zeven toorens ver uitsteeken boven duin,
En zijne schaduwe in de Wykermeersche baeren
(50) Verdubblen, trotser en vervrolijkt op dit paeren.
Terwijl de lantman in het rond zijn arbeid staekt,
In deze bruiloftpracht en staetsie zich vermaekt,
En bruiloft houd in schets. ’t word al tot vreugd gedreven:
De boomgaert, na my dunkt, krijgt zelver een nieuw leven.
[p. 51]
(55) Al steekt de Winter ’t hooft te Noordas vroeger uit,
Noch schijnt het land rondom door d’oogen van de Bruit
Gezegent en verquikt. de Myrt, hoe teer van bladen,
En die de minste kouw verwelken kon en schaden,
Verheft haer groene kroon noch moedig uit den gront,
(60) En lacht van vreugde met den bloessem in den mont,
Nuz’ in de bruiloftzael en ’t ledekant zal pronken,
En met haer frisschen geur ’t gezegent paer ontvonken.
Zoo zag men Venus met Adoon haer min verzâen
In ’t weeligh paviljoen van frissche Myrteblâen.
    (65) Komt vlegt festoenen: maar voor al brengt hier laurieren.
Op dat zy op haer beurt nu d’echtkoets helpen sieren,
Die ’t hooft der Bruid zoo lang omvlochten met een krans,
Door Febus geschakeert om ’t schoonste, en met zijn’ glans
Verheerlijkt. maer ik zie reets d’Avontstar aan ’t zinken,
(70) Van ’t aspunt afgeglêen, en ’t Maenlicht flaeuwer blinken.
’t Gestarnte in een verbant verschuilt zich meer en meer;
En stort voor over op de morgenkimmen neer.
    Gae, Bruidegom, gae heen, daer u de minnegoden
Al lachend, hant aen hant, tot kuische weelde noden,
(75) De Wellust, zonder smet, de Lust, Bevalligheit,
En Blijdschap, hebben zelfs voor u het bed gespreit.
’t Is tijd, met eene vreugd, doortintlende al de leden,
En die de geesten smelt in haer aenloklijkheden,
Al ’t leet te smooren in deez’ allerschoonste nacht,**
(80) Met zoo veel ongedult dus lang van u verwacht.
Zoo zien wy, eer de Maen op haeren tijt herboren,
Tot negenmaelen toe verwissele van horen,
Of eer de zonnekloot uit d’Oosteroceaen
Driehondertwerven heb gerolt om ’s hemels baen,
(85) Uit deez’ gezegende echt, een zoon, die magh volmaken,
Uw’ wenschen, en verknocht de BRONKHORSTS en de BAKEN.
Zoo bloeye uw oud geslacht ten prijs van Rotterdam:
En Gelderland vier’ lang de telgen van uw stam.


[p. 52]

TER BRUILOFTE

Van den Ed: Heer

JOAN BUYSERO,

Heer van Hulshout &c.

En d’Ed: Jonkvrouw

MARIA ENGELS.

MEn ziet den minnaer met meer weelde triomfeeren,
Die, na veel wederspoet, de kans in ’t laetst ziet keeren,
En nae hy vruchteloos lang heeft zijn min vertoont,
Die eindlijk nae zijn wensch met weermin vint gekroont.
(5) Dat bitter ongedult, met lieffelijk verlangen
Getempert, vreeze en hoop, die steets het hart doen hangen
In twijffeling, en vast aengroeiend meer en meer,
De zinnen slingren, als een onrust, heen en weer,
En wat de Liefde meer met zoo veel ongenoegen
(10) Vermengelt, eer zich recht twee zielen samenvoegen,
Verstuiven teffens als een ydle damp en wint,
Als ’t minnevier eens plaets in ’t hart der Liefste vint.
Zoo Juicht een zeeman, lang op d’ ongestuime golven
Gesolt, nu boven ’t hooft in ’t pekelschuim bedolven,
(15) Nu weer ten hemel uit dien afgront opgevoert;
Terwijl een dolle orkaen braveert, het grondzant roert,
En al den oever schud, aengierende op zijn wieken,
Wanneer matroos, zoo drae de dageraet komt krieken,
En d’oosterkimmen verwt met purper in ’t verschiet,
(20) ’T gewenschte land ontdekt, vergeet nu zijn verdriet,
En prijst met grooter lof den zachten schoot der haven.
Den Bruigom, menigmael in wanhoop als begraven
Voorheen, ziet met meer glans de vreugd ten oogen uit,
Nu hy een Engel zal omhelzen tot zijn Bruid.
[p. 53]
[p. 54]
[p. 55]
[p. 56]
[p. 57]
[p. 58]
[p. 59]
[p. 60]
[p. 61]
[p. 62]
[p. 63]
[p. 64]
[p. 65]
[p. 66]
[p. 67]
[p. 68]
[p. 69]
[p. 70]
[p. 71]
[p. 72]
[p. 73]
[p. 74]
[p. 75]
[p. 76]
[p. 77]
[p. 78]
[p. 79]
[p. 80]
[p. 81]
[p. 82]
[p. 83]
[p. 84]
[p. 85]
[p. 86]
[p. 87]
[p. 88]
[p. 89]
[p. 90]
[p. 91]
[p. 92]
[p. 93]
[p. 94]
[p. 95]
[p. 96]
[p. 97]
[p. 98]
[p. 99]
[p. 100]
[p. 101]
[p. 102]
[p. 103]
[p. 104]
[p. 105]
[p. 106]
[p. 107]
[p. 108]
[p. 109]
[p. 110]
[p. 111]
[p. 112]
[p. 113]
[p. 114]
[p. 115]
[p. 116]
[p. 117]
[p. 118]
[p. 119]
[p. 120]
[p. 121]
[p. 122]
[p. 123]
[p. 124]
[p. 125]
[p. 126]
[p. 127]
[p. 128]
[p. 129]
[p. 130]
[p. 131]
[p. 132]
[p. 133]
[p. 134]
[p. 135]
[p. 136]
[p. 137]
[p. 138]
[p. 139]
[p. 140]
[p. 141]
[p. 142]
[p. 143]
[p. 144]
[p. 145]
[p. 146]
[p. 147]
[p. 148]
[p. 149]
[p. 150]
[p. 151]
[p. 152]
[p. 153]
[p. 154]
[p. 155]
[p. 156]
[p. 157]
[p. 158]
[p. 159]
[p. 160]
[p. 161]
[p. 162]
[p. 163]
[p. 164]
[p. 165]
[p. 166]
[p. 167]
[p. 168]
[p. 169]
[p. 170]
[p. 171]
[p. 172]
[p. 173]
[p. 174]
[p. 175]
[p. 176]
[p. 177]
[p. 178]
[p. 179]
[p. 180]
[p. 181]
[p. 182]
[p. 183]
[p. 184]
[p. 185]
[p. 186]
[p. 187]
[p. 188]
[p. 189]
[p. 190]
[p. 191]
[p. 192]
[p. 193]
[p. 194]
[p. 195]
[p. 196]
[p. 197]
[p. 198]
[p. 199]
[p. 200]
[p. 201]
[p. 202]
[p. 203]
[p. 204]
[p. 205]
[p. 206]
[p. 207]
[p. 208]
[p. 209]
[p. 210]
[p. 211]
[p. 212]
[p. 213]
[p. 214]
[p. 215]
[p. 216]
[p. 217]
[p. 218]
[p. 219]
[p. 220]
[p. 221]
[p. 222]
[p. 223]
[p. 224]
[p. 225]
[p. 226]
[p. 227]
[p. 228]
[p. 229]
[p. 230]
[p. 231]
[p. 232]
[p. 233]
[p. 234]
[p. 235]
[p. 236]
[p. 237]
[p. 238]
[p. 239]
[p. 240]
[p. 241]
[p. 242]
[p. 243]
[p. 244]
[p. 245]
[p. 246]
[p. 247]
[p. 248]
[p. 249]
[p. 250]
[p. 251]
[p. 252]
[p. 253]
[p. 254]
[p. 255]
[p. 256]
[p. 257]
[p. 258]
[p. 259]
[p. 260]
[p. 261]
[p. 262]
[p. 263]
[p. 264]
[p. 265]
[p. 266]
[p. 267]
[p. 268]
[p. 269]
[p. 270]
[p. 271]
[p. 272]
[p. 273]
[p. 274]
[p. 275]
[p. 276]
[p. 277]
[p. 278]
[p. 279]
[p. 280]
[p. 281]
[p. 282]
[p. 283]
[p. 284]
[p. 285]
[p. 286]
[p. 287]
[p. 288]
[p. 289]
[p. 290]
[p. 291]
[p. 292]
[p. 293]
[p. 294]
[p. 295]
[p. 296]
[p. 297]
[p. 298]
[p. 299]
[p. 300]
[p. 301]
[p. 302]
[p. 303]
[p. 304]
[p. 305]
[p. 306]
[p. 307]
[p. 308]
[p. 309]
[p. 310]
[p. 311]
[p. 312: blanco]

Continue

[*1r]

TRAZIL,

OF

OVERROMPELT SINA.

TREURSPEL.

DOOR

J. ANTONIDES vander GOES.

Urbs Antiqua ruit multos dominata per annos.

[Vignet: Omnibus].

t’AMSTERDAM,
___________________________

By JAN RIEUWERTSZ., PIETER ARENTSZ. en ALBERT
MAGNUS, Boekverkoopers. 1685.



[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

INHOUD.

TRAZIL, door zijne vloekverwanten, na dat hy met eigen handen den Sineeschen erfvorst Zunchin had omgebragt, tot Keizer van Sina verkoren, vervolgde alle vorsten die, door gunst tot den erfkeizer Namolizont, Zone van Zunchin, zijne ongerechtige kroonzucht tegenstonden. Onder deze sneuvelde meê rijxkantzler Koja: tot hy den jongen heere, door verraders hem ontdekt, de oogen dede uitsteken, die zich zelf door wanhoop den kop te pletter stiet, en beval de Rijxprinses te onthalzen, stortende in deze twee de laetste telgen der keizerlijke erfstamme Taiminga, met de Sineesche heerschappye, te gronde. In deze rijxverdeeltheit brak Xunchi, keizer der Tartaren, in het Rijk, overrompelde de hooftstad Peking met verraet; trat Trazil, noch levendig gegrepen, daer hy zich zelf aen een vygeboom meende te verhangen, de lendenen in: en gebood zijn legerscherprechters hem aen een hofkolom te verworgen; latende, tot een eeuwige schandale der vorstenschenders, een koper beelt, Trazil vertonende, aen die zelfde pilaer oprechten. Dus is de Overrompeling der hooftstad, en de opgaende zon der Tarters het einde van het Treurspel.


[fol. *2v]

Op het Sineesch

TREURSPEL

van

J. ANTONIDES vander GOES.

MISSUS IN IMPERIUM MAGNUM.

    LYkungzus bout zijn troon vol moedt,
Als hy Zunchin heeft kleen gekorven,
    Gehakt aen stukken, zoo verwoet,
    In root ciment van ’s keizers bloet:
(5) Maer eer de rijxbouw is bestorven,
    Barst Xunchi, als een hooge vloet,
    Ten rijke in, stoot het met den voet
Om verre. een rijk met kracht verworven
    En dwinglandye, staet niet lang.
    (10) Wat ’s heerschappy? een overgang.

                                    J. V. VONDEL.


[fol. *3r]

VERTOONING voor het Treurspel.

    DE keizer van Trazil doorstoken, smoort in bloet.
TRAZIL wort Vorst gehuld van vele oproerelingen.
    Prins Koja zwijmt van rouw. zoo toont de tegenspoet,
Hoe los de Vorsten staen, in staetveranderingen.

VERTOONING na ’t vierde deel.

    Trazil verhangt zichzelf om ’s vyands hant t’ontgaen;
Maer wort van ’t brullent heir der Tarters overvallen.
    Hun veltheer kerft de koorde. al ’t leger ziet het aen.
’t Geluk bespot wel elk; maer Vorsten boven allen.

VERTOONING in ’t vijfde bedrijf.

    Vorst Xunchi spant aldus de vierschaer in de nacht,
En treet den grootsten Vorst des aerdrijks op de lenden.
    Zijn hofstoet schreit. het heir der Tarters zwelt en lacht.
Geen grootvorst noeme zich gelukkig voor zijn Ende.


[fol. *3v]

COPYE

Van de

PRIVILEGIE.

DE Staten van Hollandt ende Westvrieslandt doen te weten. Also Ons vertoont is by de tegenwoordige Regenten van de Schouwburg tot Amsterdam. Dat sy Supplianten sedert eenige Jaren herwaerts met hunne goede vrinden hadden gemaekt en ten Tooneele gevoert verscheiden wercken, soo van Treurspelen, Blyspelen als Kluchten, welcke sy lieden nu geerne met den druck gemeen wilden maecken, doch gemerkt dat dese wercken door het nadrucken van anderen, veel van haer luyster, soo in Tael als Spelkonst souden komen te verliesen, ende alsoo sy Supplianten hen berooft souden sien van hun bysonder ooghwit om de Nederduytsche Tael en de Dichtkonst voort te setten, soo vonden sy hen genootsaekt, om daer inne te voorsien, ende hen te keeren tot Ons, onderdanigh versoeckende, dat Wy omme redenen voorsz. de Supplianten geliefden te verlenen Octroy ofte Privilegie, omme alle hunne werken reets gemaekt ende noch in ’t licht te brengen, den tydt van vyftien Jaren alleen te mogen drucken en verkopen of doen drukken en verkopen, met verbot van alle andre op seeckere hooge peene daar toe by Ons te stellen ende voorts in communi forma. Soo is ’t dat Wy de Zake en ’t versoek voorsz. overgemerkt hebbende, ende genegen wesende ter bede van de Supplianten, uyt Onse rechte wetenschap, Souveraine magt ende authoriteyt deselve supplianten geconsenteert, geaccordeert ende geoctroyeert hebben, consenteren, accorderen ende octroyeren mits desen, dat sy geduurende den tyt van vijftien eerst achter een volgende Jaren de voorsz. werken die reeds gedrukt zijn, ende die van tijt tot tijt door haer gemaekt ende in ’t licht gebragt sullen werden, binnen den voorsz. Onsen Lande alleen sullen mogen drukken, doen drukken, uitgeven en verkopen. Verbiedende daarom allen ende eenen ygelijken de selve werken naar te drucken, ofte elders naer gedrukt binnen den selve Onse Lande te brengen, uit te geven ofte te verkopen, op de verbeurte van alle de naargedrukte, ingebragte ofte verkogte exemplaren, ende een boete van drie hondert guldens daer en boven te verbeuren, te appliceren een darde part voor den Officier die de calange doen sal, een darde-part voor den Armen der Plaetse daer het casus voorvallen sal, ende het resteerende derde-part voor den Supplianten. Alles in dien verstande, dat wy de Supplianten [fol. *4r] met desen Onsen Octroye alleen willende gratificeren tot verhoedinge van hare schade door het nadrucken van de voorsz. werken, daar door in geenige deelen verstaen, den inhoude van dien te Authoriseren ofte te advoueren, ende veel min de selve onder Onse protectie ende bescherminge, eenig meerder credit, aensien ofte reputatie te geven, nemaar de Supplianten* in cas daar in iets onbehoorlijkx soude mogen influeren, alle het selve tot haren laste sullen gehouden wesen te verantwoorden, tot dien einde wel expresselijk begerende, dat by aldien sy desen Onsen Octroye voor de selve Werken sullen willen stellen, daer van geene geabbrevieerde ofte gecontraheerde mentie sullen mogen maken, nemaer gehouden sullen wesen het selve Octroy in ’t geheel ende sonder eenige Omissie daar voor te drukken ofte te doen drukken, ende dat sy gehouden sullen zijn een exemplaer van alle de voorsz. werken, gebonden ende wel geconditioneert te brengen in de Bibliotheecq* van Onse Universiteyt tot Leyden, ende daar van behoorlijk te doen blijken. Alles op peene van het effect van dien te verliesen. Ende ten einde de Supplianten desen Onsen consente Octroye mogen genieten als naar behooren: Lasten wy eenen ygelijken die ’t aengaen mag, dat sy de Supplianten van den inhoude van desen doen, laten en gedogen, rustelijk en volkomentlijk genieten en cesserende alle beletten ter contrarie. Gedaen in den Hage, onder Onsen grooten Zegele hier aen doen hangen den XIX September. in ’t Jaer onses Heeren en Zaligmakers duysent ses hondert vier en tachtig.
                                                                  G. FAGEL.

                                            Ter Ordonnantie van de Staten

                                                SIMON van BEAUMONT.

    De tegenwoordige REGENTEN van de SCHOUWBURGH, hebben het Recht van de bovenstaande Privilegie, voor dit Treurspel vergunt aen ALBERT MAGNUS, Boekverkoper tot Amsterdam.

                                            In Amsterdam den 2. April 1685.


[fol. *4v]

KORT INHOUD.

    TRAZIL rukt Sina om door Keizermoordery;
Besnoeit de Vorstestam en d’overige telgen.
    Verraders visschen, in die kroontwist, op hun ty,
En noden Tartarie om Sina in te zwelgen.
    Vorst Xunchi breekt in ’t hof van Peking met zijn magt,
En krijgt by avontuur ’t Sineesch gezach gevangen.
    Zoo OVERROMPELT hy heel SINA in de nacht.
Haer keizer wort in ’t hof bespot en opgehangen.
De vreugde en rou ontmoet op ’t krachtigst hier elkander.
Zoo rolt de heerschappy van d’eene Vorst op d’ander.


PERSOONAEDJEN.

 MAÖVENLUNG
 KOJA, Rijxkantzelier.
 TRAZIL.
 SOCHIDON.
 KAMIZAME, Rijxprinses.
SINKIO.
HUNGUAN		}Verraders.
 REI VAN SINEESINNEN.
 NAMOLIZONT, Erfkeizer.
VANLI.
QUIZING		}Zijn Trouwanten.
 XUNCHI. Keizer van TARTARIE.
 NOJOZA.
 RIDDERSCHAP DER TARTAREN.
 QUARONG, Veltheer van XUNCHI.
 REI VAN TARTARISCHE  PRIESTERS.
 LIKUNGS, Veltheer van TRAZIL.
IGNATIUS
URBAEN.		}Kristenen.
 AERTSWICHELAER.
 REI VAN SINEESCHE PRIESTERS.
 CELIONE.

Het Treurpel begint in de morgenstont, speelt
    dien dagh en nacht, waer in het eindigt.

Het Toneel is in en om Peking, Hooftstad van Sina.

Continue

[p. 1]

TRAZIL,

OF

OVERROMPELT SINA.

            Maôvenlung. Koja. Trazil.

ZOo wort de heerschappy uw grootscheit op gedrongen!
    En uw naemhaftigheit, bestorven op de tongen
    Der dankbare gemeente in hof- en burgervreugt,
    Ten Hemel opgevoert! uw aengebore deugt,
    (5) Waer door gy d’aerdboom stut met onvermoeide schouderen
    Trotzeert de heldefaem van uw doorluchtige ouderen,
    Wier onbevlekte roem in alle harten leeft,
    Van yder aangebeên, van niemant nagestreeft.
    Indien Thïenki, uit het marmergraf gerezen,
    (10) De mond des doods ontrukt, uw daden quam te lezen
    Die ’t overprachtig Hof met beeld en schildery
    Versieren, koninklijk gegoten, ry aen ry,
    Hoe zou de gryze Heer zijn doorgewaekte nachten,
    En tevens ’t Godendom bedanken en grootachten,
    (15) Als hy zijn strijdbre Zoon Heer Vaders heldespoor,
    Met loffelijke drift, en dringende dwers door
    De stormen van ’t geval, zoo moedig na zag stappen!
    Wie dorst den aertstieran het hart te barste trappen
    Voor wie dees kreitsgodin bekrete neder lag,
    (20) En wachte, half verkracht, den allerjongsten slag?
    Wie plante in Tartarie een bosch van krijgsstandaerden,
    Op ’t rustig hoefgeklep der brieschende oorloogspaarden
    En olifanten, in den oorloge uitgeleert?
    Wie heeft het dom gewelt grootmoedig afgekeert,
    (25) En dreef zijn hengst te wedde in d’yszee, en de plassen
    Daer ’t bars Niüche, reets den nagebuur ontwassen,
[p. 2]
    ’t Rijk schuimde, en zwierde alom zijn strenge geeselroê,
    In vrede noit vernoegt, in oorlog nimmer moê?
    Wie maeide zulk een oogst ontarnde wapenrokken,
    (30) Borstschilden, armgespan, verbaest van ’t lijf getrokken,
    Vergifte pijlen op uw yzre borst geknakt,
    Als oorlogshelt Trazil, noit in zijn moed verzwakt?
Koj. Wie heeft het hartebloet van Vorsten ingezwolgen,
    Als keizerbeul Trazil? de wraek stapt hem verbolgen
    (35) Met gloeiende oogen na, en spookt met fakkellicht,
    Berooft hem haest van brein of ’t hatelijk gezicht
    Die dus onwettig koomt op Sinaês heerschtroon brallen;
    Maer die te schielijk klimt kan schielijk nedervallen.
    De kroon, met bloet gekocht, wert weêr met bloet betaelt.
    (40) De wrake raak’ hem ’t meest dieze eerst heeft aengehaelt.
Traz. Die neêrgetreden leit leer flux zijn tong betoomen.
    ’t Is met het aenzien van uw stamhuis omgekoomen.
    Uw wieken zijn gekort.
Koj.                                   Die vloek treffe uwen kop.
    En leggen wyder toe, God regte ons weder op.
    (45) Al lieptge daer de zon, gehult met goude stralen,
    In haren morgenstont ’t gezichte doet verdwalen,
    Tot daerze moê gestreeft haer daghreis heeft volbracht,
    En blaekt in ’t westen klaerst in ’t naerst van onzen nacht:
    Gy zult de Godheit, die ’t verborgen kan doorgronden,
    (50) En wiens ontzachbre magt op alle plaets en stonden,
    Geproeft wert uur op uur; die ’s afgronts ingewant
    Draeit uit de middelspil: die holle zee tot land
    En strant tot water smelt, en ’t onweêr kan gebieden,
    Die Godheit kunt gy noch ontveinzen noch onvlieden.
    (55) Hier wort gy voor gedaegt; daer d’ongerechtigheit
    Met moort en tieranny haer bystant wert ontzeit.
Traz. En gy voor vorst Trazil, die overwonne duiken
    En schelmen sneuvelen doe, en zal mijn magt gebruiken
    Aen yder die zich niet gewillig nederstrekt.
[p. 3]
Koj. (60) Vervloekte staetzucht, och! wat hebtge al quaets verwekt.
Maöv. Hier wort in vorst Trazil herstelt het recht der volken.
    De bloethond smoorde in bloet. uw naem dringt door de wolken.
    De rijken danken u voor zulken heldendaet.
Koj. Voor zulken moort die ’t ligt der zonne in ’t aenschijn slaet.
    (65) Die alle vorsten zal ten doel der zwaerden zetten,
    En oefnen wraek en moort in plaets van eer’ en wetten.
    Koomt onderdanen steekt nu ’t lemmer in zijn borst
    En kroont een groot tieran tot allergrootsten vorst.
    Indien de vleyer, die de Prinsen doet verwilderen,
    (70) Die hare afgrijslijkheên zoo schoon weet af te schilderen,
    Om ’t zielvergif dat zulk een boosheit met zich sleept,
    Wierd hatelijk ten Hove en Steden uitgezweept,
    Men zou de grooten in geen schelmen zien verkeeren,
    Geen schelmen, even trots haer gruwelen verweeren.
Traz. (75) Gedult te lang getergt barst uit in razerny.
    Voort. kniel gewillig voor mijn opperheerschapy.
    Erkenme voor uw Vorst, en spaer uw eigen leven.
Koj. Ik zal my nimmer in uw vloekverbond begeven.
    Ik haete u meer dan een verslinbre krokodil,
    (80) Of bloetziek landgedrocht, ondankbare Trazil.
    Geen aengefokte wolf zou ’t weldoen min vergelden.
    Geen Tiger, woedende in het zuiderbosch en velden
    Die Ganges waterkolk beknabbelt met zijn vloet,
    Beloonde zoo de Deugt.
Traz.                                   Houd op. het ziedend bloet
    (85) Bruischt door mijn adren. vrees de strengheid van mijn toren.
    Of denk maer op uw dood.
Koj.                                         Die heb ik al verkoren.
    Ik leef niet langer nu heer broeder ’t vorstlijk graf,
    De waren erfgenaem d’ontwronge septerstaf,
    Ontberen moet.
Traz.                     Hoe lang zult gy my wederstreven?
Koj. (90) Tot gy den dooden helt het leven weêr zult geven.
[p. 4]
    Geen bastertnazaet op ons erftroon triomfeert.
Traz. De wolfhont wort vergeefsch het blaffen afgeleert.
    Mijn lijfstaffiers schiet toe. betoomt die lasterwoorden.
    Schiet toe, en slingert om de kop de taje koorden.

Koj. (95) Welaen ik zal mijn hals ontblooten
            En moedig geven aen de strop.
        Daer deugt wert uit ’et rijk gestooten
            Besteigert tieranny den top.
        Ik zie heer broeders schimme zweven,
            (100) Gewont aen regte en slinkerborst.
        Ach! daer ’s de moortpook ingedreven
            Met onwaerdeerbaer bloet bemorst.
        Een boschleeuw zelfs weet van ontfermen
            En quetst een droeve moeder niet,
        (105) Noch ’t kroost, gestrengelt in haer armen,
            Of ’t schoon den honger hem gebiet.
        Trazil alleen wort onbewoogen:
            Bestookt zijn Heer op ’t ledekant.
        Zijn vorst groet hem met sluimrende oogen.
            (110) Hy moort zijn vorst met eigen hand.
        Thïenchu rol’ zijn donderklooten,
            Ja heel den hemel op dat hooft
        Wel waert in d’afgront neêrgestooten,
            En van zijn valsche glans berooft.
        (115) Zijn straf doe alle boozen beven!
            Beschaf hem nergens troost of heul.
        Hy moet op alle tongen leven,
            Geschandvlekt voor een keizerbeul.
    ô Wee! ô smert! laet los.
Traz.                                   Knijp toe. gy herwaerts aen,
    (120) Gy zult met uwen voet op zijnen gorgel staen.
    Maövenlung trap gy ’t hartnekkig hart om stukken.
[p. 5]
    Zoo leer een onderdaen voor overheeren bukken!
Maöv. ’t Gaet wel. de weereltkroon beschaduwt uwe kruin.
    De tegenblaffer stort in ’t akelige puin
    (125) Van ’t omgevroete hof. de lastermont, verlegen,
    Zoekt heul aen uw gezach, of val voor uwen degen.
Traz. Nu moet Namolizont my vreezen als zijn heer,
    En offren vorst Trazil het uitgedient geweer,
    Of sterven. ’t rijk vereischt dat wy hem leeren buigen.
    (130) Hy moet gehoorzaem zijn, of alles valt in duigen.
Maôv. De hofspie, die ik zond aen ’t zuiden van ’t gebergt’,
    Dat met zijn steile kruin ’t gespan der wolken tergt,
    Is weêrgekeert, en zag in ’t eerst een stofwolk dryven:
    Daer na Namolizont de lucht en Goôn bekyven.
    (135) [De reden wort gezust] hy trekt na d’oude poort
    Met al zyn kamerwacht en weing aenhang.
Traz.                                                               Voort.
    Men dubbele de wacht aen bolwerken en muuren.
    De poorten blyven toe. men zal hun wel verduuren.
    Wy stellen ’t aen uw zorg. gâ heen mijn Xurian.
    (140) Een schrander Vorst let ook op ’t geen gebeuren kan.


                        Sochidon. Kamizame.

        Droog op die vochte peerlemijnen.
        Die d’overvloet der hertepijnen
            Uitgieten op dat aengezicht,
            Daer al wat schoonheit heeft voor zwicht.
        (145) ’t Is vorstelik, gehard in plagen
        En fier te zijn in onheil dragen.
            Dat past u zonnestam, heldin.
            Ei toom de vrouwen aert wat in,
        En toon dat nu de mannekleeren
        (150) U met een heldenmoet vereeren.
[p. 6]
Kam. Een maegdenherte is teer, en andre raet te geven
    Valt lichter als die zelf volbrengen. die het leven
    Noch zoet is luistre, wy zijn ’t moede. al onze pyn
    Is om heer broeder. of kan die flauwhertig zijn
    (155) Die sterven kan?
Soch.                               Die dan kan leven,
        Wanneer ’t geluk hem heeft begeven,
            En onderdrukt met hand en voet,
            Die is eerst dapper van gemoet.
        Kloekmoedigheit blijft onbewoogen,
        (160) En ziet het onheil onder d’oogen,
            Hoe yslik dat het woed en barnt,
            Al rolde d’aerdkloot om ’t gestarnt,
        Al viel den Hemel uit zijn haken,
        Al krielde ’t ront van slang’ en draken,
            (165) Noch buigt de dapperheit voor ’t wee,
            Gelijk een steenklip voor de zee.
Kam. Hou op. mijn droefheit is te groot om raet te hooren.
    Zy barst ten oogen uit. en poogde ik die te smooren,
    De vloet zou tegen my getuigen dat mijn hert
    (170) Veel harder was van aert als ’t marmer in zijn smert.
            ’k Wil sterven.
Soch.                           Sterf niet ongewroken.
        Trazil werde eerst zijn kop gebroken.
            Ik wil niet datge niet en treurt;
            Maer dat gy ’t opkropt op zijn beurt.
Kam. (175) Ach! Sochidon wanneer is ’t grooter noot tot klagen
    Als nu? ik ben te zwak zoo sterken rouw te dragen.
    Of meintge dat mijn kunne ook wisselt met mijn kleet?
      Soch.   ’t Gedult moet verder gaen als ’t leet.
        Wanneer een heete storm van rampen
        (180) De deugt bereit staet aen te klampen,
            Beproeft zy eerst haer kracht te recht.
Kam. Een Vrouw bied weers genoeg die met haer tranen vecht.
[p. 7]
Soch. Dat toone u Nankaes starrewagen
        Met haer ten Hemel opgedragen.
            (185) Die heeft Peking gebout vol moet,
            Uit haer verslagen zoonen bloet.
        Zy trat de moordenaer op ’t harte
        Die alle vorsten plaegde en tarte:
            Nu zietge noch haer stad om hoog
            (190) Gestegen tot den regenboog.
Kam. Gy zult veel eer een vlucht van zwarte zwanen vangen
    Aen Croces oever, en de witte raef zien hangen
    En drijven op de lucht, als zulke Nankaes meer;
    Dat toon haer lang geviert, maer gadeloos geweêr.
    Soch. (195) Het lijden slijt door moedig lijden.
        Ei zet de droefheit wat ter zijden,
            En trek in deze rusting voort
            Na Pucheu langs de legerpoort,
        Om uw heer Broeder te begroeten:
        (200) En als den helt u komt ontmoeten
            Stort dan uw volle borst eens uit,
            Terwijl de tent uw stem besluit.
        Hier kan ook ’t zwijgen u verraden.
        Spoei voort. spoei voort heldin, ’t is spade.
Kam. (205) Ach! moet ik dan by nacht deur nare bosschen waren
    En staen misschien ten doel voor nachtvrybuitenaren
    Op moort gescherpt? hoe past een maegt dit streng bevel!
    Doorluchte Sochidon waert gy mijn metgezel.
    Soch. Zoo is ’t met u en my gedaen.
            (210) Ga. tis zeer zorglik hier te staen.
        De Goden tellen uwe treden.
        Maek haest, uw leet is haest geleden.
            Hou moet heldin! volg uw geluk,
            Zoo zie ik ons verlost van ’t juk:
        (215) En uw heer Broeder met den degen
        Zijn erftroon rustig op gesteegen*
[p. 8]
            Dat monster treden op den nek.
            Maer stil. ’t is tijt dat ik vertrek:
        Ik hoor de binnekamer kraken.
        (220) Nu kan de noot ons voeten maken.
Kam. Mijn voeten gy kunt noit godvruchter bevaert hoopen
    Als nu gy Broeder en u zelven vry zult loopen.
    Vaer wel dan eerloos Hof, ik ga in ballingschap
    Uw’ keizer zoeken. zie zoo lang ten hoogsten trap
    (225) Een vorstenmoordenaer. bewaertme alziende Goden!
            Soch. Dit hofgevaer worde eerst ontvloden.
                          De Held kan nu niet ver meer zijn.
                          Ik zal u beide hier, met pijn,
                      Verwachten voor de middaghstralen.
Kam. (230) Vaer wel dan moortspelonk ik gâ in duister dwalen.


                        Sinkio. Hungüan.

    Ach! ryxverraet wat steekt uw angel vol venijn,
    Dat al mijn lusten blust met ingebeelde schijn.
    Zoo dikwils my de haet het schelmstuk komt te raden,
    Ontraet het d’achtbaerheit. maer ’t is nu al te spade.
    (235) Wat raet? en schoon dit strekt tot d’ondergang van ’t rijk,
    Het vordert tot mijn wraek, en die is loffelijk.
Hung. Wat doet heer Sinkio, daer alles legt gedoken,
    In rust, met zulken angst in zijne kamer spoken
    In ’t zijden bedgewaet en ’t naerste vande nacht?
    (240) Hoe zoo flauhartig! ei, herstel d’aeloude kracht.
    De Hemel draegt ons gunst. de heldere starren blinken
    Aen ’t Hemelsche gewelf de flauwe maen aen ’t zinken
    Rolt steil van ’t noorderas om ’s aerdkloots andre kant,
    Daer ’t zout met ys bevloert, aenstootende op het strant,
    (245) De hooge duinen beukt door storm op storm gezwollen.
    Zoo helpt te felle spoor het spoorloos ros op hollen!
Sink. Zoo maekt de grijze zorg een staetheers brein verwart!
[p. 9]
Hung. Zoo baert verslofte zorg, als ’t quaet wil, bittre smert
    Een wyzen laet zijn voet de maet niet overtreden:
    (250) Hy toetst zijn levensloop int spiegelglas der reden
    Die ’t alles evenaert na recht met onderscheit;
    Daer elk geketent wort van zijn begeerlijkheit
    Toomt hyze, en leert het al hem met ontzach gemoeten,
    De wolken tredende groothartig met zijn voeten:
    (255) Bepaelt de vuurigheit der hartstochte in haer maet,
    Dat door haer drift het brein of niet aen ’t quynen slaet
    Of los stâ zonder zorg.
Sink.                                 Heer Hungüan, het vreezen
    Voor rijxverraet, dat, eer de tweede zon verrezen
    In ’t oosten ’t land beschijnt met een bebloeden dagh,
    (260) D’ontranste Hulk van ’t rijk zal breken met een slag,
    Ontstelt mijn harssenen. zal Sinkio dan baden
    In ’t reutelende bloet, afkeerig van genaden?
    Zal ik heel Sina, met de bloettoorts van verraet,*
    Ontsteken? Xunchi, dien aertsvyant van den staet,
    (265) Met al zijn roofgevolg de grenzen open zetten,
    Dat, door erfhatery heel ’t landschap zal verpletten?
    Versteende ziel zijt gy ’t die zulke gruwlen brout?
    Roofzieke handen, zult gy dat bezoedlent gout
    Die moordbezolding dan ontfangen met u vingren?
    (270) Of, razende van spijt, die geene in ’t aenzigt slingren
    Die u met valsche schijn, zoo schendig heeft verleit?
Hung. Hoe waeit de wêerhaen om van uw genegentheit!
    Een helt, maer eens gehoont is steets van wraek bezeten.
Sink. Ik ken geen eedler wraek als zelfs de wraek vergeten.
    (275) Zoo God elk straffen zou die tegen ’t hemels mort,
    Hy schoot aen donderen en blixemen te kort.
    Ey keer de kiel na land eer ’t onweêr deur komt breken.
Hung. Geen noot, al barsten al de stormen uit haer streken.
    Die veilig stranden kan daer ’t lommerrijke bosch
    (280) Het water schildert met een paviljoen van mosch
[p. 10]
    En bladren, vreest vergeefsch de worstelende winden;
    Maer die geduurig wikt kan altijt onrust vinden.
    Die niet lafhartig is houd evenmoedig stal.
Sink. Die reukeloosheit stort haer zelven in haer val.
Hung. (285) Ik volg de zon, en haete een wispeltuurig wezen.
    Die grootheit voegt een man. wy hebben niets te vreezen.
    Indienmen deze wraek maer heimelijk belegt
    Zie ik de standers voor Peking al opgerecht.
    Zoo dra de donkre nacht, de daghtorts heeft verdreven,
    (290) Zie ik den Tarter al tot hooft des Ryx verheven.
    De ringmuurwachters zijn in slaep gezust met gelt.
    Nu duikt hy in ’t gebergte om al zijn krijgsgewelt,
    Zoo haest ik hem alom de wapenburgten open’,
    Met magt te pressen en de rijxstad af te loopen.
    (295) Dan zal ’t ondankbaer rijk, na zulk een langen haet,
    In Tarter en Sineesch verwisselen van staet.
Sink. Wel aen ik blijve u trou. zoo wort de wrok verbeten
    Die steets de Tarters voede op Sinaes ingezeten,
    Zoo lang de ringmuur hem, van alle kant benart,
    (300) Gelijk een marmerberg gesmeten wierd op ’t hart.
    Een oorloogsborstwêer die zijn razerny kon breken!
    Die gadelooze muur, die ’t daghlicht ziet ontsteken
    Als d’oosterzon verrijst met roozen in ’t gezigt,
    En dooven in het west het uitgediende licht,
    (305) Tart noch, na zoo veel ramps, het woeden van de jaren,
    En steekt haer voorhooft by Korea uit de baren
    Daer Galoos snelle vloet, door ’t uitgedroogde zant,
    Met ongestuimigheit, in Iratuzi strant:
    Van daer wortze opgehaelt op hemelhooge duinen
    (310) En bergen, woest en wilt met ongenaekbre kruinen,
    Daer Xenzis tigerlant het west in d’oogen heeft,
    Tot datze in ’t steil gebergt de Hoang deurtocht geeft,
    En stut dat trots gevaerte, op onverwrikbre stylen,
    In eene schakeling van driemaelhondert mylen;
[p. 11]
    (315) Een werkstuk dat met recht den vreemdeling ontstelt.
Hung. Die muurschans buigt zijn hooft voor Xunchis krijgsgewelt.
Sink. Ik vrees heel Sinaes vloek my op den hals te halen.
Hung. Denkt nu de helt niet meer op al zijn staetschandalen?
    Hoe hy, in ballingschap ter ryxstede uitgejaegt,
    (320) Van ’t mandorijnsdom als een schelm wierd aengeklaegt,
    En ’t opperveltheerschap zijn dapperheit ontrokken?
    Dat zy nu voelen hoe wy wreken na het wrokken.
    Zal ik een zonneling mijn adelijk geslacht,
    Dat onlangs noch aen ’t eind der weerelt hooggeacht,
    (325) Van inheemsch en uitheemsch met vrees wierd aengebeden,
    Van dit ondankbaer rijk dus op den nek zien treden,
    En vorderen mijn val? en...
Sink.                                       Zwijg uws vaders doot.
    De hoon is groot genoeg; maer onze wraek te groot.
Hung. Hoe fel’er wraek hoe nutst. zoo leertmen Vorsten achten.
Sink. (330) Hoe hebt gy ’t voords beleit?
Hung.                                                     ’K vergaderde al de krachten
    Van mijn verstant byeen, vervloekte Vorst en stad.
    Maer aen de slykrivier wierd ik by ’t hooft gevat
    Van legerronden, my met kracht op ’t lijf gevallen.
    Men sleepte my geboeit in hare legerwallen,
    (335) Daer keizer Xunchi elk gebied na d’aert van ’t land,
    En d’oorlogsblixem zwaeit in zijn ontzachbre hand.
    Daer heb ik, steunende op uw eed en achtbaerheden,
    Peking hem opgeveilt. hy komt vast aengereden,
    De groote heirbaen langs met al zijn ruitery.
    (340) Ons landvolk valt hem toe, uit vrees voor tieranny.
    Den grooten moor...
Sink.                             Hou op. ik zie Trazil genaken.
    Hy treet in zijn vertrek. het keizerlijk scharlaken
    Vloeit om zijn schouderen. de gele tullebant
    Die styf van peerlen staet met gout en diamant,
    (345) Op ’t heerlijxt geborduurt, verdooft de starrelichten.
[p. 12]
    Zijn zilver borstgewaet hoeft voor geen glans te zwichten.
    Ik vrees bespieders, volgme in mijn geheimzalet,
    Op datmen alles wikke en raedslage onbelet.


                            Rei van Sineezinnen.

                                    I. KEER.

    Hofjofferschap houd op van zingen
        (350) En meng’ een schielijk moortgeklag,
    Opdat de weergalm door mag dringen
        Met naer gekerm van wee, en ach!
    Tot daer uw vorst legt opgetoogen
        In d’eerste stilte van de nacht.
    (355) Wend na dit bloedtooneel uw oogen.
        Barst uit. barst uit met al uw magt.
    Rukt vanden hals de peerelsnoeren
        En knooptze zamen tot een koort,
    Opdat den schelm niet uit kan voeren
        (360) De gruwelijxste vorstemoort.
    Trazil, door kroonzucht aengedreven,
    Heeft reets de moortpook opgeheven.

                                I. TEGENKEER.

    De bloetdorst luistert na geen weenen.
        De moorder heeft zijn wil volbracht.
    (365) Men zou de doove marmersteenen
        Eer smelten door de maegdeklagt,
    Als dat versteende herte, op moorden
        En keizerslachten afgericht,
    Vermurwen door gezochte woorden.
        (370) ô Maen! verberg uw bleik gezicht,
    Of ruk uw paerden om in ’t draven.
        Wiens boezem barst niet van verdriet,
[p. 13]
    Die dus van aengefokte slaven
        De milde Heer verraden ziet.
    (375) Slaep nu gerust op kamerlingen,
    Die wakende uwe koets omringen.

                                    II. KEER.

    Ja krab de blanke borsten open:
        Ontzeg my niet die zwakke hulp.
    Op dat het bloet, daer uitgeloopen,
        (380) Het hof en hofmagt overstulp.
    Wie zal nu zuchten als wy klagen,
        En, tot verlichting onzer last,
    Die op zijn schoudren helpen dragen,
        Nu ryxcham Koja leit vermast
    (385) En onderdrukt van dwingellanden?
        Hoe heeft de nyt haer gal gebraekt
    ô Wreede en eerelooze handen,
        Die eerst de koorden hebt gemaekt
    Waer door nu onze zon gaet duiken!
    (390) Maer wreeder dieze dorst gebruiken.

                                II. TEEGENKEER.

    Daer is noch hoop in onze rampen.
        Ons onheil is niet zonder troost.
    Gelijk de zon de bruine dampen,
        Wanneer zy ’t dorstig oosten roost,
    (395) Doet vlieden voor haer heldre stralen
        En met een aldoorkruipent licht,
    Gedrongen door de hemelzalen,
        Van ’s aertryx duister aengezicht
    De nevel vaegt en op doet klaren:
        (400) Zoo zal den Helt Namolizont,
    Al wat ons hier kan schaduw baren
        Verdryven in zijn morgenstont,
[p. 14]
    En drukken die hem wou verdrukken.
    Den Hemel doe zijn wensch gelukken.

                                    TOEKEER.

    (405) Hoe kruipt de wreetheit in de herten
        Daer hoovaerdy gekoestert wort!
    ô Moedersmert van alle smerten,
        Wat hebt gy menig neêrgestort!
    Gy helpt Trazil door zoo veel klingen
        (410) Door zulk een heir van kamerwacht,
    Den zoon der zonnegod bespringen
        En moorden in de nare nacht.
    Daer kroonzucht wort in ’t hert gelaten,
        Krijgt eer en deugt een wisse krak.
    (415) Waer op is toch een mensch verwaten!
        Hy is een huis vol ongemak,
    Een licht in d’oopen lucht te branden.
    Een bal, gestelt in ’t noodlots handen.

Continue

TWEEDE BEDRYF.

Namolizont. Vanli. Quizing. Kamizame.

    DE morgenzon’ beklimt haer luisterrijke wagen,
    (420) En heeft haer rosgespan weêr in ’t gareel geslagen
    Tot haer gewoone reis. de heuvelschaduw schiet
    Allenxkens kleiner neêr, en mis ik niet, men ziet
    Peking daer rijzen met een kroon van zeven muuren,
    Gelijk een Koningin de grijze tijt verduuren,
    (425) Met torens zonder tal, en Tempelen vol schat.
    Wy zijn ter goeder uur getrokken onder stad.
Vanl. Wat kon zijn Majesteit by nacht en onweêr dringen
    Tot reizen over steil gebergte en woeste klingen,
    En woestinyen vol vernielent ongediert,
    (430) Dat, dol van honger, in eenzame nachten tiert,
[p. 15]
    En grimmende om een proy, rukt met schenzieke tanden
    Al wat het vint van een als bloedige offerhanden?
Nam. Een duistre droom, of een vervaerlijk nachtgezicht,
    Dreef my, rampzalige, ten bedde uit voor het licht:
    (435) Een veltslang, docht my, in het zorgloos hof gekroopen
    En heimlik door den rang der helbaerdiers geslopen,
    Schoot haer vervloekt fenyn Heer Vader in het hert.
    Hy sterft en stort ter neêr. ik stond alzints verwart
    En dicht bezet in haer gevlochte slangekrollen.
    (440) De blaeugeschubde rug was van ’t vergif gezwollen.
    De tonge schuifelde met d’oogen gints en weêr.
    Ik vluchte te vergeefs, en ploffe in ’t stof ter neêr.
    Zy kromt zich in de kroon, van Vaders kruin gevallen.
Quiz. Daer ’s onraet. ik quam naeu aen geen zy van de wallen.
    (445) Of een verrader dreefme een keizelsteen na ’t hooft.
    Ik riep. mijn stemme wierd door wapenklank verdooft.
    Ik vong tot driemael toe, met mijn verwonderde ooren,
    ’t Gedruisch, gewrongen uit de dondrende oorloogshooren:
    De schorre krygsklaroen klonk driewerf moortgeschal;
    (450) Terwijl ’t ontbreidelt grauw vast bulderde op de wal.
    Toen ruk ik na de poort en vinde d’ysre staven
    Op een geknarst. ik hoor een drommel ruiters draven,
    En worde kreet op kreet dus schandlik gebraveert:
    Uw Hof is uit. Zunchin gedoot. gy overheert.
Nam. (455) Wat hooren wy! kan dan den hemel dit gedoogen!
    Getergde Goden! ziet gy zonder toornige oogen
    Die moetwil aen? ontsteekt uw blixemvuur tot wraek,
    En stapel straf op straf dat alles dreune en kraek.
    ô Droom! ô Heerschappy! wat slag is dit!


        Kamizame. Namolizont. Quizing. Vanli.

Kam.                                                                   Doet open.
Nam. (460) Wie zytge?
Kam.                             Uw bloedverwant de tierannie ontloopen.
[p. 16]
Nam. Hier schuilt verradery. brengt wapens, brengt geweer.
    Indienme sterven moet, met sterv’ met wapeneer.
Kam. Doet open.
Nam.                     Stâ. wie durft mijn’ hoogheit overvallen?
Kam. Ik, die in dit gewaet neêrdaelde van de wallen.
Nam. (465) Uw loosheid is ontdekt. ik weet het ryxverraet.
Kam. Ik wil, ô helt! met u den jammerlijken staet
    Der burgerij, gesplist door hofkrakeel, beweenen.
    Helaes! Peking is in een oogenblik verdweenen!
Nam. Waerom uw boezem niet voor andere uitgeklaegt?
Kam. (470) Om dat ik ’t hof vervloeke, en my uw deugt behaegt.
Nam. Geveinsde, uit welk een stam en stad zijt gy gesproten?
Kam. ’t Ondankbare Peking, welëer de stoel der grooten,
    Maer nu een tijgernest, is mijn geboortestad.
    Ik ben een telg van god Taimingas stamboom. had
    (475) Het nydig nootlot ons die rampen niet beschooren
    Gy zoud de weerelden na uwe stem doen hooren,
    En draven op uw wenk.
Nam.                                   Men melde my uw naem.
Kam. Ik ben een maegt, geen man. men noemt my Kamizaem.
    d’Aertskeizer Zunchin was mijn Vader: gy mijn broeder
    (480) Tot ongeluk helaes! geteelt van eene Moeder.
Nam. Zyt gy ’t heldin, wat wil dit mannehulzel? ach!
    Die roode lucht dreigt ons met een bebloeden dagh.
    Mijn droom, en uw gewaet kan niet als rampen spellen.
Kam. Geen menschentong kan al d’afgryslijkheên vertellen.
    (485) Al klonk mijn stem gelijk het dondren in de nacht
    Of als een zeestroom in het midden van zijn kracht;
    Noch viel mijn magt te zwak om zulk een wicht te tillen.
    ’k Zal roepen dat de strant en wildernissen gillen,
    De zeevoogdes het hoore in haer korale kil.
    (490) Zoo schen het blixemvuur aertskeizerbeul Trazil,
    Die al t’ontydig van Heer Vader opgeheven
    Tot vorstelik bewint, van vleyers aengedreven,
[p. 17]
    In zijn geveinsde borst een heimelijke vlam
    Van heerschappylust voede, en haet op onze stam;
    (495) Die uitbrak reets als gy na Xuny waert gezonden.
    De zon is driewerf van haer daghkarros ontbonden,
    En voor de vierdemael gestegen op haer koets.
    De Maen, die d’eerste nacht het hof noch zag goedsmoeds,
    En Vader met het hof in zachten slaep verzopen,
    (500) Zag hem ten derden keer van moorderen bekropen.
    En van Trazil doorpriemt met zijn verwaten’ hand.
Nam. Ai my wat schrik doorwroet mijn pijnlik ingewant!
    d’Aertsvogelwichelaer heeft dat my niet gezongen.
    De bleeke boschnon die, in lanen op driesprongen,
    (505) Orakelvaerzen spelt, en, schuw van onzen dagh,
    Terwijl zy wetten stelt voor ’t onderaerdsch gezach,
    Uit wisse tekenen ’t geschiedbaer’ kan voorzeggen,
    Quam zulk een bittren brok my nimmer voor te leggen.
    Hoe storf de vorst?
Kam.                         Noch, onbeteutert in die noot
    (510) Staroogende op Trazil, hoe, zoektge dan mijn doot,
    En meentge, sprak hy, dus de Vorsten te behagen?
    Ontrouwe voesterling! die ik heb opgedragen
    Tot zulk een eer! gâ heen fokt jonge tigers aen,
    Op datze in d’ouderdom haer klaeuwen aen u slaen,
    (515) Zoo lang men niet vermag is weldaet ongemeten;
    Daer na wort niet zoo licht, zoo sprak hy, en ’t vergeten
    Smoorde in zijn styve mond. men kroone dan mijn zoon
    Was ’t laetste woort, ô smert!
Nam.                                           Bewaertme my de kroon?
    Hoe is ’t mijn maegdelief? wat zal ons noch ontmoeten!
    (520) Ik haek na ’t eind. vaer voort.
Kam.                                                   Recht eerst my op mijn voeten
    En luister. heel de lucht wort met gejuich vervult.
    Trazil, voor d’ugtentzon, aertskeizer ingehult,
    Van schelm Maövenlung en schelmscher kamerlingen,
[p. 18]
    Verraders die om roof hun opperheer bespringen.
    (525) Men woedt dien gantschen dagh en voornacht. Xanchion
    En Quanki sneuvelen. de trotze Zochtizon
    Bepleit uw kroonrecht met den schitterenden degen,
    En wort, terwijl hy pleit, van achteren doorregen.
    Omringt de schenders riep uw halsvrient Ozadis,
    (530) En boorde met het staal Xarin door d’eechenis.
    De nacht komt eindelijk met damp en schaduw vallen.
    De poorten worden toegebolwerkt, en de wallen
    Met oorloogsvolk bezet. het ontrou graeu bewaekt
    De kopre poort van ’t hof. rijxkantsler Koja blaekt,
    (535) Beweert manhaftig uwe erfheerschappy met woorden.
    Maar och! ik vrees zy zijn t’ontzinnig heet op moorden!
    Men zocht alom na my, die dus onkenbaer was,
    By Zochidon, en toen, by d’oude waterplas,
    Die niet bewaekt wiert, u in dit gewaet gaen zoeken.
Vanl. (540) Afgrysselijke nacht! wie zoude u niet vervloeken.
Quizin. Zoo bralt een landgedrocht op uw verheven troon!
    ô Goden wreekt gy niet dien gruwelijken hoon!
Nam. Ach! zoo men Goden vond die noch na ’t menschdom zagen
    Die weereltpeste waer al lang met blixemslagen
    (545) Te grond verplet. nu zijn de Hemellingen doot.
    Den aertstieran, die zijn gerechte Vorst doorstoot,
    Op heldeschenkels treet, ’s ryxerfgenaem doet vluchten
    En, harder als een rots, vast schatert om zijn zuchten:
    Slaet heel de weerelt in zijn onverdraeglijk juk.
    (550) Zoo krijgt den grootsten schelm het opperste geluk.
    Maer daer geen Goden zijn zal ik een Vorst vertoonen,
    En klauteren, ten spijt van ’t noodlot, op mijn troonen.
Vanl. Doorluchte Vorst, waer drijft de spoorloosheit u heen?
    De Goden geven kroon en scepters maer te leen;
    (555) De leenheer mag met recht zijn leen verheergewaden.
    Zult gy ’s volks boosheit op de goede Goden laden?
    Dat niet elke ondeugt strax haer straffe is toebereit,*
[p. 19]
    Komt niet uit d’onmagt Gods maer zijn lankmoedigheit.
    De vrye Godheit is aen geenen tijt gebonden.
    (560) De boosheit krijgt haer loon, maer op gepaste stonden.
Nam. hou op. mijn gramschap holt. getrouwe Kamizaem,
    Is dit op vaders troon, als wettige erfgenaem,
    ’t Zwaert gorden op de zy, ten schrik der nagebuuren?
    Is dit mijn standerdvlag van vyandlike muuren
    (565) Zien spelen met de wint? zal zoo mijn legerhaen
    Niet langer onder dwang der Niülhanners staen,
    En, moedig op zijn proi, de weerelt overkrajen?
    Moet ik in zulk een schijn, ô smart! de ryxstaf zwajen?
    Wat tooverboel hulp dus mijn aenzien in de gront?
    (570) Och! waer ik omgebragt in mijn’ geboortestont!
Kam. Heer broeder hier is niet met klagten uit te rechten.
Nam. Brengt wapenen. brengt stael. ’k zal ’t wolvenest bevechten.
Kam. Hoe brult gy dus ontzint? ei hoor hoe dat geluit
    De vlakten overgalmt, en door de wederstuit,
    (575) Het ongedierte wekt, door sluimer overwonnen.
    Vermomt u alle. koomt, ik heb een list verzonnen,
    Waerdoormen zonder vrees belanden kan in stad.
    Krijgshelden, volgt my op dit ongebaende padt.


        Xûnchi*. Nojoza. Ridderschap.

    ’t Geluk begunstigt nu mijn triomfante vanen.
    (580) Mijn tochtgenooten, zoo, volhart met moet. wy banen
    Ons dus een heirbaen tot d’onsterflikheit. mijn troon
    Rust onbeweegelijk op zulke zuilen; schoon
    De weerelt dreunen zal door ’t schielijk nedervallen
    Van ’t overtrotsch Peking, met al haer oorlogswallen:
    (585) Daer Mandoryn Trazil de dwingelandy herstelt,
    En doet zijn Meesters ’t leet opkroppen met gewelt;
    Of paeit het gierig graeu met goederen en renten,
    En scheurt het vloekgespan met strenge dreigementen.
[p. 20]
    En daer de leeuwevacht zijn moetwil niet voltrekt
    (590) Blijft met de vossehuit zijn tieranny bedekt.
    Peking! de grootste stad van vyftien koninkrijken,
    Die zoo veel Koningen voor uw ontzag doet wijken,
    Strijk nu het vaendel voor mijn opperheerschappy;
    Ik zal uw nek ontslaen van zijne tieranny,
    (595) En met de tweede zon op uwen zetel streven.
Rid. d’Aertskeizer triomfeer.
Nojo.                                         Lang moet d’aertskeizer leven!
    Ik zocht mijn heer.
Xun.                             Trê toe mijn keizerlijke bruit.
Nojo. Ontzachelijke Vorst, wat wil dat naer geluit?
    Wat doet de Ridderschap zoo groven keel opsteken?
    (600) Waer is de vyand? of is hy met smaet geweken?
Xun. Ontstelt u niet. ik wacht geen vyand voor de nacht,
    Of d’aenslag was te niet, die my heeft hier gebracht;
    Maer dan zal ik hem zelf met al mijn heir bestoken:
    Dat houd my in ’t gezicht der bergen neêrgedoken.
    (605) En zoo my Hungüan verzekerde in mijn tent,
    Is noch ’t oneenigh hof mijn krijgslist onbekent.
    Niet kan de vyand zoo van hoop tot winst ontblooten,
    Als krijgsbeleit en hulp van oorloogslotgenooten.
    Zoo moetmen de Sineesch in ’t noorden met verraet
    (610) Bespringen, dan met dwang de halfgesplitste staet
    Ontzenuwen, en haar regering onderdrukken.
    Mijn oorlogskunde zal den aenslag doen gelukken:
    En Sina, dat door krijg of uiterlijke magt
    Van Keizer Tamerlan noit t’onder is gebragt,
    (615) Doen buigen voor mijn stael. de bloem van mijn Soldaten,
    En oppersten van ’t hof, mijn moedigste onderzaten,
    Heb ik op ’t harnas dicht vermomt, met vreemt gewaet,
    Die als een ambachtsman, deze als een heer van staet,
    Waeghalzen altemael ter hooftstede ingezonden.
Nojo. (620) Uw wakkre ziel is vol van oorloogswondervonden.
[p. 21]
    Gewelt wort met gewelt verdreven, krijgslist meer
    Ontzien als wapenkracht.
Xun.                                         Elk zal zich in ’t geweer
    Vertoonen, en de burcht met Sinkio bezetten,
    Op ’t hitsent stormgedruisch van Hungüans trompetten.
Nojo. (625) Uw krijgsdeugd evenaert met Tamerlans beleit;
    Maer uw grootmoedigheit verwint zijn dapperheit.
    Nu zie ik eindelijk de goude tyden naken,
    Dat u de dankbaerheit een stasibeelt zal maken,
    In hemelruim gewelf, de weerelt door beroemt,
    (630) Xunchispagode, uw naem ter heughenis, genoemt.
Xun. Dan zou zy u in ’t koor mijn zyde doen bekleeden,
    Daer ik in marmer noch op uw besnede leden
    Verlieven zoude, en weêr herleven vol van lust.
    Die maer den nektar van uw rozelippen kust,
    (635) Zou door die hemelspys zich overheert bevinden,
    Al trotsten hy de min gelijk een eik de winden.
    Zijn boezem, schoonze ’t ys in koelheit overtrof,
    Zou, door uw zon ontdoit, uw onwaerdeerbren lof
    In vloeyent maetgezang door groene beembden zingen,
    (640) Daer hem in eergespan de boschleeu quam omringen:
    Het moortziek Tigerdier zijn hongersnoot vergat;
    De bergboschslang met bloed en bloedig stof beklat,
    ’t Gestarde Nylgedrocht tot dat geluit ging nooden.
Nojo. Wanneer uwe ziele is opgevaren tot de Goden
    (645) En in een God herschept, zal d’eerlooze Sineesch
    Uw naem niet hooren of noch popelen van vrees.
Xun. Wat krijgsman zult gy niet ontleeuwen door uwe oogen!
    De vrouweschoonheit houd ook Goden opgetogen.
    Wat wilden Mexikaen wierd niet gelijk een lam
    (650) Indien hy opzicht op uw heerlijk wezen nam.
    Heel Sina is te licht om tegen u te wegen.
Nojo. Wat soudenier verneemt den roem van uwen degen,
    Diens middelrif niet blaekt in loflik oorloogsvier?
[p. 22]
Xun. Een oorloogsman trotzere op palmtak en laurier,
    (655) Behaelt op ’t bloedig velt met moorden en vernielen,
    Ik kieze een nachtgevecht van twee verliefde zielen.
Nojo. ’t Sineesche hooftpaleis schokt door uw taje speer
    Gants Barbarie stort voor uwe voeten neêr.
    Zoo worde uw grooten naem vermaert aen alle kusten,
    (660) Zoo lang de weereltkloot in d’arm der zee zal rusten.
Xun. Uw oogen, die te pronk in ’t sneeuwit voorhooft staen,
    Zijn als twee zonnen die des nachts niet onder gaen,
    Maar flikkren vol van gloet.
Nojo.                                         Die eer betreft de Goden!
Xun. Indien gy waert bestuwt met vlugge minnebooden,
    (665) En naest de minvoogdes op ’t smookent kooraltaer,
    Met vroolik handgeklap, festoen en kerkgebaer,
    Bewierookt wierd, zy zou haer rozenhoet vertreden
    En kiezen voor ’t albast uw overschoone leden.
Nojo. Als ’t goude borstpantzier uw strydbre schoften dekt,
    (670) De purpure plumaedje uw helmkam overtrekt,
    En gy aldus gehult de mingodin ontmoetten,
    Zy zoude u voor geen mensch; maer oorlogsgod begroeten.
Xun. Zoo dra de zon noch eens haer daghkaros beklimt,
    En aen d’onmeetbre kreits der hemeltransen glimt,
    (675) Zult gy, uit zacht robijn en leenig elp gesneden,
    De koningin zijn van de koningin der steden.
    Ga heen besneden Moor verzel de ryxvorstin
    Haer schoonheit heeft mijn ziel geketent* aen de min!


            Xunchi. Ridderschap.

    Geen oorlogsman vertrout zijn krijgsgeheim aen vrouwen;
    (680) Maer u mijn Ridderschap zal ik een stuk ontvouwen,
    Waer van Peking....
Ridders.                            Helaes! wat schrikkelijk geluit,
    Galmt in al ’t heir dat op dit woest geberchte stuit!
[p. 23]
Xun. Heeft Hungüan mijn kroon verraden, en de wallen
    Geopent voor Trazil om ’t leger t’overvallen?
    (685) Mijn krijgsverwanten, voort te wapen. yder sta
    Voor zijne benden, of ontzie mijne ongenâ.
    Mijn stormhoet zy u alle een stander onder ’t strijden.
    De vlucht staet yder vry, beweegt zich die ter zyden.


            Nojoza. Xunchi. Quarong. Ridderschap.

    De Keizer zy gerust, geen vyand zal zijn magt
    (690) Bestormen; maer de vreucht breekt teffens onverwacht
    Het volk de lippen op. de veltheer is gekomen.
Xun. Zoo is Trazil gevelt, de koningstad genomen.
    Het lust my ’t krijgsgeval te hooren uit zijn mond.
Quar. De Goden zijn met ons getreden in verbond.
    (695) ’K verdeelde aen ’t balsembosch mijn legermagt in benden.
    Een groot gedeelte viel het landvolk op de lenden,
    En stroopte, in ’t aengezicht der keizerlijke stad,
    De waterdorpliê, van hun koopmanschap en schat,
    Die langs de Noortrivier, voor wint en stroom gedreven,
    (700) Op vlottent rietgebouw, zich na Peking begeven.
    Mijn keurtroep brak verwoet in Xanzis ingewant,
    En stelde ’t korenrijk geweste in rook en brant;
    Tot eindelijk Likungs, te velt geprest door ’t dringen
    Der noot, en ’t aengeklag der waterdorpelingen,
    (705) Van overal een heir te been bragt, en gesart
    Door d’oude wrok, viel ons afgrijsselijk op ’t hart.
    Het oorloogsavontuur bleef lang in twijfel hangen,
    Tot onze legermagt het spits der oorlogsstangen
    Had afgebeten, en hun krijgsgeleden wijt
    (710) Van een gerukt. de wraekbegeerte en eedle spijt
    Ontstak het gloeiende gezigt der Pekingezen.
    Hun hooftman, blakende van ongedult in ’t wezen,
    Barste als een blixem, of wanhoopig boschgedrocht
[p. 24]
    Ter linkervleugel in, en moedigde op die tocht
    (715) Het woedent leeger aen. toen rukte ik mijn standaerden
    En ruitertroepen om, die keerden met hun paerden
    Den vyanden de rug, in een geveinsde vlucht.
    ’t Sineesche krijgvolk vulde op dat gezicht de lucht
    Met krijgsgejuich,* en volgde ons vruchtloos op de hielen.
    (720) Dat heet den Tarter ’t rijk uitgeeslen en vernielen!
    Al ’t hof is op die vlucht gerust, de veltheer zal
    Van daeg, hoogmoedig op ’t gewaende krijgsgeval,
    Het zegepralend heir onthaelen. zonder vreezen
    Dat d’eerste nacht het eind van zijn triomf zal wezen.
Xun. (725) Het leger blijft uw zorg bevolen als voorheen.
    Verdeel de ronden. hou het oorloogsvolk byeen.
    Maek al het stormgeweer in order om te rammen:
    ’t Harpuisgereetschap om de vestingen t’ontvlammen.
    Bezwanger het kanon met dubbel scherp. men zal
    (730) De poorten met gewelt bestormen, en de wal,
    Om door die bolwerkbreuk de trosboeve en soldaten
    Begunstigt van de nacht, ter rijxstede in te laten.
    Veel stedelingen zijn ons trouw op hun gevaer.
    Wy zullen onderwijl voor ’t hoogste bergaltaer
    (735) De wapengoden in hun veltpagoden groeten.
Ridd. Zoo worde Vorst Trazil vertreden van uw voeten!
Quar. Den grooten Cham mag zich verlaten op mijn wacht.
    ô Zon krimp in uw reis, en maek een vroege nacht!


                            Rei van Tartarische Priesters.

                                    I. ZANG.

        Rontombekranste boschgodinnen,
            (740) En gy, ô vader van het woud,
            Die het heelal in wezen houd
        Door ’t onderlinge wederminnen,
[p. 25]
            Gy hebt het opperaerdsbestier
            En smelt de ziel in minnevier.
        (745) Vorst Xunchi, die het al zal toomen.
        Buigt, in het aenzien van de boomen,
            Die neigen tot elkaer,
            Voor ’t brandent veldaltaer.

                                I. TEGENZANG.

        De boschgod die zijn minnelusten
            (750) In geene bosch- maer hemeltael,
            Gepropt vol kerne en woordenpael,
        Daer hy zijn lustgenooten kuste,
            Doet galmen door de landen heen,
            En, over berggehuchte en Zeên,
        (755) Is van onze offerpriesterreyen
        Voldaen. nu met bebloede meyen,
            Festoen van lauwerblaen,
            De krijg ten dienst gestaen.

                                    II. ZANG.

        De krijgsgod stuurt ’et al daer boven,
            (760) Gelijk ons oppervorst beneên.
            Zy willen beide neder treên.
        Al wat hun luister kan verdooven.
            Dies scheelt haer rijk en septer iet,
            Haer grootheit, wil en aert, scheelt niet.
        (765) Wat wil dit goude tijden baren,
        Nu God en vorsten evenaren!
            Verlaet uw oorloogstroon.
            Koom krijgsgod, help uw Zoon!

                                II. TEGENZANG.

        De Godheit hoeft geen ramp te vreezen,
            (770) Zy heeft al wat het oog verbeelt:
[p. 26]
            De weerelt van haer voortgeteelt,
        Moet aen haer wenk geknevelt wezen.
            Haer heerschappye is onbepaelt.
            Het menschlijk nootlot klimt en daelt.
        (775) Al wie zoo trots als God wil brallen,
        Denk hoe tierannen nedervallen
            Met yselijken smak.
            Dit ’s staetzuchts ongemak.

                                    III. ZANG.

        Wie kan ’t verschil met reden wikken,
            (780) Dat krijg en min gescheiden houd?
            De krijg, die niet als gruwel brout,
        Verschrikt het al met wreede blikken,
            Verhit op wraek en moort en bloet:
            De liefde, vreedzaem van gemoet,
        (785) Heeft lust in smeeken, vleyen, streelen;
        Haer wapenhuis zijn d’oogescheelen,
            De tranen haer geweer,
            De tong haer scherpste speer.

                                III. TEGENZANG.

        Die d’ooreloog of maegden minnen
            (790) Zijn beide slaven zonder wil;
            Dies trachtmen te vergeefs ’t geschil
        Te vinden met geslepe zinnen.
            Een krijgshelt boort om soldeny
            En legereere, door een ry
        (795) Van vyanden, ter dood verbolgen.
        De minnaar moet zijn schoone volgen.
            ’t Geen d’een om d’eere waegt,
            Doet d’andere om een maegt.

Continue

[p. 27]

DERDE BEDRYF.

Trazil. Maôvenlung.

    ’t GAet wel. d’aertsveltheer stijft eerbiedelijk mijn zyde
    (800) De priesters zijn te vreên in ’s keizers overlijden.
    Nu zal ik het heelal betoomen op mijn stoel
    En heerschen Vorstelijk.
Maô.                                   Hoe kittelt my ’t gevoel
    Van zulk een eer’, met recht uw dapperheit beschooren!
Traz. Zy naerderen. ik hoor de blijde zegehooren
    (805) En hun triomfbazuin mijn moedige oorloogslof
    Uitschateren dattet klinkt en wederklinkt in ’t hof.
Maô. Al wie u tegenstreeft stort’ neder voor uw voeten.
    Wy trotsen ’t nootlot zelf. u kan geen storm ontmoeten.
Traz. De jeugt, getoit met gout, bekranst met lauwerblaên,
    (810) Prest d’overwonne voort. d’aerstpriester stapt vooraen,
    Omsingelt van een stoet bejaerde wichelaeren:
    Manharte deftigheit versiert de zilvre haren:
    Die ’t heilig ampt bekleet moet andre met een licht
    Van ongerepte deugt, daer haet en smaet voor zwicht,
    (815) Waerop de lasteraers hun bitze tanden breken,
    Bestralen, om elks hert met deugdenvuur t’ontsteken.
    De Sabel voegt Likungs gelijk een oorloogsgod.
Maö. De vyandlijke magt is, door die smak, geknot.


        Likungs. Trazil. Ignatius. Urbaen. aertspriester der
                                Sinezen. Maövenlung.

    Ik offer voor u troon dees standeradelaren,
    (820) Een oorlogsproi, ontrukt de woedende Tartaren,
    Luzzonners met de boog en schietpyl toegerust,
    En Molgomzajers op ’t Sineesche bloet belust.
    Doorluchte vorst die ’t rijk ontlast van tierannie,
    Terwijl ik ’t met het zweert van buitenstorm bevrye,
[p. 28]
    (825) Die indiaensche booge en deze leeuwenhuit,
    Die van mijn schouders hangt, eisch ik van al den buit,
    Omdat ik, die de plaeg van onze bontgenooten
    Die weereltschrik Quarong, in ’t heetste van het stooten,
    Heb van den hals gerukt. ik heb den Moreman
    (830) Beteugelt, dat ’s genoeg.
Traz.                                           Geen ry van eeuwen kan,
    Beroemste helt, die daet uit ons gedachten wissen.
    Den naneef zal u noch in zijn geheuchenissen
    Bedanken. Sina steekt het hooft nu moedig op,
    En draeit de weerelt om van haer verheven top.
    (835) De roof is uwe; gae, bezitze zonder vragen.
Lik. Men hoorde nauwelijx het dreunen van mijn wagen,
    Van duizent ruiteren omheiningt in de nacht,
    Opdonderen met moort de zorgelooze wacht,
    Of elk staet in zijn krits, en grijpt na beukelaren
    (840) En pantzers. zoo beroert een zwaren storm de baren!
    Maer niets weêrhielt mijn magt. ik dreefze met de vuist,
    Tot daer de Hoäng door de ringmuursluizen bruist.
    Hier preste ik ’t heir te rugge, en sleepte dees gevangen,
    Gerabraekt door den weg met krijgsgewaet behangen,
    (845) Geknevelt, twee aen twee, in ’t koninklijk Peking.
    Dien grepen wy by ’t hooft; maer deze vreemdeling
    Is uit zijn legerhut ons in de mond gevlogen.
Traz. Van zelfs en zonder noot? zoo wortme licht bedroogen!
    Hier is al meer aen vast. men doe hun herwaerts treên.
    (850) Zeg op in welke stad u eerst de zon bescheen.
Ign. ’t Gevreesde Romen, dat van zeven heuveltransen
    De weerelt overziet, dat op zijn hooge schansen,
    Of ’t goude kapiteel van ’t oude kapitool
    De Kristestander steekt uit Cezars wapenschool,
    (855) Daer ’s hemels stedevoogt een trits gewijde kroonen,
    En Peters sleutelmagt op kruishelt Peters troonen,
    Voert in zijn heerschappy, heeft onsliê voortgeteelt,
[p. 29]
    Gevormt door onderwijs na kristus Godlik beelt.
Traz. Wat dreef u hier zoo ver van uwe landgenooten?
Urb. (860) Een blakende yver om Gods kerke te vergrooten.
    Om door de kruisweg het oprechte kristgeloof
    Intop te voeren, ’t rijk des afgronts dus zijn roof
    t’Ontweldigen, alom de kristevlag te planten,
    Den ongodist ten schrik, ten troost der kristverwantten.
Aertsp. (865) Gy komt om Sina, door vervloekte tempelhaet
    En priesternijt gescheurt, te knoopen met verraet
    Aen uwe koningskroon, betooverende onze oogen;
    Maer ’t gulde masker is uw schijndeugt afgetoogen.
    Konfutius leerde ons wat Godsdienst schorse al dekt.
    (870) Konfutius, die van de goden opgewekt,
    En van een hemelvuur ontstoken: zonder missen,
    Een landorakel strekte in staetgeheimenissen;
    Die Goddelijke man voorspelde ons uwen aert:
    Want, die zoo verre zeen en landen overvaert,
    (875) Zoo veel gevaren peilt, en eindelijk zijn leven
    Durft in de handen van verwoede krijgslie geven,
    Bezeilt een andre hoek, al zwijgt hy, in ’t verstant,
    De Godsdienst is den mensch zoo diep niet ingeplant.
Ign. De Kristekerkplicht streeft door land en waternooden,
    (880) En noodigt elk tot haer zielroerende geboden.
    Zoo ging de kruisgod voor. wy volgen op die trant.
    De Godsdienst is zoo diep den kristen ingeplant.
Maöv. Zoo wierd de goudkust en de parelrijke stranden
    Van ’t noit getoomt Peru, met eervergete handen,
    (885) Haer sluimrende oorlogsleeu uit zijne klau ontrukt:
    De schreyende onderdaen meineedig onderdrukt.
    Het land met bloet gemest, de zee gepropt met lijken.
Urb. Wy reisden hier om Gode, uit alle koninkrijken,
    Een oogst van zielen aan te fokken, kristus kerk
    (890) In ’t hart der heidenen te bouwen tot aen ’t zwerk.
Aertsp. Ontzinnig huichelaer wie timmert met den degen?
[p. 30]
    Die past een moorder, maer geen priesters. laet de wegen
    In ’t goudland spreken van wat deugd u boezem vloeit:
    Of zijn de lijken ’t zaet daer uwe kerk af groeit?
    (895) Wat razernye heeft uw goden ingenomen?
Ign. Wie kan ’t baldadig grau en bootsgezel betoomen,
    Die ’t gout viert als zijn God die onze kruisleer haet?
    De priester boet niet dat de gierige soldaet
    Verbeurde.
Aertsp.           Montezume, ô Vorst der Mexikanen,
    (900) En gy Qualittinu voer hier uw Indianen
    Met heele legers aen. kom Attabaliba,
    Aenzienelijke geest, wreek u geleden schâ.
    Hier zijn de beulen die u ’t gout ten halze uit knepen,
    Daer krygers plonderden en priesters ’t lemmer slepen.
    (905) Dat tuige Mexiko en haer verbrande kruin,
    En ’t woeste Pannama, en Kuskoos prachtig puin:
    Dat tuigen d’Inguï, uit hof en land verdreven,
    En Magokappa, leeg van vorstelijke neven,
    Toen ’t volk van Tessuka veel liever sterven wou
    (910) Als dien gebaerden hoop gelooven op haer trou;
    Toen ’t esmaraltebosch de vrouwen ’t hair tot stroppen
    Zag strenglen, en de weg alom met rompen stoppen:
    Terwijl Tunie noch het albespieglende oog
    Der zonnegodheit smeekt, dat zy haer wangen droog,
    (915) En schuim haer schatrijk dal van ’t juk der baerttierannen.
    Flus komt dat ondier uit alle oorden ’t zaemgespannen,
    Ten zy men d’inbreuk* stut, ons vallen op de huit,
    En stopt haer wyden balg met ongerechten buit.
Urb. Helaes! wat konnen toch twee werelooze slaven.
Aertsp. (920) Op datge noit en kunt zalme u in ’t gout begraven.
Ign. Gastvryigheit geeft meer versiersel aen uw kroon,
    Als ’t stael uw ysre vuist, ô Vorst, ô Zonnenzoon!
    Men ziet geen Adelaer een vlucht van ringelduiven
    Bevechten, neen: hy grijpt een Havik in zijn kluiven.
[p. 31]
    (925) De leeu valt in het bosch geen lammerkudden aen;
    Maer boschgedrochten die me klauwen om te slaen,
    Me tanden hebben om te byten en te wonden.
    Zijn minder plagen past bezete en dolle honden.
    Ons harnas is ’t geloove, ons lemmer het gebed.
    (930) Die andre waepnen voert tast dieper als de wet.
Aertsp. Zijn ’t dan geen kristnen die met langgegroeide baerden,
    Op ’t geelgezengde vel der Japannees vervaerden
    Aen ’t rijk Firando? die het veerrijk Korazan
    Uit plonderden, daer zy met zeekasteelen, an
    (935) En afgevoert, den buik der holle kielen laden,
    En die met menschenroof vervullen, niet verzaden?
    ô Vorst! ontwaek. ’t ontbrak den kristen noit aen schijn.
    Ziet toe ô vorst.
Urb.                       Wat braekt u slangetong fenijn.
Aertsp. Moet ik, die niemant als mijn grootvorst heb te hooren,
    (940) Die laster van een’ slaef verzwelgen met mijn’ ooren?
    Hoe, zuft de vorst? slae toe. sla doot. een hand vol bloet
    Maekt die u twijffelig? doet dat op mijn gemoet.
    Ik neem de schult op my. zy vloeken onze altaren.
    Ontfronsch uw voorhooft. laet de vreeze en zorgen varen.
Traz. (945) Hy heeft het masker zelf zijn boosheit afgerukt.
    ’K merk die vermomde nijt. indien hun dit gelukt
    Zie ik haer tempelhaen gerust de wieken klappen,
    En van zijn pylertop in mijn palleizen stappen.
    Dat lyde ik niet. wat maekt de aertsofferwichelaer,
    (950) Die eertijts yder plach te vrijen in gevaer,
    En nu in ’t aengezicht des maerschalks zijn Tartaren
    Doodschuldig na de wet des oorloogs dorste sparen,
    Wat maekt hem nu zoo zeer op kristen bloet belust?
Aertsp. Om dat hy geerne zag d’ontstoke vlam geblust,
    (955) Die haest, genadigste, zie toe! door ’t rijk zal branden
    En smijten wierookvat, altaren, offerhanden,
    Gewijd en ongewijd de godspraekkuil en koor
[p. 32]
    En hulsels ondereen, en kerkgedichten door
    En in de vlam. de Non mag dan haer losse haren
    (960) Gebruiken tot een strop. dan zullen wichellaren
    Het wispeltuurig grau verstrekken tot een spot:
    Haer kruisgod, op ’t altaer bewierookt, onzen God,
    Verbyten. ’t volk is toch tot nieuwigheit genegen.
    Gelooft my, haere tong is scherper als een degen.
    (965) Ja scherper: want zy steekt de vorsten uit hun troon,
    En hechtze aen haer tierans driedubble gruwelkroon.
    Slâ doot,
Ign.             Ja doot ons vry; wy sterven martellaren,
    Kruishelden, die gevoert door zoo veel zeegevaren,
    D’aertsrichter zullen zien, wanneer hy van omhoog
    (970) De groote vierschaer spant, daer hy de regenboog
    Met zijne voeten drukt en zit op zon’ en starren.
    Maer d’almacht laet zich niet van ’t nietich menschdom sarren:
    Zy maekt zich fenixen en teeltze uit martelbloet.
    Verniel ons lichaem vry, maer ’t ongekreukt gemoet,
    (975) Dat menschen menschen maekt heeft God alleen in handen,
    Dat vreest tierannen magt noch felle beestetanden.
    Houd stant in ’t martelperk. het eerste apostelzaed,
    Mijn broeder, zal uit ons herspruiten, uwe haet,
    Afgodeling, ten trots.
Urb.                                 De hofpaep brult van tooren.
    (980) Hy schuimbekt, knarssetant, stampeit en stopt zijn ooren.
    Daer barst de lasteraer gelijk een donder uit.
Aertsp. ô Blixemgod! verplet dit kruisgebroetzel. stuit
    Die godenvloek.
Lik.                        Zoo gy uw God zoekt in te dringen
    Om elk te kristenen, en uw verleidelingen
    (985) Te binden aen uw wet, waerom in ’t noortsche wout
    Uw God geen volk gewerft!
Aertsp.                                     Dat landschap draegt geen gout.
    Zy redeneren veel van kruislot en verdragen;
[p. 33]
    Maer ’t is ’t gekruiste gout daer zy zoo sterk na vragen.
    Is ’t mé niet ergerlijk en razend onbescheit,
    (990) Dat God zijn’ kinderen door kruis ten Hemel leit?
    Als of door klem van stael zijn ’s vyands kop te breken
    Geen zeker teiken waer dat Goden voor ons spreken.
Urb. De vleesschelijke mensch, van geestlijk brein berooft,
    Verstaet niet hoe het kruis hem zaligt die gelooft.
Aertsp. (995) Verbastert ketterrot bekeert de Muskovyten,
    Daer d’onbezeilde zee ysbergen op kan smyten,
    Ysbeeren, tuk op moort in sneeuspelonken aest.
    Preekt daer in Russiën de troeble Fina raest.
    Gaet daer de Hollander, ter koopvaerdy geslepen,
    (1000) De wilde baren schuimt met magt van oorloogschepen;
    En met een’ handvol lands, gelijk men ons vertelt,
    Behalven Sina, heel de weerelt wetten stelt.
    Gaet hene, bouwt uw kerk daer ’t ongetoomt Afrijken
    Van monsters zwanger gaet, de Mooren ’t vel bestryken
    (1005) Met oli sterk van reuk om ’t blakrent zonnevier
    Te trotsen op haer huit.
Traz.                                 genoeg. staffiers, komt hier.
    Leit deze in ’t Kerkerhof. de vyanden beneden.
    Dat niemant overlast geschiede zonder reden.
    d’Aertspriester stelle nu zijn hart gerust. het hof
    (1010) Besluit der kristnen stem. hy heeft geen vreezens stof.


                        Celione. Trazil.

    Genadigste hou stant.
Traz.                                 Wie roept me?
Celi.                                                         Celione.
Traz. Gy meugt Namolizont uw wulpsch gezicht vertoonen,
    Die gy zoo menigmael in uwe dartle schoot
    Gekoestert hebt, als ik van uwe gunst ontbloot,
    (1015) De stenen klaegde. nu kan ik uw min verachten.
[p. 34]
    Dat die verwijfde u vley met laffe minneklachten
    En geile minnevlam vergiftige zijn bloet.
    De krijgsgodin beschaft my ander werk. ik moet
    Met d’onverwonne vuist de gryze tijt braveren.
    (1020) ’t Roemruchtige Käyr zal my haer Fenixveren,
    En ’t zevenmondig hol, waer uit de Nijl gevoet
    Door zoo veel landen speelt, en spoelt zijn zoete vloet
    In ’t zoute nat, doen zien; en vorstlijke mumyën
    Chaldeeusche penningschat van overoude tyën,
    (1025) Grafspitsen, en wat meer de vreemdling wonder acht
    Vertoonen. d’Indiaen, door dezen arm verkracht,
    Zal met den Perüaen zijn fijne Zilverbaren
    Uitstorten in mijn schoot, en zich mijn slaef verklaren.
    Het Aziaens gezach bepaelt mijn oorloogsmoet,
    (1030) En deugden niet. ik zal de weerelden in bloet
    Verdrinken, of met kracht voor deze troon vereenen.
    Die om de tranen lacht, zou die zich om het weenen
    Van eenig tenger wicht ontzetten? Ja! zoo zucht
    Mijn hofrots alsze wort gebeten van de lucht.
Celi. (1035) Heeft mijn bekoorlijkheit dan uw gezicht bedroogen,
    Of is de bloezem van mijn boezem al vervlogen?*
    Wie heeft de rozen van mijn kaken afgekust?
Traz. De geilheit heeft het vuur der schoonheit uit geblust.
    De maegderoem rust niet in welgevormde leden;
    (1040) Maer is gegrondvest in aenbiddelijke zeden
    En kuisheit, die vooral by schoonte wort begeert.
    Zy roemt vergeefsch haer leest die dit sieraet ontbeert.
Celi. Hoe menigmael hebt gy vervoert door minnelusten,
    Mijn maegdeschoot gestreelt als ik u vlammen blusten,
    (1045) Daer gy beëedigde met duurbezwore trouw,
    Dat gyme op ’t huwlixbed zoud hulden tot uw vrouw.
Traz. Gy hebt mijn dertle tong dien lossen eed ontwrongen,
    Toen uwe minnegloet mijn onbedachte longen
    En hart doorprikkelde. nu legt Namolizont,
[p. 35]
    (1050) Gebolwerkt in uw ziel. ik heb de morgenstont
    Van u ontloke jeugt met volle vreugt genooten,
    Een ander kan my nu van d’avontlust ontblooten,
    Die noch trotzeert dat hy, gedreven door de min,
    De boel van vorst Trazil, gebruikt voor zijn boelin.
Celi. (1055) Hou op groothartig Prins uw lustgenoot te grieven.
Traz. Een ander streele een Vrou, haer willende believen,
    Of die haer weerzin vreest; wy zijn het minnen wars,
    En voor die tokkeling verkiezen wy ’t geknars
    Van zwaerden op helmet, helmet op stael geklonken:
    (1060) ’t Gekraek van speer en knots, geknakte menschenschonken
    Voor ’t poeslig lelivel, voor ’t zachte zwanenwit,
    Voor armen, die een maegt, door minnebrant verhit,
    My strengel om den hals. myne oor’ heeft meer verlangen
    Na ’t yslik dreunen van metale donderslangen,*
    (1065) Die uit haer holle maeg uitbraken vuur en moort,
    Als na de minnetael uit maegdemont gehoort.
Celi. ’t Is lustiger een maegt op ’t ledekant te streelen
    Als met de wapenen om goet en bloet te speelen,
    Tot datmen eindlik wort gevleugelt of gedoot.
Traz. (1070) Een krygsman vliet gemak, en zoekt zyn eer in noot.
    ’t Is loffelyker zich ten oorloge uit te rusten,
    Bestuwt van ridderschap, dan dronken in de lusten
    Op maegdevlees verzot, te koesteren geilen brant.
Celi. Zoek buiten twist, op dat een kanker ’t merch van ’t lant
    (1075) Verteer, terwyl de Vorst veräf de wilde Mooren,
    Doet popelen van anxt en zijne wetten hooren,
    Tot daer de noortstar peilt het eint van d’oceaen.
    Loop daerze aen ’t hemeldak de wisselbare maen
    Zien pryken, als wy hier de schitterende stralen
    (1080) Der middagzon ontvliên. sleep binnen onze palen,
    Die aen de Nylstroom vreest een Krokodillebeet.
    Zoek waer den Arabier zyn duure tyt besteet
    In Artzenie, en volgt het spoor van Avicenne
[p. 36]
    Hun grooten kruidenier, of die de paerden mennen
    (1085) Daer Tartarie in ’t oost haer heerschappy besluit,
    En vint, wanneerge keert uw ryken gevrybuit,
    Uw Vyand overal gekeizert, u verstooten.
Traz. ’k Vrees niet. Namolizont is in de haet der grooten.
    Zijn magt is afgesneên. elk ziddert voor mijn staet.
Celi. (1090) Vergaep u niet ô Vorst! aen Vorsten min of haet.
    Bedekte veinzery houd meest haer hof in hoven.
Traz. Elk heeft my trou belooft.
Celi.                                             Volbrengen en beloven
    Heeft verder tusschenkreitsch als ’t aerd en ’t hemels rond.
    ’t Is waer: elk valt u toe en vloekt Namolizont;
    (1095) Maer vyanden zijn ’t felst die op haer luimen leggen.
    Flus zet hy u, dien gy te vuur en zwaert ontzeggen
    En dooden kunt, uwe deugt met zwaert en vuur betaelt.
    Gelyk een rosse Leeu, wanneer hy adem haelt,
    Na dat hy langen tijt heeft half gestikt gelegen,
    (1100) Zich prikkelt met zijn staert tot toren, alle wegen
    Met naer gebrul doorkruist, en eindlik, dol van haet,
    Zijn vyant overvalt, die zorgloos henegaet
    En andre bezigheên bespiegelt met zijn zinnen,
    Zich voelende te laet van weerwraek overwinnen:
    (1105) Zoo zal Namolizont, wiens slagveer, half gefnuikt,
    Vast aengroeit met de tyt, daer hy in Kanton duikt,
    Gy tot de middelriem des weerelts en daer buiten,
    Met uwe legers spat, zich wreken, ’t ryk besluiten,
    De grenzen sloopen met een ’t zaemgevloekte hoop
    (1110) Meineedigen. de wraek heeft altyt bloet goetkoop.
    Die binnen vyant heeft, hoeft buiten geen te zoeken.
Traz. ’k Zal eerst Namolizont vernestlen* uit zijn hoeken.
    En dan Gujana zelf in d’andre weereltkloot,
    En ’t zuikerryk Brazyl, van helden noit ontbloot,
    (1115) Genâ doen bidden met een bosch van ebbenbomen,
    En in de boezem van de mexikaensche stroomen,
[p. 37]
    ’t Schuimbekkent oorlogspaert verkoelen, dat, verhit
    En druipende van zweet, het goude montgebit
    Beknabbelt. Celione! een vlam van oorlogseere
    (1120) Verteert mijn ingewant!
Celi.                                                     De keizer triomfere!
    En ik in zijnen arm op ’t vogeldons vereent.
    Zoo knaeg de nijt haer gal.
Traz.                                         Ach! hemelschrager weent,
    De krijgsgod laet zich van de schoonheit ringelooren.
    De weereltwinner moet na Celione hooren.
    (1125) Hoe qualijk evenaert de krijgsdeugd en de min!
    Ik die den hemel wil doen luistren na mijn zin,
    Verzuim mijn zelf.
Celi.                                 Ik zal uw wapendeugt niet breken,
    Maer eer volmaken, en met duizent ondersteken,
    Uw vyant, die althans met ingetrokken staert,
    (1130) Gelijk een bloden wolf, van moedigheit ontaert,
    Geduurig boschwaert rent, op ’t ritslen van de bladren,
    Terwijl het zwarte bloet stremt in zijn’ trillende adren,
    Door lokaes van mijn min betooveren, ’t verstant
    Bedwelmen, dat hy zelf zich geve in uwe hand.


                            Hungüan. Sinkio.

(1135) Zoo zach de rijxgezant, Namolizont?
Sink.                                                                 De boomen
    Getuigen wat ik zach.
Hung.                                 En zonder stoet gekomen?
Sink. Zijn zuster, Sochidon en twee trauwanten zijn
    Al zijn gevolg.
Hung.                   Hoe vont gy hem?
Sink.                                                         In andre schijn.
    Als toen hy in mijn val liep stemmen met zijn Vader.
    (1140) Ik dook in heggen neêr. hy quam allenxken nader
[p. 38]
    En toonde Sochidon, tot teken dat hy ’t was,
    ’t Geheele hooft ontbloot.
Hung.                                   Was dat vermomt?
Sink.                                                                   Zoo ras
    Hy stil stont, zwoer hy by de hel en hemelgoden,
    Dat hy den septerdief den vaderbeul zou dooden,
    (1145) Eer d’albeziende zon zijn hooft zou zien ontdekt,
    Na die ontmomming. nu voort, eer hy verder trekt,
    De Vorst dit aengedient, zoo kan geen leet ons deren.
    ’K zal u de rijxvorstin in hare wapenkleeren
    Vertoonen, zijt gerust.
Hung.                             Daer legt de heerschappy!
    (1150) Daer legt Sunchins geslacht en wreede tieranny!*
    Zoo blijft geen euvele regering zonder vallen.
    Nu heb ik kans genoeg om, onder door de wallen,
    ’t Gewapent Tartarie en haer gehoonde magt
    Te dringen met gewelt, in ’t aenzien van de nacht.
    (1155) ô Starrevoogt! die ’t heir der starren helpt aen ’t blinken,
    Zoo dra de zonnegod zijn henxsten noopt te drinken:
    Bestulp haer glansen met uw donkre nachtgordijn,
    Zoo tart uw licht voortaen de middaghzonneschijn!
    Wraekgierig hart volvoer zoo vreeselijk uw tooren,
    (1160) Dat noch de nazaet schrik als hy uw naem zal hooren.
    Ontbint of breek de knoop die zoo veel rijken bint.
    Zoo havene mijn hulk in spijt van weêr en wint.


        Namolizont. Vanli. Quizing. Kamizame. Sochidon.

Nam. Het oud palleis wort weêr beschaduwt van mijn voeten.
    Bloeddorstige Trazil! hoe zultge ’t schelmstuk boeten!
    (1165) Het Keizerlijke bloet, zoo schendig uitgestort,
    Schreeuwt hemelhoog om wraek. een eedle gramschap port
    Mijn ziel, om u in mijn onterfde kroon te vliegen.
    Een opgekraeide leeu is niet in slaep te wiegen,
[p. 39]
    Hy rust niet eer voor hy zijn vyant ziet verheert.
    (1170) Verdruk den stokebrant die met mijn roem braveert.
    Turbano, hemelvorst, wiens goddelijke altaren
    Ik plegtig heb geviert, zelf in mijn kinderjaren,
    Verhoorme: of achtge maer de menschen om ’t genot?
    Zoo volgt het domme volk de stappen van zijn God.
    (1175) D’erfrijxvorst kentme niet, maer ’t hooft der dwingelanden,
    Wort om zijn schat gelieft, gedragen op elks handen.
    Zoo raept men spaenderen en takkebossen op;
    Maer niemant poogt den boom te zetten in den top.
    Wanneer de noordewint, die dolle wolkendryver,
    (1180) Van Zunchins toppen nu bezadigder, dan styver,
    Zijn kaken openspalkt, en eindlik met een kreet
    Zoo yslik uitbarst dat daer berg en bosch van weet,
    En rukt een dikken pijn die ’s aerdrijx diepste kolken
    Van onder ziet, en ’t hooft steekt deur ’t gespan der wolken,
    (1185) Uit ’s afgronts nare schoot, tot dat zy nederploft
    En plettert met haer val al ’t omgelege kroft:
    Niet anders vult nu ’t graeu haer volgepropte buiken
    Met d’afval van mijn ramp, en weigert niet te duiken
    Voor s’rijxgeweldenaer, indien het maer het wand
    (1190) Uit mijne schipbreuk deel’ zoo dra mijn staetkiel strant.
    Taimingaes vorstestam is die zoo licht vergeten!
    Draegt niemant in zijn borst een ongekreukt geweten!
    De rechter, die in elk geschapen is tot wacht,
    Is die van yder voor zijn tijt in ’t graf gebragt?
    (1195) Of is hy met de trou ten hemel opgevlogen?
    Helaes! ’t zy u geklaegt ô Tanzu, en mijn oogen.
    Zoo kleinen handvol volx blijft, in zijn ongeluk,
    Alleen de Vorst getrou en deelt in vreugt en druk.
    Maer daer komt Sochidon de boomgaert doorgesloopen.
Soch.   (1200) Daer ’s min voor ons te vreezen dan te hoopen.
            Zoo ’t zonnelicht noch tweemael onder gaet
            Eer iemant u bejegene in dees staet,
[p. 40]
            Zie ik uw arm gestijft van duizent grooten,
            Den booswicht uit heel Azïen gestooten.
            (1205) Ik heb, ô Vorst! veel vrienden aan mijn zy,
            Die heimelijk die vorsteslachtery
            Vervloeken, en het rot der dwingelanden.
            Al neemt de haet uw deugden op haer tanden,
            Al pronkt Trazil, die grootvorst vande nacht,
            (1210) Met zonbanier en keizerlijke pracht;
            Al gaept het graeu na schatten van ter zyën
            En prijst om die de bastertheerschappye:
            Noch zult gy haest, schep moet ô zonnezoon,
            Uw stammegod bedanken op uw troon.
            (1215) Dan zal Trazil u eerste troontrap strekken.
Nam. Zoo moetge om mijnentwil na Igaras vertrekken,
    Die is mijn trouwe vrient en vaders bloetverwant.
    Geen giften hebben ’s mans geweten afgebrant,
    Geen vrees het onderdrukt. hy staet in zwarigheden
    (1220) Gelijk een eik die van de winden wort bestreden.
    Gâ heen ô Sochidon, gâ heen, vertel den helt
    Hoe d’erfvorst buigen moet voor goddeloos gewelt
    Van septervlegels. hoe de haet met duizent oogen
    En ’t beulenleger, dat haer ’t gift heeft afgezogen,
    (1225) Op onze vrientschap loert. gâ heen; maer hoor: de min
    Die hy verschuldigt is aen ’t vorstlik hofgezin,
    Betael hy nu, en sterk mijn armen met zoldaten,
    Mijn vrienden met zijn gelt. dat hy het al verlate
    En neme met uw raet een rijp, maer vroeg beleit.
    (1230) Zoo waerlijk overleev’ zijn naem d’onsterflijkheit!
    Zoo blink uw trouw in noot als ’t berggout in de vlammen.
            ô Pronk van uw doorluchte stammen!
            Gy toont dat d’adel metter daet
            In geen geslacht, maer deugt bestaet.
            (1235) Gy pronkt niet met uw oudren wapen;
            Maer laetze stil in ’t marmer slapen,
[p. 41]
            Die met berookte beeldenprael
            Bepronkt de randen van zijn zael,
            Braveert met and’rer naem en eere;
            (1240) Maer dieze met haer deugt stofferen
            Zijn edellingen, daer de nyt
            Haer bitze tanden stomp op slyt.
Nam. Ei gâ. laet Igaras onze onderdrukking weten,
    En sla den roofgriffoen den helhond in de keten,
    (1245) Waer aen de blaffer zich vergeefsch te barsten woel,
    Terwijl ik hem de kop verpletter van mijn stoel.
            Zon, die d’adren kunt ontsteken
                Met uw aengename brant,
            Leg nu, op het vorstlik smeken,
                (1250) Uwe hengsten aen de band.
            Doov’ uw stralen, kort de dagen,
                Laet het hemelswagenspoor
            Rooken van uw snellen wagen.
                Geef mijn wenschen toch gehoor.
            (1255) Zyt gy, albeziende klaerheit,
                Stamgod van ons oud geslacht:
            Zoo betoon ons nu de waerheit
                En verruil u dagh in nacht.
            Rooft onze aerdkloots tegenklingen,
                (1260) Want uw zonnelingen zijn
            Laes! verkeert in duisterlingen,
                In een al te slaefschen schijn.
Nam. ’K verwacht d’aerdskamerling die ons by hem zal leiden
    Zoo dra de schaduwen verdubbelen oft scheiden.
    (1265) Zoo wort Taimingas stam, in ’t heimelijk geviert,
    In ’t openbaer gevloekt.
Kam.                                   Wat naer geklikklak giert
    My in mijne ooren. stil! hoe is mijn ziel beladen!
    Bescherm my broederlief! helaes! wy zijn verraden.


[p. 42]
                Maövenlung. Namolizont. Kamizame.
                                Vanli. Quizing.

    Geeft u gevangen.
Nam.                         Wijkt verrader. voort: stâ af.
Kam. (1270) Gaet sleept de keizerbeul met ketenen ter straf.
    Wat wrokt, wat kant gy u met koninklijke zielen.
    Wet uw gerechtig stael om schelmen te vernielen.
Nam. Wie heet u dat?
Maöv.                         Ik volg mijn opperkeizers last.
Vanli. Zeg bloethonds, die vervult van burgerbloet noch bast
    (1275) En vast na Vorstenvleesch; en, met moortzieke handen,
    Niet vreest zijn opperheer meineedig aen te randen.
Kam. Troulooze, zyt gy ook een hooft van ’t moordgespan?
    Vertrek, en raek my niet. ziet toe. den hemel kan
    De gruwelen niet zien. zy dreigt met donderklooten
    (1280) Die bloedharpyen te verpletten, en te stooten
    In d’allerdiepste kolk des afgronts. vrees den haat
    Der starrelieden.
Maöv.                     Had uw Vader niet den staet
    En burger uitgeput, de langvergaerde schatten,
    Die zoo veel rijken in haer rijken schoot bevatten,
    (1285) In gulzigheit verslempt, en, razende als verwoet,
    De hairlok afgezengt der vryheit, hare moet
    Vertreden, en ’t ontzach der strijdbre bontgenooten
    En ’t vrygevochten land, hy was noch onverstooten,
    Met zijn meineedig zaet. nu demptmen best dien vloet
    (1290) Die zoo veel bloet verslint, met eene hand vol bloet.
Nam. Zoo krijgt het schelmstuk glimp. zijn al de razernyen
    Te beene, om ’t zonnenhuis vervaerlijk te bestryen?
Kam. Zie uit het zielenhof eens op uw afkoomst neer
    Heer Vader. spoken helpt! verschaft ons tegenweer.
Vanli. (1295) Geweldenaers rukt af uw schitterende helmen,
[p. 43]
    Op datmen zie wie ons als knevelers en schelmen
    Durft kluistren.
Maöv.                   Luistert niet. schiet toe.
Nam.                                                         ô Wat een hoon!
    ’K moet lyden dat een schelm beklautere mijn troon,
    En voel mijn armen van vervloekte boejen knellen.
Kam. (1300) Waer wiltge met ons heen?
Quizin.                                                     Ik zal mevrou verzellen.
Vanl. Ondankbre, steek uw zwaert in mijn geprangde borst.
Nam. Verwijfde schuddebol gy grieft uw oppervorst.
Maöv. Een laffen die ’t zich noemt, maer zonder kroon en ryken.
    Een slaef van Vorst Trazil die voor mijne arm moet wijken.
    (1305) Slâ. maek de voeten vlug.
Vanl.                                                 Taimingâs stamhuis stort
    Ter neêr, nu tieranny van elk gehandhaeft wort.


                                  Sinkio. Hungüan.

    Zoo vlucht een hart den muil der aengeschonne honden
    In ’t hartebosch! terwijl het overlaên van wonden
    Vergeefsch een schuilplaets zoekt, vergeefsch zijn schorre borst
    (1310) In koele bronnen wenscht tot laving van zijn dorst.
    Wat leed mijn ziel gewelt toen ik de rijxvorstinne
    Zach vleugelen en slaen, gelijk een krijgsslavinne!
    Noit krijgt den morgendou meer schoonheit van het licht
    Als hare tranen van haer tintelend gezicht.
Hung. (1315) Heer Sinkio hou op. ziet gy door andere oogen
    Als d’oogen van uw wraek, zoo is mijn wraek bedrogen.
    Taimingaes tieranny moet sterven met de nacht,
    Zoo datmen noit de naem van dat vervloekt geslacht
    Meer hoore. deist gy nu? op Zinkio, de helden
    (1320) Die hun weleer met my voor d’oude vryheit stelden
    Gedagvaert! dat een troep by onzen wraekgenoot
    Sarron verschuil, die woont na ’t frissche morgenroot.
[p. 44]
    Een vleugel blyf by my, of ’t zuiden aen quam springen:
    Keer gy den westerhoek met uwe wrekelingen.
    (1325) Die tegen ’t noorden zien heeft Konzan met het best’
    En stoutste volk in ’t oog. Zarin regeert de rest.
    Al helden welgemoet te sterven of te wreken.
    Deze aenslach is daer by zoo heimelijk besteken,
    Dat ook d’inbooreling zijn stedelingen haet,
    (1330) En zelfs geen einde weet; maer steunt slegts op mijn raet.
    Het onbekende volk, ons toegeschikt van buiten,
    Zal op de hoorenklank het opperhof besluiten.
    ’t Is alles zoo bekuipt dat list noch ongeval
    De handvest dezer wraek ons oit ontwringen zal.
Sink. (1335) Mijn legerhelden zijn gewapent ingelaten
    Door Vaders grafpoortael, door d’overwulfde straten
    En door de watermuur in mijn verheven slot.
    Waer draelt heer Hungüan?
Hung.                                       ô groote wapengod!
    Bestuur mijn hand als ik den Tarter in zal voeren,
    (1340) Door d’ondermijnde wal, om eens de nijt te snoeren;
    En d’al t’ondankbre stad te toonen wat het zy,
    De deugd betalen met gewelt en schendery.


                            Rei van Sineesinnen.

                Nu ’t volk de voorsmaek proeft van vrede,
                    En dat Likungzus onvertzaegt,
                (1345) Den beer van ’t noorden heeft vertreden
                    En in zijn roofziek nest gejaegt:
                Nu hy een heir van vluchtelingen
                    En strijders in de heetste slag,
                Geboort door zulk een bosch van klingen
                    (1350) Dê buigen voor zijn legervlag;
                Nu slaetmen ’t Vorstlikhuis in boejen.
                    Men knot de buitentieranny,
[p. 45]
                En doet de binnetweedracht groejen
                    Door d’ommezwaei der heerschappy.
                (1355) Dit voelden, voor een ry van jaren,
                    De barsche Siammiten meê,
                Toen Siam, vry van krijgsgevaren,
                    Verstikte in zulk een holle zee.
                Namolizont (ach! ’t hert moet breken
                    (1360) Door zulken jammerlijken maer!)
                Namolizont; de krijg ontweken,
                    Loopt in zijn eigen hof gevaer.
                Ik zag zijn hals in ketens prangen,
                    En d’onverwonnen oorloogshelt
                (1365) Met onze rijxprinses gevangen,
                    Haer schouders buigen voor ’t gewelt.
                De leeu wort in zijn nest gegrepen
                    Van Tigers, heet op leeuwenbuit,
                Hy heeft vergeefsch ’t gebit geslepen:
                    (1370) Hy poogt vergeefsch zijn rosse huit
                Te dekken met zijn dikke manen.
                    Nu perst hy ’t vuur uit zijn gezicht,
                Nu poogt hy zich een weg te banen,
                    En slaet zijn klauwen uit ’t gewricht.
                (1375) Zijn nestgezin hout op van hoopen,
                    Dewijl het nergens uitkomst ziet.
                De Tigerbende valt aen ’t stroopen
                    En acht zijn stale kiezen niet.
                Wie zal nu onze maegdereijen,
                    (1380) Als wettestelster van den dans,
                Langs schoon Jasmijne beembden leyen
                    En geven onze Joffers glans?
                Nu Kamizame in ’t heldenwapen
                    En ’t harnas op de blanke borst,
                (1385) (Schoon zy ten oorloog scheen geschapen
                    En heel in glinstrent stael beschorst)
[p. 46]
                Geketent is in ’t hof gedreven,
                    Met broeder als d’onbrachmannyt
                Den stier pleeg aen het mes te geven,
                    (1390) Hoe vreeslijk dat hy stoot en wrijt.
                Ei donder uit uw hemeltroonen
                    Turbano, donder onvermoeit
                Den kerker stukken, die uw zoonen
                    En zonnebloemen hout geboeit.
                (1395) Gaet heen verlaet u nu op staten
                    En bergen van verganklik gout
                En vrienden, die u flus verlaten,
                    Zoo ’t slinx geval zijn koers niet houd.
                Noem nu gepurperde tierannen
                    (1400) Gelukkig, voor de zark het leet
                Uit haer besloten buik kan bannen,
                    Daer ’t bleike rif geen onheil weet.
                Men moet zich aen geen schijn vergapen.
                    ’t Geluk der Vorsten is maer schijn:
                (1405) Geen bed van roozen doet haer slapen.
                    De zorg, door ’t gloejende zattijn
                En peerelkleedren deurgebroken,
                    Verteert haer rustloos ingewant.
                Nu maekt zy ’t heete bloet aen ’t kooken.
                    (1410) Dan steektze ’t harssenvat aen brant.
                Wie zal nu onze maegedereyen,
                    Als wettestelster van den dans,
                Door schoon’ Jasmijne beemde leijen,
                    En geven onze Joffers glans?
                (1415) Nu Kamizame, in ’t heldenwapen,
                    Met broeder, die zijn vrient vêrwacht,
                (Schoon hy ten oorloog scheen geschapen)
                    Geknevelt is in ’t hof gebragt?


Continue

[p. 47]

VIERDE BEDRYF.

Trazil. Namolizont. Likungs. Quizing. Vanli.

    HEeft oit de burgerliefde een marmer zegeteeken
    (1420) Den Keizren opgerecht die, trots en onbezweken,
    Hun lijf verpanden voor het vrygevochte land:
    Zoo toont u plicht. gaet heen mijne onderzaten, plant
    Voor my een stasibeelt uit diamant gedreven,
    Daer mijn getergde wraek de Massageet deed beven,
    (1425) Op ’t trotse metzelwerk in ’t aenzien van de nijt.
    Wie heeft het vallend hof van monsteren bevryt?
    En, niet vernoegt alleen de vyant t’overvallen,
    En op de hoogste trap van oorloogslof te brallen,
    Het schendig bloedjuk van zijn vryen hals geschut,
    (1430) En ’t uitgemergelt grauw gelukkig onderstut?
    Nu kryt een bastertzoon, dies moordlust, reets aen ’t wassen,
    Op ’t bloedspoor van Zunchin, in burgerbloet wou plassen,
    Mijn deugt voor veinzery, mijn moed voor wreedheid uit:
    Maer mijn voorzichtigheit heeft zijn gewelt gestuit.
    (1435) De reukeloosheit heeft den onverlaet bedroogen.
    Stâ vast. men sleept hem hier.
Nam.                                           ô smert! wie zal mijne oogen,
    De helft van ’t leven, al t’onmenschlijk uitgesneên,
    My wedergeven? hoortge niet na mijn geween
    Verstokte Goden! wraek! waer ben ik? koom verwoede
    (1440) Koom ruk mijn boezem op. nu ben ik ’t leven moede.
    Wie heeft mijne oogen door zijn holle keel geslokt?
    Wie heeft het streng gezicht voor lekkerny gebrokt,
    In ’t duurgeplengde bloet van God Taimingaes neven?
    Op, sluimrende onderdaen bescherm uw keizers leven.
    (1445) Bescherm. neen! wreek my; maer bestorm het monsterdier,
    Dat al de weerelt zengt en blakert, met het vier
    Van vorsteschendery. hoe is de tijt verloopen!
    Heer Vader heeft het rijk verdadigt tegen ’t stroopen
[p. 48]
    Der rijkvrijbuiters die, verlekkert op den roof,
    (1450) De boeren teisterden. zijn groote krijgsmoet stoof
    Heel Tartarie door; hy sloot de Vyand buiten
    En nam een erger plaeg met grooter magt te sluiten,
    De kroonzucht binnen: ach! al t’onbedachte Vorst!
    Gy voede een Vyant op, de kanker in uw borst,
    (1455) Die wreeder als het heir der wrevele Tartaren,
    Den grooten weereltheer in ’t zonneschilt dorst varen.
    Verrijs uit d’ysre slaep heer Vader, groote geest,
    Bezie eens wie ik ben en eertijts heb geweest.
    Het noodlot is belust uw zonnenhuis te knotten;
    (1460) Maer uwe heldefaem zal noit in ’t graf verrotten.
    Vertrê genade. recht de wreetheits stander op.
    Al rukt gy alles nêer noch steigere ik intop.
    Een Vorst leeft na zijn doot in ’t hert der onderzaten.
    Ik zal een Burgery; zy noit mijn naem verlaten.
    (1465) Ik schei met wapenlof. geeft my mijne oogen weêr,
    Of plonder ook mijn ziel met uw bebloet geweêr.
    Scheur vry Namolizont met doodelijke wonden
    En groulik foltertuig, zijn eer blijft ongeschonden.
    Waer dwaelt de blinde Vorst? waer ben ik?
Traz.                                                                 Daer uw Vorst
    (1470) De troon bekleet.
Nam.                                     Daer ’t hooft der vloekverwanten dorst
    Na ’t hemelsbloet van God Taimingaes zonnespruiten.
Liku. Genade, Vorst. uw magt gaet hier haer zelf te buiten.
    Rampzalige oorloogshelt, ik deel aen uwe smert.
Nam. Drukt u mijn zwarigheit? zoo treê Trazil op ’t hart.
    (1475) Zijn ondergang alleen kan my weêr vrolijk maken.
    Troulooze huispest. voort. gy zult het bloet weêr braken
    Dat gy gezopen hebt.
Traz.                               Dit schelden voegt u niet
    Ten past niet dat een slaef zijn opperheer gebiet.
Nam. Noch minder, daer het recht verkracht den dwingelanden,
[p. 49]
    (1480) Door staetzucht opgeruit, de septer geeft in handen.
    Ik ben uw Vorst. geeft my d’ontwronge rijxstaf weêr.
    Buig, onderworpeling, voor uw aertskeizer neêr.
Traz. Gy voert de naem van Vorst en laet niet vorstlix blijken.
    Waer zijn uw standers? waer uw groote koninkrijken?
    (1485) De wijde weerelt is met mijnen naem vervult.
    Geen mensche rept van u. wie heeft u ingehult?
Nam. Al schijnt my nu helaes! een ander lot beschooren,
    Ik ben tot heerschappy geboren, niet gekooren.
    Al ben ik in de plaets van Vorst een blindeman,
    (1490) Mijn zonnestamgod leeft die ’t zien en wreken kan.
Traz. Waer zijn uw lijfstaffiers?
Qui. Va.                                    Hier.
Nam.                                                 Trouwe lotgenooten!
Traz. Waer uwe kroon en troon?
Nam.                                             Gy hebtm’er afgestooten.
Traz. Uw rijxvolk?
Nam.                     Gy, en al uw beulenmoordgespan.
Traz. Uw landen?
Nam.                     Sina, en wat gy als aertstieran
    (1495) Uitmergelt, onder schijn van lieffelijk regeren.
    Zoo grijpt en schokt een wolf, gedost in schapekleeren.
Traz. Wat blaft gy? uw gewelt is onder mijn gewelt.
    Gy zijt u zelfs geen meer; maer van mijn arm geknelt,
    Of wiltge u leven ook verliezen met uw leden?
Lik. (1500) Ontzachbre Majesteit, ach! laet uw boezem kneden
    Door zoo veel tranen. ’t is wel spâ; maer niet te spâ:
    De droefheit dringt mijn tong te bidden om genâ,
    Verschoon den blinden helt, en raek hem niet aen ’t leven.
Nam. Gy weigert mij genâ met my gena te geven.
    (1505) Wie zijtge die alleen mijn kroonrecht gadeslaet?
Lik. Ik, die van ’t slaefsche juk onlaste dezen staet
    En nu mijn zelven niet van droefheit kan bevryen.
    Ik wederstont met vreugt het buldrend’ Tartarie.
[p. 50]
    Nu parst my laes! mijn vrients geween en bittre* smert
    (1510) De tranen uit het oog, de droefheyt in het hart.
Nam. Verdelgt den dwingelant, dat is mijn smert verkleenen.
    My helpt verwijft geschrei noch troosteloos beweenen.
    Eene artseni alleen kan my van ramp ontslaen,
    De wraek van Vaders doot en ’t leet my aengedaen.
    (1515) Mijn rammelent gebeente eischt bloet der vloekgezinden.
    Zoo wort mijn wraek bekent aen alle vier de winden.
    In zulk een vierschaer wort dit kroonpleidoi beslecht.
Traz. Wy achten geen gewelt. wy zijn hier zelfs ’t gerecht.
Nam. Al onderdrukt gy ’t recht ’t zal eeuwig triomferen,
    (1520) Terwijlge ô aertstieran dit moorden en schofferen
    Voor ’t onderaertsch gericht in ’t ledenloos gewoel,
    Vergeefsch verdedigen, vergeefsch den rechterstoel
    Ontveinzen zult uw, door den hals getrokkene eeden,
    Tot duizendmael gestaeft en meermael overtreden.
    (1525) Zoo slokt een vuilen beer zijn brokken weder in
    Die eens zijn uitgebraekt. is dit de Vorstenminn’?
    Heeft Vader om die trou den bastert opgetoogen,
    Van het bezoedelt bed, daer hy vergif gezogen
    En wrok en afgunst had met smaek gelekkertant?
    (1530) Fy! had u ’t blixemvuur in ’s moeders lijf verbrant,
    Zoo gaeftge tot mijn val, verwate septerrover,
    Niet al uw eeden op, en al uw woorden over.
    Struikroovende Arabiers, hoe eerloos omgekocht,
    Zijn noit meineediger als zulk een schrikgedrocht.
Lik. (1535) hoe zal dit kroongeschil de rijken gaende maken!
Traz. Wie durf zoo lang ik leef my aen den septer raken?
Nam. Die uw gezach niet vreest.
Traz.                                             Ik zal my doen ontzien.
Nam. Dat ’s buiten uwe magt. my kan geen leet geschiên.
    Indienge my tot straf het leven laet behouwen,
    (1540) Zal ik tot dankbaerheit u ramp op rampen brouwen;
    Maer als de doot mijn rif verbrijzelt in het graf,
[p. 51]
    Verwacht van sterker hand uw langvertraegde straf.
    Zoo u in ’t hoog pallais geen Landzaet aen durft randen,
    Zal d’altijtwrokkende Katajer van de wanden,
    (1545) Noch ’t roestig oorloogstuig afscheuren met het stael.
    Ach! ’t godloos bastertzaet is doof voor zulk een tael,
    Dat denkt na onze doot geen ongemak te vreezen.
    Maer wacht. een wreker, uit mijn wrokkende asch verrezen,
    Zal u verweldigen. ’t gaet wel zoo dat gelukt,
    (1550) Dien ’t alles tegenloopt.
Traz.                                             ’K ben noch niet onderdrukt.
    Het onheil dat my dreigt verwachte ik sonder schroomen.
    Men zal die stoute mont muilbanden en betoomen.


            Maövenlung. Vanli. Namolizont. Trazil.
            Likungs. Quizing.

    Daer is ’t bestoven hooft van uwe Vyandinn’,
Vanl. Heeft u in ’t monsterlant Afrijke, een tigerinn’
    (1555) Met tigermelk geaest? of bentge in scherpe klippen
    Van beeren voortgeteelt? zijn dit de wijze lippen
    Waeruit de zomerbie zjn honig gaerde? neen!
    Het vriendelijk gezicht is in een marmorsteen
    Verandert. spreek noch eens, het zy u geest gaet dwalen,
    (1560) En schorre donders spreekt in plaets van geestetalen,
    In ’t duister zielenrijk, of droef en afgemat
    Van bulderen, omhelst in d’onderaertsche stad!
    Uw Vader, daer hy wêer ter heerstroon opgeklommen
    By ’t lichaemlooze volk zijn eertrompet doet brommen,
    (1565) En stampt de vloek en haet ter helle uit tegen ’t hof,
    Een kuf van keizerbeuls en snollen, zonder lof,
    Die ’s hemels taje roê zal plettren en verslinden,
    Dit bloedige siment der vloekverwantgezinden.
    Wat hangt een zwarte wolk ons over ’t hooft! ach! ach!
    (1570) Wat heeft de weerelt voor dees yszelijken dagh
    Een nacht te wachten. breek door d’ aerde, Kamizame,
[p. 52]
    Bespook de schenderen, ik zal de straf beramen.
    Waer draelt gy?
Nam.                   ô ach! ach! mijn bange boesem scheurt.
    De maegden, overal in ’t woeden vrygekeurt,
    (1575) Zijn... maer de droefheyt bint mijn tong. ik kan niet spreken.
    Mezuster, ach! mijn ziel! waert gy hun klau ontweken!
Traz. Maövenlung, val aen. ’t is onze last en wil.
    Val aen, en ruk de tong, die d’afkomst van Trazil
    Durft basterden, en ons vol gruwel wederspreken,
    (1580) Ten barschen gorgel uit. ik zal de koppen breken.
    Die ik niet buigen kan.
Lik.                                 Hoe? is uw hert van stael
    Een blinden heer op ’t lijf te vallen altemael?
    Of is ’t niet licht genoeg noit zonneglans t’aenschouwen?
Traz. Durftge in mijn aengezicht verraderyen brouwen?
    (1585) Is dit gehoorzaem zijn zoo ’t onderzaten past?
Lik. Is dit het volk gestreelt, bewaert voor overlast?
    Vermeng uw roet met heil, dat ’s ’t uiterst datwe vragen.
    Vaerwel, ontoogde Vorst, en leer uw leet verdragen.
Nam. Ik volge u helt Likungs. waer gaet gy? ’t zal aen moet
    (1590) My niet ontbeken. ach! hoe kruipte ’t kokent bloet
    Door d’adren.
Traz.                   Die tong ten halzen uit.
Nam.                                                         Wykt tierannen.
    Verraders, wykt. u Vorst heeft alle vrees verbannen.
    Mijn Vaderlike vloer zy tuige van mijn doot.
Traz. Hy leit ’er toe. dat’s uit. nu zijnwe buiten noot.
Vanl. Qui. (1595) Nu zijn zy mê verdelgt, en sterven ongewroken.
    Rampzalig helt! uw dood heeft ons het hert gebroken.
    Wraek! hemel! goden! wraek. nu ’t rijk een aertstieran
    Die al de weerelt drukt niet onderdrukken kan.
Traz. De lijken binnen. gaet en zegt dat Celione
    (1600) Mijn schoone lustgenoot my haer gezicht vertoone.
    ’K verwacht haer. zoo geen wolk dit helderlicht verdooft,
[p. 53]
    Scheen noit de zonne my met grooter glans op ’t hooft.


            Trazil. Celione. Maövenlung.

    Mijn schoone, ’k vrees nu niet. de vyant is verwonnen.
    Namolizont is doot. de slach met schrik begonnen
    (1605) Is juichende volbragt, en het gewelt gevelt.
Cel.     Hy telt het zant aen strant die uwe deugden telt.
Maöv. ’t Geluk schijnt zelf belust om u om hoog te heffen.
Cel.     Nu wortge niet getreft om dat gy elk kunt treffen.
Traz. ’K zal met een andre voet gaen treden op mijn troon.
Cel.     (1610) Maek alle vlekken eerst van alle vlakken schoon.
    Gy moet de wichelaers in haren vleugel byten.
Traz. Ik vrees’ het kerkgezach.
Cel.                                           Dat moetge neder smyten.
Traz. En storten zijme op’t lyf?
Cel.                                           Verdrijfze met uw magt.
Traz. Zoo wort het gantsche rijk in rep en roer gebragt.
Maöv. (1615) Het grau draegt meer ontzach aen weereltlijke heeren
    Als liefde aen Priesterschaer en kerk.
Traz.                                                       Maer ’t quam te keeren?
Cel.     Dan raet gezocht.
Traz.                               Dan is het zoeken veel te laet.
Cel.     Nu al te vroeg.
Traz.                             Is ’t ooit te vroeg tot beter raet?
Maöv. Uw Majesteit lijt schimp en wort na ’t hert gesteken.
Traz. (1620) Wat onze wil vermag is klaer genoeg gebleken.
    Maer wie weêrstaet het grau in hare razerny;
Maöv. Men muilbant dat gerocht met klem van heerschappy.
    Gy hebt de septer in uw handen.
Traz.                                               Zy den degen
    Door dolheit aengevat.
Cel.                                   Zet daer nu krijglist tegen.
Traz. (1625) Een zenuwlooze list.
Cel.                                               Hebt gy de Ridders niet?
[p. 54]
Traz. Die waejen met de wint, en zwaejen als het riet.
    Hoe kan ik onversmaet der Priestren magt besnoejen?
Cel. Roei haer niet teffens uit, belet hun maer te groejen.
Traz. Wat drijft u tot die haet bekoorelijke Vrouw.
Cel. (1630) Genade, keizer!
Traz.                                     Spreek.
Cel.                                                   Mijn ongekreukte trouw.
    Een Vorst die van de vrees zoo verre is ingenomen,
    Dat hy den Tempelier moet vreezen in te toomen,
    Die brantmerkt zijnen naem, draegt zich te bloode en laf.
    Uw wezen stâ gestrekt gelijk uw septerstaf.
    (1635) Een keizer kan op d’aerde als d’oppergoden leven.
    Zijn wil is yders wet. hy moet de staten geven
    En nemen onberispt. zal nu een weereltheer
    Voor Priesters zwichten, die hem tasten in zijne eer?
    De hemel schaft u stof tot wraek. de vreemdelingen
    (1640) Die zoo verre omgesolt door ’s werelts ommekringen
    Voor ’t prachtige Peking verzuft staen, daer die stad
    Een werelt toont, gepropt met Sinaes eêlste schat,
    Daer ’t al van paerlen blinkt, en riekt na boomkaneelen,
    Die speceryen geeft aen alle weerelts deelen,
    (1645) Zijn buiten hare schult een doelwit van de nijt.
    d’Aertswichlaer, die om uw grootachtbaerheit van spijt
    En gramschap zwelt, zoekt nu uw heerschappy te smoren.
    Zy komen.
Maöv.            Schuilen wy.
Traz.                                   Hier zalmen ’t alles hooren.


        Rei van Sineesche Priesters. Ignatius. Aertspriester.
            Urbaen. Trazil. Maövenlung. Celione.

    Wy slepen, op ’t bevel van uwe heiligheit,
    (1650) De kruisgodisten hier.
Ign.                                             Men hoor....
[p. 55]
Aerts.                                                             ’t Wort u ontzeit,
Urb. Een vreemdeling helaes!
Aerts.                                       Wy lachen om uw weenen.
Ign. Ontboeit...
Aerts.                 Men knevele haer strenger dan voorhenen.
Urb. De wet verbiet...
Aerts.                         Houd op. ’k heb my die wet gestelt,
Ign. Wy staen, mijn broeder! voor een vierschaer van gewelt.
Rei. (1655) Men zal uw lastertong van Godenvloek besnoejen.
Urb. Ontyzer’ d’armen dan en slâ de tong in boejen.
Ign. De kruisleer zal de spraek voor by treên in haer vlucht,
    Al zou de donder zelf God roemen uit de lucht.
    En zwijgen wy, zoo zie ik deze kerkpilaren,
    (1660) Eenparelijk bevrucht, een oogst van tongen baren,
    Die d’afgodistery vervloeken door al ’t rijk,
    En voeren ’t kruisgeloof ten hemel uit het slijk.
Rei. Zal een gevange slaef, zoo fier en onbezweken,
    Met opgeheven kruin de priesters tegenspreken?
    (1665) Die hem de dood doen zien?
Urb.                                                     Verscheur mijn leden vry.
    Wat eer behaeltge door die kristenslachtery?
    Wat zege hebtge door een slavenmoort bevochten?
    Dat kan een winterwolf en dolle roofgedrochten.
Aerts.     Een van u tweên verzoen het Priesterlijk gewêer,
    (1670) En strek zich knielende voor ’t heilig outer neêr.
Ign. Onzalige, my kan geen marteldoot vervaren;
    Maer ’k zal niet buigen voor uw goddelooze altaren.
Urb. Ach! spaer dien grijzen helt, zoo vreedzaem van gemoet,
    Maer ik ben moedig en oploopende van bloet.
    (1675) Men scheure my vaneen en deel mijn ingewanden,
    Ten zegenroem in alle afgodaenbidders landen.
Ign. Neen! kerf geen jonge bloem, zoo lieffelijk van aert.
    Mijn winterroozen zijn in doorenen herbaert.
    Men buigt een lente spruit, geen scherpgepunten dooren.
[p. 56]
Urb. (1680) Men moet in halsgeschil de weêrpartyen hooren.
    Mijn broeder kent, op ’t licht der zeevaert afgericht,
    De landstreek door ’t kompas, de landen door ’t gezicht.
    Door zeilsteenkunde weet hy zich een weg te vinden
    In ’t gapent pekelschuim en stormende onweerwinden.
    (1685) Natuurweet opent hem de wegen waer hy streeft.
    Ik ken geen Roomen meer.
Ign.                                         Ach! ik ben afgeleeft,
    En lang genoeg gesolt, in ’s weerelts ongenuchten.
    Ik sneuvele met vreugt.
Urb.                                 Uw vreugde doetme zuchten.
    Ik zal in broeders steê ’t moorddadig zwaert voldoen.
Ign. (1690) Treê herwaerts pagodist en neem mijn bloed tot zoen.
Aerts. Dit prevelen duurt te lang. men val den jongsten tegen.
Urb. Hou stant. Urbaen worde eerst van ’t moordgeweer doorregen.
Aerts. My dunkt gy staet verstelt, en steekt de hoofden vast
    Al zuffende by een. volvoertge zoo mijn last?
Rei. (1695) Verschoon uw priesterdom, ô wreker van de Goden.
    Haer trou verlet min hand.
Aerts.                                     En teffens mijn geboden.
    Doorsteek hun beide met het zoenzwaert. voort. stoot toe.
    Stoot toe. de Goden zijn die lastermonden moê.
    Dit is het hof ten spijt.
Urb.                             Wy sterven martellaren.
    (1700) Op ’t spoor der kruisgezant....
Aerts.                                                 ’K gebiede u in te varen.
    Voort.
Ign.         Ach! mijn broeder, ach! omhelsme doch ik hoor
    De vreugdbazuin alree in ’t hooge hemelkoor.
Urb. ô Hemel! geef my kracht om ’t aengezicht te wenden.
    ’T afgodisch moortaltaer bezwaeit mijn laetste elenden.
Ign. (1705) ’k Ontfang uw veege ziel in mijn besturve mond.
    Verlicht dit blinde volk door uw genâverbond!
Traz. Men spreek haer aen, en straf die moetwil na ’t behooren.
[p. 57]
Maöv. Genadighste, vertoef.
Traz.                                         ’K mistrouwe zelf mijne ooren
    In deze tieranny. verbastert kerkgebroet
    (1710) Hoe zal uw kop hier na noch druipen van dit bloet.
Cel. De keizer staet verstomt; maer ’t zal noch anders dagen.
    Daer rijst noch zwarter bui met ongestuimer vlagen.
    Die zwarte donderstorm hangt uwe troon op ’t hooft.
    ’t Is alles my ontdekt.
Aerts.                                 Ik heb u lang belooft,
    (1715) Pagodelingen en godvrugte altaergenooten,
    Van ’t voorrecht te voorzien daer zyn zijn uitgestooten.
    Terwijl de heerschappy noch teer is, en ’t gezach
    Der tempelieren veel by ’t muitent hof vermag,
    Zal ik op deeze wijs mijn tempeleeden staven,
    (1720) Den keizer smeeken dat hy zijn vervloekte slaven,
    Ten godenoffer geve op ’t oorloogs dankaltaer.
    Om Xunchis nederlaeg en ’t afgekeert gevaer,
    En om de godbegeerte een beter glans te geven
    Heb ik in verzen dit orakel uitgeschreven.
    (1725) Dat zullen nu, als ik de Vorst in ’t hof ontmoet’,
    De kerkkoralen hem voorzingen in mijn stoet.
    Dan weet ik deze moort den keizer op te dringen,
    Het opgehitste grau het hof te doen bespringen,
    Op mijnen wenk. door haer, Trazil, verlegen, flus
    (1730) Te dwingen na mijn hand tot hy mijn voeten kuss’.
Rei. De goden hebben dit u ingestort van boven.
Aerts. Noch hel noch hemel zal ons van dit recht berooven.
    Ik zie Trazil de staf gebroken in de hand.
    Dan is de tempelhulk na onze wensch gelant.
    (1735) De Priesterliverei verwin de staf en degen.
Rei. Wy hebben langgenoeg gedoken en gezwegen.
    Het duiken wort met recht van ’t geestlik volk gehaet,
    Dat rust niet voor de troon beneden ’t outer staet.
Aerts. Elk make zich gereet om d’aenslag kracht te geven.
[p. 58]
    (1740) En toone zich vol list. dat niemant onbedreven
    Den keizer nader. dat dit nergens uit en breek.
Traz. De wraek slâ haer, en my, indien ik dit niet wreek!


                        Sinkio.

    De Tarters hebben burgt en markten ingenomen,
    En storten in de stad als overlade stromen.
    (1745) Peking schijnt in een zee van bloet en vlam hervormt,
    Die langs de daken giert, terwijl men vecht en stormt.
    Het hof, dat als een stad met wallen wort beslooten,
    Hoort noch van d’oproer niet, door d’omgekochte grooten.
    En ’t is geschapen dat het eer geen onweer hoor,
    (1750) Hoe fel het noorden brult, voor dat den grooten moor,
    De stormbrug overruk om in ’t paleis te wijken,
    Wiens Keizer ’t slot bewaakt van vyftien Koninkrijken.


        Trazil. Celione. Maövenlung.

    Ik zie haer in ’t verschiet.
Cel.                                     Zy koomen herwaerts aen.
Traz. Maer sullen zonder wraek mijn handen niet ontgaen.
    (1755) Ik zal de gramschap, die m’ontroert wat doen bedaren.
Maöv. Breekt teffens nu ’t gezach der valsche tempelaren.


        Rei van Priesters. Aertswichelaer.
            Trazil. Celione. Maövenlung.

        Ik ben belust op menschen schonken.
        Blusch uit de vruchtelooze vonken,
            Smakt beestespieren van ’t altaer.
        (1760) Men slachte my de kristepapen.
        Zoo strek mijn gunst het rijk een wapen.
            Waerop het afstuit al ’t gevaer.
[p. 59]
Wich. Zoo zong de waermond en zoo galmde ’t koorgewelf.
    Wy zagen een gerit van stralen, en hem zelf
    (1765) In ’t midden van een vlam uitflikkren, daer de zonne
    Haer oogen blint op ziet, door grooter glans verwonnen.
    Zoo bralt in ’t middelpunt de tintelende maen.
    Als zy rontom haer heeft de starrelichten staen.
    En met haer vier verwint de kleiner hemellichten.
    (1770) Zoo blonk de God toen hy de staetorakeldichten
    Geeindight had, en vloog door al de daken heen.
    Wy volgden met ons oog kerkplichtig van benêen;
    Daer hy, gezwinder als een schietpijl opgeschoten,
    Door wolk en hemeltrans de blauwe hemelklooten
    (1775) Zijn zoolen kussen liet. noch blonk in ons gezicht
    Een goddelijke vonk van dat verquikkent licht,
    Als eindelijk die strael met hem quam op te steigeren.
    Wie durf de hemelvorst die godbelofte weigeren?
Traz. Betael het zo gy wilt, men hou de slaven vry.
    (1780) Ik zal niet lijen dat die outertieranny
    De lendnen van mijn staet, reets quijnende en gebroken,
    Geheel in stukken slâ. het menschenoffersmoken
    Heeft al te quaden geur. daer is al meer aen vast.
    Het geeft te vrijen voet tot grooter overlast,
    (1785) Aen ’t wreede papendom dat, vol van leugenvonden,
    Geduurig twistvuur stookt, zich wentlende in de zonden
    Daer ’t andre schu van maekt, en volk en Vorst verdeelt,
    Ja zelfs al lachende met kroon en septers speelt:
    Daer ’t, tredende in zijn gout, noch durft de Vorst bespotten.
    (1790) Waer dreef oit Wichelaer zijn dolk door menschestrotten?
    Waer wierde ’t moortaltaer met vreemdlingsbloet begruist?
    Of hebtge dan alleen in uwe ziel gehuist
    Al wat de Scyten zelf versmooren met haer lippen?
    Laet zich d’orakelgod die gruwelen ontslippen?
    (1795) Ik zie door ’t wuiven heen, en merk die toeleg wel.
    Elk hou zich by zijn dienst en staek dit heiloos spel.
[p. 60]
    Bezwanger het altaer met plegtige offerhanden.
    Betast de veezelen. doorsnuffel d’ingewanden.*
    Ik vier’ het priesterampt; maer haet’ hem die ’t bekleet
    (1800) Wanneer hy van ’t altaer op vorstetroonen treet.
Wich. Gy durft, na dat gy ’t rijk met uwe vloekverwanten
    Verweldigt hebt, u noch met d’oppergoden kantten;
    En, niet vernoegt de wet gelijk een dwingelant
    En ’t grau dat daer voor buigt te stellen na uw hand,
    (1805) My, out en afgeleeft besneeut van zilvre haren,
    Met een gewaende magt, in ’t flikkrig godschilt varen!
    De godspraek roept om vleesch, die ons deze inspraek gaf.
    Het outer opent ons de lippen, niet uw staf.
    Dit ’s ons bedrijf: wy zien hoe laeg de zonnestralen
    (1810) Neêrschieten van om hoog. of deze sterren dwalen
    Die op gepasten tijt voltrekken haren loop.
    Waerom de maen, als met een diamante knoop
    Vereeuwigt aen de zon, niet van haer zelfs kan lichten.
    Of d’aerdkloot, hangende in zijn spillen en gewrichten,
    (1815) Haer lichaem tusschen ’t hooft der heldre zon en maen
    Kan dringen, en het licht der mane schuil doen gaen.
    Of ’t alles uit een ei, zoo Kochinchiners dryven,
    Geteelt is; of het wit weêrzijts den doir kan styven
    En scheppen uit den dop het groote hemelvelt.
    (1820) Of d’aerde, zoo tot noch by elk is vastgestelt,
    Zich sluit in ’t hemeldak in ’t vierkant met vier punten:
    Dan ofze, om boven al wat vreemt is uit te munten;
    Gestaeg om ’t vast gebou des hemels rolt en went.
    Of dit heelal bestaet uit klooten zonder end.
    (1825) Of Omtofers, die hier uit Indostan belanden,
    [Daer Ganges ’t zuidereind bepaelt met goude stranden]
    Met recht de zielen doen in andre rompen gaen.
    Of d’aerde kleiner is als ’t lichaem van de maen.
    Of Panzon, d’eerste mensch, is door een ei gebeten,
    (1830) Of van ’t verwart gevaerte allenx by een gesmeten.
[p. 61]
    Of van God Tain met ziel en lichtaem aengedaen.
    Of Wy na onze dood geheel en al vergaen,
    Met Lanzu, die de lust voor ’t hoogste goet bepalen.
    Waerom het volk dat in Peru komt schatten halen,
    (1835) De zeilsteen slypen kan dat hy na ’t noorden draeit;
    En schoon ’t getakelt bosch na ’t oost en westen zwaeit;
    Noch vint hy ’t noorder as en ziet geen andre streken.
    En zijnwe moede met den Brachman ’t hooft te breken,
    Men wekt de zangkonst op, dat kerk en koorgalm brom’.
    (1840) Dan lust het ons voor ’t rijk ’t verbolgen godendom
    Te zoenen, en haer gunst aen onze zy te trekken,
    Dat hare magt den staet een pyler mag verstrekken,
    En Xunchi breidele, die vruchteloos zijn volk
    Ter vleeschbank heeft gebragt, ten doel van uwen dolk.
    (1845) Mijn leven is vergeefsch ten dienst van ’t land versleten.
    Zoo gy, door oude wrok op ’t Priesterdom verbeten,
    De Godheit, bronaêr van al ’t wenschelijke goet,
    Te leur durft stellen om een handvol smook en bloet.
Traz. Een godheit die gy zelf verziert in uw gedachten,
    (1850) En oppronkt zooge wilt in rustelooze nachten:
    Een godheid die voor al geen wichelaren past,
    Een bloetgod die met een ondragelijken last
    Mijn schouders dreigt. geen god, maer huichelende papen
    Ontzeg ik ’t menschen smook.
Wich.                                         Gaet voor mijn offerknapen
    (1855) Wy volgen, maer ik zweer!
Traz.                                                 Ontaerde gryzaert leer
    Uw keizer vreezen.
                                      Hier en helpt geen tegenwêer.
    Beziet uw staetzucht daer, vermomt met papedroomen.
    Het offer is volvoert. de moeite u afgenomen.
    Daer zijn de lijken.
Cel.                                 Ziet gy....


[p. 62]
        Sinkio. Trazil. Celione. Maövenlung. Aertswichelaer.

                                        Wapen! wapen! moort!
Traz. (1860) Waer wort dat naer gekrijsch dat moortgedruisch gehoort?
    Wat brengt ons Sinkio, dus schielijk aengevlogen?
Sink. Een woesten baiert vol rampzaligheit. mijne oogen
    Zijn blint, en gruwen voor de gruwlen dezer nacht.
    Het Aziaensche rijk vant Xunchis oorloogsmagt
    (1865) Ten roof. de troze kam is ons van ’t hooft gebeten.
    De Tarter wort alöm voor rijxhooft uitgekreten.
    De schorre hooren schreeut geduurig moort en brant.
    De wapenburcht weêrstaet haer magt aen d’oosterkant.
    De veltheer heeft zijn heir rontom het hof geslagen,
    (1870) En streeft ter muurbresse in met zijne hinderlagen.
    Uw middelhof alleen is noch van inval vry.
    De weêrwraek van Zunchin dekt hun verradery.
    Ze roepen niet als wraek. gy kuntze niet verdryven
    Noch hare hand ontgaen.
Traz.                                     Wie zal mijn zijde styven,
    (1875) Datwe in ons uiterste de plondraers tegenstaen?
Cel. Laet af. gy gespt vergeefsch ’t wanhoopig harnas aen.
    Ik wil mijn bedgenoot als doodgenoot verzellen.
    Een krijgsman laet zich niet al levend beknellen.
    Van zijne weêrparty.
Traz.                             Gâ heen dan schoone Vrouw.
    (1880) Berei uw liefde plaets tot zegel van uw trouw.
    Ik zal u volgen. gy kost hier mijn bloet ontvonken
    Met minneprikkelen. daer zal uw liefde dronken
    Van uw wellustigheit, haer wit bereiken. gaê.
    Gaê, dael na onderen daer gy geen ongenaê
    (1885) Geen Tarter in het hof der schimmen hoeft te vreezen.
    Waert gy mijn lustgenoot, gy zult zijn boel niet wezen.
Maöv. Heeft u verwoede hant, ô zinnelooze Vorst!
[p. 63]
    Het klinkent stael gedrukt in deze blanke borst!
ô Korte heerschappy! ik zalme een open maken
    (1890) Door d’yzre drommen, of met u mijn ziele braken.
Cel. Ach! volgme: want de geest ontslipt mijn doodsche mont.
    Of vlucht. maer hoe. begraef my in een andre gront,
    En schrijf op ’t graf: die kon Trazil zijn Vrouw bewijzen
    In ballingschap. niet meer. ik sterf.
Traz.                                             De schimmen ryzen
    (1895) Ten afgront uit. ai my! daer komt d’ontzielde Vorst.
    Hy daelt, en toont my in het dalen d’ope borst
    En ribben, door dit stael gescheiden.
Wich.                                             ’t Zijn de goden,
    Ondankbre rijxpest die u pynigen, geen dooden.
    Nu staet mijn wraek intop. het onverzade graf
    (1900) Ontsluit geen geesten als tot laetste loon en straf.
    Dat komt van ’t godendom zoo stout te heeten liegen.
    Maer ’t hemelsche gerecht is niet in slaep te wiegen.
ô Hemelrechteren, vermeerder hem zijn pijn!
Traz. Fortuin! hoe lang, hoe lang zult gyme tegen zijn!
Wich. (1905) Sterf dwingelant, dan zultge’t onheil met u slepen.
    De wraek staet schrap om u ter weerelt uit te zweepen.
Traz. Mijn lijfschutbenden, ach! waer zijnze? vat den schelm,
    En doet hem ziel en bloet uitstorten in mijn helm,
    Op dat die laetste dronk mijn heete wraekzucht lave.
Wich. (1910) Gaê nu zachtmoedig Prins, verlos u kristenslaven,
Traz. Vertreck bedrieger, en verlaet mijn hof. voort, voort.
    Ik blijve in al mijn ramp Trazil. mijn vorstlik woort
    Is u een godspraek. ik ben tot uw haet gebooren.
Wich. ô Vrouwenmoordenaer, ’k zal haest u sterven hooren.
    (1915) Woed nu zoo lang gy wilt. ik gaê.
Traz.                                                             ô Goden ach!
    Verhoort my. stopt gy nu uw ooren? is mijn dagh
    Zoo draê in nacht verkeert? en kan ik ’t niet ontvluchten,
    Zoo lust het ons voor ’t laetst het herte eens uit te zuchten.
[p. 64]
    Vervloekte nacht die noit in mijn gedachten zijt
    (1920) Dat gy ’t geweten niet die keizermoort verwijt,
    My domplende in een kolk van troostelooze tranen.
    Maer ’t is te laet bedacht. nu zal ik deze lanen
    En lustprieelen weêr doen galmen op mijn kreet.
    Ach! had een Krokodil, zoo hongerig als wreet,
    (1925) De boorden van de Nijl bezoedelt met mijn spieren,
    En ’t overschot geschaft aen hongerige dieren.
    De doove hemel schijnt te lachen om mijn druk.
    Zy brout me dit verraet en grouwlik ongeluk.
    Elk poogt den nieuwen Vorst de voeten dwars te zetten.
    (1930) ’K zie paerdehoeven, en ik hoor tiomftrompetten
    Een doodlik stromgedruisch schakeeren. wykme. stil.
    Daer ryst mijn gemaelin van ondren op. ik wil
    Haer vragen wat zy met dat fakkellicht zal maken.
    Ik zie Zunchin, bespat van bloet, de banden slaken
    (1935) Van Koja, die noch nau zijn adem halen kan.
    Wy zijn omsingelt van een geestenvloekgespan.
    Mijn kamerlingen, mijn trouwanten, mijn soldaten,
    Waer zijtge? hebtge my met mijn geluk verlaten?
    Onzalig nootlot! foei! gy hebt my in uw schoot
    (1940) Gekoestert, om my nu in d’allerbangste noot
    Te stikken, en mijn vloek my te doen overleven.
    Waer is myn rechterhant Maövenlung gebleven?
    Of prest hy in mijn dienst zijn regementen aen?
    Omring de Tarters. zoo. val in. slaê doot. val aen.
    (1945) Gy gaeft my eerst de kroon die ik nu zal behouwen.
    Verheug u Celione! ik heb ’t vergif gebrouwen,
    Waeraen uw Vyant zich te berste zwelgen zal,
    ’t Is wollefswortelzap en drakenspog met gal.
    Groothartige Likungs! is ’t nu een tijt van vrijen?
    (1950) Te velt. te wapen. op. ruk uw soldaterijen
    Uw forse krijgsliên met de nachtklaroen byeen.
    Heeft die niet stems genoeg zoo moetge zelf te been,
[p. 65]
    En van de toorentrans een groover keel opsteken
    Als ’t buldrent noorden, wen ’t de bergen poogt te breken.
    (1955) Verstom den donder met uw vreeslijk krijgsgeluit.
    Maer stil. wy vallen zelfs den vyanden ten buit.
    Mijn heldre morgenstar is als een rook verdwenen.
    Mijn zonn’ die ’s avonds rees is ’s morgens uitgeschenen.
    Wat woelt’er in mijn brein! ô arm! waer is uw kracht!
    (1960) Ontzenuwt, op de loop. ô lange bange nacht.
    Hoe treftge my, en doet my bloet en etter zweeten.
    Helaes! ’t is uit met ons. het hof wort opgesmeten.
    De deuren met gewelt ter spillen uitgetorst.
    Nu zoektmen Vorst Trazil. neen Tigers, neen, mijn borst
    (1965) Is t’edlen roof voor u. geen Tarter zal ons toomen.
    Wy gaen. hier is de koorde, en ginder zijn de boomen.
    Daer rukt de nachtwolf voort. ’t is al te lang gemart.
    Mijn eerste vreugd helaes! is nu mijn laetste smert.


                            Rei van Sineesinnen.

                            ZANG.

            Ach! dat Turbanôs geest, eens uit
        (1970) Het gulde grafgewelf gerezen,
        Zijn trotze hooftstad die, voor dezen,
            Heeft scheutvry op haer borst gestuit
            Al wat zich kantten met haer kracht,
            Dus jammerlik zach t’onderbragt:
            (1975) Hy zou met zuchten, snik op snik,
        Dees klacht ten boezem uit doen wellen:
        Wat roofgedrogte komt my quellen
            Dat d’afgeleefde een oogenblik
            De rust misgunt. ô tigershol!
            (1980) Is noch uw holle balg niet vol
            Gepropt met dierbaer menschen bloet?
        Moest gy mijn erfdeel meê aenranden?
[p. 66]
        Ach! slâ veel liever uwe tanden,
            Met uwer moordenaren stoet,
            (1985) In mijn gebeente, wie gy zijt
            Die my noch na mijn doot benijt:
            En doet my, zoo lang ongeroert,
        In mijn palleizen komen spoken,
        (Was noch de wraek maer zat gewroken!)
            (1990) Van burgertranen opgevoert.
            Mijn Vaderlooze burgerschaer!
        ’K zal u bedekken met mijn vleugelen,
        Of ik die tigers kon beteugelen.
            Komt Pekijnyten, komt vergaer.
            (1995) Gy zijt mijn lendenzaet waer heen?
            Maer noemtze eerst die u dus vertreên.

                        TEGENSANG.

            Hou op Turbano! vraegt niet meer.
        (Deeze antwoort zou den burger geven)
        Gy waert helaes! gy waert in ’t leven
            (2000) Ons wettig oppervorst en heer,
            Nu maer een krachtelooze geest,
            Een nachtschim die de middag vreest.
            Ik buig mij echter voor uw last.
        D’erfvyant kruist op uwe straten.
        (2005) Ach! Tartarie is uitgelaten;
            De tieranninne brult en bast
            En dreigt het al met wreeden muil
            Te rukken na den afgront. schuil
            Ey schuil, eer dat zy u, beschorst
        (2010) Met borspantzier en beukelaren,
        Om brullende in de kroon te varen,
            Die gy zoo loflik hebt getorst.
            Geen maegt of zuigling wort verschoont.
[p. 67]
            Trazil, noch eerst tot Vorst gekroont,
            (2015) Heeft, om de vyands hant t’ontgaen,
        Zijn hand tot vyant moeten maken.
        ’t Verwulfzel van uw trotze daken.
            Dat als een wonder pleeg te staen,
            Is nu een moortkuil vol gevaer.
        (2020) De krijg maekt Vorsten eigenmoorders:
        Het vreedzaem grau tot vreêverstoorders:
            De steden hellen, doodsch en naer’,
            Dit ’t einde; een ongedadig lot,
            Waer mê uw glori wort geknot.

                            SLOTZANG.

        (2025) ’T verraet heeft ons die ramp gebrouwen,
                Geblinthokt door de schat.
        Koom leer u nu niet meer vertrouwen
                Op schoone schijn, en wat
        Het oog van buiten u komt liegen.
                (2030) De broeder zelf is uit
        Om zijnen broeder te bedriegen.
                Ach! blixemslingrer stuit
        Deze inbreuk die een veilig open
                Aen alle gruwel geeft.
        (2035) Moet nu de burgery bekoopen
                Het geen haer Keizer heeft,
        Gelijk de nyt verdicht, bedreven?
                Geen onheil duurt altijt.
        Het bittere wert in dit leven
                (2040) Met honig gekonfyt.
        Het rond is vol verwisselingen.
                Die keeren beurt om beurt.
        Gelukkig die uit alle dingen
                Het allerbeste keurt.
[p. 68]
        (2045) Wy troosten ons al d’ongelukken,
                En hoopen beter staet.
        De Goden houden in ’t verdrukken,
                Altijt de middelmaet.

Continue

VYFDE BEDRYF.

Xunchi. Trazil. Nojoza.

    DAt nu Peking, vol rook en vlamme,
    (2050) Taimingaes Keizerlijken stamme
        Geheel vergete en smoore in bloet,
        Dat, als een doorgebroke vloet,
    Of hoogen waterval, komt storten
    Langs ’t neergeblixemt hof, en korte
        (2055) Den roem van haer gedachtenis
        Nu ’t al door my vertreden is.
    En gy, ô hooft der muitelingen!
    Hoe dorst gy na die glory dingen,
        Meineedige, die zoo verwoet
        (2060) Geplast hebt in uw Koningsbloet?
    Dat roept mijn armen nu tot wrake,
    Die ziet gy uit mijn oogen blaken,
        En heft gy ’t onbeschaemt gezicht
        Noch ongedoodverft in het licht?
Traz. (2065) Gy hoeft my ’s Keizers dood zoo scherp niet toe te byten.
    Ik deede een andre daet die moogtge my verwyten,
    Dat ik, niet denkende op uw Krokodillenaert,
    De kroon, zoo duur gekocht, niet beter heb bewaert.
Xun.     Ik heb mijn Vorstlik recht gewroken;
            (2070) Maer wie heeft eerst ’t verbond* gebroken?
                Toen na het Ningiveens gevecht
                Voor eeuwig d’erftwist wierd beslecht,
            Heeft doen Zunchin niet op uw raden
[p. 69]
            Den oorloge op zijn hals geladen,
                (2075) En, buiten alle recht, geslaekt,
                De vredebanden, nieugemaekt?
Traz. ’T is waer. ik heb hem eerst den oorlog doen belooven,
    Om dat gy grooter buit met plonderen en rooven
    En land ontheisteren veroverde als in twist,
    (2080) En ’t rijk, in schijn van vrede, uithongerde met list.
    Uw vreede stont hem duur; en nu is ’t eerst gebleken
    Hoe zuur die valsche vree het rijk komt op te breken.
    Ach! had ik Sina, voor die zware donderslag,
    Veel liever met haer Vorst verdelgt in eenen dagh!
Xun.     (2085) Ik sal die fiere tong bedwingen.
            Wie kan van wederspannelingen
                En Vostenvlegels, snoot van staet,
                Dat tegenspartlen zonder maet,
            Verdragen, zonder zich t’ontsteken!
Traz.     (2090) Ik zal dien harden kop haest breken.
    Dan zal ik, stervende, noch wenschen dat het hof,
    U en uw ryxboelin verplettere tot stof.
Nojos.     Die kroonvloek stuite al ’t hemelheir der Goden
            Die Tartarie in hare bergpagoden
                (2095) En kerken viert, de weerelt door; maer gy
                Rampzalige wat trotze razerny
            Doet u aldus uw slaefsche stant vergeten?
            Voor, voort, men sla den dollen aen een keten.
Xun.         Leg eerst al ’t Vorstlik hulzel neêr.
                (2100) Hoe, bied een slave ons tegenweer?
            Waer zal die trotze moet noch enden!
            Voort, voort. men scheur het van zijn lenden.
Traz. Moet ik in ’t aengezicht van mijn verheerde troon
    Afleggen heerschappie, en vrygeboorte en kroon?
    (2105) En zien een halven maan, verwijft in alle leden,
    Gewentelt in het gout, mijn eigen stoel betreden?
    ô Goden! had Trazil noch voor een man gebukt,
[p. 70]
    Die hem al vechtende de scepter had ontrukt,
    Dan zou zijn mond zich niet van ’t slinx geval beklagen.
    (2110) Nu is hem Sina niet ontweldigt, maer ontdragen,
    Verradelijk, gelijk een nachtbeer blode en mat
    Een onverdachte proi in zijne tanden vat,
    En zuigt het laeuwe bloet uit aderen en schonken,
    En hangt op ’t lekker aes ten halze vol gedronken.
    (2115) Hoe heeft my ’t onheil steets de voeten dwars gezet!
    En in de doot, ook zelfs, de galgendoot belet.
    Dees’ goude koordenstrop was om mijn hals gewrongen,
    Toen uwe hinderlaeg my schielijk heeft besprongen,
    En d’eervergeten Moor van d’ebbentak gesneen,
    (2120) Om uwen Olifant, geketent, voor te treen.
    Fy had den donder my veel liever neergeslagen,
    Als dat d’elendige Trazil u schimp moest dragen,
            De veltheer, u krijgsgeeszel vol van lof,
            Zal aenstonts zelf verschijnen in het hof.
        (2125) Hy moet zich in Pekings verderf vermaken,
        Daer eene zee van vuur d’aeloude daken
            Aen d’oostergas verdrenkt in smook en puin,
            Met alle die hartnekkig hunne kruin
        Opsteken, en den blixem der Tartaren
        (2130) Niet vreezen in zijn gruwlik schilt te varen.
            Het grof geschut van geen gewelt gestuit
            Braekt storm op storm zalpeterwolken uit,
        En dondert en rammeit de burgt en rotsen
        In stukken die de Noordsche standers trotsen.
            (2135) Gy moet Peking, noch stikkende in den gloet,
            De drooge keel verzaden met uw bloet.
Xun.     Ik zal u eerst dat zegebranden
        Door ’t hofverschiet langs dees’ waranden
            Vertoonen, en Peking, van hier,
            (2140) Begraven onder ’t oorlogsvier.
        Zoo ver’ het my durft tegenkantten;
[p. 71]
        Dan moogt gy zelf u vloekverwanten,
            Gesleept, gescheurt op ’t moortschavot
            Van ons baldadig legerrot,
        (2145) In uitgebroke razernye
        Beschreyen met uw rijxvoogdye.
            De veltheer zal noch voor den dagh
            Dat schouspel, onder ’t hofgelach,
        Met my bezien; maer d’oorlogshooren
        (2150) Doet my de legervreugde hooren.
            Den grooten moor stapt herwaert aen.
            Ik hoor de zegetrommels slaen.
Nojos.     Ik zie hem zelf een legergod vertonen,
        Om ’t strijdbaer hooft, bekranst met lauwerkroonen.
Xun.         (2155) Mevrou laet my een wijl alleen.
            Trauwanten brengt Trazil beneen.


                Quarong. Xunchi.

    Dat alle landen voor dit krijgsgeluk verstommen.
    Zoo moet uw majesteit gelijk een zon, geklommen
    Door d’oorlogsnevelen en ’t harte van den nacht,
    (2160) Al ’t ondermaensche volk doen schrikken voor haer magt.
    Nu vreest u staetgalei geen oorloogsbarreningen.
    Gy zult het yzervolk in d’yzerryken dwingen,
    En zwemmen ’t marmer door aen sweerelts morgenstont
    In ’t holgebuikte vlot. gy zult de goude mont,
    (2165) Van mijn geboortevloet, daer ’t middaghvuur de mooren
    Braet in een andre lugt, doen na uwe krijgswet hooren,
    En zien den Tiber, die de kristenoevers schaeft
    En op zijn Priesterdom ten starrenhemel draeft.
    Ik heb mijn Keurebende, en ’t leger van Tarutzen
    (2170) Vervarelijk gehelmt met ruige wollefsmutzen,
    Daer eene beerenhuit haer hopmans pantzer strekt,
    En met bebloeden muil dat forsche voorhooft dekt,
[p. 72]
    Met Nairos troepen, en die aen de watervlieten
    Van ’t klippige Luzzon vergifte pylen schieten,
    (2175) Ter oostburgt aengevoert, daer ’t winterleger stout
    Het hooft durft bien, en in twee rotzen zich onthout.
    De stormklaroen ontvonkt de moet. wy, onbezweken,
    Slaen stormgereetschap in de burgtgehuchte, en steken
    De stander op. en staet een krijgsman ’t roemen vry,
    (2180) De dubble rots bezwijkt voor uwe heerschappy.
    Dat nu d’onmeetbre kreits va vijftien koningkrijken,
    Na ’t vallen van Peking, haer troze vlag leer strijken.
Xun. Ik kenne uw wapeneer, en als na ’t ongeluk
    Der hooftstad, Sina zich zal buigen onder ’t juk,
    (2185) Zal ik uw oorlogsdeugd met grooter staet bedenken.
    Geen roem vergroot uw lof, geen laster kanze krenken.
Quar. Dat ik uw Majesteit ootmoedig diene en eer,
    Is ’t opperste geluk dat ik van haer begeer.


                Sinkio. Hunguan. Quarong. Xunchi.

    Ik koom den grooten Cham, ’t Sineesch gezach, begroeten
    (2190) Op d’erftroon van Peking, en kusse deze voeten,
    Die beide weerelden doen davren op haer tret.
    Zoo wort d’aeloude wrok door nieuwe wraek verplet!
    D’erfvyandschap, de haet en moort, gezusterlingen,
    Gedondert, door uw hand, uit alle wereltkringen!
    (2195) Uw krijgsliê dringen vast, gelijk een vogelvlucht
    Die in de laegten strykt uit d’onbepaelde lucht,
    Zich uitspreit in het dal en vult ’et berggeweste,
    Ter poorten in, lang brug en neergeschote veste.
    Zy woelen in een ty van roof begeerte en eer.
    (2200) Men telt de baren eer in ’t grondelooze meir
    Die d’yszee doet op ’t hooft door gryze beeren rollen,
    Wen donderzwangre lucht zwart en om ’t hooft gezwollen,
    Het golvenrak bestormt met hagelbui en wint:
[p. 73]
    De koorenairen, die den rijken landman vint
    (2205) Een oegst, wanneer de zon, het leewenhooft doorreden,
    Vast arbeit met meer gloet den staert voorby te treden,
    En geeft al ’t koorenvelt een tabbert geel van gout,
    Zijn minder als het volk dat Sinaes pracht beschout:
    En, in ’t bespiegelen der hooftstad opgetoogen,
    (2210) Geen stad, maer weerelt schijnt t’ontdekken met hun’ oogen.
    De Neêrlaeg van Peking zal alle steden ’t hooft
    Doen onderhalen, eer ’t de Keizer zelfs gelooft.
Sin. Hung. Lang leef de weereltvorst!
Xun.                                                     Manhafte wraekgenooten
    ’K zal u verlooren schat herstellen en vergrooten.
    (2215) Het Akkerlant, van daer Kanton in zee gestort,
    Door duizent aders, speelt by d’Indianen, wort
    Aen Sinkio en u, die, uit de stam geboren
    Der Hunguannen, steets de landlucht hebt verkooren
    Voor ’t ongestadig Hof, om uwe dienst vereert.
    (2220) Wie wapenhandel lust, en allerliefst verkeert
    Daer heele legers in slagorden ’t zamenhorten
    Begeer het maer. ik wil nu niemands lust verkorten.
Sin. Hung. Wraekg. Lang leeve uw Majesteit.
Hung.                                         Wy zullen uwe lof
    Verbreiden, zoo lang gy uw hofpoëten stof
    (2225) Tot rymery verschaft om heerlik op te brommen.
    Men zal aen ’s weerelts kim noch Xunchis eindkolommen
    Uit marmerrotzen zien ten hemel opgehaelt,
    Opdat gy van die kruin ons als een zon bestraelt!
    Wy zijn voldaen.                                                            Binnen.
Xun.                         Ik niet. ’k bemin ’t verraet. maer hate
    (2230) Verraders die hun Vorst om wat genots verlaten:
    Want die zijn vaderlant uit dolle wraek verkoopt,
    Zal zelf den donderaer, schoon hy de bergen sloopt,
    En aerde en hemel mengt niet vreezen aen te schennen.
    ’T is raedzaemst haer die lust, eer ’t meer gebeurt, t’ontwennen.
[p. 74]
    (2235) Zoo lang die slange my in ’t rustloos ingewant
    Mag nestlen, vreeze ik. volg haer op de waterkant,
    Trauwanten, en breng my haer hoofden voor de morgen.
    Een Vorst moet voor zijn rust meer als zijn opspraek zorgen.


            Trazil. Quarong. Nojoza. Xunchi.

    Betrokken hemel stort een dichte watervloet
    (2240) Een regenoceaen op deze zee van gloet,
    En toom het oosten dat met opgespalkte kaken,
    Die snelle vuurstoom jaegt door zulk een rist van daken,
    Hoftimmerraedjen en Pagoden nieu en out,
    Gepropt van peerelschat, bevloert met zijde en gout,
    (2245) Zoo zult gy dan Peking begraven in haer assen!
    Die koningin die elk was boven ’t hooft gewassen,
    Zal haer gefoltert lijk verliezen onder ’t puin,
    En gaen voor eeuwe schuil met haer vebrande kruin.
    Zoo zal den dageraet de rijxstat zien verslagen
    (2250) Die ’s avonds noch de kroon des weerelts had gedragen,
    En als een middelpunt de weg te wyzen plach,
    Door ’t flikkren van haer gout aen d’ondergaenden dagh.
    Most ik Peking in smook en vlammen zien verteeren
    Ter nêer gesmeten van grifoenen die ’t beheeren,
    (2255) En na haer sterfnacht zelf op ’t doodsche kerkhof staen,
    Die liever in haet brand zou stikken en vergaen
    Dan dus, geketent en ontbloot van onderzaten,
    Een halve vrouw te zien met zijne nachtsoldaten;
    Die, vreezende met my een tocht in ’t oorloogsvelt
    (2260) Grootmoedig uit te staen, mijn volk met kracht van gelt
    Heeft omgekocht, en als beschaemt zijn kop t’ontdekken,
    In ’t zonnelicht, by nacht, ter nachtstorm aen quam trekken!
    De hemelvierschaer wreek dat gruwlik landverraet.
Quar. Zoo blaft een dollen hond die aen den halsbant gaet.
    (2265) Heb ik u, in ’t gezicht der ringmuur, niet verslagen,
[p. 75]
    De leewstandaerden zelf van uwe tent gedragen,
    En uwe benden zoo met stryden afgemat,
    Dat gy uw hielen lichte en bergde ’t lijf in stad,
    Daer gy uw ongeval en neêrlaege op mogt kroppen;
    (2270) En wy met weinig volks, dat met bebloede koppen
    U als een hartejacht vervolgden op die tret,
    Den vlugter kennende aen zijn hoog bepluimt helmet?
Traz. Toen was mijn heir verdeelt. en, om die hoon te wreken
    Heb ik het krijgsgeluk daer na meê afgekeken;
    (2275) Toen gy mijn hant ontsnapte aen ’t biezige moeras,
    Daer d’ongenaekbre rots ter noot uw vryburg was.
    Al d’oorlogsroem die gy in ’t krijgsvelt hebt verkregen,
    Toen d’eere u waerder was als uw bevochte zege
    Legt, met het oosten van Peking, gesmoort in stof.
    (2280) Ik ben beschaemt dat gy, een krijgsman zoo vol lof,
    Die met d’opstaende zon den naem der Morianen
    Verhefte, tot daer ’t licht de groote hemelbanen
    Doorvlogen, ’t gloeient hooft in zee verkoelt, uw faem
    Dus brantmerkt moedig op uw nachtverraders naem.
Nojos. (2285) Getergde Vorst die alle vier de winden,
        Op uwe stem ontbinden kunt en binden,
            Gaet u die hoon niet boven het gedult?
            Verdraegt gy dat een Moordenaer, gehult
        En tegen regt op Sinaes troon gedrongen,
        (2290) Van schelmen die met hem hun Vorst besprongen,
            U zoo verwaent in ’t aengezicht braveer?
Quar. Besnoei die hoogmoet. treê die trots in ’t stof terneêr.
    Doorluchtigste Monarch, zijn magt leit al aen mooten:
    Zoo zie ik den Sineesch zijn wrevlig voorhooft stooten.
    (2295) Wie oit gelijk een leeuw met u te strijden quam
    Zal, door die fierheit, zich herscheppen in een lam.
    Want om uw nieuwe troon te grootscher op te treden,
    Moet dezen dwingelant uw trap zijn van beneden.
Xun. Zoo leertmen ’t al den kop verpletten
[p. 76]
        (2300) Dat tegen Xunchi zich durft zetten,
            En onverzeert op Tigers gaen
            Die alle jagers tegenstaen.
        Hoe brullende in getergde toren,
        Het moet her lusten ons te hooren.
            (2305) Zoo leertmen draken, hoe verwoet,
            De lendnen intreên metde voet!
        Waer samlen nu mijn hoftrouwanten?
        Tast toe, tast toe, van alle kanten,
            En wurgt aen deze Hofpilaer
            (2310) Den grooten Keizermoordenaer.        Binnen.
Traz. Mijn ongevallen zijn tot zulk een top gerezen
    Dat my de strengste doot nu moet genadig wezen.
    Verraders, toeft niet, komt. verworgtme op deze steê.
    Ik walg van u, van ’t hof en van mijn zelven meê.
    (2315) Wie zich te blint vergaept aen staet en Vorstendommen,
    Zie my, weleer ten top van mogentheit geklommen,
    Die met mijn scepter reikte aen ’t eind van d’oceaen:
    Die andre weerelden deed in mijn boejen slaen,
    Daer andre starren om een andren hemel waren,
    (2320) Zie my, zoo groot een Vorst in ketens der Tartaren.
    Maer gy scherprechteren zegt uwen dwingelant
    Dat ik de doot ontfang gelijk een Vorstlijk pant.
    Zoo moet hem ’t zelfde licht, dat hem om hoog zach klimmen,
    Rampzaliger als my zien dalen by de schimmen.


            Quarong. Xunchi.

    (2325) Dat Polizangi nu vry opzie uit zijn kil
    En spelemeie om hoog, hoe dwingelant Trazil,
    Geblixemt in zijn hof, wort op het hart getreden.
    Hy hoore van zijn strant de barsse wapens smeden
    Voor hooftstad Kambalu, die trots een stedekroon
    (2330) Van twalef voorsteên met haer poorten draegt ten toon;
    En breit haer grenzen uit aen ’t zuiden by de mooren
[p. 77]
    Daer ganges paerlen teelt en d’oevers kroont met kooren.
    Of trapt de poolsche gront; of dempt Vizul met steen
    Aen ’t lenteblazent west. of breekt door Sina heen,
    (2335) In ’t oosten van Japan dat drieënvyftig kroonen
    Voor groot Meälko doet verneedren en vertoonen,
    Zoo dikmael haer tieran de goote vierschaer spant.
    Of zent om speserie in der Molukken land.
    Of boort door ’t heet Peru en ’t land der Patagonen,
    (2340) Dat strijdbre Reuzenlant daer Polifemen woonen;
    Tot daer het vierendeel der groote weereltkloot
    Een eeuwig leven stelt in kruisgodkristus doot.
    Laet nu ô Hemelzoon! uw legerleeuw doen blijken
    Dat gy beschermheer zijt van zoo veel Koninkrijken;
    (2345) En dat Trazil hier stâ, of zijn gelijkenis,
    Ten spiegel, welk den loon der Keizermoorders is.
Xun. Zijn koopre beeltenis’ bewake dees’ pilaren,
    Tot d’aerde in d’ope keel der omgelege baren,
    Waer op haer aspunt drijft, verdrinke en ondergaê;
    (2350) Maer ’t Vorstelijke lijk ontfange ik in genaê.
    Zoo lang Trazil verwoet het zwaert op zy kon dragen
    Was hy mijn gramschap waerd, nu is hy neêrgeslagen.
    Men paei zijn grootsche Geest, en geef de romp aen ’t graf.
Quar. Genade maekt een Vorst aenzienlijker dan straf.
Xun. (2355) De veldmaerschalk daeg’ voort zijn hoofden en kornetten,
    In hunne vaendels met opstekende trompetten.
    Verzekre zich met kracht den rijkstroom de Kiang
    En d’oppersteden in dien wijden ommevang.
    Zoo wort een havixheir omringt van Adelaren.
    (2360) Neem alle havens in en sleutels van de baren.
    Wijk geen Sinezen als op d’oever van de doot.
    Gy zult my zelf met een geweldig oorloogsvloot
    De rijxrivieren als een blixem af zien drijven
    Om uw grootdadigheit in oorloogsramp te stijven.
    (2365) Wanneer ik Sina, die geslage vyandin
[p. 78]
    Van onze dapperheit, het bekkeneel heb in
    Getrapt, zal ik vol vuur uit alle weerelttransen
    Vervloekte Mahomet bestoken in Byzanzen,
    En doen ’t besnedendom, met haer gehoornde maen
    (2370) En maenbannieren, in een bloedzee ondergaen,
    Tot heel het aertrijk schuile, in schaduw van mijn standert.
    Zoo blijft geen’ heerschappy ter weerelt onverandert.
EINDE.

Continue
[fol. π1r]

HET

LEVEN

VAN

JOANNES ANTONIDES

VANDER GOES.

[fol. π1v: blanco]
[p. 1]

HET

LEVEN

van

JOANNES ANTONIDES vander GOES,

HOewel het van weinig belang is te weeten, de geboorteplaets en opvoeding van een Schrijver, die door zijne gaven zich een naem heeft verkreegen; zoo schijnt de nieusgeerige niet voldaen te zijn voor dat hy hier van eenig bericht ontfange. Ik zal dan zeggen, om deeze te vergenoegen, dat JOANNES ANTONIDES in het Zestienhondert zeevenenveertigste Jaer, den darden van Bloeimaent, ter GOES in Zeelant is gebooren, en ontrent vier Jaren daer na, met zijne Ouders, Antoni Jansen en Magdaleena Steenaerts in Amsterdam quam woonen; daer hy na verloop van eenige Jaren, in de Latijnsche school, onder de opper-toezicht van den vermaerden Adrianus Junius wierd bestelt. Deeze beginzelen, ondersteunt, door eene byzondere onderrechting in de Latijnsche en Grieksche tael, van den geleerden Jakobus Coccëus, voor deezen Konrektor in de Latijnsche schoole te Haerlem wierden, om het jonge verstant tot alle weetenschappen bequamer te maken, noch meer versterkt met de vijf eerste Boeken van Euklides te leeren verstaen, daer d’ uitneemende Wiskunstenaer Abraham de Graef, hem in onderwees.
    Hiertusschen schikten en kneeden deeze oeffeningen*zijnen geest, die uit eigen aert gewillig en vaerdig was, tot verscheide heblijkheeden, waeronder zijn geneegentheit tot de Poëzie, boven andere uitstak: want zijne leerbeurt niet verzuimende, gaf hy aen zijne Latijnsche gedichten alreede eenigen luister.
[fol. †1v]
    De schoolen dus hebbende doorgegaen, hield hy zich in zijne oeffeningen, die het leeren der taelen hem aen de hand gaven, beezig. doch de lust tot de Latijnsche Poëzie veranderde, door het leezen der werken van de heeren Hooft en Vondel, in eene geneegentheit en yver tot de Nederlandsche dichtkunst, om, na den trant van den uitsteekenden Joost vanden Vondel den Zangberg op te klimmen. Onder de eerste proeven daer van zijn te tellen eenige vertalingen uit Horatius, en zommige andere gedichten dat eigen vindingen waren. hierop volgde het voltojen van zijn Treurspel, TRAZIL, of Overrompelt Sina, dat zommigen, die het geleezen hadden, oorzaek gaf den Heer Vondel te beweegen dat hy de eerstelingen zijner dichtkunst opname, om hem, ontrent achtien Jaren oud, moed in te spreeken. Ook quam hy hem daernae, om zijnen yver te voeden, zeggen, dat hy, uit zijn Treurspel eene spreekwyze ontleent, en in zijn Zunchin, dat ook een Sineesch Treurspel is, had overgebragt, ’t welk breeder in het Leeven van den Heere Vondel, in het tweede deel zijner Poëzie, wert verhaelt.
    De lust, geduurig opwakkerende, gaf hy verscheide gedichten, niet veel verschillende in tijt, aen het licht: gelijk aen George Hoyer op het verbond der Deensche Majesteit en hare Hoogmoogende, De Neederlaeg der Turken, het tweede Burgermeesterschap van den Heere Lambert Reinst, en andre; daer na De Teems in Brant: welk gevolgt wiert van het gedicht in ’t Jaer Zestienhondertzeevenenzestig op de vreede met Engelant, genaemt Belloone aen band. dit was eene aenzienelijke schets van des jongelings bequaemheit in dit dichtkunst; ’t geen’ ook van den Heer Vondel wierd gepreezen, met te zeggen aen de Vader, die hem een van die gedichten had gezonden, dat hy van verwonderinge, als voor het hooft geslagen, openhartig beleed noit beeter te hebben uitgegeeven, en dat hy het met zijnen name wilde onderteikenen: hem verscheide malen noemende zijnen zoon in de kunst.
[fol. †2r]
    Dus voortvarende, en overweegende zijne krachten, begon hy op te stellen zijnen Ystroom, in vier boeken begrepen zich spoeiende, om het werk volslagen en uitgevoert te zien, eer het Jaer van eenenzeeventig ten einde was; om datmen bystere donkere wolken zag opkoomen voor welker nederstortinge, alzoo die over de vereenigde Nederlanden scheenen te hangen, men met reeden beducht was, en die aen zijn werk een geheel ander aenzien zou kunnen geven, gelijk de uitkomst dat naderhant heeft geleert. In dees tijt quamen verscheiden tooneelspeelen in druk, zamen gestelt door zeeker kunstgenootschap, daer ANTONIDES toen mede een lit van was, en aen zommige van de zelve eenige deelen had gedicht, als in Agrippa, Koning van Alba, Oroondates en Statira, de gelijke Tweelinge uit Plautus en het spokend Weeutje; maer om eenige reeden daer van afgescheiden, maekte hy dat de Ystroom, volgens zijn voorneemen op de behoorlijke tijt uitquam.
    Geduurende den oorlog met Vrankrijk nam hy voor zich meer te oeffenen in de kennisse der Medesijne; terwijl hy daeglijks, van veele naemruchtige beminnaers der dichtkunst, door het werk van den Ystroom opgewekt, bezocht wierd; onder welke geensints de minste was den weleedelen Heere Diederijk Buizero, gelijk ook hunne byzondere genegenheit lieten blijken de achtbare Heer ]oan Six, de Professor Francius, Mr. Laurens Bake van Wulvenhorst, Joan van Broekhuizen, Joan Pluimer en meer andre, beneevens den ouden Heer Vondel, die naulijx eenen dagh liet voorby gaen, zonder ANTONIDES de eer van zijn bezoek te geeven; inzonderheit als hy ziek was, ’t welk hem, om zijn teedere gestalte, bywijlen ten deele viel, doende vlijt om hem zijnen moed frisch en wakker te houden: gelijk hy hem, in zulk een stand vindende, door eenige genuchelijke vertellingen, wat minder aen zijn ongemak deed gedenken.
    Toen Uitrecht van de Fransche troepen bevrijd was, begaf hy zich aldaer in de hooge school, om zijne kennisse in de geneeskunde wijder voort te zetten; tot hy met den tijtel van [fol. †2v] Dokter inde Medecijne wierd vereert. op welke bevorderinge, de meergemelde Heer Joost vanden Vondel, hem dit volgende gedicht toezond:

Op de

Draeyinge van het hooft,

Verweert

Door den geleerden JONGELING

JOAN ANTONI GOEZENAER:

Toen hy ter Artsenye wiert ingewijt in de doorluchtige
hooge schoole t’ UYTRECHT.

        DE schrandre GOEZENAER komt hier op stoel verweeren
            De draeying van het hooft, die brein en zinnen plaegt.
        Hy toont hoe ydele verbeeldingen ons deeren,
            Wanneer d’ontstelde maegh de dampen opwaert jaegt;
        (5) En d’oogen schrikken voor de spooken en grimmassen,
            Als ryzende uit den poel des afgronts dootsch en naer:
        Maer nu een wijser eeuw dees dwaling is ontwassen,
            Loopt elk, die leeren wil by vroeden; geen gevaer.
        Laet ’s Bisschops hanen vry uit alle toorens kraeien,
            (10) En wekken ’t gantsche Sticht, zoo wijt het is bekent.
        Waerom? al d’aertkloot schijnt rondom de zon te draeien.
            De geest van Kartes leeft nu in zijn element:
        Want schoon neuswijzen dit bekommerlijk geloofden,
            En lang weêrstreefden dat by elk onmooglijk scheen:
        (15) Nu blijkt het openbaer aen ’t draeien van de hoofden.
            De wijsten staen verbaest, en als verkeert in steen.
        Het rechte middelpunt der werrelt is gevonden.
            Voor zulk een’ nieuwen vont verstommen ’s werrelts ronden.
J. v. VONDEL.
    Hy keerde, dit verricht hebbende wederom na Amsterdam; na dat hy kennisse had gemaekt en namaels gemeenzaem onderhouden, met den voortreffelijken Joannis Georgius Grevius, en Doktor Henrik van Zolingen, gelijk aen twee gedichten, daer hy in het eene, den Lof der geleertheit, en in het andere die van de eenzaemheit ophaelt, te zien is. het is waer dat hy zich al eenigen tijt van te vooren had bereit tot een [fol. †3r] werk van langen adem, waeraen hy scheen al zijn overige tijt te willen besteeden, betreffende het leeven van den heiligen Paulus, dien grooten Leeraer der heidenen, ’t geen hy in twaelf boeken wilde verdeelen, om te proeven hoedanigen Poeëtischen toon men die heilige stof konde toepassen; maer door veele tusschenkomende verhinderingen, wierd eerst het beginzel gestuit; en, eindelijk, wachtende op ryper Jaren en vaster gedachten, om ontrent geene der vereischte noodzaekelijkheeden, in zulk een werk, te missen, verder uitgestelt. Dat hy eevenwel zijne dichtaeder, zuiver en nergens in bezweeken, heeft behouden, en dat geen onvermoogen d’ oorzaak van deeze opschortinge zy geweest, daervan kan het Lijkgedicht, op de dood van wijlen den Heer Vondel, daer zijnen eedlen geest niet min schoon en leevendig in voorkomt, als in eenige der voorgaende werken, tot een zeeker bewijs verstrekken. Ook is ’t den kunstbeminners overvloedig gebleeken welk een rijkdom van gaven in de Poëzie hem was meedegedeelt, en hoe ver zijn magt hem had kunnen brengen, indien zijne beletzelen minder hadden geweest.
    Den Ed: Heere Diederijk Buizero, van Vlissingen, daer hy Sekretaris en Raet was, in de Admiraliteit op de Maze tot Rotterdam geroepen; diende zich van de eerste geleegentheit om ANTONIDES aldaer met een ampt te begunstigen, om, onder eene eerlijke inkomste zijnen dichtyver een spoor te geeven. Gelijk hy hem vorderde voor eerst, met Dokter, en daer na eerste Klerk te zijn ter Sekretarie aen dat Hof, met toezegging van hem, in tijt en wijle, meer voordeelen toe te voegen. In deeze waerneeming onleedig, begaf hy zich in houwelijk met Suzanna Bormans, Zuster van den Predekant Petrus Bormans; latende bywijlen eenige vruchten van zijnen geest te voorschijn komen, gelijk in zijne werken is na te speuren: altyt vergezelschapt met dat voornemen, zoo hy de handen mogt ruimer krijgen, het leeven van den Heiligen Paulus, onder den name van PAULINADE, uit te brengen. Den ouden Heer Vondel zeide eens, zoeteljk schert- [fol. †3v] zende, na de wijs van spreeken by de Roomsgezinden gebruiklijk, Antonides, gy moet met uwen Paulus voortvaren, gy zult ’er veel by verdienen: want hy is een’ grooten Heilig. Doch zijn leeven, vol geest en vier, beslooten in een zwak lichaem, gaf blijken na allen schijn, van geen hoogen ouderdom te zullen bereiken. Hy wierde meermalen vermaent zijn werken in ordre te schikken, en zelf, onder zijn opzicht, uit te geeven; maer hy weigerde zulx altijt, zoo uit andere inzichten, [* Zie p. 285.] als om dat hy dezelve met eenig nieuw werk, van geen minder waerde als de Ystroom, voornam te vergrooten.
    Eindelijk is hy, na een zwaer overval van bloeden, door sterk hoesten, zoo het scheen, veroorzaekt, in eene ziekte gevallen die hem met een doodelijke pyn, zijn keel zeer fel ontsteekende, aengreep; maer na weinige dagen lijdens verminderende, beloofde men zich wederom eenige hoop van herstelling. Hy betuigde aen zijne Vrienden, echter, die hem quamen bezoeken, dat hy zich allang tot zijne verhuizinge, na een beeter, had gereet gemaekt. waerop een koorts, die hier korts op volgde, en zeedert nimmer af ging, van zijne weederopkomste deê wanhoopen: gelijk hy, ten laetsten geduurig afneemende, met vol verstant, op den achtienden van Herfstmaent, in het jaer Zestienhondertvierentachtig, quam te overlijden.
    Hy was van aert en natuur vroolijk; In reedeneering klaer en lieflijk, een ygelijk geerne verplichtende.
    Hy wierd, eenige uuren na zijne verscheidinge door B. Vaillant, anderzints niet ongelukkig in wel te doen gelijken, uitgeteikent; doch naderhand door den vermaerden R. de Hooge die hem zeer nau had gekent, misschien uit eenige overeenkomste die de Poëzie heeft met de rijke gedachten zijner teikenkunde, gebracht in die stant gelijk men die afgedrukt ziet.
    Verscheide Liefhebbers en begunstigers zijner Poëzie hebben hem met Lijk-en-Grafdichten willen vereeren, gelijk dezelve den Leezer, hieraen volgende, werden meegedeelt.


Continue

Tekstkritiek:

Ystroom p. 140 verspreit er staat: versprit
ibid. 53er staat: 35
Mengeldichten p. 8 vs. 63 bragt er staat: bragt.
p. 15 vs. 95 d’Oostindiaensche er staat: d’Ostindiaensche
ibid. vs. 100 nut, er staat: nnt,
ibid. vs. 124 ons er staat: ous
p. 16 vs. 142 Tarters, er staat: Tacers
p. 24 vs. 404 een er staat: en
p. 26, vs. 467 trots, er staat: tros,
ibid. vs. 428 Zeine er staat: zeine
p. 47, vs. 85 ’s hemels top er staat: ’s hemelstop
p. 48, vs. 91 uitgelaten er staat: uitgelaten
p. 51, vs. 79 wacht, er staat: wacht.