Continue

Adriaan Reland, 1676-1718

Over de humanistische verdiensten van de oriëntalist Adriaan Reland heb ik in mijn inleiding uitgeweid. Hij was een leerling van Francius.
In 1701 verschijnt zijn bundel liefdeselegieën Galatea, die het verhaal vertelt van zijn gelukkige liefde, en hoe ze per schip naar het buitenland vertrekt maar tenslotte omkomt in een schipbreuk. De bundel was zonder medeweten van de dichter in 1701 door een vriend aan de drukpers toevertrouwd, in 1735 postuum onder zijn eigen naam uitgegeven, in 1809 nog eens uitgegeven met een commentaar van P. Bosscha, bedoeld net als later diens Secunduscommentaar, om de jeugd het dichten te leren, en werd in 1837 in zijn geheel vertaald door R.H. Graadt Jonkers.

                                                                                            J.P. Guépin

Epistola ad Galateam

Pars animae, Galatea, meae, si cura Relandi
      Ulla tui superest, et tibi perstat amor,
Si maneo, qualis te non absente manebam;
      Accipe, quae calamo verba tremente damus.
(5) Plus calamo mens ipsa tremit, dubiisque procellis
      Acta per adversas pellitur aegra vias.
Nam modo te memorem nostri mens credula fingit,
      Teque datae fidei poenituisse negat.
Forte etiam Galatea suum suspirat amantem,
    (10) Dicimus, ardores et fovet illa meos.
Et modo diversos alio flexisse calores,
      Et non constanti te queror esse fide.
Forte peregrinis, ita suspicor, usta favillis
      Alterius thalamos praeferet illa meis.
(15) Atque aliquis priscae iactans insignia cerae
      Immenso claros ordine texit avos;
Arvaque, et Assyriis fastigia fulta columnis,
      Fingit ad arbitrium vasta, fruitque, suum;
Quemque sibi peteret tentata superbia mundum
    (20) Addit,et e Rubro grana petita mari.
Ah! mea (et o utinam certo mea!) quo tibi magna
      Nomina, et immensae, quas dabit alter, opes?
His capiare, cave. Non his satiata cupido est,
      Copia perpetuam non levat aucta sitim.
(25) Si bene, quid sit amor, quid sit Venus ignea, nosses,
      Blanditiaeque leves, et sine fraude ioci,
Osculaque, et si quid cupido plus restat amanti,
      Non esses thalamis surripienda meis.
Nulla tuam possent a me divellere mentem
    (30) Nomina, nec flammis tu caperere novis.
Nuda Venus nulloque Puer laudatur amictu:
      Non auro aut gemmis flectitur ullus amans.
Arsit Priamiden, mortali stirpe creatum
      Oenone, Clario praeposuitque Deo.
(35) Endymion potuit coelo deducere Phoeben,
      Montibus errantes dum redigebat oves;
Quam non aetherea deductus origine sanguis
      Non gazae poterant flectere, flexit amor.
Omnia nil in amore iuvant. Amor omnia praestat
    (40) Solus, et innumeras exhibet unus opes.
Tu mihi cura manes. Tua me delectat imago,
      Sensibus occurrens nocte dieque meis.
Convenit interdum comitum chorus et mihi clamat:
      ’Quid trahis hic moestos, desidiose, dies.
(45) Nos sequere et lente viridi spatiemur in umbra,
      Delectetque oculos multa puella tuos.’
Scilicet ipse colar, nemorosaque tecta frequentem,
      Tecta procul votis incolat illa meis.
Ipse aliis capiar, dum me Galatea reliquit,
    (50) Forma Cytheriacae par Galatea Deae.
Horum aliquis calami lusu GALATEA notatum
      Viderat,adscriptos obstupuitque modos.
’Sic te prodis’, ait; ’quae sit Galatea’ requirit,
      Millenasque vaga suspicione notat;
(55) Nec tamen assequitur multis e millibus unam;
      O soli tantum flamma scienda mihi!
Saepe per incultas sine lege vagamur arenas,
      Et iuvat in sterili procubuisse solo.
Silva,suburbanis quae frondibus allicit urbem,
    (60) Tam pede trita meo, quam pede trita tuo,
Saepe meos gemitus inter sua murmura condit,
      Dum querulae querulum flere videntur aves.
Illic castaneae molles tua nomina servant,
      Quam bene nominibus nomina iuncta meis.
(65) Una quidem ante alias incisa parte superbit;
      Crescit et in titulos ambitiosa meos.
Illic arboribus demens mea vulnera narro,
      Et male desertum me superesse queror;
Quem nisi spes reditus certissima sustentaret,
    (70) Tranasset Stygios flebilis umbra lacus.
Illic saepe tuos lego per vestigia gressus,
      Et loca iudicio saepe probata tuo.
Matutina mihi quoties praevertitur Eos?
      Haerentem quoties deserit acta dies?
(75) Flere meos casus mihi fingitur, humida rore
      Quae natat, et lacrimas vix capit herba meas.
Has ubi nos hesterna dies duxisset in umbras,
      Se referunt animo gaudia lapsa meo;
Quae fatis praerepta diu ploramus acerbis,
    (80) Atque illo, memini, solvimus ora modo:
’Silva, nemusque, meis oculis gratissima Tempe,
      Conscia deliciis, silva nemusque, meis:
Delectae salvete umbrae,quas praefluus amnis
      Excipit irriguis, et mihi reddit, aquis.
(85) Si vobis devota placet Philomela querelis,
      Quid prohibet, moestus pauca queratur amans.
Hei mihi, quam vestra fors est mea peior! Iniquis
      Nos agimus fatis et sine sole dies.
Vos licet acris hiems cultu spoliérit, ademtas
    (90) Reddit, et ornatu, ver, meliore comas;
At mihi iam toto mea Lux non redditur anno;
      Ver rediit vobis, et mihi perstat hiems.
Iam reduces vestris Zephyri tepuere sub umbris,
      Nostra tamen Zephyri vota referre negant.
(95) Deseruit patrios temeraria Nympha penates,
      Ausa procelloso credere vela noto.
Di faciant ventis Galatea reducta secundis
      Multa sub hac figi basia fronde velit.
Nec lateri comes ire meo bene iuncta repugnet,
    (100) Aut in gramineo fessa iacere toro.
Tunc ego vos (si fama meis venit ulla Camenis)
      Dicere victuris post mea fata modis,
Tunc ego vos sero nitar celebrare nepoti,
      O nemora, o dominae grata latebra meae!
(105) Vobis Pausilypus cedent, et Thessala Tempe,
      Gloriaque Ausonii, Tiburis umbra soli.’
Haec ego, dum procera comis nutantibus arbor
      Annuit, et trunco signa tremente dedit.
Omine tam fausto senti fugisse dolores,
    (110) Atque animum dubios deseruisse metus.
Ipsa videbaris iam tum mihi reddita, quamvis
      Nunc quoque abes, votis usque petenda meis.
Hactenus incassum nos omnia vovimus, et tu
      Exiguum pateris pondus habere preces.
(115) Ergo veni, dilecta, veni, nec amata morare
      Gaudia, spes nostras effice lenta ratas.
Quae tibi causa morae? Vetus an deferbuit ardor,
      Et nova fervoris sunt alimenta tui?
Quae vix ut credam, timeo, iubet illa timere,
    (120) Qui semper miserum me comitatur Amor.
Tu, precor, absentis memorem te vivere nostri
      Scribe, nisi scripto sis prior ipsa tuo.
Mille modis tuto mittetur epistola nobis;
      Hoc mihi si possis dicere, quantus eram!
(125) Nullus enim nostris iret sine nauta tabellis,
      Narrarentque meam singula vela fidem.
Quod superest, chartae quam perlegis, oscula figo,
      Oscula, quae tumidas transvehet Eurus aquas;
Donec ad optatam sine me delata puellam,
    (130) Deliciis Domini sint fruitura sui;
Forte tuis, si nostra manes, rapienda labellis,
      Invideo scriptis quae miser ipse meis.

Brief aan Galatea

Als, Galatea, jou, helft van mijn ziel, nog immer
      Reland ter harte gaat, je liefde zeker blijft,
als ik nog voor je ben dat wat ik was, je minnaar,
      ontvang dan wat mijn pen al bevend aan je schrijft.

(5) Mijn ziel beeft meer nog dan mijn pen, en wordt tweeslachtig
      gedreven door een storm naar deze of gene kant;
want nu eens denkt zij dat je, mij nog steeds gedachtig,
      geen spijt zult hebben van de eens gezworen band

- Misschien, zeg ik, houdt ze het oude vuur nog brandend
    (10) en koestert Galaté de liefde die je kent -
dan klaag ik weer dat jij nu stellig voor een ander
      in vuur en vlam staat, dat je onstandvastig bent.

Misschien wordt ze verbrand door buitenlandse vonken,
      bij een ander ligt ze, denk ik, liever in zijn bed,
(15) iemand die met zijn soort familie loopt te pronken
      en met een van de verf nat voorouder portret.

Een gevel steunend op Assyrische kolommen,
      groot grondbezit, wat hij naar willekeur nog vindt
aan opschik, parels uit de Rode Zee gewonnen:
    (20) ’t is uitgedaagde trots, die ’t allemaal verzint.

Ach mijn - o was je dat - geliefde, wat is adel,
      wat heb je aan het moois dat die man aan je biedt.
Loop er niet in, niet zo werd liefde ooit verzadigd;
      al groeit de overvloed, de dorst vermindert niet.

(25) Als je wat Venus is, en liefde, echt zou kennen,
      oprechte scherts, gezoen en onvervalste pret,
de lust waarmee minnaars elkaar daarna verwennen;
      dan was je niet zo plots gegleden uit mijn bed.

Geen nieuwe naam zou dan mijn liefde kunnen deren,
    (30) je had niet zomaar met een nieuwe vlam gevrijd.
Venus is naakt, men prijst Cupído zonder kleren,
      door goud of opsmuk wordt geen minnares verleid.

Oenone koos daarom een sterveling te nemen,
      van Priamus verloor Apollo’s goddelijkheid;
(35) de Maan verzaakte voor Endymion de hemel,
      die op de bergen zijn zwervende kudden leidt;

      zij was voor goden uit de hemel ongenaakbaar,
      geld maakte haar niet verliefd, de liefde maakte dat.
Niets helpt; verliefd, dat kan alleen de liefde maken,
    (40) de liefde zelf vergaart een ongetelde schat.

Ik denk altijd aan jou, je beeld zweeft mij voor ogen,
      dat ’s nachts en overdag mijn zintuigen bezit.
Mijn vrienden komen langs en vragen of ze mogen
      vernemen waarom ik zo op mijn kamer zit.

(45) Kom met ons mee, dan gaan we wandelen in de koelte
      van ’t groene bos en op de mooie meisjes los.
Zou ’k mij verkleden in de wanhoop die ik voelde,
      nu zij zo ver van mij is, en ver van ons bos?

Nu Galatea weg is zou ik ontrouw wezen
    (50) aan Galatea, die zo mooi als Venus lijkt?
Een hunner ziet haar naam toevallig opgeschreven,
      hij wordt nieuwsgierig naar ’t verhaal dat daaruit blijkt:

’Wie is dat’, roept hij uit, ’nu heb je je verraden’,
      hij noemt met achterdocht wat meisjes die hij kent;
(55) al waren ’t honderd, wie ze is kan hij niet raden,
      o vlam alleen aan mij in mijn geheim bekend.

Wij zwierven zonder plan over de dorre heide,
      wij lagen in het zand voorover uitgestrekt.
Het bos dicht bij de stad, betreden door ons beiden,
    (60) dat met zijn groene loof de stedelingen trekt,

heeft vaak mijn zuchten door zijn murmelen verborgen,
      het lijkt of ’t klagen van de vogels mij beweent.
Daar staan kastanjes waar je naam in is gekorven
      hoe juist werd daar je naam met die van mij vereend.

(65) Eén boven allen kan zich op zijn schors beroemen,
      hij groeit eerzuchtig nu hij die inscriptie draagt;
daar ga ik als een dwaas een boom mijn wonden noemen,
      aan wie ik mij over mijn eenzaamheid beklaag.

Als ik niet zeker op je wederkomst zou hopen,
    (70) dan had mijn schim de Styx bevaren met het veer.
’k Ben vaak de sporen van je schreden nagelopen,
      de plaatsen waar je van genoot bezocht ik weer.

Vaak is de Dageraad pas lang na mij verschenen,
      vaak liet de dag mij in de steek als ik nog zat,
(75) ik stel mij voor dat het bedauwde gras moet wenen
      over mijn ongeluk, ook van mijn tranen nat.

      Toen gisteren de dag mij naar die schaduw voerde,
      kwam daar de vreugde terug die ’t noodlot mij ontnam.
Ik weende bitter, in de smart die mij ontroerde
    (80) sprak ik het volgende, naar ’k mij herinneren kan:

’Geboomte van het bos, een Tempe in mijn ogen,
      dat ons beider geluk gekend heeft, bos en boom
gegroet, beminde beek, die ’bos, met de bewogen
      schaduw van spiegeling van het geboomte, omzoomt;

(85) als u de trouwe smart om ’t broedsel kan behagen
      van nachtegalen, wat belet mij dat ik klaag,
want hoeveel erger ’t lot van mij, die word geslagen
      door onverdiende straf, geen zon die voor mij daagt.

U kan de winter wel het loof ontroven, ’t leven
    (90) komt met de lente terug in al zijn weelderigheid;
mij wordt mijn licht niet in een heel jaar teruggegeven,
      de lente komt voor u, mij blijft de wintertijd.

Reeds spelen teruggekeerd de zephyrs in uw lommer,
      de zephyrs hebben aan mijn bede niet voldaan;
(95) het loze meisje heeft gedurfd, de wilde stormen
      trotserend van de zee, ver van mij weg te gaan.

Dat eens met gunstige wind zij terugkomt blijf ik hopen,
      dat onder deze boom zij weer mijn lippen kust,
dat zij aan zij met mij ze hier weer eens zal lopen,
    (100) dat op een bed van gras zij weer als vroeger rust.

Als mij de Muzen roem verlenen, zal ik trachten
      te zorgen dat ook na mijn dood men van u hoort,
u te vereren voor de komende geslachten,
      o voor mijn meesteres genadig toevluchtsoord.

(105) U breng Posilipo, Thessalisch Tempe, hulde,
      het dal verere u, roem van de Tiberstroom.’
Zo sprak ik, toen de stam, die even zachtjes trilde,
    genadig knikte met zijn hoge bladerkroon.

Door zo’n goed voorteken begon mijn angst te wijken,
    (110) ik voelde me bevrijd van dubbelzinnigheid,
je was me toegezegd, althans, zo kon het lijken,
      ofschoon je er niet bent, en ik verlang, altijd.

Tot nu toe werden mijn oprechte wensen leugens,
      en in jouw ogen lijkt mijn duurste eed goedkoop.
(115 Maar kom, geliefde, kom, stel de beminde vreugdes
      niet uit, verwezenlijk de afgesproken hoop.

Waar blijf je toch? Ging dan je oude zin verloren,
      is ’t waar dat in mijn plaats een nieuwe liefde geldt?
Wat ik maar nauwelijks geloof vrees ik met vrees, geboren
    (120) uit Amor, die me steeds met wanhoop vergezelt.

Schrijf me toch alsjeblieft: ’ik ben je niet vergeten’,
      tenzij je vlugger dan je brieven hierheen snelt.
Zoveel manieren om me iets te laten weten,
      och, schreef je me alleen hoeveel ik voor je tel.

(125) Geen schipper steekt in zee zonder een brief intussen,
      elk zeil wil bode zijn van mijn konstant gevoel;
ik hecht op het papier, dat jij zult lezen, kussen,
      die dan de Oostenwind zal brengen naar het doel;

waar, zonder mij, ze bij het zo beminde meisje
    (130) zullen genieten van de wellust van hun heer.
Zij zal ze met haar mond - wanneer ze nog van mij is -
      een kusje teruggeven, en dat benijd ik zeer.

Continue