Joost van den Vondel: Gysbreght van Aemstel. Amsterdam, 1637.
Ceneton091850 - Ursicula
Gepubliceerd op 10 april 1998 door H. Mahfouz.
Redactie dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[
fol. A1r]

I.V. VONDELS

GYSBREGHT

VAN

AEMSTEL,

d’Ondergang van zijn stad en zijn ballingschap.

TREVRSPEL.

Vrbs antiqua ruit.


t’AMSTERDAM,

By WILHELM BLAEV.

MDCXXXVII.



[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]


DEN HEERE

HUIGH DE GROOT,

Gezant der koninginne en kroone van Zweden, by de al-
derchristelijxsten koning, Luidewijck van Bour-
bon, koning van Vranckrijck en Navarre.

MYN HEER,

    Het rijzen van onzen nieuwen Schouwburgh, gevordert door de heeren Weesvaders, en inzonderheid door den yver des Raedsheeren Nikolaes van Kampen, niet onbedreven in Bouwkunst, en liefhebber van alle fraeie geesten en wetenschappen, dede onzen lust rijzen, om dit aenzienelijck gebouw in te wijen met eenigh werck, dat deze stad en burgerije moght behaegen: waerom wy voor onze stoffe uitkoozen de jammerlijcke verwoesting van Aemstelredam, en ballingschap van Gijsbreght van Aemstel, doenmaels heer der zelve stede:

        Genus à quo principe nostrum:

        De rechte stam van Amsterdam.

Het is kennelijck dat d’aeloude dichters pooghden de ghedichten den volcke smaeckelijck te maecken met zaecken te ververschen, die hunne vorsten en voorouderen betroffen. Homeer verhief de daeden en rampen der Griecken, zijne landslieden, en trompette wat geduurende en na het belegh van Troje gebeurde. Maro geleide Aeneas, na Priams ondergang, van Xanthus aen den Tiber, en huwde het Latijnsche aen
[fol. A2v] het Trojaensche geslacht, waeruit de Romers zich roemen gesproten te zijn. Silius voerde den Punischen, Lukaen den burgerlijcken oorlogh. De poëten onser eeuwe volgen der aelouden voetstappen. Tasso doet der Christenen ooren na hem luisteren, terwijl hy Buljons Christelijcke dapperheit voor Ierusalem zingt. Ronsard kittelt de Vrancken met zijnen Francus, Hektors oir, den stam der Fransche koningen: en Hoofd de Drost van Muiden streelt d’Amsterlanders en zijn geboortestad, in Velzens treurspel, met de voorspelling van de Vecht; en de Baethouwers met zijnen Baeto, der Katten vorst, waer van de Baethouwers, nu Hollanders genoemt, hunnen oirsprong rekenen: en onder de Griecksche tooneeldichters hangen Sofokles, Euripides en Aeschylus doorgaens om Ilium, en wat daer aen vast is, gelijck wolcken om het geberghte, en bouwen hunne bloedige tooneelen te Thebe, t’Argos, en elders, en smelten tot traenen van droefheid, of raecken aen ’t hollen van dolligheid, en ydele inbeeldingen:*

    Eumenidum veluti demens videt agmina Pentheus,
    Et solem geminum, & duplices se ostendere Thebas:
    Aut Agamemnonius scenis agitatus Orestes,
    Armatam facibus matrem, & serpentibus atris,
    Cum fugit, ultricesque sedent in limine dirae.

    Gelijck het Pentheus docht, wanneer zijn brein aen’t glijen
    Geraeckte, dat hy zagh ontelbre Razerijen,
    Twee Thebens in de lucht, twee zonnen klaer van strael:
    Of Agamemnons zoon Orestes, t’elckemael
    Op ’t hoogh tooneel gejaeght, terwijl met schrick bevangen
    Hy vlood voor ’s moeders geest, verzien met zwarte slangen
    En tortzen, daer de Wraeck den drempel dicht bezet.


[fol. A3r]
Het en is oock de reden niet ongelijck, dat onze eige zaecken ons meer ter harten gaen, dan die van vreemden en uitheemschen. Beneffens dit inzicht prickelde ons hier toe de genegentheid, om eens (waer het mogelijck) den schoonen brand van Troje t’ Amsterdam, in het gezicht zijner ingezetenen, te stichten, na het voorbeeld des goddelijcken Mantuaens, die een vier ontstack, dat geuriger en heerlijcker blaeckt dan de hemelsche vlam, die den fenix verteert; gelijck hy d’ eenige fenix is, in wiens schaduwe het ons lust (zijn wy des waerdigh) laegh by der aerde te zweven: en uit wiens assche, eens om de honderd jaeren, een fenix te voorschijn koomt, dien ick nu met den vinger niet en hoef te wijzen, nadien de glans van zijn pennen alle de wereld in d’oogen schittert. Wy bouwden dit treurspel op de gedachtenis, ons by de schrijvers en de faem daer van nagelaeten; en stoffeerden en bekleedden de zaeck na de wetten, regelen en vrijheid der poezije; oock na de tooneelwetten, waer tegens wij wetende niet en misdeden, ’t en waer misschien in talrijckheid van personagien, dat wy qualijck konden vermijden, zonder het werck zijnen eisch te weigeren. Of eenige Amsterdammers moghten walgen van den zwaeren val hunner muuren, en ’t verstroien der voorouderen te hooren; zoo word die bittere nasmaeck verzoet, door Rafaëls voorspelling van de heerlijcke verrijssenisse der verdelgde vesten en verstroielingen; dat wy nu op ’t allergeluckighste beleven, onder de wijze regeering der tegenwoordige burgemeesteren, die het gemeen beste boven hun eigen behartigen, en geenen oorloogh prijzen, dan die om vreede gevoert word. Ick vermat my verwaendelijck dit uwe Exc. op te draegen, en dat te vrijpostiger, overmits uwe Exc. van den treurigen tooneelstijl, die de hooghdraevenste, onder allerley slagh van schrijven de kroon spant, niet afkeerigh en schijnt; gelijck blijckt by den gekruisten Christus, eertijds in vrijheid, zedert by de The- [fol. A3v] baensche dochter in gevangenis, en onlangs by den degelijcken Iosef in ballingschap geteelt, en van ons, zoo wy best konden, op het Nederduitsche tooneel gebragt, tot stichtelijck vermaeck dezer loflijcke burgerije, en van alle eerlijcke lieden. Wy vertrouwen dat dit uwe Exc. te min zal mishaegen, aengezien hier, onder de oudste en treffelijxste edelen en bondgenooten, niet oneerlijck in ’t harnas sneuvelt de ridder Heemskerck, een adelijcke en manhaftige ranck, uit dat bloed, waer van uwe Exc. zijn braeve afkomst telt. Ick offer dan uwe Exc. in zijne ballingschap mijnen Gijsbreght van Aemstel, den godvruchtigen en dapperen balling. Omhels hem uit medoogen, die eer medoogen dan gramschap waerdigh is, en leef lang ter eere van uw Vaderland.

              t’Amsterdam M D CXXXVII.
                  den XVIen van Wijnmaend.

                                                        uwe E. ootmoedige dienaar

                          IOOST VAN DEN VONDEL.



[
fol. A4r]

VOORSPEL

van

GYSBREGHT VAN AEMSTEL,
aen

Schout, Burghemeesters, Schepens, en Raed
van Amsterdam.
DE trotze Schouwburgh heft zijn spitze kap
    Nu op, en gaet de starren naderen,
En wellekoomt met dartel handgeklap
    Al ’t Raedhuis, en ons wijze Vaderen.
(5) Het heiligh Raedhuis wijd den Schouwburgh in,
    En wacht met zijn aendachtighe ooren,
Soo vierigh, als Karthagoos koningin,
    Belust het droef verslagh te hooren,
Hoe Ilium van Argos werd verplet,
    (10) En door de torts in d’assche raeckte:
Dat zoeter dan al ’t Afrikaensch bancket
    De tong, haer leckre zinnen smaeckte.
Het nieuw tooneel drie eeuwen springt te rugh,
    Om Aemstels vesten te verstooren,
(15) En bouwt de wreedheid eene breede brugh.
    ’t Aeloude Troje word herboren,
En gaet te gronde in ’t gloeiende Amsterdam.
    Ons Amstel zal een Xanthus strecken,
Geverwt van bloed: de Kermerlandsche vlam,
    (20) Als ’t Griexsche vier, de daecken lecken.
[fol. A4v]
’t Bestormt stadhuis dat zweemt na Priams hof.
    Hoe kort kan ’s werelds pracht verandren.
Hoe stuiftze wech voor wind in roock en stof.
    Kristijnen strecken hier Kassandren
(25) By ’t hair gesleurt. De bisschop Gozewijn
    Besprenckelt als Priaem d’ autaeren:
Daer Pyrrhus woed en moord, in Haemstees schijn,
    En geen Klaeris noch griize hairen
Verschoont. de helsche en goddeloose Vries
    (30) Geen snoode Vlysses wijckt in boosheyd.
Noit leê Heleen door ’t schaecken dit verlies
    Dat door des schenners trouweloosheid
Vrouw Machtelt dee. De schalcke Vossemeer
    Bootst Sinons aerd na in ’t stoffeeren.
(35) Het zwanger paerd van Troje baert’er weer
    De krijghslien, die de kans doen keeren.
Heer Gijsbreght draeght zich als Anchises zoon,
    En word door tegenspoed niet slapper:
Zijn deughden staen in top voor elck ten toon,
    (40) Niet min godvruchtelijck als dapper.
Proost Willem stort in ’t priesterlijck gewaed,
    Als Panthus, Phebus priester, neder.
Vrouw Badeloch, die op Kreüze slaet,
    Verbeeld ons, hoe getrouw en teder
(45) Oprechte liefde in rampen is belaen
    Met haer beminde wedergade.
In Veenerick herleeft de kleene Askaen,
    Waermeê de held op Gods genade
[fol. B1r]
Zich scheep begeeft, en op een beter wacht:
    (50) Dat wy ter goeder uur beleven,
Nu Amsterdam en ’t Aemstelers gheslacht
    Zijn kroon ten hemel heeft geheven.
Zoo eens de vreê ons scheeprijck Y bestrael,
    En ’t oorlooghs onweer rust van ruisschen,
(55) Kiest gans Euroop dees stad tot Amirael:
    En ’k zie eer lang ons zilvre kruissen
Bezaeit met goud van starren eerst ontdeckt,
    En ’t wapen, tot een hemelsch teecken,
Om hoogh, van mist noch aerdschen damp bevleckt,
    (60) Den zeeheld hard en moed in spreecken,
Daer hy, beducht door ’t gieren van de naeld,
    In d’yszee drijft en dwaelt.



[
fol. B1v]

Op den nieuwen Schouwburgh.

Aen den Raedsheer

NIKOLAES VAN KAMPEN.

WY bootzen ’t groote Rome na in ’t kleen,
    Nu KAMPEN bezigh is met bouwen,
En na den hemel vaert met hout en steen.
    Geschut noch donders van kortouwen
(5) Versteuren hem, terwijle Spinola
    Van boven ziet zijn maenden krimpen
In ’s Princen weecken, en hoort in Breda
    Ons kort, zijn lang belegh beschimpen.
De bouwkunst bloeit in ’t midden van ’t gevecht,
    (10) En opent schouwburgh en tooneelen:
Daer strijckt de grijze Raed het voorhoofd slecht,
    En word door droeve en blijde speelen
Verquickt: daer groeit ons Amsterdamsche jeughd,
    Die in haer schick den bouwheer prijzen:
(15) Zoo dat zijn naem, op ’t schatren van haer vreughd,
    Tot in den boogh om hoogh koomt rijzen,
En stuit ’er op, en barst ten venstren uit.
    Pompejus zou zijn eer benijden,
En Scaurus zelf, vernamen zy ’t geluid,
    (20) Dat, na ’et verloop der eerste tijden,
Hun faem verdooft; mits ’t oude Rome vlack
    Ter aerde plofte met zijn wallen,
En ’t ijsselijck gevaerte kreegh een’ krack,
    In puin begraeven of vervallen.
(25) De krijgh ziet heiligh noch onheiligh aen:
    Wat kan’er tegens staen?



[
fol. B2r]

KORT BEGRIIP.

GYsbreght van Aemstel, heer van Aemstelredam en Aemsterland, met meer treffelicke heeren en edelen, om het vangen van graef Floris, die den ouden adel verdruckte, en vrouw Machtelt van Velzen, zijn zusters dochter, schendigh verkrachte, lang in ballingschap omgezworven hebbende, quam, na de dood van ’s graeven erfgenaem, weder t’ Aemstelredam: maer de graefsgezinden (waeronder Kennemers en Waterlanders de verbittersten waren) belegerden hem in zijn stad een rond jaer lang, en om die te vermeesteren, verzierden ten leste eenen aenslagh, en gelieten zich ofze aftrocken. Die van de stad vervolghden hen een stuck weeghs, en brogten Vosmeer, den doortrapten spie, uitgemaeckt om d’ Aemstelredammers te bedriegen, gevangen. Dezen, van Gijsbreght ondervraeght, werd het leven geschoncken, en belast het rijsschip, genoemt het Zeepaerd, (waer in het puick van ridderen en knaepen, en de bloem der krijgslieden met den reus verborgen lagen) te helpen inhaelen. Ter middernacht, zijnde Kersnacht, eer de maen op, en terwijl de burgery zonder achterdencken ter kercke in haeren yver opgetrocken was, overweldighde de verborge laege de Haerlemer poort, en Vosmeer stichte brand in ’t rijsschip en door al de stad; waerop Diedrick van Haerlem met zijn kryghsvolck, dat zich heimelijck in ’t Katuizers klooster onthiel, en voort Willem van Egmond met het gantsche leger, ’t welck spade in den avond weder keerde, binnen ruckten. Broer Peter, deken van de groote kerck, bragt d’eerste tijding op het huis, zoo mevrouw van Aemstel over haeren droom en gezicht vast bekommert was; dies de heer van Aemstel, gevolght van de reedste bloedverwanten en bondgenooten na den Dam vloogh, en daer en elders orden zocht te stellen, en kerck en marckt te beschermen, doch al vergeefs: waer van Badeloch bescheid kreegh door zijnen broeder Arend. Het raedhuis middelerwijl bestormt en vermeestert zijnde, raeckte Gijsbreght van daer in het Klaerisseklooster, begeerigh om bisschop Gozewijn van Aemstel, zijnen oom, en d’abdis Klaeris van Velzen, zijn nicht, te bergen; het welck zy weigerden. De vianden op d’abdy aenvallende, dwongen den heer over den binnen-Aemstel te vluchten. Hy aldaer de nieuwe zijde verloren, en d’oude mede in brand ziende, en hoorende de ruitery de Doelebrugh over trecken, weeck na den burgh met eenen hoop vlughtelingen, en verhaelde zijn gemaelin het overige van zijn wedervaeren; gelijck oock de bode kort daer op hem verslagh dede, hoe het met d’abdije en al de stad voort afgeloopen was. Terstond dedemen van ’t slot eenen uitval en werd binnen gedreven, met verlies van Arend van Aemstel, dien de broeder doodlijck gewond boven brogt, daer hy daetelijck den geest gaf. Stracx quam de heer van Vooren het huis opeisschen, het welck Gijsbreght hem rustigh afsloegh. Maer terwijl hy ijverde om gemaelin en kinders met allen den gevlughten scheep te doen gaen, en voor had zelf het huis te verdedigen, verscheen’er Rafael, een der zeven engelen, die hem vermaende zich met allen den zijnen te water en na Pruissen te begeven, en daer een stad, die noch Holland heet, te stichten, en vertrooste den godvruchtigen held, met de voorspelling der toekomende grootheid van Aemstelredam, en ’t geluck zijner nakomelingen: en daer op verliet Gijsbreght het slot.

[fol. B2v]
    Het tooneel is voor en in de stad en op het huis. Gijsbreght van Aemstel doet de voorrede. De Reien bestaen uit Amsterdamsche maeghden, edelingen, Klaerissen en burghzaten. het treurspel begint na middagh ten drie uuren, en eindigt in den morgenstond.


Spreeckende Personagien.

GYSBREGHT VAN AEMSTEL.
VVILLEBORD, Vader van ’t Kathuizers Klooster.
AREND VAN AEMSTEL, Gijsbreghts broeder.
VOSMEER, de spie.
REY VAN AMSTERDAMSCHE MAEGHDEN.
VVILLEM VAN EGMONT, veldheer.
DIEDRICK VAN HAERLEM, maerschalk.
HOPLIEDEN.
POORTIER VAN ’t KLOOSTER.
REY VAN EDELINGEN.
BADELOCH, vrouw van Aemstel.
BROER PETER, deken.
BONDTGENOOTEN.
REY VAN KLAERISSEN.
GOZEWYN VAN AEMSTEL, Bisschop van Uitrecht.
KLAERIS VAN VEISEN, abdis.
REY VAN BVRGHZATEN.
BODE.
VLVGHTELINGEN.
DE HEER VAN VOOREN met den trompetter.
ADELGVND, Gijsbreghts dochter.
VEENERICK, Gijsbreghts zoontje.
RAFAEL, een der zeven engelen.

                                        Stomme.
KATVIZER.
EGMONDS SOLDAETEN.
GYSBREGHT VAN AEMSTELS DIENAARS.
WITTE VAN HAEMSTEE, graef Floris onechte zoon.
Continue
[
fol. B3r]

GYSBREGHT van AEMSTEL.

TREURSPEL.

HET EERSTE BEDRYF.

Gysbreght van Aemstel.
HEt hemelsche gerecht heeft zich ten lange lesten
    Erbarremt over my, en mijn benaeuwde vesten,
    En arme burgery; en op mijn volcx gebed,
    En dagelix geschrey, de bange stad ontzet.
    (5) De vyand, zonder dat wy uitkomst durfden hopen,
    Is, zonder slagh of stoot, van zelf het veld verlopen.
    Mijn broeder jaeght hem na. zy neemen vast de wijck,
    En vlughten haestigh langs den Haerelemmer dijck.
    Zoo stuift de zee voor wind met haer gedreve golven.
    (10) Zoo zaghmen menighmael een kudde wreede wolven,
    En felle tigers vlien, voor ’t ysselijck geschreeuw
    Van aller dieren vorst, den hongerigen leeuw,
    Om niet al levendigh en versch te zijn verslonden
    Van hem, die op zijn jaght geen aes en had gevonden.
    (15) Hoe snel, hoe onverziens is deze kans gedraeit?
    Alhier, daer ’t leger lagh, is ’t veld alsins bezaeit
    Met wapens en geweer, verbaest van ’t lijf gereten,
    Van ingebeelden schrick, en uit der hand gesmeeten,
    Om zonder hindernis te vlieden langs den wegh.
    (20) Ia op ’t verjaeren zelf van ’t jaerige belegh
    Word d’ afgestrede muur van ’t lang belegh ontslaegen.
    Hoe zal het gansche land van ons verlossing waegen.
    De Kermerlander had met Waterlander dier
    Gezworen duizendwerf, dat hy met zwaerd en vier
    (25) Vernielen zou eerlang de menschen en de daecken,
    En tot een kerreckhof en asch en puinhoop maecken
[
fol. B3v]
    Mijn oud mijn wettigh erf, en delven al mijn eer
    In eenen poel, tot wraeck van Floris hunnen heer:
    Om wiens vervloeckte dood ick lijde zoo onschuldigh,
    (30) Als yemant lijden magh, doch draegh mijn kruis geduldigh:
    Of zoo ick schuldigh ben, en heeft het my gemist,
    ’t Is uit onnozelheid, en zonder argh of list.
    Neef Velzen, lang geterght, van eige wraeck geprickelt,
    En Woerden hebben my hier listigh in gewickelt,
    (35) En ’t schoonste voorgestelt, en eerst de zaeck verbloemt
    Met wonderbaeren glimp: maer ’k heb hun wit verdoemt,
    Zoo dra, als ick verstondt, hoe grof zy zich vergreepen,
    Met den gevangen graef op Engeland te scheepen,
    En sloegh dien voorslagh af, ten beste van ’t gemeen,
    (40) En ried de ridderschap en al de groote steên
    Te roepen, om den vorst zijn’ moedwil te besnoeien,
    En geen uitheemsche maght noch koningen te moeien,
    Noch overzees geweld te haelen in het land;
    Veel min het hoofd des lands te helpen aen een’ kant:
    (45) Waer uit een springvloed is van zwaerigheên gesproten,
    Die over steden ging en vast gebouwde sloten,
    En dorpen zonder end, en menschen zonder tal,
    Van allerhande staet, dien ’t eeuwigh smarten zal.
    Noch hiel de wraeck geen’ stand, en gaf zich noyt te vrede;
    (50) Al had zy uitgeroit, ten negensten gelede,
    Wat Velzens stam bestond, of van zijn maeghschap scheen.
    De nieuwe ridderschap en steden in ’t gemeen
    Verbonden zich wel streng, met diergezwooren eeden,
    Handtasting en geschrift, dat zy bezeeglen deden,
    (55) Van nu in eeuwigheid, met onverzoenbren haet,
    Aen Woerden, Velzens bloed, en Aemstel, dezen smaed
    Te wreecken, en van zoen te reppen noch te roeren.
    Ons maeghschap zit verdruckt, durf schild noch wapen voeren,
    En geeft gewilligh schot en lot, om zoo gerust
    (60) Te leven, en de glans des adels blijft gebluscht.
[fol. B4r]
    Hier holp geen tusschenspraeck van koningen en heeren.
    Men wou mijn trouwe stad noch ’t onderst boven keeren,
    Met Burgery met al, wat my is hou en trouw.
    De hoop was, dat de tijd allengskens slyten zou
    (65) De bitterheid des volx, en d’ oude wrock versterven:
    Waerom ick my getrooste in ballingschap te swerven
    Veel jaeren achter een. Of ymmers, doen de zoon
    Van Floris werd gehaelt in aller zielen troon,
    Verhoopte ick, zonder last van deze burgerije,
    (70) Te keeren in ’t bezit en d’ erref-heerschappije
    Van Vecht en Aemstelstroom: dan laes! ’t is al om niet.
    En was ’t om my alleen, het was een klein verdriet.
    Ick liet my zelf van lidt tot lidt in stucken zaegen,
    En nam op my alleen de gruwelixste plaegen,
    (75) Die oit tyran bedacht; was dan de schuld geboet,
    En sprackmen daer meê vry mijn al t’ onnozel bloed,
    Mijn lieve gemaelin, en willige onderzaeten.
    Ick wou, om hunnent wil alleen, mijn leven laeten,
    En springen in een’ poel, en stoppen deze wel,
    (80) En dempen met een’ sprong de nimmerzatte hel.
    Dat weet hy, die het al bezichtight uit den hoogen,
    En wat in duister schuilt, met zijn alzienden oogen,
    Ontdeckt tot op den grond, en alle harten kent.
    Waerom hy oock mijn Recht gehandhaeft heeft in ’t end,
    (85) En met den zegekrans my heerlijck begenadight,
    En tegens al de maght der vyanden verdaedight;
    Die licht slaen in den wind van ouds genote deughd,
    Waer aen wy volck en vorst verplichten van ons jeughd
    Zoo yvrigh, zonder oit van trouwe te veranderen.
    (90) Mijn vader heeft gestreckt een hoofd van Waterlanderen
    En Kennemers in ’t veld, en met geweld alom
    (Hoewel door nood geparst) vervolght den adeldom,
    En aller vyandschap op zijnen hals geladen.
    De koning Willem zou getuigen van zijn daeden,
[fol. B4v]
    (95) Indien hy eenmael moght verrijzen uit het graf.
    Ick zelf heb Floris trouw gehandhaeft by zijn’ staf,
    Zoo lang hy zat vervooght, en niet een woord kon spreecken.
    ’k Heb hem zijn vaders dood rechtvaerdigh helpen wreecken:
    Het koningklijck gebeent ontdeckt, den Vries getemt,
    (100) En, als geheimen raed, in al zijn heil gestemt:
    Met Brero voor de vuist het Vlaemsche heir geslaegen,
    En in Kazant met kracht den standerd weghgedraegen;
    Doen Guido nijdigh was, dat Floris, al t’ uitheemsch
    Gezint, zijn’ erfgenaem wou huwen aen den Teems,
    (105) En Vlaendren Walchren zocht te trappen met zijn rotten.
    Oock voer ick over zee, om hem de kroon der Schotten
    Te zetten op het hoofd, hoewel het anders viel.
    Ick stond den graef en ’t volck ten dienst met lijf en ziel,
    En noch verzaemeltmen in ’t harnas zoo veel troepen,
    (110) Die over Amsterdam en Aemstel wraecke roepen,
    En brullen nacht en dagh, en zien niet, hoe de vlam
    Van dezen fellen brand haer’ eersten oirsprong nam
    Uit Floris geile borst, en ’t schandelijck omhelzen,
    En schennen van mijn nicht, die schoone bloem van Velzen;
    (115) ’t Verongelijcken van den adel, in zijn Recht,
    Bezworen met zijn’ mond. verblinde menschen, zeght,
    Indien geen wrock en wraeck uw oogen en verblinden,
    Zoud ghy niet stofs genoegh tot Aemstels onschuld vinden?
    Hoe zochtmen hem van ouds te maecken tot een’ slaef?
    (120) Wat leed hy niet al leeds van Bisschop en van graef?
    Men wou zijn loflijck bloed in ’t bisdom niet gedoogen.
    d’ Artsbisschop aen den Rijn kon met zijn nijdige oogen
    Niet aenzien ons geluck, gaf Gozewijn de schop,
    En zette zijnen neef den hoogen myter op.
    (125) Wy streden om den staf, tot dat ze my en Woerden,
    Aen weerzy van zijn paerd, tot een triomfe voerden
    In Uitrecht, met veel smaeds, van yeder aengehoort.
    Men heeft my ’t Vrelandsch slot ontweldight, hem Montfoort.
[fol. C1r]
    ’k Beken het slot was my met voorwaerde opgedraegen;
    (130) Maer nergens om gebouwt, dan om mijn land te plaegen.
    ’k Heb ’s graeven vangenis wel zeven jaren lang
    Bezuurt, en Zwaenenburgh noch afgestaen door dwang.
    Mijn erf in leen verkeert, en manschap moeten zweeren:
    Daer ick eerst God alleen, en anders geene heeren
    (135) En kende in mijn gebied, noch rekeninge gaf.
    Noch dringtmen evenwel op my zoo stijf en straf.
    Doch Haerlem draeght met recht de grootste schuld van allen,
    Dat om zijn voordeel wrockt, en wenscht mijn stercke wallen
    Te slechten tot den grond, in schijn van ’s graeven zaeck,
    (140) En weet zijn baetzucht loos te decken met de wraeck,
    Misbruickt hier toe den Zeeuw, de Hollanders en Vriezen,
    Om door mijn grootheid niet aen eere te verliezen.
    Zoo leit de zaeck by my, en daer op ga ick aen,
    En heb in ’t zwaer belegh de stormen uitgestaen,
    (145) En dagh en nacht voor aen geworstelt op de wallen:
    ’t Vermoeide volck gesterckt, en rustigh uit gevallen:
    Mijn’ broeder Ot gequetst zien sterven in mijn’ schoot:
    Krackeelen neer geleit: in brand, in hongers nood,
    Ghelijck een vader my voor ’t algemeen gedraegen.
    (150) En noit bezweeck mijn moed in droeve nederlaegen:
    Noch ’k blies my zelven op in voorspoed, noch zocht roem
    In ’s vyands ondergang: hoe noode ick vyand noem
    Die onverzoenelijck zich tegens my verzetten,
    En wenschen met mijn bloed hun blanck geweer te smetten.
    (155) ’k Vergeef hen dese feil, en die onwetenheid,
    En stel my in zijn hand, die Recht van onrecht scheid,
    En streckt in ’s hemels stoel der onderdruckten trooster.
    Maer ’k zie den vader daer van ons Katuizers klooster
    Genaecken van ter zy, op dat hy my begroet.
    (160) Hy schijnt om ons geluck verheughd en wel gemoed.
    ’k Zal best verstaen uit hem, die noit en was besproken,
    Waerom het leger zy dus schichtigh opgebroken.

[
fol. C1v]

Willebord. Gysbrecht van Aemstel.
MYn welgeboren heer, de zoete Iesus zy
    Met u en uwe stadt, en sta u eeuwigh by,
    (165) In allerhande nood. de Broeders van ons orden,
    En ick, zijn zoo verblijd, als ofwe levend worden
    Getrocken in den troon van Gods volmaeckte vreughd.
    Ons klooster zingt en klingt, en is niet meer verheughd
    Op ’t allerhooghste feest en heiligh jaergetije,
    (170) Het welck de kercke viert ter eere van Marije,
    Die zuivre moedermaeghd, of Christus haeren zoon,
    Die ons verloste aen ’t kruis, en droegh een doorne kroon,
    Als nu, om uwent wil, die van de wreede plaegen
    Des goddeloozen krijghs verlost zijt en ontslaegen:
    (175) Nu al uw vyanden verbaest zijn doorgegaen,
    En laeten tenten, tuigh, en hunne hutten staen,
    En alles, wat zy meer uw volck ten beste geven.
    ’k Geloof, Gods engel zelf die heeftze weghgedreven,
    Als ’t heir des Assyriers, die zijn vermeetle stem
    (180) Hiskia hooren liet, tot voor Ieruzalem:
    Het welck in eenen nacht zoo wonderlijck verkeerde,
    Doen een, die ’t al regeert, dat stoffen hem verleerde.
    Hoe menigh dreigement, en vloeck heb ick gehoort?
    Wat heeftmen gift en gal gebraeckt, en brand en moord
    (185) Getiert, en ’t gansche jaer gescholden en gekreten,
    Niet anders, of zy u met tanden wouden eten?
    d’ Een zette u levend, en geketent, op een radt:
    Een ander rolde u naeckt in Velzens spijckervat:
    Een ander wou uw hoofd, uw beckeneel, vergulden,
    (190) En vatten in fijn goud. ’t was byster hoe ze brulden,
    En deelden bloed voor wijn, uw vleesch voor voedzel uit,
    En keven om ’t geraemt, en dongen na uw huid,
    En wouden die getouwt op eenen ketel spannen,
    Tot endeloozen schrick van schelmen en tyrannen.
[fol. C2r]
    (195) Maer God zy eeuwigh danck, die hunne boosheid schut.
Gys. Dien d’ opperste beschermt, die heeft een vaste stut.
    Godvruchte vader, dat u God en Christus loonen,
    Nadien de broeders zich met uw zoo gunstigh toonen
    Te mywaert. ick vertrouw uw vierige gebeen
    (200) Die hebben dagh en nacht voor mijne stad gestreen,
    De stormen afgekeert, en ’t vier van onze daecken;
    Want wapens zijn onnut, zoo d’ englen niet en waecken,
    En ’t yverigh gebed van ’t geestelijcke volck.
    Wat hing u over ’t hoofd een zwarte en donkre wolck
    (205) Van zwaerigheen, terwijl hier ’t leger heeft gelegen?
    Ghy zijt niet misgedeelt in ’s oorlooghs milden zegen.
Wil. Geen hair is ons gekrenckt, geen overlast gebeurt.
    Men heeft het klooster noit in zijnen dienst gesteurt.
    Wy hebben staegh volhard in onzen ouden yver.
    (210) De boomgaerd leed geen scha aen vruchten, noch de vyver
    Aen visschen, noch de kerck aen d’ allerkleenste ruit.
Gys. Wie heeft dan des soldaets baldaedigheid gestuit?
    Wat hiel zoo kort in dwang die breidelooze gasten?
Wil. Met geen inlegering wou Egmond ons belasten:
    (215) Behalven dat hy zelf en zijne lijfwacht meê
    (Die altijd tuchtigh is) hier nam zijn legersteê,
    En boven onze poort liet aenslaen ’s graeven wapen,
    Daer wy in zekerheid gerust op moghten slaepen.
Gys. Dat doet my wel, gelijck een liefelijcke lucht.
    (220) Ick zelf en al de stadt was meest om u beducht,
    En vreesden ofghe lang verjaeght waert, en geplondert.
    Maer vader, zegh my eens: een yeder is verwondert,
    Waerom ’t verbittert heir zoo onverziens vertrock,
    En liever niet volharde in ’t opzet van zijn’ wrock.
Wil. (225) Verwonder u niet eens, de nood heeft hen gedrongen.
Gys. Mijn burgers lagen stil, en ’t leger onbesprongen.
Wil. Van buiten wel, maer niet van binnen, dat ghy ’t weet.
    Het Wintert fel, wanneer ’t een ondier ’t ander eet:
[fol. C2v]
    Zoo ging ’t in ’t leger toe. belieft het u te hooren,
    (230) Al ’t geen ick heb gehoort met dees mijn eigen ooren,
    En met mijn oogen zelf gezien noch dezen dagh?
Gijs. Godvruchte vader, spreeck, ick luister na’et verslagh.
Wil. Na dat ick d’ oversten een wijl had hooren mompelen
    Van Amsterdam, al stil, by duister t’ overrompelen,
    (235) Rees tusschen Diedrick zelf en Egmond een krackeel,
    Dat uitborst meer en meer, en yeder trock een deel
    Van ’t krijgsvolck op zijn zy, en zocht het stuck te stijven,
    En na zijn eigen hoofd den aenslagh door te drijven.
    Veel hoplien yverden te slissen het gheschil.
    (240) Maer Diedrick stijf van kop, die nimmer luistren wil
    Na reden, noch bescheid, en ’t veld behoud met kryten,
    Werd trotzer, overmits de lange Klaes van Kyten,
    De Sparewouwer reus, zoo onbeschoft als groot,
    In alles wat hy dreef hem hulp en bystand bood,
    (245) En Egmond met zijn klock, en grove stem vervaerde,
    En dreef hem met een vuist, dat hy een wijl ter aerde
    In zwijm lagh en voor dood. die moedwil en die hoon,
    Den veldheer aengedaen, ging veelen aen hun kroon,
    En zonder het ontzagh des reuzen fel gebeten,
    (250) Men had malkanderen terstond in ’t hair gezeten,
    En onder een banier malkandren aengerand.
    Men raesde een heele weeck. de haet, het misverstand,
    En misvertrouwen wies. daer sporrelden de zinnen.
    Men vreesde min de stad, en meer verraed van binnen:
    (255) Tot dat al d’ oversten verzaemelden heel stil
    In ’t klooster, dezen dagh, tot slechting van ’t geschil:
    Doch al vergeefs: men was veel eer gezint te vechten,
    En dees oneffenheid met degens te beslechten,
    Dan recklijck, en bedaert, te luistren na verdragh.
    (260) Ick trad ’er in den hoop, gelijck ick zomwijl plagh,
    En sprack hen toe, en brogt aldus hen aen ’t bedaeren:
    Manhafte hoplien, God wil ’t leger lange spaeren,
[fol. C3r]
    In onderlingen peis, het eenigh dat ’er magh
    Uw’ vyand, wie ’t oock zy, gedijen tot ontzagh.
    (265) De tweedraght is een pest, die allen staet te schroomen.
    Gedenckt dat u de stad, die ’t rieckt, op ’t lijf zal koomen.
    Wat middel is ’er, om den Aemstel ’t hoofd te bien,
    Nu elck, wantrouwigh, d’ een na d’ ander om moet zien?
    Ghy zijt, aleer men ’t gist, geslaegen of gevangen.
    (270) Wanneer de harder dwaelt, wat pad, wat rechte gangen
    Kan d’ arme kudde gaen? dus maeckt een kort besluit.
    Verdraeght het scheel, of schort den krijgh, en scheidt’er uit,
    En keert van waer ghy quaemt. waer toe veel wercks begonnen?
    Berockent zoo veel spels, als ’t niet word afgesponnen?
    (275) Ick merckte dat mijn raed niet weinigh en vermoght.
    Men nam mijn woorden in. zy kregen achterdocht,
    En zorge voor gevaer van uw versteurde wallen,
    En dat de burgery en landzaet uit moght vallen.
    Daer liep een klein gerucht, ghy waert al op de been.
    (280) De doodschrick quam ’er in. men ruckte ’t heir by een.
    Men brack al heimlijck op, en zonder eenigh teecken
    Van horen en trompet, of hut in brand te steecken.
Gijs. Ghy hebt de stad, en my geen kleinen dienst gedaen:
    Een deughd, die nimmer zal uit mijn gedachten gaen.
    (285) Gedenck my in ’t gebed, voor uw autaer, ten goede.
Wil. De lieve Iesus neem u eeuwigh in zijn hoede.

Arend van Aemstel. Gijsbreght van Aemstel. Vosmeer.
HEer broeder zijt gerust, en luid van vreughd de klocken.
Gijs. Waer is het heir? hoe veer waert ghy hen nagetrocken?
Ar. Ontrent een booghscheut weeghs aen geen zy Slooterdijck.
    (290) Gijs. Hoe ging ’t u op den toght?    Ar. Zy stoven algelijck
    Voor uit, als voor den wolf een kudde onnoosle schaepen.
    Mijn volck hoefde op dien toght geweer noch eenigh waepen,
    En keert met rijcken buit. de Kermers scheenen stom:
    Want hoemen ’t vechten zocht, zy zagen niet eens om,
[
fol. C3v]
    (295) En reckten vast hun pad, van doodzen schrick bezeten.
Gijs. Noit kraeide haen, als hem de kam was af gebeten.
    Een dogh en baste noit, maer droop, als hy ’t verloor,
    Met ingetrocken staert, en hangende ooren, door.
    Wat vogel brengtghe dus geknevelt en gevleugelt?
Ar. (300) ’t Is eener uit de vlught van ’t vlughtige geveugelt,
    Gegrepen buiten dijx, alwaer hy stack in ’t slick.
    Hoe beeft hy. ’t aengezicht ziet doods en bleeck van schrick.
    Hy is gesleept, gesleurt, en heeft veel smaeds geleden.
Gijs. Een woedende gemeent en staet in recht noch reden,
    (305) Wenze yemant over magh. men breng hem hier voor my.
    Wie zijtghe? waer van daen?    Vos. Heer Gijsbreght, strafme vry.
    Ick ben van ’s vyands volck, en waerdigh om te sterven.
    ’k Heb meê gezocht uw stad en burgers te bederven,
    En duizendmael verdient een schandelijcke dood.
    (310) Ick geef my in uw hand, geparst door hoogen nood.
    Mijn ramp wil Kennemer en Waterland behaegen:
    Maer ’k zal de dood van u met minder pijn verdraegen
    Dan van mijn eigen volck, dat zich ondanckbaer toont,
    En mijn’ getrouwen dienst zoo onrechtvaerdigh loont.
Gijs. (315) Wat zijtghe voor een gast? of in wat land geboren?
Vos. Ick ben een Goyers kind, vervallen in Gods toren,
    Te Haerlem opgevoed. ’k ontliep mijn’ oudren vroegh.
    Mijn vader vielme hard, want ickme paslijck droegh.
    ’k Heb al mijn leven lang gevolleght vreemde Heeren,
    (320) En buiten moeten ’t geen ick t’ huis niet woude leeren.
    De bittere armoe heeft mijn herssenen gewet.
    ’k Heb menigh stuck verziert, en ’t lijf daer na gezet,
    Om door een braeve daed of aenslagh op te raecken,
    En door een anders scha eens mijn fortuin te maecken:
    (325) Maer altijd heeftze my den rugge toegewent;
    Doch noit zoo dwars als lest. het noodlot, ick beken’t,
    Is stercker dan de mensch, of zijn geboortestarre.
    En of ons brein yet bouwt, dit stoot het al om verre,
[fol. C4r]
    Met eenen dartlen voet. met wat een listigheyd,
    (330) Met wat een’ rijpen raed was d’ aenslagh aengeleit,
    Om te vermeesteren uw lang bestormde muuren.
    Zoo Vosmeer na zijn’ zin dat schip had mogen stuuren,
    Gelijck het by hem lagh, zy hadden, het is waer,
    Gewonnen in een uur door list, dat in een jaer
    (335) Door uiterlijck geweld noch stormen werd verovert.
    Het schijnt dat d’ oversten verblind zijn en betovert.
Gijs. Sta op, en heel my niets van alles wat ghy weet.
Vos. Nu ben ick ymmers vry van Hollands dieren eed,
    En Egmond kan my hier niet heeten of verbieden.
    (340) Hy dreightme met de dood, en parstme hier te vlieden.
    Mijn aenslagh is verbrod en ydel en onnut.
    Heer Gijzelbreght, gena. ick geef my in uw schut.
    Ghy kuntme, wiltghe slechs, een vriend en vader strecken,
    Nadien ick u ’t verraed volkomen wil ontdecken,
    (345) En hoe ’t geschoren lagh in ’s krijgs geheimen raed,
    Tot ondergang van u, en uwen heelen Staet.
Gijs. Ontbind den knecht, zoo magh hy onverhindert spreecken.
Vos. De hoplien wenschten dick het leger op te breecken,
    Nadien met storm op storm, en endeloos gevecht,
    (350) Het heele ronde jaer, niet meer was uitgerecht
    Dan moeite en volck gespilt, en tijd onnut versleten:
    Het welck zoo menighmael den veldheer werd verweten;
    Een smaed die lastigh viel: en hiel hem niet verplicht
    Zijn eer en eed, hy had zijn ancker lang gelicht:
    (355) En och, of ’t waer gebeurt een goede wijl te voren,
    My waer dit ongeluck, noch onheil niet beschoren:
    Want ’t is een maend geleen, dat ick hem heimlijck ried
    Te maecken, op mijn woord, een ende van ’t verdriet,
    En zoo hy was gezint een luttel volx te waegen,
    (360) Ick wou hem in de stad op bey mijn handen draegen,
    En stappen zelf voor aen, en maecken hen het spoor.
    Ick opende mijn wit, en sloegh het middel voor.
[fol. C4v]
    ’k Had zomtijds door de graft, by duyster nacht, gezwommen,
    En al de wacht bespied, en ’t groot rondeel beklommen,
    (365) Dat aen den hoeck van ’t Y uw stercke stad bewaert.
    Hier lagen Blijden in, en ander krijghsgevaert.
    ’k Nam aen, en ’t kon geschien, door muur, door al te booren
    Recht waterpas, zoo stil, dat niemant my zou hooren.
    Wanneer nu door de breuck een krijgsman heenen moght,
    (370) Zou ’t braefste puick, hier toe geloot en uitgezocht,
    De graft, daer ze ondiepst is, met rijs op Kersnacht dammen,
    En kruipen in ’t rondeel, om d’ eerste poort te rammen,
    Als d’ afgewaeckte wacht gevelt lagh en vermoort.
    Het heir dan over dam, en door geramde poort,
    (375) Aen ’t nederhouwen, wat op straet zich openbaerde,
    Terwijl de burgery kappel en kerck bewaerde.
    En ’t was te nacht de tijd, en vraeghtghe na bewijs?
    Ghy ziet, hoe daer een schip, het Zeepaerd, leit, vol rijs;
    Het welck men door de vlught verzuimt heeft en vergeten.
    (380) Wat werdt’er niet al tijds met kibbelen versleten?
    De hoofden laegen vast ellendigh over hoop.
    Men schoof de schuld op my. ’k had menschen vleesch goed koop:
    Noch wist niet wat ick dreef: zy zouden ’t niet gehengen,
    Dat ick het volck zoo licht zou op de vleeschbanck brengen,
    (385) En jagen in hun dood. dus ging ’t aen d’ eene zy:
    Aen d’ andre stemdemen eendraghtelijck met my:
    Terwijl verliep de kans, en d’ aenslagh die bleef steecken.
    Doen zochtender een deel hun leed aen my te wreecken.
    Daer quamen, zonder slot, veel klaghten t’ mijnen last.
    (390) Ick was een tovenaer, en daer op raeckte ick vast,
    En most door pijn geparst, al ’t opgedichte melden.
    Men doemde my ter dood, en heden zou ’t my gelden:
    Maer gistren avond brack een vriend mijn boeien los.
    Ick vlughte langs den dijck, gelijck een hollend ros,
    (395) Doch hielt’er niet, uit angst van ’t leven te verliezen.
    Ick sloegh ter zijen af, en schoot ’er in de biezen,
[fol. D1r]
    En stack in diep moerasch al den verleden nacht.
    Zy trocken my voorby. ick hielme stil, en zagh’t;
    Tot dat uw burger quam de Kermers na gevlogen.
    (400) Ick riep om hulp, en werd uit het moerasch getogen:
    Want anders was ick daer gebleven en versmoort.
    Doch zoo ick sterven moet, ’k wil liever voor uw poort,
    Aen wie ick ’t heb verdient, dit lastigh leven laeten,
    Dan by mijn eigen volck, die my met onrecht haeten.
Gijs. (405) Ga heen, ick schenck u ’t lijf. ’t en is geen straffens tijd.
    Wy zijn van onsen hals de groote vyand quijt.
    ’k Ontfang u in mijn dienst, en zal u wel betaelen.
    Ga help terstond het rijs en ’t Zeepaerd binnen haelen.
    De kou begint, en is nog veer van haer vertreck.
    (410) In ’t wachthuis en op ’t slot is hout en brand gebreck:
    Men maghze stracx verzien, en barnen ’t rijs tot asschen,
    Zoo kunnen zy hier meê de vesten niet verrasschen.
    Ick hoor de Goyer doet de waerheid niet te kort,
    Want zijn vertelling stemt met vader Willebord.

Rey van Amsterdamsche maeghden.
            (415) NU stelt het puick van zoete keelen,
            Om daar gezangen op te speelen,
                Tot lof van God, die op zijn’ troon
            Gezeten is, zoo hoogh en heerlijck;
            Van waer hy zien kon, hoe begeerlijck
                (420) Het Sparen stack na Aemstels kroon.
            Hoe wraeck met zwaerden en met speeren
            De torenkroon van ’t hoofd wou scheeren
                Der schoone en wijd vermaerde stad,
            En rucken door geweld van benden
            (425) Der vesten gordel van haer lenden,
                En plondren haer kleenood en schat;
            En schenden d’ edele en getrouwe,
            Gelijck de schender Velzens vrouwe,
[
fol. D1v]
                Wel ruim zoo waerdigh als Heleen
            (430) Den brand van een herboren Troje,
            En krijgh, die ’t overschot verstroje,
                Na datmen jaeren heb gestreen.
            Waer is de reus met al zijn stoffen,
            Die Gijsbreghts stad ter neer wou ploffen,
                (435) En om haer’ muur zijn armen slaen?
            Wat ydle schrick heeft hem geslaegen?
            Wat ydle vreeze magh hen jaegen,
                Die nu met schande strijcken gaen?
            ’t Is tijd de kercken te stoffeeren,
            (440) Te danssen, en te bancketteeren,
                En met een’ uitgelaeten geest
            Dees blijschap aen de vreughd te huwen,
            Die vrolijcke englen ons vernuwen
                Met zang, op Gods geboortefeest.
            (445) Treck in, o Aemstel, treck nu binnen,
            Die zonder slagh kunt overwinnen.
                Treck in, o braeve burgery,
            Die u zoo moedigh hebt gequeten.
            Geen eeuw en zal uw eer vergeten.
                (450) De hemel sta u eeuwigh by.

Continue

HET TWEEDE BEDRYF.

Willem van Egmond. Diedrick van Haerlem. Hoplieden.

WY zijn by ’t klooster weer, daer Willebord in vreê
    Met al de broeders woont, en stort zijn avondbeê.
    ’t Zal noodigh zijn dat wy den hoplien openbaeren
    Het geen op handen is.    Die. ’t Is tijd, zy wisten gaeren,
    (455) Wat hier van wezen magh. verlos hen van die pijn.
Eg. Manhafte hoplien, hoort; wy hebben, onder schijn
    Van onderling krackeel, een’ aenslagh voorgenomen,
    Om beter tot ons wit op eenen sprong te komen.
[
fol. D2r]
    Men heeft daer op het heir van daegh te rugh gevoert;
    (460) Maer dat en is het niet, waer op de veldheer loert,
    Noch ’t geen men onder ’t volck veel dagen hoorde mompelen.
    Ons wit is, desen nacht den vyand t’ overrompelen,
    Nu hy zich veiligh acht, en buiten krijghs gevaer.
    Voor ’t opgaen van de maen, (ten duncke niemant zwaer)
    (465) Zal ’t leger meester zijn van poorten en van vesten.
    Wat is ’er dan voor u een rijcke buyt ten besten!
    Hoe zultghe weiden gaen op ’t slot en in de stad!
    Zoo yemant streeft na eer; ick toon hem ’t rechte pad,
    De heirbaen van de deughd, om moedigh op te steigeren.
    (470) Zy offert u den prijs, ’t en zy ’t uw handen weigeren.
    Wie rustigh is die spreeck, en hou de wapens reê.
    Wie zich flaeuwhertigh vind, dat die te rugge treê.
    Ick heb my op dit stuck met weinigen beraeden,
    En ’t Zeepaerd, ’t welck eerst lagh aen ’t Y, met rijs doen laeden,
    (475) Op dat’er de soldaet gerust in schuilen moght.
    De Sparewouwer reus, met yver aengezocht,
    Ging met de bloem des volx en ’t puick van al de grooten
    Te nacht grootmoedigh scheep, op ’t noemen van de loten:
    Mijn broeder Wouter zelf, Vianen, met de zorgh
    (480) En hope van zijn huis: Abkou en Ryzenborgh,
    Put, Grobber, Kuilenburgh, met Arckel, Borsslen, Vooren,
    En ’s graven zoonen beide: en ’t schip, na dat wy hooren
    Uit ons doortrapten spie, is al in stad gehaelt,
    Door Vossemeers beleit. zoo dat ’er niets en faelt
    (485) Dan nu te nacht, zoo ras zy poort en sloten breecken,
    En Zwaenenburregh viert, te letten op dat teecken,
    En voort met alle maght te volgen, op het licht
    Des schrickelijcken brands, dien Vosmeer binnen sticht.
Hop. De veldheer geef slechs last, aen ons zal ’t niet gebreecken.
Eg. (490) Waer zalmen best een deel van ’t oorloghsvolck versteecken?
Die. ’t Katuizers klooster is ons ’t reedst, het leit hier by.
Eg. Dat volck is liefst verschoont, en van inlegring vry.
[fol. D2v]
Hop. ’t Is voor een korte wijl.    Eg. Een Godshuis zoo t’ ontwijen:
    Ick heb het lang verschoont.    Die. Laet my daer meê betijen.
    (495) Ghy hoplien, voert terwijl den voortoght herwaert aen:
    Wanneer ghy koomt, zoo zal het klooster open staen,
    Of ’t most my aen de maght, dat zweer ick hen, ontbreecken.
Eg. Ick gae terwijl na stad, om Vosmeer noch te spreecken,
    Die ter gezette tijd koomt zwemmen door den boom.
    (500) Versteur de broeders niet, maar hou u wat in toom,
    Noch roept niet luid, men moght uw stem te verre hooren.
Die. Een krijgsman laet zich niet van paepen ringelooren.

Poortier. Diedrick van Haerlem. Willebord.
Poor. WIe klopt ’er?    Die. Doe vry op, en vrees niet. ’t is uw vriend.
Poor. ’t Is avond, en een tijd daer ons geen vriendschap dient.
    (505) Koom morgen vroegh by daegh.    Die. Wat zal ons hier gebeuren?
    ’k Zegh anderwerf, doe op.    Poor. Men opent hier geen deuren
    Zoo spade, ga uw gang. Koom morgen tijdigh weer.
Die. Ick zegh voor ’t lest, doe op, en doet ghy ’t niet, ick zweer.
Poor. Wie zijtghe, die dus raest, als wild en uitgelaeten?
    (510) Wy dochten langer niet om ruiters noch soldaten.
    Heer maerschalck, wel hoe dus? wat jaeght u hier zoo spa?
    Men sloegh u ’t heiligh kruis, doen ’t leger op trock, na.
    ’k Geloof niet dat ghy ons al weder zoeckt te quellen.
    En koomtghe dus alleen? waer zijn uw rotgezellen?
Die. (515) Ick koom alleen. Waer is uw meester Willebord?
Poor. Ter kercke, daer hy vast, en zijn gebeden stort.
Die. Ga roep hem, want ik moet dien goeden vader spreecken.
Poor. O Iesus, sta ons by, dit is een mislijck teecken.
    Ick heb gebelt. hy koomt. ga roep den vader, flux.
    (520) Soldaten brengen ons heel zelden veel gelux.
    Wy zienze noo van voor, en allerliefst van achter.
Die. Al wie een hopman huist, die heeft een’ trouwen wachter,
    En ridderlijck beschut, en hoeft geen poort noch slot.
Poor. De beste wachter is de stercke en groote God,
[
fol. D3r]
    (525) Die nimmermeer en slaept, en luistert na ons zuchten.
    Wy bidden staegh om peis, en haeten krijgsgeruchten,
    En hooren met verdriet het kraeien van dien haen.
    In oorlogh houden eerst abdy en klooster aen.
Die. Ghy zat hier in ’t belegh voor allen moedwil veiligh.
Poor. (530) Wy weeten ’t Egmond danck, en houden hem voor heiligh.
    Daer is de vader zelf, zoo bleeck en afgevast.
Wil. Heer maerschalck, wel, wat nu?    Die. Ick koom by u te gast.
Wil. Ghy zijt my wellekoom, al koomt ghy ongebeden.
    ’k Verwachte u t’ avond niet, en luister na de reden
    (535) Dat ghy dus schichtigh keert: daer is wat meer aen vast.
Die. ’k Verzoeck alleen aen u, en dat door Egmonds last,
    Of ick wat krijgsvolck magh te nacht in ’t klooster leggen.
    Het is een krijgsmans beê, ghy mooghtze niet ontzeggen.
Wil. ’k Geloof ghy deunt met my.    Die. ’t Is errenst, en geen spel,
    (540) En Egmonds eigen last. hy gafme dit bevel.
Wil. Hoe zalmen dit verstaen? heeft Egmond dat bevolen?
    Hy stack noit Godshuys aen, noch zocht zich by de kolen
    Te warmen van dat vier. ’t is enkel misverstand.
    Ghy zijt my wellekoom, mijn heer, daer is mijn hand.
    (545) ’k Zal u en uwen stoet gewilligh innelaeten:
    Maer ’t Godshuis op te doen baldaedigen soldaeten
    Of ruitren, ’k ly het niet: ’k vermagh ’t met geen gemoed.
    Het klooster is Gods erf, en Iesus eigen goed.
    Wie kloosters raeckt, die raeckt den appel van Gods oogen.
    (550) Heer overste, geloof ’t is buiten ons vermogen.
Die. ’t Is om een uur of twee te doen, ten hooghsten dry.
    Ick blijf u borgh, en hou uw kerck en klooster vry
    Van overlast en scha, en zal de boosheid straffen.
Wil. Met krijghsmans borreghtoght en heb ick niet te schaffen,
    (555) Al was ’t de veldheer zelf, ick zey ’t hem in ’t gezicht.
    Dit is een overoud, en vorstelijck gesticht,
    Verzorght in vreê en krijgh met zegelen en brieven,
    Dat wie het quetst, gedenck een’ vorst des Rijx te grieven,
[fol. D3v]
    Die zeit: hy raeckt mijn kroon wie ’t Godshuis yet misdoet.
    (560) Sint Andries is ’t gewijd. ’t en past geen krijgsmans voet.
    ’t Zy veer dat Diedrick nu ’s Katuizers vyand werde.
    Twee Alexanders zelfs, de vierde en oock de derde,
    Gelijck de tweede Vrbaen bevestighden dit slagh
    Van Godsdienst, daermen Bruin wel d’eer van geven magh.
    (565) Ia op dat geen gerucht zou steuren ons gemoeden,
    Magh niemant deze plaets, beneden honderd roeden,
    Betimmeren, veel min bezwaeren met den last,
    Dien d’ oorloogh na zich sleept, of eenigh oorloghsgast.
    Wy staen op keizerlijcke en pauzelijcke wetten.
Die. (570) De wetten zwijgen stil voor wapens en trompetten.
    De nood breeckt wet: ghy mooght op geene wetten staen.
Wil. Ontwijd ghy dan ’t gewijde?    Die. Als David heeft gedaen,
    Doen hy voor Sauls zwaerd te Nobe quam gevloden,
    En zijnen honger boete aen priesterlijcke brooden,
    (575) Dat niemant en vermoght ’t en waar ’t gezalfde hoofd.
Wil. De stoute Usia werd rechtvaerdelijck berooft
    Van zijn gezondheid, doen hy ’t heilighdom ontwijde.
    De Priesters hebben God en d’englen op hun zijde.
    Dit is het errefdeel dat ons te beurte viel.
    (580) Hy laed des graeven vloeck rampzaligh op zijn ziel,
    Die ’t Godshuis in zijn Recht en vrydom wil verdrucken.
    Hebt ghy een’ aenslagh voor, ’t en kan u niet gelucken.
Die. Hoe luid des graeven vloeck, dat ick u wel versta?
Wil. Dat aller heilgen toorne en eeuwige ongena
    (585) Alleen niet treffen zal den kindren en den vader,
    O gruwel! maer hy moet met Iudas, Gods verraeder,
    Met Lucifer en al zijn engelen vergaen,
    En schaemrood en verdoemt voor Iesus vierschaer staen.
    ’t Is schrickelijck. begint uw hart nog niet te beven?
Die. (590) Ia ’t klooster heeft dien vloeck den landsheer voorgeschreven.
Wil. Het zy daer meê zoo ’t wil, men opent nu geen poort.
    ’t Is Kersmis, ’t klooster viert Gods vrolijcke geboort,
[fol. D4r]
    De hooghste feest van ’t jaer; dus laet dit werreck steecken.
Die. Katuizer, hier en geld geen prevelen, noch preecken.
    (595) Bewilligh mijn verzoeck, en sta mijn bede toe,
    Of anders ly dat ick het ongebeden doe.
    De tijd verloopt, ’t is spa: daer komen mijn soldaeten.
Wil. ’k Getroost my eer de dood, dan ick dit toe zal laeten.
    Wat, wilt ghy ’t Helsche vier op uwe halzen laen?
Die. (600) T’sa mannen, vaert vry voort, en steeckt het klooster aen,
    ’t Is koud, zoo mogen wy ons by de kolen warmen.
Wil. Och maerschalck, hou gemack, en wil u doch erbarmen:
    ’t En is geen Kristen mensch, die brand in kloosters sticht.
    Al wat het Godshuis heeft, huisvesting, vier en licht,
    (605) En spijs en dranck, het is voor ’t krijgsvolck al ten beste.
Die. Nu mannen, treckt vry in, treckt voor, ick blijf de leste.

Vosmeer. Willem van Egmond.
ICk koom al heimelijck gezwommen door de grachten.
    Waer sammelt Egmond nu? hy zou my hier verwachten.
    ’t Is doncker. ick ben nat, en klippertand van kou.
Eg. (610) Wel waer of Vosmeer blijft? ons afscheid was, hy zou
    Verzeker op dees uur alhier zich laeten vinden.
Vos. Hier is de man al zelf. die zich durf onderwinden
    Een’ aenslagh vol gevaers, moet passen op zijn tijd.
Eg. Weest welkoom, braeve borst. nu blijckt het, datghe zijt
    (615) Een krijgsman, op wiens woord men wel een kerck magh bouwen.
    Hoe hebt ghy ’t met den heer van Aemstel al gebrouwen?
Vos. Zoo geestigh, dat’er niets aen dezen aenslagh faelt.
    De burgery heeft zelf het Zeepaerd ingehaelt,
    Met zangen en triomf, als die van Troje deden.
    (620) Ick stuurde en hield het roer: maer ’t oorloghsvolck beneden
    En liep geen klein gevaer. de bodem slorpte ’t nat,
    Door ’t stooten op een’ pael, waer door een yeder zat
    In ’t water tot de knie, en vreesde te versticken.
    Het ongemack was groot, noch durfde niemant kicken:
[
fol. D4v]
    (625) Doch ’t leck geraeckte dicht, en stopte wonderbaer
    Van zelf: doen brogt de hoest ons weder in gevaer;
    Vermits men ’t schor geluid bescheidelijck kon hooren.
    Zoo God niet had verdooft des Amsterdammers ooren,
    Wy waren van ons stem en eige keel verraen.
    (630) Ick gaf my zelven moed, en hief eens rustigh aen
    Te zingen, dat het klonck, schoon hart en nieren krompen.
    Dan trantelde ick van kou: dan viel ick eens aen ’t pompen.
    Zoo raeckten wy in stad, daer als een waterval
    Al ’t volleck schoot na’et schip, van straet en burreghwal.
    (635) De geest van oud en jong door een scheen uitgespannen.
    Men brogt het Vosmeer toe met kroezen en met kannen.
    Maer ’t zagh’er deerlijck uit, doen Gijsbreght liet gebien,
    Men zou de naeste poort en ’t slot van rijs verzien:
    Want door het lang belegh, en door de koude dagen
    (640) Was al de torf verbrand. ick holpze rustigh draegen,
    En scheen de gaeuwst van al, in ’t bangste van dien nood:
    Want had het lang geduurt, de zolder waer ontbloot,
    Waer onder ’t krijghsvolck lagh gedoken in zijn laegen;
    Doch d’avond viel heel kort, en ick begon te klaegen,
    (645) En hielme gansch vermoeit, en riep: van daegh genoegh
    Geslaeft, men staeck het werck, en valle’r morgen vroegh
    Met nieuwe kracht op aen. het is nu tijd van vieren,
    Nadien ghy van den schrick der Hollandsche banieren
    Genadigh zijt verlost, en ick’er ’t lijf afbrogt.
    (650) Ick schonckze vry gelagh, en gafze geld, en zocht
    Geveinst den arrebeid tot ’s morgens uit te stellen.
    De tijd en lijd nu niet u alles te vertellen:
    Hoe slecht het in het schip en onder ’t krijgsvolck stond,
    En elck verscheelde, en wat een yeder raedzaemst vond:
    (655) Hoe ickze menighmael door dreigement deê zwijgen,
    En konze, om ’t leven zelf, niet aen ’t bedaeren krijgen:
    Hoe Arkel, zeer verkoud, zijn’ eigen ponjaerd bloot
    Gezet had op den strot, en trooste zich de dood,
[fol. E1r]
    Om al zijn mackers niet door ’t hoesten te verklicken.
    (660) Nu schort ’er dat wy elck ons werreck voort beschicken.
    Het Zeepaerd, zwanger van gewapenden, zal gaen
    In arbeid, en van vracht, voor ’t opgaen van de maen,
    Ontrent ter middernacht, verlossen, als de kercken
    Op ’t hooghtijd zijn gepropt van menschen, die ’t niet mercken:
    (665) Dan zal de laegh in twee gedeelt, eer ’t yemant hoort,
    Terstond vermeestren gaen de Haerelemmer poort,
    En rammenze met kracht: en ick, om u te lichten
    Van veer, zal daedlijck brand in ’t holle Zeepaerd stichten,
    Dat midden in de stad by d’ andre schepen leit.
Eg. (670) De maerschalck wacht op u in ’t klooster, al bereit
    Terstond met duizend man de muuren in te trecken,
    En ’t leger leit niet veer. ick ga het hen ontdecken.
Vos. En ick al weer na stad. nu veldheer, pas op ’t stuck.
Eg. God geef, dat u en my dees aenslagh wel geluck.

Rey van edelingen.
            (675) WY edelingen, bly van geest,
            Ter kerke gaen op ’t hooge feest
            Den eerst geboren heiland groeten,
            En knielen voor de kleene voeten
            Van ’t kind, waer voor Herodes vreest:
                (680) Het kind waer voor een starre rijst,
            Die Wijzen met haer straelen wijst
            De donkre plaets van zijn geboorte,
            En leit hen binnen Davids poorte,
            Daer d’ allerhooghste ’t laeghste prijst,
                (685) Het Oosten offert wieroock, goud
            En myr, tot ’s levens onderhoud
            Van hem, die neergedaelt van boven,
            In ’t arme Bethlem leit verschoven,
            Hoewel hy alles heeft gebouwt.
[
fol. E1v]
                (690) ’t Gevogelt, dat op wiecken zweeft,
            Zijn nest, de vos zijn holen heeft,
            En woont in bergen en in bosschen:
            Een stal van ezelen en ossen
            Den Schepper naulix herbergh geeft.
                (695) De kribbe hem een wiegh verstreckt,
            Die ’t aerdrijck met den hemel deckt,
            En elleck dier bestelt zijn voeder.
            O kind, ghy zijt, gelijck uw moeder,
            Met pracht noch hoovaerdy bevleckt.
                (700) Hier voert de neergedaelde God
            De trotze weereld om met spot
            In zijn triomf, tot smaed der hoven:
            Hier voert hy ’t nedrigh harte boven
            Met hem, in ’t onverwinbre slot.
                (705) Hier schuilt dat godlijck aengezicht,
            Waer uit de zonne schept haer licht,
            En alle starren glans en luister.
            Hier leit hy zonder glans in ’t duister,
            Die englen tot zijn’ dienst verplicht.
                (710) Des hemels reien wiegen hem
            In slaep met hunne zoete stem,
            Die noit van vaeck en was beschoten,
            En weckt het hoofd van alle grooten,
            In ’t koningklijck Ierusalem.
                (715) Augustus Rijck verliest zijn eer:
            De Roomsche scepter reickt niet veer:
            Het Oost versmaed Latijnsche naemen:
            Maer dees beheerscht het al te zaemen,
            Oock daer de zonne neemt haer’ keer:
                (720) De hemel ’t aerdrijck en de hel
            Die luistren scharp na zijn bevel,
            En ziddren voor de zuivre wetten,
            Die hy door visschers laet trompetten,
            En blaezen over duin en del.
[fol. E2r]
                (725) De doecken daer dit kint in leit
            Is ’t purper van zijn majesteit,
            Waer in de harders hem aenschouwen,
            Dien God de zielen komt vertrouwen;
            Gelijck van ouds was toegezeit.
                (730) Dat God zijn kudde weiden zal,
            En hoên voor ramp en ongeval,
            En na’et verdwaelde schaepken vraegen,
            En dat op zijne schouders draegen
            Met vreughd by ’t overigh getal.
                (735) Hier is de wijsheid ongeacht:
            Hier geld geen adel staet noch pracht.
            De hemel heeft het kleen verkoren.
            Al wie door ootmoed word herboren,
            Die is van ’t hemelsche geslacht.
                (740) Ghy die der vorsten harten leit,
            Gelijck een beeck, en schift en scheid
            Het licht van dicke duisternissen;
            Laet den tyran zijn’ aenslagh missen,
            Die den onnooslen laegen leit.

Continue

HET DARDE BEDRYF.

Badeloch. Gijsbreght van Aemstel. Broer Peter. Bontgenooten. Arend van Aemstel.

    (745) ICk had zoo haest niet aen mijn pronck en Kersnachts kleeren,
    Om in de Kerck met al de stadt te triomfeeren
    Voor God, die ’t leger dreef van d’ aengevochten wal,
    En zich vernedren quam in Bethlems armen stal;
    Of ’k raeckte in eenen stoel aen ’t sluimren en aen ’t droomen,
    (750) En ben benauwt en bang uit mijnen slaep gekomen;
    Gelijck de dauw getuight, die op mijn kaecken leit.
Gijs. Wel liefste, wat is dit? hoe zietghe zoo beschreit?
[
fol. E2v]
    Wat nevel van verdriet bezwalckt uw blinckende oogen?
    Sta stil, mijn lief, sta stil: uw Gijsbreght zalze droogen.
    (755) Nu kus hem eens, en zegh, wat is het dat u smart?
Ba. My leit, ’k en weet niet wat, een zwaerigheid op ’t hart.
    Ick heb in mijnen slaep yet schrickelijx vernomen.
    Een droom bezwaert mijn hart. gezichten doenme schroomen.
Gijs. De droomen zijn bedrogh. ghy vreest uit misverstand.
Ba. (760) Nicht Machtelt, dochtme, stond voor mijne ledekant,
    Bedruckt, en in dien schijn, waer in zy, by haer leven,
    My dick haer hartewee te kennen plagh te geven,
    Wenze in haer traenen zwom, en van gedult berooft
    De handen deerlijck wrong, en ’t hair trock uit heur hoofd,
    (765) De blancke borsten krabde, en scheurde ’t kleed aen flarden,
    En zagh begruist van stof, zoo dat ick ’t nau kon harden,
    Noch hooren al ’t gekarm, en jammerlijck misbaer,
    Noch ’t schelden op den graef, voor schelm, geweldenaer,
    Verkrachter van een vrouw, zoo kuisch, zoo welgeboren.
    (770) Helaes! zy quam my niet in die gestalt te voren,
    Waer meê haer zuivre ziel, van droefheid afgepijnt
    In ’t leven, nu voor God en d’ engelen verschijnt,
    Met eenen* pallemtack in haer sneeuwitte handen,
    En in het sneeuwit kleed, en oogen, die nu branden
    (775) In ’t hemelsch paradijs, als starren aen de lucht.
    Ick sprackze al schreiende aen, na eenen diepen zucht:
    O adelijcke spruit van ’t huis weleer te Woerden,
    Om welcker ongelijck, de helden oorloogh voerden,
    Dat oorloogh, ’t welck, na dat ghy in den hemel trockt,
    (780) Zoo onverzoenelijck tot noch toe smoockt en wrockt:
    Wat oirzaeck drijft u hier op ongeruste paden?
    Of koomtghe om onzent wil, met zwaerigheid beladen,
    Om d’ uwen by te staen, in ’t kommerlijck belegh?
    Nicht Maghtelt, ’t is vergeefs: de vyanden zijn wegh.
    (785) Wat treurtghe? wy zijn vry van laegen, van bespringen:
    Dus hellep ons om hoogh by God triomfe zingen.
[fol. E3r]
    Omring uw pruick met licht, in steê van lauwerkrans,
    En ley der englen rey met vrolijckheid ten dans.
    Zy schudde ’t hoofd, en scheen van gramschap te veranderen
    (790) In ’t aengezicht, en sloegh de handen van malkanderen,
    En steende, en zuchte zwaer, en borst in ’t end dus uit,
    Maer met een heesche keel en dof en schor geluid:
    Onnoosle, zijtghe nu van vyanden ontslaghen?
    En slaeptghe zoo gherust? en vreestghe niemants laegen?
    (795) Daer ghy, om mijnent wil, op ’t alderuiterst zijt,
    En naest aen uwen val? op op, ’t en is geen tijd
    Van slaepen, het is tijd na andere gewesten
    Te vlieden van dit huis. de vyand heeft de vesten.
    De stad die staet in brand, het is met haer gedaen.
    (800) Oom Gijsbreght heeft vergeefs zijn burgers voorgestaen.
    Geen tegenworstelen noch strijden magh u baeten.
    Gods heilgen hebben kerck en outers lang verlaeten.
    Op op, bergh Gozewijn, voor al mijn eenigh pand,
    Klaeris, mijn zoete zorgh, aleer d’ abdije brand,
    (805) Of eenigh booswicht haer mishandel en misbruicke,
    Na zijn’ vervloeckten lust, en zy haer oogen luicke.
    Al zijn de straeten dicht bezet en naeuw bewaert;
    ’k Zal Gijsbreght, ongequetst van spiets of eenigh zwaerd,
    En zonder eene nop van ’t kleed door ’t vier te zengen,
    (810) Geleien, en gezond op dezen drempel brengen.
    Verlaet dan flucx dit slot: steeck af, op Gods gena,
    En geef u zeewaert in, aleer het word te spa.
    Al d’ englen zullen u voor stormen en voor stranden
    Behoeden, en de vloot behouden doen belanden.
    (815) Gedenck eens, welck een schrick mijn slaeprigh hart beving.
    Mijn hair dat rees te bergh, en aen een yeder hing
    Een druppel nats: het zweet begon my uit te breecken.
    Mijn lijf werd kil als ys. ick wou, en kon niet spreecken,
    En schoot uit mijnen droom, al bevende en bevreest,
    (820) Greep toe, en zocht vergeefs t’ omhelzen haeren geest,
[fol. E3v]
    Die door mijn armen droop, en wegh vloogh uit mijn oogen,
    En liet my heel verbaest, en van het spoock bedrogen.
    Dit is het datme steurt, en in de zinnen speelt.
Gijs. ’t Is louter ydelheid, die zich het brein verbeeld.
Ba. (825) Och of het ydel waer! ich heb mijn uur verslaepen,
    Om na de kerck te gaen. ’t is spade.    Broer. Wapen, wapen.
Ba. Bescherm ons, goede God, behoe ons voor gevaer.
    ’k Hoor onraed. ock ick zorgh mijn droom is al te waer.
Gijs. Broer Peter, wel hoe dus? wat port u zoo te roepen?
    (830) Wat jaeght u hier by nacht?    Broer. God lof, dat ick de troepen
    Des vyands ben ontvloon, ter dood toe afgemat.
Gys. Wat vyand? hoe? ghy raest.    Broer. De vyandt is in stad.
    Het is met Amsterdam en met zijn hooge wallen
    Gedaen, zy is de wraeck in ’t end te buit gevallen.
    (835) De gruwelijcke reus heeft eene poort vermant.
    Het Zeepaerd lost zijn vracht, en Vosmeer sticht den brand,
    In ’t midden van ’t gevecht, met schimpen en braeveeren.
    De wachters vechten flaeuw, en zien hen niet te keeren.
    Het leger treckt vast in met duizenden, een maght
    (840) Zoo groot als Waterland noch oit te velde bragt,
    En Kennemer en Vries, en Zee en Holland t’ zaemen,
    Met allen die, op ons gebeeten, herwaert quamen.
    De Kersnacht heeft gedient tot dit verraeders werck,
    Bestaen voor maeneschijn, doen ’t volleck in de kerck
    (845) Met offren bezigh was, en zingen in de kooren;
    Vermits de stad vol vrueghd, als Christus scheen herboren;
    Wy weder uit den muil der bleecke dood verlost.
    Vergeefs heeft dit belegh u zoo veel zweet gekost,
    En bloed en arrebeid, nu alles loopt verloren.
Gijs. (850) Ick zal terstond om hoogh gaen zien van Schreiers toren.
    Ghy dienaers, brengt mijn’ helm en harnas by der hand.
Ba. Helaes wat gaet my aen, in dezen droeven stand!
    Is dat triomf? heet dat zijn vyanden verjaegen?
    Nu kentmen Haerlem eerst: nu blijcken Egmonds laegen.
[fol. E4r]
    (855) Nu lachenze om mijn stad, zoo lang van hen benijd.
    Mijn goede vrome man gaet quijnen, en verbijt
    Zijn leet des daeghs, en brengt de nachten door met waecken.
    Ick vind hem menighmael met traenen op de kaecken:
    En vraegh ick, wat hem deert? hy zucht, en antwoord niet,
    (860) En kropt zijn hartewee, en dubbelt mijn verdriet.
    Hoe veel geluckiger zijn arme en slechte dorpen,
    En hutten laegh gebouwt, min stormen onderworpen
    Dan eenigh heeren huis, dat door ’t geboomte steeckt,
    En daer het bulderen des winds zijn kracht op breeckt.
    (865) Weet hier van eenigh mensch, ick weet’er van te spreecken:
    Als ick den ganschen tijd mijns levens overreken,
    Van mijne bruiloft af, van dat ick zat verlooft:
    Wat stormen zijn my niet gewaeit al over ’t hoofd?
    Wat toren is zoo hoogh, van waer ick deze baeren
    (870) En zee kan over zien van al mijn wedervaeren?
    En wie zagh noch het end van dien begonnen strijd?
    Hier meê ga ick mijn’ man, naest God mijn toevlucht, quijt.
Broer. Geduld mevrouw, geduld. God proeft zijn uitverkoren.
Gijs. Ick kan bescheielijck en klaer ’t geklicklack hooren,
    (875) En ’t rammelen van ’t stael: ’t geluid koomt dichter by.
    De schepen branden al, en schitteren in ’t Y,
    En in de Diemer meer en alle burreghwallen.
    Ick zagh het groot gebouw, Ian Witten gevels, vallen,
    En ’t naeste huis daer aen dat staet in lichten brand.
    (880) De klocken kleppen vast. de heele waterkant
    Die is in rep en roer. het bloedigh zwaerd gaet weien.
    Men steeckt ’er de trompet. men hoort de menschen schreien.
    Brengt hier mijn harrenas. t’ sa dienaers, schaft geweer.
    Al wie in ’t harnas sterft, die sterft met krijgsmans eer.
    (885) Waer vrienden in den nood? waer zijn ons bondgenooten?
Broer. Voor ’t huis vergaren vast de besten van de grooten,
    Als Heemskerck, die vol viers om uwe zuster quam,
    Oudshooren, en Polaen, hoe grijs hy is en stram,
[fol. E4v]
    En Zwieten, Teilingen, en Waermond en uw broeder,
    (890) En Kuick en Kraeienhorst. geen tigers zijn verwoeder,
    Om aen te gaen op roof.    Gijs. Men roep hen voor den dagh.
Bont. Mijn heer, ’t is vechtens tijd, zoo vechten helpen magh.
    Wy zijn getroost met u te leven en te sterven.
Gijs. Ghy zult in eeuwigheid by God uw loon verwerven,
    (895) Voor dezen trouwen dienst, in mijnen lesten nood.
    Ghy ziet hier anders niet voor oogen dan de dood:
    Doch zooghe zijt gezint den vyand te verletten,
    Zoo veel als mooghlijck is, en ’t leven op te zetten
    By stad en burgery, zoo volghtme, dat ’s u voor.
Bont. (900) Wy volgen algelijck, en houden ’t zelve spoor.
Ba. Beschermt mijn lieven man, dat bid ick, vroome heeren.
Arent. Vrouw zuster, ick beloof ’k zal zonder hem niet keeren.

Rey van Klaerissen.
        O Kersnacht, schooner dan de daegen,
            Hoe kan Herodes ’t licht verdraegen,
            (905) Dat in uw duisternisse blinckt,
            En word geviert en aengebeden?
            Zijn hooghmoed luistert na geen reden,
            Hoe schel die in zijn ooren klinckt.
                Hy pooght d’ onnoosle te vernielen,
            (910) Door ’t moorden van onnoosle zielen,
            En weckt een stad en landgeschrey,
            In Bethlehem en op den acker,
            En maeckt den geest van Rachel wacker,
            Die waeren gaet door beemd en wey.
                (915) Dan na het westen, dan na ’et oosten.
            Wie zal die droeve moeder troosten,
            Nu zy haer lieve kinders derft?
            Nu zy die ziet in ’t bloed versmooren,
            Aleerze naulix zijn geboren,
            (920) En zoo veel zwaerden rood geverft?
[
fol. F1r]
                Zy ziet de melleck op de tippen
            Van die bestorve en bleecke lippen,
            Geruckt noch versch van moeders borst.
            Zy ziet de teere traentjes hangen,
            (925) Als dauw, aen druppels op de wangen:
            Zy zietze vuil van bloed bemorst.
                De winckbraeuw deckt nu met zijn booghjes
            Geloken en geen lachende ooghjes,
            Die straelden tot in ’t moeders hart,
            (930) Als starren, die met haer gewemel
            Het aenschijn schiepen tot een’ hemel,
            Eer ’t met een’ mist betrocken werd.
                Wie kan d’ ellende en ’t jammer noemen,
            En tellen zoo veel jonge bloemen,
            (935) Die doen verwelckten, eerze noch
            Haer frissche bladeren ontloken,
            En liefelijck voor yder roken,
            En ’s morgens droncken ’t eerste zogh?
                Zoo velt de zein de korenairen.
            (940) Zoo schud een buy de groene blaeren,
            Wanneer het stormt in ’t wilde woud.
            Wat kan de blinde staetzucht brouwen,
            Wanneerze raest uit misvertrouwen!
            Wat luid zoo schendigh dat haer rouwt!
                (945) Bedruckte Rachel, schort dit waeren:
            Uw kinders sterven martelaeren,
            En eerstelingen van het zaed,
            Dat uit uw bloed begint te groeien,
            En heerlijck tot Gods eer zal bloeien,
            (950) En door geen wreedheid en vergaet.

Continue
[
fol. F1v]

HET VIERDE BEDRYF.

Gozewijn van Aemstel. Klaeris van Velzen. Rey van Klaerissen. Gijsbreght van Aemstel.

HEt loopt met Amsterdam, gelijck ghy hoort, ten ende,
    En wy verwachten deel aen d’ algemeene ellende,
    ’t En zy dat elck van ons zich daetelijck verzie.
    Voor my, ’k ben oud en traegh: my voeght niet dat ick vlie,
    (955) Zoo veele moeite en is het leven my niet waerdigh.
    Belief het God, hy koom, zijn dienaer staet al vaerdigh:
    Hy hael my in zijn’ troon en aengenaeme rust.
    Maer ghy, mijn dochterkens, dien noch het leven lust,
    En in het bloeienst zijt van uwe jonge jaeren;
    (960) Zet ghy ’t op vlughten aen, of Iesus u wou spaeren,
    En helpen in der noot. Klaerisse, reine maeghd,
    Die t’ onrecht noch den haet van vader Velzen draeght;
    Begeef u op de vlught: al d’ andren zullen volgen.
    De vyand, blind van wraeck, is bitter en verbolgen,
    (965) En allermeest op u. o moeder, vlught voor heen.
    Ick zal u bystand doen met traenen en gebeen,
    En volgen met mijn hart, daer my geen voeten brengen.
    Ga henen, Machtels kind, of God het wou gehengen
    Dat ghy geborgen werd: ’k ben meest met u begaen.
Kla. (970) Och vader Gozewijn! waer zietghe my voor aen?
    Zoo ick u dus begaf, hoe zou dat my betaemen?
    Ghy zijt mijn maeghschap doch, na vleesch en geest te zaemen.
    Zou ick u hier alleen verlaeten tot een’ roof,
    Die my een vader streckt, en ’t Christelijck geloof
    (975) My in het herte prent, van kinds been af herbaerde,
    Den geest versterckte, en ’t lijf in reinigheid bewaerde?
    ’k Verlaet u nimmermeer.    Rey. Dit outer is ons wijck.
Go. O edel maeghdeken, hoe zijtghe zoo gelijck
[fol. F2r]
    Van aerd die Klaere zelf, na wie ghy heet Klaerisse?
    (980) Waer vind ick onderscheid in dees gelijckenisse?
    Doen ’t Sarazijnsche heir vermeesterde al de stad,
    Daer sinte Klaere was, wat deedze doch? zy trad
    Grootmoedigh in de poort van ’t klooster, daerze woonde,
    En zagh den vyand wegh, zoo ras hy zich vertoonde:
    (985) Haer moed, haer sterck geloof, en yverigh gebed
    Verstreckte haer een zwaerd, en harnas, en helmet.
    Ghy mooght dan, nu ghy hebt die zelleve gedachten,
    Met my, voor dit autaer, de vyanden verwachten.
    Maer treckme (dat mijn dood zy veer van schande en smaed)
    (990) Eerst aen dit lamme lijf mijn prachtighste gewaed,
    Gelijck een Bisschop voeght, aleer zy ons verrasschen.
    Zet my den mijter op: hy zal niet qualijck passen
    Op mijn gezalfde kruin. breng hier den gouden ring,
    En steeck aen deze hand, die beeft, den vingerling,
    (995) Daer ick de bruid van ’t Sticht, de Roomsche kerck meê trouwde.
    Geef my den harderstaf, tot steunssel van mijn oude,
    Daer ick Gods kudde meê gehoed heb en geweit.
    ’k Heb noit de teeckenen van ’t Bisdom afgeleit
    Met wil, maer door bedwang: al leef ick als gebannen;
    (1000) Al maeckte ick Henrick plaets, en Willem, en twee Iannen.
    En ’t waer een klein verlies, al hadmen my verkort
    In naem en eer, was slechs geen Christen bloed gestort,
    En zoo veel zaeds vertreen van mensche en paerdevoeten.
    Most niet ’t onschuldigh volck de schuld der heeren boeten.
    (1005) Nu kinders zet u hier, en dat een yeder non
    Met my den lofzang zing van oude Simeon.
            Rey. Vergun, o God, op zijne bede,
                    Na uw belofte, uw’ knecht verlof;
                Op dat hy reis van hier met vrede
                    (1010) Om hoogh na’et hemelsche vredehof:
                Nadien ick met mijn eigen oogen
                    Den algemeenen heiland zagh,
[fol. F2v]
                Die als een zon schijnt uit den hoogen;
                    Daer yeder zich in verblijden magh:
                (1015) Een schoone zon, die met haer straelen
                    Het blinde heidendom verlicht,
                En Iacobs huis en Isrels paelen
                    Verheerlijckt, en noch veel vaster sticht.
Gijs. Dat God u allen spaer! is ’t hier noch tijd van zingen!
    (1020) De vyand zackt vast neer, om ’t klooster te bespringen.
    Oom Gozewijn, koom hier; en zijdt ghy oud en traegh,
    Gedoogh dat ick u op mijn beide schouders draegh.
    Klaerisse nicht, ghy zult my volgen met dees reien,
    Waer God of ’t goed geluck ons allen wil geleien.
    (1025) Nu vader, volgh mijn’ raed. de vyand woed en raest.
    Wie ’t leven bergen wil, die bergh het in der haest.
Go. Gemack, mijn trouwe neef, ghy mooght dees moeite derven.
Kla. Wy zijn aleens gezint, en wel getroost te sterven.
Gijs. Hoe nu? heeft God my dan, door water and door vier,
    (1030) Door spiets en zwaerd, gered, en menigh blanck rappier,
    Dat ick den Bisschop noch voor ’t outer zou zien slaghten,
    En in het laeuwe bloed de nonnekens verkrachten?
    Dat werde nimmer waer. ô Goddelijck geslaght!
    Nicht Machtels geest verscheen mijn liefste dezen nacht,
    (1035) En my belaste een stem haer kind en oom te bergen.
    Haer schimme waert om u, en moet ick ’t u noch vergen?
    En maecktghe zelf uw ziel noch schuldigh aen dien moord?
    De krijgslien zijn niet veer van deeze kloosterpoort;
    Die leit met eenen slagh ter aerde neer geworpen.
    (1040) Dees godgewijde vloer zal ’t kuische bloed haest slorpen.
    Het krijgsvolck nadert vast: ick hoor het aen ’t gedruis.
    Ick bid om zijnent wil, die levendigh aen ’t kruis
    Om ons genagelt hing, voor Sions wreede muuren:
    Ick bid u om zijn hand en voet en hartquetzuuren,
    (1045) En om de doorne kroon, die ’t hoofd verplette en brack,
    En om de scharpe spiets, die in zijn zijde stack;
[fol. F3r]
    Vergunme dezen troost, in zoo veel zwaerigheden,
    Dat ick uw leven bergh: ô vader, dat ick heden
    Onschuldigh blijven magh aen uwer aller bloed.
    (1050) Dit eenige is mijn wensch: en kan ick uw gemoed
    Door smeecken noch gebeen noch bittre traenen buigen;
    Zoo roep ick God en al zijn heilgen tot getuigen,
    Dat geenerley gevaer, noch zelf de felle dood
    My hinderden uw lijf te bergen in den nood.
Go. (1055) Ghy hebt godvruchtigh, neef, u neffens ons gequeten.
    Wy zullen ’t noch voor God noch engelen vergeten.
    Den grooten God alleen zy eere in ’t hemelrijck.
    Wy bidden u, sta op. ghy doet ons ongelijck,
    Dat ghy ter aerde knielt voor sterffelijcke menschen.
    (1060) Hoe zou ick schooner dood na’et lange leven wenschen,
    Dan hier voor martelaer, op deze heilge steê,
    Te offeren mijn bloed, in ’t vierighst van mijn beè:
    Op ’t allerhooghste feest van Gods geboortenisse.
    Waer of de dood vertreckt? ick heb een rein gewisse,
    (1065) En haeckte lang te gaen na aller zielen bed;
    Al zedert dat ick uit mijn’ zetel werd gezet,
    Doen Uitrecht, dat den vorst, gelijck zijn’ vader, eerde,
    Door staetzucht opgeruit, my wars den neck toekeerde:
    Van die tijd was ick al dit lastigh leven moe.
Gijs. (1070) Daer is de vyand zelf. ick vliegh na boven toe,
    En zal zoo lang ick magh, de kloosterpoort beschutten,
    Of mijne hulp noch kon uw leven onderstutten.

Badeloch. Arend van Aemstel.
HEer Broeder, wel wat ’s dit? hoe keertghe dus alleen?
    O God, waer blijft mijn heer? is hy gebleven?    Ar. Neen.
Ba. (1075) Wat tijding brengtghe dan? zegh op, is hy gebleven?
Ar. Ick liet hem voor ’t Stadhuis gezond en noch in ’t leven.
Ba. Helaes! waer magh hy zijn? mijn troost, mijn hoop, mijn hoofd.
    En keertghe zonder hem? dat hadghe niet belooft.
[
fol. F3v]
Ar. Versla u niet, maer toef. ghy zult hem haest aenschouwen.
Ba. (1080) Dat toeven valtme bang. och was hy slechs behouwen,
    In ’t onweer, daer het schip in zee drijft zonder roer.
    Ick bid, verhaelme doch al ’t geen u wedervoer.
Ar. Ghy eischt een’ zwaeren eisch. wie zou daer niet voor gruwen?
    Het zal ons hartewee en droefheid slechs vernuwen.
    (1085) Wie hoort dit treurspel aen, die niet zijn traenen laet?
    Al stond hier Grobber zelf, of ’t heiloos basterdzaed,
    Het waer onmogelijck dat hy dit hooren konde.
    Het is een nieuwe slagh in mijne versche wonde.
    Oock steeckenwe alle bey noch midden in den druck,
    (1090) En wachten op den slagh van ’t uiterste ongeluck,
    Ten zy het God verzie, en zet de wraecke paelen:
    Doch nu ghy ’t zoo begeert, hoor toe, ick zal ’t verhaelen.
      Wy quamen niet zoo haest ontrent den Middeldam,
    Daer wat vergaering was van burgren, men vernam,
    (1095) Hoe ’t ingetrocken heir de nieuwe zy alreede
    Vermeestert had, en ’t volck onnutten weerstand dede;
    Dies Gijsbrecht liet gebien, men zou in vaerdigheid
    De bruggen, daer de stad zich recht in ’t midden scheid,
    Verbranden, en voor al den Middeldam bezetten;
    (1100) Om ’s vyands overkomst daer mede te beletten,
    En datmen d’ oude zy moght vrijen voor gevaer,
    Schoon of het krijghsvolck van de nieuwe meester waer.
    Hy zellef was de voorste, om elleck moed te geven,
    En ging daer op met ons na merckt en raedhuis streven,
    (1105) En brogt met al zijn maght de burgers op de been,
    Die ruckten hier en daer van allesins by een.
    Men spande ketenen, voor ’t haestige verrasschen.
    Men stopt den toegang dicht met zacken, kisten, kassen,
    En alles watmen reedst kon vinden by der hand.
    (1110) Doen vlogen wy met hem te zaemen na den brand,
    Om, waer het mogelijck, daer orden op te stellen:
    Maer laes! het was te spa. wat mond kan u vertellen
[fol. F4r]
    De zuuren arrebeid van dezen naeren nacht,
    En met hoe groot een’ moord die over word gebragt?
    (1115) De dooden lagen vast langs burreghwal en straeten.
    Geen kruiswegh die niet dicht bezet werd van soldaeten.
    Men ziet ’er allesins verbaestheid, en men hoort
    Zich mengen onder een bloedstorting, brand en moord.
    De groote aeloude stad, vermaert in oorelogen,
    (1120) Zoo scheeprijck, en voor wie zich zee en stroomen bogen,
    Den vreemde en nagebuur, en rijcken tot ontzagh,
    Gaet plotzelijck te gronde, en zinckt met eenen slagh.
    Wy worden niet te min door wanhoop aengedreven,
    Dat menigh graefsgezinde en Kermer kost zijn leven:
    (1125) En ’t Aemsterlandsche bloed en sneuvelt niet alleen.
    De lijcken groeien aen, en leggen onder een,
    Met ’t aenzicht na de straet gekeert of op hun ruggen.
    De kennis van den wegh, van stegen, straeten, bruggen,
    En stads gelegenheid, by ’t schijnssel van de maen,
    (1130) Die quam ons vry te baet, en hiel de drommen staen
    Der vyanden, die dick het zetten op een loopen.
    Dan ging ’er eens een deur, en dan een venster open.
    Wy groeiden in getal en moed, en ruckten voort,
    Of ’t mooghlijck had geweest de Haerelemmer poort,
    (1135) Die overweldight was, met dooden te verkroppen,
    En weer met kracht al wat in steê was uit te kloppen;
    Maar quamen veel te spa. de naeuw ontslipte wacht
    Verhaelde ons, hoe alree de voortoght met de kracht
    Der ruitren binnen was: wie zou daer tegens mogen?
    (1140) En ofmen hier en daer een brug had opgetogen,
    Men rechte weinigh uit. de brand nam ymmer toe.
    d’ Ontsteltheid was te groot. men wist niet waer, of hoe.
    Mijn broer, proost Willem, quam, geladen onder d’ armen
    Met overschot van ’t kruis des heilands: helpt beschermen
    (1145) Ons hoofkerck, rijck gebouwt ter eere van Katrijn,
    En Iesus moeder zelf. ô burgers, berght Kristijn,
[fol. F4v]
    Heer Gijsbreghts zuster doch; en naulix kon hy spreecken.
    Ick hebze in ’t vrouwe koor al bevende versteecken,
    En raeckte naulix uit. de reus die is’er veur.
    (1150) Men hoort zijn stem. hy loopt met boomen op de deur.
    Om Gods wil, gaet de kerck op ’t hooge feest ontzetten.
    Wy schieten derwaert aen, om ’t onheil te beletten,
    Als beeren, die, by nacht van honger uitgejaeght,
    Gebeten zijn op roof. wy vliegen onversaeght
    (1155) Door vier en zwaerden heen, om ’t al voor God te waegen:
    Maer vinden voor ons komst de kerckdeur opgeslaegen,
    En hooren eenen galm, die uitbarst over straet,
    En over al de stad, en God voor ’t voorhoofd slaet,
    In zijnen hoogen troon, als eer de kerck der Ioden.
    (1160) d’ Autaeren en het koor zijn opgehoopt met dooden.
    Wat bleef ’er ongeschent! wat kreegh ’er niet een’ krack!
    ’t Gevlughte volleck zit op trans, gewelf, en dack,
    En bied noch tegenweer, en quetst ons zelfs met steenen
    En hout, uit misverstand. men hoort de vrouwen weenen
    (1165) En kindren, die vol schrick krioelen hier en daer,
    De binnetranssen langs. De kaerssen op ’t autaer
    Zijn zommigen gebluscht, en zommigen die blaecken.
    De kerreckschenners woên, en passen wat te raecken,
    En vechten om den buit, en plondren ’t al, oock zelf
    (1170) Het Marianum, dat te pronck hing van ’t gewelf,
    Word afgeruckt. men zet in ’t glibbrigh bloed zijn stappen.
    Men torst ’er kelcken uit, kassuiffelen en kappen,
    Die stijf staen van gesteent, van parlen en rood goud,
    Om ’t heerelijckst, als ’t plagh, wanneermen hooghtijd houd,
    (1175) En koor en outerkleen. de Kersnacht lagh in stucken.
Ba. Hoe ging ’t u met Kristijn? hoe most dit Gijsbreght drucken!
Ar. En my, bedenck dat eens. hoe staet my ’t schouspel voor!
    Men sleepteze by ’t hair uit ons lievrouwe koor,
    Om d’ armen dun en teer met koorden stijf gebonden.
    (1180) Hoe diep ging dit in ’t hart, die na haer huwlijck stonden:
[
fol. G1r]
    Doch Heemskerck meest, die dol dit langer niet verdroegh,
    Doen zy na ’s hemels troon haer blaeckende oogen sloegh.
    Wy sloten ons wel dicht, en volgden hem altzaemen,
    En rucktenze uit de maght des knevlers. daer op quaemen
    (1185) De Gelderschen, de Zeeuw, de Vries en Kennemaer
    Van allesins te hoop, vol spijts, op ’t groot misbaer,
    En om d’ ontruckte maeghd. men zagh ’er ’s graeven zoonen,
    Men zagh ’er d’ Egmonds zelfs en Diedrick meê zich toonen
    Om ’t moedighste, elck om ’t zeerst, met Grobber helsch van aerd.
    (1190) De winden buldren zoo, al eer het weer bedaert,
    Des winters tegens een, en weten van geen strijcken,
    En zetten in gevaer de dammen en de dijcken,
    Door ’t parssen van den vloed. de vyand werd te sterck,
    En groeide, en deê met kracht ons deizen uit de kerck,
    (1195) En wijcken na den Dam, om versch te zijn gesteven.
    Neef Heemskerck had by ’t koor alreê den geest gegeven,
    Die ridderlijcke held en eere van zijn’ stam.
    Polaenen viel ’er by, die hem te hulpe quam,
    En niemant weeck in moed noch billijckheid van oordeel,
    (1200) En Kuick hem zeer gelijck. de deughd en had geen voordeel.
    Het heilighdom van ’t kruis den proost deê weinigh nuts.
    Geen stool beschutte hem, noch geen vierkante muts,
    Noch geen godvruchtigheid kon Iesus priester helpen,
    Doen wy, o Willem broer, uw bloed niet moghten stelpen,
    (1205) Daer ghy te sneuvlen quaemt, recht over ’t hoogh autaer.
Ba. Wat hoor ick hier al leeds! hoe voel ick my zoo naer!
    Verhael my evenwel al d’ overige ellende.
    ’t Begin vernoeght me niet. ’k verlang met schrick na’et ende.
    Hoe kon mijn droeve man zoo scheiden van zijn bloed?
Ar. (1210) In zoo veel rampen hiel hy al den zelven moed,
    En yverde om den Dam te houden onbezweecken,
    Waer langs de vyand zocht geweldigh in te breecken:
    Gelijck een waterstroom geweld doet op een sluis,
    En elx gehoor verdooft met ysselijck geruis.
[fol. G1v]
    (1215) De deuren van de sluis zich kanten tegens ’t wringen
    Des springvloeds, voor een wijl, tot dat zy open springen,
    En geven ’t water ruimt, den vloed den vrijen toom:
    Die wint dan veld, en ruckt de wortels met den boom,
    En huis en hof om veer, en zet de laege landen
    (1220) In eene baere zee, met groene en nieuwe stranden.
    Dus ging ’t na datmen wel een heele uur lang den Dam
    Verdadigt had, zoo dra de burgerij de vlam
    Ten daecke van de kerck ten hemel uitgeslaegen,
    En ’t heerelijck gebouw zagh branden lichter laegen,
    (1225) En hoorde ’t moordgeschrey des volx, dat oud en jong
    Van boven, om het vier t’ ontgaen, te barsten sprong,
    Of in de spietsen viel ter aerde. dit gezichte
    Benam hen al den moed. De helsche Grobber stichte
    Met een gewijde toorts den brand in ’t heiligh dack.
    (1230) Hoe leed het God, dat hem de moord niet eer en stack!
    Doen was het elck voor zich, een yeder bergh zijn leven.
    Mijn broeder riep, ick zou my flux op ’t slot begeven,
    En zijne gemaelin en kindren gade slaen.
    Hy zelf weeck op ’t stadhuis, en bleef de leste staen.
    (1235) Ick werd op wegh verlet, en koom den burgh bewaren,
    En hoop de goede God zal mijn’ heer broeder spaeren.
Ba. Een hoopelooze hoop. och Gijsbreght, lieve heer,
    Ick reken hem al dood, en zie hem nimmer weer.


Rey van Burghzaten.  Badeloch.
            WAer werd oprechter trouw
            (1240) Dan tusschen man en vrouw
            Ter weereld oit gevonden?
            Twee zielen gloende aen een gesmeed,
            Of vast geschakelt en verbonden
            In lief en leedt.
                (1245) De band, die ’t harte bind
            Der moeder aen het kind,
[
fol. G2r]
            Gebaert met wee en smarte,
            Aen hare borst met melck gevoed,
            Zoo lang gedraegen onder ’t harte,
            (1250) Verbind het bloed.
                Noch stercker bind de band
            Van ’t paer, door hand aen hand
            Verknocht, om niet te scheiden,
            Na datze jaeren lang gepaert
            (1255) Een kuisch en vreedzaem leven leidden,
            Gelijck van aerd.
                Daer zoo de liefde viel,
            Smolt liefde ziel met ziel,
            En hart met hart te gader.
            (1260) Die liefde is stercker dan de dood.
            Geen liefde koomt Gods liefde nader,
            Noch schijnt zoo groot.
                Geen water bluscht dit vuur,
            Het edelst, dat natuur
            (1265) Ter weereld heeft ontsteecken.
            Dit is het krachtigste ciment,
            Dat harten bind, als muuren breecken
            Tot puin in ’t end.
                Door deze liefde treurt
            (1270) De tortelduif, gescheurt
            Van haer beminde tortel.
            Zy jammert op de dorre ranck
            Van eenen boom, verdrooght van wortel,
            Haer leven langk.
                (1275) Zoo treurt nu Aemstels vrouw,
            En smelt als sneeuw van rouw
            Tot water en tot traenen.
            Zy rekent Gijsbreght nu al dood,
            Die, om zijn stad en onderdaenen,
            (1280) Zich geeft te bloot.
[fol. G2v]
                O God, verlicht haer kruis,
            Dat zy den held op ’t huis
            Met blijschap magh ontfangen,
            Die tusschen hoop en vreeze drijft,
            (1285) En zucht, en uitziet met verlangen
            Waer dat hy blijft.
Ba. My dunckt ick hoor gerucht. daer roept een aen de poort.
    God lof, het is mijn heer. ich heb zijn stem gehoort.

Continue

HET VYFDE BEDRYF.

Gijsbreght van Aemstel.  Badeloch.  Bode.

MYn lief, hoe hebtghe dus uw oogen uitgekreten?
Ba. (1290) Nu ghy behouden zijt is al mijn leet vergeten,
    Mijn trouwe bruidegom, mijn hoofd, mijn troost, mijn schat:
    Nu ghy behouden zijt, wat geef ick om de stad,
    Om al des weerelds goed! hoe zijtghe hier gekomen?
Gijs. Na dat de vyand nu den Dam had ingenomen,
    (1295) Nam ick en ’t overschot na’et raedhuis toe de wijck,
    En hiel hem staen met kracht, als water voor den dijck;
    Wen ’t landvolck opgeklept zich zoeckt by nacht te redden,
    En brengt vast zoden aen, en steenen, paelen, bedden
    En bulsters, en al ’t geen den zeedijck stutten kan,
    (1300) Daer die is doorgeweeckt; en zweet met alle man.
    Dat speet den grooten Reus, die liet zich vreeslijck hooren,
    En stack met hals en hoofd, gelijck een steile toren
    En spitze, boven ’t volck en alle hoofden uit,
    En scheen een olyfant, die omsnoft met zijn’ snuit.
    (1305) Zijn spietze was een mast in zijne grove vingeren.
    Ick zagh hem man op man gelijck konijnen slingeren
    Wel driemael om zijn hoofd, gevat by ’t eene been,
    En kneuzen dan den kop op stoepen of op steen.
    Hy kan met zijnen pols een’ burghwal over springen.
    (1310) Hy proeft op grendelen de deughd der staele klingen,
[
fol. G3r]
    En houwt met eenen slagh door yzer en door stael,
    En proeft zijn beckeneel op poorten van metael.
    Hy scheen een Polyfeem, het krijghsvolck scheen zijn kudde.
    De toren van ’t stadhuis beweeghde zich en schudde,
    (1315) Zoo dick hy op een’ post, of op den gevel stiet.
    Hy vreesde Herkles knods noch Samsons vuisten niet.
    De Kermers volgen hem, en Noorderlandsche knechten.
    Men voert den stormbock aen: men gaet de ladders rechten,
    En klimt, met d’ eene hand ten gevel uitgestreckt,
    (1320) In d’ ander met den schild, die hals en hooft bedeckt
    Voor eene hagelbuy van steenen hout en pijlen.
    Ons jeughd, daer tegens aen, die wentelt heele stijlen
    En eicke balleken, en uitgelesen hout,
    En wat ’er is van ouds tot pracht en prael gebouwt,
    (1325) Van boven in den hoop; en ofze luttel hoopen,
    Zoo dient het om hun huid ten diersten te verkoopen,
    En Burgemeesteren en Raeden voor te staen,
    Tot quyting van den eed haer overheid gedaen.
    Men ziet ’er zelf het bloed der overheid verhitten,
    (1330) En stijven de gemeent: behalven die hier zitten
    Blootshoofd, en half gekleed, en zonder weer te bien,
    Van zwacken ouderdom; en durreven wel zien
    Zoo eerelijck een dood kloeckhartigh onder oogen;
    En vechten met hun hart, nu handen niet en mogen.
    (1335) Een deel der burgery beneen met hellebaerd
    En sabelen en spiets de poort en muur bewaert.
    Ick steegh den toren op, die boven ’t dack koomt rijzen,
    In ’t midden van ’t stadhuis; van waer men u kon wijzen
    De tenten om de stad, en hoe al ’t leger lagh,
    (1340) En van wiens trans men flaeuw den Dom van Uitrecht zagh,
    By klaer en helder weer. ’k zagh hier uit hoeze streden,
    En met den storrembock de poort geweld aen deden,
    En ramden reis op reis, verdadight door een dack
    Van schilden dicht gevoeght. de deur gaf krack op krack.
[fol. G3v]
    (1345) Wy stelden flux in ’t werck de dissels en de bijlen,
    En hieuwen in het rond in stucken alle stijlen,
    En stieten spitze en al ’t gevaert van boven af;
    Het welck een’ slagh en roock de marreckt over gaf,
    En maeckte een vreeslijck loch in zoo veel ysre koppen;
    (1350) Dat anderen terstond, gevoeght in orden, stoppen.
    Terwijle stack de kerck de naeste huizen aen.
    Van daer begon de vlam in ’t leien dack te slaen
    Van ’t Raedhuis, en de roock en smoock verblinde ons oogen.
    De poort bezweeck, het volck quam raezende ingevlogen.
    (1355) ’k Was al mijn vrienden quijt, en stond verbaest en stom.
Ba. En zaegtghe doen noch niet na vrouw en kinders om?
Gijs. In die verbaestheid scheen een wolxken uit den hoogen
    En goddelijcke glans te blincken voor mijn oogen,
    En uit die heldre wolck quam eene stemme voort.
    (1360) Ick heb het licht gezien, en zelf de stem gehoort:
    O Gijsbreght, laetghe nu Klaeris uw nicht verlegen?
    Magh u oom Gozewijn, die grijze, niet bewegen?
    En steltghe huis en vrouw en kindren in gevaer?
    Doen schrickte ick, en steegh af, en packte my van daer,
    (1365) Door een’ verholen gang, die uitkoomt in een’ kelder.
    ’k Aenbad het heiligh licht, dat voor my ging zoo helder.
    Ick raeckte op straet, en quam gevaerlijck in d’ abdy.
    Maer niemant gaf gehoor, noch luisterde na my,
    Die tegens ’t noodlot aen noch reuckeloos wou wrijten,
    (1370) En boven op het dack my in het uiterst quijten:
    Want eer ick boven quam, lagh poort en post om veer:
    Dies gleê ick by een touw in ’t kloosterschuitjen neer,
    Dat juist noch achter lagh, en ’k voer den Aemstel over.
    Daer klom ick op een’ boom, nu dor en zonder lover,
    (1375) En luisterde en zagh toe, hoe ’t met d’ abdy verging.
    My docht dat ick ’t misbaer met bey mijn ooren ving,
    En zagh, doen ick een poos verbaest had zitten proncken,
    Een’ dicken roock en smoock, en na den roock de voncken.
[fol. G4r]
    Ick hoorde paerdevolck, dat langs de Doelebrugh
    (1380) Quam trapplen na ons toe. mijn voeten werden vlugh.
    Men had, o groot verzuim, dees brugh niet afgesmeten.
    Ick vloogh ’er heen, en zocht te stillen die vast kreeten,
    En gaf hen moed, en wou de ruiters houden staen:
    Zy zouden achter my de brugh in stucken slaen,
    (1385) Of steecken die in brand: maer niemant durfde ’t waegen.
    Oock zagh ick d’ oude zy nu branden lichter laegen;
    Een voorbo van het geen was naderhand gebeurt,
    En dat de Middeldam alreê most zijn gescheurt:
    Dies gaf ick ’t op, en voort de gansche stad ten besten,
    (1390) En waerschuwde yeder een, en gafme langs de vesten
    Na’et slot toe, met een’ sleep van menschen arm en rijck,
    Een’ troosteloozen hoop, die herwaert neemt de wijck.
Bo. Most ick den Bisschop noch zien sterven en d’ abdisse?
    Och vader Gozewijn! och reine maeghd Klaerisse!
Gijs. (1395) Hoe is het mogelijck dat ghy ’t hebt konnen zien?
Bo. ’t Is mooghlijck, guntghe my dat ick u daer op dien.
    Doen Heemskerck Borsselen gevelt had voor uw oogen,
    Lagh ’t lijck ter zijden ’t koor, in eenen hoeck getogen,
    Na dat ick in den drang des vyands my verstack,
    (1400) Mits ghy te rugge weeckt, en vielt dat pas te zwack.
    Zoo dra men, om den brand, de groote kerck most ruimen,
    Ontwapende ick den doode, en zette helm en pluimen
    Van Borsselen op ’t hoofd, en toogh zijn rusting aen,
    En bond het zwaerd op zy; om in dien schijn te gaen
    (1405) Ons vyanden bespien, en letten hoe men ’t maeckte.
    Ick volghde Haemsteê na, doen hy in ’t klooster raeckte,
    En vloogh de kerckdeur in, daer Gozewijn noch zat,
    In ’t midden van den rey, die even vierigh bad,
    En door een vast geloof op God zoo moedigh steunde,
    (1410) Dat niemant zich het woên der vyanden en kreunde.
    Hy scheen een zon gelijck, en zy de klaere maen;
    Al d’ andren starretjes, die bly ten reye gaen,
[fol. G4v]
    En juichen om dees twee, daer zy haer’ glans uit scheppen.
    Men zaghze naulix yet dan kuische lippen reppen.
    (1415) Maer Haemsteê vaert hem toe met opgestroopten arm,
    Beklad en rood, en van Kristijnes bloed noch warm,
    En vat hem by den baerd met d’ eene, met den degen
    Gereed in d’ ander hand, bebloed en bloot. mit stegen
    De nonnen op, en geen, hoe lieflijck van gemoed,
    (1420) Die geen leeuwin geleeck, wanneerze brult en woed,
    Vermits de jaeger ’t nest wil plondren en berooven.
    Zoo quam oprechte trouw en eedle gramschap boven.
    Zy worstelen een wijl. Klaeris zet voet by voet,
    Omarremt Gozewijn, omringt van haeren stoet.
    (1425) Wie zou ’t godvruchtigh hoofd een hair bezeeren konnen,
    Omheint met eenen muur van godverloofde nonnen,
    Gestrengelt arm in arm? o Christelijcken knoop!
    Ick zie de deughden zelfs, Geloof, en Liefde, en Hoop,
    Met haere zusteren, die tegens Ondeughd strijden,
    (1430) En na den zege staen door kruis en medelijden.
    De vyand stond versuft, en deisde om deze zaeck:
    Maer ’t aenzien van Klaeris beweeghde ’t hart tot wraeck,
    En bragt hem in den zin den moord van zijnen vader,
    En dat zy d’ afkomst was van Velzen den verraeder.
    (1435) Hy blaeckte, en kreegh een koorts, en door de koortze dorst
    Na haer en Aemstels bloed, en stiet eerst door de borst
    Met zijn bemorste poock dan d’ eene non dan d’ ander.
    Zy vielen over hoop, en lagen by malkander
    In ’t rond, gelijck een krans van roozen wit en rood.
    (1440) Doen stond Klaerisse daer by Gozewijn, ontbloot
    Van menschelijcke hulp. ghy zoudze bey zien proncken,
    Als bloemen op haer’ steel, in eenen beemd, verdroncken
    Van eenen rooden plas. d’ een zuchte noch, en d’ een
    Vertrock het hoofd, die d’ arm, en deze noch haer been.
    (1445) Een ander had den geest zoo daetelijck gegeven.
    De Bisschop, schoon hy stond op d’ oever van zijn leven,
[fol. H1r]
    En toomde zich niet in van gramschap en van rouw:
    Uw vader ley de hand wel eerloos aen een vrouw,
    Maer zoop noit vrouwenbloed, of is daer om gelastert.
    (1450) Dus blijckt het, datghe zijt een overwonnen basterd,
    Na lichaem en na geest, nu ghy uw’ aerd betoont
    Aen nonnen, die altijd in ’t woeden zijn verschoont.
    En d’ ander antwoord hem: ghy zult die eedle Reien
    Als basterdbisschop dan gaen volgen en geleien.
    (1455) Hardneckige, legh nu den valschen mijter neer.
    Zoo sprack de basterdzoon, en ruckte hem om veer
    Met stoel met al in ’t bloed: de mijter viel ’er mede.
    Klaerisse viel ’er by, doen zy haer beste dede,
    En hiel hem even sterck om zijnen hals gevat,
    (1460) En scheen gevormt albast, met purper overspat.
    Hy duwde ’t bloedigh zwaerd in ’s grijzen loome zyde,
    Tot aen ’t verguld gevest. zoo zaghmen eer, ten tijde
    Van ’t blinde heidendom, voor ’t aengesteken vier,
    Met ’s priesters mes gekeelt een’ witten offerstier,
    (1465) Wiens gladde hoornen goud, wiens lenden kranssen decken.
Gijs. Hoe droegh Klaerisse zich?    Bo. Zy holp den degen trecken
    Uit ’s ooms gewonde zy, en zette hem terstond
    Den mijter op het hoofd, en kust den bleecken mond.
    Hy opent pijnelijck zijn half-geloken oogen,
    (1470) En zietze noch eens aen, en schijnt met haer bewogen,
    Die hem zijn oogen luickt. hy geeft den lesten zucht.
    Zy vangt den veegen geest, en die benaeuwde lucht,
    En zwijmt een poos van druck. maer Haemsteê, eerze weder
    Bekoomt, die worrept haer op ’t doode lichaem neder,
    (1475) En boet ’er schendigh meê zijn’ godvergeten lust.
    z’Ontwaeckt in ’t ende, en word van ’t schellemstuck bewust,
    En roept: mijn bruidegom, zie neder hoe ick lije,
    En hoemen my schoffeert. o zuivre maeghd Marije!
    O Klaere, aenschouwtghe dit? vrouw Machtelt, zie uw kind.
    (1480) De booswicht slaet heur klaght en woorden in den wind,
[fol. H1v]
    Gelijck een vogel grijp ’t gepiep der simple duiven,
    Wen hy ’er uit de vlught een vast krijght in zijn kluiven.
    Ga henen, zeit hy, klaegh uw moeder uwe smart.
    Hy trappeltze op den buick, en op ’t benaeuwde hart,
    (1485) Dat haer het bloed ten neus en monde uit quam gevlogen,
    En zy den doodsnick gaf, en sloot die hemelsche oogen,
    En uitging ofze sliep, in ’s Bisschops open arm.
Ba. Hoort God dan langer niet na’et jammerlijck gekarm
    Van zijn verkore schaer? of lust het hem de boosheid
    (1490) Te stijven in haer quaed, door zijne straffeloosheid?
Gijs. Was doen zijn moed gekoelt van alle schendery,
    En d’ oude wrock gepaeit?    Bo. ’t En bleef ’er noch niet by.
    Niet verre van ’t autaer, vereert met rijcke gaven,
    Stond een albaste tombe: in deze lagh begraven
    (1495) Het kostelijck gebeente en d’ overheilige asch
    Van een, die om ’t geloof aen God gemarteld was;
    Daer most de snoode schelm zich zelven noch aen wreecken.
    ’t Is wonder, als God zwijght, dat dooden niet en spreecken.
    Hy schon en sloegh ’er aen zijn klaeuwen vuil van bloed,
    (1500) En brackze toornigh op met grooten overmoed.
    Terstond quam hem een geur en yet wat lieflijcks tegen:
    Maer die verwaten mensch, wat zou zijn hart bewegen?
    Hy vaert al voort, en stroit de beenen hier en daer,
    En smijt de tombe in twee, en breeckt ’t gewijde autaer,
    (1505) En doet terstond den brand in ’t dack van ’t klooster steecken.
    Het vier nam d’ overhand, waer voor de plondraers weecken.
    Ick quam ontrent de Beurs, te water uitgebouwt,
    Nu half gebrand, en zagh al ’t zilverwerck en goud,
    Geplondert heilighdom, tapijten en schildrijen,
    (1510) Schaerlaken en fluweel, langs heen de gaelerijen
    Geworpen over hoop, daer Grobber hiel de wacht.
    De vlamme speelde in ’t goud, en schitterde by nacht.
    Men zagh ’er by een schaer van weduwen en weezen,
    Bekreten en bedruckt, en die noch arger vreezen.
[fol. H2r]
    (1515) Zoo raeckte ick onbekent door ’t krijghsvolck heen by ’t slot,
    Tot berging van mijn lijf. ’k vertrouw my u en God.
    De wind steeckt op, men hoort hem in de vlammen bruizen.
    Een zee van gloed verdrinckt al d’ overige huizen.
    De burgh lijd last. ’t waer best dat ghy een’ uitval deed,
    (1520) En dan de brugh afbraeckt.    Gijs. Mijn broeder staet gereed.

Badeloch. Arend van Aemstel. Gijsbreght van Aemstel.
    Broer Peter. Vlughtelingen.
WAt zienwe te gemoet? de burghzaet koomt gevloden.
    Mijn man loopt weer te rugh, en zoeckt vast by den dooden
    Zijn’ broeder, dien hy mist, en al te trouw bemint,
    En niet verlaeten zal, ’t en zy dat hy hem vind,
    (1525) En levendigh of dood magh torssen op den rugge,
    In ’t uiterste gevaer. daer sloopenze de brugge.
    Helaes! wat gaet my aen! waer vinde ick mijnen heer?
Ar. Och broeder, laetme los.    Gijs. Hoe is ’t?    Ar. ’k En kan niet meer.
Ba. Hoe is het, Arend broer?    Broer. Nu doe ons eenigh teecken.
Ar. (1530) Ick ben den adem quijt. ick kan niet langer spreecken.
    Mijn hart bezwijckt door ’t bloen. ick heb mijn’ plicht voldaen,
    Mijn vaderlijcke stad ten ende voor gestaen,
    Na dat ick had zoo lang in ballingschap gezworven.
    Heer broeder, ’k neem verlof, en als ick ben gestorven
    (1535) Zoo voer, indienghe moet verlaeten deze plaets,
    Mijn lijck met u, op dat de wraecklust des soldaets
    Het niet onteer, en gun het een gewijde stede.
    Gedenck mijn ziel voor God, ô priester, in uw bede.
    Ick schey, ick zwijm, ick sterf. mijn tijd is hier geweest.
    (1540) Och vrienden, bid voor my. ô God, ontfang mijn’ geest.
Broer. Hy is al dood, en heeft gena by God verworven.
Gijs. Hy is met vollen roem in ’t harrenas gestorven,
    En volght zijn’ broeder Ot in ’t hemelsch vaderland,
    En triomfeert by God.    Ba. Ghy mist uw rechte hand.
[
fol. H2v]
Vlugh. (1545) Nu zal hy zich voortaen ten uitval niet beledigen,
    Noch ’t Vrelandsch slot noch dit met zulck een’ moed verdedigen,
    Noch ’t Amsterdamsche Recht beschutten met zijn zwaerd,
    En draeven voor het heir op eenigh brieschend paerd,
    Om prijs en eer in ’t stof door zweet en bloed te winnen.
Gijs. (1550) Men treck het lichaem uit, men draegh den doode binnen.

De heer van Vooren met den trompetter. Gijsbreght van Aemstel.
MYn Heer, uw ongeluck is ons van harte leet.
    Wy staen voor deze graft tot storremen gereed.
    ’t Waer tijd en meer dan tijd, dat ghy u kort beraede,
    En gaeft het huis voort op, met hope van genade,
    (1555) En schutte d’ ongena, ick eisch ’t in ’s graeven naem,
    En dat door Egmonds last.    Gijs. Ghy eischt dat ick ’t my schaem.
    ’k En schey ’er zoo niet af, als met mijn eigen leven,
    En eer ick sterref zal noch menigh met my sneven.
Vo. Is ’t eere dat een held zich zelf verreuckeloos?
Gijs. (1560) Men houd de plaets op hoop.    Vo. Hier is geen hoop altoos.
    Met houden is hier niet met allen uit te rechten.
Gijs. Dat maghmen dan bezien, wy zullen ’er om vechten.
Vo. ’t Was vechtens tijd, aleer de vyand uwe stad,
    De poorten en de vest noch heel vermeestert had:
    (1565) Doen alle klocken brand en moord en onraed klepten,
    En burger en soldaet om ’t zeerst hun handen repten:
    Nu die verweldight zijn, het Raedhuis afgebrand,
    En wat in ’t harnas blonck, gesneuvelt en vermant,
    Is ’t al vergeefs het slot en overschot verdaedight.
    (1570) Bera u kort, ghy word noch mooghlijck begenadight.
Gijs. ’t Is mijn gewoonte niet te bidden om gena.
Vo. ’t Is wijsheid datmen zich zomwijl te buiten ga,
    En zijn gewoonte staeck, en stel ’t gevaer voor oogen.
    Zy kiezen ’t best van twee, die beter niet en mogen.
Gijs. (1575) ’k Verwacht een uitkomst dan, en geef het op aen God.
Vo. Wat uitkomst wachtghe toch? ghy zult terstond dit slot
[
fol. H3r]
    Van alle kanten zien beladdren en bespringen.
Gijs. Men zalme van het Y zoo lichtelijck niet dwingen.
    Ick heb noch hier en daer veel vrienden op mijn hand.
    (1580) Mijn toeverlaet, naest God, dat is de waterkant.
Vo. Geloofme, ’k zoeck u niet met woorden te versaegen,
    Ghy zult het van dien kant zoo heerlijck op zien dagen,
    Met schuiten zonder tal, eer u de zon beschijn.
    Wat riemen voert of zeil heeft d’ amirael Persijn
    (1585) Beslaegen in zijn’ dienst by Vries en Waterlanderen.
    Al ’t omgelegen volck ruckt haestigh by malkanderen,
    En treckt vast op den brand van kerck en toorens aen.
    Hoe is het mogelijck die maght te wederstaen,
    Met zoo een hand vol volx, dat door de nederlaegen
    (1590) Der versch vernielde stad vol schrix is en verslaegen?
    Ghy vielt, ’t is waer, van ’t slot op uwen vyand uit:
    Wat holp’ t? men dreef u in. ghy waert zoo kort gestuit,
    En keerde op uwen burgh met roo bebloede koppen,
    Van vreeze datmen u den toegang toe moght stoppen.
Gijs. (1595) ’k Ontfing geen leedt, alleen mijn boezem zagh bemorst
    Van bloed, vermits een kay, geslingert langs mijn borst,
    Het vel had afgeschuurt, en effen ’t vleesch gewreven.
    Geen angst en dreef ons meer dan wy ons zelven dreven.
Vo. Daer niet gewonnen word is ’t ydel datmen strijd.
Gijs. (1600) Een krijghsman wint genoegh, al wint hy niet dan tijd.
Vo. ’t Was raedzaemst by verdragh, en niet uit nood gegeven.
Gijs. Mijn moeder leerde my, dat ick geen’ raed zou leven
    Met vyanden, waer van men ’t argste moet vermoen.
    Mijn heer, ick heb uw’ raed voor dees tijd niet van doen.
Vo. (1605) Mijn meesters harte treckt na alle braeve helden,
    Die voor hun eere en erf zich vroom ter weere stelden.
    d’ Onmaetigheid van wraeck, gepleeght na Velzens dood,
    En heeft hy noit bestemt, noch yemants schuld vergroot.
    Ick ken hem, als my zelf: hy mint u in ’t byzonder.
Gijs. Hy mint my, als het blijckt, en keert het bovenste onder.
[fol. H3v]
    (1610) Hy mint my averechts. zijn liefde staet ons dier.
    Wie heeft de stad vernielt, verwoest met zwaerd en vier,
    En al den nacht gewoed, als wild en uitgelaeten?
    Wie stopt den Aemstel toe met dooden? wie de straeten?
    (1615) Waer zietmen niet de vlam van dien gestighten brand?
    Wat grafsteê, wat autaer, wat kerck heeft ’s roovers hand
    Verschoont? wat heilighdom, kappellen, kloosters, nonnen
    Zijn van die klaeuwen niet geschandvleckt en geschonnen?
    Op dat ick niet en rep, hoe gruwlijck de soldaet
    (1620) Na’et schennen martlen durf den godgewijden staet;
    Daer al de volgende eeuw met laster van zal spreecken,
    En dat Gods streng gerecht te zijner tijd wil wreecken.
Vo. Dit, leider! was een nacht vol ramps vol ongevals:
    Maer datmen d’ oversten wil schuiven op den hals
    (1625) Al wat ’er is misdaen by krijghslien zonder orden,
    En die door geen gezagh in toom gehouden worden,
    By die gelegenheid; dat lijd de reden niet,
    Noch leert d’ ervaerenheid, en is wel meer geschied;
    Byzonder daer het hart van wraecklust was bezeten.
    (1630) Wie keert een’ dollen leeuw, na’et breecken van zijn keten?
    Hy volght zijn’ wreeden aerd, en vlieght met eenen loop,
    En grabbelt blindeling den reedsten uit den hoop.
    Wanneer ’t verbolgen zwaerd eens raeckt uit ’s krijghsmans scheede,
    Het keert ’er langsaem in, en acht gebod noch bede,
    (1635) Ziet vorst noch veldheer aen. het zwaerd, geterght van wraeck
    En gramschap, vind in ’t bloed des vyands zoeten smaeck.
    De duisternis des nachts maeckt alle ding oock gruwelijck:
    Dan schijnt het, watmen daeghs zich schaemen zou, min schuwelijck,
    In dees bloed dronckenschap, en blinde en dartle lust,
    (1640) Die tot een vonxken toe al ’t licht van reden bluscht,
    Van tamme menschen maeckt onredelijcke dieren.
    Men moet, men wil of niet, dan ’t heir den teugel vieren.
    Mijn meester, doen hy eerst voor uwe vesten quam,
    Wou wel bemaghtigen den muur van Amsterdam,
[fol. H4r]
    (1645) Maer dien tot in den grond zoo schendigh te verdelgen
    Was noit zijn wit, en ’t valt hem bitter te verzwelgen:
    Hoewel het krijghsrecht hem verschoont; hy verreght niet
    Het uiterst van zijn Recht, en straft noch met verdriet:
    Is tot verzachting en verschooning meer genegen,
    (1650) Dan al te stijf te staen op ’t punt van zijnen degen.
    Verschoon uw leven doch, en gun dees eere aen my.
Gijs. Ick ben met eenen dood voor al mijn leven vry.
    Vertreck, en wacht u my meer tijdingen te brengen.
    ’k Getroost my al wat God u toelaet te gehengen.

Gijsbreght van Aemstel. Badeloch. Broer Peter. Vlughtelingen. Adelgund. Veenerick. Bode. Rafael.
    (1655) WY gaven Vooren kort en duidelijck bescheed.
    Ghy hoort, hoe ’t krijghsvolck staet tot storremen gereed:
    Waerom het noodigh waer, aleer zy ’t huis besluiten
    Van achter met een vloot van schepen en van schuiten,
    My van onnut gezin, en die geen weer en biên,
    (1660) t’ Ontslaen, en met de bloem der mannen te voorzien,
    Die maghtigh zy ’t geweld des vyands af te keeren,
    Het welck ons koomt aen boord met storrembrugh en leeren.
    Mijn liefste, geef u scheep, al is het scheiden pijn,
    ’t Is noodigh, Peter zelf die zal uw leidsman zijn,
    (1665) En dit gevlughte volck en u en uwe kinderen
    Vervoeren na een plaets, daer niemant u kan hinderen.
    Getroost u daer een wijl te wachten, tot dat God
    Ons weer te zaemen breng, en gun een beter lot.
Ba. Helaes, wat ga ick aen? wat koomt my weder over?
    (1670) Waer zendghe my? mijn lief, Persijn den grooten roover
    Uw’ vyand in den mond, die op ons vlamt en loert
    Uit Zwaenenburgh, daer hy des graeven vlagge voert?
    ’t Verdriet hem zulck een slot en vasten burgh te derven,
    Die ongerechte gift. uw zaed, uw wettige erven
[
fol. H4v]
    (1675) Te blusschen in haer bloed, is al zijn wensch en wit,
    Op dat hy onverlet volharde in ’t nieuw bezit.
Broer. Mevrouw, zijt wel getroost, ick zal u zelf geleiden.
Gijs. ’k Neem oorlof met een’ kus.    Ba. ’k En sal van ’t huis niet scheiden
    Noch scheep gaen zonder u, mijn heer, mijn waerde man.
Gijs. (1680) Ick volgh u eer ghy ’t weet.    Ba. Daer weetghe luttel van.
Gijs. De stroom is wijd genoegh, al stoptmen deze haven,
    Een schuit ontslipt het licht.    Ba. Men zal u hier begraeven,
    Bestulpen onder ’t puin. ick zie dit huis in brand.
Broer. d’ Onsterfelijcke God heeft alles in zijn hand.
Ba. (1685) Och of de goede God zich mijner wou erbarmen.
Broer. Mevrouw, betrouw op hem, hy kan ons wel bescharmen,
    En voert zijn eigendom door water vier en vlam.
Ba. Gelijck de brand getuight van ’t gloeiende Amsterdam.
Broer. ’t Is zijn gehengenis, wie durf zich daer in mengen?
Ba. (1690) Wanneer ons leed geschied, dan zal hy ’t oock gehengen.
Gijs. Mijn lieve gemaelin, ghy stelt u ’t zwaerste voor.
Broer. Uw droefheid houd geen maet, ’t benevelt brein geen spoor.
Vlugh. Nu vollegh raed, mevrouw, en laet u doch gezeggen.
Adel. Och moeder lief, wat raed? zy komen ’t huis beleggen.
    (1695) Bewaer mijn reinigheid, mijn’ maeghdelijcken staet.
Ba. Och dochter, moeders troost is krancke toeverlaet.
    De klockhen deckt vergeefs het zidderende kiecken
    Voor den doortrapten vos met schaduw van haer wiecken:
    Hy grijptze beide, en stroit de pluimen in den wind,
    (1700) En koelt zijn’ lust, en ruckt de moeder van het kind.
Gijs. Zult ghy dan oirzaeck zijn dat beide uw kinders sneven?
Ba. Ick zou om eenen man wel bey mijn kinders geven.
Gijs. Beweeght uw kroost u niet, dit jongsken kleen en teer?
Ba. Niet luttel, maer mijn man beweeghtme noch al meer.
Ve. (1705) Wat schreitghe moeder lief? zijt ghy bedroeft om vader?
Ba. Om vader schrey ick, kind, en u en ons te gader.
Gijs. Uw moeder keert zich niet aen u noch uwe smart.
Ba. Met smarte baerde ick ’t kind, en droegh het onder ’t hart.
[fol. I1r]
    Mijn man is ’t harte zelf. ’k heb zonder hem geen leven.
    (1710) ’k Zal u, om lief noch leedt, bezwijcken noch begeven.
    ’k Beloofde u hou en trouw te blijven tot de dood.
Gijs. ’t Is oock getrouwigheid, wanneer men scheid uit nood.
Broer. Men scheid om beters wil, om weder te verzaemen.
Ba. Indien ick van hem schey, wy komen nimmer t’ zaemen.
Broer. (1715) Ghy scheide menighmael, en zaeght hem weer gezond.
Ba. ’k En scheide noit, daer ’t zoo bedroeft geschapen stond.
Broer. De weerhaen van de kans zeer lichtelijck kan keeren.
Ba. ’t Verkeerde noit zoo snel, of ’t was om my te deeren.
Broer. ’t Was best de kinders dan in zekerheid gebrogt.
Ba. (1720) ’t Was best, en hielme niet de band des echts verknocht.
Broer. Een vrouw gedijt tot last: zy weet niet uit te rechten.
Ba. Bestelme slechs een zwaerd, ick ben bereid te vechten,
    Te sterven aen de zy van mijnen vromen man.
Gijs. Ghy hebt een vrouwen hart.    Ba. Neem eens de proef daer van.
    (1725) Heldinnen stonden eer als onbeweeghde posten.
    De faem van vrouwen roemt die stad en volck verlosten.
    Uw moeder Baerte toont hoe veel een vrouw vermagh,
    Wanneer zy Ysselstein verdedigt jaer en dagh.
Bo. Ick waerschuw u, mijn heer, eerwe overrompelt worden.
    (1730) De triomfeerder stelt zijn vendels in slaghorden,
    En d’ eer van d’ eersten storm verguntmen aen den Vries,
    Die groote reedschap maeckt: ons dient geen tijdverlies.
    Men voert de stormbrugh aen: men steeckt ’er de trompetten.
    ’t Is over tijd den muur en torens te bezetten.
Gijs. (1735) Al lang genoegh gemart: voort, voort, de nood die prest.
    Gehoorzaem uwen heer, en kus hem eens voor ’t lest.
Ba. Zeer gaerne, braeve held, vergunme slechs een bede,
    En ruck, het is mijn wil, dit lemmer uit der scheede,
    En stoot het door dees borst, en doop het in dit bloed.
    (1740) ’t Is beter dat ghy ’t zelf dan Vries of Kermer doet,
    Als ick u heb den geest zien geven door uw wonden,
    Mijn zoontje zonder hoofd, mijn dochterken geschonden,
[fol. I1v]
    En hoor al ’t huis vervult met brand met moordgeschreeuw:
    Zoo sterf ick noch uw vrouw, geen kinderlooze weeuw.
    (1745) Zoo magh mijn kind of ghy noch bey dees oogen luicken,
    Nadien ick ’s levens licht niet langer kan gebruicken.
Gijs. O gruwel, Badeloch, ben ick van zulck een’ aerd,
    Dat ick een vrouw, en noch mijn eige, met mijn zwaerd,
    Zoo eerelijck voor haer, voor kinderen, en magen,
    (1750) En deze goe gemeent, mijn leven lang, gedraegen,
    Vermoorden zou, gelijck een gruwelijck tyran?
    Zoo ben ick langer niet uw bedgenoot, uw man:
    Zoo hebt ghy onbekent dus lange my versleten,
    En ick mijn Christendom verzaeckt, mijn’ plicht vergeten.
    (1755) Hoe laetghe zulck een woord uw’ kuischen mond ontgaen?
    Of wiltghe, dat ick u altzaemen zal verraen,
    En my aen uwe dood en schennis schuldigh maecken?
    ’t Is tijd om weer te biên. de vyanden genaecken.
    Het godloos basterdzaed, beweeght door geen misbaer,
    (1760) Dat onze nicht Klaeris van Velzen, voor ’t autaer
    En ’t kruisbeeld, in ’t gezicht haers bruidegoms, verkrachte,
    En trappelde op den buick, en om den doodsnick lachte,
    Zal daetlijck dezen burgh verovren al verwoed.
    Ick zal mijn vrouw, mijn zaed, zien in malkanders bloed
    (1765) Versticken. Haemsteê zal ’t in eenen beker schincken,
    En dat, zoo laeuw als ’t is, den vader op doen drincken:
    Op dat d’ ontruste geest doorwaer het ingewand,
    En pijnigh voor zijn dood het los en vlot verstand.
    Waer zijtghe dienaers? waer mijn lijfwacht? waer mijn knaepen?
    (1770) Brengt herwaert mijn geweer. op mannen, wapen, wapen.
    Het is de jongste dagh, en met dit huis gedaen.
    Noch zal het wraeckeloos zoo niet te gronde gaen:
    Daer moet een groot getal met ons ten hemel vaeren.
    Koomt volghme, daerwe flus in ’t harnas bezigh waren,
    (1775) In ’t midden van den moord. ’k gevoel een nieuwe kracht.
Ba. Waer wiltghe heen? u zelf verdrincken in de gracht?
[fol. I2r]
    De brugge brand vast af. of hebtghe voor te sterven,
    Zoo neem ons t’ zaemen meê: hier zijn uw wettige erven,
    De huwbaere Adelgund, d’ onnoosle Veenerick.
    (1780) Mijn hairen staen te bergh; mijn harte klopt van schrick.
    Och vader, ’t is mijn schuld, en weest zoo niet verbolgen.
    Bedaer wat. ick ga scheep. ick zal den Deken volgen,
    Te water en te land: hy voerme waer ’t hem lust,
    Of na den wilden Yr, of aen de Noordsche kust.
    (1785) Nu vrees ick geen gevaer, noch geen uitheemsche stranden.
    Ick neem verlof. ick ga: ick kus voor ’t lest uw handen.
    ’k Gehoorsaem u, gelijck een Christe vrouwe past.
    Ick schrey en klaegh vergeefs. och mannen, houd hem vast.
Vlugh. Mijn heer, erbarrem u, om uw bedruckte vrouwe:
    (1790) Zy luistert na uw’ raed. zy zwijmt, zy sterft van rouwe.
Adel. Och vader, moeder sterft. wat leider gaet my aen?
Vlugh. ’t En zy ghy u bedaert, het is met haer gedaen.
Broer. Om Gods wil, geef gehoor. ghy ziet hoe zy u minnen.
Gijs. Wat razerij is dit! wat onverzetbre zinnen!
    (1795) Men recht met jammeren noch jancken hier niet uit:
    De traenen doen ’t hem niet. de wreedheid word gestuit
    Met dapperheid en moed. waer laet ghy u vervoeren!
    Al ’t kermen is onnut: men moet de handen roeren.
    Scheep, scheep. nu zijt getroost, mijn lief, de tijd is kort.
Ba. (1800) Voor ’t scheiden, laetme toe dat ick mijn bede stort.
    Broer Peter, bid voor my, dat God dees arme schaere
    Door zijnen engel stuure, en mijnen heer bewaere.
Broer. Ghy die der vromen schild en wisse toevlught zijt,
    En van den hemel af den jammerlijcken strijd
    (1805) Der menschen gade slaet, en ziet de steden daelen,
    En wentelen, en zet de heerschappijen paelen;
    Erbarm u over dit bedruckt belegert slot:
    Bescherm ’t rechtvaerdigh hoofd, en bergh het overschot
    Der uitgeroeide stad, genoodzaeckt door de baeren
    (1810) In lange ballingschap, op Gods gena, te vaeren.
[fol. I2v]
    Ghy hebt het huisgezin van Noah wel behoed,
    Dat op de baeren dreef en hoogen watervloed;
    Doen ’t water ymmer wies, tot daer de starren bloncken;
    Doen ’t hemelhoogh geberghte en alle spitzen zoncken,
    (1815) En al de weereld lagh in eene baere zee
    Gedompelt over ’t hoofd, en kende strand noch ree.
    Ghy trooste door de duif die overbleve zielen.
    d’ Olijftack zey haer aen, hoe alle watren vielen.
    Vertroost ons desgelijx in droeve ballingschap.
    (1820) Ghy weet daer van de maet, en kent den lesten stap.
    Uw geest die blaeze in ’t zeil: uw heilige engel stiere
    Het roer, en zette ons op, daer elck u vrolijck viere.
Ra. O Gijsbreght, zet getroost uw schouders onder ’t kruis
    U opgeleit van God. ’t is al vergeefs dit huis
    (1825) Verdaedight; hadden wy ’t in ons behoed genomen,
    ’t En waer met Amsterdam zoo verre noit gekomen:
    Dus wederstreef niet meer uw trouwe gemaelin.
    Verlaet uw wettigh erf, en quel u nergens in.
    Al leit de stad verwoest, en wil daer van niet yzen:
    (1830) Zy zal met grooter glans uit asch en stof verrijzen:
    Want d’ opperste beleit zijn zaecken wonderbaer.
    De Hollandsche gemeent zal, eer drie honderd jaer,
    Verloopen, zich met maght van bondgenooten stercken,
    En schoppen ’t Roomsch autaer met kracht uit alle kercken,
    (1835) Verklaeren ’t graeflijck hoofd vervallen van zijn Recht,
    En heerschen staetsgewys; het welck een bits gevecht,
    En endeloozen krijgh en onweer zal verwecken,
    Dat zich gansch Christenrijck te bloedigh aen wil trecken.
    In ’t midden van den twist, en ’t woeden nimmer moe,
    (1840) Verheft uw stad haer kroon tot aen den hemel toe,
    En gaet door vier en ys een andre weereld vinden,
    En dondert met geschut op alle vier de winden.
    Uw afkomst midlerwijl en zal niet onder gaen,
    Maer eeuwigh adelijck en eerelijck bestaen,
[fol. I3r]
    (1845) Op sloten en in steên, en loffelijck regeeren,
    En Aemstels oude naem en zal geen’ roem ontbeeren;
    Als uw naemhafte stad haer’ Schouwburgh open doet,
    En voert op ’t hoogh tooneel uw daeden te gemoet
    Den Burgemeesteren, en driemael twalef Raeden,
    (1850) Gezeten op uw’ schild, van kruissen overlaeden.
    Dus geef u haestigh scheep: ’t is tijd, want zonder God
    En onze hulp, ’t was omgekomen met dit slot.
    Ick zal u met een’ mist en dicken nevel decken,
    En voorgaen met mijn’ glans, en ’t volck een leidstar strecken,
    (1855) In ’t midden van den stroom. schep moed, en wanhoop niet,
    Maer volgh gehoorzaem na het geen u God gebied.
    Zijn wil is, dat ghy treckt na’et vette land van Pruissen,
    Daer uit het Poolsch geberght de Wijsselstroom koomt ruisschen,
    Die d’oevers rijck van vrucht genoeghelijck bespoelt.
    (1860) Verhou u daer, en wacht tot dat de wraeck verkoelt.
    Ghy zult in dit gewest een stad, Nieuw Holland, bouwen,
    En in gezonde lucht, en weelige landouwen,
    Vergeten al uw leet, en overbrogten druck;
    Waer door uw naezaet klimt den bergh op van ’t geluck.
Broer. (1865) Zijt ghy dat Rafaël? zijt ghy dat zelf, die beide
    Tobias en zijn bruid zoo veiligh t’ huis geleide?
    Of liever die gezant des hemels, die zoo klaer
    Voor Moses trock, gelijck een vierige pilaer?
    Of die den vromen Loth noch berghde, eer ’t vier van boven
    (1870) De steden stack in brand? of die den gloenden oven
    Verkoelde, en brogt ’er gaef drie jongelingen uit?
    Wy volgen op uw licht. wy zien ’t is Gods besluit.
Gijs. Nu buigh ick my voor God, mijn lief, mijn uitverkoren:
    Nu weiger ick geensins na uwen raed te hooren,
    (1875) En legh hier ’t harnas af. hier baet geen tegenweer:
    Nu God dit huis verlaet, en geldt ’er zwaerd noch speer.
    Al ’t volck ga voor, dan ’t lijck, en niemant hoef te vreezen;
    Ick zelf met mijn gezin zal d’ allerleste wezen.
[fol. I3v]
    Broer Peter, ’k bid u, tast dit heiligh kruisbeeld aen,
    (1880) Dat voor mijn’ oudren lang heeft op ’t autaer gestaen,
    En my is aenge-erft. ick storte in tijd van vrede
    En oorloogh menighmael hier voor mijn vierge bede,
    Zoo wel des nachts als daeghs. hoort mannen, hoort na my.
    Wanneermen uit den stroom en Pampus raeckt voorby,
    (1885) Zoo doet ter slincke hand in zee zich op wat weiland,
    Dat Marcken heet van ouds, een laegh en visschers eiland,
    Het welck een klooster draeght genoemt Mariengaerd,
    Een rijcke en oude abdy: wy zullen derrewaert
    Ons spoen, voor wind voor stroom, met riemen en met zeilen,
    (1890) En daer de vloot voorzien, en voorraed ommedeilen,
    En leven wijder raed. gaet scheep, in die gestalt,
    Gelijck ick heb belast.    Vlugh. Helaes! hoe bitter valt
    Het scheiden van zijn land, daer alles loopt verloren!
Broer. De liefde tot zijn land is yeder aengeboren.
Ba. (1895) Verdelghde stad, wy gaen, en komen nimmer weer.
Gijs. Vaer wel, mijn Aemsterland: verwacht een’ andren heer.

                            UIT.




[
fol. I4r]

Op het Tooneel.

Tooneelspel quam in ’t licht tot leerzaem tijdverdrijf.
        Het wijckt geen ander spel noch koningklijcke vonden.
Het bootst de weereld na. het kittelt ziel en lijf,
        En prickeltze tot vreughd, of slaet ons zoete wonden.
(5) Het toont in kleen begrip al ’s menschen ydelheid,
Daar Demokrijt om lacht, daer Heraklijt om schreit.

[fol. I4v: blanco]
Continue