Thomas Arends: Het gedwongene huuwelyk. Blyspel. Amsterdam 1710.
Verbeterde herdruk van 't gedwongene huuwelyk (1682) door Thomas Arends
Uitgegeven door Madelon Monté.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton001420 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue

HET

GEDWONGENE

HUUWELYK.

BLYSPÉL.

In Vaerzen aan bezondre maat, nóch rym gebonden.

DEEZE LAATSTE DRUK, MÉRKELYK VERBÉTERT,

[Vignet: Nil Volentibus Arduum]

TE AMSTERDAM,
_______________________________

Gedrukt voor het KUNSTGENOOTSCHAP, én
te bekomen by de Erven van J. LESCAILJE, énz.
Met Privilegie. 1710.



VOORRÉDE.

ONder de Tooneelstukken van den Hr. Jean Baptiste Poquelin de Moliere, die uit twé én dértig Bly- én Kluchtspélen bestaan, vindt men eenige in proze, óf onrym, ter loops opgeslagen, met zulk eene gezwindheid, dat ze somtyds binnen den tyd van veertien, én minder dagen gemaakt, én gespeelt wierden.
    Een van deeze is le Mariage Forcé, Kluchtspél van een Bedryf, versiert met zangen én baletten, aan het fransche hóf in Parys voor den Koning gespeeld op den 29en. van Januari, 1664. Dit heeft ons gediend tót het opmaaken van drie bedryven in het bewérken van ons Blyspél, dat wy den naam hebben gegeeven van het Gedwongene Huuwelyk: want alhoewel Moliere zyne tooneelen in het genoemde spél, vry kunstig, én niet zonder oordeel, heeft aan een geschaakelt; nóchtans vereischte de gantsche loop der Geschiedenisse meerder tydtrekking dan hy tót het wérk gebruikt heeft. Sganarelle, die by ons Rykert is, blyft by hem, van den beginne tót het einde wérkelyk op het tooneel. Hier vindt hy ten eersten by ontmoeting zynen vriend Jeronimo, dien hy wilde gaan spreeken om met hem, wégens zyn voorgenomen huuwelyk, raad te pleegen. Hy heeft op straat een kleen onderhoud met zyne bruid, én verändert daar op aanstonds zyn voorneemen van te trouwen. Zyn vriend komt op dat oogenblik wéder by hem, én brengt hem antwoord wégens den begeerden diamantring. Hier op zéndt Jeronimo hem, onder voorgeeven van geenen leedigen tyd te hebben tót het uitleggen van zynen droom, na de twé Filosoofen, om raad by hén te haalen. Naa dat hy met de geleerden gesprooken heeft, verschynen de twé Heidinnetjes; gelyk in het zévende tooneel zyne bruid met haar beminde. Naa wélke onaangenaame ontmoeting, hy, met een opstaand zeil, zynen toekomenden schoonvader het huuwelyk gaat afzeggen; die hier op zynen zoon zéndt, én Rykert met stókslagen dwingt het huuwelyk te voltrekken; dat hy in het laatste tooneel belooft te zullen doen. Hier mede ontknoopt zich het Fransche Kluchtspél, waar in de voorvallen altemaal, geheel tégens de waarschynlykheid, veel te schielyk op malkanderen vólgen, zonder dat Jeronimo meêr gehoord, of gezien wordt.
    Om dan al dit proppen der voorvallen op een, die Rykert geenen tyd gunnen om zynen adem te scheppen, te gemoet te komen, én dat ’er stófs genoeg is tót het opmaaken van een wél geschikt Blyspél, heeft ons goed gedacht het zélve uit te breiden, én te schikken in drie bedryven, om het zynen behoorlyken tyd geevende, eenen béteren wélstand by te zetten door Rykert meer tyds te gunnen, om zich wel te beraaden; én Jeronimo, vólgens de waarschynlykheid, meêrmaalen in ’t wérk bréngende, zynen vriend tót de ontknooping van ’t spél toe, te doen verzellen. Wy hebben ook twé dienstmaagden daar in gevoegt, die veel licht én opening aan de knoop der Geschiedenis geeven.
    De vérdere verbéteringen, zonder die hier alle omstandiglyk aan te roeren, zullen de kundige liefhebbers, die den réchten eersten druk naazien, zeer ligtelyk bespeuren.
    Het Muzyk der liedjes van dit, én andere des Kunstgenootschaps Tooneelstukken, zal by het hérdrukken van Mr. Andries Péls Méngelzangen, naauwkeurig in alles verbétert, én met een Twéde Deel van nooit gedrukte Gezangen vermeerderd, eerlang in ’t licht gegeeven worden: én vervólgens alle de vérdere dichtkunstige Wérken der Kunstgenooten.
    Dit was ons voorneemen, Kunstlievende Leezer, u by deeze verbéterde druk, bekénd te maaken; gelyk ook dat in alle de naagebootste bydrukken van Albert Magnus, énz. duizenden van grove spél- én drukfeilen gevonden worden, én geheele régels op veele plaatsen uitgelaaten zyn.

VERTONERS.

RYKERT, Oud Vryer.
BELIE, Dienstmeid van Rykert.
ADELAART, Vader
KAREL, Beminde
KATRYN, Kamermeid.
KOENHART, Broeder.		}van Isabelle.
ISABELLE, Beminde.
JERONIMO, Vriend		}van Rykert.
MALFURIUS
NARRÉNIUS		}Belachchelyke Filosoofen, van Ari-
stotelés, én Pyrrhos gevoelen.
EERSTE
TWÉDE 		}HEIDIN.
            Zwygende.
Lakei van Adelaart.

    Het Tooneel verbeelt de huizen van Rykert, Adelaart,
én de Filosoofen, die in eene, én de zélve buurt staan,
in de Haag.

    De Geschiedenis van het Blyspél begint voor den
middag, én eindigt ’s avonds in Zomertyd.

Continue

HET
GEDWONGENE
HUUWELYK.
BLYSPÉL.
________________________

EERSTE BEDRYF.
EERSTE TOONEEL.
RYKERT, BÉLIE.

RYKERT.
NOu zégme eens, Bélie, zit men béf met kant ter deegen?
En is men mantel wel geschikt? hoe staat men hoed?
BÉLIE.
Nét op drie haartjes, fiks én vierkant; al je goed
Zit óf ’et zeuven jaar had in de kas gelégen.
    (5) Ja wel, ja wel, wat word je nét!
    Te veuren pleeg je naauw te lyen
Dat ik je kleeren veegde: ik stae gelyk verzét!
RYKERT.
Zo is ’et Bélie; maar wanneer me gaat uit vryen
    Dan krygt men and’re fantazyen.
    (10) O kind, jy ziet nóch maar ’t begin!
BÉLIE.
Ja wel, Sinjeur, doet dat de min?
RYKERT.
    Ja tóch: de min wérkt wond’re kuuren.
    Want sints ik ben verlieft geweest
Ben ik een ander ménsch; ik kan in huis naauw duuren:
(15) ’k Was eertyds dof, nu ben ik bly van geest.
En waar ik gaa, óf staa, ik bén zo ingenomen
Met Isabél, dat ik niet als van haar kan droomen;
        Dan is ze daar, én dan weêr hier.
BÉLIE.
    ’k Bekén, Sinjeur, het is ien aardig dier,
        (20) En jy hebt hiel wel uit gekeeken.
RYKERT.
Ik gaa zo heen, kind, om heur vader aan te spreeken;
’k Bén heel gerésolveert, al heeft ze niet veel géld,
Ze is jong, én schoon, ik heb men zin op haar gestéld.
BÉLIE.
    Maar dénk je zo ten eersten an te raaken?
RYKERT.
            (25) Ja; ’k heb heur vaders woord al wég.
Zie, Bélie, lui van myn fatsoen die doen ’er zaaken
        Met rype raad, én overlég.
BÉLIE.
Wis, zou je niet?
RYKERT, aan de deur van Adelaart kloppende.
                        Hadie.
BÉLIE.
                                    Ben jy ’et niet, jouw schyven
        Die zellen jou wel doen beklyven.


TWÉDE TOONEEL.
ADELAART, RYKERT, BÉLIE, ter zyen.

ADELAART.
(30) HEer Rykert, wellekom.
RYKERT.
                                            Ik kom hier om de zaak
        Daar jy van weet, heer; zie ik maak
Geen sermonyen.
ADELAART.
                    Heer, wilt gy niet binnen komen,
Om in meer vryigheid te spreeken?
RYKERT.
                                            Maar, men heer,
Zou Jufvrouw Isabél...
ADELAART.
                                Ai wil voor haar niet schroomen;
(35) Treê binnen, én gy zult ligt kunnen zien hoe zeer
Zy u bemint.


DÉRDE TOONEEL.
BÉLIE.

        WEl dénkt die hanggat nóch te trouwen
Met zulken Juffertje, zo jong, zo vol van bloed!
    Hoe zelze hem zen bolletje doen klouwen!
        Want neemtze ’em, ’t is sléchts om zen goed.
        (40) Wat zél ’t Jan Hén hem nóch beklaagen!
        Gants ligters, hoe zél hy ze draagen!
Nou ’t gae daer meê zo ’t wil, wat roert ’et myn, as ik
        Sléchts kryg ien déftig bruilóftsstik.
Maar ’k zie Katryn; mit wie is zy zo in heur schik?
(45) O! ’t is de vryer van men miesters uitgeleezen!
Ja vrindschap, had jy maar ien krummeltje verstand,
    Hoe ligt wierd jy men miesters luitenant!
Maar zacht! daer zynze, ik gae.


VIERDE TOONEEL.
KAREL, KATRYN.

KAREL.
                                        KAtryn, hoe kan het weezen
Dat Isabelle op zulk een vént verslingert is?
KATRYN.
    (50) Wel zou ze niet? ’t is zéker én gewis.
Hy heeft van ’t liefdekruid, dat haar hem doet beminnen,
En ’t is haar ’s vaders wil; ’k vrees dat je niet zélt winnen
        Met al jouw klagten, én gebeên.
Haar klant, ’k wil zeggen haar Galand, zel jy wel blyven,
(55) Zo jy haar leege tyd somtyds wat wilt verdryven;
        Maar nimmermeer wordt gy haar man, ô neen.
KAREL.
            Ik mag het uur dan wel beklaagen
    Dat ik haar ’t eerst heb liefde toegedraagen:
Zy heeft my duizend maal van haar genégenheid
    (60) Verzékert; maar ik bén door haar misleid.
        ’k Zal dan rampzaalig moeten kwynen,
Terwyl zy heelen zal eens anders minnepynen.
KATRYN.
    Waar blykt het dat zy jou bedroogen heeft?
        Zy heeft u niet belooft te trouwen:
(65) En schoon zy ’t had belooft, van u was ’t onbeleeft,
Van haar was ’t dwaas gedaan als zy haar woord zou houwen.
KAREL.
Waarom Katryn?
KATRYN.
                        Wat had gy liever, spreek récht uit,
        Dat zy uw liefste was, óf bruid?
KAREL.
Is daar verschil in? ’t een én ’t ander zoude ik wénschen.
KATRYN.
        (70) Dan bén je niet van dat verstand,
        Myn lieve onnozele Galand,
    Als hédendaags nu zyn de meeste ménschen.
Ik weet wel dat jy haar, nóch dat zy jou niet dient;
        Maar heb je ’er lief? hou my te vriend.
(75) Een klein vereerinkje kan jou de beurs niet krénken;
Ik weet wel dat die niet veel peut’ren lyden kan,
    ’k Vraag niet na groote, óf veel geschénken;
        Maar laat my als een eer’lyk man
Sléchts eens jouw mildheid zien, ’k beloof, ’k zel om je dénken.
KAREL.
    (80) Ik vrees gy boert met my, én myn verdriet
        Raakt u het hart in ’t minste niet.
KATRYN.
    Myn heer kon ’t makkelyk zo stellen,
Dat zyn verdriet my ’t hart ligt ook mogt kwellen.
KAREL.
    Katryn, ’k beloofje...
KATRYN.
                                    Ja myn Heer,
    (85) Belooven doet de beurs niet zeer.
KAREL.
    Ik zweer...
KATRYN.
                    Ik bidje, niet te zweeren;
’t Is te allemodisch, ik hou meer van ’t woord verééren.
KAREL.
    Al wat ge van my zult begeeren
    Dat zult ge hebben; voor ’t begin
(90) Neem deeze ring die ik voor u heb laaten maaken,
    En wees my gunstig in myn min.
KATRYN.
    Dat woord begint myn hart te raaken.
Ik zal zo veel ik kan u helpen over al;
    En als ’er iets passeert, ik zal
(95) ’t U kénbaar maaken: én wilt gy Mejufvrouw spreeken,
Pas dat ge tot haar Nichts de klók drie uuren zyt,
Daar moet zy weezen. ’k Ben genootzaakt af te breeken,
    ’k Heb niet een oogenblik meer tyd.
Mejufvrouw zal wel wakker op me kyven,
    (100) ’k Durf uit ’en huis niet langer blyven.
De deur gaat op, ’t is haar Papa, én Broêr.
KAREL.
                                            Vaar wel.
Katryn, gaat achter haar vólk om, in huis.


VYFDE TOONEEL.
ADELAART, KOENHART.

ADELAART.
        DAt Rykert van uw zuster Isabél,
Zo minn’lyk wordt onthaalt, geschiedt door myn bevél.
KOENHART.
Verdient die drasbroek dat ze ’em zo zal karesseeren,
(105) En is myn zuster voor dien kwylbab opgevoed?
ADELAART.
        Gy weet wel hy heeft magtig goed,
Aan géld, en land; ook is ’t een man met eeren.
KOENHART.
Dat ’s Jonker Karel ook.
ADELAART.
                                    Gy weet niet wat ge zégt.
        Heer Karel is een eerlyk knécht;
(110) Hy is van édel bloed, én jong, én wel geschaapen;
    Maar zullen we ons aan hem vergaapen?
Zo ’k hem uw zuster gaf, wat zou het zyn? ik kan
Met haar geen huuw’lyks goed, veel minder rykdom geeven;
        Ze is weitsch; daarom dient haar geen man,
(115) Dan een die géld heeft om heel ryk’lyk van te leeven.
    Zy kóst my meer als duizend guldens ’s jaars;
        Al wat ’er modens komt, óf raars,
        Dat koopt ze, én moet ik ’t niet betaalen?
        Hoe is dat voor my aan te haalen?
        (120) Dat kan niet op myn rénten staan;
        En waar kreeg ik het géld van daan?
Het land geeft weinig, én wat ’s in den Haag te winnen?
Men kan geen koopmanschap als te Amsterdam beginnen.
KOENHART.
        ’k Zou liever leeven op krediet
    (125) Zo lang ik kon, óf ik ’t betaalde, óf niet,
    Dan zulk een schand doen aan ’t geslacht, én lyen
        Dat myne dóchter zich liet vryen
    Van iemand die niet édel is; een bloed
    Zo kanaaljeus, niet Ad’lyk opgevoed.
        (130) Wat geeft een Edelman na ’t goed?
ADELAART.
    Zie, Koenhart, al uw’ raazen, al uw tieren
Zal tóch niet baaten; hebt gy édele manieren
Zo toon die, én zyt my gehoorzaam, vólg uw plicht,
    Of ga vry voor altyd uit myn gezicht.
(135) Geen grooter plaag als arm te weezen, én hovaardig.
Wilt gy het zyn? ik ly ’t; die ’t zyn wil is het waardig.
Of meent ge dat ons huis wordt door deeze écht ontéért,
Gy komt eerst uit het véld, ’k ly dat ge ’er wéderkeert,
En door een braave daad die onéér repareert:
(140) Want zie, ’k ben ruim zo zeer met u, als haar verleegen.
Zoek uw’ fortuin; het is onaad’lyk met den dégen
Te lanterfanten; spreek my niet een woord meer tégen:
Want ik ben de oorzaak zélf dat hy haar heeft gevryd,
        En ’k raak haar heel gelukkig kwyt.
(145) Ik sturf van schaamte zo het huuwelyk bleef steeken.
    Wat zouden ’er de lieden niet van spreeken,
    Die weeten dat hy hier in huis aksés
        Gehad heeft, wel een maal vyf zés.
KOENHART.
Is ’t zo geschaapen, zal ik my gewillig voegen
        (150) Om vader heel te vergenoegen.
ADELAART.
    Wel, toon u dan gehoorzaam als een zoon,
Ik zal als vader, ook wel zórgen dat geen hoon
Aan ons geslacht geschied: daar komt hy, draag u wys’lyk,
    My zal ’t zeer lief zyn, u zeer prys’lyk.


ZÉSDE TOONEEL.
RYKERT, ISABELLE, ADELAART, KOENHART.
RYKERT.
(155) ONs huuwelyk is klaar, men heer; ’k heb weinig tyd
Mejufvrouw Isabél met jouw verlóf gevryd,
En kryg zo ’t jawoord.
ISABELLE.
                                    Ja heer Vader, om te toonen
Dat my uw keur behaagt, én om myn heer te loonen
Voor zyne liefde, gaf ik hem zo straks het woord.
ADELAART.
        (160) Gy hebt gedaan gelyk ’t behoort.
Dewyl ’t myn heer zo stark verzócht, heb ik geen réden
Hem af te slaan; ’k betrouwme op zyne genégenhéden.
RYKERT.
        Je ziet de vreugde uit myn gezicht
Myn heer, én ik ben jou veur deeze gunst verpligt!
ADELAART.
(165) Ik wénsch u veel geluk.
KOENHART.
                                            Ik wénsch u van gelyken.
En zal als broeder u myn vriendschap steeds doen blyken.
ADELAART.
Heer Rykert, die ik reeds als voor myn schoonzoon hou,
Wyl gy myn dóchter hebt tot uwe bruid verkooren,
        Eer dat wy komen tót de trouw,
        (170) Zal ik, om alles naar behooren
        Te doen, myn vrinden t’ avond hier
Verzoeken, én gy kunt ’er de uwe meê doen komen
Zo ’t u belieft.
RYKERT.
                Wel, wel, doe dat op jouw manier.
Nou Bruidje, ik gaa; al wat je maar zult droomen
(175) Dat zél je hebben.
ISABELLE.
                                Ei vergeet het groot karkant
Niet aan de paerelsnoer, én laat de diamant
In zilver leggen. Ik hou niet van veel juweelen
Als zy maar groot, én nét zyn, én wel speelen.
RYKERT.
    Wel, Bruidje, daar zal niet aan scheelen.
(180) Hadie.
ADELAART.
                    Vaar wel myn zoon.
ISABELLE.
                                                Vaar wel, myn Bruidegom.
KOENHART.
Ik blyf uw dienaar.
RYKERT.
                            ’k Wénsch jou goeden dag.


ZÉVENDE TOONEEL.
RYKERT, alleen.

                                                            ’k BEn stom
    Van blydschap! Wie had dat ooit durven dénken,
Schoon my heer Adelaart zyn dóchter wel wou schenken,
        Dat zulk een Juffertje my voort
        (185) Heur hart zou geeven, én heur woord?
Ja wel, ja wel, ja wel, hoe kén ik me bedwingen
Van vreugd? de Bruigom in zo korten tyd te zyn,
        Daar andere van minnepyn
Veel jaaren kwynen! ’t Zyn onmeugelyke dingen,
(190) Die nu gebeuren! Gét! hoe zel Jeronimo
        Staan kyken als hy ’t hoort? maar ho!
        Ik zie hem daar; wel, wie zou droomen
        Dat hy zo wel te pas zou komen?


ACHTSTE TOONEEL.
RYKERT, JERONIMO.

RYKERT.
TEr goeder uur, myn heer; ik had juist veurgenoomen
        (195) Zo straks naar uwent toe te gaan.
JERONIMO.
        Myn heer mag ik de réden weeten?
RYKERT.
        Het was om eenige sekreeten
U te openbaaren, én jouw oordeel te verstaan.
JERONIMO.
Ik bén bereid, én bly dat wy malkand’ren vinden;
        (200) Gy zyt een van myn beste vrinden,
        Spreek vry, hier hoort ons niemand niet.
RYKERT.
    Maar ’t is een zaak daar veel is aan geleegen,
    En daar ik my volkomen, én ter dégen
        Graag met myn vrienden op beried.
JERONIMO.
        (205) Ik luister met aandagtige ooren.
        Spreek vrylyk uit, myn heer, het is
My eer dat gy my die geheimenis
        Vertrouwt; én ik verlang te hooren...
RYKERT.
Maar eer ik verder ga, myn heer, hoor toe:
(210) Op dat ik geen vergeefsche vraagen doe,
Verzoek ik vriend’lyk dat je my niet wilt flatteeren;
Maar zeggen zo je ’t meent.
JERONIMO.
                                        Wel, is dat uw begeeren,
Ik zal het doen.
RYKERT.
                        Hoor toe: daar is geen grooter kwaad
        Myn heer, naar dat my dunkt, als ménschen
(215) Die veinzen.
JERONIMO.
                        ’t Is zo.
RYKERT.
                                    Kyk, daarom zou ik wel wénschen
Dat je openhartig waart in ’t geeven van jouw raad.
JERONIMO.
        Ik zal.
RYKERT.
                Wel hoor, beloofje dan met eeden
Dat jy me raaden zult in alle opréchtighéden?
JERONIMO.
’k Belooft u by myn woord, ’t bestaat ook wel in réden.
RYKERT.
(220) ’k Verzoek ook datje me in jouw antwoord niet misleid.
JERONIMO.
        Vrees daar niet voor, ’k heb ’t u gezeit.
RYKERT.
        Wél hoor, zie, dit zyn myn sekreeten,
        Ik wilde gaerne van jou weeten
Of ik ook wel zou doen te trouwen?
JERONIMO.
                                                    Trouwen? gy?
RYKERT.
(225) Wel ja, ik zélf. Nou zég me eens onbeschroomd, én vry
Het geen ’er jou van dunkt.
JERONIMO.
                                        Gy moet my eerst verklaaren
Hoe oud gy zyt, dat is te zeggen hoe veel jaaren
    Gy hebt.
RYKERT.
                    Ik?
JERONIMO.
                            Ja.
RYKERT.
                                    Dat weet ik zéker niet;
Maar ’k bén gezond én wel te pas, gelyk je ziet.
JERONIMO.
(230) Wel kun je ’t daar, óf daar omtrént niet weeten?
RYKERT.
        O neen, het is my glad vergeeten.
JERONIMO.
Hoe oud waart gy toen wy eerst vrindschap maakten?
RYKERT.
                                                                        ’k Was
Toen twintig jaaren; maar hoe komt dat hier te pas?
JERONIMO.
En naa wat tyd zyt gy uit Engeland gekomen?
RYKERT.
    (235) Naa zéven jaaren.
JERONIMO.
                                    En uit Romen?
RYKERT.
Naa acht jaar.
JERONIMO.
                        En daar na, uit Vrankryk?
RYKERT.
                                                                Naa ruim vyf
    En nóch een hallef jaar verblyf.
JERONIMO.
In wat jaar zyt gy t’ huis gekomen?
RYKERT.
                                            Laat eens kyken;
        In zés én zéstig, naar ik ’t gis.
JERONIMO.
        (240) Dat scheelt tot nu toe, zo ’k niet mis,
Juist veertien jaar: nu kan men haast het vonnis stryken.
        In Vrankryk vyf, dat ’s négentien:
        Te Londen zéven, dat ’s, laat zien,
Nét zéséntwintig; acht die wy te Romen bleeven
(245) Maakt vieréndartig, én dan twintig, dat maakt éven,
        Te saamen vierénvyftig jaar.
        Die zyt gy oud, ’t is daar, óf daar
        Omtrént.
RYKERT.
                        Hoe ik? dat kan niet weezen!
JERONIMO.
’t Is wel gerékent, én wyl gy my hebt belast
(250) U niet te vleijen; maar rond uit, gelyk voor deezen,
Te spreeken, zég ik u dat u geen trouwen past;
Veel jonger moeten zich wel rypelyk beraaden
Eer dat zy zulk een pak op hunne schouders laaden;
Veel meerder gy dan, gy, aan wien de wufte min
    (255) Niet meer behoort te komen in de zin:
        Want is het zotterny te trouwen
        Wanneer men jong is, zo én weet
Ik niet waar voor men ’t kan in oude lieden houwen
Als voor een raazerny. Ik moet, alwaar ’t u leed
(260) U myn gedachten dan voor ’t laatst nóch eens ontdékken;
        Ik raad u niet te trouwen: want zie, ik
Ik zélf, met and’ren, zou ook met u moeten gékken
Indien gy, die tót nu ontslipt zyt uit dien strik,
U héden liet met liefdensbanden binden.
RYKERT.
        (265) En ik wil trouwen, ’t gaa hoe ’t gaa.
Ook zal het niemand niet belachch’lyk kunnen vinden
Dat ik een dóchter trouw die ik bemin.
JERONIMO.
                                                                Ha! ha!
Dat is wat anders, dat én heb ik niet geweeten.
RYKERT.
Ja, ’t is een dóchter die myn hart zo heeft bezéten
(270) Dat ik haar als my zélf bemin. O, ’t is te ondieft!
JERONIMO.
Ja zéker, buurman, ben je zo op haar verlieft?
RYKERT.
Ja vriend, ik heb haar al ten huuwelyk doen vraagen
Van haare Vader.
JERONIMO.
                                Ja?
RYKERT.
                                        Van avond zyn haar maagen
Vergaart, én ’t huuw’lyk zal geslooten worden.
JERONIMO.
                                                            Zo!
        (275) Ik zég niet meer. Trouw, trouw! ho! ho!
Is ’t zo gelégen?
RYKERT.
                Zou ik ’t huuwen laaten steeken?
    Wat meen je, vriend Jeronimo, dat my
            Geen wyf meer past op zy?
        Ik meen nóch télgjes aan te kweeken,
    (280) Die... want stél eens de jaaren aan een kant,
        En oordeel óf ’er in het land
Een man van dartig jaar zo fluks én fris kan weezen
        Als jy me ziet. Wel hoe, men heer,
        Wat schort me? wat heb ik te vreezen?
        (285) ’k Loop als een Kievit op én neêr;
        Ik kan me réchts, én links omkeeren,
        Karos, én sleedtje nóch ontbeeren.
’k Eet driemaal daags, vriend, én ’t gebit, gelyk myn stém
    Heeft nóch zyn oude kracht, én klank; hém, hém.
        (290) Wat zég je ’er van?
JERONIMO.
                                        Ik ben bedroogen
In myn gevoelen; ja myn heer, gy hebt gelyk.
RYKERT.
    Ik heb altyd het huuwelyk, hoe ryk
Ik ben, verächt; maar nu zie ik uit andere oogen:
        Want boven dat ik door dees trouw
        (295) Genieten zal een schoone vrouw,
        Die my steeds kussen zal, én streelen,
        Wie zou dat zoet onthaal verveelen?
        Zal zy me altyd believen, én
        Wanneer ik moede óf ziek’lyk ben,
(300) Aanminnig koesteren; ik mis bykans myn zinnen,
Wanneer ik overdénk al ’t zoet dat my in ’t minnen
    Ontmoeten zal; én boven dit vermaak
        Zo dénk ik, blyf ik zonder érven,
    Dat ligt de stam der Rykerts uit mogt stérven,
    (305) En dat waar al te moeijelyk een zaak.
        Wat zal ’t myn hart een blydschap weezen
Als ik die schépseltjes zal zien veur myn gezicht,
        Waar uit myn weezen is te leezen?
Die als ik buiten, myn affaires heb verricht,
(310) My zullen als een deel kleine Engeltjes ontmoeten,
    En met den naam van hun Papaatje groeten?
        Of vatten my somtyds om ’t been,
        En speelen zoetjes om my heen,
En door hun stameren my stóf tot lachchen geeven?
(315) Me dunkt ik zie ’er al vyf zés rondom my zweeven.
JERONIMO.
’k Bekén ter waereld is geen grooter vreugd, ik raa
U straks te trouwen; hoe myn heer, waar wacht ge na?
RYKERT.
Waeréntig, raad je ’t me?
JERONIMO.
                                        Hoe! meugje dat nóch vraagen?
Voorzéker.
RYKERT.
                    O! geen raad én kan me bét behaagen;
        (320) ’k Bén bly dat je als myn trouwe vriend,
My met jouw goeden raad in deeze okkazie dient.
JERONIMO.
        Maar mag men, zonder u te stooren,
Ook vraagen wie het is, die u zo kan bekooren?
RYKERT.
’t Is Isabelle.
JERONIMO.
                Hoe! dat jong én weeld’rig dier?
(325) Dat aartig popje, steeds getraaliet naar de zwier?
RYKERT.
Wel ja.
JERONIMO.
            De dóchter van heer Adelaart?
RYKERT.
                                                            Met réden.
JERONIMO.
En zuster van heer Koenhart, die de straat
        Steeds met den dégen slypen gaat?
RYKERT.
        Die is ’t.
JERONIMO.
                    Wel wat voor vreemdighéden
        (330) Gebeuren niet!
RYKERT.
                                Wat dunkt je van men Bruid?
JERONIMO.
Ze is tréffelyk, ik raad u maak een kort besluit.
RYKERT.
Zou ’k wel een béter voor my hebben kunnen vinden?
JERONIMO.
        O neen: zy zal u vry veel vrinden
        Toebréngen: want een vrouw zo schoon
(335) En jong, verstrékt een man als gy zyt, tot een kroon.
Wel heer, wat zult ge wel getrouwt zyn met malkander!
        Wel haast u tóch.
RYKERT.
                                    Zie daar ’k veränder
Van binnen: want je maakt men ingewand verheugt
Met zo te spreeken. Ik bedank je veur jouw raaden,
(340) En noodje te avond meê by onze huuw’lyks vreugd.
JERONIMO.
        Wel nu, dat wil ik niet versmaaden;
        ’k Ben meê nóch gaar’ne by de jeugd’.
        Maar zult ge ’er geen juweelen koopen?
RYKERT.
    Gelyk als dat de wys is, zou ik hoopen;
        (345) De béste zyn me niet te fraai.
’k Wou ik ’er krygen kon daar ik de Papegaai
Meê schoot.
JERONIMO.
                    Ik weet ’er schoone, én uit de kunst te krygen.
RYKERT.
Je zult me vrindschap doen, zo je iets uitsteekends weet,
        Dat jy ’t me zénd; maar ’t is me leet...
        (350) De moeite... kyk, ik kén ’t niet zwygen...
Dóch, onder vrienden... zie ’k heb nou veul in myn hoofd;
Je weet ’et niet.
JERONIMO.
                        Wie ik? neen tóch niet; maar ’k geloof ’t.
RYKERT.
Nou vaar dan wel, tot flus.
JERONIMO, in ’t wég gaan.
                                        Wat mag de gék beginnen?
        Hy zulk een dartel dier beminnen?
    (355) De dóchter van heer Adelaart? maar! maar!
De weeld’rige Isabél, in ’t bloeijenst van haar leeven,
    Met Rykert, reeds al ’vierénvyftig jaar?
        Dat zal een treff’lyk huuw’lyk geeven!
Ha! ha! ha! ha!


NÉGENDE TOONEEL.

RYKERT.

                        ELk keurt myn huuw’lyk goed!
(360) Wat zie ik al vermaak, én wellust te gemoet!
Wanneer ik daar van spreek dan lachchen alle ménschen,
        Gelyk Jeronimo hier doet.
Hoe kon ik grooter vreugd op deuze waereld wénschen!
Maar sus, me dunkt dat ik de klók half één hoor slaan,
    (365) Ik mag myn hart wat stérken gaan.

                Einde van het Eerste Bedryf.

Continue

TWÉDE BEDRYF.
EERSTE TOONEEL.
RYKERT.

’k HEb alles, wat ik met gedachten kan begeeren;
        Maar évenwel myn hart dat wordt
Van zórg geplaagd; zie daar, ik weet niet waar ’t me schort;
        Wel hoe! wat drommel mag me deeren?
    (370) Ja ’t schynt wel, dat altyd het minne zoet
        Verméngt moet weezen met wat roet;
        Ook heb ik dikwils hooren preeken.
        Dat aan de blydschap van den ménsch,
        Altyd een beetje moet ontbreeken.
(375) Getrouwd te zyn is wel myn hoogste wénsch;
        Maar nu ’t ’er eind’lyk toe zal komen,
        Begin ik veur de trouw te schroomen;
En dat komt nérgens van, als van dat drommels droomen.
        Wat óf die droom beduiden mag?
        (380) Foei, Foei! ’k slaap nooit weêr over dag:
’k Mag ’t aan Jeronimo myn vriend eens openbaaren,
En zien, óf hy me daar de grond van kan verklaaren.
        Maar trouwens, wat voor zwaarigheid
        Ook in die droom verbórgen leit,
        (385) Wat zórgen my de zinnen pynen,
Een lonk van Isabél zal alles doen verdwynen.


TWÉDE TOONEEL.
ISABELLE, uit haar huis, RYKERT, Lakei.

ISABELLE.
DAar draag myn sluyer, en zie toe dat ge u wel wacht
        Langs straat te mallen, óf te gaapen.
RYKERT.
Daar komt myn schoone bruid! Haar minn’lyk weezen lacht!
(390) Wat moet ’et lieff’lyk zyn by zulk een beeld te slaapen!
        Wat heeft ze in ’t gaan een hoofsche zwier!
        Zy is de saamen zoet, én fier.
    Zou wel een man, als hy haar komt te aanschouwen,
        Zich kunnen van de min onthouwen,
        (395) En’t hart niet voelen in zyn lyf,
        Aan ’t jeuken na zo schoone een wyf?
        Waar gaa je heen, myn ziels bezinde,
    Aanstaande bruid van jouw aanstaande man?
ISABELLE.
        Ik gaa iets koopen.*
RYKERT.
                                      Myn beminde,
(400) De tyd van ons geluk komt nou al nader an,
        Je zult me haast niets weig’ren kunnen;
Wat my belieft te doen dat zul je me vergunnen,
Als wy getrouwt zyn; zie, dan staat ons alles vry,
        Dan hoor je heelendal aan my;
        (405) Ja tóch, van ’t hoofd tot aan je voeten.
Als ik... je weet wel... om myn smarten te verzoeten...
        Jouw oogjes klaar als kristalyn...
    Jouw lieve neusje, récht gelyk een lyn...
        Jouw roode aantrekkelyke lipjes...
(410) Jouw zuivere oortjes, én jouw kinnetje, zo glad
    Als wit albaster, én jouw halsje dat
Als zulver blinkt, én dan die kleine albaste klipjes
        Jouw borsjes!... maar in ’t kort gezeid,
        Van jou, én jouw gelégenheid
        (415) Zal ik volkomen meester weezen,
Niet waar men liefstentje, niet waar myn uitgeleezen?
En als ik jou somtyds uit vrind’lykheid eens zoen,
    Mag ik dat dan op myn manier niet doen?
    Bén jy niet wel met zulk een man te vréden,
        (420) Myn olik schellempje?
ISABELLE.
                                        Wel wis, met réden.
        Ik zweer het u in waarheid: want
        Myn vader heeft me lang gehouwen
        Gelyk geslooten aan een band,
Dies ben ik hart’lyk bly dat ik met u zal trouwen;
(425) Gy hébt me tydelyk verlost uit myn verdriet;
        ’k Hoop nu myn schaa weêr in te haalen:
        Want gy zyt van die mannen niet
Die altyd op het doen van hunnen vrouwen smaalen,
        En houden haar altyd in huis
(430) Geslooten. O my dunkt daar is geen grooter kruis!
    Ik zou ’er my nooit kunnen toe gewennen,
        Dat wil ik wel rond uit bekennen;
        Ik hou te veel van jok, én vreugd,
        Van danssen, springen, banketteeren,
        (435) En bén te gaarne by de jeugd
        Omtrent de dames, én by heeren.
        Ook weet myn heer wel hoe ’t behoort,
        En daarom wil ik van nu voort,
        Tót alle vreugde my begeeven;
(440) Wy zullen t’ saamen zo gerust als Eng’len leeven;
’k Zal u nooit stooren in het geene dat gy doet,
    Gelyk ge my ook niet berispen moet;
        ’k Stél vast men moet van beide zyden
Malkand’ren minnen. ’k Zou geen knorre kunnen lyden.
        (445) Men moet niet trouwen, om daar naar
Malkanderen gestaag te zitten in het haar,
        En dol te maaken. Kwaâ gedachten
Die zullen uit ons hart altoos gebannen zyn:
De jaloezy is een zeer schaadelyk venyn;
(450) Dies moet ge nimmermeer op achterklappers achten;
Gy moet u houden zo verzékert van uw vrouw
    Gelyk ik my van u verzékert hou;
En dat ’s genoeg; maar wélk een kwaal komt u bevangen?
    Waarom verschiet de verw op uwe wangen
(455) Myn heer? Hoe is uw vreugd zo schielyk uit gedooft?
RYKERT.
    ’t Zyn dampen die my stygen an het hoofd.
ISABELLE.
        Die kwaal doet nu veel ménschen kwynen;
Maar door ons huuwelyk zal de uwe haast verdwynen.
    ’k Gaa my verzien van kóstelyk gewaat,
        (460) En zal my kleeden naar uw staat;
        ’k Zal alles vaardig laaten maaken,
    Wyl onze trouwdag tóch haast zal genaaken.
        Vaar wel.
RYKERT.
                        O bloed! wat zotterny
        Heb ik begaan?


DÉRDE TOONEEL.
JERONIMO, RYKERT.

JERONIMO.
                                MYn vriend ’k ben bly
        (465) Dat wy malkand’ren hier ontmoeten,
        Ik meende u zo te gaan begroeten,
Om u te zeggen, dat Belier, de goudsmidt, my
Een diksteen heeft getoont van tien Karaat, die héden
Eerst uit Oost-Inje is hier gekomen over land;
(470) Heel zuiver, speelend, nét van water, die met réden
    Wel heeten mag zo fraai een diamant,
    Als iemand met zyn oogen mag aanschouwen.
RYKERT.
Myn heer Jeronimo, die zaak heeft nóch geen haast.
JERONIMO.
Wél hoe myn heer! wat’s dit? ik staa geheel verbaast!
(475) Is zulk een héftig vier zo schielyk aan ’t verkouwen?
RYKERT.
Een afkeer tót de trouw kwam my daar schielyk aan,
En ’k wou wel, eer dat ik daar vérder in wil gaan,
Dat gy nóch eens oprécht uw meining my woud zeggen;
Voor al dat gy me een droom eens uit woudt leggen,
(480) Die ik naa ’t middagmaal gehad heb, én die my
        Brengt in een vreemde fantazy.
    Jy weet, schoon sommige met droomen gekken,
    Daar is somtyds veel voordeel uit te trekken;
Dewyl men dikmaals uit het geen men droomt, voorziet
(485) Het geen ons naakende is, ’t zy blydschap, óf verdriet.
My dócht, ’k was in een schip, in ’t midden van de baaren
        Die ongestuimig heen en weêr
Ons slingerden...
JERONIMO.
                        Ik bid verschoon me tóch, myn heer,
Ik bén niet afgerécht om droomen te verklaaren.
(490) Ook heb ik nu geen tyd, ’k word op een plaats gewacht.
Om van uw huuwelyk, én van uw droom te praaten,
Hebt ge uw gebuuren voor twé wyze luy geächt,
’t Zyn Filosoofen, én daar moogt ge u op verlaaten;
    Ook wyl zy van verscheide Sécten zyn,
    (495) Kunt gy hun beider oordeel overweegen.
’k Heb u myn zin gezeit, vaar wel.
RYKERT.
                                                        ’k Heb daar niet tégen;
Die raad is goed! Ik ben nu reeds half uit myn pyn.
’k Moet me eens beraaden met die hooggeleerde mannen.


VIERDE TOONEEL.
MALFURIUS, RYKERT.

MALFURIUS, geheel verstoord uit het huis
                            van Narrénius.
    JA, ja, gy zyt een onverstandig beest,
(500) Een bok, een ézel, die alleenelyk de leest
    Hebt van een ménsch, wel waard te zyn gebannen
By Professooren, én...
RYKERT.
                                ,, Daar ’s d’ eene! Ik spreek hem aan.
MALFURIUS.
Gy zyt het botste beest dat immer is gebooren;
    Ja ’k zal ’t u door de réden doen verstaan,
        (505) Of toonen aan uwe ézels ooren
Dat...
RYKERT.
            ,, Hy is heel verstoort. Mynheer...
MALFURIUS.
                                                    Ik! ik dit hooren!
Gy rédeneeren? gy, gy, die nóch niet verstaat
Wat de Eleménten zyn? Gy weet niet wat ge praat.
RYKERT.
De gramschap maakt dat hy beroofd schynt van zyn’ oogen.
MALFURIUS.
    (510) Foei! moet men zulk een raazerny gedoogen?
        Een voorstél, zo verdoem’lyk by
De liên van letteren!
RYKERT.
                        ,, Het schynt de man is vry
        ,, Vertoornd!
MALFURIUS.
                        Het is absurditeit, ’t is loogen:
        (515) Toto Coelo, tota via aberras.
RYKERT.
        Myn heer, gy komt hier récht van pas.
MALFURIUS.
Uw’ dienaar.
RYKERT.
                    ’k Wénschte dat het uw gelieven was...
MALFURIUS.
        Weet gy wel dat gy komt te maaken
Een Sillogismus in balordo?
RYKERT.
                                    Hoor myn zaaken.
(520) Ik wou...
MALFURIUS.
                    Ja, ’t eerste is lós, én ’t ander ongehoord;
En uw concluzie zeer belach’lyk. Met een woord,
’k Wil liever barsten dan uw voorstél consenteeren.
        Ja tót de léste druppel van
Myn inkt zal ik u myn opinie defendeeren
(525) Pugnis & calcibus, unguibus & rostro.
RYKERT.
    Kan ik...
MALFURIUS.
                Gy zyt een weetniet! Een tieran!
Ja, die de waarheid zoekt voor élk een te verduist’ren,
Dat hou ik staande, ja, ik, botmuil, én ik kan...
RYKERT.
Heer Aristotelés, ik bidje, wil eens luist’ren!
(530) En zeg my de oorzaak van ’t geen u verstoort...
MALFURIUS.
                                                            Myn heer,
        De onrédelykste zaak...
RYKERT.
                                                Wat meer?
MALFURIUS.
Myn heer, óch, óch, wie zou niet schroomen!
        Och, ’t is verlooren! ’t is gedaan!
        (535) De waereld moet eerlang vergaan!
Och, de ongebondenheid is al te veer gekomen,
        En door geen réden meer te toomen!
De Magistraat, die ’t récht behoorde voor te staan,
        En de geschiktheid mainteneeren,
        (540) Moest, met een bloedrood aangezigt,
        Om hun verwaareloosde pligt,
Zich schaamen, zulk een stuk te tolereeren!
RYKERT.
Wat is het dan?
MALFURIUS.
                            O ’t is een ongehoorde zaak!
        Een zaak die aan de Hémel roept om wraak!
(545) Moet nu een Filosoof met zyn geletterde ooren
        In ’t openbaar dan zeggen hooren,
Wat gruuwelyker ding! de forma van een hoed?
RYKERT.
Hoe?
MALFURIUS.
                Ik zeg dat men de figura zeggen moet,
En niet de forma. Dit verschil is tusschen beiden:
        (550) De forma, is het uitterlyke blyk
        Eens lichchaams, dat beweegelyk
    En leevende is; dit moet men onderscheiden
Van ’t onbeweegelyk: wie anders zegt, tast mis;
En wyl dat in een hoed gantsch geen beweeging is,
        (555) Zo kan men ligtelyk betoonen
Dat een geleerde de figura zeggen moet,
        En niet de forma van een hoed.
    Hoe kan men zulk een beestigheid verschoonen?
Ja weetniet, als ge zyt, ja botmuil, ’t is alzo
(560) Dat gy moet spreeken, ja, ’t zyn Aristoot’les réden,
        In ’t eerste boek der weezenhéden,
        Daar staat het klaar én nét.
RYKERT.
                                                        Ho! ho!
Is ’t anders niet? zél jy je daarom dus verstooren?
Ik dócht waarachtig dat ons land reeds was verlooren!
        (565) Myn goeje Dokterbuur, ik wou...
MALFURIUS.
        Had ik hem hier, zie daar ik zou...
RYKERT.
        Dat je al die beuz’lery liet vaaren.
        ’k Verzoek...
MALFURIUS.
                                Zie daar ik ben zo kwaad,
En zo verstoord, dat ik onmoog’lyk kan bedaaren!
RYKERT.
        (570) Myn heer, ei lieve, ’k bid u laat
De hoed, de forma, én figura in haar weezen.
    Ik had jou iets te zeggen, om jouw raad...
MALFURIUS.
Impertinénten...
RYKERT.
                        Ei, bedaar.
MALFURIUS.
                                        Hebt ge ooit geleezen...
RYKERT.
Wel lieven tyd! ik bid...
MALFURIUS.
                                Die propositie, gy,
(575) Gy, staande houden?
RYKERT.
                                    Hy heeft ongelyk; hoor my.
MALFURIUS.
Die Aristotelés weêrleit heeft in zyn leeven?
RYKERT, zich na ’t huis van Narrénius keerende.
Dat’s waar. Je bent een zót, een onbedreeven,
Een onverstandig ménsch, dat jy met zulk een man
        Die leezen én die schryven kan
    (580) Wilt disputeeren. Nu daar by gebleeven;
    Nu moet jy ook, zo ’t jou belieft, men heer,
My hooren spreeken: want ik ben by u gekomen
Om op een zaak die my gemoed dryft heen én weêr,
My met u te beraân óf ik in de écht zou treeden:
        (585) Want ’k ben gezind een vrouw
Te neemen die my in myn huis gezélschap houw’;
    Ze is schoon, én wel gemaakt van léden,
        Van troonie rond, én wel besneeden,
        En die my wonderlyk behaagt:
        (590) ’k Mishaag haar ook niet, schoon bedaagd.
    Haar vader heeft de koop my toegeslagen,
        Maar échter vrees ik iets daar jy,
        Nóch niemand my om zou beklaagen.
        En ’k zou wel wénschen dat je my
        (595) Eens jouw gevoelen woudt verklaaren,
En wat je me zoudt raân.
MALFURIUS.
                                    Ik kan me niet bedaaren!
De forma van een hoed! hou liever staande, kom,
Quod in natura rerum datur vacuum.
        Ja dat ik bén een beest gebooren.
RYKERT.
(600) ,, De nikker haal je! Ik bid heer, wil me eens hooren;
        Het is bykans een uur geleên
Dat ik jou aanspreek, én gy antwoordt niet.
MALFURIUS.
                                                            Met reên
Ben ik verstoord; maar wil my excuzeeren.
RYKERT.
        Ei lieve! wees niet meer verstoord;
    (605) Ik bid je dat je me toch eensjes hoort.
MALFURIUS.
        Wel aan, zég, wat is uw begeeren?
RYKERT.
        ’k Wou je ietwes vraagen.
MALFURIUS.
                                                In wat spraak
        Zult gy me spreeken van uw zaak?
RYKERT.
        Hoe! in wat spraak? wel is dat vraagen?
        (610) ,, Die vént heeft lust om my te plaagen!
MALFURIUS.
        Zég op, zal ’t zyn in ’t Italiaans?
RYKERT.
Neen.
MALFURIUS.
        Of in ’t Engels, Schóts, Hebreeuws, óf in het Spaans?
RYKERT.
Neen, neen.
MALFURIUS.
                    Of in ’t Latyn? óf zal het hachch’lyk weezen
In ’t Sirisch? in ’t Kaldeeus? in ’t Grieks, óf ’t Arabiers?
RYKERT.
    (615) Neen, ’k héb die laatste taalen nooit geleezen.
    Maar séldremént waar toe zo veul gezwiers?
        Je zoudt een ménsch de kóp wel breeken.
MALFURIUS.
Of wilje in ’t Fransch? óf Hoog, óf Neêrduitsch spreeken?
Of in de Noordsche spraak?
RYKERT.
                                            Neen, in ’t Neêrduitsch.
MALFURIUS.
                                                                        Wel aan,
    (620) Dan moet gy aan myn linker zyde staan;
    Myn réchter oor is voor geleerde taalen...
RYKERT.
    ,, Wie hoorde van zyn dagen vreemder zaak,
        ,, Of gekkelyker ding verhaalen?
MALFURIUS.
En ’t linker voor de plompe, én moederlyke spraak.
RYKERT.
        (625) ,, Wel wat gebruikt dit vólk al grillen!
MALFURIUS.
        Wat vraagt ge nu?
RYKERT.
                                    Ik zou wel willen
        Van een geringe zwaarigheid,
        Jouw oordeel vraagen.
MALFURIUS.
                                        ’k Ben bereid.
’t Zal van de Wysgeerte, óf Filosoofye weezen,
(630) Niet waar?
RYKERT.
                    Neen éxkuzeer me; ik ben in duizend vreezen,
Van wégen zéker slach van vryery, kyk, die...
MALFURIUS.
        Misschien begeert myn heer te weeten,
Of Logica een kunst, óf weetenschap moet heeten?
RYKERT.
Dat is ’t niet heer.
MALFURIUS.
                        Of zy tót voorwérp heeft de drie
(635) Verscheid’ne wérkingen der geest?
RYKERT.
                                                        Neen, zeg ik; zie,
Dat ik hier by u kom, is sléchts om u te vraagen...
MALFURIUS.
        Is ’t, óf ’er tien Cathegoryen zyn, óf één?
RYKERT.
        Neen.
MALFURIUS.
                    Dan óf het besluit, den naam mag draagen
    Van ’t weezen van een Silogismus?
RYKERT.
                                                                Neen!
        (640) ’k Wou dat ge ’t oordeel eens woudt vellen...
MALFURIUS.
Misschien óf ’t goed zich met het eind reciproceert?
RYKERT.
Neen, neen, neen, neen, neen, neen: hoe meugje een ménsch zo kwellen?
Nóch ééns neen.
MALFURIUS.
                            Zég my dan, myn heer, wat gy begeert,
        Gy weet wel dat ik ’t niet kan raaden.
RYKERT.
        (645) Ik zal je zeggen wat men deert,
        En waar ik over bén belaaden.
        Mits dat je zwygt.
                    Zy spreeken beide te gelyk.
                                    Dit is de zaak,
Die ’k jou te zeggen heb. Ik ben, tót myn vermaak,
Gezind een jonge vrouw te trouwen, mooi van weezen,
    (650) Van ommegang zeer minnelyk, én zoet.
    Haar vader staat me ’er toe; maar myn gemoed
    Is ongerust: want ik begin te vreezen!..
MALFURIUS, Op de zélve tyd.
        De spraak is aan den ménsch alleen
Gegeeven, om daar door zyn zin bekénd te maaken:
    (655) Gedachten zyn sléchts beelden van de zaaken;
De woorden van de zin; dit hebben zy gemeen;
        Maar dit verschil is tusschen beiden,
Dat and’re beelden zyn van ’t authentyk verscheiden,
    Daar ’t woord het authentyk in zich besluit;
(660) Dewyl ’t niet anders is als ’t geen dat wy van binnen
    Bedénken, ’t wélk me dan ook door de woorden uitt,
        Als zynde tólken onzer zinnen.
Hier door is ’t dat een ménsch die wel dénkt, ’t béste spreekt;
Dies moet gy door het woord my uwen zin ontvouwen;
        (665) Wyl ’t woord voor ’t zékerst is te houwen.


VYFDE TOONEEL.

RYKERT dringt hem in huis, én haalt de deur toe.

        ’k VOel dat me myn geduld ontbreekt.
De drommel haal dat slach geleerden, die niet hooren
Naa ’t geen me ’er zegt; dóch ’t is my wel gezeit te vooren
Dat Aristotelés, zyn meester, ook voorheên
    (670) Een snapper was. Ik gaa zyn buurman spreeken,
Die is bezaadigder, én luistert meêr na reên.
Heer Filosoof, zo ’t u belieft, kom eens beneên.


ZESDE TOONEEL.
NARRÉNIUS, RYKERT.

NARRÉNIUS.
        VRiend Rykert, wat mag u ontbreeken,
    Dat gy me roept?
RYKERT.
                                    Ik héb jouw raad van doen
(675) In een geringe zaak; dies ben ik hier gekomen,
Heer Filosoof. ,, ’t Gaat wel, deeze is van meer fatsoen,
En hoort een mensch. Myn heer, ’k heb veurgenomen...
NARRÉNIUS.
Vriend Rykert, gy moet zo niet spreeken, maar,
        Gelyk wy Filosoofen leeren,
(680) Uw propositie doen, niet vast, maar twyffelbaar;
        Men moet zyn oordeel suspendeeren,
En gy moet zeggen, niet dat gy gekomen zyt,
Maar dat het u zo dunkt, dus zoudt gy zeggen moogen.
RYKERT.
Hoe! dunken?
NARRÉNIUS.
                            Ja vriend.
RYKERT.
                                            ’k Loof dat jou de nikker rydt,
(685) ’t Moet my wel dunken: want ik staa hier veur jouw oogen.
NARRÉNIUS.
        Dat ’s geen gevólg, én ’t kan in schyn
Waar lyken, échter kan de zaak nóch onwaar zyn.
RYKERT.
        ,, Wel by men keel, hy schynt te droomen!
Hoe is ’t niet waar, dat ik hier ben gekomen?
NARRÉNIUS.
(690) Dat is onzéker, met moet twyffelen aan all’s.
RYKERT.
Ben ik niet hier? spreekt gy tot my niet? is dat vals?
NARRÉNIUS.
Het schynt dat gy daar staat, én my dunkt u te hooren,
En dat ik tót u spreek; maar échter ’t gaat niet vast.
RYKERT.
        ,, De Duivel haal dien hangebast!
(695)     ,, Wat komt een ménsch niet al te vooren?
Me dunkt je spót met my. Staa ik hier niet? jy daar?
        Dat dunkt me niet; maar het is waar.
        Laat die spitsvinnighéden vaaren,
En spreeken wy van ’t geen ik u héb te openbaaren;
(700) Zo weet dan dat ik ben gezint te trouwen.
NARRÉNIUS.
                                                                    Ik
En weet daar gantsch niet af.
RYKERT.
                                                    Wel hoor een oogenblik.
NARRÉNIUS.
Ik hoor nóch niet met al.
RYKERT.
                                    Ik zég ’t je.
NARRÉNIUS.
                                                    ’t Kan wel weezen.
RYKERT.
Ze is jong, én schoon, die ’k voor myn bruid héb uit geleezen.
NARRÉNIUS.
’t Kan zyn.
RYKERT.
                    Maar zal ik wél, óf kwaalyk doen?
NARRÉNIUS.
                                                                        Het één,
(705) Of ’t ander.
RYKERT.
                    ,, Séldrement! waar Drommel wil dit heen?
,, Die zingt heel anders. Zal ik wel doen haar te trouwen?
Ik vraag het u noch ééns, óf zal het my berouwen?
        Antwoord me tóch gelyk ’t behoort,
    Zal ’t my berouwen? Spreek
NARRÉNIUS.
                                                ’t Kost ligt gebeuren.
RYKERT.
        (710) ,, Ik voel begét myn reuzel scheuren!
Myn heer, verstaame récht: ’k ben krachtiglyk bekoord,
Verliefd...
NARRÉNIUS.
                    ’t Is moogelyk.
RYKERT.
                                            Haar vader heeft haar héden
Aan my verloofd.
NARRÉNIUS.
                            Wel zo!
RYKERT.
                                        Maar, ’k vrees, niet zonder réden,
Gekroond te worden.
NARRÉNIUS.
                                ’t Kan geschieden.
RYKERT.
                                                            Maar, men heer,
    (715) Wat dunkt ’er jou tóch van?
NARRÉNIUS.
                                            ’t Gebeurt wel meer.
’t Is niet onmoogelyk.
RYKERT.
                        Maar, hoe zoudt gy u draagen,
Zo je in myn plaats waart?
NARRÉNIUS.
                                            ’k Weet het niet.
RYKERT.
                                                                    Wat raadje my?
NARRÉNIUS.
’t Geen u belieft.
RYKERT.
                            O bloed! ’k verval in raazerny!
NARRÉNIUS.
Dat raakt my niet.
RYKERT.
                                Ik zal ’t je wel door slagen
        (720) Doen raaken, rékel als je bént,
Jou hondse Filozoof; hou daar jou lompe vént.
NARRÉNIUS.
Ah! ah! ah! ah!
RYKERT.
                            Zo zal ik jou betaalen.
Nou is men lust geboet.
NARRÉNIUS.
                                        Ik zal ’t op u verhaalen!
Wat onbescheid is dit! Een man als my te slaan?
(725) Een Filozoof als ik?
RYKERT.
                                Wel hoe, gaa zo niet aan
Heer Filozoof; nu moet gy ook heel anders zingen;
        En niet te vast op ’t een óf ’t ander staan;
        Maar twyffelen aan alle dingen.
Gy moet niet zeggen dat gy zyt geslagen, neen;
(730) Maar dat het u zo dunkt: het zyn uwe eigen reên.
NARRÉNIUS.
’k Zal aan den Officier myn klagten doen, én zeggen
        Dat gy my sloegt.
RYKERT.
                                    Dat raakt my niet.
NARRÉNIUS.
Myn lichchaam wyst ’et uit, kunt gy dat wéderleggen?
RYKERT.
        ’t Kan zyn, het is wel meer geschied.
NARRÉNIUS.
        (735) Gy hebt ’et my gedaan.
RYKERT.
                                            ’t Kan weezen,
’t Is niet onmoogelyk.
NARRÉNIUS.
                                Gy moogt wel vreezen,
’k Zal ’t u doen kósten.
RYKERT.
                                        Och! daar weet ik gantsch niet af.
NARRÉNIUS.
Ik zal u door ’t Gerécht doen geeven uwen straf.
RYKERT.
        Dat gaa zo ’t wil.
NARRÉNIUS.
                                    Ik zal ’t wel klaaren.


ZÉVENDE TOONEEL.

RYKERT.

        (740) IK kan van kwaadheid naauw bedaaren,
Wyl ik geen antwoord van dat vólk kan krygen! ’k bén
Zo wys in ’t lést als ’t eerst. Dat hen de pikke schén!
        Maar wat zal ik nou gaan beginnen
In deeze onzékerheid? De Drommel vaar in ’t minnen!
(745) Nooit ménsch was zo benard als ik; ’k zit in den druk
Tot aan myne ooren toe! Ja wel, is dit geluk?
        Zie daar, ’k voel al myn léden beeven!
        ’k Moet zien óf onze Bélie my
        Hier in geen béter raad kan geeven.
        (750) O vryery! ô vryery,
        Hoe raak ik uit jouw dwinglandy?

                Einde van het Twéde Bedryf.

Continue

DÉRDE BEDRYF.
EERSTE TOONEEL.
RYKERT, BÉLIE.

RYKERT.
OCh Bélitje! zou jy me dan niet kunnen raaden?
BÉLIE.
Indien ’er keur was, ’k zou het minste van twé kwaaden
Verkiezen.
RYKERT.
                    Dat is wel, maar ’k héb me aan haar verloofd.
BÉLIE.
(755) Wel trouw.
RYKERT.
                    Gut Bélie, ’t leit me zo zwaar in men hoofd!
Zo my wat over kwam, zie daar ik wierdt beroofd
        Van zinnen!
BÉLIE.
                        ’k Vat dat niet ter dégen.
Maar óf ik ’t ried, leit daar juist zo veul angeleegen?
RYKERT.
        Hoe! aangeleegen? dat komt fyn!
(760) ’k Wou liever Ezel, Beer, óf Uil, óf Meerkat zyn,
Als hoorens draagen, én by ieder Koekkoek heeten.
BÉLIE.
        Sinjeur, daer zel je niet van weeten
        Als jy ’t gewént bint. Wist je maar
Hoe veel konfraters dat je in ’t Noorden, Zuijen, Oosten,
(765) En ’t Wésten hebben zoudt, jy zoudtje makk’lyk troosten.
        Ei lieve, hoor, de zaak leit klaar:
De hoorens zyn gelyk de tanden, die ons smarten
    In ’t eerste uitkomen; dóch na korte tyd
    Dan geeven ze ons gemak én groot profyt.
        (770) En wyl ik jou van gantscher harten,
        Gemak én baat wensch, raad ik jou
        Stél maar je lyf ’er naa, én trouw,
    Je zélt ’er haast én makkelyk toe wennen.
RYKERT.
        De Pikken moet die kronje schennen!
    (775) Ik wil ’er my niet toe gewennen, ’k gaf
Veel eer twé duizend pond tót rouw koop, én stond af,
        Als dat ik my zou laaten kroonen;
        My lust niet van die Turksche boonen,
    En daarom wil ik weeten, ’t gaa, hoe ’t gaa,
    (780) Of zy me ook zal tót Koekkoek maaken, ja,
    Al lachje ’er om, ik vraag ’er weinig naa.
BÉLIE.
Zou ’k nou niet lachchen, ’k wou ’t wel voor altyd vergeeten;
        Wel meester, ligtlyk zél men jou
        Perfors wel dwingen tot de trouw.
(785) Is ’t dan niet béter, niets van je ongeluk te weeten?
        Maar wyl je zo nieuwsgierig bént,
        Op ’t Spuy daer woont ien snaakse vént,
        Die met zyn prév’len, krakters, mérken,
        Weet wond’re dingen uit te wérken:
        (790) ’t Is zulken Tovenaar! Wie goed
        Of géld gestoolen heeft, die doet
Hy in een spiegel mit het goed te veurschyn komen;
        Al wat men dénken kan óf droomen,
Weet hy de ménschen uit te leggen.
RYKERT.
                                        Wel zie daar,
        (795) Dat ’s gang récht na den Tovenaar;
        Maar Bélie je most my niet foppen.
Wat hangt ’er uit?
BÉLIE.
                                Laet zien, ’t is in de zeuven koppen.
        Zyn wyf is Kópster, én zy gaat
Uit roeijen meê.
RYKERT.
                                Maar kyk wat komt daar aan langs straat?
(800) Zy zingen, danssen, én ze zyn van héld’re zinnen.
BÉLIE.
        Kén jy dat vólk niet, ’t zyn Heidinnen,
        En halve Tovenaarsters.
RYKERT.
                                                Goed!
Zy komen wel van pas. Gaa jy in huis, ik moet
        ’t Wérk eens met deeze lui beginnen.


TWÉDE TOONEEL.
RYKERT, TWÉ HEIDINNETJES met Rinkelbommen, zingende én danssende.

RYKERT.
(805) WAt zo, dat ’s lustig! hoor hier meisjes, hoor een woord,
Heb jy lui ook verstand van goed geluk te zeggen?
EERSTE HEIDINNETJE.
O ja, wy beide zyn bekwaam ’t jou uit te leggen.
TWÉDE HEIDINNETJE.
        Wy kunnen ’t beide zo ’t behoord;
Maar vrind, jy moet, eer dat wy daar van spreeken,
(810) Een kruiste penning doen in élke hand.
RYKERT.
                                                                    Zie daar,
        Daar zyn men handen bei te gaar,
Met al dat je eischt.
EERSTE HEIDINNETJE.
                                Het blykt uit al de streeken
Van jouw gelaat, dat jy noch ééns een heer
Van aanzien, én van staat zult worden.
RYKERT.
                                                                    Wel, wat meer?
TWÉDE HEIDINNETJE.
        (815) En dat je haast getrouwd zult weezen.
RYKERT.
        Ken jy dat uit myn tronie leezen?
EERSTE HEIDINNETJE.
’t Zal met een Jufvrouw zyn, niet al te ryk van goed.
TWÉDE HEIDINNETJE.
        Maar Adelyk van bloed.
EERSTE HEIDINNETJE.
En schoon, én geestig, zoet van ommegang, volslagen.
TWÉDE HEIDINNETJE.
        (820) Die al de waereld zal behaagen.
EERSTE HEIDINNETJE.
Die jou veel vrinden én bekenden maaken zal.
TWÉDE HEIDINNETJE.
En dat jouw naam beroemd wordt over al.
RYKERT.
Dat ’s wél; maar zal ze me ook doen hoorens draagen,
Of Koekkoek maaken?
EERSTE HEIDINNETJE.
                                Jou?
RYKERT.
                                                    Ja my.
TWÉDE HEIDINNETJE.
                                                        Jou Koekkoek?
RYKERT.
                                                                                Ja.
EERSTE HEIDINNETJE.
(825) Jou Koekkoek, heer? jou zélf?
RYKERT.
                                                    Ja spreek, waar wacht je naa?

                    ZY ZINGEN.

TOON: Pourquoi n’avoir pas le coeur tendre?

        Waar moogen de gekken naa vraagen?
                Al die zyn leet niet én weet,
                Behoeft ’er niet over te klaagen;
        Neen, neen, neen, dan is het leet geen leet.
RYKERT.
        (830) Wat Drommel wil je daar meê zeggen?
        Dat is myn vraagen niet uitleggen.
        Spreek op, zal ik een Koekkoek zyn?
EERSTE HEIDINNETJE.
Jy, Koekkoek?
TWÉDE HEIDINNETJE.
                    Jy?
RYKERT.
                        Ja, ik, zég op, hélp me uit men pyn,
        En antwoord duid’lyk op myn vraagen:
        (835) Ai zégme, zal ik hoorens draagen?
EERSTE HEIDINNETJE.
Jy, hoorens draagen? En hoe veel?
RYKERT.
                                        Wel, twé, óf één;
        Maar allerliefst heel geen.

                    ZY ZINGEN.

        TOON: Que l’Amour est doux à suivre.

        Hoorentjes zouden u passen;
        U zit het zaad al in ’t hoofd;
(840) O! ’t is een grond daar ze graag zullen wassen,
        Zo gy u maar aan een’ schoone verlooft.


DÉRDE TOONEEL.

RYKERT.

OCh, óch, de Droes vaar in dat vryen!
Daar gaan ze beide heen. Gantsch bloed!
De pestilentie haal die pryen,
(845) Ze laaten me bylo in ’t lyen,
En ongerustheid steeken! ’k moet
Myn huuw’lyks lót tóch échter weeten,
        ’t Zy zuur, óf zoet.
’k Mag by den Tovenaar, die ieder eens sekreeten,
(850) Kan openbaaren, én die wond’re dingen doet,
Naar dat my Bélie zei, eens gaan: ’k moet uit dit droomen.
        Maar wat geliefjes zie ik komen?
O, ’k heb geen Tovenaar van doen! hier is tot blyk
Van ’t geen ik zoek, genoeg.


VIERDE TOONEEL.
KAREL, ISABELLE; RYKERT, ter zyden.

KAREL.
                                                        HOe is het moogelyk,
(855) Bekoor’lyke Isabél? kan ’t zyn dat gy zult trouwen?
ISABELLE.
’t Is érnst, myn heer; men zal van avond ’t sluitmaal houwen.
KAREL.
        Vergeet gy dan zo haast myn min?
Zyn uw belóften reeds vervloogen uit uw’ zin?
Ach wreede!
ISABELLE.
                            Neen, myn heer, gy zyt nóch als voor deezen,
(860) Myn lief, én gy behoeft niet ongerust te weezen
Om zulk een huuwelyk; ik bid wees niet ontstéld
’k Min Rykert niet; maar ’k neem hem om zyn geld,
’t Wélk u én my ontbreekt; én om gerust zyn leeven
Te slyten, moet men daar met alle magt na streeven.
(865) Het kóst ook wat het kóst. ’k Heb my in dit geval
        Hier van gedient; ik hoop het zal
Ons voordeel weezen, én dat ik in korte dagen,
        My van dien Gryn zal zien ontslagen.
        Hy raakt gewis in ’t kort van kant,
        (870) Hy houdt geen een half jaar meer stand;
’k Verzéker u hy zal ’t niet langer maaken.
En ik zie reeds den blyden dag genaaken,
Der wéduw’lyken staat.
                    Tégen RYKERT.
                                        Wy spreeken van myn heer
Al wat men kan bedénken te uwer eer.
KAREL.
(875) Is dat myn heer?...
ISABELLE.
                                Die my heeft tót zyn bruid verkooren.
KAREL.
    Myn heer, staa toe dat ik u naar behooren,
Geluk wénsch met uw lief, myn dienst u aanbiede, én
Dat ik, die een van uw getrouwste vrienden ben,*
U kom verzék’ren dat ge u gaat in de écht verbinden
(880) Met een zeer eerelyk persoon. ’k Ben ook verblyd
    Dat gy, Mevrouw, zo wel veréénigt zyt;
Gy zoudt geen béter man ter waereld kunnen vinden;
Het weezen van myn heer toont zulks genoeg, en ’k moet
        Met u, myn heer, vindt gy het goed,
        (885) Een weinig nader kennis maaken.
ISABELLE, tégen KAREL.
        O! gy verplicht ons bei te veel
        Myn heer, én ’k neem geen minder deel
In uwe vriendschap als myn bruigom; maar myn zaaken
Vereisschen dat ik gaa. ’k Blyf u verobligeert
(890) Voor uw gezélschap, daar ge my mêe hébt veréért.
Vaar wel. Myn heer, ei wil die komplimenten staaken:
Want uw genégenheid is my genoeg bewust.


VYFDE TOONEEL.

RYKERT.

O Bloed! nou heb ik in het trouwen gantsch geen lust:
        Ik meen me ’er mooitjes uit te draaijen,
(895) En zal den vader zien te paaijen.
                    Neen, dat is óf,
                    Dit gaat te gróf!
        Men moest my dus den broek niet naaijen.
        Mejufvrouw die gaat voort,
(900) Ze groet my niet, ze laat my staan, én sluit de poort.
Het kóst ook wat het kóst, veel liever wat verlooren,
Als den gehaaten naam, van Koekkoek steeds te hooren.
Ik schél.


ZÉSDE TOONEEL.
ADELAART,
RYKERT.

ADELAART.

        WEl, zyt gy daar?
RYKERT.
                                        Ik had myn heer een woord
Te spreeken.
ADELAART.
                    Goed, myn Schoonzoon, wel gekomen.
(905) Gy komt om ’t huuwelyk te sluiten?
RYKERT.
                                                        Gantschlyk niet;
Vergeef me dat...
ADELAART.
                        Treê in, treê in, én zonder schroomen;
Wyl my het toeven ook zo wel als u verdriet.
RYKERT.
Het is iets anders, heer; hoe meug je me zo kwellen?
ADELAART.
        Ik heb reeds alles doen bestellen
(910) Wat noodig is op ’t sluitmaal, tót de vreugd;
De taaffel is gedékt, de groote zaal behangen,
        Myn dóchter wénscht, geheel verheugd,
        U als haar bruidegom te ontfangen.
RYKERT.
Dat is ’t niet, dat my hier doet komen.
ADELAART.
                                        O, gy zult
(915) Uw wénschen, tót genoegen, zien vervuld.
RYKERT.
Dat meen ik niet, ik kom...
ADELAART.
                                            Ai, zég ik, treê sléchts binnen.
RYKERT.
        Ik had u iets te doen verstaan.
ADELAART.
Ik bid, myn heer, laat ons geen pléchtigheên beginnen,
        Maar laat ons saamen binnen gaan.
RYKERT.
(920) Neen, neen, ’k heb u iets anders veur te houwen.
ADELAART.
Wilt gy me hier voor deur iets zeggen?
RYKERT.
                                                        Ja.
ADELAART.
                                                            Wat is ’t?
RYKERT.
        Dat ik me leelyk heb vergist.
Uw Dóchter, ik bekén ’t, heb ik verzócht te trouwen,
Gy hebt ’et toegestaan, maar zie ’k bemérk
        (925) Dat ik te zwak bén tót dat wérk,
En voor zo jong een vrouw al te oud van dagen.
ADELAART.
Vergeef me dat, myn heer, zy heeft een groot behaagen
In u, ’k blyf bórg dat zy met u zal zyn te vreên,
En met zo braaf een man geheel vernoegt zal leeven.
RYKERT.
(930) Dat loof ik niet: want ik ben dikmaals ongemeen
Ongaalik, koppig, stuurs; dies wil ze my niet geeven,
Zy zou haar leet niet kunnen overzien.
ADELAART.
Myn kind is zacht van aart, al wat ge zult gebiên,
        Daar zal ze u in gehoorzaam weezen.
RYKERT.
(935) ’k Heb een natuurelyk gebrék, ’t wélk my doet vreezen,
Dat zy afkeerig van my worden zal.
ADELAART.
                                                        Gantsch niet;
Een eerb’re vrouw nooit na haar ’s mans gebreeken ziet.
RYKERT.
Ja wel voor ’t eerst én ’t laatst, wilt gy u raaden laaten,
Zo geef me uw dóchter niet.
ADELAART.
                                            Myn heer, wat moogt ge praaten,
        (940) ’k Wou liever stérven, als myn woord
Niet houwen.
RYKERT.
                    O myn heer, ik houje ’er van ontslagen.
ADELAART.
Geensints, myn heer, ik weet wel hoe ’t behoord,
Ze is de uwe, in spyt van al die haar ten huuw’lyk vraagen.
RYKERT.
Sint Félten!
ADELAART.
                    Niemand zal haar anders hebben. ’k Zweer,
        (945) Schoon haar een Prins ook kwam te vryen,
En haar verzócht tót vrouw, ik zou ’t niet willen lyen,
Zo groot is de achting die ik draag tót u myn heer.
RYKERT.
Heer Adelaart, ’k bedank u voor deeze eer;
Maar weet dat ik niet ben gezint in de écht te treeden.
ADELAART.
        (950) Hoe gy?
RYKERT.
                        Ja ik.
ADELAART.
                                    En om wat réden?
RYKERT.
Om dat ik my niet wel gestéld tót trouwen acht.
’k Wil hier myn vader, én ons gantsch geslacht
In vólgen, die zich nooit in ’t huuwelyk verbonden.
ADELAART.
Wel aan myn heer, hebt gy ’t niet goed gevonden,
(955) ’k Wil u niet dwingen, gy zyt, als gy zélf wel weet,
Aan Isabél verloofd, én alles is gereed
        Wat tót een Feest vereischt kan werden;
Maar wyl gy in uw woord niet wilt volharden,
Zal ik eens zien wat voor my noodig is betracht;
(960) En u myn meining, door myn zoon, straks kénbaar maaken.


ZÉVENDE TOONEEL.

RYKERT.

’k HAd zo veel reed’lykheid niet van dien heer verwacht,
        En ’k dócht zo ligt niet vry te raaken.
Waeréntig als ik myn gedachten eens laat gaan,
        En érnstig lét op al myn zaaken,
(965) Zo zie ik dat ik heb zeer wysselyk gedaan:
        Want had ik met dat dier gaan trouwen,
Het had my al myn leeven mogen rouwen;
Maar zacht! daar komt de zoon ligt met goed antwoord aan.


ACHTSTE TOONEEL.
KOENHART, met eenen JONGEN, die twé dégens bréngt, RYKERT.

KOENHART, met groote bezaadigdheid.
IK bén uw Dienaar, heer.
RYKERT.
                                            Ik de uwe.
KOENHART.
                                                            ’k Heb verstaan
(970) Van vader, dat ge uw woord aan Isabél gegeeven,
Hérroepen hebt.
RYKERT.
                            Ja heer, het is my leed; maar ’k zal ’t...
KOENHART.
        Myn heer, daar is niets aan misdreeven.
Kies van die dégens wélk van tweên u bést gevalt.
RYKERT.
        Wat zal ik met een dégen maaken?
KOENHART.
(975) Neem één van twé, zo ’t u belieft, myn heer.
RYKERT.
Wat Drommel zou ik doen met dit geweer?
        ’k Verstaa my niet op zulke zaaken.
KOENHART.
Kies, bid ik u.
RYKERT.
                        ’t Is bést dat ik uw dienaar blyf,
                Ik speel zo ligt niet met myn lyf.
        (980) ,, Nooit érger taal hoorde ik van al men dagen!
KOENHART.
Myn heer, het moet zo zyn, ik bid u, vat tóch aan.
RYKERT.
Steek dat prezént vry op, het kan my niet behaagen.
KOENHART.
Ei haast u wat, myn heer, ik moet nóch élders gaan,
Men wacht my.
RYKERT.
                            ’K neem het niet.
KOENHART.
                                                    Wilt ge u dan niet verweeren?
RYKERT.
(985) Neen, neen.
KOENHART.
                    Is ’t érnst?
RYKERT.
                                    ’t Is érnst.
KOENHART.
                                                    Gy hebt dan ook geen reên
Te klaagen; wyl wy niets onrédelyks begeeren,
Maar onze dingen doen naar récht én billikheên,
Gelyk den Adel steeds gewoon is zich te draagen.
        Gy houdt ons niet uw eerst gegeeven woord;
(990) ’k Wil véchten, én gy niet, dies geef ik u wat slagen.
RYKERT.
        Dat dunkt my niet dat zo behoort.
KOENHART, hem slaande.
Gy zyt te wys om u daar over te beklaagen.
RYKERT.
,, Wat Drommel is dit veur een vént? O spyt!
KOENHART.
                    Myn heer, het is nóch tyd
(995) Dat ge u beraad; doe alles naar behooren,
En laat u dus door dwang niet ringelooren.
RYKERT.
Noch al?
KOENHART.
                    Myn heer, ik weet wie dat ge zyt,
’k Dwing niemand; maar ’k verstaa dat gy met my op héden
Zult véchten, óf in de écht met Isabelle treeden.
RYKERT.
(1000) Myn heer, ’k verzéker u dat ik het één nóch ’t aar
Niet doen kan.
KOENHART.
                            Zékerlyk?
RYKERT.
                                            Ja zékerlyk, ’t is waar.
KOENHART.
Met uw verlóf dan.
RYKERT.
                                Och! och, och!
KOENHART.
                                                        Wil vry gelooven,
Myn heer, het moeit my zeer dat ik u dus begroet;
Maar ’k hou niet op voor dat ge ons weêr vergoed
(1005) De eer die ge ons door uw weig’ring dénkt te ontrooven,
En ons door de een óf de and’re wég vernoegt.
Of gy moet véchten, óf uw woord in alles houwen.
RYKERT.
Hou op, myn heer, hou op, ik zal, ik zal ze trouwen.
KOENHART.
Het is my lief dat gy u naar de réden voegt,
    (1005) Gelyk gy hebt gedaan in and’re dingen:
        Want ik verzéker u, ja ’k zweer,
Dat ik geen ménsch zo hoog’lyk acht, nóch eer,
Als u, én zo ge my had willen dwingen
        U met den dégen te bespringen,
(1010) Zulks zou geschied zyn met het uiterste verdriet.
        Verschoon dan ’t geen reeds is geschied;
        My smarten meer, als u, de slagen
Die ’k u gegeeven heb; maar wil u niet beklaagen,
’k Gaa vader zeggen dat de zaak is bygeleid.


NÉGENDE TOONEEL.*
JERONIMO, RYKERT.

JERONIMO.
(1015) HOe gaat dit in zyn wérk, heer Rykert? hoe! gy schreit?
RYKERT.
Och! och myn trouwe vriend! nou ben ik heel verlooren!
Och had ik naar jouw raad in ’t eerst tóch willen hooren!
Maar och! nou is ’t te laat; men dwingt my tót de trouw,
Door slagen.
JERONIMO.
                    ’k Hebt gezien.
RYKERT.
                                            Och! droevig naaberouw!
JERONIMO.
(1020) Ik kwam om deelgenoot van uwe vreugd te weezen,
En ’k wordt ’et van uw druk.
RYKERT.
                                                    Och! óch! wel mogt ik vreezen!
Beklaagelyker dwang wierdt nooit gehoord voor deezen.
JERONIMO.
Vriend Rykert, nu ’t zo is gelégen, toon u vroed,
        En wees gelaaten; ai! hou moed,

        (1025) En wil u naar de zaaken voegen,
        Gy zult ligt vinden meer genoegen
        In ’t huuwelyk, als gy verwacht.
Gy waart uw woordt kwyt, voor gedaan, én naa bedacht,
        Heeft meenig in ’t verdriet gebragt.
(1030) Gy kunt uw ongeluk vermeerd’ren, óf vermind’ren
Naar dat ge u draagt. Vervalt ge in jaloezy,
Geen ongelukkiger, nóch droever ménsch als gy.
Maar houdt ge uw vrouw voor vroom, wat kan ’t u hind’ren
Waar dat ze gaat, óf wat zy doet, op wat manier
        (1035) Uw vrouwtje neemt, óf geeft plaizier.
Dat meer is, élk die wil, kan juist geen Koekkoek weezen;
Maar al die wil kan ongelukkig zyn door ’t vreezen:
        Stél dan ’t jaloers zyn uit uw zin.
        Verdraag wat veel, vermoed wat min.
        (1040) Niets is ’er als ’t argwaanig dénken
        Dat onze vreugde én rust kan krénken;
Of zo u ligt’lyk nóch iets tot uw troost ontbreekt,
    Denk dat ge alleen niet in het lyen steekt;
    En dat veel ligt de hélft van die u groeten,
(1045) Gelyk ge u moet met hén, zich met u troosten moeten.
Gezélschap in den druk, is troost’lyk.
RYKERT.
                                                            Schoon bescheid!


TIENDE, ÉN LAATSTE TOONEEL.

KOENHART, ISABELLE, ADELAART, JERONIMO ter zyden; RYKERT.

KOENHART.
HEer Rykert, Vader, is een heer vol réd’lykheid,
Die alles doet gelyk ’t behoord, én weet te leeven.
Gy kunt, zo ’t u belieft, hem nu myn zuster geeven.
ISABELLE.
(1050) Myn lief, zie hier uw bruid.
ADELAART.
                                            Myn heer, daar is haar hand.
,, De Hémel zy gelooft, ’k bén van dat pak ontslagen.
Het staat voortaan aan u, om zórg voor haar te draagen.
,, Geen blyder ménsch als ik, is in ’t geheele land!
Treê binnen, op dat wy met vreugd het feest versieren,
        (1055) En dit gewénschte huuw’lyk vieren.
JERONIMO.
        O! ouwe kluivers, vólgt myn raad,
Verband de Min, én schuuwt den huuwelyken staat.

            Einde van het Dérde én Laatste Bedryf.

Continue

COPYE
VAN DE
PRIVILEGIE.

DE Staaten van Holland ende Westvriesland, Doen te weeten, Alzo ons vertoond is by die van het KUNSTGENOOTSCHAP NIL VOLENTIBUS ARDUUM, tot Amsterdam, hoe dat zy Supplianten, op ’t voorbeeld van Italiaansche, Engelsche, en Fransche Academiën, voor veele Jaaren, met zorg, moeiten, en ongemeene kosten, hun Kunstgenootschap hadden opgerecht tot opbouwing en voortsettinge van de Nederduitsche Taale en Dichtkunst; ten welken einde de Supplianten, en deszelfs Kunstgenootschap, door ons op den 14. van Maart, 1691. was begunstigt by continuatie van hunne voorgaande Privilegie of Octroy, om geduurende den tyd van vyftien Jaaren, alle hunne werken, en die derzelver Léden, als toen reeds gemaakt, gedrukt, en ingevolge van tyd verder te maaken, te drukken, herdrukken, uit te geeven, en te verkoopen, en zulks by uitsluiting van alle anderen, onder wat pretext, dat het ook zoude moogen weezen, alleen te mogen drukken, herdrukken, uitgeeven, en verkoopen in zodaanigen formaat, en Taalen, als het de Supplianten geraaden zouden vinden, en dat op zulke straffen, of peenen voor de Contraventeurs als breeder by ’t voorgaande Octroy uitgedrukt stond. En dewyl de gemelde Onze Privilegie op den 14 deezer maand Maart, stond te expireeren, en zy Supplianten gaarne in hunnen arbeid en yver zouden volharden, en groote onkosten hadden gedaan, dagelyks doen, en vervolgens doen zouden, onder andere met het uitgeeven van eene Nederduitsche Grammatica, gelyk ook met hunnen werken te vercieren met titelprenten, en andere kopre kunstplaaten, en Muzykstukken, naar vereisch der zaaken; En beducht zynde, niet zonder reden, dat eenige baatzoekende Menschen, op de eene of andre wyze, tot ontluistering hunner werken, en groote schade en nadeel der Supplianten, hen daar in zouden zoeken de onderkruipen, met hunne werken in ’t geheel of ten deelen, met, of zonder het Muzyk, ende kunsttitels, en andere prenten na te doen maaken, drukken, verkoopen, of verruilen, vinden de Supplianten zich genootzaakt haar wederom te keeren tot ons, verzoekende dat het onze goede geliefte mogte zyn, de Supplianten met onze privilegie als boven gemeld te begunstigen voor den tyd van Vyftien eerstkomende Jaaren, om geduurende dezelve tyd alle de voorschreeven werken, in zodanigen formaat en taale, reeds gemaakt, gedrukt, en ingevolge van tyd verder te maaken, alleen te mogen drukken, herdrukken, uit te geeven, en te verkoopen, en zulks by uitsluitinge van alle anderen, onder wat pretext dat het ook zoude mogen weezen, en dat op zulke straffen en peene, en Confiscatie van alle zodanige nagedrukte Exemplaaren, tegens de Contraventeurs te stellen, als wy zouden achten te behooren, en vereischt te zyn, ten einde de Supplianten in toekomende mogen erlangen*volstrekter effect van ons voorschreeven Octroy, als zy tot noch toe hadden genoten, ter zake van baatzuchtige lieden, die niet tegenstaande onze voorige verleende Octroyen, haar niet hadden ontzien verscheiden van ’s Kunstgenootschaps werken en derzelver Léden, te hebben doen nadrukken, en de Contraventeurs daar over door de Supplianten niet gecalangeert, en in rechten betrokken waaren, om in geen zwaarder kosten te vervallen, als de boeten als toen daar op gestelt hadden kunnen goed maken. Zo is ’t dat wy de zaaken en ’t verzoek voorschreeven overgemerkt hebbende, en genegen weezende ter beede van de Supplianten uit onze rechte wetenschap, Souveraine magt en Authoriteit dezelve Supplianten geconsenteert, geaccordeert en Geoctroyeert hebben, Consenteeren, Accordeeren, en Octroyeeren mits deezen, dat zy geduurende den tyd van vyftien eerst achtereen volgende Jaaren alle de voorschreeven werken by continuatie binnen de voorsz. onze Landen alleen zullen mogen drukken, doen drukken, uitgeeven en verkoopen, verbiedende daarom alle en een ygelyken alle dezelve werken in ’t geheel of ten deele naa te drukken, ofte elders naa gedrukt, binnen dezelve onze Landen te brengen, uit te geeven of te verkoopen; op de verbeurte van alle de naargedrukte, ingebrachte, ofte verkochte Exemplaaren, en een boete van drie hondert guldens daar en boven te verbeuren, te appliceeren een derde part voor den Officier, die de calangie doen zal, een derde part voor den Armen der plaatse daar ’t casus voorvallen zal, en ’t resterende derde part voor de Supplianten; In dien verstande, dat wy de Supplianten met deeze onze Octroye alleen willende gratificeeren tot verhoedinge van haare schade, door ’t nadrukken van alle de voorschreeven werken, daar door in geenige deelen verstaan den inhouden van dien te authorizeeren ofte te advoueeren, en veel min ’t zelve onder onze protectie en bescherminge, eenig meerder Credit, aanzien, ofte reputatie te geeven, nemaar de Supplianten, in cas daar inne iets onbehoorlyks zoude influeeren, alle ’t zelve tot haaren laste zullen gehouden weezen te verantwoorden, tot dien einde wel expresselyk begeerende, dat by aldien zy deezen onze Octroyen, voor alle de voorschreeven werken zullen willen stellen, daar van geen geabbrevieerde ofte gecontraheerde mentie zullen mogen maaken, nemaar gehouden zullen weezen, ’t zelve Octroy in ’t geheel en zonder eenige omissie daar voor te drukken, of te doen drukken, en dat zy gehouden zullen zyn een Exemplaar van alle de voorschreeven werken, gebonden ende wel geconditioneert, te brengen in de Bibliotheek van onze Universiteit tot Leiden, ende daar van behoorlyk te doen blyken, alles op peene van ’t effect van dien te verliezen; Ende ten einde de Supplianten deeze onze Consente en Octroye moge genieten, als naar behooren, Lasten wy alle en iegelyken die ’t aangaan mag, dat zy de Supplianten van den inhoude van deeze doen laaten, en gedoogen, rustelyk, vredelyk en volkomentlyk genieten en gebruiken, Cesserende alle belet ter contrarie. Gedaan, in den Hage onder onzen grooten zeegele hier aan doen hangen, op den 24e. Maart, in ’t Jaar onzes Heeren, en Saligmakers zeventien hondert en zeven.

                                A. HEINSIUS.

                        Ter Ordonnantie van de Staaten,

                SIMON VAN BEAUMONT.


WAARSCHOUWING.

    Het Kunstgenootschap NIL VOLÉNTIBUS ARDUUM, érkent geene Wérken voor eigene, dan die met een hunner Privilegien zyn gedrukt, én aldus geteekend.

                [Handgeschreven: Y. Vincent.]
Continue

Tekstkritiek:

vs. 399 inspringen verwijderd
vs. 878 getrouwste er staat: gerouwste
vs. 1015 NÉGENDE er staat: ZÉVENDE
Privilege erlangen er staat: erlanheu