Pieter Elzevier - De springende dokter

Pieter Elzevier: De springende dokter. Kluchtspel. Amsterdam, Jacob Lescaille, 1666.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton02420 — Ursicula
564 verzen, afwisselend staand en slepend rijmend, plus de zeven niet-rijmende verzen in potjeslatijn (293, 294, 311, 334, 335, 336 en 345) en het weesrijm vs. 547. Vers 332 en 333 zijn staand, waar men slepend rijm verwacht.
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[fol. A1r]

DE

SPRINGENDE

DOKTER.

KLUCHTSPEL.

Gespeelt op d’Amsterdamsche Schouwburg.

[Vignet: Perseveranter].

t’AMSTERDAM,

By Jacob Lescaille, Boekverkooper op de Middeldam,
naast de Vismarkt, in ’t jaar 1666.

[fol. A1v]

Aan den Lezer.

DEzen Dokter kwam in ’t eerste
In Itaaljen voor den dag,
Daar de minsten en de meersten,
Met toejuiching en gelach,
(5) Hem bejegende en ontfingen:
Trok daar na in ’t Fransche land,
Daar hy vluchtig leerde springen,
Daar hy vele vrienden vant:
Eindlik trok hy uit die landen,
(10) Door de lust tot Poëzy,
En hy kwam alhier te stranden
Met zyn vremde boertery,
Zonder hoop en zonder vreze
Of hy wellekoom zal wezen.
J.S.

BEDRYVERS.

Frederik, Vryer van Lukretia.
Duifje, Meid van Lukretia.
Lukretia, Beminde van Frederik.
Krispijn, Knecht van Frederik, en springende Dokter.
Govert, Vader van Lukretia.
Flip, Knecht van Govert.
Metridates, ervarene Dokter.

Het speelt voor en in het huis van Govert.

[fol. A2r]

DE SPRINGENDE
DOKTER.

*Duifje, Frederik.**

Duif. WIl toch het ongeluk niet van Lukrees verzwaren;
Want zy bemind u, schoon zy ’t niet durf openbaren
Aan haren vader, wiens ontzach zy poogt t’ontvliên,
En kan niet toestaan om ’t vermaak van u te zien.
(5) By een rechtschape maagt de vreze staâg verzelt is.
Fred. De smart en droefheit, daar mijn ziele mê gekwelt is,
Rechtvaerdigt mijne klacht, die ik doe tegen een
Voorwerpzel, ’t welk van my veeleêr diend’ aangebeên.
Maar, Duif, een venster kan my mijne smart genezen,
(10) En openen de weg.
Duif. Zy veinst zich ziek te wezen.
Den ouden Gek is al vroegmorgens uitgegaan,
Om een geleerd Doktoor voor haar te treffen aan.
Een Minnaar, om zijn Lief in vryheit aan te schouwen,
Weet altijd een’ge list of gaauwigheit te brouwen.
(15) Stel all’ uw kracht te werk, en, zonder Iuffrouws eer
Te kwetsen, tracht dat gy by haar verschijnt, mijn heer.
Want alle midd’len acht de Liefd’ voor willekeuren:
Te meerder.... maar ik vrees den Ouden my zal steuren.
Vaar wel. denk op uw zaak; en houd het voor gewis,
(20) Dat niets onmogelik voor eenen Minnaar is. binnen.
Fre. Hoe? dat ’er niets en is onmooglik voor een Minnaar?
Ik sta het toe; en vind’ een middel om verwinnaar
Van haar te worden, ’t welk ik wensche dat ik ’t was.
Ik moet.... maar, ô Krispijn, wat komje wel te pas!

Krispijn. Frederik.

Kri. (25) Ik heb u overal gezocht, om u te zeggen.....
[fol. A2v]
Fre. Indienje wist wat Duifje my wist voor te leggen.....
Kri. Zy heeft aan my gezeit dat in den avondstond....
Fre. Wanneer men liefd’ en hoop vest op een vaste grond....
Kri. Ik zeg, en herzeg u, dat zy my deze reden....
Fre. (30) Wanneer ’t verliefde hart zucht om bekoorlikheden...
Kri. Beliefje dat ik spreek?
Fre. Gy hebt genoeg gezeit.
Den tijd is my veel waerd. het vuur, ’t welk in my leit,
Verteert mijn borst. Maar laat ons onderlinge praten.
Ik sterf, ik sterf, en moet om haar mijn leven laten!
Kri. (35) Sterf maar.
Fre. Mijn hart, mijn ziel, mijn zinnen heeftz’ alleen
Verwonnen door de kracht van haar bekoorlikheên.
Kortom, ik bid haar aan: doch haren vader duld niet
Dat ikze trouwen mach.
Kri. ’t Is waar, maar ’t is mijn schuld niet.
Fre. ’t Is zo: daarom stel ik u van mijn onluk vry.
(40) Gy kent haar vader wel, bedrieg hem eens voor my.
Wat zegje?
Kri. Zou ik hem bedriegen? wat raakt hy my?
Fre. Hy sluit Lukreçy op, en ik wil datze vry zy:
Om dit te doen keert zich mijn hart alleen tot u.
Want in het kort....
Kri. Voorwaar, mijn heer, het raakt my nu.
Fre. (45) Zo gy dit doen wilt heeft mijn ziele rust genoten.
Kri. Hebt gy my niet gezegt dat hyze houd besloten?
Fre. Ia.
Kri. Dat is jammer; maar in welk gedeelt’ van ’t huis?
Fre. Op d’afterkamer.
Kri. Ia?
Fre. Ia.
Kri. Dat verzwaart het kruis.
Fre. Daar hebje ’t al: wilm’ u gedachten ook ontvouwen.
Kri. (50) Zy is besloten?
Fre. Ia.
Kri. Laat zy zich daar verhouwen.
Zie daar is ’t geen ik denk.
[fol. A3r]
Fre. Och! dat ’s niet wel geraân.
Hoor, gy zult onbeschroomt u eens vermommen gaen.
Kri. Ik my vermommen, heer, waarom?
Fre. ’t Geschied om reden.
’k Zal myn voornemen u van stuk tot stuk ontleden.
(55) Om ’t voorgenome werk te doen met goeden schijn,
Zo moetje heden een vermomde Dokter zijn.
Kri. Een Dokter? groote goôn!
Fre. Den tijd verslijt met praten.
Gy zult voor deze dienst genieten tien dukaten.
Denkt of u deze winst gevalt, zie daar is ’t gelt.
Kri. (60) ’t Is daarom niet, mijn Heer: den Dokter my ontstelt!
Fre. Een Dokter, en geen aâr kan my mijn list ontwarren.
Kri. Dat hoeft verstand; ik ben een van de gekste narren;
En noch te meêr om dat.....
Fre. ’t Is zotheit datje vreest;
Want Govert heeft al lang voor u een zot geweest.
(65) Dien Leepoog ken u niet, dies kunt gy ’t licht beginnen.
Gy weet.... daar komt hy zelf. Hy zietme. ’k Mis myn zinnen!
Ik spreek hem aaan, ô goôn! gy weet met welk een kruis!
Ga gy vooruit, en blijf tot dat ik kom in huis.
Kri. Maar zonder onderwijs? ’k verzeker u....
Fre. Ga henen. Kri. bin.

Frederik. Govert. Flip.

Fre. (70) Ik wensche dat de smart uws dochters wat verdwenen.
Hoewel mijn dienstigheên haar onverschillend’ zyn,
’k Verzeker u nochtans, haar droefheit is de mijn’.
’k Acht my gelukkig, en ’t zal my vernoeging geven,
Zo zy, schoon niet voor my, voor anderen mach leven;
(75) En, zo de wenschen welgelukken die ik doe,
Nog veel gelukkiger. Vaar wel, tot weêrziens toe. bin.

Govert. Flip.

Gov. Mijn droeve dochter wil opgeven gaan haaar leven.
Flip. De schuld van hare dood is u alleen te geven,
[fol. A3v]
Dewylje haar te lang hebt zonder man gespaart,
(80) En zonder hyliken hebt in uw huis bewaart.
Dat is het geen haar schort; en deze dingen maken.....
Gov. Dat is het niet: haar ziekt’ heeft andere oorzaken.
Maar, Flip, loop in der yl, en zie eens of ook al
Dien wijzen Dokter hier nu haast verschijnen zal.
(85) ’k Begin geweldig voor Lukrezes dood te vrezen.
Flip. Waar hy weêrom gekeert, hy zou hier nu al wezen.
’t Is hem gezeit.
Gov. ’t Is waar: ik vrees dat hem een aâr
Mocht hebben onderschept, ’t welk my een doodsteek waar.
Want dat Lukreze stierf, eer hy kwam en bezocht ’er!...
Flip. (90) De hatelikke pest zy met Lukrees, uw dochter,
Daar zy het leven of de dood heeft voor een koop.
Wat lust of zy nog heeft dat ik dus voor haar loop?
Gov. Voor al, kom niet weêrom, of breng de Dokter mede.
Flip binnen.
O goôn! met wat verdriet en zorg word’ ik bestreden
(95) In dezen ouderdom.

Krispijn.Govert.
Krispijn heeft een lange rok aan, een lobbekraag om, en een hoge
hoet op.

Kri. Orfeüs, Pytagoor,
Damokles, don Quichot, Pankrasus, Polidoor....
Gov. ,,Wat voor geleerd’ is dit? zacht, luister.
Kri. Aristippus,
Lucullus, Epikuur, Frans Baltus, Egesippus....
Gov. ,,O goôn!
Kri. Kaligula, heer Piro, Luçiaan,
(100) Sokrates, Amadis, Iudeüs, Tamerlaan,
Al Keizermoordenaars, Doktoors van Alexander.
Hier is een Fenix uit hun asch, hier is een ander!
Gov. ,,Ik loof ’t is een Doktoor.
Kri. Kom herwaarts by my treên,
Gy Dokters van mijn kunst, leer de verborgenheên
[fol. A4r]
(105) Der * weetkring, en de kracht van kruid en artsenyen.
Gov. ,,Het is ’er een! * Encyclopaedia.
Kri. Bemerk wat wortlen Barbaryen
Hervoor brengt, en de vloed van Pontus Euxinus.
Gov. Myn Heer....
Kri. Wat ’s uw verzoek? Ego sum Medicus.
Een Dokter boven al, een twede Hipokrates.
(110) Ik maak de Balsem, en de geur’ge Metridates.
’k Weet, door een regel van een wonderlikken aart,
Dat die in February sterft, niet leeft in Maart;
En dat het jaar met vier getyden tans verzien is;
En dat der ogen kwaad niet goet om mê te zien is.
Gov. (115) Ik twyffel niet aan zulk een herelik verstand.
Zo ik u bidden dorst....
Kri. Om wat? spreek.
Gov. Om uw hand,
Die voelen kan waar dat het innerlikke zeer is.
O hooggeleerden Heer, myn bidden en begeer is
Dat gy myn dochter ziet, wiens leven prykel lyd.
Kri. (120) Gy hebt een dochter, waar van gy de vader zyt?
Gov. Ia, Heer, en zy wort van een felle pyn bestreden.
Kri. Zo isze dan zeer ziek?
Gov. Ia, Heer.
Kri. Zy heeft geen reden.
Ik wil haar raden op te houden van die pyn.
Die ons beheerscht wil een gebieder van ons zyn.
(125) Het kwaad, ’t welk heimelik plaats in ons komt te vinden,
Bederft de stof, en doet het lichaam heel verslinden.
De mensch lyd veel als hy zyn binnenst’ zuivren moet
Met Apotekery, die ’t lichaam weêr vergoed.
De aardsche dampen, die gestadig opwaarts zwieren,
(130) Doen water lozen uit de blaas en uit de nieren.
De koude Kançer maakt de zinlikheden stom.
Den dappren Zodiak ziet naar Saturnus om.
Ik ben met haar eens dat de dood verkort het leven.
Uit deez’ Autheuren zijn ’t dat ik mijn lessen geve.
(135) Maar, ten propooste, zeg, is uwe dochter dood?
[fol. A4v]
Gov. Neen, heer.
Kri. En eetze noch?
Gov. Een weinig.
Kri. Machze brood,
Zo leeftze noch.
Gov. O ja!
Kri. Zo isze buiten schromen.
Gov. Maar ’t leven kan ’er voor den avond zijn benomen.
Kri. Dat ’s kwaad. hebt gy ’er van geen Doktor laten zien?
Gov. (140) Neen ik.
Kri. Zy heeft iets kwaads in ’t zin, na dat ik mien,
Om datze sterven wil, en zonder hulp van dranken.
Ons school vind zich gehoont van diergelijke kranken.
Een Dokter diend altijd een mensch, die zich in staat
Van sterreven bevind, te helpen in het kwaad.
(145) ’t Is een betoning van een overgrote boosheit,
Te willen sterven door zijn eige zorgeloosheit.
Ga, leer uw dochter aârs, en zeg haar datze tracht
Te sterven als ’t behoort, en mijne komst’ verwacht.
Zy kan niet lijden dat haar ziel haar wort benomen.
Gov. (150) Vergun my dat ik hier haar meid mach laten komen.
Kri. Ia, roeptze. ,,ik heb hem al wech, dien grijzen griek.
Gov. Hou, Duifje!

Duifje. Govert. Krispijn.

Duif. Och, mijn heer, uw dochter is zo ziek!
Gov. Wat doetze? och, ik beef!
Duif. De buikpijn doet ’er klagen.
Zy rijst staâg uit het bed, dan leidze weêr by vlagen;
(155) Dan gaat zy op, dan neêr; dan slaaptze, dan weêr niet.
Ik heb ’er datelik, doch tegens wil, geklied.
Gov. Geklied, hoe?
Duif. Ia geklied. haar doen geeft geen goed teken.
Ik loof dat deze vent komt om een aalmis smeken.
Gov. O hemel! lastert gy dien hooggeleerden man,
(160) De beste Dokter die ’er is of wezen kan?
[fol. A5r]
’k Verheug my dat ik hem zo daatlik heb gevonden.
Dui. ,,Ik zie ’t is Fredriks knecht, die hem hier heeft gezonden,
,,Om iets van voordeel, in dit medeçijnse kleed,
,,In ’t werk te stellen; het is goed dat ik het weet.
(165) ,,Ik zal zijn aanslag mê, zo veel ik kan, betrachten.
Een Dokter?
Kri. Ia Doktoor: elk moet my daar voor achten;
Mijn rok bewijst het; en om u het kwaad vermoên
t’Ontnemen, zal ik u mijn kennis blijken doen.
Kom, breng maar in der yl uw Iuffrouws maagdewater.
Gov. (170) Ga haal het met ’er vaart.
Dui. Ik ga, en vlieg. binn.
Kri. Maar laat ’er
Geen andre pis by zijn. mijn oordeel is gewis.
De oorzaak van de ziekt’ bespeur ik aan de pis.

Krispijn. Duifje. Govert.

Kri. Kom herrewaart.
Dui. met de pis Zie daar.
Kri. Breng my een glas. kwaad teken!
Nu zieje hoe de brand van binnen is ontsteken.
Gov. (175) Gy doet my vrezen dat... hoe! drinkt gy ’t? Kri. drinkt.
Kri. na alles gedronken te hebben: Wel, wat ’s dat?
Van zulk een kleine proef ik noit iets zekers had.
Ga haal nog meêr.
Gov. Ga ras. Dui. binn.
Kri. Mijn vriend, de snoo verkeerdheit
Van veel Doktoren, die, door dwaze ongeleerdheit,
Zich payen slechts met zien, die acht ik niet ter zaak.
(180) Men oordeelt zekerder na proef en na de smaak.
Want meister key betuigt in ’t pleitboek van zijn keyen:
Dat smaak voor ’t zekerst’ gaat, en ’t zien ons kan verleyen:
En dat een Dokter, wil hy hand’len met verstand,
Best zal gevoelen met de tong, dan met de hand.
Gov. (185) Ik heb geen antwoord op die vastgegronde reden.

[fol. A5r]
Duifje. Krispijn. Govert.

Dui. Op dat Lukreze zoo ’t behoort zou pissen, dede
Zy hare best. dit is het al: zy kan niet meêr.
Kri. O arme Pister! na alles gedronken te hebben.
Ga, haal nog wat.
Dui. Maar, mijn heer....
Kri. Deez sobre Pister heeft in droogheit geen gelijken.
(190) Ga, zeg haar datze ’t glas te degen vol moet zijken.
Dui. Ik zweer, dat Iuffrouw nu voor deez tijd niet meêr kan.
Men heeft niet in zijn macht te pissen meerder dan
Den nood wil geven, die geen dwingen heeft van noden.
Gov. Ga heen, en zeg haar dat mijn heer het heeft geboden.
Dui. (195) Uw dochter kan nu niet meêr pissen; maar, mijn heer,
Zy deed zo datelik een dronk, op mijn begeer;
Zo gy wat wachten wilt, zal zy, na dat ik gisse,
Ten langsten in een uur, een hopen kunnen pissen.
Kri. Zy heeft gelijk.
Dui. En, om haar droefheit wat t’ontgaan,
(200) Komt zy terstond alhier. zie daar, daar komt zy aan.

Lukretia. Govert. Duifje. Krispijn.

Luk. Och vader!
Gov. Och mijn kind!
Dui. Hou moed.
Luk. Och! ik moet sterven.
Kri. Zy zal, na dat ik zie, haar leven noch niet derven.
Uw dienaar. zo mijn raad onnut is, neem geduld,
En vergenoeg u datge door ons sterven zult.
Luk. (205) Eilaas!
Kri. Reik my u arm, op dat ik mach beseffen
En weten of de dood u haast zal willen treffen.

In plaats van Luktetiaas pols te voelen, voelt hy die van
de vader, en zegt daar na:

Gants lijders! uwe pols jaagt als een jachtig zwijn.
’k Zou geen verzek’raar van uw leven willen zijn;
Want uwe ziekt’ is zonder twijffel ongeneeslik.
[fol. A6r]
Gov. (210) O goôn, wat droever máár! is dan mijn ziekt’ zo vreeslik?
Kri. Hoe? gy, mijn heer, waarom? wel hoe versta ik dat?
Gov. Om datge my alleen hebt by de pols gevat.
Kri. Verwondert gy u? een bezondere genegenheit
En ingeschape liefd’, die in het hart gelegen leit,
(215) Maakt dat de vader zy het kind, en dat het kind
De vader zy; natuur haar beide t’ zamen bind.
Hoewel dat zy dan door geboorte zijn gescheiden,
Nochtans verënigt haar het bloed weêr alle beiden.
En aangezien het kind een werk des vaders is,
(220) Zo krijgt de vader deel aan ’t kind zijn droeffenis,
Het bloed van d’een en d’aâr kan zo zeer overhellen,
Dat ’t kind de vader kan in groten onrust stellen.
Gov. ’t Is waar.
Kri. Doch alhoewel ik nu mijn groot verstand
Genoegzaam heb betoont, zal ik uw dochters hand
(225) Ook eens aantasten, en op hare pols eens acht slaan.
Zijt maar te vreden, en zie mijne kunst en kracht aan.
Reik my uw arm.
Luk. Zie daar.
Kri. Ik was ’er voor bevreest.
Als ik het zeggen zal, gezontheit schort haar meest;
En noch....
Luk. Och heer, ik heb de dood al op de leden!
Kri. (230) Laat noch eens voelen. hebt gy pijn in ’t hooft geleden?
Of hebje ook noch koorts?
Luk. Ik weet het niet.
Kri. Niet?
Luk. Neen.
Kri. Ai!
Gov. Waarom?
Kri. ’t Kwaad gezicht my zelden goed toe scheen.
Zie eens, hoe zietz’er uit!
Gov. Wil ons haar kwaal ontleden.
Kri. Het is de koorts, zy is’t, zo niet, het heeft zyn reden.
(235) Maar ’t zy de koorts, of hooft-, of buik-, of andre pijn,
[fol. A6v]
Zijt slechts gerust, ik heb een kostlik medeçijn.
Gov. Ga haal pampier en inkt, mijn Heer zal ordeneren.
Loop dra. Och, konje toch de ziekte van haar weren!
Kri. Hou moet: want ik ben fiks op alle zwarigheên.

Krispijn gaat aan een tafel zitten, en schrijft met drollige potsen
een ordenantie, die hy aan Govert geeft.

(240) Zie daar is een reçept voor krimpinge der leên,
Voor hoest, voor hees, voor huig, voor gicht, voor kwijl, voor zever,
Voor keel, voor scheel, voor reuk, voor breuk, voor long voor lever,
Voor stuip, voor druip, voor pok, voor nok, voor steen, voor been,
Voor smart, voor hart, voor nier, voor klier, voor speen, voor teen,
(245) Voor hand, voor tand, voor koorts, voor alle ongedaanheit,
En voor de gene die de ziekte van de maan heit,
Als ook voor ’t podegra, of pijnlik flereçijn,
En voor de geen die van Cupidoòs pijlen zijn
Getroffen; een reçept ’t welk aangenaam en zoet is,
(250) En voor uw dochters kwaal noodzakelik en goed is.
Gov. Goedhartig Heer, ik speur gy my genegen bent.
,,O wat een eerlik man!
Kri. Waar slaaptze? hier omtrent?
Gov. Zy slaapt hier boven op een schoone afterkamer.
Duif. Ia moy, een donker gat, voor ongediert’ bekwamer
(255) Dan wel voor haar.
Kri. Geloof mijn raad dien ik u zeg:
’t Is beter dat men haar op een voorkamer leg.

Govert. Flip. Krispijn. Metridates.

Gov. Ga, ley Lukrese wech: naer binnen met u beiden.
Flip. Hy stond ten lesten toe dat ik hem hier geleidden.

Flip, dit gezegt hebbende, helpt Lukrese wech leiden.

Kri. Wie is dit? wie is dit?
[fol. A7r]
Gov. Een Dokter van uw leer.
Kri. (260) Een Dokter? watje zegt!
Met. Ik bid verschoon my, Heer,
Dat ik niet eerder kom; ik wierd daar opgehouwen
Door zeker Heer, die my iets zonderling deê schouwen;
Want andersins.....
Gov. Mijn Heer, gy hebt te lang gewacht.
Dees wijtberoemde Heer heb ik met my gebracht,
(265) ’k Ontmoette hem op de weg.
Met. Mijn Heer.....
Gov. Hy is geleerder
Als gy wel denken zoud.
Met. Het spijt my ik niet eerder
Heb kunnen by u zijn. Mijn onluk heeft gewilt
Dat ik het zoet vermaak t’ontijdig heb verspilt
Van u dienst aan te doen, en dat ik niet kan tegen
(270) U mijne schuldige genegenheden plegen.
Maar als ik zie wie zich uw dienst gewaerdigt heeft,
Vertroost ik my weêr dat my het Geluk begeeft.
Uw vreucht verzelt de mijn’, en hecht zich aan elkander,
’t Geen ik aan d’een’ verlies gewin ik weêr aan d’ander.
(275) ’k Verlang alrede naar de onderhouding van
Uw wijsheit, die vermaak en nut verschaffen kan.

Metridates, bevindende zich in ’t midden, zegt tegen Krispijn:

’k Zal my wel wachten, Heer, dat ik door stoutigheden
My zou verheffen, en in dese plaatse treden,
Want u komt d’eere toe.
Kri. Ai!
Met. Myn Heer....
Kri. Ai! gants niet.
Met. (280) Dees plaats is voor mijn Heer, ik bid hy d’eer geniet.

Krispijn, zijnde tweemaal in ’t midden, als Metridates wil
spreken, zo gaat hy after Metridates om, en herneemt
zijn eerste plaats.

Mijn Heer. Hipokrates.... ai, ai! laat u toch raden.
Gy zoud my dus, in plaats gy my verplicht, versmaden.
[fol. A7v]
Ik bid u, Hipokraat.... maar waar toe is dit goed.
Bewaar uw plaats, mijn Heer: bezadigt uw gemoed,
(285) En gun dat ik met u eerbiediglik mach spreken.
Ik zeg dat Hipokraat, des werrelts wonderteken,
Des Dokters opperhooft, der Artsen roem en pracht,
Sprak van d’Artsnykunst met een goddelikke kracht.
D’Artsnykunst, zegt hy, is het hooft der wetenschappen:
(290) Zeer moeilik klimt men op den top van deze trappen:
Want door de kortheit van ons leven, ’t welk in yl
Verloopt, duurt ’t oordeel en de kennis maar een wijl.
Vita brevis, ars vero longa, occasio autem praeceps,
Experimentum periculosum, judicium difficile.
(295) Mijn hoogste lust strekt zich toch deze oeffeningen:
Ik zoek, zo verr’ ik kan, daar dieper in te dringen.
Maar het verstand verdwaalt in deez verborgenheên,
Voor zo veel als het poogt daar dieper in te treên.
Deez eed’le kunst begrijpt in zich zoo veel vermogen,
(300) Dat ik wel nodig had uw diepdoordringend’ ogen;
Of dat heur stralen my met heure glans omscheen,
Door welkers kracht veellicht mijn duisternis verdween.
Kri. Ho, ho!
Met. Men kan het zwaar gemoed verheuging geven,
Als men een zieke kan verlengen ’t lieve leven.
(305) Niets is ’er dat by een wijs Dokter evenaart,
Als zijne tegenwoordigheit de Dood vervaart;
Als hy zich vyant toont aan die de Parken vrezen;
Als zijne wetenschap haar kwalen kan genezen;
In ’t kort, wanneer de Dood, die yder beven doet,
(310) Hem niet durf tegenstaan, maar rugwaarts keren moet.
Mortem medicamentis removet Medicus expers.
Ik kan d’onredelikke leerweg niet gedogen....
Maar ik verhinder u misschien; want zulke hoge
Verstanden als gy zijt, zijn staâg bezwangert van
(315) Geestrijke stoffe, die een aâr niet vatten kan....
Kri. Ho, ho, ho, ho.
Met. Ik ga. Mijn Heer zal my verbinden,
[fol. A8r]
Als hy ter goeder uur meêr tijds zal ledig vinden,
Om my te gunnen ik zijn wijsheit horen mach,
Want ik verlang alreê naar dien gewenschten dag. binnen.

Govert. Krispijn.

Gov. (320) Deez Dokter praat vry wel: wat dunkt u van zijn reden?
Kri. ’t Is waar, hy weet zo wat.
Gov. Ik bid dat gy my heden
Eens klaarlik onderricht, of hy ook in der daad
Zich wijsselik op de Geneeskunde verstaat?
Kri. Zo tamelik.
Gov. Voor wien zou hy dan mogen deurgaan?
Kri. (325) Voor Kwak of Brekebeen, die op de markten veurstaan.
Gov. Maar evenwel terwijl hy sprak zweegt gy heel stil.
Kri. Hoe ik?
Gov. Ia gy, mijn Heer.
Kri. Zulks was mijn goede wil.
En d’oorzaak waarom ik zo stil stond zonder spreken,
Was om eens t’oordelen wat kunst in hem mocht steken.
(330) Maar had hy langer op zyn zotheit blijven staan,
Ik had mê duivelsch op zijn Engelsch kaak’len gaan.
En om te tonen dat de dood is zonder pijn,
’k Had hem deez volle laag gegeven van Latijn:
Post visum risum, post risum venit in usum,
(335) Post usum tactum, post tactum venit in actum,
Post actum factum, post factum poenitet actum.
Ik kan uit d’Almanak veel goeds en kwaads besluiten;
Het boek der vrouwen kan ik op mijn duim van buiten;
De Zak der kunsten is ’t daar ik ’t uit hebben moet;
(340) Ik weet dat een klisteer geweldig schijten doet;
Ik zeg met goede reên dat Heintjepik verdoemt is;
’k Hou staande dat het lijf der zielen broêr genoemt is;
Dat Seneka met zijn Paulina waren twee;
Dat zich Narcissus in het water zelf verdeê.
(345) Et semper quoniam tuos alleluja!
[fol. A8v]
Gov. Deez spreuken kunnen mijn verstand geen nut verstrekken.
Kri. Ik merk het ook. vaarwel. ’t is tijd: ik moet vertrekken.
Maar t’avond kom ik zien hoe ’t met uw dochter staat.
Gov. Willende hem gelt geven:
Mijn heer....
Kri. O neen!
Gov. Ik bid dat gy dit niet versmaad.
Kri. (350) O neen!
Gov. Gy hebt my meêr verplicht dan deze som is.
Kri. ’k Verkoop mijn kennis voor geen gelt ’t welk dom en stom is.
Gov. Ik bid u...
Kri. Neen! ik blijf uw dienaar voor de gunst. bi.

Govert alleen.

Wel wat is deze man een Dokter groot van kunst!
Geen gelt te nemen, en geen arrebeid te sparen!
(355) Hy doet niet even als veel Menschemoordenaren,
Bedriegers, Vleiders, Zielverjagers, Snorkers fiks
Op logen, maar in de Geneeskunst botteriks,
Oprechte Dwingelands van ’s menschen heil en leven,
Voor wien de zieken, als zy naardren, mogen beven;
(360) Die, zo ik dikwils heb bevonden en verstaan,
De beurs verärmende, de Dood verrijken gaan;
Voornaamlik in deez tijd, nu dat ’er zulk een hopen
Halfbakke Dokters uit de Hoge scholen lopen;
Die, met slampampen, guitery en boevejacht,
(365) Meêr dan met leren hun tijd hebben deurgebracht;
Die, steunend’ op de valsch’ en ongewisse gronden
Van hunne kunst, die zy noch niet eens half verstonden,
Al blindelings meêr volk vernielen door hun hand,
Dan d’allerwreedste krijg der werrelt hulp van kant;
(370) Ia meerder dan Dukdalf met zijn bloeddronke benden.
’t Is niet genoeg dat zy de mensch ter zielen zenden,
En ’t leven nemen; zy beroven hem al t’zaam
Van zijn gezontheit, gelt, goed, eer en goede naam,
[fol. B1r]
En zeggen noch, wanneer de zieke is gestorven,
(375) Zijn bloed was heel verrot, zijn ingewand bedorven,
Hy heeft te goddeloos geleeft, hy dronk te veel,
Hy was t’onkuisch, hy heeft zijn levenskracht geheel
Verkracht, hy wilde naar geen Dokters zeggen horen,
Zijn ziekte was te groot, kortom, het was verloren.
(380) En daar mê delftmen hun misslagen onder d’ aard.
Maar kwaam ’er iemand van de doden herrewaart,
Gewis zy storven wel van schrik, door de rechtvaerdige
Beschuldigingen als verdoemden en doodwaerdige.
Nu dat zy zo het is. ik mach naar binnen gaan,
(385) En zien wat zijn kunst aan mijn dochter heeft gedaan. bi.

Govert, Krispijn in knechts kleding.

Kri. Nu moet ik overal mijn meester op gaan zoeken.
,,O goôn! ’k zie Govert daar: ik moet zijn komst vervloeken!
Gov. Is ’t onzen Dokter niet die ik zie dat gins gaat?
Hy is het! hoe ziet hy zo treurig van gelaat?
(390) Wie zijt gy?
Kri. al huylende: Ik, mijn heer? een die zijn kost met vedelen
Moet winnen, en in tijd van nood ook moet gaan bedelen.
Gov. Zijt gy een bedelaar?
Kri. Mijn rampen leren ’t my.
Gov. Maar hebtge in deez stat geen vrienden op uw zy?
Kri. Och, heer! van vrienden heeft men weinig goeds te hopen.
(395) Ik ben mijn broeders broêr, die my dwingt dus te lopen.
Gov. Zo hy geen oorzaak heeft, doet hy u veel te kort.
Wat hebtge hem misdaan?
Kri. Een drankje omgestort.
Gov. Is hy een Dokter?
Kri. Ia.
Gov. My dunkt gy lijkt elkanderen.
Maar zou men zijne haat wel weêr in liefd veranderen?
Kri. (400) Neen, heer.
[fol. B1v]
Gov. Indien gy wilt, ik zal het onderstaan.
Kri. Ik vrees wanneer hy my zal zien, hy zalme slaan.
Gov. Wanneer ik zulks op hem verzoek, zal hy verheugen;
Want hy is my goed vriend, en dit zal veel vermeugen.
Kri. Ik voel mijn droefheit tans meêr als de helft verlicht,
(405) Om dat uw goedheit, heer, my groteliks verplicht.
Gov. Vertoef. Ik ga uw broeder zoeken om te spreken.
Kri. Ik durref niet, mijn heer, maar zal my gaan versteken.
Gov. Gy moet noodzaaklik u vertonen.
Kri. Och! mijn heer,
Ik zal niet durven voor dat gy eerst wederkeer,
(410) En dezen huik wat in heur ploy hebt kunnen vouwen,
Maar zal my, met verlof, zo lang alhier verhouwen.
Gov. Wel aan. maar dat ik u dan vind’ in deze straat. Kri. bin.

Govert alleen.

Deez armen bloed kwam juist een ogenblik te laat.
Ik had hem kunnen by zijn broêr terstond verschonen.
(415) Maar foey! ik weet niet waar dat deez’ Doktoor mach wonen.
Geen nood: want t’avond komt hy by mijn dochter weêr.

Govert. Krispijn in Dokters kleding.

Gov. Ha! gy bejegent my zeer wel te pas, mijn heer.
Gy kunt my, met verlof, vergunnen eene bede.
Kri. Ik, heer? wat is ’er dat ik niet graâg voor u dede?
(420) Gebie.
Gov. Uw broeder slaat zeer droeve klachten uit;
Dieshalven hoop ik dat....
Kri. Mijn heer, dat ’s een schavuit.
Gov. ’t Is waar, hy heeft misdaan; dies kent hy zich ook schuldig.
Wie zijne schuld belijd vergeeft men ook geduldig.
Hy zweert zich nu voortaan te dragen zoo ’t behoort.
Kri. (425) Het is een boef; hy heeft my al te veel verstoort.
Gov. Laat u verbidden om dat hy ’t zo niet gemient heeft.
Kri. Het is een galgbrok, die de koord al lang verdient heeft.
[fol. B2r]
Gov. Gy houd u woord niet, heer, ’t geen gy my hebt gedaan;
Want gy beloofde my mijn bede toe te staan;
(430) Of was’t dan slechts een schijnbelofte?
Kri. ’t Is vergeven:
Mijn woord heeft my tot schuldvergiffenis gedreven.
Gov. Nu zal het nodig zijn dat gy hem spreekt en ziet.
Kri. Ik heer? ô neen: ik hou dien fielt zo waerdig niet.
Hy zou, als ik hem zag, mijn gramschap weêr ontsteken.
Gov. (435) Ai, heer! gy hoeft met hem maar slechts een woord te spreken.
Kri. Ik kan niet, zeg ik, om dat my een zieke wacht.
Maar om uw vriendschaps wil, ly ik dat hy te nacht
Weêr komt in huis. vaarwel. binnen.

Govert alleen.

Ik hoop het zo te brouwen,
Dat d’arme jongen wort gered uit zijn benouwen,
(440) En in mijn tegenwoordigheit vergiffenis
Ontfang van d’ondaad, die door hem bedreven is,
En dat hun beider twist geheel zy wech genomen.

Krispijn huilende en in knechts kleding.

Durf ik nu onbezorgt weer voor zijn’ ogen komen?
Durf ik, mijn heer? ai zeg!
Gov. Ik heb de pais gemaakt,
(445) Dies moogt gy ’t zonder schroom wel doen; daaromme staakt
Uw droefheit.
Kri. Mach ik, heer?
Gov. Gy moogt vry zonder schromen.
Kri. Maar, heer, zijn gramschap is zeer kwalik te betomen.
Het heeft veel moeiten eer hy ietwes toe wil staan.
Gov. Dat zy zoo ’t wil. ik zal u niet eêr laten gaan,
(450) Voor dat hy ’t u in mijn bywezen heeft vergeven.
Kri. Zijt gy verzekert dat hy ’t geen ik heb bedreven
Vergeven heeft?
Gov. O ja!
Kri. Dat ’s my genoeg gezeit.
Maar uwen yver mocht hem weêr tot toornigheit
[fol. B2v]
Verwekken, en uw goedheid kwalik by hem zetten.
Gov. (455) Mijn vriendschap en mijn gunst zal zulks genoeg beletten:
Maar anders....
Kri. ’t Is genoeg, mijn heer, als hy het heeft
Belooft, want zijn beloft’ is zeker dien hy geeft.
De vrees voor straffe zal my nu niet meêr beroeren.
Gov. ’k Heb voorgenomen dit zelf voor u uit te voeren.
Kri. (460) ,,Ik wierd schier zinneloos.
Gov. Kom, ga hier zo lang in.
Kri. Waar vindge hem nu weêr?
Gov. Indien ik hem niet vin’,
Zo komt hy t’avond hier. ga binnen zonder dralen.

Krispijn gaat in, en Govert sluit de deur.

Gov. Nu moet ik met ’er vaert den Dokter afterhalen.
Ik toon my om hen te bevredigen gereed.
(465) Het yzer dient terwijl het gloeyend’ is gesmeed.

Krispijn in ’t venster.

Kri. Ik ben hier, na my dunkt, al taamlik hoog van d’aarde.
O ouden Grijzaart, ’k wou dat gy de moeite spaarde.
Uw groten yver maakt my razende van spijt.
Ik bleef om dat gy al te zorrigvuldig zijt.
(470) ’k Vervloek Lukretia, ik moet mijn meester haten;
Vervloekte dokterschap, vervloekte tien dukaten,
Door wiens verlokking mijn gezicht zo was verblind;
Vervloekt... maar ’t is vergeefs en ydel. Ik bevind’
Nu mijne misslag, die, schoon ikze mach beklagen,
(475) Ik evenwel getroost en duldzaam moet verdragen.
O droes, is t’ meugelik? zo hoog van deze puy?
’t Moet nochtans zijn. hou daar, van onderen de bruy.

Hy springt uit het venster.

Flip aan een hoek.

Flip Ik kom, en zeg... wie zag zulk springen oit zijn dagen?
Het is een dief. maar zacht, ik zie hem niets mêdragen.
(480) ’k Verschuil my hier op dat ik zijn bedrijf bespied’.
[fol. B3r]

Krispijn met zijn rok. Govert. Flip aan een hoek.

Kri. Gy neemt te veele moeit’ voor dezen Deugeniet.
De misdaân van dien Guit zijn dubble straffe waardig.
Gov. Hy zit daar boven, heer, en hoopt dat gy goedaardig
Zijn schult vergeven zult, derhalleven betracht...
Kri. (485) Waar is de plaatse daar dien Lichtmis my verwacht?
Gov. Ziet gy dat venster niet? daar wacht hy uw genade.
Kri. Dien Boef: ik zweer ik zal mijn gramschap op hem laden!
Hy blijft daar boven, en hy komt niet voor den dag:
Hy weet wel hoe hy heeft geschonden mijn ontsach.
(490) Doe open; ik ga in.
Gov. Zal ik niet met u opgaan?
Kri. Zoo ’t u gelieft. zie hoe ik hem zal op de kop slaan.
Tre met my in. maar neen: verschonen wy de Guit.
Hoor gy hier liever toe. ik zal hem overluit
Bekijven, dat ’s genoeg. Krispijn alleen binnen.
Gov. Laat ons de deur toeklappen.

Flip. Govert. Krispijn in huis.

Flip. (495) Zijt gy bevreest, mijn Heer, dat hy u zal ontsnappen?
Ho, dezen Springer is daar voor niet eens vervaert!
Gov. Spreek met eerbiedigheit, zijn achtbaarheit is ’t waerd.
’k Zeg datj’ hem eren zult, of anders vrees voor slagen.
Flip. Lakeyen mogen die ook Dokters rokken dragen?
(500) Gy lacht ’er om.
Gov. ’k Lach om uw onbescheidenheit.
Flip. Heer, dien gerokten springt veel vlugger dan een geit,
Waarachtig. maar wat gaat de vent tot onzent maken?
Gov. Hy gaat zijn broeder daar vergeven een’ge zaken
Van groot krakkeel; en ik ben oorzaak van die vrê.
Flip. (505) Na uwe rekening zijn zy dan met ’er twee?

Krispijn in ’t venster.

Kri. Ha! Galgenaas, ik zweer!
Gov. aan Flip. Hoor, luister. ’k hoor hem spreken.
Kri. Zie wat al moeiten doen my uwe guitsche streken!
Ik had u t’ enemaal uit mijne gunst gezet,
[fol. B3v]
Indien ’t die heer, door zijn verzoek, niet had belet;
(510) Want ik hem voor de best’ van mijne vriende achte.
Gov. aan Flip.
Nu, zieje ’t wel?
Flip. Men moet zijn broêrs bescheit afwachten.
Gov. aan Krispijn:
Uw broeder geeft u niet een woord ten antwoord, heer.
Kri. Hoor hier, jou Huilebalg, jou Gek; wat schortje weêr?
Is ’t niet genoeg? moet gy mijn gramschap nu noch tarten?

Zijn stem veranderende, en huilende:

(515) O broeder lief, vergeef het my van gantscher harten!
Het geen ik deed’ is niet uit kwade wil geschied...
Zwijg stille. Zo ik oit.. Zwijg stil jou Zot, zo niet!...
Mach ik... Ik zeg u zwijg, of wilt voor slagen vrezen!
Mijn lieve broeder.... Zwijg!
Flip. Hoe drommel kan dat wezen?
Gov. (520) Zijn zy niet met ’er tween?
Flip. Het schijnt, doch ’t is onwis.
Maar om te weten hoe het daar geschapen is,
Zeg hem dat hy zijn broêr voor onz’ gezicht omvange.
Kri. Waar ’t om heer Govert niet, ik zou u straf doen langen.
Gov. Hy deed’ u ongelijk zo hy u tegen waar.
(525) Met uw verlof, omhels uw broêr in ’t openbaar.
Kri. Ik hem omhelzen?
Flip. Zie, hoe angstig moet hy kijken.
Gov. ’k Verzoek die gunst van u.
Kri. Hy zou door schaamt’ bezwijken.
Flip. Ik zweer daar is maar een!
Gov. hard roepende: Zeg, zouje ook beschaamt
Zijn als uw broeder u omhelst?
Kri. Zo het betaamt
(530) Zal ik my dragen, en geen zuren arbeid schromen.
Zwijg Deugniet, Snappert zwijg, en wilt hier boven komen.
Krispijn doet in der ijl mantel en hoed af, en omhelst die zo be-
hendig dat ’er twee personen schijnen te zijn.
[fol. B4r]
’t Is meêr door dwang dan wel door vriendschap. Kom hier by.
Gov. aan Flip. Nu zieje ’t klaarlik; dit is geen bedriegery.
Flip. Ik weet niet wat ik zie, of wat ik zal geloven.
Kri. (535) Is ’t nu niet wel?
Gov. Als ’t u belieft zo kom van boven:
Ik zal de deur op doen.
Flip. ’k Ben dronken, of puur zot!
Ik moet het werk bespiên.
Kri. afgekomen zijnde: ’k Heb hem een streng verbot
Gedaan, dat hy me niet zal volgen voor het tijd is.
Gov. Nu weet ik dat hy al zo wel als ik verblijd is:
(540) Ik laat hem dan mê uit.

Na dat Govert ingegaan is, komt Krispijn, de rok en hoed afgeleit
hebbende, en springt ras in ’t venster; daar na komt hy met
Govert uit, als of hy den Dokters broeder was.

Flip. Hier heb ik den Doktoor!
Kri. aan Govert.
Is hy vertrokken?
Gov. Ia.
Kri. Ik dank mijn Heer hier voor.
Gov. Wel Flip, wat zegje nu?
Flip. Wel, zijnze by elkander?
Flip toont de rok en hoed.
Gov. Is ’t mogelik?
Flip. wijzende op Krispijn en de rok: Gy ziet hier d’een, en daar den ander.
Kri. O goôn!
Gov. Wat zegje daar?
Flip. Dat hy braaf klautren kan.
Gov. (656) Verrader!
Kri. Och! mijn Heer, onschuldig my hier van.

Govert. Frederik. Lukretia. Krispijn. Duif. Flip.

Gov. Hoe, Fredrik met Lukrees? ha! valsche sno verrader!
Deez Ionker heeft mijn kind troulozelik verleid:
[fol. B4v]
En door uw schelmery hebt gy dit kwaad bereid;
Dies heb ik voor u ook een zelve straf gekozen.
(550) Gy zult me niet ontgaan, ô Dokter der godlozen!
Fred. Hoe dus, mijn Heer?
Gov. Ik zweer dat gyze trouwen zult,
Of ’k breek u hals en been!
Luk. Ik bid u, heb geduld.
Gov. ’t Geduld is nu ten end; mijn wil bestaat op reden.
Fred. Ik ben bereid om met Lukrees in d’echt te treden.
Luk. (555) Heer Vader, ’t geen mijn Lief verzoekt, verzoek ik meê.
Gov. Door uw toestemming steltge my weêr wat in vreê.
Kri. Mijn Heer, dit huwelik is vol van zoetigheden.
Laat ik om ’t zoet genot nu meê in d’echte treden.
Fred. Hebt gy wat aangenaams verkozen voor uw min?
Kri. (560) Deez schone Tortelduif.
Fred. Wel Duifje, is ’t uw zin?
Duif. O ja, mijn Heer, indien ik anders zei, ’k zou liegen.
Kri. Kom, makenwe Doktoors, die springen en bedriegen.
Flip. Zo raakt de heer en knecht elk aan een schone bruid
Als ’t bruiloft is zo kip ik ook een vrijster

UIT.

P.E.

Tekstkritiek:

fol. A2r: Duifje er staat: Duifse

DESPRINGENDEDOKTER.KLUCHTSPEL.Gespeelt op d’Amsterdamsche Schouwburg.