Hendrick de Bruyn-beeck - Een klucht, van de Vyaensche reys

Hendrick de Bruyn-beeck: Een klucht, van de Vyaensche reys. Amsterdam, 1649.
Uitgegeven door Marti Roos
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton016700 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[fol. A1r]

Een Klucht,

van de

VYAENSCHE REYS.

Gherijmt

door HENDRICK de BRUYN-BEECK.

Ghespeelt op ’t Schow-Burgh.

De eerste Druck.

[Vignet: Wapen van Amsterdam]

t’AEMSTELDAM,
___________________________

Ghedruckt by HANS FABEL,
ANNO 1649.

[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]

Dese Voor-Reden is in’t kort begrepen,
tot den haestigen Leser.

SO het blyckelijck is voor een jegelijck, het is Out of Ionck, want de menschen zyn so subtijl, en door haer wysheydt werdense somwijl so heerlijck bedroghen, en so gaet het noch huyden daegs met velen, die malkanderen so in’t net jaghen, en als het bedrogh geschiet is, dan is het ten laesten veel te laet om wederom te keeren, doch het ghemeene Spreeck-woort is, aen siet het ent, so wortje niet bedrogen; wanneer je dan bedroogen zyt, so is den tijt niet weerom te roepen, en so is het met dese Persoon, want hy heeft zyn tijdt so heerlijck vergist, trouwen dat het op het laetste anders niet en baerden als groot Hart-seer, want hy was Ryck en machtig, so dat hy zyn Renten niet en kon verteeren, nae menschlijcke aensien. Ten eersten, was hy verlieft op een Dochter; het scheen te zyn het puyckje van het, so, sy en was de beste Suster niet, somen veeltijdts wel van haer heeft gehoort. Ten tweeden, so heeft hy haer versocht op Eer en Deught, haer Moeder het niet wilden toestaen, so dat hy soeckende by Nacht by haer te komen, en sy heeft hem met eene Bije-korf deur de Venster inghelaten. Ten derden, zyn dese twee versaemt met malkander ofte getrout. Ten vierden, heeft se ontrouwicheyt aen hem betoont, het welckje noch kont breeder leesen, in’t voornaemste stuck. Ten vijfden, heeftse Hoererij bedreven met anderen, so datse klaegden, als datse geen gerijf en hadde van haer Man. Ten sesten, maeckten sy haeren Man wijs, wanneer als hy Tuys quam, dat het S. Ioris Dagh was, dat mender twee voor een sagh; so dat de Pol met een slimmigheydt achter haer wegh schuylt. Ten sevenden, verconsumeerden sy het Geldt achter haer Man, so dat de schuldenaers dagelijcks op haer vloer quamen: so dat anders niet geresolveert en kon werden, als dat sy na Vyanen mosten; so dat haer de schuldenaers so lastig vielen door last van mijns Heeren Dienaers, so dat men Machiel wegh sont, op die Vyaensche Reys, in een Suycker-Kyst.

[fol. A2v]

Spelende Personagien.

LYNTJE.
SAERTJE.
MACHIEL, Saertjes Vryer.
DELIAEN, Saertjes Moeder.
MARRITJEN GOMPEN, Deliaens Meyt.
LYSJE van LORCKEN, Machiels Meyt.
HENDRICK, Machiels Oom.
DIRCK, Saertjes Pol.
JAN de BODE.
SYBRANDT, een Ionghen.
SCHOUT, met syn Dienaers.
ADAM, een Buer-Man.
MACHTELTJE, een Buer-Wijf.

[fol. A3r]

De Eerste Uyt-komst, van Lijntje en Saertje.

Lijntje.Wel Saertje binje in? Ick moetje eens komen besoecken,
Ick hebje so lang niet gesien, wat doeje backje Koecken.
Saertje. Wel neen, mijn Moeder is vast uyt, ick heb het Huys alleen;
Dan Lees ick somtijts wat, of Sing wat int ghemeen;
(5) Ey siet eens, wat een Boeck heb ’k hier, ’t is mijn eens van een Jonghman vereert.
Lijntje. Ey laet ick het eens sien, wat is dit voor een slagh?
Saertje. Hoe benje dus krachtige dom, het wert genoemt der maechden-klagh.
Dat verhaelt, hoe dat haer een Dochter houwen sal,
Wanneer datter een Jongman eens komt by een ongheval.
Lijntje. (10) Het is dan een Boeck om leeren te minnen?
Saertje. Welja, als je het wilt lesen, dan moetje het van vooren aen beginnen,
En stellen je vijf Sinnen te werck, en leest het helendal uyt,
Dan weetje den helen sin, wat dit of dat beduyt.
Lijntje. Wel Saertje hoe kenjet oock soo heel wel seggen,
(15) ’t Is of-jer me waert geboren, so weet-jet uyt te leggen.
Saertje. Waerom niet, die niet en weet, by wie wert men oock ge-eert?
Lijntje. ’t Is waerdigh dat je by Jonghmans verkeert.
Saertje. ’t Is waer van eerbaerheyt, ick betoon de Jongmans groote eer,
Wanneer der een komt, ick dien hem als een Heer.
Lijntje. (20) Wat ben ick sleght in mijn saecken,
Hoe het is, daer komt niemant mijn vermaecken.

Deliaen komt al rasende uyt, tegen haer Dochter Saertje.

Deliaen. Saertje, Saertje, hoe ist met jou, me dunckt je hebt altijt veel Brieven te bestellen.
Saertje. Wel Moertje, hoe gaje dus aen, ’t is of je waert beseten,
je raemt geen maet, en je spreeckt so onweeten.
Deliaen. (25) ’t Is waer Moer-slons, je weet van geen gaen, al duert het een heele Nacht.
Lijntje. Jawel, ick mach dan oock sien hoe dat het ’t Huys is gestelt,
En blijf ick oock wat lang, mijn Moeder kan kyven als een Helt.

Machiel komt al klagende uyt.

Machiel. Wat is het nu mijn Moeder is over-leden? dit eensaem leven, [fol. A3v] en staet me langer niet aen, ick moet eens op de been en stellen mijn droefheyt besyden,
Doch wat mijn is toe geleyt, daer moet ick mijn in verblyden,
(30) Met dese domme Iut van dese Meyt, en dient me langer niet,
Mijn mooy goetje sou wel te lange leste wel loopen in’t Riet.

Machiels Oom uyt.

Hendrick. Hoe ist Machiel? je staet en siet, me dunckt je weet langer geen raet,
Wat geef je de moet verloren, wel dit en is geen praet,
Is jou geest ontstelt, of denck je om de Meyt,
Machiel. (35) Je raet het op zyn kop, of het is jou gheseyt.
Hendrick. Wel hoe Cosijn, scheerje de Geck met me, doe me de rechtte verklaringh,
Ick sal jou doch niet melden.
Hoor Cosijn, dit sal ick jou noch in’t kort seggen,
En vollicht mijnen raet, en wilt het niet weder-leggen,
(40) Benje heijlijckens gesint, so soeckt een goet partuer.
Machiel. Oom, dat meen ick oock te doen, en wachten niet een uer;
Den tijt gaet al vast heen, men wert al heel bedaeght,
Ten laesten wert men oudt, men is dan heel vertsaeght,
Hendrick. Hoort Cosijn, ick weetje noch een brave Tas,
(45) Sy gelyckje oock so wel, het is een Dochter ofse geschildert was.
Machiel. Ist al wat fatsoen? maer komje met lompen op de Beurs,
So swijght maer vry stil:
Het is me niet alleens, wie dat ick hebbe wil.
Hendrick. Ick hoor schier wel aen jou reden, hebje wat op spoor?
(50) So spreeckt vry uyt jou Borst.
Machiel. Ja wel Oom, dat ick het seggen dorst.
Hendrick. Isse dan so oneerlijck, of isse niet wel geschapen.
Machiel. Sy is wonder schoon, maer ick hebber by geslapen,
Om datje me so veel vraeght, doch het moet oock zyn geseyt:
(55) Dit moet oock voort gaen, hier dient niet lang gebeyt.
Hendrick. Wiens Dochter is het dan, en mach ick het niet weten:
Wie zyn haer Ouders, hoe werden sy geheeten?
Nae haer en vraeg ick niet, maer allenigh naer haer Moeder.
Machiel. Je kent Jan Kul wel, dat is haer rechte Broeder.
Hendrick. (60) En sou ick die niet kennen, dat is een rechte Hoeren-dop,
fol. A4r
Hy heeft mooy Goed gehadt, hy maeckt het nu al op,
Machiel. Ey Hendrick Oom, je maeckt het al te bondt,
En dat mijn Oom sou zyn, je achtem niet een stront.
Hendrick. Ja praetje al so wat heen, je bent aent Teefje vast,
(65) Maer die niet te raden en is, die moet dragen zyn eygen last.

Alle bey binnen.

Saertje en Lijntje uyt.

Saertje. Wel Lijntje, men mach oock wel na jou wachten.
Lijntje. Ja Ick en kost niet eer, mijn Moeder die was uyt.
Saertje. Wel hoor Lijntje, weetje wel wie datter is de Bruydt.
Lijntje. Dat kan ick heel wel dencken;
(70) Ick heb hooren leggen van Jan, die altijdt uyt gaet schencken,
Datje Vryers hebt, ja schier by dosijnen getelt:
Ja moer, so is het met jou gestelt.
Saertje. Dat ontken ick niet, se komen mijn genoch besoecken.
Lijntje. Ick gis het zyn al Brackjes, met Kaffa Broecken.
Saertje. (75) Wat meen je dat ick voor een jegelijck sta gereet,
Haer Kaptael moet oock wat zyn, en daer toe wel gekleet:
Je kant de Rentenier wel, Machiel,
Niemant anders sal het zyn, dat is mijn tweede Ziel.
Lijntje. Ja, ja, hy heeft maer een Oog, en hy is qualijck te ganck.
Saertje. (80) Dat schaet niet, hy is so wel na mijn sin;
Alle dingen was wel, mijn Moeder en wil het niet lyen,
Dat hy kompt aen ons Deur, en dat hy mijn kompt vryen.
Lijntje. Heb gy hem so besindt, so neempt dit voor de keur,
Al eerje hem verlaet, so treckt liever met hem deur.
Saertje. (85) Dit dient niet wel geraden, dat mach ick niet bestaen.
Lijntje. Hoe staje dus en dut, ick souder me heene gaen.
Saer. Wel hoe Lijntje, ’tis met jou arger geen, je maeckter oock niet of,
Ick souder een aen slaen, al wasse fijn of grof,
En pronckje doch wat op, al na de Nieuwe snee,
(90) Die dat niet en doet, die macher oock niet mee.
Ick raje, gaet woont int ’sGraven-Haeghe,
De Juffers van het Lant, sy daer de Mode dragen,
Een Kramer, die zyn Kraem heel schoon weet op te proncken,
So komt den Coopman dra, zyn Oogen daer op loncken;
(95) Kompt dan daer nae weer hier, je sult dan zyn heel Nieu-backen,
[fol. A4v]
Een Jongman siet jou dan, hy salje so niet sacken:
Ick weet je kryght versoeck, je het bevinden sult;
Soje dat dan niet goet en bevint, so soeckt doch te verkeren
By Lijs-Pal, op het Nieuwe-werck, sy salje heel wel leren,
(100) Met Jongmans en Dochters bekommert sy haer seer,
Want Dochters helpt sy voort, en Jongmans noch veel meer:
Sy is een Maeckelaer, en dat al van het minnen.
Lijntje hebjer lust openjert,* doch haer jou sinnen;
Doch in haer eyghen Hert leyt een Minnen-vyer begraven.
(105) Daer en is geen beleefden Bock die haer doch eens komt laven,
Sy loopt vast heen en weer, en sy is so ongepaert,
Doen sy haer Man was moe, doen trock hy op de Vaert.
Lijntje. Saertje hout op van dese praet, sy is maer een Bueren verdriet,
Ja moer, wy heetense anders niet,
(110) Daer en isser oock geen, of sy moet het verhael* van weten,
En hoe dat en mensch doch leest, en hoe dat hy is geseten,
Sy snoffelt alles door, en schraept elck een zyn Tonge,
Ick weet geen onder scheyt, ’t is Ouwe ofte Jonge.
Marritje gompen. Mijn Vrouw, beliefje te komen in Huys?
(115) U Moeder wacht met groot verlangen.
Saertje. Wat staje hier en raest, ick sal wel komen in.
Marritje gomp. Hoort, jou Moeder stont stracks aende Deur, se hoorden al jou sin;
Ja ick kan het jou niet seggen, sy houdt sulcken ghekijf:
Saer. Lijntje, ick ben aers noch aers, ick heb schier de koorts op het lijf;
(120) Mijn dunckt dat ickse al hoor, en datse komen sel.

Lijntje binnen.

Deliaen uyt met een groot ghetier.

Deliaen. Wat dunckje, is ’t haest tijt, je ondeugent Slange-vel.
Men moet dit Staal noch een Bode eerst senden.
Ick schopje wel datje vlieght, je ondeugende Vodde alsje zyt.
Saertje. Wel Moertje, hoe raesje dus, ’t is noch niet lang over den tijt.
Delia. (125) Voort, meenje dese Slinger-voet, dien rechten hompel-depomp,
Te hebben, benje niet wyser, datje aen hout sulcken lomp:
Siet daer Saertje, neemje hem tegen mijn wil, enje het doet,
Je bent mijn eygen Kindt, ick salje Bastart maecken van al mijn goet.
[fol. B1r]
Saertje. Je wilt niet hebben dat Derick mijn vrijt, of dat hy mijn sal trouwen.
Deliaen. (130) Dat geloof ick wel, jou met Kint te maecken, en so in’t Waterlant te doen houwen.
Je Eertje warje quijt Saertje, wachtje voor sulck leven,
De Jongmans zyn te vals, een qua steeck is haest gegeven,
Saertje. Ey Moeder, en huylt doch so niet, hoe benje so ontstelt.
Deliaen. Al dat mijn niet en belieft, het most zyn met gewelt,
(135) En dat ick sulckx hoorden, ick tasten mijn aen, ick sou jou wel vermoorden.
Saertje. Ey Moertje, waer in muegje jou doch beswaeren. binnen.
Deliaen. Die Werelt gaet nu om met liegen en bedrogh.
So was die in ouwe tijen, wel boser is sy noch:
Hoe dat ick het maeck, of stel, mijn Dochter wil een Man,
(140) Maer die haer versoeckt op Eer en Deught, ick moet het lyen dan,
En ben ick tegen haer, en sy weer tegen mijn,
En wat ick dagelijckx Preeck, se wil in ’t Huwelijck zyn. binnen.

Machiel met zyn Meyt komt uyt.

Machiel. ’t Is so wat doncker, neemt de Lantare, ick ben so wat qualijck te ganck, want ick moet eens nae mijn Vryster toe om het rechte bescheet.
Lijsje van Lorcken. Nu Miester, ick ben gereet.
Machiel. (145) Passeert soetjes voor me heen, je weet waer wy wesen moeten.
Lijsje van Lorcken. Wel Miester, ick sal het doen, maer ick denck dit nauwe steegjen in.
Machiel. Als wy daer al zyn, so ligt doch haest jou voeten.

Machiel klopt aen zyn Vrysters Deur.

Saertje. Wie klopt daer so laet, de Klock is over tienen?
Wel liefsten ben gyet? het kan niet later dienen.
Machiel. (150) Hoe is het rechte voort, is Besje al te Bet?
Saertje. Benje heel allien, of brengje jemant met.
Machiel. Daer is niemant anders als mijn Meyt, die heeft me hier ghebracht.
Hoort liefsten, den tyt werde mijn so lanck, ick heb al de uren ghetelt.
Om weer by jou te zyn, ’k hoop je mijn verhooren selt.
[fol. B1v]
Saertje. (155) En praet doch niet so luyt, mijn Moeder en wil het niet consenteren,
En dat in geenderley manier, met jou sal vercomverseren,
Dat noch so veel te min, en dat ick jou sal trouwen.
Machiel. Niet te trouwen, dat is te schrael, nochtans en wil ick mijn beloften niet breken:
Wie sou die kunnen scheyen, die melkanderen so geleycken.
Saertje. (160) Als mijn Moeder niet en is te vreden, en sy so qualijck ghenoeght.
Machiel. Sus, sus, het werck is overleyt, dat oock niet qualijck voeght.
Hoort Liefsten, ick saljet in ’t kort gaen verhalen,
En weest so niet bedroeft, en laet jou droefheyt dalen.
Wanneerje na binnen gaet, so gaet terstont na Bet,
(165) Vergeet doch niet voor al, en neempt een koorde met,
So behendich dit ghedaen met een Katrol de Venster uyt,
Laet de koort al op de Aerd, en maeckt doch geen geluyt,
So sal ick met der haest gaen halen een Bye-korf,
Die mijn Meyt dagelyckx gebruyckt om te halen haren Turf.
(170) De korf is wat ongesien, maer daerom niet te min,
Met de koort maeck ickse vast, je haeltme so de Venster in,
So kenne wy dan doen het ’t geen ons dan belieft,
En so ben ick dan ghepeyt, en ghy dan oock gerijft,
Aen mijn het niet en schort, so het jou belieft so spreeckt met woorden kort.
Saertje. (175) Ick weet niet, hoe kenjet oock versieren, vernam mijn Moeder dit,
Machiel. Dat is het dat ick soeck, mijn Oom sal ’t wel modereren,
So jou Moeder wat wil verstaen, wy kryghen het so na ons begheren,
Ick denck niet datje het soudt tegen staen.
Saertje. Hadt mijn Moeder gewilt, het waer over lang ghedaen;
(180) Maer die zyn ambacht niet en kan, voor een hoettelaer moet hy heen.
Machiel. Betrouje mijn dat toe, ick hoop verseecker wel neen
Saertje. Van betrouwen, me heught noch van de laeste reys.
Mac. Wat praetje dat men met schromen doet, wat benje oock en leys,
Doet het op de koop, je sult wel vinden baet.
Saert. (185) Nou Machiel den tyt die gaet al heen, het wert al vast heel laet.
[fol. B2r]
Machiel. Nou dan noch een kusje heen.
Saert. Daer gaet den Dromert, op het lest sal ick hem moeten trouwen,
Gaet het met hem niet wel, geen beloften en wil ick houwen.

Machiel weder uyt met de Bye-korf.

Machiel. Saertje, hier ben ick weer, is dit niet wel gepast;
(190) Ick sitter nu al in Saertje, maer is de koort al vast,
lck moet wel toesien, viel ick van boven neer, wy waren Arme lien,
Ick wasser slimmer aen als de schrale Messelaer, so het hem wel heugden,
’t Was een fraey beghonnen werck, het voleynden sonder Vreugden.

De Moeder hoort dit geweldt van haer Dochter.

Deliaen. Saertje, Saertje, hoe ist daer boven, wat is daer voor een ghestommel?
(195) Marritje Gompen gaet doch eens na boven, ick hoor daer sulcke ghevrommel.
Marritje Gompen. Daer is een Knecht, hy seyt liefsten, ick wilje vermoorden hier.
Voort seyt onse Saertje, is dat moorden, so moortme noch al mier.
Deliaen. Wil hy mijn Dochter vermoorden, vermoorden, hebje oock al wel gehoort?
Marritje Gompen. Ja Vrouw, van woort tot woort.
Deliaen. (200) Ick moeter gaen, al sou hy me oock aen randen.
Marritje Gompe. Ey Vrouw blijft doch hier, je bent doch so vervaert.
Deliaen. Wat segge, sou ick laeten mijn Dochter in schanden?
Daer, loopt heen aen de Galgh, so bloeje niet doot.
Marritje Gompen. Vrou hoe ist met onse Saertje, heeftse noch al noot.
Deliaen. (205) Staje noch hier en kijckt, jou vielt, je heb mijn Dochter verkraght.
Machiel. Ick legh het in kennis, Besje, swyght, ick raje als een Vrient:
Je soeckt mijn te schenden, want dit niet langer dient.
Wat sou je seggen, dat jou Dochter anders bekenden?
Deliaen. Swijght jou Rabaut, is mijn Dochter van sulcken ende?
(210) Een Jongman die een Dochter soeckt op Eer en Deught, die sal niet by nacht,
Jou Eer-schender, wat lof en eer hebjer af?
[fol. B2v]
En wie oock sulckx doet, wat prys men hem gaf,
Machiel. Ey Besje swijght doch stil, en gaept doch niet so wijt;
Jou hooft dat wert te kranck, daerom je so gemelijck syt:
(215) Je wiltse niet laten trouwen, voort mense gebruyckt, men laetse jou noch houwen.
lck heb het werck gedaen, op het lest noch kyven hooren. binnen.
Saertje. Ey Moertje, hoe meught gy jou verstooren?
Je roept en tiert so seer, stracks weet het alleman,
En datje stille sweeght, so wister niemant van.
Deliaen. (220) Wat noot wast, had hy jou niet verkracht. binnen.

De Oom van Machiel spreeckt ten besten.

Hendrick. Deliaen, ick wensch jou goeden dagh,
Mijn Cosijn mijn dit vertelt, ick moest daer na komen hooren.
Deliaen. Is Machiel jou Cosijn, hy was beter niet geboren.
Hendrick. Deliaen, hoe praetje dus, wat heeft hy dan gedaen?
Deliaen. (225) Vragje noch wat heeft hy ghedaen, hy het mijn Dochter verkraghten gaen.
Hendrick. Sus, sus, ’t werck en sal so quaet niet lycken,
En slaan het in de beste vou, het beurt so wel Arm als Rycken.

Machiel uyt.

Hoort eens Machiel, is dit al wel gedaen?
Machiel. Wel Oom benje geck, dit is uyt vryen gaen.
Hendrick. (230) Ja maer so een Dochter gewelt te doen, dat en is niemendal.
Machiel. Ja Oom hadjet eens gehoort, se riep gelyck een Dief in een Paerde-stal.
Besje wierde dit gewaer, sy stiet me strackx van boven,
Ick raeckte de Deur uyt, voort wouse me het hooft in kloven.
Hendrick. Wat seyde Saertje daer op.
Machiel. (235) Het schijnt sy heeft me seer bemint.

Deliaen weer uyt.

Hend. Deliaen, ick weet niet hoe datje zyt, je bent tegen jou selven,
Sijn Capitael is groot, hy behoeft niet te spitten noch te delven,
Hy mach zyn Renten leven, ick denck je sultse oock niet scheyden;
Waervoor is dit geloop? laetse trouwen met haer beyden.
[fol. B3r]
Deliaen. (240) Ick hoor al vast jou praet, ick ken het niet weder leggen.
Hadt hyse niet verkraght, daerom was het recht dat hy se tot Eere bracht.
Hendrick. Noch eens wasser oock een seecker Jongman, die versocht oock een deftighe Juffrou so het scheen, voort hadse by een ander gaen legghen,
Doe gaf se deze seecker Jongman na, dat hyse had verkracht;
(245) So hadse dese leugen, met ter haest bedacht,
Maer dese Jongman kreegh achter-docht, want hy had schier ghekreghen, de Koe al met het Kalf.
Deliaen. Wel ick verstaen jou reden wel half,
Wel vaer, so wouje dan segghen, dat mijn Dochter oock soo dee,
Hebje anders geen vermoen, soo neemt jou Cosijn vry mee,
(250) Soo heeft jou praet geen val, hier mee is dit dan uyt.
Machiel. Neen Besje, geen ander sal het zyn, je hebtse lief en waert,
En soose mijn maer wil, datse mijn begeert.

Deliaen omhelst haer toe-komende Soon.

Deliaen. Wel aen dan mijn Prins, gaet dan by mijn Dochter, en soeckt wat tyt-kortingh,
Waerom dat sy so binnen blyft, en siet wat is de schortingh?
Machiel. (255) Ick sie sy staet in haer Deur, ick moet wat naerder treden,
Ick stort nu voor jou uyt mijn Minnelijcke reden.
Saertje. Weg, weg, ben ick gequelt met Gecken,
Men moet heel belust zyn, die om Podde-vleys te Marckt gaet.
Machiel. Wel hoe, wat is dit langer voor een praet,
(260) Jou Moeder is te vreeden, op het lest en salmen jou niet winnen.
Deliaen. Hoe stootje de Knecht so voor het hooft, en keert doch eens jou sinnen,
Is voor desen wat geseyt, en weest maer stom,
Het gelt kan maecken recht, dat somwylen is heel krom.
Machiel. Hoe ist dan, mijn liefsten, sal ick dan niet verkrygen moeten.
Deliaen. (265) Dat gaet al wel mijn Soon, leght het Vyer soo aen haer voeten.
Hoe is het mijn Dochter, kenje noch niet resolveren?
[fol. B3v]
Hendrick. Mijn dunckt dit gelijckt wel Geck-scheeren.
Saertje. Wel Moeder, ick weet niet wat ick sal doen of laten,
Mijn Hert dat is beklemt, ick ben schier uyt van praten,
(270) Al geef ick het ja woort van mijn, wy willen hier niet trouwen.
Machiel. Het over-legh is so, dat wy na Leyden trecken souwen.
Hendrick. Ick stae dat me al toe, waer om dus lang gewacht?
En trouje hier ter stee, en elck slaet opje acht:
Niemant is dieder trout, of daer is wat op te seggen.
Deliaen. (275) Maer dien dan heeft den naem datse by melkander hebben gaen legghen.
Doch klappers zynder veel, ja erger dan Fenijn.
Machiel. Dat een mensch noyt en heeft gedacht, ’t moet dan de waerheydt zyn.
Deliaen. Wel nou mijn Soon, laten wy oock gaen het huwelijck sluyten,
En gaet en noot doch altemael van jou beste kernuyten,
Machiel. (280) Wel aen dan mijn Bruyt, laeten wy oock gaen na binnen.
Deliaen. Heer, hier moet een vliegert zyn, hoe sal ick dit beginnen.
Ja mijn Dochter, van hooft tot te voet moetje zyn ghekleet.

Machiel uyt met zyn Meyt.

Machiel. Hoort eens Lijsje van Lorcken, past doch wel op het Huys.
Lijsje van Lorcken. Wel Mester, je behoeft niet te schromen, hoe neer komje tuys,
(285) Want daer komt altijt de een of de ander na jou vragen.
Machiel. Vraght jemant na me, so segt je weet het niet.
Lijsje van Lorcken. Ick weet wel, mijn Mester sel gaen trouwen,
Maer hy hout de aep in de mou, eer een Jaer, het sel hem noch wel berouwen.
Dese Juff-Vrouw heeft een Bastaert-kint gehadt, dat wilse noch niet weeten,*
(290) maer hy is aen ’t Teefje vast maer eens twee mael half bescheeten.
Mijn Mester het niet en weet, dat hy komt op die na Bruyloften,
Die niet beter en weet, men moetse laeten in haer wesen.
Ick hoor dese sijne Juf-Vrouw wert seer van hem gepresen.

Deliaens Dienst-Meyt uyt.

Marritje Gompen. Wel Lijsje van Lorcken, ick meende datje mee wart de sleep te houwen,
[fol. B4r]
Lijsje van Lor. (295) Marritje Gompen, wat of se met mijn daer doen souwen.
Marritje Gompe. Ick vraeghden de Bruydt of se me wilde lienen haren Bouwen.
Sy sey holla moer, ick moeter me gaen trouwen.
Lijsje van Lorc. Wel nu moet ick lachen, wel dat gaet wel ter tegen aen mijn hert.
Ja wel, ick seg met een bouwen, hoe is de Bruyt so verwert?
Marritje Gompen. (300) Wel moer, die nu wat wil wesen, die trout nu also.
Lijsje van Lorcken. En die willen dan noch Vrister zyn byloo.
Marritje Gompen. Wie sou dat weten, want jou en mijn hebbense niet by geroepen,
Want daer geschiet so veel onder de Juffers, sou ick het al ontknopen;*
Ick was onderdaghs in een deftig Burgers Huys, daer was sulck een partenente Dochter, men moster oock om het Vroet-wijf loopen.
Lijsje van Lorc. (305) Wel hoe geeftje dat wonder? sy zyn hier wel by hopen,
Mosten se al met houten neussen gaen, men souse wel kennen:
De Jongmans souwen wel voor by gaen, daerse nu gaen binnen.*
Marritje Gompen. Gut Lijsje, datter dan een pacht op worden geset,
Sy souwen wel moeten sluycken, die het nu doen alte met,
(310) Je moeter niet af segghen, want jou Vrouw heeft daer van oock ghebreck.
Lijsje van Lorcken. Wel wyser, maer niet so geck:
Maer mijn Mester en jou Vrou zyn uyt, laten wy oock domeneren.

De Tuys-komst van Machiel en zyn Vrouw.

Saertje. Nu Machiel klopt eens aen. Machiel. Wel Liefsten.
Lijsje van Lorcken. Wie klopt daer?
(315) Weest me hertelijck welkom, Mester en Vrouw,
Wat heb ick doch al verlanckt, na de weder-komts van jou.

Machiel binnen.

Saertje. Gaet eens metter haest tot mijn Moeder aen.

Haer Moeder doet se haer beklagh.

En sal ick so gebrilt zyn, en dat van een Man.
Hoort Moeder doen je trouden, waerje doen met een praetje te pajen.
Deliaen. (320) Ick hoor wel waer op dat dit sal drayen.
[fol. B4v]
Ick sal hem wel so bepraten, dat hy jou wel deught sal doen.
Saertje. Ey wat sou het wesen, het is maer eenen rechten Loen:
Spreeck ick van mijn gebreck, so gaet hy leggen pruylen;
Schick ick wat dichter aen, so gaet hy van mijn schuylen.
Deliaen. (325) Wat dese Doese, ’tis zyn eerste trou, onmin maeckt onbekent,
Al benje zyn echte Vrou, hy isje noch niet gewent. Saertje binnen.

Machiel uyt.

Wel mijn Vaer hoe staet de Vorck inde steel.
Machiel. Ick ben so wat verkout, het schortme meest inde keel,
Daerom spreeck ick so wat hees, ’t is me verleden nacht aenghekomen.
Delia. (330) Ick denck dat de oorsaeck is, datje eens wout varen na Romen.
Machiel. Wel moertje denckje dat wy anders niet en hanteeren?
Deliaen. Siet de Vroutjes Advijs is, datse altijt meer begeeren.
Nu mijn vaer, werckje so wat aen, of en hebjer niet of?
Maer soje jou dinghen wel doet, van jou Vroutje hebje goeden lof.
Machiel. (335) By gedaen werck is goet rusten, ick wilder niet om liegen.
Deliaen. Maer hoort mijn goe Sul, waer toe benje aers als tot malkanders gherijf?
Onse Voor-Ouders hebben haer best oock wel gedaen;
De Werelt was tot niet, en de menschen heel vergaen:
Daerom doet doch eens jou best, en wiltje daer nae voegen,
(340) En datje Venus Acker ter degen moet beploegen:
Wanneerje bent oudt en styf, so is jou doen maer lueren,
Daerom neempt het by der hant, terwijl het jou mach gebueren.
Hoe staje nu en kyckt, en siet so suer en bangh?
Machiel. Ja Moertje, dit Register is te groot, het duert me al te langh. binnen.
Saertje. (345) ’t Is te sleght voor een Man, om een broeck te dragen,
Die niet meer is om’t gerijf een Vrouwe te behagen:
’t Is geen wonder datter so veel Hooren-dragers zyn,
Ick kender vry wat veel, die trecken aen dese lyn.
De Oorsaeck is, waerom datse haer Vrouwtjes niet en geryven,
(350) So seg ick dit voor, datse Hooren-besten moeten blyven. binnen.

Machiel schopt Saertje de Deur uyt.

Saertje. Me dunckt dat jou de Bol-wurm quelt.
[fol. C1r]
Machiel. Sie daer Wijf, ’t is met jou altyt kyven en knorren;
Sie daer Wijf, ick ben so boos, ick sou min wel selven ontorren.
Saertje. Ey siet hier dese Stront-vlieg, het sal noch meer doen als hart wayen,
(355) Ey aenschout, keyeren, dit lieve beelt, waer op sal dit noch drajen.
Machiel. Je weet wel dat ick lang eseyt heb, dat ick na Hooren wou,
Om dat gelt, het is lang geleen, dat ick het intfangen sou.
Saertje. Dan mochtje jou beck op doen, Lijsje haelt zyn Mantel en brengt hem aen de Schuyt,
Daer mijn vaer, is jou Mantel, gaet nu om Horens uyt.
(360) ’t Is waer, ick heb dit staal etrout, wat sal icker me beginnen:
Mijn jonck lven so verslyten, het gaetme aen mijn sinnen.
Gy Dochters en Jongmans, siet voorje watje doet;
Trout niemant tegen jou sin, al heeft hy gelt of goet.
Gheroffelde heylijcken en deugen zyn leven niet;
(365) Hadt ick mijn lieve Derick moghen trouwen, in hem had ick geen verdriet:
Wat helpt doch al mijn klagen, ick mach na Huys waert gaen.

De Pol uyt.

Dirck. Dit wil oock al heel wesen, wel Saertje vint ick jou hier staen?
Saertje. Wel Dirck, wel Dirck, wel hoe kom je hier?
Dirck. Wel hoe liefsten, je begint te beswijmen schier.
(370) Ick ben verwondert van jou, het schijnt te wesen van brand en hitten:
So root-verwigh is jou lijf, ja mijn Leden staen en beven van lit tot litten.
Saertje. Wel aen dan mijn Harder, treet vry in mijn tent;
Je bent mijn waerste lief, dat is jou wel bekent:
Want mijn slaep-boel is uyt, ick wilder niet om jocken,
(375) Voort so set hem horens op, gelijck de Noortse Bocken.
Dirck. Wel aen dan uwen wil moet dan gheschieden.

binnen.

Eenen Bode uyt.

Bode. Desen brief sal men bestellen aen Jufvrouw licht-ers, in het, Papen kint: Jongetje waer steeckt hier het Paa-pen kint uyt.
Sybrant. By het hoeckje, in de ’twars-straet,* tot Jufvrou licht-ers;
[fol. C1v]
Gaet recht uyt, je kont niet missen.
Bode. (380) Soo moet ick daer eens aen kloppen.
Lijsje van Lorcken. Wat is jou begeerten? Bode. Hier is eenen brief van Hoorn.
Lijsje van Lorcken. Vrouw belieftje eens te komen nae vooren?
Saertje. Daer Bode is jou Gelt. Bode binnen.
Hy mach oock wel van zyn Thuys-komst schrijven.
Lijsje van Lo. (385) Hoe ist mijn Vrou, sal mijn Miester noch lang uyt blyven?
Saertje. Hoe soo, hebjer ghebreck by? binnen.
Lijsje van Lorcken. Hoe spytigh isse, het is geenen doven gheseyt, datse soo met Dirck, Mannetje en Wijfje het gespeelt, hoe sal mijn Miester versien wesen met dit Horen-schilt.

De Pol met Saertjen uyt.

Saert. Wel Dirck, Machiel sou baren als de droes, as hy jou hier vont.
Dirck. (390) Nu Liefsten, dan gaen ick deur, tot weer-siens toe:
Ey noch een kusje voor het lest.
Saertje. Me dunckt je bent het noch niet moe.
Dirck. Het vergaren is soet, maer het scheyden valt bitter hier!
Saertje. Hoort, ’t is niet voor eeuwig, je komt noch wel mier. binnen.

Machiel klopt aen.

Machiel. (395) Hoe is dit hier ?
Lijsje van Lorcken. Wel Meester, hebje hier lang ghestaen?
Hoort Meester, weetje wel wat mijn Vrouw heeft gedaen?

Lijsje vertelt het haer Meester in stilte.

Machiel. Ick hoor wel, dat mijn Ouwers hebben gaen versparen,
Dat sal een ent nemen, en dat in korte Jaren. binnen.

Machiel weer uyt met Saertje, al rasende.

Machiel. (400) Gaet uyt mijn Huys, jou besuckte pry,
Je brengt mijn heel geslagt en mijn oock in de ly.
Saertje. Eylaes wat gaet mijn aen, Machiel, hoe benje dus verstoort?
Van onbehoorlijckheyt, en hebje noyt van mijn ghehoort.
Hoe kenje dan aldus soo rasen en tieren?
Machiel. (405) Wie kan oock zyn te vreden, ick en moet al vast halen het Gelt in,
[fol. C2r]
Voort speelje vast Moy-weer, en dat gaet wel na Moers sin.
Saertje. Als ick het al segghen moet, ’t is met desen Jan-gort niet dan kyven en knorren;
’t Is met mijn kyven en knorren, de Schuldenaers komen altyt hier morren.
Deli. Wel dit en is doch geen rooy, Machiel, hoe los staen jou sinnen?
Machiel. (410) Moertje men weet niet hoe dat men het sal beginnen,
Dan wy moeten ten lesten de Poorten uyt:
De Schuldenaers daghelijckx op de vloer, sy manen ons tot een duyt,
Dat ick niet en weet, hoe dat men het langer sal strecken.
Deliaen. Wat ick hoor me schier doof, je moeter me gecken.
Machiel. (415) ’t Is al verteert en versmeert, niemant meer schuldig als Duytschen en Walen,
Voort en is geen kans om dese Sommen te betalen.
Deliaen. Doch je zyt het alleen niet, daer zynder noch wel. binnen.
Machiel. Dit al over geslagen, ick noch eens na Leyden sel:
Ach! komt dit van een Jonghe Vrouw te trouwen?
(420) Men mach noch wel van gheluck spreecken, diese alleen mach houwen:
Doch ick moet met listigheyt soecken hier achter te komen,
Kan ick desen Koeckoeck betrapen, hy mach wel van de duyker dromen.
Ick sal mijn Vrouw wijs maecken dat ick vertrecken moet:
Nu Saertje, ick moet noch een reys van Huys, maer past wel op.
Saert. (425) Daer gaet dat malle backes weer heen, Dirck leyt me in de krop,
Het sal doch nu even veel doen met dit gewelt,
Over hondert Jaren kommen de Heydens in ’t Lant, dan koopt men soo veel voor de Beurs, al nu voor het Gelt.

Dirck uyt.

Saertje. Wel nu Dirck, al sachtjes, en treet me binnen.
Dirck. Wel Saertje, hebjet Huys alleen, so ist wel om te beginnen.
Saertje. (430) Gosen is vast uyt, hy heeft de snof al in de neus.
Dirck. Tut, tut, Saertje, ’t is rechte voort in ’t rissen van’t Loof, dan rijt de Key voor al,
Als sulcken beginnen te rasen, dan is het arger als mal.
Saertje. ’t Is oock waer, ick geefje groot gelijck, van dit Sotje,
[fol. C2v]
Daerom en vreest niet, en treet vry in dit kotje.
(435) Mischien hoe langh het duert, het Hammetje is haest ghekloven.

Alle bey binnen.

Machiel. Nu moet ick sien, of ick heel ben belogen,
Dat men voor Oogen siet, hoe kan men zyn bedrogen.

Machiel klopt aen, en Saertje siet de Venster uyt.

Saertje. Machiel, wie hebje daer noch by jou?
Machiel. Hier is niemant hen of onttrent, wel is dit raserny, me dunckt
(440) Datje met de kop gequelt moet zyn.
Saertje. Wel mijn vaer, vergeeft mijn dit, abuysen gaen mee,
’t Is van daegh S. Joris dagh, dan siet mender twee voor een.
Machiel. Me dunckt ick sieder oock voor een, maer Dirck isser te veel.

Dirck met een behendigheydt wegh.

Saertje. Siet desen Geck eens aen gaen, en houdt je hooft maer heel.
Machiel. (445) Soo waer ’t is of ick waer met eenen helm gheboren.
Saertje, ick hadt het niet gelooft, al hadtjet mijn gheswooren;
Ick geloof, ick sieder twee voor een, al ben ick in mijn Huys,
Dese dagh is goet voor een Hooren-beest, al is hy altyt tuys.

Schuldenaer.

Ian drol-huysen. Machiel siet hier is de rekeningh van mijn Mester, hy wil betaelt zyn; by aldien datje hem niet en betaelt, hy sal jou goet of jou arresteren, daerom siet toe, je moogt doen het gene dat jou dient. binnen.
Saertje. (450) Sieter Haringh uyt, Monsieur drol-huysen, ben ick noch het meste vervaert.
Machiel. Wat sal ick seggen, het is al ghescheten in de korttegaert.
Deliaen. Wel keyeren, hoe staje en siet soo bang?
Saertje. Ja Moertje, de qua Geesten vallen ons te strang.
Deliaen. Nu mijn Dochter, en huylt so niet, al maecktje een banckeroetje daer is niet aen bedreven,
(455) Hoe zynder hier noch so veel, men hout noch een seedig leven,
Daerom en versteurtje niet, ’t moet doch nu so blyven,
Den tyt is nu al verby, al met jou gouwen schyven;
En maeckt doch geen boehey, en houdtje doch wat stil,
Je moet op die Vyaensche Reys, al ist tegen jou wil.
[fol. C3r]

De Schout met zyn Dienaers, de Dienaers kloppen op de Deur.

Saertje. (460) Mijn Heer tot; ende door wiens last komje, jou Schopjack, wat doeje hier?
Schout. Men mach wel segghen, een schurft Schaep, wat maeckt het een ghetier.
Vrouwtje, ick dien jou Man wel eens te spreecken.
Saertje. Mijn Heer hy is van Huys, over een Dagh of twee soo komt hy tuys.
Schout. Vrouwtje past dat hy Morgen tuys is, daer is mijn aengelegen.
Saertje. (465) Ick hoop mijn Heer, je sult de saeck so swaer niet wegen,
Hy is Schelm noch Dief, datje op hem so past. Schout binnen.

Buer-wijf spreeckt ten besten.

Machteltje. Saertje buer siet toe, dat hy Machiel niet en verrast,
Daer gaet rechte voort sulcken praet om, je macht wel vresen,
Want de Schuldenaers souwen hem wel in hegtenis setten,
(470) Want men siet het daghelijckx ghenoech beuren;
Al schijnt het volck van fatsoen, en sulcke deftigen Monsieuren.
Machiel. Ja wel Machteltje, ick ben rechte voort heel benaut. binnen.
Schout. Vrouwtje weetje me hier niet te rechte te wysen?
Machteltje. Mijn Heer ofje al vraeght en soeckt, hy en is niet by de wercken.
Schout. (475) Weetje me dan geen aenwysingh te doen, dat ick het kost bemercken;
Weetje wel dat hy hier niet onttrent en is.
Machteltje. Gelooft het mijn, mijn Heer, ick seg jou de waerheyt gewis.
Schout. Ick sal hem de een of de ander tyt betrapen.
Machteltje. Saertje-buer, hier dient niet zyn gheslapen.
Deliaen. (480) Siet dan datje hem krijght aen een ent.
Saertje. Ja Moertje, hy is te seer bekent,
dat hy niet wel en siet, maer och! niet wel te voet.
Machteltje. Hoort Saertje, ick weet raet, de vondt sal wesen goet,
Hy sal doch de Vyaensche Reys moeten aennemen,
(485) Je weet geen uer noch tyt, hier valt niet veel te temen:
Wy hebben tot onsent noch een fraje Suycker-Kyst,
En stoppen hem moy daer in, niemant daerop gist,
Ick sal eens gaen nae Huys, en verslaen het eens mijnen Man,
Deliaen. Me dunckt Saertje de vont sal wesen goet,
[fol. C3v]
(490) En je steeckt de Sleutel op de Deur, je doch daer na volgen moet.
Adam. Wel benje gheresolveert, wel Saertje, weest daerom niet rnoejelijck, dat is niemendal,
Het ghebeurt de besten hier wel inde Stad;
Je moet oock seggen, datje me Bancke-roeten hebt gehadt,
Dat is nu gemeenelijck de manier onder de gene, die reysen met een Ses,
Machteltje. (495) Nu Saertje, repje wat, siet daer komt de Kist, Machiel weest maer vry-moedigh.
Machiel. Nu Saertje, besorght mijn de Knap-sack, dat moetje oock weten.
Deliaen. Nu mijn lieve Vaer, dat selwe oock doen, dat dient oock niet vergeten.
Machteltje. Geeft hem een stuckje Roockt-vleys, met een entje Worst,
En een Kruyckje met Bier, of hy oock kreeg wat dorst.
Saertje. (500) Hier mijn Vaer, het is alle gaer versamelt in dese Doos,
Hoe moeten wy nu scheyen, en je bent mijn eygen troost.

Nu wort Machiel inde Kist gheleydt, elck slater handen aen:
De Vrouw en de Moeder huylen met luyder keele.

Ey Moertje haelt de Kan met het Bier,
Machiel, spreeckt maer, lusje noch jets meer?
Je hebt het maer te seggen, mijn lieve Machiel:
(505) Ach! moet ick nu so scheyden, en dat van mijn tweede Ziel.
Machteltje. Machteltje. Saertje weest maer gerust, je sult hem noch mier beswaren.
Adam. Wel adieu Machiel, wy hebben altydt gheweest sulcken goe karen,
Wanneer het weer gevalt, je komt weer hier ter Stede,
Wy sellen alles maecken wel, datje hier moogt woonen in vrede,
Machiel. (510) Adam wouje dat wel doen, je waert mijn beste Trawant,
Niet verder sellen wy trecken, als te Vyanen in’t Lant.
Adam. Als het wat is gestilt, ick salt jou laten weten.
Machiel. Beloofje dat te doen, daer op so treck ick voort.
Saertje. Also niet mijn Liefsten, verhoort mijn noch een woort,
(515) Een kusje voor het lest, eer dat wy dan noch scheyden,
Tot weer siens toe, mijn Lief, de Goden willen u geleyden:
[fol. C4r]
En schrijft me doch eenen Brief, wanneerje zijt ghetreden
Al in’t Vyaensche Land, dat ick daer mach komen meden.
Adam, laet jou Knechten hem kruyen aen het Uytrechtse Schip.
Adam. (520) Sy moeten haer spoeden haest, ofje bent oock in de knip.

Door HENDRICK de BRUYN-BEECK.

Weest vreedsaem.

[fol. C4v: blanco]

Tekstkritiek:

vs. 5, 123, 146, 154, 157, 174, 175, 186, 191, 201, 205, 210, 215, 234, 235, 257, 282, 291, 312-314, 351, 376-380, 383, 386-392, 404, 423, 430, 435, 438-440, 472-473, 488, 491, 494-495, 512: weesrijmen. Vs. 240-244: gekruist rijm, gevolgd door een tripelrijm. 294-297 vormen een quadrupelrijm. Elders is het rijm heel vrij: vs. 158-159 breken — geleycken; vs. 168-169 Bye-korf — Turf; vs. 251-252 waert — begeert; vs. 302-303 geroepen — ontknopen; vs. 306-307 kennen — binnen en vs. 317-318 aen — man
vs. 103: openjert — elisie of crasis van meer woorden? ‘open je hert’?
vs. 110: verhael er staat: vernael
vs. 290 begint niet op een nieuwe regel
vs. 378: ’twars-straet, er staat: ’twras-straet,
vs. 482 begint niet op een nieuwe regel

Een Klucht,van deVYAENSCHE REYS.Gherijmtdoor HENDRICK de BRUYN-BEECK.Ghespeelt op ’t Schow-Burgh.De eerste Druck.